Bikbrief_10.2 by OSAGE communicatie en ontwerp

bikbrief 10 November 2009

Verstand van kunst ĂŠn kinderen

bikopleiding naar kunstvakonderwijs Kwaliteit opleiding gegarandeerd k pagina 4

Kunst in en over het water 6 kunstenaars, 10 basisscholen, 1 thema k pagina 12

Een bijzondere kerst in Oldenzaal Een bikweek voor goed doel k pagina 15

Een greep uit de vele verrassende projecten van nieuwe bik-kunstenaars

k zie pagina 8

Inhoud

Colofon Bikbrief is een uitgave van Kunstenaars&CO

Nieuwe Herengracht 119 Postbus 2617, 1000 CP Amsterdam E-mail bik@kunstenaarsenco.nl De opleiding Beroepskunstenaars in de klas wordt mogelijk gemaakt door het ministerie van OCW, Stichting Kunstenaars&CO en de betrokken bik-partners voor cultuureducatie. Samenwerkende partners Amsterdam Kunst en Cultuur Noord-Holland (www.kcnh.nl) & De Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (www.ahk.nl) Contactpersoon Trudie Verhoeff

Bios verrast leerlingen met eigen werk

Bik is post hbo

ICC + bik

Bik-lichting 2008-2009

Kwaliteit opleiding gegarandeerd

Utrecht UCK, www.uck.nl Contactpersoon Caroline van Rhijn Groningen Kunstencentrum Groep Groningen (www.kunstencentrum.nl) & Academie Minerva en Prins Claus Conservatorium, Hanzehogeschool Groningen (www.hanze.nl); Contactpersoon Hanny van Schijndel

Arnhem Edu-Art, www.edu-art-gelderland.nl Contactpersoon Leon Muilwijk

de Interne Cultuurcoördinator

Maastricht Kumulus, www.kumulus.nl Contactpersoon Natasja Wolfs Rotterdam Kinderkunsthal Rotterdam/Villa Zebra (www.villazebra.nl) & Willem de Kooning Academie Hogeschool Rotterdam (www.wdka.nl) Contactpersoon Robin Punt

Bik-kunstenaars en

nieuwe projecten

over hun samenwerking

Terugb(l)ik Herinneringen verbeeld

ProjectcoördinatieKunstenaars&CO, www.kunstenaarsenco.nl Contactpersoon Theo van Adrichem E-mail: bik@kunstenaarsenco.nl

Kunst in en over water Bik in Zwartewaterland

Zwolle Kunst en Cultuur Overijssel (www.kco.nl) & ArtEZ hogeschool voor de kunsten (www.artez.nl), Contactpersoon Gerry Kloek Tilburg Bureau Cist, www.cist.nl Contactpersoon Jan Stoel

Een greep uit de

En nu wij Wat vinden leerlingen er

Bik-nieuws

Bik-deal

Nieuwe ruimte BikAmsterdam

eigenlijk van?

Ontwerp OSAGE / Communicatie en Ontwerp, Utrecht Redactie Kunstenaars&CO, Amsterdam April Onderwijs en Communicatie: Daniëlla van ’t Erve Drukwerk Drukkerij Holland, Alphen a / d Rijn Oplage: 15.000 exemplaren verspreid onder basisscholen, bik-kunstenaars, cultuureducatie-instellingen en overige relaties.

Bik en… Kerst Een bikweek voor goed doel

Drie vragen over een bik-project

Wat is bik? Praktische informatie

Wilt u meer exemplaren ontvangen of weet u andere belangstellenden, mail dan naar bik@kunstenaarsenco.nl. ISSN: 1876-8563

Beeld omslag k Deze foto is gemaakt tijdens Park Art in het Julianapark in Utrecht; een bikproject met kinderen van de Ludgerschool en bik-kunstenaars Maartje Mars en Saskia Laurant.

2 / nummer 10 / november 2009

Bios verrast leerlingen met eigen werk Donderdag 12 november ging de bioscoop in Almelo speciaal open voor de twee animatiefilms die leerlingen onlangs samen met bik-kunstenaar Floris Stoffelsma hebben gemaakt. Voor de leerlingen was deze verrassing de slagroom op de chocoladetaart. In opdracht van de bibliotheek verzon illustrator/vormgever Floris Stoffelsma voor de kinderboekenweek het bik-project Teken je Eigen Film. Uiteindelijk deden twee scholen mee aan dit schoolbrede project waarin leerlingen een animatiefilm maken van het verhaal van Sjakie en de Chocoladefabriek. In groepjes werkten ze steeds een klein stukje tekst uit: ze ontwierpen de hoofdrolspelers van gekleurd papier, plakten die op magneetjes en filmden steeds zelf een scène. Ook spraken de kinderen zelf de dialogen in. De allerkleinsten maakten Oempa Loempa’s, de mannetjes in de wildernis, die steeds tussen de scènes door te zien zijn. “Het plezier in wat ze maken, staat voorop”, vertelt Stoffelsma die erg tevreden is over het resultaat. “Ik hou een oogje in het zeil, maar de leerlingen doen het vooral allemaal zelf. Het filmen is een kwestie van vertrouwen, leerlingen vinden het prachtig. Ach, en als er een stukje onscherp is, kan ik dat altijd later nog een beetje corrigeren.” PC basisschool de Telgenborch in Almelo is een van de scholen die meedeed. “Floris heeft al eerder een project gedaan, dat ons goed is bevallen. Over dit project waren we dan ook meteen enthousiast”, vertelt leerkracht Miranda Haakmeester. “En wat is nou mooier dan dat het eindresultaat in de bioscoop te zien is? Voor de kinderen was het echt een superverrassing, sommigen waren zelfs nog nooit eerder in een bioscoop geweest!”

