V&D 2012 by VietDoc Na Uy

Viet & Dc;>c O~c

San 20 12

Vie't &

fJQC

Thl,J'c hi~n

mue u c • •

Oinh '\lgQc C\n, Ducsng Ki m, D ~ n g Ba n, Tha nh Hi $p,

Ngu yen Van Tlwc N~o

G6p b:'ti \115', Hun Tha nh , Khimh H~l, Co ;-..:gu·, Drm g T r' nh, Cung Vin h Vi ~ n. Duung K im , \1(1c h ;-..: ha, '\l g.u,v~n T huy '\l:un , Do~l n \Ila 'i:l m, Duung. Ki fn, Ph(lm Tfn An '\ inh, \:guy~n Vi'i n Th ~l , Tr~\n Thu v \1 inh, T rLr(:rn g. Dinh , Th i 1-l\lnh. Ho~ti

B'a: D~tng

V ftn T y

li en

l <;~c

po~t@ v ieto oc. no

ho~c

D'nh Ng9c C\n Ltno.tvn 4G[

1 OSJ

o~ . o,

'orway

D~c S ~m Viet & D9c kh 6 ng

ph3i !21 t'eng n6i ClJJ doan thC; hJy b.:lt KY td chlic n.Jo. M9 i chi ph; .Jn :o :tt do sl[ c16ng g6p cua c.lc thJ n hli'u

b~:m

cJ9c.

RONG - m()t con giåp kh6ng c6 th~t Duang mtta xuan, Nhin ntti Mtta xuan v6·i thi nhan Chua m()t lån H~nh phttc x6t xa NhLr tran g c6 tich, Th eo bu6c thcri gian Nh Crng cu ()c rong chai Mtta xuan chfn Th a cu 6i nåm 20 l l, Tam cånh, Ch i ~u h6m Ch ie u h6i ng6n ttr Xi n giay phttt se mai la mu6n thuå, V ån con mOt chut uåc ma C~ u hoc tro- Skolegutt Bu·a cum d~c bi~t V~t nång cu6i chi~u Nguo·i con gåi cua Qu6c Måu (2) Di tren con du·o·ng s6 kh6ng Kh ai ttr T i€ng vi dm dem tha nh\lC

Ban Tht,rc 1-l i~n Hoåi My C6 Ngu Nguy~n Thuy Nam Th i H~nh Ph ~m Tin An Ninh

3 4 16 18 25 26

Kh ånh Hå Doitn M ai T am Hån M~c TCr

34 35 37

Cung Vinh V i~n T am Thanh

38 40

Th i H~nh Duang K im d!ch M ~ ch Nha Ph \l m Tin A n Ninh Nguy~n V ån T hå N guy~n T hCty Nam Duang K i€n

49 50 53 54 63 67 68

Tnrcmg D in h Trfi n Th ~ty \tt inh

Ng6 B~n than m€n!

N am 2012 båt d~u bång cai l~nh khong khåc nghi~t nhu mQi nam, mvc thuy ngan trong nhi~t k€ chi nåm quanh quån a do kh6ng. Quå lå mot hi~n tuqng khi tuqng thuy van båt binh

thu0ng. Them vao d6, nhung con bao lien ti€p ~P vao thSm h,tc dia Na-uy mang d€n thi~t h~i v~t chåt dang k~ d€n cho dan cu quanh vimg. Cac nha nghien cliu m6i tru0ng lo ng~i rilng day c6 th~ la h~u quå do trai dåt dang d~n bi ham n6ng va lo~i theri ti€t sang ndng chiJu mua dem a6ng bang nhu th€ nay se xåy d€n thu(mg xuyen hon a tuang lai. Nhung ta hay t~m gac l~i nhfrng lo Iång uu tu vS s6 ph~n cua quå dåt d~ eling t~n huang mot mua d6ng "åm ap" hi€m hoi, b~n nhe! Bai d6i vai nhfrng ngueri nh~p cu nhu chling ta, cho du c6 hoi nh~p thanh c6ng vai deri s6ng Nauy bao nhieu di nfra thi ta vån cåm thåy mua d6ng Båe Åu ngay cång tham thllm va bang gia hon.

Nam 2012 danh dåu nam thu 37 ngueri Vi~t di ty, n~n cong sån, s6ng deri xa xu. Mot tuqng dai ty, n~n Vi~t nam såp duqc dvng len t~i Na-uy. Xay dvng tuqng dai la mot y tuang dyp d~ tri an dåt nuac va con ngueri Na-uy da cuu mang nhfrng ngueri tY. n~n chung ta, va eling d~ nhåc nha cho cac th€ h~ sau ly do c6 m~t cua ngueri Vi~t t~i dåt nuac nåy. Tåt cå cac k€ ho~ch tir vi~c len chuang trinh, t6 chue cuoc thi dieu khåc, v~n dong quyen g6p tai chanh ... di~n ra kha su6n se va t6t dyp trong tinh th~n dan chu khoang d~t. NiSm khich l~ 16n cho tinh th~n dån than cua nhfrng thanh vien trong Uy Ban Xay Dvng Tuqng Dai la duqc SlJ ung ho nhi~t tinh tir d~i da s6 t~p th~ ngueri Vi~t kh6ng phan bi~t t6n giao, hoi doan, tu6i tac .. . Thanh c6ng trong vi~c v~n dong xay tuqng dai l~n nay nhåc cho chtmg ta nha SUC m~nh cua mot cong df>ng doan k€t Va vai mot cong d6ng doan k€t thi kh6ng th€ lvc nao c6 th~ qu~y pha duqc. B~n hay theo doi ti€n trinh xay dvng tuqng dai va ti€p tl,lC d6ng g6p tai chanh cho quy tuqng dai qua trang nha: www. thuyennhannauy.com. Nam 2012 - Vi€t &DQc båt d~u nam mai vai truySn th6ng hang nam la phåt hånh d~c san 2012. Day la chQn lQc nhfrng sang tac tir nhfrng cay but quen thuoc. Mong b~n tim duqc mot chut huong vi ngay Xuan trong nhfrng bai vi€t nay. Truac thSm nam mai nam con r6ng, ban thvc hi~n Vi€t & DQc m€n chuc tåt cå b~n dQc eling gia quy€n mot nam mai an khang thinh vuqng.

Ban Th\fc

Hi~n

Vi~t&D9c D~c San 2012

RONG - m()t con giåp khong co th~t

Hoai Vang d(mg v~y, xin tran tr9ng xac minh ngay ding trong 12 con giap, chi c6 R6ng la kh6ng c6 th~t tren vil tr\} nay. Cu theo truy€n thuy~t tuy€n lva 12 con v~t d€ trao trach nhi~m cai quån trftn gian trong chu ky 12 nam, Due Ph~t da cho phep h~t ffi9i suc v~t va cå toan th€ sau b9 d€u duge tham dv cu()c thi bai qua Thien Giang. 12 thi sinh v€ dich tru<Jc thi duge ch9n Va truy phong danh hi~u , nhu chu()t v€ nhåt, duge g9i bång m()t ten m6i tharn tho han: Ti; trau chi~m b~c nhi, thanh Sl:ru; meo thu ba, thanh Mao; va r6ng do~t h~ng tu, thanh Thin .. . Xuåt Xtf cua Ri>ng? - Nhu tren da xac quy~t, R6ng v6n kh6ng c6 th~t a duang th~ nay, th~ nhung loåi nguai tu D6ng sang Tay vin c6 gång tranh gianh rna giåi thich v€ g6c gac, hinh thu va bi€u tuqng cua R6ng. Dling hay sai, kh6ng quan tr9ng, chi cån "kh6ng thåy rna tin". Tuy v~y, cac di€u lai rai tam S\f du6i day v€ R6ng hoan toan kh6ng do tac giå bai nay cå gan "ve r6ng ve rån"- kh6ng dam dau! - nhung d€u "n6i c6 sach, mach c6 chung" dåy. * R6ng phuong Tiiy: Dan t()c nao eling c6ng nh~n R6ng la m()t loai v~t huy€n tho~i . Ti~ng Phap c6 vao dftu th~ ky 13 g9i R6ng la "drage"; tU ngfr nay bai ti~ng Latin rna ra: "draconem" va c6 nghTa la "con rån 16n", va eling bai ti~ng Ai C~p : "drakon", tue "con rån hay con håi ngu khfJng 16". Tu "drage" cua Anh ngfr eling phat xuåt bai ti~ng "drakon" Hy L~p , eling chi "con rån nu6c vi d~i , dai ai la dai". D~n khi c6 mon sinh h9C, dva tren hinh dang va cach sinh s6ng cua R6ng, nguai ta li€n cho d6 c6 th€ la nhfrng con khling long 4

Yi ~t&f> Qc f>~c San 201 2

con s6t l~i cua thai ti€n sfr ho~c la loai thån lån khfJng 16 s6ng trong cac hang d()ng, vung bi€n hay thung lilng, rfrng nui Mo lanh. Trong cac truy~n c6 tich cua cac dan t()c a Åu Chau, R6ng thuang duge mieu tå la loåi bo sat, c6 våy, du6i dai, phun lua hay nu6c va bi~t bay. M()t s6 R6ng c6 t6i 3 dftu; dftu nao eling c6 khå nang tv m9c n~u b! ch~t dftu cil. Da qua! M()t s6 R6ng khac chi c6 m()t dftu, m()t mom ngån va qu~p nhu mo d~i bang, nhin y chang qui. D6i v6i Tay Phuang, R6ng mang bi€u tuqng suc m~ phi thuang nhung l~i nghieng v€ khia c~nh d()c ac, hung du. Tuy da cua R6ng cl:rng chåc d~n n6i kh6ng lo~i vil khi nao c6 th€ sat thuang duge nhung n~u bi dam vao måt hay luai thi R6ng eling tieu deri lu6n. Cling theo cac truy~n k€ tren, R6ng thuang duge giao c6ng tac gifr gin kho bau, canh gac lau dai ho~c hang d()ng, nhfrng nai vfrn duge dling d€ giam cåm c6ng chua hay nguai d~p, nhung vi R6ng "hfru dling v6 muu" nen thuang bi m()t dling Sl tai due h~ thi~t m~ng d€ giåi cl:ru my nhan. * R6ng phuang Dong: Theo Trung qu6c va cac nu6c lån c~n, R6ng la m()t trong b6n linh v~t - Long, Lån (hay Ly), Quy, Phl,lng- nhung trong s6 nay, chi duy nhåt c6 quy (rua) la c6 th~t. Cu6i nam 1987, nguai ta khai qu~t duge m()t con r6ng bång g6m a tinh Ha Nam va giam dinh c6 v~t nay da c6 han 6 ngan nam tu6i. R6ng theo chfr Han d9c la "lung", tuy nhien tu xua t6i nay, nguai Vi~t vin d9c la "long". Kh6ng hi€u c6 phåi do tir "long" rna Vi~t ngfr c6 tu "r6ng" hay kh6ng, bai vi hai tu nay xet ra d6ng am, d6ng v~n. D6i v6i hftu h~t dan t()c a A Chåu,

R6ng c6 ånh hu6ng 16n lao trong deri s6ng tam linh, va ngay tir theri xa h9i nguyen thuy, R6ng da nghi~m nhien chi~m dia vi quan y~u trong nhieu lanh V\fC nhu tin ngu5ng, van hQc ngh~ thu~t, p hong tvc dan gian ... Nguqc l~i v6i phuong Tay, R6ng phuong Bong bi~u tuqng quyen uy, S\f dting cåm va mang d~n nhieu dieu eat tuang. So v6i 3 linh v~t kia, Long hay R6ng chång nhfing la dan anh rna con vuqt Ly, Qui, Phvng ve tåt cå phuong di~n, bai th~ eting chi~m duqc S\f ton kinh 16n lao hon cå trong long ngueri deri. Chång th~ rna dan tQC Vi~t Nam vån nh~n minh thu9c dong gi6ng R6ng-Tien. Con Rång-Chau Tien - DI nhien dan tQC nao eting CO nhfing truyen ky lich SU dUQ'C thån tho~i h6a, nhung n6i rna khong sq mang ti~ng ... d~i nb, åy la truyen thuy~t ve ngu6n g6c dan tQC Vi~t xet ra hay nhåt dåy, v6i y nghia cao dyp rna khong CO dan tQC nao CO duqc, bai tuy mang ve huyen tho~i nhung l~i phong phu tinh hi~n th\{C, thåm d~m net nhan van. Da la ngueri Vi~t, ai rna chång bi~t minh la con cua "B6 L~c My Åu". B6 L~c tue la L~c Long Quan, ten huy la Sting Lam, v6n thu9c g6c Thån Nong, lam vua phuang Nam. Vi tai ba 16i l~c sieu quån, mang l~i an due cao dåy cho khåp muon nai nen L~c Long Quan duqc dan vi nhu R6ng. Ngay tir dåu trieu d~i, L~c Long Quan da xay d\fng m9t dåt nu6c råt ngon lanh, c6 ton ty tr~t t\I dang hoang, tran dåy d~o due nhan luan. Cå xa h9i cu nhu th~ m9t gia dinh r9ng 16n; mQi ngueri d6i xu v6i nhau bång tinh thuong yeu va thanh tin, kem chi "Thien Bang h~ gi6i". Lue båy gier a nu6c lang gieng c6 nang con gai ten la Åu Ca doan trang hien thvc va nhan sile tuy~t trån nen duqc mQi ngueri vi nhu Tien. L~c Long Quan xin cu6i lam vq. Ån a v6i nhau duqc khoång m9t nåm thi Åu Ca sinh ra m9t bQc tram trtrng. 7 ngay sau, trtrng na thanh tram con trai . Cå tram deu tri dting song toan. M9t horn L~c Long Quan n6i v6i vq rång: "Ta la R6ng, nang la Tien. Nay da d~n lue phåi chia tay, bai thuy hoa tuong khåc, kh6 rna doan tv lau dai. Nay ta dem nam muai con xu6ng bi~n, nang mang nam muai con len nui, eling phan tri cac mien. Du len nui, xu6ng bi~n, hS c6 vi~c gi, phåi bao cho nhau bi~t, khong duqc trai lai,

