✽ de stelling Sommige christenen hebben moeite om nieuwe spiritualiteit serieus te nemen. Zij zien er niet meer in dan esoterie voor ik-gerichte vaagneuzen. Hebben zij een punt? Maar hoe concreet is het christelijk geloof zelf eigenlijk? Onze stelling luidt: ‘Nieuwe spirituelen zijn minder zweverig en minder vrijblijvend dan mainstream christenen.’
Nieuwe spiritueel z dan christen Eindredacteur Volzin Theo van de Kerkhof:
‘Nieuwe spiritualiteit is de volksreligiositeit van vandaag’
voor
Nieuwe spirituelen zijn niet vaag; zij maken religie juist concreet. “Het christelijk dedain voor nieuwe spirituelen is vergelijkbaar met het vooroorlogs antipapisme en de hedendaagse weerzin van populisten tegen de religie van de vreemdeling”, betoogt Theo van de Kerkhof.
Theo van de Kerkhof (53) is theoloog en eindredacteur van Volzin. Van huis uit rooms-katholiek, voelt hij zich thuis bij de christelijke traditie, maar ook put hij graag uit boeddhistische bron.
G
odsdienstfenomenologisch beschouwd lijkt Jezus van Nazareth meer op Bhagwan Shree Rajneesh dan op de zoete Jezus van de zondagschool. De ‘leerlingen’ van toen zijn de sannyasins van vandaag. Wie zouden nu achter Jezus aangaan? De doorsnee christenen of de hedendaagse zoekers naar zin? Ik gok op de laatsten, op de zelfontplooiers, de new agers, de nieuwe spirituelen. Wat mij voor hen inneemt, is dat zij iets durven wagen, zichzelf in het spel brengen, ‘er voor gaan’. Nieuwe spirituelen zijn niet gelovig uit gewoonte, maar vanuit existentieel verlangen. Spiritualiteit is voor hen iets voor het alledaagse leven, voor de dinsdagochtend om kwart over elf. In die zin is nieuwe spiritualiteit praktisch en concreet, het tegendeel van vaag of zwevend. Hoeveel mainstream-christen lezen wel eens een boek over hun geloof? Een klein percentage schat ik in. De new-ageboekwinkels daarentegen puilen uit. Wie is hier nu oppervlakkig? Slecht zes procent van de katholieken bezoekt regelmatig een kerkdienst. De nieuwe spiritueel ‘yogaat’, of mediteert dagelijks, bezoekt cursussen, workshops, retraites en heeft daar vele honderden euro’s voor over. Commer-
cialisering van de religie? Of juist een uiting van inzet en betrokkenheid? Ook op de ik-gerichtheid van de nieuwe spiritueel valt veel af te dingen. Nergens is ‘lief zijn voor elkaar’ zo algemeen als in deze kringen. De nieuwe spiritueel is milieubewust, koopt fair trade, eet ‘biologisch’ en heeft oog voor de samenhang van alles en allen. Natuurlijk, de stelling is generaliserend en de tegenstelling al te schematisch. Maar toch gaat de stelling wel ergens over. De nieuwe spiritualiteit is de volksreligiositeit van vandaag. Zij is het oude Bildungs-ideaal, doorgesijpeld tot op het niveau van het damesblad. Daar mag je kritisch op zijn, maar je moet er niet min over doen. Zij verdient evenveel respect als de Mariadevotie in de Sint Jan van Den Bosch. Kitschreligie, salontafelspiritualiteit, navelstaarderij? Onder christenen ontbreekt het nogal eens aan openheid voor de zoekende, soms struikelende, menselijke, soms al te menselijke nieuwe gelovige. Ik zie daarin een minachting van de dominante cultuur voor een zich vestigende minderheidscultuur, vergelijkbaar met het vooroorlogse antipapisme en met de weerzin van hedendaagse populisten tegen de religie van de vreemdeling.
.
18
18-19_De stelling_Volzin23.indd 18
18-11-12 16:40
✽
VOLGE NDE K EER ‘W
i het nj hebben og zo go nooit geha ed d’
l zweeft minder Hoogleraar theologie Marcel Poorthuis:
‘Moderne spiritualiteit verhult angst voor overgave en engagement’
tegen I “Zonder verbondenheid met een geloofstraditie verdampt geloof”, zegt Marcel Poorthuis. En hoe je je kinderen religieus opvoedt zonder geloofsgemeenschap is hem een raadsel. Precies dat gemis aan verbindingen maakt nieuwe spiritualiteit steriel en zwevend.
Marcel Poorthuis (57) is hoogleraar in de dialoog tussen de godsdiensten aan de universiteit van Tilburg. Recente publicatie (samen met Theo Salemink): Van Harem tot Fitna (Valkhof Pers).
k ben ervan overtuigd dat een ieder zelf net als Jacob in alle eenzaamheid de worsteling met God, medemens en zichzelf moet aangaan. Ik respecteer zoekers maar niet minder de gelovige. Er bestaat geen christelijk geloof dat niet tevens ‘soloreligieus’ is. Maar het is de wijsheid van elke religie, inclusief het christendom, dat geloof zonder verbinding met de geloofsgemeenschap steriel blijft. Juist omdat die mensen zo anders zijn dan jij en helemaal niet tot je vriendenkring behoren. Zij behoeden je ervoor alleen het aangename en aansprekende uit het spirituele pakket tot je te nemen. Moderne spiritualiteit heeft geen verweer tegen commerciële exploitatie en modes: de bedelnap van Boeddha wordt tot smeerolie voor het management. Over religies lezen iets anders dan het geloof leven en vieren: een landkaart lezen is niet hetzelfde als het gebied doortrekken. Een tweede wijsheid: zonder verbondenheid met een geloofstraditie verdampt geloof. Hoe mensen zonder kerk hun kinderen menen te kunnen inleiden in Bijbel en spiritualiteit is me een raadsel: ik heb met mijn vier kinderen de handen vol, en dank de kerk voor ontroerende momenten rond dood en leven, een jongerenreis naar Oeganda,
contacten met moslims, allemaal zaken die de moderne spiritueel mist en die ik in mijn eentje ook niet zou kunnen realiseren. De gemeenschap biedt geestelijke weerbaarheid: een vinger breek je gemakkelijk, een vuist niet. Ik geef het toe: ik ben katholiek, hier sta ik, ik kan en wil niet anders. Ik eis het recht op voor de katholieke overtuiging en vind dat jodendom en islam die rechten ook hebben. Ik maak me zorgen over de moderne tolerantie die zo intolerant wordt dat essentiële religieuze rituelen zoals ritueel slachten worden aangevallen. Geen spiritueel heb ik daarover gehoord. Alleen zó meen ik andere religieuze overtuigingen te respecteren: onder erkenning van de afstand tot de ander en tegelijk diepgaand verbonden. En dan nog dit: dialoog met andere religies kan alleen als je zelf geworteld bent. Moderne spiritualiteit verhult wellicht ook angst voor overgave en engagement. Dat maakt immers kwetsbaar. Wat dat betreft lijkt geloof veel op een liefdesrelatie: angst voor de definitieve stap is kenmerkend. Die angst maakt zwevend! Feitelijk schuilt achter deze angst een romantische illusie van onbegrensde mogelijkheden. Maar ons leven is eindig.
.
19
18-19_De stelling_Volzin23.indd 19
18-11-12 16:40