Kijk voor meer informatie en andere bik-projecten op www.beroepskunstenaarsindeklas.nl nummer 10 / november 2009 / 3

Bik-opleiding naar het als post hbo-opleiding Sinds dit studiejaar is de bik-opleiding ondergebracht bij vijf kunstvakopleidingen. Zij bieden de eenjarige opleiding aan in nauwe samenwerking met de voormalige opleiders, de cultuureducatie-instellingen. De kwaliteit, eigenheid en continuïteit van de bik-opleiding zijn hiermee veiliggesteld. De samenwerking tussen vijf kunstvakopleidingen, vijf cultuureducatie-instellingen, Kunstenaars&CO en het ministerie van OCW is vlak voor de zomer vastgelegd in een convenant. Theo van Adrichem, landelijk projectleider van de bik, is ‘heel blij’ dat het gelukt is. “Het kunstvakonderwijs is uiteindelijk de juiste plek voor de bik-opleiding, omdat deze reguliere hbo-opleidingen de kwaliteit en continuïteit beter kunnen garanderen. De opleiding was absoluut in goede handen bij de cultuureducatie-instellingen, maar dat was wel

Cultuureducatie is hot Al in 2002 is geprobeerd de bik-opleiding bij het kunstvakonderwijs onder te brengen maar die zagen er toen nog geen heil in. De aandacht voor cultuureducatie in het primair onderwijs is sindsdien alleen maar toegenomen en daarmee de vraag naar kwalitatief hoogwaardige projecten van kunstenaars. “Cultuureducatie heeft echt aan status gewonnen, zowel op scholen als op de kunstvakopleidingen”, vertelt Van Adrichem. “Kunstvakopleidingen bieden nu zelfs een master cultuureducatie aan en de tijd bleek rijp om ook de bik-opleiding te omarmen.” De kunstvakopleidingen nemen het bestaande curriculum over. “Dit is een erkenning van de bik-opleiding en van de manier waarop de cultuureducatie-instellingen de opleiding hebben ontwikkeld”, aldus Van Adrichem.

kwetsbaar omdat het geen opleidingsinstellingen zijn. De kwaliteit was daarmee toch afhankelijk van die ene studieleider en het enthousiasme van de directeur.”

4 / nummer 10 / november 2009

kunstvakonderwijs Unieke samenwerking

Nieuwe website

Dat de kunstvakopleidingen in dezelfde plaatsen gevestigd

Voor de basisscholen zelf verandert er weinig. Wel komt er een

zijn als de cultuureducatie-instellingen (zie kader), maakt de

nieuwe website, waarmee scholen eenvoudiger een bik-

samenwerking eenvoudig. De cultuureducatie-instellingen

kunstenaar kunnen vinden die bij hen past. De vijf opleidingen

blijven namelijk nauw betrokken bij de opleiding. Zij vormen

en educatie-instellingen zullen een eigen invulling aan de site

het aanspreekpunt voor de scholen, ze kunnen stages regelen

kunnen geven. Hierdoor wordt de informatie voor scholen

en bemiddelen tussen kunstenaars en scholen. Daarnaast

interessanter en de website toegankelijker. De nieuwe website

zullen ze onderzoek doen naar de vraag van scholen, het

zal voorjaar 2010 de lucht ingaan. In de volgende bikbrief

functioneren van de bik-kunstenaars en het aanbod. Ook

gaan we hier uitgebreider op in.

zullen ze de bik-kunstenaars blijven volgen in hun ontwikkeling. Van Adrichem: â&#x20AC;&#x153;Die nauwe samenwerking maakt de opleiding bijzonder. Aan de ene kant kunnen we de kwaliteit beter waarborgen, terwijl tegelijkertijd de korte lijn met de basisscholen blijft bestaan en zelfs wordt verbeterd. Groot voordeel is dat de opleidingen daardoor direct kunnen inspelen op een veranderende vraag van scholen.â&#x20AC;?

Groningen: Kunstencentrum Groep Groningen (www.kunstencentrum.nl) & Academie Minerva en Prins Claus Conservatorium, Hanzehogeschool Groningen (www.hanze.nl) Zwolle: Kunst en Cultuur Overijssel (www.kco.nl) & ArtEZ hogeschool voor de kunsten (www.artez.nl) Utrecht: Utrechts Centrum voor de Kunsten (www.uck.nl) & Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (www.hku.nl) Rotterdam: Kinderkunsthal Rotterdam/Villa Zebra (www.villazebra.nl) & Willem de Kooning Academie Hogeschool Rotterdam (www.wdka.nl) Amsterdam: Kunst en Cultuur Noord-Holland (www.kcnh.nl) & De Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (www.ahk.nl).

nummer 10 / november 2009 / 5

Villa Zebra, Rotterdam

Kunst en Cultuur Noord Holland, Haarlem

Bij Villa Zebra kunnen kinderen van 4 tot 12 jaar

Kunst en Cultuur Noord-Holland (KCNH) maakt zich

terecht voor grote en kleine tentoonstellingen en

sterk voor een goed en levendig kunstklimaat in Noord-

boeiende workshops. “Villa Zebra is een soort kunst-

Holland. KCNH ondersteunt bijvoorbeeld scholen op

laboratorium”, vertelt Jolanda Bouman, projectleider

diverse manieren bij het realiseren van interessante

tentoonstellingen. “Tentoonstellingen met beeldende

kunsteducatieve projecten. CBK Noord-Holland,

kunst en kunsteducatieve workshops dagen kinderen

onderdeel van KCNH, heeft een groot bestand met

uit ontdekkingen te doen over zichzelf, de ander, de

kunstenaars die projecten kunnen uitvoeren. Bik is dan

wereld en de kunst. Bik-kunstenaars vormen hierop

ook een logische partner. Programmamanager Ellie

een welkome aanvulling. Zij weten vanuit hun eigen-

van de Bomen: “We helpen kunstenaars hun mogelijk-

heid als kunstenaar kinderen te prikkelen, én ze

heden voor het vergaren van inkomen te vergroten.

beheersen door hun bik-opleiding de pedagogische

De bik-opleiding, waardoor kunstenaars projecten

en didactische vaardigheden om dit goed te doen. Ik

kunnen uitvoeren in het onderwijs, past hier dus per-

hoop dat we de samenwerking tussen bik en het

fect bij. We hopen zo bovendien te kunnen bijdragen

basisonderwijs verder kunnen versterken.”

aan een goede cultuureducatie op scholen, want wat kinderen hierbij leren gaat zoveel verder dan alleen de lesstof.”