dirng c6 bo nhau .. ." Thanh ngfr "xu6ng bi~n" khong c6 nghia la xu6ng day bi~n, nhung la di xu6ng mien duyen håi, nhu ca dao c6 eau: "O nha chång mu6n a nha - Mu6n di xu6ng bi~n cho ha an chan" Chia tay My Åu Ca, B6 L~c Long Quan dua nam muai con ve bi~n Nam. Nguai con cå duqc phong la Himg Vuong n6i ngoi cai tri Vi~t tQc va l~p nen hQ H6ng Bang tir theri di~m nay (theo Vi~t Nam Su Luqc cua Trån TrQng Kim), tue tir nam 2878 tru6c Tay Lich, nhu v~y lich su l~p qu6c cua dan tQC ta tinh d~n nay sa sa eting da gån 5.000 nam r6i då y. Theo cac pho su nhu D~i Vi~t Su Ky Toan Thu do Ngo SI Liem bien so~n, Vi~t Su Tieu Ån do Ngo Theri SI bien so~n, vua Hung da d~y dan låy m\{C xam minh d~ tranh n~n thu6ng lu6ng, giao long cån h~i m6i khi di bi~n. Tir d6 nu6c ta c6 tvc xam minh. Kham Dinh Vi~t Su Thong Giam Cuong Mvc con ghi ro hon nfra: "Nha ta khai nghi~p tir bai bi~n, cho nen thich ve R6ng vao dui, la c6 y to ra rång khong bao gier vong bån". Vang, v6n c6 truyen thuy~t huy~t th6ng thieng lieng, mau mu ru9t ra, bai eling chung m9t bao thai cua My Åu Ca nen chi duy nhåt tren th~ gian nay dan tQC Vi~t Nam mai c6 quyen gQi nhau la d6ng bao: B9c aiJu tram h9 thai chung Ddng biw tiing g9i v6 cimg Vi?t Nam ...

Va eting bai Long phv- Tien måu må ra, ngueri Vi~t deri deri vån t\I hao minh la Con R6ng- Chau Tien. Chång th~ må tb tien Vi~t Nam da tung v6 ng\{c, xac nh~n ngu6n g6c cua minh d6ng theri h~ b~ cac chung tQC khac, d~c bi~t bQn xam lang - "nhu ha nghich 16 lai xam ph~m" - la loai thåo mQC hay rån rit: TrU:ng Rdng h;zi nå ra Rdng Hc;zt th6ng lc;zi nå cay th6ng ruinn ra.

* TrU:ng Rdng lc;zi nå ra Rdng Liu aiu lc;ti ml' ra giong liu aiu.

RAng Vi~t Nam - Åy nhu vira k~, R6ng ngay tir dåu lich su nu6c Vi~t da duqc quan ni~m la "ly lich" khong chi cua ngueri dan må con la "qu6c hi~u" cua m6i trieu d~i . Ti~c rång que huong ta lam cånh chi~n tranh trien mien nen cac sån phåm lich su phån bi Vi ~t&D9 c D ~c San 2012

pha huy, phån bi quan do h() an cåp dem v€ nu6c chling, thanh ra di tich vS R6ng con lt;li khong nhiSu, tuy nhien v~n du d~ cho thåy nhfrng net bi~n dt;lng cua R6ng tuy theo thai ky. Chång ht;ln: * R6ng thai nha Ngo (938-965): Dva vao di tich tren bue tuang tim duqc a thånh C6 Loa, than R6ng tuong dbi ngån nhung lt;li CO tinh chåt CO' th~ }oai meo vai cai vay thanh tao cua ca tren lung * R6ng thai Ly (1010-1225) th~ hi~n sv nh~ nhang, thanh thoat. C6 le bai ånh huang cua tinh thån di;lO Ph~t chang? * R6ng thoi Trån (1225-1400) mt;lnh me han nhiSu v6i m(>t than hinh Vi;lffi va va kh6e khoån. Chång lt;l, bai vao thoi nay, quan dan ta da 3 lån danh cho nha Nguyen te tua, khi~n gi~c Mong C6 khong con månh giap khi keo nhau cht;ly vS nu6c. * R6ng thai Le ( 1428-1788): Hinh ånh R6ng chiu ånh huang mt;lnh me cua Kh6ng Giao, do d6 dang hinh R6ng råt oai v~ v6i cai dåu su tu, barn ac li~t, mui to. Than ~6ng u6n thånh hai khuc. Chan c6 5 m6ng sile. * R6ng thoi Nguy€n, chia låm hai giai dot;ln: Thoi ky dåu (1802-1883), R6ng duqc thvc hi~n v6i m()t cai duoi xoay tron be va m()t cai barn tua tua nhu nhfrng thanh ki~m f\IC lua. Dåu to va måt 16i. Mui su tu, sirng nai, rang nanh nh<;>n hoåc, dåy rau cåm. Vua R6ng hay Long Vuang c6 5 m6ng, nhung R6ng "thuang dan" chi c6 4 m6ng thoi. Thoi ky sau (1883-1945): R6ng bi bi~n th~, kem ve tao nha, måt dån hinh thuc tv nhien va oai V~. Hån day la dåu hi~u xubng d6c trong ngM thu~t cua triSu dt;li sau eling cua Vi~t Nam. Tuy nhien, n6i tbng quat thi xin dirng ai be cai låm lå R6ng Vi~t Nam " lai" R6ng Trung Qu6c. Sile måy, tuy rång nu6c ta da bi Tåu xam lang cå ngan nam. Cu quan sat ky, åt thåy R6ng Vi~t Nam mang nhfrng d~c trung nhu sau: * Than R6ng thuang u6n 12 khuc, bi~u tuqng 12 thang trong nam. Them vao d6, than R6ng råt mSm mt;li, u6n luqn nhip nhang håu th~ hi~n S\f bi~n h6a. N goai ra, va y nh6 tren lung R6ng dSu d~n va liSn mt;lch. R6ng cua Tåu håu h~t tho va råt hi~m khi c6 than dai, trong khi vay R6ng lt;li bv t6 b6. * Dåu R6ng Vi~t Nam c6 barn dai, rau 6

Vi€t&f>Qc f>?c San 2012

cåm va thuang khong sung. Luai thon, m6ng va råt dåi. Måt I6i to, ham rna r()ng va c6 rang nanh ngoåc len. Mui chun lt;li thanh s6ng dSu d~n chu khong phai thu mui thu nhu R6ng Trung Hoa. * Mi~ng R6ng Vi~t Nam ng~m vien tran chau 16n, trong khi R6ng Nh~t Bån, Dt;li Han va Trung Hoa lt;li dm ng<;>c trai nai chan. Nguai Vi~t Nam thuong tt;lc R6ng vao da, khåc vao g6 qui nhu bi~u tuqng linh thieng canh gifr cung di~n, lau dai, chua chiSn, dinh mi~u, bån tha, mai nha, tåu thuySn, giuong ki~u ... M()t s6 tir ngii' di~n hinh dinh dang d~n RBng - Nhu tren da n6i, tu Long la ti~ng Han Vi~t; tu R6ng la chfr Nom. Tuy mang eling nghia, nhung n6i v€ phåt am, tu Long nghe mt;lnh me hon, c6 ve sang tr<;>ng hon so v6i tu R6ng vbn tråm mi;lnh må ph6 thong. Chång hi~u c6 phåi vi v~y khong må ngon ngfr Vi~t v~n danh chfr Long cach rieng cho nhfrng gi thu()c vS nhå vua, chång hi;ln Long chiing (con chau nhå vua), Long th~ (than th~ vua), Long di~n hay Long nhan (di~n mt;lo vua hay m~t vua), Long bao (ao vua c6 the u hinh r6ng), Long c6n ( ao 1€ c6 theu hinh r6ng cua vua), Long an (ban cua vua), Long cung (cung di~n cua vua), Long dinh (san nhå vua), Long gia (xe cua vua) Long thuySn la thuySn cua vua di, nhung Long chau lt;li chi cai thuySn trang sile nhu hinh con r6ng d~ bai dua khi c6 h()i he Long sang (giuang cua vua) - Khi vua chua len ngoi g<;>i lå Long tiSm, vi nhu r6ng con ån minh; khi vua len ngoi, g<;>i la Long phi, vi nhu r6ng bay len troi; nguqc lt;li, khi vua ch~t, g<;>i la Long ngv thuqng tan, vi nhu cuai r6ng v€ c håu troi ... Trong tinh thån chi v€ u y Ive nhu vua k~ tren, tu Long con mang y nghia lien h~ d~n sv cao d~p, tbt lanh va sung tue. Thi dv Long an: On 16n, on sau - Long hung: Dåy du, phån phat - Long v~n: V~n s6 tbt - Long chuån: Sbng mui cao; Long ty,: MUi cao Long dong hay Long hån: Mua dong råt lt;lnh - Long thu: Nång du låm - Long dåu: Dåu r6ng hay Trt;lng Nguyen, nguoi d6 ht;lng nhåt a khoa thi Dinh må nay g<;>i lå ti~n si - Long eau hay Long rna: Con R6ng hinh dang ngva hay ngva do R6ng h6a ra; y tå ngva cao 16n, mt;lnh me, dang d~p - Long ha: Thu tom 16n -

Long van: R6ng va måy; y chi co h9i may mån- Long v~n: V~n khi, s6 ph~n t6t- Long xa: R6ng va rfu, tue nhan tai phi thu<mg. V a sau nfra, ngm'>'i xua gQi Long Vuong la thån mua ... Trong khoa Phong Thuy c6 tu Long Hf> (Rf>ng va CQp ), theo d6, nha d~o s1 gQi nu6c va lua la Long H6. Thåy dia ly gQi hai go dåt a hai ben tå, hfru cåi m9 la Long H6. Ngoai ra, thåy dia ly con gQi Long huy~t hay Long m~ch la m~ch dåt c6 R6ng a ben du6i, ch6 khi m~ch cua nui non k€t l~i, noi c6 thS cåt nhå hay xay m6 må t6t khong che n6i, con chåu sau d6 d~t, an nen lam ra va c6 thS len låm vua n€u s6ng vao thua xua, theri nay thi c6 co may len låm t6ng th6ng. Con khi thåy d~o s1 khen khong ra khen må che eling chllng ra che, chi g~t gu cåi dåu d9i khan d6ng nhu cåi r€, phån: "Long ban" - åt ta nen nåm båt y thåy mu6n tå R6ng u6n khuc nåm, nhung ngåm n6i v€ nguai anh hling ha y nguai hiSn tai a ån, chua ra mi;it. Nhung khi thåy dia ly eling phåt ngon tuang tv: "Long ban H6 c u", ta nen hi Su thåy mu6n muQTI hinh ånh con R6ng nåm, H6 ng6i dS am chi ch6 dåt hiSm y€u må n€u khong phåi la nha quån sv thi nen ki~m ch6 khåc må ... choi. -Mii vua d9i gån 9 con R6ng, gQi la mii Cfru Long. TuQTig due Ph~t Thich Ca m6i sinh c6 9 con r6ng quån chung quanh: TuQTig Cfru Long. -M9t s6 cay cåu a Vi~t Nam c6 nhiSu nhip gi6ng hinh R6ng u6n khuc: Cåu Long Bien, cåu Ham R6ng, cåu Kim Long ... -Net chfr vi~t hay net ve d~p, bay bu6m va hoa my duqc vi nhu "R6ng bay, phuQTig mua" -Bu6ng eau duqc mo tå qua m9t eau d6: "Dåu R6ng, duoi phuQTig le the - mua dong åp trung, mua he na con". -Ngu phu va nong phu Vi~t Nam xua khi thåy nhfrng con 16c tren dåt liSn cu6n cå cua nha, eat b1,1i len cao hay tren mi;it biSn cu6n cå kh6i nu6c len khong trung, nhung vi khong hiSu nhfrng hi~n tuqng thien nhien åy, nen cu nga R6ng hi~n xu6ng hut nu6c dS r6i cha l~nh cua NgQc Hoang rna phun thanh mua; c6 nhån ben rut kinh nghi~m : "R6ng den låy nu6c thi nllng; R6ng trllng låy nu6c thi mua" . Ngoai ra, theri ti~t a miSn Båe gifra nam thu<mg nång nhi€u, it mua nen dS måt o

mua; nhung n~u theri ti~t xåy ra nguqc l~i thi nhfrng tr~n mua vao mua nay quå th~t con qui han vang, kS nhu da Clru tu mua mang. Bai th~ c6 eau: "Mua thång Sau, måu R6ng" - ngh1a la thång 6 c6 mua thi t6t quå, du nu6c dS cåy cåy. Hoi v~y sao nong dan khong vui cho duqc? C6 m-Lrng, c6 su6ng t9t eling m6i du tu cåch rna so sånh lo~i mua tråi mua åy v6i "måu R6ng" chu! -Dinh T6ng Th6ng a miSn Nam Vi~t Nam tru6c nam 1975 duqc gi6i båo chi gQi la Phu Dåu R6ng. -Khong Quan Vi~t Nam C9ng Hoa da chQn hinh con R6ng bay v6i ci;ip cånh va qu6c ky vang v6i 3 SQC do lam biSu tuQTig cho binh chling cua minh. Chllng thS che vao dau n6i khi biSu tuQTig nay diSn tå hinh ånh cåc chång phi cong tung bay lu6t gi6, xong pha trong cåc tr~n khong chi~n nhung d6ng theri eling n6i len duqc di;ic tinh bay bu6m, chiu choi cua gi6i Khong Quån n6i chung v6n g6m da s6 nhfrng "chång tu6i tre v6n dong hao ki~t" . -Ciing råt di;ic bi~t, dau nhu vao khoång dåu th~p nien 1960, cac nu chieu dai vien Hang Khong Vi~t Nam xinh d~p xuåt hi~n quå u duyen dång trong chi~c åo dai måu xanh da treri qu6c h6n qu6c tuy. Tren ta åo tha thu6t cua cåc nang, nha thi~t k~ da to diSm bång hinh ånh m9t con R6ng u6n minh lå lu6t trong y ngh1a thich hqp v6i nghS nghi~p cua hQ . Thanh ngfr "R6ng L9n" duqc khai sinh tu d6. Theo ngu y, ngh1a den cua d9ng tv "19n" a day nhåm diSn tå d9ng tac nho len, dåo xu6ng khi con R6ng bay luQTI. Ca dao c6 eau: "Ån nhu R6ng cu6n, u6ng nhu R6ng leo, lam nhu ca cu6ng l(m ngu(JC ". Th~ thoi. MiSn hån them, e nam m6i. . . v~ mi~ng!

