Spreken is goud

Bij communicatie denken we nu misschien het eerst aan de computer of de smartphone, maar voor die moderne communicatiemiddelen is het gebruik van taal een voorwaarde. Hoe ontwikkelde de mens het vermogen om te praten en om een taal te gebruiken? Daarvoor hebben we niet alleen een stem nodig, maar ook voldoende hersenvolume.

Er was eens, lang geleden… Zo beginnen sprookjes. Voor sprookjes gebruiken we taal. Dit artikel gaat niet over sprookjes, wel over taal. Het gaat over de ontwikkeling van de vroegste spraak, dat is wel lang geleden, maar ook geen sprookje. Het taalvermogen is de moderne mens aangeboren, het zit verankerd in onze genen. En hoewel een taal best ingewikkeld en complex is, leren kinderen hun moedertaal in enkele jaren bijna foutloos spreken. Hoe hebben mensen spraak en taalvermogen ontwikkeld?

Leven in de savanne

Wetenschappers gaan ervan uit dat moderne mensen, chimpansees en bonobo’s gemeenschappelijke voorouders hebben. Er zijn resten gevonden van die voorouders, ruim 7 miljoen jaar oud, die kenmerken hebben van zowel mensapen als van mensen. Zij leefden in bossen in Afrika en aten voornamelijk fruit, noten, knollen en sappige bladeren.

Lang geleden namen verre voorvaders en -moeders van de mens een beslissende stap. Zij bleven niet in het bos, ze waagden zich op de savanne. Dat was niet voor niets. Het klimaat van toen, bijna 4 miljoen jaar geleden, veranderde. Er verdween steeds meer bos en daarmee leefgebied en voedsel. De savanne, grasland met struikgewas, kwam daarvoor in de plaats. Onze voorouders hoopten waarschijnlijk, dat de savanne het voedselaanbod kon vergroten. Die savanne was echter ook een gevaarlijk gebied met al dat hoge gras. Lopend op 4 poten had je geen enkel overzicht. Vijandelijke roofdieren konden vlakbij zijn. Heel langzaam leerden zij om rechtop te lopen. Hun klimpoten veranderden in loopvoeten, geschikt om rechtop te lopen en te rennen.

Oermoeder Lucy

Deze voorouders leken nog erg op een aap, maar hadden ook menselijke eigenschappen. Hun neven en nichten, de mensapen, bleven achter in het bos. Die nieuwe soort wordt Australopithecus genoemd: de zuidelijke aap. In 1974 is in Ethiopië

een tamelijk goed bewaard skelet gevonden van een vrouw, ze wordt Lucy genoemd. Zij was 110 centimeter lang en woog ongeveer 27 kilo. Ze was zwaar behaard. Haar bekken laat zien dat ze rechtop liep, maar klimmen kon ze ook. Ze stierf waarschijnlijk na de val uit een boom.

De naam Lucy kreeg ze omdat het onderzoeksteam tijdens de vondst naar Beatle-nummer Lucy in the sky with diamonds luisterde. Een replica van Lucy staat in het Oertijdmuseum in Boxtel. Lucy was nog geen mens, toch ze wordt wel onze oermoeder genoemd. Na Lucy hebben er tientallen verschillende primitieve mensen op aarde geleefd, die later weer zijn uitgestorven.

Rechtop lopen en vlees eten

Rechtop lopen heeft niet alleen het voordeel dat je op de savanne om je heen kunt kijken en dat je hard kunt rennen. Het doet ook wat met je lichaam. De stand van ons bekken en de vorm van onze voeten veranderde, we houden ons hoofd ook anders dan een viervoeter. Daarmee verandert de positie van het strottenhoofd en het tongbeentje.

Zo ontwikkelden we stembanden die het vermogen hebben om klanken te maken met hoge frequenties, tussen de 2.000 en 4.000 hertz. Die hoge frequenties zijn nodig voor de verschillende taalklanken. Als Lucy al een meer menselijke stem had, praten kon ze zeker niet.