6 / nummer 10 / november 2009

ICC+bik ‘Er is meer mogelijk dan je denkt’ Basisschool het Landje in Rotterdam is al meer dan 20 jaar een kunstzinnige school. “Dat was eigenlijk al lang zo voordat het die naam mocht dragen”, vertelt interne cultuurcoördinator Ludo Hoes. “Tot nu toe werkten we erg ad hoc. Om de kwaliteit te verhogen willen we veel planmatiger gaan werken, met een activiteitenplan waarin alle disciplines vertegenwoordigd zijn. Het liefst zou ik de leerdoelen stapelen, dus dat kunsten cultuur verweven raakt met alle vakken op school.” Ingerold Hoes is de ICC-functie ‘ingerold’, Twintig jaar werkte hij als zelfstandig beeldend kunstenaar, volgde daarna de verkorte pabo en maakte de overstap naar het basisonderwijs. Toen zijn ICC-collega ziek werd, werd hij voor die functie gevraagd. De ICC-cursus leerde hem weinig nieuws. “Maar de ontmoetingsdagen met educatief medewerkers van allerlei instituten zijn erg nuttig.” Op het Landje werkt hij veel samen met bik-kunstenaars. Dat bevalt goed, al heeft de ene bik’er volgens Hoes meer talent voor pedagogisch handelen dan de ander. “Natuurlijk zijn het kunstenaars en dat moeten ze ook zeker blijven, maar ik vind dat de opleiding daar wel meer aandacht aan mag besteden.” De bik-kunstenaars hebben als meerwaarde dat ze op een andere manier de stof kunnen brengen. “Zo wilden we een groot architectuurproject uitvoeren. Het meest voor de hand liggende is dan om maquettes te maken. Uiteindelijk zijn twee kunstenaars met de kinderen gaan dansen. Dat was echt fantastisch.”

Dansen Op dit architectuurproject kijken de kunstenaars Kira Groos en Yoland de Pater van Zwart Konijn heel positief terug. “In vijf dagen kun je echt veel doen. We lieten de kinderen via beweging ruimte ervaren: hoog, laag, groot, klein, voor en achter. Het zijn basiselementen van de dans. Vervolgens hebben we met de kinderen kostuums bedacht en gemaakt met geometrische vormen. De eindpresentatie was fantastisch en vond plaats in het Nederlands Architectuurinstituut, beter kon gewoon niet.” Groos heeft inmiddels zelf ook de ICCcursus gevolgd. “Ik vond het heel leerzaam. Behalve dat je je netwerk aanbod als kunstenaar een goede bijdrage kunt leveren aan het jaarprogramma op school.” Zorg voor een goed netwerk, geeft Hoes van het Landje als tip aan beginnende ICC’ers. “Dan weet je bij wie je waarvoor terecht kunt en wat voor kwaliteit je in huis haalt. En geen geld is onzin. In dit subsidieland is er meer mogelijk dan je denkt: als je maar zorgt voor een goed plan dat aan de randvoorwaarden voldoet.”

De foto’s bij dit artikel zijn gemaakt tijdens verschillende bik-projecten op Het Landje.

vergroot, krijg je zicht op wat er nu leeft in scholen en hoe je met je

nummer 10 / november 2009 / 7

Bik-lichting 08 / 09 Vlak voor de zomer behaalden ruim zestig kunstenaars hun bik-certificaat. Deze kersverse bik’ers staan te springen om met hun projecten echt op de scholen te beginnen. Op deze pagina’s lichten we van elke opleiding er willekeurig één project uit. Vanaf volgend voorjaar vindt u alle projecten op de vernieuwde website www.beroepskunstenaarsindeklas.nl Bent u nieuwsgierig naar de projecten van de andere kunstenaars? Stuur dan een mail naar: bik@kunstenaarsenco.nl

Rotterdam Project: Kijk op de wereld! Bik-kunstenaar: Korry Kremers Technieken: tekenen, schilderen, collage maken Voor: leerlingen van 4 tot 18 jaar Tijd: afhankelijk van vraag, minimaal 3 uur Kosten: vanaf 150 euro (50 euro per uur) Meer info: www.korrykremers.nl Als beeldend kunstenaar verzamelt Korry Kremers knipsels uit kranten en tijdschriften, maakt er een collage van en maakt van het beeld dat naar voren komt een schilderij of tekening. Zo gaat ze ook te werk in haar bik-projecten, of dat nou met kleuters of met jongeren is. Voor haar stage koos ze juist voor de niet-alledaagse omgevingen, zoals de jeugdgevangenis in Rotterdam. “Het is een apart continent, met onbegrijpelijke codes en waar het nieuws gecensureerd binnenkomt. Voor deze jongeren is het heel lastig om iets van zichzelf te laten zien, om zich kwetsbaar op te stellen. Ondanks de krappe tijd en de lastige situatie hebben ze uiteindelijk de meest verrassende kunstwerken gemaakt, met onderwerpen als het schoonheidsideaal of terrorisme.” Veel indruk maakte een meisje dat voor haar eigen bescherming is opgesloten omdat het zichzelf beschadigt. Trillend maakte ze haar werk, waarna ze volledig flipte. Haar werk bestaat uit een groot hart met een afbeelding van een moeder en dochter en de tekst: De goedheid zit in jezelf. Korry: “Je kunnen uiten is zo belangrijk! Ik vind het onvoorstelbaar dat alle cultuurprojecten in de jeugdinstellingen zijn wegbezuinigd. Ik hoop echt dat dat verandert. Wie weet heb ik mijn steentje bijgedragen, de reacties waren in elk geval heel positief.” Mimi van Bindsbergen / Mirna Limon / Alex van der Meer / Kirsten Offringa / Marieke Opmeer / Marjo Potma / Jorien van Veen / Betty van Velzen / Jolanda Verstegen / Judith Woudstra / Joke van Zinderen

8 / nummer 10 / november 2009

fotografie: Willy Ebbens

Zwolle

Amsterdam

Project: Mijn vlag vertelt…

Project: De rode ballon

Bik-kunstenaar: Jolanda Verstegen

Bik-kunstenaar: Sander Teymant

Technieken: tekenen en werken met textiel

Techniek: (scenario)schrijven

Voor wie: basisschool middenbouw

Voor: groep 5 en 6

Tijd: 4,5 uur in drie lessen

Tijd: drie keer 1,5 uur

Kosten: 250,- per project (exclusief reis- materiaalkosten)