RAng trong mi)t di~n tich phå thong - Vang, hinh nhu gifra R6ng v6i ngueri da c6 m9t m6i keo son ru thua Treri m6i dvng len v~n v~t. Tuy m6i loai sinh s6ng a m9t noi khåc bi~t, nhung sv nh6 thuong nhau khong bao gier phai nh~t. Chång th~ rna khi nao nghe ti~ng loai ngueri ca thån h~n hån, R6ng l~i nhanh nh~n dåp Ung phun mua. Thinh thoång R6ng eling dang tri, phun mua a m<;>t noi nhi€u qua, gay nen lu l1,1t, nhung khi nh~n ra cånh ho~n n~n cua nhån th~, R6ng l~i VQi an h~n bång cåch dSn bu cho loai ngueri bång nhfrng thu vo eling qui Vi €t&DQc f)~c Sa n 2012

bau khac må trong lich su con ghi: -"R6ng vang trao vu6t" hay "Long tråo dftu mau": Vua Tri~u Quang Ph\lc duqc thftn trao t~ng m()t cai mong R6ng d€ glln våo cai mil. Nha do Tri~u Quang Ph\lc khi chfJng quan Luong, da bach chi~n bach thllng. Dung lå: "Huong truy~n trai cilng chfrng minh R6ng vang trao vu6t gillt vånh dftu mau". -"Long bang h6": Ong L\lc Tuyen Cong lam chanh chu khåo truang thi khoa å y, co nhfrng ong Hån Du, Åu Duong Thi~m thi d~u, toån nhfrng tay anh ki~t nen gQi lå "Long h6 bang". -"Dva m1;m thuy~n R6ng": Thai tu Sam, con vua Ly Cao Tong, ch~y gi~c, tru ~n nai nhå Trftn Ly, m()t nguai låm ngh~ danh ca. Thai tu thåy con gai Trftn Ly d~p li;ti ngoan nen phåi long må cu&i låm vq, sau v~ tri~u dinh n6i ngoi vua cha, xung Ly Hu~ Tong. Cå hQ Trftn tru&c kh6 rach ao om, sau d~u duqc låm quan. Ca dao bai th~ co eau: "M()t ngåy dva ml;ln thuy~n R6ng - con hon muon ki~p a trong thuy~n chåi". -"Chin R6ng, m()t chu()t": Nguy~n Phuc Anh chiem bao thåy 9 con R6ng phun nu&c va m()t con chu()t long trllng nhu tuy~t dung tren cånh hoa Lan, duqc thfty Tftu doan cho lå di~m t6t. Nguy~n Phuc Anh ben xung vuong hi~u gifra ngåy M6ng M()t T~t, nåm Canh Ty (1780), tl;li Såi Con. -"Sanh Phuqng, cuai R6ng": L()ng NgQc, con gai vua Tein M\lc Cong thai Chi~n Qu6c, co tåi th6i tieu, ken duqc ch6ng lå Tieu Su co tåi th6i sao cang hay hon nfra. M6i lftn c hang tr6 tåi ... th6i, nhi~u lo ai chim khac nhau d~u thi dua bay t&i chftu. M()t dem råm, nghe ti~ng hoa cua tieu va sao, m()t con R6ng va m()t con Phuqng tir Trai bay xu6ng. Ch6ng Tieu Su cuai R6ng, VQ' L()ng NgQC cuai Phuqng r6i eting bay V~ coi tien. Tir do, di€n "sanh Phuqng, cuai R6ng" tra thånh khong nhfrng lå u&c rna, con lå lai du chuc vq ch6ng råt xfrng doi. Ngoåi ra sv tich nåy con duqc c6 nhan di~n tå qua m()t eau ca dao tuang tv: "Trai anh hting, gai thuy~n quyen, phi nguy~n boi phuqng, d~p duyen cuai R6ng". Theo do, "boi phuqng" lå låy duqc VQ' ngoan hi~n; "d~p duyen cuai R6ng" lå ken duqc ch6ng xung dang. Do lå chua k€ nhfrng thu le te khac må R6ng vån t~ng låm quå cho nguai trftn, 8

Yi~t&D9c D~c San 2012

chång hl;ln "Må Tang Ham R6ng"; y chi nguai låm an phat dl;lt ho~c d6 dl;lt cao, duqc låm quan, åy lå nha m6 må ong ba hay cha m~ duqc chon noi dåt t6t, hl;lp - hay "Long Diem Huong", tue nu&c mi~ng R6ng. Day lå m()t thu huong li~u deo nhu chåp sap, m()t chåt sinh a trong n()i tl;lng ca voi, dting låm thu6c, thu<'Yng n6i tren m~t nu&c. Nguqc ll;li, nguai Vi~t Nam noi rieng cilng luon luon "xu d~p" v&i R6ng qua long thånh kinh tri an. Hon th~ nfra, ngoåi vi~c dem ten R6ng hay Long våo ngon ngfr cua minh nhu tren day da trinh bfty, nguai Vi~t con "on c6 tri tan" m()t s6 d~c di€m cua R6ng. Thi dw -"R6ng nhang": Con R6ng låm bång SUCYll tre, dåi t&i ffiQt, hai Ch\lC thu&c; ben ngoåi phåt våi mong, ben tren co ch6 gillt nhang, du&i b\lllg co cay ch6ng cho våi ch\lc nguai dm di fUOC trong CaC CUQC l~ ban dem. Åy la tl,lc Mua R6ng Nhang. Vui h~t y! -"Long hoa h()i": Ngåy 8 thang Tu am lich, cac chua rna h()i låm chay, låy nu&c ngil vi tårn cho tuqng Ph~t. Tl,lc nåy gQi lå Long Hoa H()i, tue lå Ngåy D\lc (tllm) Ph~t. -"Long mon": Cua R6ng, ch6 nu&c ch~y råt ml;lnh. Nghla bong l: Ke si g~p duqc hi~n tåi thira ti~p, låy låm vinh hl;lnh nhu duqc len cua R6ng. Nghla bong 2: Nhå cua nguai bi~t trQng nghla. Ly Uy ti6p khach råt don då va khoån dai h~t SUC chu dao khi~n ai cilng thoa long nen gQi nhå ong lå Long Mon. Nguai thi d~u cilng duqc gQi lå len Long Mon, len cua R6ng. -"Long duang": Thai Ng\ly dai Chi~n Qu6c, Long Duong Quan lå m()t nguai toi, duqc vua yeu rieng. Ngåy nay dting ten nåy d€ gQi nhfrng nguai con trai co ... sile d~p. -"Long kY.": Ngåy dm hoa, mQi nhå khong d6t lua, nhung thuc an da duqc chu~n bi tir horn tru&c. T~t Hån Thvc våo ngåy 3 thang 3 am lich, co ngu6n g6c Trung Hoa nhung thong d\lfig a nu&c ta tir lau. Truy~n k€ thai Xuan Thu, nu&c Tån bi gi~c gia. Cong tu Trting Nhi phåi chl;ly lol;ln. Trong m()t lftn khong con gi d€ an, Gi&i Tu Thoi, m()t bfty toi theo hftu, da cllt thit dftu nåu cho chua an. Bi~t duqc chuy~n nåy, Trting Nhl råt cåm kich. Sau nåy Truong Nhi len ngoi vua , låy hi~u lå Tån Van Cong. Khi ban

thu6ng cho ca.c cong thftn, vua l:;ti quen Gi6i Tu Thoi. Ong khong oan gi?n vua, am thftm mang ffiy vao (y ån trang ng<_m Mien San. DSn khi nh6 l:;ti cong an cua Gi6i Tu Thoi, nhå vua cho ngm'ri di mai nam lftn, båy luqt, nhung Gi6i Tu Thoi vån m<)t mvc khong ra. Vua nghi, nSu d6t nui Mien, åt my con Gi6i Tu Thoi phåi h:;t san thoi. Nao nga, Gi6i Tu Thoi cung danh chiu chSt chay chu khong mang dSn vong danh lqi. D6 la ngay 3 thang 3. Vua thuang x6t cho l?p miSu tha Gi6i Tu Thoi va d.m dan gian dirng lua trang ngay nåy. Nguai Vi~t Nam khi an tSt nay, khong kieng lua, vån nåu nu6ng, nhung da tuQ'llg trung cho tSt Han Thvc bång banh troibanh chay, thuc an ngu<)i. Vi v?y nguai Vi~t gQi t€t Han Thvc bing ten khac: TSt Banh Troi-Banh Chay. Dia danh RAng - Vi c6 long ton kinh Rfmg rna dan t<)c Vi~t vån låy danh R6ng hay Long rna di).t ten cho lang xa, tinh huy~n hay thanh ph6... trang d6 di€n hinh 3 nai n6i tiSng nhåt rna da la nguai Vi~t, ai eling biSt: l) - Thimh Thiing Long: Su gi a Trftn TrQng Kim da ghi trang Vi~t Nam Su Luqc: "Vua Ly Thai T6 thåy dåt Hoa Lu ch?t hyp khong th€ rna mang ra lam ch6 do h<) duqc, ben dinh deri do v€ La Thanh. Thang 7 nam Thu?n Thien nguyen ni en (l ol O), thi khcri dv deri do. Khi ra dSn La Thanh, Thai T6 tin vao di€m rna thåy r6ng vang hi~n ra, ben d6i ten La Thanh la Thang Lang thanh, tue la thånh Ha N<)i ba y gia". 2) -Sang Cicu Long: Sang Cicu Long c6 9 eira, 2 giong. Nguiri thuong anh va sb nhung anh chi m(Jt lang thuo-ng em! "Song chin r6ng" la ten gQi chung cac phan luu cua song Me Kong chåy tren lanh th6 Vi~t Nam. Båt ngu6n tir Van Nam ben Tftu, khi vao Vi~t Nam thi Me Kong chia thånh 2 giong: H?u Giang va Ti€n Giang - r6i d6 ra bi€n bång 9 cua: Dinh An, Ba Thåc. Tranh D€ (cua song H?u) -va cua D:;ti, Ti€u, Ham Luong, C6 Chien, Cung Hftu va Ba Lai (cua song Ti€n). 3) -Vjnh Hr;r Long: Vinh nåy nåm 6 bi€n Dong Båe Vi~t Nam, r<)ng 1.553 cay s6 vuong. Nguy~n Trai da ca ngqi vinh Ha Lang la "ky quan da dvng gifra trai cao" va UNESCO cua Lien Hi~p Quf>c nam 1994 da

cong nh?n la Di Sån Thien Nhien ThS Gi&i. Tuang truy€n, thai dan t<)c Vi~t mai l?p qu6c da bi gii).c dSn quåy pha. Trai ben cu R6ng My va m<)t dan R6ng Con xu6ng giup nguai Vi~t dånh bQn sai lang khiSn chtmg, m<)t s6 phåi bo cå kh6 rna ch:;ty con phftn dong da låm m6i cho ca m?p. Nai R6ng My dåp xu6ng nay gQi la H:;t Long; nai R6ng Con h:;t cånh la Bai Tu Lang; nai dan R6ng quåy duoi trång x6a la B:;tch Long. M<)t truy€n thuySt khac k€ rång vao thai ky dftu lich su nu&c nha, lanh th6 Vi~t Nam thuang bi gii).c tir phuang Båe tran xu6ng v6i m\}c dich tha phuang cåu thvc. M<)t con R6ng da dåp xu6ng virng bi€n Dong Båe va lam thånh bue tuang thanh chi).n tftu thuy€n gii).c. Nai R6ng h:;t canh d€ che cha dåt nu6c ta duqc gQi la H:;t Long. Ca boa Long - Trang thanh ngfr Vi~t Nam c6 eau "Ca h6a Long", nghia la ca biSn thanh R6ng. Bai dau c6 SlJ l:;t deri nay? Cau giåi dåp chåc chån khong dva theo thuySt tiSn h6a cua Charles Darwin hay do chu nghia duy v?t cua cac dång c<)ng sån, nhung båt ngu6n tir ni€m tin cua nguai binh dan Vi~t Nam xua. Dftu duoi xuoi nguqc nhu sau: "Tir khi vil tr\1 thanh hinh, chinh Trai phåi chS ra mua, nång cho dan sv lam an. Sau vi nhi€u thu cong vi~c b€ b€, kh6 khan phuc t:;tp nen Trai m~t nhQC, m<)t minh khong lo xu€ nång mua nen Ngai "ban cai" luon cong tac nay cho R6ng sau khi can di).n cu hut nu6c 6 song bi€n, ao h6 rna phun. Nhung tiSc rång s6 R6ng tren thien cung it qua rna loai linh v?t nay l:;ti hoi).c khong chiu sinh sån nen dan so cu "d?m chan t:;ti ch6" hoi).c de dai qua ch?m ch:;tp trang khi loai nguai khong ngirng gia tang va mue d<) sinh ho:;tt phat tri€n nhanh nhu ngva phi. H~ qua la thai ti€t ngay ngay thang thång khong d€u; nhåt la mua nång tr6i S\lt luon khiSn loai nguai lue nao eling "ca VQng cf>". Nhfrng lai ta than thåu tai Trai. R6ng duqc gQi dSn bao cao SlJ th€. Sau khi duqc biSt SlJ th?t phil phang, Trai ben cho rna m<)t khoa thi kt~n chQn loai thuy tQC len låm R6ng hftu dåp ung nhu cåu phun mua. L~nh cua Trai duqc ban xu6ng duoi Thuy phu v6i n<)i dung cho phep tåt cå cac gi6ng 6 du6i nu6c duqc tham dv. Trai con cu Thien Loi lam chanh chu khåo. Cu<)c thi duqc chia låm 3 ky; trang m6i ky, thi sinh Vi~t&D9c f)~c San 2012

