samen de Tutu leerstoel voor jeugd, sport en verzoening bezetten. Hij is ook als onderzoeker verbonden aan het Afrika Studie Centrum in Leiden. Ellis wilde weten of het vele geweld dat nu plaatsvindt in Zuid-Afrika vooral crimineel of toch politiek van aard is. Zijn resultaten laten zien dat criminaliteit en politiek hier niet los van elkaar te zien zijn.
Veel vrienden
M&C-VU/YVONNE COMPIER
Ellis is bang dat tegen de tijd dat u dit leest, er veel nare verhalen over het land in de pers zijn verschenen. “Mensen hebben misschien wel het idee dat ze op weg naar het voetbal-WK op het vliegveld al overvallen worden”, zegt de Engelsman in goed Nederlands. “Dat is helemaal niet waar, je kunt er fijn wonen en voetbal kijken. Het is een fantastisch, inspirerend land. Aardige mensen, een interessante geschiedenis en het heeft bijzondere mensen als Nelson Mandela en Desmond Tutu voortgebracht. Ik heb er veel vrienden en kennissen. Wel voelen mensen boosheid en bitterheid over het verleden.” Zuid-Afrika is de meest succesvolle economie van het continent en ook veel democratischer dan andere Afrikaanse landen. De opvallendste problemen zijn extreem veel hiv-besmettingen, een enorme kloof tussen arm en rijk en jaarlijks zo’n achttienduizend geweldsslachtoffers op een bevolking van 45 miljoen mensen. Veel doden vallen bij vechtpartijen of gewapende diefstal. Mensen uit de middenklasse zijn vooral bang in hun auto overvallen te worden en dat er thuis wordt ingebroken. Dat komt ook veel voor, maar
Stephen Ellis 16 | V U M A G A Z I N E
de meeste slachtoffers vallen in de arme wijken en zijn net als de daders arme, zwarte mannen. Sinds 1994 zijn er nieuwe huizen gebouwd, in de volkswijken werden voorzieningen als water en elektriciteit verbeterd en er zijn vier keer democratische verkiezingen gehouden. Maar de bevolking groeit, en de krottenwijken zijn enorm.
Nieuwe elite
Ellis weet geen oplossing. Hij heeft alleen de achtergrond van de problemen inzichtelijker gemaakt. Duidelijk gemaakt waarom verzoening zo moeilijk is. Politici en beleidsmakers zouden deze kennis wel kunnen gebruiken bij de keuzes die ze moeten maken. Helaas gebeurt dat niet. Ellis: “Net als elders maken Zuid-Afrikaanse politici hun keuzes niet op basis van wetenschap, maar vooral uit politiek belang. In Zuid-Afrika geldt dat nog meer dan hier. Als erfenis van het apartheidssysteem komt daar nog bij dat de wetenschappelijke elite blank is. Advies van hen wordt niet aangenomen.” Ellis wordt er niet moedeloos van. Zijn werk binnen de Tutu-leerstoel bestaat uit het begeleiden van twee Zuid-Afrikaanse promovendi. Zo helpt hij bij de vorming van een nieuwe universitaire elite, eentje die hopelijk ooit geen last meer heeft van de apartheid. «
Zulu’s en VOC’ers De vooral Nederlandse en Duitse blanken vormen sinds hun komst vanaf de VOC-tijd, de zeventiende eeuw, een eigen gemeenschap. Vanaf 1830 trokken ze vanuit de kaap het land in en stichtten Boerenrepublieken. De zwarten leefden in hun eigen verbanden, zoals stammen of Zulu-koninkrijken. In 1910 werd de unie van Afrika gevormd, het huidige ZuidAfrika. Eerst als onafhankelijke staat binnen het Britse gemenebest; in 1931 werd het land volledig onafhankelijk. Toen al waren er wetten die een ongelijke behandeling op grond van huidskleur regelden. De apartheid – gescheiden ontwikkeling van de rassen – werd in 1948 van kracht toen de Nationale Partij de verkiezingen won. In de jaren negentig eindigde de apartheid. Stephen Ellis merkt op dat elk land worstelt met de vraag: hoe moeten we samen leven? In ZuidAfrika is die vraag extra ingewikkeld, nog los van het apartheidsverleden. Er zijn veel groepen: zwarten van verschillende afkomst, kleurlingen uit India en China en blanken die soms pas sinds twee generaties in het land wonen, maar soms al sinds de VOC-tijd. “Die laatste groep voelt zich net zo Afrikaans als iemand die zwart is”, zegt Ellis.