Kosten: 275 euro per groep (inclusief ballonnen)

Meer info: www.beeldendekunstenaarindeklas.nl

Meer info: acteymant@chello.nl

Aaibare kunst, zo noemt Jolanda Verstegen, bik-kunstenaar

“De Rode Ballon is een kinderfilm uit 1956 die ik zelf wel had

uit Arnhem, haar eigen werk. Ze maakt gebruik van textiel en

willen maken. Het is zo’n tijdloos en magisch verhaal over

andere zachte materialen in combinatie met acryl op doek.

een jongetje dat vriendschap sluit met een ballon”, vertelt

“Ik merk dat iedereen het wil aanraken, en dat mag ook”,

scenarioschrijver en regisseur Sander Teymant. Als afstudeer-

vertelt Verstegen. “Kinderen zijn ook meteen enthousiast, er

project besloot hij deze film als uitgangspunt te nemen. De

vallen veel ooh’s en aah’s.” In haar bik-projecten mogen kin-

Rode ballon heeft zijn betovering inderdaad nog niet ver-

deren dan ook zelf ervaren hoe het is om een kunstwerk van

loren, zo merkte hij aan de verwondering van de kinderen

textiel te maken. In het project Mijn vlag vertelt… ontwerpen

van groep 5 van de Westerparkschool in Amsterdam. Na het

ze vlaggetjes van vilt. Dezelfde figuren komen terug op een

kijken van de film verzonnen ze een verhaal rondom een zelf-

grote vlag voor de school. Verstegen voerde het project uit

bedacht personage en voorwerp en alle verhalen mochten

op basisschool de Zwaluw in Markelo. Het verhaal over de

daarna als verrassing met een ballon op reis. “Het oplaten

riddertijd waarin je elkaar kon herkennen aan hun wapen-

van al die ballonnen was een onvergetelijk moment, er werd

schild of vlag, sprak de kinderen meteen aan. Na het maken

geschreeuwd, gedanst, echt uitzinnig gewoon. Ik kijk met

van een mindmap, maakten kinderen tekeningen waarvan ze

veel plezier op dit project terug, alles wat ik voorgenomen

één beeld uitwerkten op de vlag. “Het resultaat is echt bij-

had, lukte ook. Voor herhaling vatbaar dus.” Het waaide die

zonder: elk kind heeft een uniek vlaggetje gemaakt dat iets

dag zo hard dat de verhalen zelfs ver in België gevonden

zegt over wie ze zijn of wat ze doen. Zo was er een vlag met

zijn. Een reactie van een inwoner van Ambresin, een dorpje

vier handjes omdat ze thuis met hun vieren zijn, maar ook

bij Luik: ‘Ik heb verleden week een blad in mijn tuin gevon-

vlaggen met een sterrenbeeld, voetbal of alleen initialen.

den. Het ging over een ezelvis met een trompet! Het

De bedoeling was dat alle vlaggetjes samen één slinger

gebeurt niet dikwijls dat kadootjes uit de hemel vallen!

vormden, maar uiteindelijk hebben ze ‘m alleen even voor de

Bedankt voor uw initiatief.’

foto omhoog gehouden. De kinderen waren namelijk zo trots op hun werk dat ze het meer niet uit handen wilden geven.” Iris Douma / Dennis Gunsing / Carla Hamer / Kim Heerema /

Rachel de Boer / Nienke Brokke / Sandra Dierx / Daphne van

Maartje van der Kruijs / Saskia Laurant / Sonata Lepaite /

Duivenboden / Monique Hoogmoed / Marlene van der Kooi

Maartje Mars / Maike Thonissen / Lieke Verkooijen / Anneke

/ Paul Maassen / David Moir / IsaTenhaeff / SanderTeymant /

Wensink / Moon Wolters

Harda van Wageningen nummer 10 / november 2009 / 9

Utrecht

Groningen

Project: Park Art

Project: Kleur

Bik-kunstenaars: Saskia Laurant en Maartje Mars

Bik-kunstenaar: Alette de Groot

Technieken: ontwerpen met plastic

Technieken: experimenteren met licht en verf

Voor: groep 5,6,7

Voor wie: bovenbouw

Tijd: 3 lessen met aansluitende openingsmiddag

Tijd: drie keer 2 uur + afsluiting van een uur

Kosten: op aanvraag

Meer info: www.maartjemars.nl en www.saskialaurant.nl

Meer informatie: www.alettedegroot.nl

Maartje Mars en Saskia Laurant hebben elkaar gevonden in

Kunst is overal om ons heen. Soms moet je er alleen even op

hun werk als kunstenaar waarin de natuur en werken op

gewezen worden, en dat is precies wat er in het project Kleur

locatie een belangrijke rol spelen. Samen voerden ze met de

van Alette de Groot gebeurt. Kinderen van de Vensterschool

Ludgerschool een groot bik-project uit in het Julianapark in

Hoornse wijken in Groningen experimenteerden hierin met

Utrecht. De kinderen ontwierpen kostuums van gerecycled

kleur: ze ontdekten dat alle gekleurde lichtjes samen één wit

plastic en maakten een grote kleurrijke plastic speeltuin van

licht vormen en ze leerden kleuren mengen met verf. De

het park met een doolhof, een overdekte hemel en

kinderen bezochten het Martiniziekenhuis , waar in de

wapperende vlaggen. De lessenserie werd bekroond met

nieuwbouw een kleurenpalet van Peter Struycken is

een heuse modeshow en expositie in het park. “Echt een

toegepast. Terug op school mochten de kinderen op een

super dag”, reageert Saskia Laurant. “De kinderen kwamen

tekening de entreehal van de school van kleuren uit hun

helemaal los en hebben de meest fantastische dingen

zelfgemaakte palet voorzien. Interieurontwerper Bart Vos,

gemaakt. Alles zat ook mee: de prachtige plek, het goede

die ook de kleuren in het ziekenhuis toepaste, koos de

weer, de vele bezoekers. Ik hoop dat de kinderen deze dag

winnaar. “Ik ben echt heel blij met dit project”, vertelt De

ook lang zullen herinneren.”