phåi vuqt qua m()t dqt s6ng. Thi sinh nåo vuqt duqc cå 3 dqt thi o-to-ma-tich h6a thånh R6ng. 0 thuqng du song Trucmg Giang ben Tåu, tinh Tu Xuyen, c6 m()t khuc nui ; du&i chån nui c6 m()t cai V\fC råt sau gQi lå Vli Mon, noi duqc ch9n låm truemg thi. Nu&c ta a huy~n Huong Khe, tinh Hå Dong, eling c6 cai V\fC sau nhu th€ nen eling duqc d~t ten lå Vli Mon. Nher v~y loåi thuy t()c Vi~t Nam tranh kh6i vi~c l~n l()i di chuy~n xa xoi, c6 th~ thi t?i dia phuang. Sach Tåu vi€t: "Vli mon tam cåp lang". T\lc ngu ta kem chi, eling c6 eau: "Ca nhåy Vli Mon". Trong su6t thang dåu tien, khong con v~t nåo vuqt qua n6i dqt s6ng dåu. Sang thang sau, ca ro vuqt duqc duy nhåt dqt dåu nen nher v~y thån minh da c6 våy va våy kha l&n. Rieng tom qua duqc hai dqt; ru()t, gan, våy, råu va duoi da gån h6a R6ng, nhung t&i dqt 3 thi du6i suc nga b6 xu6ng, thånh ra lung bi khoåm l?i va phån l()n len dåu. Loåi ca khon ngoan han, hqp båy d6ng nhåt båo nhau: M6ng bfm ca ai an thJ, M6ng Bdy ca vJ, ca VU(lt Vu Mon. Dting våo mua Thu, ca dua nhau v€ dåy thi vuqt s6ng, tuy nhien h€t thåy eling d€u thåt b?i the thåm, tru ca chep. Phåi, d€n luqt ca chep tr6 tåi thi b6ng gi6 th6i åo åo, may keo d€n phu kin khong gian. Chep vuqt lien ti€p cå 3 dqt s6ng, våo l9t cua Vli Mon. Sach Treri li€n ghi k€t quå: Vu mon aqp s6ng ba !dn, Bdu tr&i bay b6ng, chin tdng mdy cao. Ca chep duqc chåm d~u. Våy, duoi, råu, sirng 1\f nhien IDQC du, khi€n Ca chep l(} dang ve oai linh. Tir d6 ca chep h6a R6ng phun nu&c, låm cho gi6 tap, mua sa. Th~t lå co huy€n bi m~t. Ca h6a R6ng! Con gi ngon lånh han nua! Bai v~y ngueri deri m&i c6 eau vi vi~c ngueri con gai may mån trong tinh du yen: Gai ngoan !dy au(JC ch6ng khan Cdm nhu ca VU(lt Vu Mon h6a R6ng! " Rång d~n nha tom - "Xua con tom nghe ti€ng ca chep c6 tåi, ben tim d€n di€u d6m xin k€t b?n. Hai con qua l?i v&i nhau råt thån tinh, eling lai rai chuy~n deri va che chen v&i nhau luon. l0

Vi ~t&DQ c D ~c San 2012

Kip d€n ky Treri rna khoa thi tuy~n lva thi sinh låm R6ng, tom eling mu6n thu theri v~n nhu bao loåi ca khac, nhung bi€t minh tåi hen suc kem nen ti te tam sv v&i chep d~ xin "y~m trq khang chi€n". Ca chep hi~u y tom, lue dåu ngån ng?i, sau "u6ng thu6c ii€u" må thong muu: "OK, duqc r6i! He khi nåo toi nhåy len thi anh cu ng~m ch~t låy duoi toi. Hi~u chu? Toi qua duqc, åt anh eling qua luon". Lue våo thi, tom låm theo nhu ca chep d~n, nhung chång may bi chanh chu khåo kham pha ra sv gian xåo. Thien Loi gi~n qua li€n d?p cho tom m()t cai khi€n tom nga tir tren cao xu6ng, cong cå !ung l?i; cm dang a du&i ru()t l()n nguqc len dåu. Th€ nhung, Thien Loi c6 le khong nh~n ra sv d6ng lOa cua ca chep nen m&i d~ chep thi d~u va h6a thånh R6ng. Tom dånh an ph~n tra v€ ch6n cli, chi ng~m nglii ti€c da måt m()t ngueri b?n qui. Nhung ngueri b?n åy tuy cong thånh danh to?i, vån nh& nghla cli tinh xua nen m()t horn xu6ng tham nhå tom. Båt nger duqc ca chep - nay da lå R6ng - d€n nhå, tom Jåy må hån h?nh mirng ra, låm tho tan R6ng: Cita Vu Mon ba !dn ca nhdy, Giua adt biing m9t tiing sdm ran.

Tom, R6ng ng6i danh chen, truy~n tro n6 ran nhu ngåy nåo. Khi bong hoång hon da h? xu6ng, R6ng xin cåo tir bång lai nhlin nhuemg: "Toi d() nåy b~n låm mua, låm gi6, chång con rånh må huang cac l?C thu trån gian nua". Tom nång n~c mai R6ng C?n them måy c6c ruqu thu6c d?i b6 d~ g9i lå danh dåu ngåy tai ng() tuy~t veri nåy. R6ng bi€t khong th~ tir ch6i, dånh nh~n nhung tru&c khi nång cf>c, dång hllng d9c måy eau thCY du(mg nhu da "thu" tru&c trong dåu : "M(}t tra, m(}t ru(JU, m(}t. .. ca mai, Ba thu lang nhang n6 'qu(iy ' ta. Bay gi& phai nghf chira aoi cai, C6 chang chira rU(JU vai chira tra! " Tom v()i vang khen låy khen d~. R6ng ii€n xua tay: "Åy, nhån lån cong tac låm mua hinh nhu a lang Vi Xuyen thi phåi, chqt nghe ti€ng ngåm nga cua m()t ong Tu ... chiu choi nao d6, thåy hay hay, toi ben "nhai" cho hqp

v6i hoan cånh cua minh dfty må". Ti€n R6ng ra d€n t~n c6ng, song Tom vån cong lung, v€nh rau, nai ni: "Xin båe hay luu l~i them ch6c nfra .. . Mdy khi RtJng ain nha tom! Mdy khi RtJng ai n nha tom! ... " Khong nger eau nay da tro thanh tl,IC ngfr, y n6i ngueri sang tr"mg, quy€n qui h~ minh d€n nha cua m(>t ke thftp h~m, ngheo nan". ngU'Oi

RAng trong sinh ho~t xå h()i ciia - Phåi n6i, trong 12 con giap, chi

Vi~t

duy nhftt R6ng duge suy ton, khong bao gier bi che. Trong c6 van, k€ cå van chuong truy€n khåu Vi~t Nam, chimg h€ c6 eau ca dao, tl,lc ngfr hay chuy~n c6 nao mang n(>i dung då kich R6ng, tru m(>t lån "kh€u" nh~ vi n~n nång nhi€u, mua it khi€n mua mang xu6ng d6c khong phanh. Nhung 16i khong phåi t~i R6ng rna do Treri. Åy nhu tren da k€, loai ngueri thi m6i ngay m6i dong trong khi dan s6 R6ng l~i kien c6 tu thu, nen s6 R6ng hi~n hfru khong th€ bao thåu mue can bång mua, nång tren toan cåu. Rftt may lå "Treri c6 måt" nen da s6m bi€t nh~ "16i t~i toi mQi dång", ben cåp t6c cho mo kh6a thi "ca vuqt vfi mon tam cåp d€ h6a R6ng" håu nang cåp dan s6 R6ng. Vi R6ng lå bi€u tuqng quy€n uy, vfi lvc nen d6ng theri eling tro thånh thån tugng cua nam gi6i. Låm dan ong, con trai må khong gi6ng R6ng thi chua phåi "nam nhi chi khi". D€ xung danh nam gi6i, dan ong, con trai truac h€t phåi CO dang ve oai V~, di dtrng m~nh me nhu th€ "long hanh h6 b(>", tue lå gi6ng R6ng di, CQP bu6c. Tu6ng ngueri nhu v~y mai duge chftm di€m la c6 ngo~i hinh uy vfi, g~p theri la phftt len låm vua ngay ho~c quen ra eling lam "cha thien h~" . Nam nhi c6 tai phi thuang duge vi v6i "Long Xa", tue R6ng va Rån. Xua kia, cha m~ sinh duge con trai d€u mong u6c n6 . . . h6a R6ng d€ 16n len duge "ngh€nh dåu R6ng" nai "long dinh" v6i tu6c hi~u "long dåu" tue la Tr~ng Nguyen v~y . Tha h6 cho cha my va cå dong t(>c no may no m~t chimg Clr trong ngay dua con vinh qui bai t6 må su6t mfty deri vån cåm thfty duge tharn lay. Chång th€ rna n€u con trai chao dai nam R6ng thi phån dong cha my d€u d~t ten cho la Thin hay Long ngåm gui gftm nai thång nh6 gifte m(>ng må thanh nhiin da vi€t trong Kinh Dich: "Van tling long, phong

tling h6", sau d6 dem ngåy cåu Treri khftn Dåt chung giam må cho "may theo R6ng, gi6 the o CQp", nghia lå thång con g~p duge thai, g~p duge lue thu~n lgi rna låm nen vi~c 16n. Må n€u vi hoan cånh må con mang than ph~n "Long ti€m" - ngueri hi€n tai con a ån - thi eling vån... oai v~, nhu th€ "R6ng nåm b€ c~n p hai rau". Vi R6ng xuftt Xlr tir Long Cung nen phåi duge vung våy a bi€n khai menh mong, va vi c6 canh nen R6ng cån båu treri bao la rna tung bay. N€u lam vao hoan cånh trai ngugc thi t(>i nghi~p cho R6ng bi€t bao. Hinh ånh bi thåm nåy duge dung d€ n6i len hoan cånh bftt h~ cua m(>t nhan tai: RtJng vang tiim nuac ao til, Nguai khan 6' vai nguai ngu, b!!C minh! Khac hån v6i nam nhi, chång ai so sanh m(>t cach nghiem chinh dan ba, con gai v6i R6ng. Må n€u c6 n6i t6i sv lien h~ nao d6 thi eling chi d€ mua vui thoi, chång h~n: "L6 mfii em mueri tam ganh long; ch6ng yeu, ch6ng båo rau R6ng trai cho" ho~c d€ mia mai, nhu: "Ån nhu R6ng cu6n, låm nhu ca cu6ng l(>n ngugc" (an th~t nhi€u, bao nhieu eling h€t nhung låm thi biSng nhac, chång duge vi~c gi). Gia dinh nao sinh h~ m(>t dQc 5 con gai thi "lvc luqng" nay duge thien h~ gQi la "N gfi Long Cong Chua" nhung chång phåi c6 y mu6n ca nggi nhung d€ an ui hai dftng phl,l måu fty va du hoa v6i cac nang, bai chi nhin thoang qua eling du phat. .. khiSp. Tuy eling khong thi€u nhfrng ba Thin, co Thin nhung ten gQi nay chi d€ danh dftu "cai him" sinh vao nam R6ng, th€ thoi, chu hoan toan khong phån ånh båt cu ni€m khåt khao nao cua b6 m~. Phåi, chång c6 dftng sinh thanh nao l~i d~i d(>t rna u6c con gai cua minh khi nåm, ng6i thi gi6ng "Long ban h6 cu", lue di eling chång khac chi "Long tuong h6 b(>". V~y rna ngugc l~i , chång dn b6 d~y, ffiy khuyen, co gåi nao tir lue bu6c vao tu6i "chum chilm ntim eau" eling d€u tv d(>ng thåm nuoi gifte m(>ng "d~p duyen cuai R6ng", tue lå "cuai" duge m(>t anh ch6ng vira khon l~i vira ngoan. Åy n6i v~y, th~t ra eling phån nao oan uc cho nfr gi6i. N€u dan ong, con giai vån khong thi€u nhung ke cå deri "tr6i ga khong ch~t" hay chi "dai lung t6n våi, an no l~i nåm" thi dan ba, con gai eling c6 phl,l nfr uy Vi ~t&BQ c f) ~c San 2012