Om te spreken heb je, naast een stem ook een taal nodig. En een taal vraagt veel hersencapaciteit. Lucy haar hersenvolume was daarvoor niet toereikend. Zij had een herseninhoud van ongeveer 400 cc (kubieke centimeter). Homo Sapiens, moderne mensen zoals wij, kunnen wel door middel van taal communiceren. Wij hebben dan ook aanzienlijk meer breincapaciteit met een hersenvolume van 1.350 tot 1.400 cc.

Vlees met eiwitten

Hoe is die hersengroei tot stand gekomen? Diezelfde voorouders die lang geleden op de savanne gingen leven, gingen ook anders eten. De savanne bood vruchten, knollen en bladeren, maar het landschap nodigde ook uit om te jagen.

De nazaten van de Australopithecus voegden vlees toe aan hun menu. Ze ontdekten dat ze met behulp van vuur dat vlees konden grillen, zodat ze het gemakkelijker konden verteren. Vlees is een bron van eiwitten. Onze hersenen gingen groeien als gevolg van die eiwit consumptie. En net als het geheugen van een computer geldt voor hersenen: hoe groter, hoe meer toepassingen er mogelijk zijn.

Tenslotte leidden al die veranderingen tot de mensen van nu. Dankzij ons hersenvolume kunnen we taal gebruiken, abstract denken en ingewikkelde problemen oplossen. Onderzoekers denken dat juist ons vermogen om middels taal genuanceerd te communiceren, het mogelijk maakt om in allerlei streken te kunnen leven, van Siberië tot Zuid Amerika. Vandaar de titel van dit artikel: taal is een voorwaarde om te overleven, kunnen spreken is geen zilver, het is ons goud.

Een oertaal?

De moderne mens ontstond 300.000 jaar geleden in Afrika. Hij leerde taal gebruiken. Iedereen vraagt zich af: wat spraken zij? Was er een oertaal? Niemand die dat weet. Nu worden op aarde een aantal verschillende taalfamilies onderscheiden. Zijn die allemaal voortgekomen uit één oertaal?

Daar wordt natuurlijk over gespeculeerd. In de Bijbel lezen we in Genesis II, vers 1 tot 8, over de Babylonische spraakverwarring. Daarvoor zouden mensen eenzelfde taal gesproken hebben. De Antwerpenaar Becanus schreef in 1572 een lijvig boek ‘Origines Antwerpianae’, waarin hij aantoont dat het Brabants en dan nog preciezer het Antwerps dialect, de taal van de Hof van Eeden is geweest. Niet waar natuurlijk.

Wat wel waar is dat het moderne Nederlands voortkomt uit het Frankisch, de taal die ook ten grondslag ligt aan het Brabants. Rond het begin van onze jaartelling vestigden de Friezen, de Franken en de Saksen zich in ons land. De Franken vestigden zich in het zuiden, in Brabant en België.

De Frankische koning Clovis I (circa 466-511), bestuurde zijn rijk vanuit Doornik. Tot dat rijk behoorde ook een groot deel van Nederland. De taal die aan het hof gesproken werd, werd de eerste officiële rijkstaal. Het moderne Nederlands is daaruit voortgekomen.

Marjan Vonk

Ontmoeten kan bij HEVO ook online!

Internet is niet meer uit ons leven weg te denken. Voor bedrijven een onmisbaar en noodzakelijk hulpmiddel en voor veel mensen zelfs een eerste levensbehoefte. Sinds een jaar of 4 heeft HEVO een nieuwe website: hevorosmalen.nl. Wie spannen zich daar voor in? En welke relatie is er met het team Beeld en Geluid?

Sinds 25 jaar is internet gemeengoed in Nederland. Kinderen anno nu groeien er mee op. Voor ouderen ligt dit anders. Die groeiden op met papieren informatiedragers. En werkten misschien nog met carbonpapier en een stencilmachine. Sommigen voelen nog hun arm als ze aan die machine denken. Begin jaren 80 komen de eerste kopieermachines beschikbaar. En weer 20 jaar later wordt de telefax verdrongen door mail via internet. En u bent er zich misschien niet van bewust, maar de doorbraak van de smartphone is pas 15 jaar geleden.

Eerste levensbehoefte?