Groot, “alles viel ook op z’n plek: leerlingen waren

Hun samenwerking is dan ook voor herhaling vatbaar.

supergemotiveerd, de rondleiding in het ziekenhuis lukte,

Maartje Mars: “We hebben ieder onze eigen kwaliteiten en

Bart Vos die kon komen en uiteindelijk werd het winnende

projecten, maar we vullen elkaar ook goed aan. Met z’n

ontwerp zelfs uitgevoerd terwijl dat niet de opzet was. Beter

tweeën is er natuurlijk veel meer mogelijk omdat je grotere

kan bijna niet.”

groepen aankunt en dus ook grotere projecten kunt uitvoeren.” Nicoline van Boven / Chris Dagradi / Gudrun Hardardottir /

Peer Besselink / Marjan Beuker / Kitty Boon / Ida Buijs /

Miriam Härting / Edwin Huijben / Korry Kremers / Tessa

N'dingo Dione / Stefan Gerritse / Alette de Groot / Gerdie

Kuyvenhoven / Carla Lensen / Marianne van Maaren /

Jacobsz / Gonda Jonker / Hilda Klaassen / Mieke Raatjes /

Michael van der Meide / Marga van den Meijdenberg / Enith

Jelien Veenstra

Stenhuys / Beatriz Viana Felgueiras / Maarten Westra Hoekzema

10 / nummer 10 / november 2009

Terugb(l)ik

Project: De verhuisrollen Wie: 150 leerlingen van de Pro Regeschool in Amsterdam

Op deze pagina kijkt een

Tijd: twee à drie lessen per kunstenaar (totaal 4 bik-kunstenaars)

bik-kunstenaar terug op

Bik-kunstenaars: Marie-Chantal Kramers (beeldend / schilderen), Marloes Albers (animatie),

een project.

Bettina Weller (animatie / fotografie) en Geert Jonkers (beeldend / techniek) Kosten: in overleg

Reactie van de school

Herinneringen verbeeld

“De kinderen hebben enorm genoten

Geert Jonkers: “De Pro Regeschool wilde graag een blijvende herinnering

invalshoek benaderen. Ook het werken

aan het oude gebouw dat afgebroken wordt. In een reeks lessen zijn we met

met gereedschappen en materialen die

de leerlingen op zoek gegaan naar wat nou specifiek bij dat gebouw hoorde,

niet voor de hand liggen, zorgden voor

van bepaalde spullen tot geluiden, kleuren en geuren. Ze ontdekten de meest

een unieke ervaring. Dit leverde niet alleen

prachtige dingen. Zo stond ik met vijftien kinderen in het keukentje te luisteren

fantastische beelden van kinderen op, maar

naar het geluid van de geiser. In kleine bonte collages legden de leerlingen vast

ook een resultaat waar iedereen met een

wat ze graag van dit gebouw wilden meenemen naar het nieuwe. Ze maakten

trots gevoel aan terug denkt. De vraag om

een stripverhaal, schilderden met materialen als zand en koffie en verwerkten

een kunstwerk te maken waar kinderen aan

er restjes school in, zoals handdoekhaakjes of stukjes tapijt. Van de collages

kunnen zitten en wat permanent kan blijven

hebben we tien verhuisrollen gemaakt, gebaseerd op de Tibetaanse gebeds-

staan, is ver overtroffen. We kijken dan ook

rollen. Zoals de Tibetanen daarmee het gebed levend willen houden, kunnen

terug op een zeer geslaagd en bijzonder

de leerlingen nu de oude school in leven houden. In de rollen zitten wensen van

project wat de kunstenaars voortreffelijk

kinderen verstopt, deze mogen pas over 25 jaar gelezen worden. De reacties

hebben gedaan.” Liesbeth de Kooker,

waren tijdens de opening van het nieuwe gebouw zeer positief. Het mooie is

adjunct-directeur Pro Regeschool.

omdat kunstenaars hen met een andere

dat het een blijvend, maar geen statisch kunstwerk is: het is de bedoeling dat je er aanzit. Toen ik er laatst was, zag ik dat dat ook echt zo was: het heeft een bijzondere plek in de centrale hal waar kinderen er langslopen, het bekijken en betasten en het daarmee ook weer veranderen.”

nummer 10 / november 2009 / 11

Kunst in en over het water Zes bik-kunstenaars voerden dit voorjaar op maar liefst tien basisscholen in de gemeente Zwartewaterland projecten uit met het thema Water als inspiratie. Het is een voorbeeld van wat mogelijk is als gemeente, scholen en de instelling voor kunsten cultuureducatie hun krachten bundelen. Drijfobjecten, flessenpost, waterspiegelingen en waterige stripverhalen. Dat zijn de vier projecten waaraan leerlingen van tien basisscholen in Mastenbroek, Genne, Hasselt, Zwartsluis en Genemuiden aan deelnamen. Zes bik-kunstenaars gaven drie keer 1,5 uur les in de groepen 3 tot en met 6. Kinderen kregen les aan de hand van verschillende kunstwerken in de meest uiteenlopende technieken als (aquarel)schilderen, striptekenen, fotografie en monoprint.

Cultuureducatie voor iedereen Het beeldende kunstproject maakte deel uit van het nieuwe cultuureducatie programma dat vertegenwoordigers van scholen zelf samen stellen. Naast een bijdrage van de scholen, wordt dit programma financieel mogelijk gemaakt door de gemeente Zwartewaterland en Kunst & Cultuur Overijssel. Het doel is om cultuureducatie toegankelijk te maken voor alle leerlingen in de gemeente. De coördinatie was in handen van bik-kunstenaar Annet van der Kamp uit Zwolle: “Het was een enorm project om te organiseren en de planning was soms wel wat lastig. Over het geheel ben ik erg tevreden: scholen waren enthousiast en ook de kinderen vonden het allemaal heel leuk om te doen.”

Ook maakten de leerlingen van afvalmateriaal flessenpost en drijfobjecten. Deze fantastische kunstwerken werden ook echt te water gelaten. Zo lieten alle leerlingen van groep 4 uit het Zwartwaterland hun mooiste drukwerk in een plastic fles het Zwartewater afzakken, in de hoop dat de vinder hun werk zal bewonderen en een reactie terug zal sturen.