quy~n, dfing manh, ctmg rån va tv ton. Trong truemg hQ'P nåy, nhan v~t chinh fty c6 thu(>c giai dp qui t(>c ca nåo cfing khong con duge gQi lå nu luu nua, nhung se mang m(>t d~c danh khac: Long Nu. Du sao bi~t hi~u Long Nu vån nghe keu va d€ lQt 16 tai, bai vi tir Han Vi~t nåy ggi len m6i quan h~ v6i gi6i ki@m va vo hi~p thua xua hay gi6i giang h6 ngåy nay, nhung d~c bi~t vån giu duge tinh cach lich SlJ. Truemg hQ'P ba Ngo :E>inh Nhu tl,T Trån L~ Xuan lå m(>t thi dv di~n hinh. Ba da "duge" bao gi6i My t~ng cho bi~t hi~u "The Dragon Lady", tue Long Nu bai hQ nghi ba lå m(>t phv nu quy~n uy va hach dich a mi~n Nam Vi~t Nam. Tuy nhien n@u dling m(>t bi~t danh khac bång chu Nom thay cho tir Long Nu cilng hoån toån d6ng nghia nhung nghe n6i gai 6c ngay: R6ng cåi. Mieu tå m(>t phv nu lå "R6ng cåi" khac chi gQi duong SlJ lå "ngl,Ya cai" hay "gi~c cåi". Thua, dfty lå m(>t trong nhung d~c di~m trong SlJ di bi~t giua tir Han Vi~t va tir Nom cua Vi~t ngu. Sa di duge v~y, chinh lå nha tåi tri khon ngoan må t6 tien Vi~t Nam da bi€t ap d1,lllg chi€n lugc "tuang k€ tl,TU k€" trong cu(>c chi€n ch6ng xam lang. Tåu i dong, i m~nh da do h(> nu6c ta cå m(>t ngån nam. Nhåm d6ng h6a ta v6i chung, Tåu båt nguai Vi~t khong chi theo phong tvc cua hQ må con bu(>c n6i ti€ng cua hQ, vi€t chu cua hQ. Trong vi~c phat am, c6 nhan ta da c6 tinh dQc tr~i di ho~c chi "nhai" am thanh d6. K€t quå lå nhung "ti€ng m6i" ra deri må v~ sau nguai minh gQi lå tir Han Vi~t, nghia la chu thi dling cua Tåu, nhung phåt am theo giQng Vi~t r6i duge Vi~t h6a dån dån, nha d6 nhung tir nay da lam phong phu Vi~t ngfr. Quå th~t, tuy~t chieu! RAng va tinh duyen - K~ cfing l~ khi loai nguai - hay dung han chi nguai Vi~t - l~i ru6c ki~u R6ng m(>t cach tran trQng våo nhfrng chuy~n tinh ai cua minh. R6ng v6n bi~u tuqng suc ll,Tc, quy~n uy, t6m l~i g6m nhfrng gi mang tinh cach kho khan, m~nh me; trong khi d6, tinh cåm l~i nhv nhång, u6t at. V~y må vån c6 SlJ hai hoa vuong tron giua R6ng va tinh duyen chu. Trong lanh VlJC nåy, R6ng luon luon d6ng vai nam ru va bao gia cfing thu vai "kep" ly tuang cua nu gi6i: Lam gai !dy tlu9'c ch6ng khan, cdm biing ca VU9'f Vu Mon, h6a R6ng! 12

Vi~t&DQc D~c San 20 12

N6i dung hon, R6ng thuemg tinh låm trung gian cho c~p "trai anh hling, gai thuy~n quyen" ho~c duge yeu cåu dtmg ra xay dl,Yng mai m6i. Truemg hQ'P thu nhftt trong ca dao gQi lå "th~ htmg", nghia lå nhin thfty ho~c muqn ngo~i cånh må nhan d6 bi~u 19 tinh cåm cua minh. Rftt nhi~u khi giua "ngo~i v~t" va "n(>i tam" chiing dinh liu hay chiing "an nh~u" gi v6i nhau, nhung y tinh vån hoa hQ'P v6i nhau. V~y dfty, ai dam båo nguai binh dan v6n cham lfim tay blin, khong tai ba. Hay nghe: Tren rimg c6 cay bong kiing, Du&i bdn c6 ca h6a long, Con ca lang tong dn bong cm rong, Anh tli L~c Tinh khdp vang, T&i tlay trai khiin cho lang thurmg em! Anh chång "tan" gai nåy rånh rånh lå m(>t nguai mi~n Nam. Anh da nhan vi~c nhin thfiy (?) hay dung hon da muqn nhfrng ngo~i v~t, nhu "bong ki~ng, ca h6a long, ca long tong" d~ x6 båu tam SlJ: Thuong em! Ai båo trai mi~n Nam th~t thå nhu d€m, khong deo m6m deo mi~ng nhu giai Båe? K~ ra cilng lem h@t ch6 che dfty chu! Kheo "qua ca thg m(>c"! Chua h@t, chång trai mi~n Nam nåy COn b6i them v6i SlJ låm chtrng CUa nhi~u "ngo~i v~t", trong s6 d6 duong nhien c6 R6ng: Miin btju tlanh u, Qua chång tir gian kh6, Ddu len rung tim h6, Hay xu6ng bdn kdm R6ng, Tru&c sau gift v~n m9t lang, Vao lon ra cui, anh cung m()t lang thuang em! nguy~n

Co gai cilng khong phåi tay vira, bi€t cånh tinh, chua chiu "ctln eau" ngay: R6ng niim bi cr;m phai rau, Mdy lai anh n6i gidu t!du h& tlu6i! Truemg hQ'P thu hai, trong ca dao gQi lå "th~ ti", nghia lå so sanh. Chång trai bi€t minh da b~ manh nhung dau chiu thua d€ dång, ben su d1,lllg "th~ ti" bång cach b6i them chuang nua, rfit mui, rfit kheo, tv vi minh v6i ca, v6i R6ng, vi nång nhu nu6c, nhu may, tue lå m(>t thu dinh m~nh bftt khå phan ly:

Tinh ca anh g(lp minh day, Nhu ca g(lp nu6c, nhu may g(lp R6ng. May g(lp R6ng, ban van, ban vil, Ca g(lp nu6c, con ngu(J'c, con xuoi. Ch6ng Nam, V9' Bcic, em ai! Sao em chcing !dy m9t nguai nhu anh? D~ dåp l~i, co gai eling ap d\lllg "th~ ti" nhåm dua dåy: "Bay gier Rflng mai g~p

may, sao Rflng chång th<'Y v6i may våi lai?". Chang trai "duge lai nhu m<'Y tårn long", l~p tue phai båy tam can må rång: ... Mdy khi R6ng g(lp may day, Dd R6ng than tha v6i may vai lili, Nila mai R6ng ngu(J'c, may xuoi, Biit bao gi& h;li n6i lai R6ng-may? Ti~p theo, chång tån cong m~nh han bång cach ly lu~n C\1 th~ rång ' n~u "låm gai låy duqc chflng khon, cåm bång ca vuqt VG. Mon h6a Rflng" thi eling v~y, "låm trai låy duqc vq hi~n, bång cåm dflng ti~n mua duqc mi~ng ngon", r6i chang "them phuqng, ve Rflng" chi~c giuang trong dem tan hon: "B6n g6c thi anh th~p vang, b6n chan th~p b~c, tam thang ch~m Rflng" . Th~ nhung ngueri con gai tuy "tinh trong nhu da, m~t ngoåi con e", thay vi trå lai thång våo vån d~, l~i "vong vo tam qu6c" bång cach giai båy v6i chång rång "ao m~c khong qua khoi dåu, nen chang thi eling t~i long my cha" cua doi ben. Tren deri nåy, chång c6 ten con trai nåo l~i khong to ve anh himg khi dtrng tru6c ngueri yeu d~ "thanh minh thanh nga" v~ vi~c quy~t dinh hon nhan cua minh. Anh chång tan gai nåy eling v~y, quå quy~t: "D6 ai khuyen gi6 lay thong - D6 ai xui gi'J!,c cho R6ng phun mua?" - thi eling chång ai c6 th~ låm chång d6i y: "Doi ta nhu r~n liu diu, nu6c chåy m~c nu6c, ta diu låy nhau". V6i ni~m tin tu<'Yng, tir d6 ngueri con gai s6ng trong cånh dem nh6, ngåy thuang: Nh6 chang nhu but nh6 nghien, Nhu chim nh6 t6, nhu thuyJn nh6 sang; Nh6 chimg nhu V9' nh6 ch6ng, Nhu mlfc nh6 gidy, nhu R6ng nh6 may! Nhung chång vån bi~t tam khi~n nång chi con bi~t oan than: "Con gi mai dqi mai

treng, nh~n kia ch~p canh theo Rflng len may - Trach ai låm nen d6 xa day, nhu con chim phuqng xa cay ngo d6ng". R6i nång lam tn;mg b~nh tam thån, bi åo tu<'Yng: "Dem nåm d~p chi~u bit bung, tai nghe ti~ng hat, d~y viing ra di- Con Rflng nåm bai eat båy vi, vi chung thuang ' b~n' nen ra di låm våy - Ra di, cha danh, my ngåy. Khong di, ' b~n' <'Y ngoåi nåy, ' b~n ' treng" . Thåy hoån cånh dang thuang cua co gai, nhi~u ngueri da giåi thich sv th~t phG. phång va khuyen co nen quen con ngueri v6n chi lå thfr "dåu r6ng duoi tom" åy, thu "long dåu xå vi'' åy, nhung co gai vån nhåt quy~t: "Tram nam ghi t~c chfr dflng, du ai theu phuqng, ve Rflng, m~c ai!". D6i v6i co, m9t khi da c6 lai th~ nguy~n thi du chua "la th~m chi hflng", eling k~ nhu da lå vq ch6ng. V~y thi: C6 ch6ng thi phai theo ch6ng, Ch6ng di hang rein, hang R6ng. .. cung theol Truang hqp må xåy ra nguqc l~i, tue lå chång-nång nen duyen cåm s~t nhu da u6c rna va th~ non hyll bi~n thi ca hai d~u "phi nguy~n b6i phuqng, dyp duyen cuai R6ng". Mo· thåy R6ng - Thi~t tu<'Yng chång cån dai dong V~ tårn quan trQng CUa giåc m(>ng, chi nghe eau cham ngon Phap sau day, ~t ta hi~u ngay vånd~: "Dis moi ce que tu as reve, je te dirais qui tu es" - "Hay n6i cho toi bi~t b~n thuang rna nhfrng gi, toi se n6i b~n lå ai". Da danh råt hi~m khi ngueri ta rna thåy Rflng, nhung m(>t khi da "g~p" R6ng trong giåc m(>ng, hån se c6 nhfrng sv vi~c quan trQng xåy ra. N~u Nguy~n Phuc Anh khong nher rna thåy "chin Rflng, m(>t chu(>t" d~ nhan d6 må nhåy len ngoi xung vuang nhu da k~ tren day, ch~c ch~n lich su nu6c nha da d6i khac, bi~t dau da chång c6 nha Nguy~n?

Vå m(>t chtrng minh himg hfln khac nfra eling da duqc nh~c d~n <'Y phån tren day. D6 lå "sv c6" vua Ly Thai T6 vi tin våo di~m IDO' thåy rf>ng vang hi~n ra nen da df>i ten La Thanh la Thang Long thanh, tue la thanh Ha N9i bay gia. Artemidore, chuyen gia v~ chiem bao, giåi thich: "Rflng må ngueri ta treng thåy trong giåc ffi()' thuang am chi nhfrng vi chua t~, nhfrng vi quan toa hay nhan v~t Vi ~t&D9c f) ~c San 2012

quy~n th~ duqc trQng vong. Vi than hinh dåi va u6n khuc nen R6ng con am chi thoi gian hay S\f giåu sang ho~c S\f may mån" . Theo l!ch su D6ng Phuong, R6ng duang nhu chi nh~p vao giåc rna cua cac b~c d~ vuang, con thi ky tht dan kh6 rach ao om d6ng thoi tranh ne cå gi&i "thuang thuang b~c trung" trong xa h<)i. Nhung kha lau r6i, vi da th\fc hi~n cu<)c "cach m~ng Long Ph\illg Tien Måu" do t6 tien dan t<)c Vi~t d~ xu&ng, nho th~ R6ng da c6 tinh thån dan chu. Nay R6ng eling thuang bao m<)ng cho cac "con R6ng, chau Tien". Vånd~ chinh y€u la ta cån nåm båt duqc y nghia cua giåc rna d6. Sau day lå m<)t s6 di~m diSn hinh quan trQng: -Ma thåy R6ng n6i chuy~n bång ti€ng nguoi: Båo dåm såp duqc nhi~u m6i lqi vi d~i må kh6ng phåi våt vå, chimg h~ trling x6 s6 d<)c dåc ca c~p ho~c b6ng duqc hu6ng gia tai k€ch xu tu m<)t nha tri~ulti phu må minh kh6ng h~ quen bi€t tru&c . -G~p R6ng nhung R6ng chllng rång chllng n6i, chi lllng l~ng tranh xa ra: Nguoi chiem bao se lanh du tram di~u cay dång. -R6ng tan t~t nhu du6i gåy, chan thQt, våy xu xi, nhin khling khi€p d€n p hat t<'nn ... må xuåt hi~n thi nguoi nåm rna n€u dang kh6e m~nh thi e g~p tai hoa ghe gam nhu c6 thS bi t6ng giam, ng6i "b6c l!ch" chung than trong lao tu; con n€u nguoi chiem bao dang mang m<)t chtmg nan y thi kS nhu "h€t thu6c chfra", da c6 ve mi~n phi di "chuy€n tåu su6t". -Ma duqc cuoi R6ng: Di~m bay nhfty thang tr~t, ti€n chuc. -R6ng c6 canh: Di~m phat tåi. -"Bt" R6ng (d~c bi~t lå R6ng vang) quån: S\1' phu qui vinh hoa t<)t eling d€n nai r6i dåy. -R6ng phun nu&c: Duqc mua, n€u nguoi chiem bao låm ngh~ n6ng; g~t hai k€t quå t6t d~p n~u låm c6ng vi~c khac. Hai giåc rna sau day c6 y nghia khac nhau tuy theo dta vt cua nguoi chiem bao: -R6ng phun kh6i: N€u lå qu6c vuong hay t6ng th6ng rna thi d6 lå di~m c6 can qua (can: khien; qua: giao - y n6i chi€n tranh). Con n€u thuang dan chiem bao nhu v~y, hay coi chung lam våo chuy~n båt binh, nh~ thi cai nhau tung btrng hoa la må n~ng thi danh l<)n bS dåu, sUt tran n€u kh6ng bi€t nghe lai 14