Voor veel jongeren is hun smartphone tegenwoordig van levensbelang. Ze staan ermee op en gaan ermee naar bed. De gevolgen daarvan zijn onmiskenbaar dat ze minder sociaal zijn en meer gestrest (FOMO-syndroom: Fear of Missing Out). Dat hebben veel ouderen veel minder. Sterker nog: ruim 30% van de zeventigers gebruikt nooit internet.

Eén beeld zegt meer dan 1.000 woorden

De spin in het web van de HEVO-website is Joanne de Graaff. Zij is de webredacteur. “Mijn rol is te zorgen dat alle berichten op de website er aantrekkelijk uitzien, goed geschreven zijn en passen binnen de formats die er zijn.” Joanne heeft naast haar redactionele kwaliteiten ook een goed oog voor beeld. “Fotograferen is mijn lust en mijn leven. Ze zeggen wel eens dat een beeld meer zegt dan 1.000 woorden. Dat geldt nog meer voor websites. Een tekst kan nog zo goed zijn, maar het oog trekt toch eerst naar een plaatje.”

Zij werkte zo’n 4 jaar geleden mee aan de opzet van de nieuwe website. Samen met Pierre Gouweloos en Tonny van Raaij. De laatste heeft als bestuurslid de portefeuille in- en externe communicatie. “We willen als bestuur dat de HEVO website voor zowel leden als niet-leden relevante informatie geeft en makkelijk toegankelijk is. Je wilt dat leden enthousiast blijven en vinden wat ze zoeken, en dat niet-leden nieuwsgierig worden naar HEVO.”

Webteam

Het huidige webteam bestaat naast de webredacteur en het bestuurslid uit 2 webmasters: Pierre Gouweloos en Cor Heijdenrijk. Cor: “Als webmaster heb je een bescheiden en vooral technische rol. Je zorgt ervoor dat alles op de goede plek geplaatst wordt op de website. De webredacteur doet echt het meeste werk. Pierre en ik ‘werken’ in wisseldienst: hij de ene week, ik de andere.

Continuïteit is van groot belang, ook omdat we verantwoordelijk zijn voor het oplossen van technische problemen. En als het te moeilijk wordt, kunnen we een extern iemand inschakelen. Verder zijn Pierre en ik redelijk handig geworden in het technische beheer van de website die gebouwd is met het programma Joomla.”

Steeds meer, steeds beter?

Bij de opzet van de nieuwe website is gefilosofeerd met verschillende commissies en leden over wat er hoe op de nieuwe website moest komen. Maar, hoe monitor je of de website nog past bij de behoeftes van de bezoekers (niet alleen de leden)? “Google Analytics kan je laten zien wie de website bezoeken. Nee, niet met naam natuurlijk. Wel op welke pagina’s ze komen, of ze nog doorklikken naar andere pagina’s en hoe lang ze op de website zijn gebleven,” vertelt Pierre. “Hierdoor weten we dat er wekelijks zo’n 500 bezoekers op de website komen.

De meeste bezoekers komen op vrijdag; dat zijn dus vooral leden die de wekelijkse Nieuwsbrief van HEVO gelezen hebben en dan ‘doorklikken’ naar de website. Wist je trouwens dat sommige berichten al veel eerder op de website staan, dan dat ze in de nieuwsbrief komen?”

HEVO en social media

Communiceren is ervoor zorgen dat je op het juiste moment de juiste mensen de juiste informatie geeft op de juiste manier. Dat is tegenwoordig niet zo makkelijk. En de verschillen zijn binnen HEVO groot. Sommige leden hebben aangegeven alleen nog maar digitaal de informatie te willen ontvangen, andere zijn minder digivaardig en vinden het HEVO- Magazine geweldig. Ook al komt dat blad maar 8 keer per jaar uit.

Dat zal de komende jaren misschien wel veranderen, omdat nieuwe leden van rond de 60 jaar meer digitaal ingesteld zijn dan de oudere leden. Ondertussen heeft HEVO al 5 jaar een Facebookpagina (HEVO Rosmalen) met bijna 300 leden. Ook is er een YouTube kanaal HEVO Seniorenvereniging Rosmalen, met bijna 150 leden. Er staan nu bijna 25 leuke filmpjes op. Op de website van HEVO vindt u deze onder ‘Video’s’.