En nu wij

Leerlingen beschrijven hoe zij een

Project: Flessenpost

project ervaren. Dit keer de leerlingen

Bik-kunstenaars: Annet van der Kamp

van groep 4 van Basisschool De

en Ingrid Wielema

Driemaster in Hasselt. Zij deden mee

Inhoud: De leerlingen mochten

aan het kunstproject met het centrale

stempelen, sjablonen snijden uit papier,

thema Water. Zie ook linkerpagina.

drukken met inktrollers. Een van hun kunstwerken hebben ze in een plastic fles meegegeven aan het Zwartewater. Als herinnering kregen alle leerlingen een foto van zichzelf en hun kunstdrukwerk mee naar huis.

We hebben het de afgelopen drie dag en heel leuk met juf Ingrid Wielema gehad. Het was heel leerzaam en leuk. En we wisten niet dat je zoveel uit een schilderij kon halen. En wij wisten niet dat je met al die oude spullen zoveel mooie dingen kon maken. En we vonden het proefschrift heel leuk, en de rollers met de verschillende kleuren. De juf was ook heel lief. Ze was ook heel leerzaam met wat ze allemaal heeft meegenomen. Groetjes Kelly en Amber.

12 / nummer 10 / november 2009

De 6 bik-kunstenaars: Jacomijn Schellevis, Anne van Tiel, Ingrid Wielema, Marit de Wolf, Corine Aalvanger en Annet van der Kamp. Meer informatie: www.artkamp.nl De 10 scholen Mastenbroek: de Driemaster Genne: OBS Genne Hasselt: De Toermalijn, De Driemaster, Het Anker en Pr. Willem Alexanderschool Genemuiden: De Ichthus, De Vogelaar, Johannes Calvijnschool Zwartsluis: De Arembergschool

Lieve juf Ingrid Wielema. Wat was het leuk deze week met u. We hebben veel geleerd van u. En het leukste was natuurlijk de flessenpost. Het verfen was ook heel leuk!! Voor al met u. We wisten niet veel van kunst. Dat je uit oude dingen nieuwe dingen konden maken. En met de rollers was ook heeeeeel leuk!!!! Jammer dat het maar drie dagen was, hopelijk zien we u de volgende keer weer. Groetjes Chantal en Judith.

nummer 10 / november 2009 / 13

Bik-nieuws Bik Amsterdam in de garage De ruimte waar eerst kapotte auto’s werden opgeknapt, is omgetoverd tot een bruisende werkplaats voor creatieve organisaties. Garage Notweg in Amsterdam is nu onder meer de nieuwe thuisbasis van Bik Amsterdam, een collectief van ruim 50 bik-kunstenaars. Met een spectaculaire ‘lauf der dingen’, een installatie waarbij één zetje alles in beweging zet, werd het gebouw begin oktober geopend. Bik-kunstenaars Geert Jonkers en Eva van der Meer ontwierpen deze installatie. Verder konden bezoekers genieten van een modeshow en een bik-voorstelling met leerlingen, een ambachtelijke markt en workshops van de nieuwe ‘bewoners’. Garage Notweg biedt meer dan alleen een onderdak aan organisaties, het wil ook een ontmoetingsplek voor de buurt zijn en het nadenken over creatieve oplossingen voor maatschappelijke problemen stimuleren. Richard Smolenaers van Bik Amsterdam is blij met de nieuwe ruimte. “Het is een ideale plek, omdat we vanuit hier cultuureducatieve projecten kunnen aanbieden, maar ook uitvoeren. We hebben zelfs al enkele projecten op scholen in de buurt gedaan.” Zie voor meer informatie: www.garagenotweg.nl en www.bikamsterdam.nl

Bik over de grens Connecting Arts is een internationaal netwerk van sociaal betrokken kunstenaars. Het is opgericht door bik-kunstenaar Cas Rooseboom om kunst nog beter te kunnen inzetten in de samenleving. Rooseboom werkt zowel in Amsterdam als in Oost Afrika en wil uitwisseling tussen kinderen, leerkrachten en kunstenaars stimuleren. “Een uitwisseling tussen scholen uit Nederland met scholen in bijvoorbeeld Kenia kan voor beiden interessant zijn”, vertelt Rooseboom. “Keniaanse scholen maken kennis met moderne onderwijsmethodes en Nederlandse scholen kunnen leren van het improviserend vermogen van Kenyaanse scholen. Kunstenaars zijn de aangewezen personen om deze uitwisseling te begeleiden, omdat er behalve een taal- ook een cultuurverschil kan zijn die zij goed weten te overbruggen.” Connecting Arts maakt naar aanleiding van de wensen van de school een programma op maat, van beeldende kunst tot theater of muziek, in het lokaal of op een bijzondere locatie. Voor meer informatie: www.connectingarts.net

14 / nummer 9 / februari 2009

Bik en… kerst Bik-kunstenaars kunnen met hun projecten aansluiten op thema’s die leven in de school. Basisschool de Meander in Oldenzaal besloot dit jaar met hulp van maar liefst negen bikkunstenaars iets bijzonders van de Kerst te maken.

Dit beeldje is gemaakt door de achtjarige Puck, onder begeleiding van bik-kunstenaar Mirjan Koldeweij

Project: Kerstmarkt voor goed doel, thema Engelen

Bik-kunstenaars: Myra Cervenka, Floris Stoffelsma, Valerie

Tijd: een week

Zwart, Kirsten Offringa, Anita Eijsink, Mirjan Koldeweij, Jeanet

Voor wie: alle groepen (600 leerlingen)

Timmermans, Martine Luca en Gabriëlle Groothuis

“Bik-kunstenaars kunnen bij kinderen talenten aanboren die je

In je hart

als leerkracht niet zomaar naar boven krijgt. Ze brengen

In week 50 komen alle kunstenaars op school. Bik-kunstenaar

bovendien een andere wereld de school in, ik kijk er erg naar

Mirjan Koldeweij gaat samen met de leerlingen van groep 7

uit”, vertelt een enthousiaste Ilona Stoeten, leerkracht en

beelden maken van speksteen, een zachte steensoort die in de

ICC’er op basisschool de Meander. De school besteedt haar

meest uiteenlopende kleuren voorkomt. Koldeweij: “Elke

cultuurbudget dit jaar aan een kerstmarkt waarvoor negen bik-

steen is vanwege de vorm en kleur al uniek. De kinderen gaan

kunstenaars met de leerlingen producten maakt. Met Emmy R.