Vi ~t&D 9c D~c San 201 2

khuyen cua cf> nhan: "M<)t SlJ nhin, chin S\f lånh". Nen nh&, "9 S\f lånh" day chi v~ 9 con R6ng, tue Cfru Long, dåy. -R6ng luqn du&i biSn: N€u cac nha lanh d~o qu6c gia rna nhu v~y thi d6 la di~m chi thai binh, thtnh vuqng. N€u thuong dan chiem bao nhu th€: Di~m chi S\f sung tue, giåu sang. Que boi diu nam m6i - Bai trang bao c6 h~n nen a day chi båt m~ch nhfrng nguoi cåm tinh con R6ng må th6i, bai nam nay Nham Thin lå nam tu6i cua hQ. + NAM: Nam gi&i tu6i Thin thuang c6 than th~ cuang trang, tinh thån m~nh me. Day lå lo~i nguoi c6 y thuc cai "t6i" manh li~t, tinh tinh thllng thån, 1\f tin, kh6ng ng~i kh6 khan, thich t\1' l~p, giåu khå nang lanh d~o , kh6ng d~ d~ bi khuåt phvc, tri hi~u bi€t hon nguoi, can dåm, tåi hoa, håo ph6ng, ghet nhfrng hånh vi giå t~o , khinh cM nhfrng thai d<) hen y€u, tu tu6ng y€m th€ ... Ngoåi ra, tam tinh hu&ng n<)i, tråm m~c it n6i tuy trong CUQC sf>ng xa h<)i, hQ thich quy~n hånh df>ng thoi d~ hoa d6ng. V~ tinh yeu, nguoi nam tu6i Thin thuang to ra da tinh, tham lam va mu6n ch€ ng\1' "d6i phuong" nhung l~i råt "y€u" tru&c S\f m~m m6ng va dtu dång. Khuy€t di~m cua nguoi nam tu6i Thin lå hay m<)ng tu6ng, 1\f phv, va vi c6 chu nghla hoån thi~n nen it chiu th6ng cåm v&i nhfrng khå nang låm vi~c kem c6i cua nguoi khac. + NU: Tinh tinh ph6ng khoang, nhi~t tinh, khllng khai, låm tåi, kheo doan y nguoi khac nen nam gi&i råt ua thich nguoi nfr tu6i Thin. Trong CUQC s6ng xa h<)i, hQ b<)c twc, låm vi~c hang say, t~n tinh va kh6ng thich bi nguoi khac xui givc. HQ lå måu nguoi må gi&i lanh d~o cån d€n th~t SlJ. Khuy€t di~m cua nguoi nfr tu6i Thin: Nhi~u khi thi€u sau såc bai tinh hi€u d<)ng, thi€u kien nhån. Trong lanh VlJC tinh yeu, khi thi ho råt cu6ng nhi~t vi bån tinh lang m~n, nhung c6 lue l~i nhu kh6ng yeu h€t long, ki~u "lung la con ca vang". N6i t6ng quåt thi nguoi tu6i Thin cå nam lån nfr d~u c6 m<)t ngo~i hinh d~ coi, c6 m<)t b~ ngoåi kha håp dån, lu6n duqc moi nguoi yeu m€n. C6 th~ n6i, hQ thu<)c "tuyp" nguoi c6 s6 dåo hoa. HQ da tåi, thich hqp v&i vai tro lanh d~o . Tuy kh6ng nghi nhi~u v~ vån d~ kinh t€ Vå khong tf>n nhi~U SUC llJC d~ ki€m ti~n, nhung hQ kh6ng gi6i gifr ti~n, kh6ng bi€t ti€t

ki~m, thånh ra nguai tu6i Thin khong giåu co, khong bao gia nh~p n6i våo gi&i "ti~n rirng b~c bS", nhung khong ngheo, thuang duge "h~ng ngåy dling du". Dåu oc linh ho~t, co chi ti~n thu va co long yeu thuong chan thånh va manh li~t må n~u lang thuang yeu nåy co ca tr6i d~y thi co thS tr<'Y thånh tinh thån båe ai VO ba, nhung eling vi v~y d~ bi lgi d\illg. + TUOI THIN TRONG NÅM THIN: Nam nay, Nham Thin 2012, nguai tu6i Thin co hai sao chu ch6t chiSu m~nh: Thåi TuS va Hoa Cåi. Sao Thåi TuS båo d<)ng nam nay co bi~n d6i l&n dåy trong cå ph~ vi tham tam lån hoån cånh. Theo do tre thi bi ai tinh "qu~y'', l&n tu6i thi gia dinh co thS g~p song gio. Sv nghi~p co phån nåo lao dao, tåi sån bi bi~n d<)ng. Tuy nhien nha co sao Hoa Cåi dflng hånh chiSu m~nh v&i Thåi TuS må nam gi&i tu6i Thin duge gån nhu tåt cå chuySn hung thånh eat - nfr duge d~i lgi V~ S\1' nghi~p tuy hai båt lgi v~ tinh cåm - bai thS cå nam, nfr d~u cån phåi cån trQng, khon ngoan nhu "Long Xå", tiSn cong cån co såch lugc hoån chinh chu dirng li~u m~ng kiSu "may ra hoa Long, khong may xong dai". Ngoai ra tuy nguai tu6i Thin thong minh, giåu bån lanh nhung eling nen d~ cao cånh giåc må phong ngira nhung ke tisu nhan va nhung di~u thi phi, ninh hot. Noi tom l~i , trong nam Nham Thin nåy, v~ vån d~ suc khoe, nam nfr tu6i Thin cu "vo tu" må "qullng gånh lo di dS vui s6ng", bai khong co gi dång lo ng~i n~ng n~, tuy nhien vån phåi chu y cåch rieng dSn vi~c v~ sinh an u6ng. M<)t di~u khåc nfra cån luu tam, åy lå khong nen ds tinh thån cang thling qua d<), phai bist kst hqp hai hoa giua cong vi~c va nghi ngai. Tuy bån tinh håo phong, nhung nfr v6n lå nguai n<)i trg nen cån th~n trQng hon trong vi~c quån ly tåi sån; nam v6n lå gia tru<'Yng eling phåi chu y dSn S\1' an toån cua nhå va phåi bi~t lo toan dS gia dinh trånh g~p phåi nhfrng kho khan v~ kinh t~ . Tuy tinh tinh nang d<)ng, co nhan duyen t6t, nhung nam, nfr tu6i Thin dirng bao gia quen m6i quan h~ giao tiSp luon luon phåi duge d~t tren can bån chan tinh, hiSu hoa, cåm thong thi cu<)c s6ng m&i an vui, h~nh phuc,

co nhi~u may mån va CO' h<)i phåt triSn tåi l<)c, ti~n V~n Xån l~n, trung V~ sung tUe va h~U v~n an nhån. Duge sa sa nhu th~ , "eling cåm b~ng ca vuQ't Vli Mon, hoa R6ng" r6i, chu chllng cu trong vi~c hon nhan cua rieng "ph~n gåi låy duge ch6ng khon" . Tir khia c~nh nhan tinh thS thåi cua nhfrng nguai tu6i Thin, thiSt tu<'Yng dåu nam m&i, eling nen giuong måt ngo ra ngoåi thS gi&i m<)t chut cho du l~ b<). Vang, nam Nham Thin 2012 nay xåy ra nhi~u biSn c6 l&n lao bai nguyen nhan sao Thåi TuS ba chu. Dång kS han cå lå nhfrng thien tai d<)ng dåt do Rflng tr<'Y minh - va giong bao, h,1t l<)i do Rflng th<'Y quå m~nh va phun mua khong d~u d~n. ThS nhung dS bu l~i, nha an due Rflng må nhfrng biSn chuy~n trong nam Nham Thin nåy noi chung v6n thinh nhi~u hon suy. Theo do kinh tS toan cåu CO nhi~U CO' may "nhu Cå g~p nu&c, nhu may g~p Rflng" rna phåt len. Rieng a Dong Nam Å, danh hi~u Tu Long Chau Å xuåt hi~n khoång th~p nien 1970 - g6m Hflng Kong, Dai Loan, Singapore va D~i Han - da tir lau bi xoa trong "s6 bvi dai", nay may ra chi con D~i Hån. Trong nam Nham Thin, xl!ng danh R6ng kinh tS vi d~i a Å Chau, phåi k~ Trung qu6c, Ån D<) va Nh~t Bån. V~ chinh tri, cåc d~i VIP nhu Barack Obama a Hoa Ky, Nicolas Sarkozy a Phåp vån duge an tQa tren ghS t6ng th6ng sau cu<)c tåi tranh cu. Trong khi do, "cåch m~ng Hoa Nhai" tiSp tvc lan r<)ng trong thS gi&i Å R~p. Cåc chS d<) d<)c tåi tham nien thi dua rna Sl,lp d6 nhu sung r\illg. Trong nam 2011 thanh quå t6t dyp da di~n ra a Tunisia, Ai C~p, va cå Libya. Duoi Rflng trong tan nien Nham Thin nåy se quet tiSp theo a Yemen, Syria, Marocco, Algeria .. . Cu<)c xung d<)t Do ThåiPalestine, m~c du trong nam CQp Mahmoud Abbas da n<)p don xin Lien Hi~p Qu6c cong nh~n m<)t nu&c Palestine d<)c l~p , nhung r6i trong 2012 eling vån nhi nh~ng theo nhfrng net "ve Rflng ve rån" cua cåc cuang qu6c khiSn nguai dan luon phåi s6ng theo kiSp "rflng r6ng theo n~, qu~ theo ga con". Tinh th~ Phi Chau trong Nham Thin tuong d6i yen 6n nhu thS duge "må tang ham R6ng", tru m<)t våi vv n6i lo~n le te kiS u "dåu Rflng duoi rån". Ngugc l~i , t~i Å Chau, duoi Rflng se quåy m~nh a BiSn Deng khiSn cåc tay lanh tv a Båe Kinh måt an måt ngu. Ben Vi ~t&D9 c f) ~c San 201 2

trong Trung qu6c, cåc cu9c tranh d~u dan chu cua cåc sile tQC thi~u s6 nhu a Mong c6, Tay T~ng, Tam Cuang ... v6n duqc ti€p ,I-~:rc cua "Cåch M~ng Hoa Nh~i" må thira than~ xong len theo du<'mg quyen "Long hånh ho bo" - a hai ngo~i , chinh såch xam luqc nhu ki~u "an nhu R6ng cu6n, u6ng nhu R6ng leo" cua Trung C9ng g~p suc ch6ng d6i d~c bi~t cua Con R6ng Chåu Tien Vi~t Nam va cua th€ lien k€t khåc nhu Hoa Ky, Nh~t Ban, Ån DQ, Uc ... Phai, trong khi dang c9ng san Vi~t Nam hen nhåt, chi dåm båt n~t nguai dan th~p c6 be mi~ng d~ cu&p c~n ru9ng d~t, nha cua cua hQ va chi€m do~t tai san cua cåc Giåo H9i, con thi bQn chlm.g muon dai an ph~n thu thu<'mg trong ki€p toi doi, "vao lon ra cui" tru&c Båe Kinh, thi chinh nhan dan Viet Nam a trong va ngoai nu&c v6n c6 B6 L~~-Mv Åu nen "trtrng R6ng l~i na ra R~ng" må nh~t t~ dtrng len d~ bao V~ Hinh tho va Hinh hai Vi~t Nam r6i ti~n tay khai tl'r luon loai rån li u diu lå bQn Vi~t C9ng. Cui xin t6 tien Long Ph\1 Tien Måu chung giåm!

Hoai

duilng mua xuan Mung M9t T€t Mua dong b6ng nhien quen l~nh Minh ru nhau dem nång m&i V~ D~

Rai quanh he ph6 Paris. Di, Tay nåm tay eling di vao nam m&i, R9n rang nhip chan vui p hai ph&i Ben nhau. Dan hai au Mo vang mo do Chen chuc trång ke då DQc deng Seine, Ngån t6c em Sqi b6ng sqi r6i Xoa nghieng nghieng tung gi6 DQc tinh anh. Duang xu~t hanh,

Canh vuan ch6i

V nhva, Nhung bup ta y xanh Mu6n cong ng6n Mua d~u. C~t ti€ng chao : B~n be lau khong g~p , Ba muai nam, Ni~m vui va n6i cuai, C6 måt ånh tuai Ben moi h6ng xuan m&i, C6 giQt tinh tran Quanh huang ngQt ca phe.

Ta ru re nhau Cling bay v~ ky ni~m, Ao trång ngay xua, T6c bi€c ngay xua, Mua xuan cii Ngti quen nhi~u nam r6i trong g6c nh& B6ng horn nay birng thuc Ham ti€u n\1 cuai.

Vi ~t&BQc f) ~c San 2012

Em cua anh ai, B~n cua toi ai, Dåu nam mai, Xin t~ng nhau Rieng m(>t: Cu(>c doi

cJNgu

nhin nui I. Bu6i sang Mu om ch6p nui Toi ngfli trong din b~p nha b~n Nhin chuy~n tau di~n 6 xa lu6t qua M(>t canh au trllng vut qua Dflng hfl bao 7 gio reo tling ch~p Chua ai thuc d~y titt.