Voor de website van HEVO zou het goed zijn als meer leden foto’s zouden maken of filmpjes van activiteiten binnen HEVO.

Kom maar op…

Het grootste verschil tussen mensen van 20 jaar en mensen van 70 jaar is dat de eersten van alles wat ze doen een foto en een filmpje maken en dat delen met de buitenwereld via social media. Natuurlijk staan ze er ook zelf op (selfies). Ouderen doen dat niet. Voor de website van HEVO zou het goed zijn als meer leden foto’s zouden maken of filmpjes van activiteiten binnen HEVO. Denk eens aan een mooie wandeling van een van de groepen: maak een digitale versie van de route en stuur hem op naar kopij@hevorosmalen.nl.

Zorg wel voor een duidelijk onderwerp bijvoorbeeld ‘kom ook in beweging’ of ‘verrassende wandeling’. Ook van de activiteiten van de reiscommissie komen zelden foto’s of filmpjes. Waarom niet?, vraagt het webteam zich af. Zo zou iedereen een soort ambassadeur kunnen zijn voor HEVO. Let wel op: als er mensen op de foto of het filmpje staan, moeten die het wel goed vinden dat u het opstuurt. En, de redactie van de website heeft zo ook haar regels voor professionele kwaliteit van beeld en tekst.

Beeld en geluid ook na corona

Ontmoeten en verbinden tijdens de coronalockdowns was lastig. Dus nam het bestuur het initiatief om een aantal activiteiten te gaan streamen (spreek uit als strie-men). Zoals de Algemene LedenVergadering en een lezing. Dat kan live (veel gedaan voor uitvaarten in coronatijd), maar ook als opgenomen film via bijvoorbeeld YouTube, Ziggo, Netflix of een ander kanaal. HEVO huurde eerst een professioneel bedrijf in, maar dat was behoorlijk kostbaar. Een jaar geleden is daarom uit de eigen leden een enthousiaste groep ‘Beeld en geluid’ gevormd.

Op dit moment zijn dat Peter van Hoek (camera en montage), Pierre Gouweloos (camera en regisseur), Joanne de Graaff (camera en belichting), Wim Raaijmakers (techniek en inkoop apparatuur) en Hans Bender (geluidsman). Wim: “Het streamen zorgt ervoor dat leden die ergens niet naar toe kunnen of willen komen, in hun eigen omgeving er toch ‘bij’ kunnen zijn. De technologie om dit te doen is er. En de groep mensen die weet hoe het werkt, groeit.”

Elke opname beetje beter

Inmiddels heeft het beeld en geluid team de nodige apparatuur om goede opnamen te maken en deze te bewerken. Denk aan draadloze microfoons maar ook aan de beheersing van het software programma OBS. Pierre geeft aan dat ze meestal met 2 camera’s werken en dat het samenspel steeds beter gaat. “Stel dat je die allebei op een koor richt dat optreedt. Hartstikke leuk, maar als ze uitgezongen zijn, dan wil je wel even een beeld van het klappende publiek, dus dan moet een van de camera’s zwenken.”

Enscenering

Het team heeft ook meer oog gekregen voor de ‘enscenering’. Zo stond een tijdje terug een spreker naast een brandblusapparaat. Dat zag er niet uit, dus moest er snel een mooi doek overheen. Bij een andere opname stond de spreker te dicht bij een zoemende koelkast. Ook weer een leerervaring. Maar soms gebeurt er iets onverwachts wat goed uitpakt. Bij de opnamen van de kerstviering stierven net de klanken weg van het laatste lied. En op dat moment begint de klok ineens heel hard te luiden. “Dat hadden we niet zelf kunnen bedenken, maar het was echt heel mooi.”

Kortom als u als lid van een van de 50 clubs een leuk bericht heeft voor de website of een activiteit die misschien leuk zou zijn om te laten filmen, stuur dan een berichtje aan kopij@hevorosmalen. nl En wie weet komt het team beeld en geluid dan langs of u staat met een mooi bericht op de website.

“Soms gebeurt er iets onverwachts, wat goed uitpakt.”