de vorm verder uitwerken door te raspen, schuren en te

Bergsma van Kunst en Cultuur Overijssel brainstormde ze over

poetsen. Dat geeft eigenlijk altijd mooie resultaten.” Ze kan

de invulling van de week. “We kwamen op het thema Engelen.

zich helemaal vinden in het thema en het goede doel. Onlangs

Dat past natuurlijk perfect bij ons goede doel, de stichting

mocht ze zelf voor een soortgelijke stichting een beeld maken

Doe Een Wens die wensen van kinderen met een

met een achtjarig ziek meisje. “Het is een geweldige eer dat je

levensbedreigende ziekte vervult. Emmy begeleidde de

zoiets mag doen, zo’n meisje gaat echt in je hart zitten. Ik vind

kunstenaars met het ontwikkelen van een project op maat. Het

het dan ook fantastisch dat de opbrengst van de markt met

is een bijzonder geheel geworden: van het ontwerpen van

kunstwerken naar zo’n goed doel gaat.”

vleugels van stof en zelfgemaakte papieren schalen met dons,

Natuurlijk hoopt de school dat er veel verkocht wordt op 16

tot en met de uitvoering van een schimmenspel, waarvoor

december. “Er zullen kinderen zijn die geen afstand kunnen

bezoekers entree betalen.”

doen van hun eigen kunstwerk”, verwacht Ilona Stoeten, “maar die moeten zorgen dat hun ouders er als eerste bij zijn. Dat is meteen een ander voordeel van deze week: het vergroot de betrokkenheid van ouders bij de school.”

Kijk voor meer informatie en andere bik-projecten op www.beroepskunstenaarsindeklas.nl nummer 10 / november 2009 / 15

Bik-deal Project: Van Letter naar Beeld Wie: Saber Mikael, beeldend kunstenaar In opdracht van: basisschool de Toermalijn in Franeker Inhoud: Leerlingen van groep 5 t/m 8 (200) ontwerpen vanuit het Arabische alfabet (een deel van) hun naam. Van deze letters maken ze samen een compositie van beelden van verschillende materialen en kleuren. Kosten: 240 euro per groep (exclusief materiaal en reiskosten) Tijd: 2 x 2 uur per groep Meer informatie: www.sabermikael.com

Jet Twijnstra, leerkracht en lid cultuurcommissie

Saber Mikael, bik-kunstenaar

1. Wat was het idee?

We wilden met de leerlingen graag een blijvend kunstwerk

In mijn project maken kinderen kennis met de Arabische taal en

maken. Via via kwamen we bij Saber Mikael terecht: zijn werk

cultuur. Ik leg uit dat het alfabet er heel anders uitziet en dat er

is vrolijk en ruimtelijk en figuurzagen doen we niet zo vaak met

van links naar rechts geschreven en gelezen wordt. Kinderen

de leerlingen. In twee weken maakten leerlingen kleurrijke

vinden dat heel interessant, zeker als het om hun eigen naam

Arabische letters van hout. De letters vormen bij elkaar een

gaat. Het idee is om van hun eigen letters één groot kunstwerk

bloeiende kunstboom.

te maken.

2. Hoe pakte het project uit?

Heel goed. Leerlingen waren superenthousiast, sommigen

Het resultaat is elke keer anders, maar de leerlingen zijn altijd

maakten zelfs twee werkjes. Dat zagen ging ook prima, het

heel nieuwsgierig en enthousiast. Dat was hier ook zo. De

aantal gebroken zaagjes viel me echt mee. Bij zo’n project met

kinderen kozen hun mooiste letters, werkten die uit op triplex

200 leerlingen komt heel wat kijken, denk alleen al aan het

en schilderden het met acrylverf. Alle kunstwerkjes bij elkaar

materiaal. De samenwerking met Saber was dik in orde, al hoop

vormden een groot beeld.

ik voor hem dat hij inmiddels zijn rijbewijs heeft zodat hij niet meer afhankelijk is van het openbaar vervoer.

3. Tevreden?

Absoluut. De reacties tijdens de eindpresentatie waren allemaal

Ja, het beeld is heel mooi geworden en ik vond zo’n groot

positief. Het resultaat is dan ook heel mooi, zowel de kunstboom

project ook leuk om te doen. Bovendien vind ik het heel

als de werkjes aan de muur. Als de groepen in januari naar het

belangrijk dat kinderen kennismaken met een andere cultuur,

hoofdgebouw verhuizen, krijgt het kunstwerk daar natuurlijk een

en wat is nou mooier om dat via de kunst te mogen doen?

centrale plek.

Xxxx

bik k verstand van kunst én kinderen Bik-kunstenaars zijn professionele kunstenaars die projecten uitvoeren op basisscholen. In het dagelijks leven zijn ze bijvoorbeeld danser, schrijver of schilder. Ze hebben een speciale opleiding gevolgd om met kinderen op basisscholen te werken. Bik-kunstenaars brengen vakmanschap en inspiratie in de klas. Vind úw kunstenaar op www.beroepskunstenaarsindeklas.nl.

nummer 10 / november 2009 / 23

100 / nummer 10 / november 2009

Bik-opleiding naar het kunstvakonderwijs als post hbo-opleiding Sinds dit studiejaar is de bik-opleiding ondergebracht bij

De kunstvakopleidingen nemen het bestaande curriculum over.

vijf kunstvakopleidingen. Zij bieden de eenjarige opleiding

“Dit is een erkenning van de bik-opleiding en van de manier

aan in nauwe samenwerking met de voormalige opleiders,

waarop de cultuureducatie-instellingen de opleiding hebben

de cultuureducatie-instellingen. De kwaliteit, eigenheid en

ontwikkeld”, aldus Van Adrichem.

continuïteit van de bik-opleiding zijn hiermee veiliggesteld.