Il. Quy€n sach Vi~t V~ tha mo ra O khoång gifra Han 200 trang da dQc Gån 300 trang se dQC Chfr, dåu, y... Hoi va trå lai ... Tha v~ sau giåc ngu. Ill. Ngay tan m(>ng Chuy~n bay dai n6i li~n ban tay nåm Cai v6 lung b~t ky uc Thoi xanh t6c Luva-li xoay tron di~u luan vil M(>t chi~u B~n va toi T1,1 v~ nhau tir ba hu6ng D~i Tay Duang, Thai Binh Duang A, Åu,My Duang v~n d~m xa bflng thanh vai quang xi~t Måt anh xanh Chi~u tan may.

IV. NgQn n~n sinh nh~t Va n1,1 cuoi ngay gi6 Trua ding b~t Thi~u måt m(>t khoång troi B~n hat V~ thoi da måt N6t nh~c ngli quen Birng thuc tir ng6n ta y gai phim Ti~ng con cuoi Låp loa Nhu ti~ng bQn minh da cuoi Ba muai nam truac Chi~c bånh va nhfrng m6n qua V~ dling hyll Tung th~p nien.

V. Thien nhien xanh Quanh than c6 th1,1 tram nam in dåu Cåu treo gifra troi Ban chan nghieng diu ditt nhau di Duang khåc ngQt van vi tha gfl Totem reo theo gi6 ngan thong. VI. Hoa lflng l(>ng thå huang Dåo ngu såc ch~p chung om s6ng Moi em Toå sang m~t troi thang båy Doi måt anh Låp lanh su6i bang tan. VII. M(>t chum sao sang V~ d~u ngoan lung chirng nui Bai tinh ca mai Vira ngan r(>n gifra hfln vui. CJNgu·

Vi~t&D9c f) ~c San 2012

Mua Xuan v6i Thi nhan

Nguyin Thuy Nam Xuan trong tho· cå di~n Trong th~ gi6i van h9c ngh~ thu~t Trung Hoa va Vi~t Nam, thi ca mieu tå, d@ c~p d~n mua xuan ... råt s6m sua va p hong phu: ngay tu thai Hån Duang cua Trung Qu6c, eling nhu thai Ly Tr~n, Le, NguySn ... a Vi~t Nam, cåc thi nhan da gtri gåm nhfrng tam tinh rieng tu ho~c n?frng m6i s~u chung tren tl1ng bu6c xuan ve. Gia Cåt Kh6ng Minh tu thai Tam Qu6c, th~ ky thu 2 sau Tay lich, da cåm hoåi tha thi~t hinh ånh m<)t kh6m mai gåy dan d<)c ben dong su6i vång, l<;lnh iling d6n xuan m<)t minh, gifra tuy~t giå trai d6ng: Nhdt dr;~ bile p hong hem Vr;~n ly aang win hqu. Truimg khang tuyh lor;~n phieu, Ca i tqn gi an san qrn... Nguilng di?n quan thai hu, Nghi thj ng9e lang adu. Phan phan lan giae phi, Khoanh khiie bidn vii tr'f!,. Ky lu qua tidu kiJu D9e than mai hoa sdu. (Trieh tie tqp Luung Ph il nglim eua Gia Cat Kh6ng Minh) Ttr Vi Lang dich nhu sau:

ViSt&DQc D~c San 2012

M9t aem gi6 brie lr;~nh, Muan d(m b9n may day. Hoa tuyh tung lo'i ta, Non sang eh9·t a6i thay ... Ngu·a m(lt trang vii tr'f!,, Tuilng r6ng eh9i tren may. Ca bdu tråi triing x6a, Tua tua vay r6ng bay. Cuo·i lita qua cdu nh6, Thuong tide kh6m mai gdy. Våo th~ ky thu 8, dai nhå Duang, thi si Ly BC;lch, duqc nguai dai ca tt,mg lå m<)t dång thi tien, da th6ng cåm sau såc tam tinh c6 qu<;lnh cua nhfrng nång chinh ph\1, khi ng9n gi6 xuan åm ap th6i v@, låm lay d<)ng man tru6ng luqt lå nai khue phong l<;lnh leo: Yen thao bieh nhu ty Tdn tang ae l'f!,e ehi. Duang quan hoai qui nhqt Thi thidp aor;~n truong thi. Xuan phong bdt tuong thU:e Ha S'f! nhqp la vi? (Xulin tk) NguySn Thuy Nam dich tha nhu sau: YXulin C6 Yen xanh mu(Jt mdu to· Dau Tdn bieng bide rqm bir auirng ae. Khi ehang r9n rfi tinh que

La limg thii p ch(Jt bt)n b€ xon xao. Gi6 xuan kia /9 lam sao Vi dau th6i l(mg truang dao dem dem ?

D6 Phu, m<)t b~c thi thånh khac dai Duemg, cl.mg thai v6i Ly B~ch, l~i cåm xuan qua m<)t m6i såu chung tir cånh qu6c pha gia vong trong thai bu6i lo~n ly chinh chi~n: Qu6c pha san ha t9i Thanh xuan thåo mt)c tham. Cåm thai hoa tiln lf, H(in biff aidu kinh tam. Phong h6a lien tam nguy?t Gia thu ad V(ln cam (kim). B9ch adu tao canh doån, H6n d1:1c bdt thang tram. (Xuan V!Jng)

Nguy~n Thuy Nam d!ch ra tha nhu sau: V!Jng Mua X uan Lo(ln ly sang nui con kia Thanh xuan cay c6 b6n b€ xanh um. Cåm thai hoa cflng rung rung, Bi?t ly xui khiin niio nimg tiing chim. Ba trang gi(lc giii tri€n mien, Thu nha quy tlfa muon nghin ng9c chau. Ngu ngo· toe ngcin b9c adu Tram cai rat xu6ng ad sdu long ai?

Nhå tha tre Tmang Nhuqc Hu say cåm xuan tinh v6i cånh slic tri~n mien: trai trang, may nu6c r<)n rang, hoa la xon xao; v6i m<)t ngu6n tha lai lang, d~m da net but thanh xuan; hfln tha tha thi~t cåm hoai v6i trai xuan, song xuan, trang xuan va boa xuan, nhu m<)t net d~p thieng lieng, båt tuy~t CUa dåt trai, Clla thien nhien, hoa nh~p v6i long nguai phai ph6i trao dang, gifra lue xuan v~: Xuan giang tri€u thuy lien håi binh Håi thu9ng minh nguy?t ct)ng tri€u sinh. Dilm dilm tuy ba thien v(ln ly Ha xu xuan giang vo nguyft minh? Giang luu uydn chuydn miin phuang difn Nguyft chii u hoa lam giai nhu tiln Khong ly luu suang bdt giac phi Dinh thu(Jng b(lch sa khan bdt kiin. Giang thien nhdt seie vo tiem trdn, H9o h9o khong trung co nguy?t luan ... Giang b(ln ha nhan sa kiin nguy?t?

Giang nguy?t ha nien sa chiiu nhan? Nhan sinh d9i d9i vo cung dl, Giang nguyft nien nien v9ng tuang tlf Bdt tri giang nguy?t chiiu ha nhan? Dån kiin truång gi ang t6ng luu thuy ... (Xuan Giang Hoa Nguyf t d9 trich do(ln) Nguy~n Thuy Nam d!ch tha nhu sau:

Dem Tra ng va Hoa tren Dong Song xuan (trich do~n) Sang xuan nuac chåy li€n khai Trang nho adu s6ng tai bai tri€u len. Trang soi v(ln d(lm tri€n mien Sang xuan ngai s6ng lenh denh anh vang. .. Nuåc tuon con aJm mui huang, Trang hoa nu6'c, ngat rung tham hoa dai. Suang con liing diing chai VO'i, Lung linh biii eat chan tråi no·i dau? ... Sang xuan tråi - nu6'c mt)t mdu, Trang tre o viing v(lc gi ila bdu khong gian. .. Ben sang ai dii ngcim trang? Trang troi, nuac chåy dii tung thdy ai? Nhan sinh vo t(in cåm hoai Nam nam trang- nu6'c mi?t mai cung nhau. Biit chang trang nu6'c giang adu Chiiu soi ai d6, a€sdu cho ai? Sang da i cu6n cut)n nu6'c tro i ...

Tra v~ v6i thi ca c6 di~n Vi~t Nam, ngay tir thai Ly Trån cach day gån m<)t nghin nam, nhfing bai tha xuan dåu tien thuang lå danh tac cua cac thi~n su, vi v~y tha xuan phång phåt y vi thi~n hQc, nhu bai tha "Xuan t~t thi chling" cua thi~n su Man Giac daiLy: Xuan khu· bach hoa l(lc, Xuan dao bach hoa khai. Sl! tr1:1c nhiin ti€n qua Liio tung ddu thu(Jng lai. M9c vi xuan tan hoa l(lc t(in Dinh ti€n t(lc d(l nhdt chi mai.

Ngo Tåt T6 djch ra nhu sau: Xuan di tram hoa r1:1ng, Xuan din tram hoa cuai. Muon vif c troi truac mcit, Tren ddu gia t6'i r6i!

Bai tha duqc sang tac lue thi~n su dang ngQa Vi6t&DQc D~c San 2012

b~nh, v~y må h6n tha cu phai phai dang tråo,

nha su vån han hoan thåy duqc cai chan nhu, cai Ph~t tinh cua d~i chung, bang b~c gifra thien nhien, gifra trai dåt qua hinh ånh m9t canh mai nå mu9n mang, le loi truac san chua, nhu m9t måm s6ng muon dai, båt di~t: Dimg tuong xuan tim hoa r~ng hit Dem qua san trubc m9t cimh mai...

Cac vua chua dai Trån eling d~ l~i nhi€u bai tha xuan lai le tuai dyp, y tu cao sau, båt hu nhu bai tha xuan sau day cua Trån Nhan Tang, sang tac vao cu6i th~ ky 13: Th~ty khili khiii song phi, Bdt tri xuan d'i quy. Nhdt song bc;zch hd ai?p, Phach phach sdn hoa phi.

Nguy~n Thuy Nam t~m dich nhu sau:

Bu6i sbm mil tung eim s6, Dau bidt mita xuan ila vl Tung tang kia aoi bubm trdng, Chgp chim bay thi'mg vao hoa!

D6 la tam tinh soi n6i cua m9t vi quan vuang, dang tu6i xuan xanh va tinh xuan phai phai, khac hån vai cai nhin tråm tu, sau liing cua m9t b~c chan tu, ben say mui d~o, thanh thån, an nhien va tv t~i nhin xuan v€. Båy gia, nha vua da tir gia cung vang di~n ngQc, trå thanh m9t vi dåu da tren nui Yen Tu, lå Di€u Ngv Giac Hoang, T6 thu nhåt cua thi€n phai True Lam VN: Chim hot dJ da. liiu ta tai ThJm hoa may phil, bong nha ddi. Khach vao chling hoi gi nhan Sl!, Tl!a bue fan can chi ngdm triri. (Vo danh djch bai Xuiin ciinh cila Trdn Nhan Tang).

hoi;ic: Vc;zn s~t· thity luu thily, Bach nien tam vdn tam. y fan hoanh ngoc ajch, Minh nguy?t man hung trung. (Trdn Nhan Tang) Nguy~n Thuy Nam dich ra tha nlm sau:

Muon vi?c nubc troi nubc, Tram nam lang nhil lang. 20

Vi~t&D9c f)~c San 2012

Tl!a hien th6i sao ngoc, Ddy nguiri anh trang trong. Cling do~n tha d6, Nguy~n Thuy Nam dich

ra tha 1\lc båt nhu sau: Muon vi?c rdi nhu nubc chc;zy xuoi, Tram nam lang fl! nhil lang thoi. Ben thJm sao ngoc vang aoi khilc, Trang sang menh mang phil kin nguiri.

Nha tha Nguy~n Trai khi nhin cay co, dam canh non la mai, xanh mu6t, em d€m, khi~n long nguai them nhan nha, thånh thai nhu mu6n hoa nh~p våo cånh såc cua vli tr\1, cua thien nhien gifra mua xuan mai lang dang kh6i suang: D9 adu xuan thiio l~c nhu yen Xuan vil thiem lai thily phach thien. Da kinh hoang luang, hanh khach thidu, Co chu trdn nh9t cac sa mien. (Tr(li ailU xuiin il{))

Ki€u Van dich ra tha nhu sau: Bin xuan adu trc;zi Co xuan adu bdn xanh nhu khoi, Chan chica mua xuan nubc v6 triri. Duång n9i hoang vu hanh khach it, ThuyJn kJ bai eat, su6t ngay ngai.

Ngo Chi Lan, nha tha nu VN th~ ky 15 da ve l~i cånh tuqng m9t mua xuan VN thai binh thinh tri, dåy måu såc huy hoång, åm ap; co cay, hoa buarn l(>ng låy CUa VUCYn xuan flJC nång, ngåt huang: Khi triri dm ap au(fm ho·i duang, Thdp thoang lau aai ve ac vang. Rem liiu liu lo oanh hot gio B~i hoa phdp phbi bubm cham huang.

Trong Truy~n Ki€u, ta thåy nhi€u nai eling lai lang tha xuan ... Thi håo Nguy~n Du thuang di~n tå cånh såc mua xuan em d€m, trong sang, tre trung, tuai mat, r9n rang, nghe phai phai xuan tinh: Co non xanh ron chan tråi, Canh le trdng aidm m9t vai bong hoa.

va: Gdn xa no nu·c ydn oanh, Chi em slim sil·a b9 hanh du xuan.

Dqp diu tcli tie, giai nhan, Nglfa xe nhu nuåc, a o qudn nhu nem ....