Unieke samenwerking

De samenwerking tussen vijf kunstvakopleidingen, vijf cultuur-

Dat de kunstvakopleidingen in dezelfde plaatsen gevestigd zijn

educatie-instellingen, Kunstenaars&CO en het ministerie van

als de cultuureducatie-instellingen (zie kader), maakt de samen-

OCW is vlak voor de zomer vastgelegd in een convenant.

werking eenvoudig. De cultuureducatie-instellingen blijven

Theo van Adrichem, landelijk projectleider van de bik, is ‘heel

namelijk nauw betrokken bij de opleiding. Zij vormen het aan-

blij’ dat het gelukt is. “Het kunstvakonderwijs is uiteindelijk

spreekpunt voor de scholen, ze kunnen stages regelen en

de juiste plek voor de bik-opleiding, omdat deze reguliere

bemiddelen tussen kunstenaars en scholen. Daarnaast zullen

hbo-opleidingen de kwaliteit en continuïteit beter kunnen

ze onderzoek doen naar de vraag van scholen, het functioneren

garanderen. De opleiding was absoluut in goede handen bij

van de bik-kunstenaars en het aanbod. Ook zullen ze de bik-

de cultuureducatie-instellingen, maar dat was wel kwetsbaar

kunstenaars blijven volgen in hun ontwikkeling. Van Adrichem:

omdat het geen opleidingsinstellingen zijn. De kwaliteit was

“Die nauwe samenwerking maakt de opleiding bijzonder.

daarmee toch afhankelijk van die ene studieleider en het

Aan de ene kant kunnen we de kwaliteit beter waarborgen,

enthousiasme van de directeur.”

terwijl tegelijkertijd de korte lijn met de basisscholen blijft bestaan en zelfs wordt verbeterd. Groot voordeel is dat de

Cultuureducatie is hot

opleidingen daardoor direct kunnen inspelen op een veranderende vraag van scholen.”

Al in 2002 is geprobeerd de bik-opleiding bij het kunstvakonderwijs onder te brengen maar die zagen er toen nog geen heil in. De aandacht voor cultuureducatie in het primair onder-

Nieuwe website

wijs is sindsdien alleen maar toegenomen en daarmee de vraag

Voor de basisscholen zelf verandert er weinig. Wel komt er

naar kwalitatief hoogwaardige projecten van kunstenaars.

een nieuwe website, waarmee scholen eenvoudiger een bik-

“Cultuureducatie heeft echt aan status gewonnen, zowel op

kunstenaar kunnen vinden die bij hen past. De vijf opleidingen

scholen als op de kunstvakopleidingen”, vertelt Van Adrichem.

en educatie-instellingen zullen een eigen invulling aan de site

“Kunstvakopleidingen bieden nu zelfs een master cultuur-

kunnen geven. Hierdoor wordt de informatie voor scholen

educatie aan en de tijd bleek rijp om ook de bik-opleiding

interessanter en de website toegankelijker. De nieuwe website

te omarmen.”

zal voorjaar 2010 de lucht ingaan. In de volgende bikbrief gaan we hier uitgebreider op in.

nummer 10 / november 2009 / 101

Bik-opleiding blijft in dezelfde steden Beroepskunstenaars in de klas (bik) bestaat sinds 2002 en is een initiatief van het ministerie van OCW en Kunstenaars&CO. De eenjarige opleiding is bedoeld voor professionele kunstenaars die projecten willen ontwikkelen en uitvoeren in het basisonderwijs. De opleiding is toegankelijk voor kunstenaars in alle disciplines en wordt op vijf locaties in het land gegeven. In een samenwerking tussen de volgende cultuureducatieinstellingen en kunstvakopleidingen: Groningen: Kunstencentrum Groep Groningen (www.kunstencentrum.nl) & Academie Minerva en Prins Claus Conservatorium, Hanzehogeschool Groningen (www.hanze.nl) Zwolle: Kunst en Cultuur Overijssel (www.kco.nl) & ArtEZ hogeschool voor de kunsten (www.artez.nl) Utrecht: Utrechts Centrum voor de Kunsten (www.uck.nl) & Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (www.hku.nl) Rotterdam: Kinderkunsthal Rotterdam/Villa Zebra (www.villazebra.nl) & Willem de Kooning Academie Hogeschool Rotterdam (www.wdka.nl) Amsterdam: Kunst en Cultuur Noord-Holland (www.kcnh.nl) & De Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten (www.ahk.nl).

Villa Zebra, Rotterdam

Kunst en Cultuur Noord Holland, Haarlem

Bij Villa Zebra kunnen kinderen van 4 tot 12 jaar

Kunst en Cultuur Noord-Holland (KCNH) maakt zich

terecht voor grote en kleine tentoonstellingen en

sterk voor een goed en levendig kunstklimaat in Noord-

boeiende workshops. “Villa Zebra is een soort kunst-

Holland. KCNH ondersteunt bijvoorbeeld scholen op

laboratorium”, vertelt Jolanda Bouman, projectleider

diverse manieren bij het realiseren van interessante

tentoonstellingen. “Tentoonstellingen met beeldende

kunsteducatieve projecten. CBK Noord-Holland, onder-

kunst en kunsteducatieve workshops dagen kinderen

deel van KCNH, heeft een groot bestand met kunste-

uit ontdekkingen te doen over zichzelf, de ander, de

naars die projecten kunnen uitvoeren. Bik is dan ook

wereld en de kunst. Bik-kunstenaars vormen hierop

een logische partner. Programmamanager Ellie van de

een welkome aanvulling. Zij weten vanuit hun eigen-

Bomen: “We helpen kunstenaars hun mogelijkheden

heid als kunstenaar kinderen te prikkelen, én ze

voor het vergaren van inkomen te vergroten. De bik-

beheersen door hun bik-opleiding de pedagogische

opleiding, waardoor kunstenaars projecten kunnen

en didactische vaardigheden om dit goed te doen. Ik

uitvoeren in het onderwijs, past hier dus perfect bij.

hoop dat we de samenwerking tussen bik en het

We hopen zo bovendien te kunnen bijdragen aan een

basisonderwijs verder kunnen versterken.”

goede cultuureducatie op scholen, want wat kinderen hierbij leren gaat zoveel verder dan alleen de lesstof.”

102 / nummer 10 / november 2009

De foto’s bij dit artikel zijn gemaakt tijdens verschillende bik-projecten op Het Landje.

vergroot, krijg je zicht op wat er nu leeft in scholen en hoe je met je

nummer 10 / november 2009 / 103