DS khep lc;ti m<)t khoång trai xuan trong tha c6 diSn, chl!ng ta c6 thS muqn net but cua nfr si H6 Xuan Huong qua bai Dåi Khan Xuan, dS cung thu<'mg thuc cånh sile em d€m, tha m<)ng, trong sang cua mua xuan ngåy nåo tren que huang mi€n Bite. Nai må nhfrng khach tha trong khi nhån nha du xuan, tam tinh vån mang n~ng cåm hoåi, tru6c cånh tinh ngån nåm kim c6 vå nhfrng bi~n thien lich su doc;tn truang: Em ai chidu xuan tai Khan Dai Lang lang chdng b(ln chut trdn ai. Ba h6i chieu m{j chu{mg gdm song, M{jt vilng tang thuang nuåc l{Jn triri. Mua xuan vo·i thi nhan

Nhu chung ta d€u bi~t, th~ gi6i thi ca VN c~n dc;ti vå hi~n dc;ti d€ c~p t6i mua xuan eting phong phu, eting d6i dåo phong vi. Tan Då thuang don xuan sang ben chen mQU n6ng nån! Theo nhå tha, men ruqu se låm d~y men tha, se chitp canh cho tha bay vut, bay cao våo cu<)c dai vå thS nh~p våo long nguai, nhu nhå tha da nhi€u phen thu nh~n: Ru(JU say tha !gi them ngu6n, Nen tha ru·(lu cilng them ngon gi9ng tinh. Ru(JU tha minh !gi vai minh, Khi say quen ca ca i hinh p hu du ... Bai v~y, mua xuan d6i v6i nhå tha nui Tån s6ng Då kh6ng thS nåo thi~u ruqu vå tha:

G(tp xuan ta hiiy lam vui, Keo nay xuan t!dn, keo mai xuan vi Vui xuan rU9'U u6ng tho· ai

Ta thåy duqc cai ng6ng nghenh tha rU'Q'U nai Tån Då c6 d6i net gån gi6ng v6i tam tinh nhå tha Ly Bc;tch cua nhi€u th~ ky tru6c. Ly Bc;tch eting da tung håo sang n6ng men say tha ruqu khi tv gi6i thi~u minh: Thanh Lien cu s'i trich tien nhan Ticu tu tlao danh tam thqp xuan. .. Tc;tm d!ch: Ta la Thanh Lien cu sl, m{jt vf tien bi luu tlay nai trdn thi N6i danh tha ru(lu tlii ba ch~c niim nay rbi...

V6i Tån Då thi: Triri tidt sinh ra rU(lU vai tha Khong tha khong ru9·u s6ng nhu thua! Cong danh hai chu mui men nhgt, Sl! nghi?p tram niim net mlfC mir... Mgch nuac song Da tim roe rach, Ngan niim may Tan mtit la rna. Con tha con rU(lU con xuan miii Con miii xuan, con ru(JU vai tha.

Huy C~n litng nghe nhc;tc xuan gQi mm rQn rang, tha thi~t. Long nguai nhu tre lc;ti, nhu duqc h6a than tinh kh6i, mai me theo v6i nhip tha cua dåt trai, cua cånh tham la bi~c, cua s6ng nu&c tri€n mi en... vå mua xuan bu6c t6i em d€m gifra long son thitm, nhu m<)t giåc rna xuan n6ng nån, båt di~t: Lu6ng tidt tham huang, mua mai d(ly, Ben tluirng chan r{jn buac trai ta. Cay xanh canh tlr:p xui tay vai; Song mat tran xuan nuac tl(lm bir. Oi nhilng nguåi ta tli hong xuan Cho toi theo vai, keo toi gdn! R{jn rang buac nhtp, huang vuang got, Nhlfa mgnh tuon trao tuang dinh chan. Beit g(tp mdu tuai len run rdy Trang canh hoa tre, c6 chim non. -Co ai gbi y nai xuan cil, Ddt nb muon xuan vdn chdng mon (Xuiin)

V6i Hån M~c Tu, mua xuan th~t em d€m vå quen thu<)c nhu nhting khung cånh d6ng que n<)i co, dåm chåt tha: nhfrng mai tranh trng vang trong suang kh6i dåu xuan, ngQn gi6 xuan man man dua chai eling rirng la bi~c, nhfrng nång th6n nfr vui xuan tren d6i nuang, say sua veo von nhfrng khuc xuan ca dan giå, khi~n khach tha b6i h6i, tu<'mg nh6 d~n nhti11g hinh ånh, nhfrng sinh hoc;tt nhQc nhi:m nhung em 9€m bi~t måy, ben nhfrng ba s6ng que ng~p nang xuan vang: Trang !an nting ung khoi rna tan Doi mai nha tranh !dm tdm vang. S{jt sogt la treu ta ao bide Ben gian thien ly - Bong xuan sang. Song co xanh tuai g(ln tai triri, Vi€t&DQc D~c San 2012

Bao co th6n nu hat tren d6i; Ngay mai trang dam xuan xanh dy, Co ke the o ch6ng b6 cui)c cho·i... Khach xa gijp lue mua xuan chin, Lang tri bang khuang sve nhb lang: "Chi dy nam nay con ganh th6c D9c ba sang triing niing chang chang? " (Mua Xuiin Cltin)

Bai tha xuan sau eling cua Vil Hoång Chuang duqc sang tac tru6c th~m xuan Åt Mao, 1975, våi thang tru6c khi Mi~n Nam b! cuang chiem va khoång han m('>t nam, tru6c ngåy nhå thO' gia tir vinh vi~n coi dai va the gi6i thi ca. Ta thåy nai day, h6n tha v~n bang b~c net håo hung cao dyp cua ke si, hoa nh~p v6i cånh sile xinh tuai, dåm thilm cua thien nhien, cua co ciiy hoa la, khi chua xuan thu6t tha, lung thung bu6c v~. Nguyen tac la m('>t bai tha chfr Han, duqc chinh tac giå dich ra tha nhu sau: Da MO' Lili Xuiin

Bqn ddy may, chen ddy trang, Xuan vao dem, giua lang bang na qujmh. Liiu ta daa gdm nhu tranh, Dau Tdn bide, co Yen xanh mi)t trai. Que xua phdn r1,1ng vang rai C6 nghe vach da vang lai hoi duyen: Say nlim truåc ngo la tien, Hoijc say nlim eat ngoai bien måi hao ? (Kitai xuiin tltt;~clt viin - Vu Hoang Chuong)

Nguyen Sa trong nhfing bai tha xuan sang tac tir hai ngo~i v~n con nguyen vyn chåt tinh tu, lang m~n ngåy nåo cua lua tu6i xuan xanh: Sau tu tubi, sau tu tron, Ni€m vui tam cåm kh6ng con cua ri eng. .. Mai tha khai but mimg em, Mai xuan buåc xubng tit tren rna daa.

V6i nhå tha, cho du c6 phieu bc;t.t, tro i n6i t6i chan trai g6c bi~n nåo chang nila, xa xoi cach tra que nhå bao nhieu chang nua, nång xuan va eling lå h6a than cua nång tha, v~n tham ngat phån huang, v~n tuai r6i sile m~u, v~n muon dai to di~m muon h6ng nghin tia va nhåt lå v~n gifr nguyen vyn tinh tg cå m('>t h6n xuan son thilm nhu thua duang thi: 22

Vi~t&D9c D~c San 2012

Mua xuan em mijc do vang, 6 trang tha c6 chim hoang hqc bay . Em vita xoay nh? vai gdy, Nhin coi vu tr1,1 vao ddy gidc mo·. Nhin coi ch6 cu6i bai tha, N1,1 han mau do trai cha ru(JU daa. Anh nhin em måi buåc vao, Nhin xuan, xuan cdt tdng chao ddu nam. (Tito· xuiin ao vang)

va.:

Mua xuan em mijc do xanh, Biin thu minh lqi duåi canh la nau. Bubm vang ci)t toe mai sau, Cam an em da mang mau cha xuan. Cui)c dai ddu c6 phu van, 6 trang may n6i c6 phdn thien thu.

Dinh Hung n?ng long vi~n rna tren "Duang Våo Tinh Su" ... Nai d6, coi hu va coi thvc nlm hoa tan, tr('>n l~n våo nhau thånh nhåt th~ . Nai d6, c6 xuan rirng åm ap huang yeu, cho du dai c6 luan l~c, b~ dau, nhi~u khi xui khien tinh kia xa xoi cåch tr&, tha cua chång v~n birng birng chåt ngåt men say va h6n chång v~n nglin ngvt chay do m('>t ngc;m lua tinh yeu båt tuy~t: Thuong em trang x~ nita vdng, Mua xuan tha dm huang rimg tren va i... H6n nao ngu thdp bong !au, Bqc thåi gian, canh buåm sdu ngan xua. Ch(lp chan khe li~p trang mua, Ben em mui phdn giao mua con say. Nita vdng trang, net xuan gdy, Ta rna gidc ngu con ngay h6n ritng. Ha y: Em di, sdu nui chdt titng, Got chan tit thqch tuong chitng sang hoa. May bay anh milt trang ta, N6ng huang co dqi, suang pha do ngan. Nguai di vao gidc ma tan, Ta soi dong su6i dem tan tim nhau. (Xuiin lim hu·ung rimg)

Trong thi phftm "Co lai do" Nguy~n Binh l~i thåy mua xuan d6ng nghia v6i nhfing nh6 thuang te tai, nhfing xao xuyen bang khuang, nhfing trang ng6ng moi mon, khi u6c th~ xua da nhqt phai va tan thanh may kh6i, d~ con do xua xa ddn b~n cu, va co do ngay nao ...

aimh am thdm l6i ht;n v&i bao ke sang sang: Xuan aii dem mang nhb trb V~ Limg co lai, a bi n sang kia. Co h6i tuang lt;li ba xuan trubc Tren bin cimg ai aii n(lng thi Nhung r6i nguai khach tinh xuan dy Di bi?t ,khong V~ vbi bin sang. Dii mdy ldn xuan tro i chåy miii Mdy ldn, co lai mai mon trang. Xuan nay ai n nila aii ba xuan D6m lita tinh duyen tiit ngu9i ddn. Chfing le om lang chå a(li miii Co aanh l6i ubc vbi tinh quan. Bo thuy~n, bo lai, bo dong trang Co lai do kia ai !dy ch6ng. Viing bong co em tit dc;w dy Di bu6n cha nhung khach sang sang! (Co ta i aoJ Tam tinh nguai dai c6 khi vui, khi bu6n, khi rna mang, soi n6i, khi chua chat, dång cay ... nhung m6i lån mua xuån tr& l~i , ai ai eling thåy long nhen nhfun nhfrng tia hy vQng m&i, ngQt ngao hoo, n6ng nan hoo, tuai tre han ... hoa nhip v&i nhfrng tung bung, r(>n ra, nhfrng måu sile tuai thåm cua v~n v~t, cua dåt trai ... Chi rieng Ch€ Lan Vien la d~c bi~t khac h~n: nha tha da d6n xuån bång m(>t tårn tr~ng såu nao, u e. Trong lue v~n v~t h&n ha chao d6n chua xuån, thi nha tha l~i ao u&c c6 trong tay minh nhfrng chi€c la vang thu, nhfrng canh hoa tant~ d~ chån bu&c xuån v~: To i c6 cha dau, c6 dr)'i dau Dem chi xuan lr;ri g(li them sdu? Vbi toi tdt cå a~u v6 ngh'ia Tdt cå kh6ng ngoai ngh'ia kh6 dau! Ai dau tra lr;ri mua thu trubc Nh(lt !dy dum toi nhfi:ng la vang, Vbi cita ho a tua-i muon canh rå, V~ aay, dem chfin neo xuan sang! Ai bitt h6n t6i say m9ng åo y thu g6p lr;ri cån tinh xuan?... Chao oil Mang nhb! Oi mang nhb M9t canh chim thu lr;rc cu6i ngan! (Xuiin) Tom l~i , tru m6i Ch€ Lan Vien la hfrng ha, u ru v&i mua xuån, con da s6 nha tha d~u thi€t

tha chia se ni~m vui v&i nguai dai, v&i que huang dåt nu&c, m6i khi Chua Xuån d€n h~n l~i tra V~ va eling v<Ji phao do, fUQ'U nflng, v&i hoa la thåm tuai, v&i trai dåt bao la, trong sang ... mua xuån bang b~c reo vui va gieo bi€t bao hy VQng, bi€t bao ma u&c n6ng nan trong th€ gi&i ngh~ thu~t thi ca.

Xuan tha hU'o·ng Tinh tir mua xuån nam 1975 d€n nay, chling ta, nhfrng nguai Vi~t håi ngo~i da tråi qua 35 mua xuån tha huoog! DI nhien, cac c(>ng dflng nguai Vi~t khåp nai tren th€ gi&i nhåt la a My, Uc, Phap, Canada ... m6i lån Xuån v~ T€t d€n, eling thuang t6 chuc h(>i chq T€t, eling c6 mua lån, dfJt phao trong gia phut thieng lieng d6n giao thua, mirng nam m&i .. . t~i cac chua, nha tha, eling c6 neu cao, phao nf>, banh chung; eling f\IC ra nhfrng canh hoa mai, hoa dao (cå hoa th~t lån hoa giå) ... (y cac 1\1 di~m t6 chue h(>i xuån ... Nhung cai khong khi T€t Nguyen Dan Vi~t Nam chling ta bi phoi pha, bi tan loång di trong nhfrng sinh ho~t thuang ngay cua xa h(>i tåy phuang,do d6, long chung ta hinh nhu vån thåy thi€u th6n m(>t cåi gi råt kh6 n6i nen lai! Phåi chang, trong ngo ngach sau th~m cua tårn hfln, chling ta da am thåm ti€c nh& d€n nhfrng mua xuån, nhfrng cåi T€t tung bung r~c ra ngay nao a ch6n que nha xa xam .. . Chung toi kinh mai quy vi thu&ng thuc nhfrng vån tha tha thi€t cua Nguy~n Binh d~ thåy thåm thia n6i bu6n nhfrng mua xuån tren dåt nu&c xu nguai, m~c dåu Nguy~n Binh chi an T€t xa nha gifra hai mi~n Nam Båe tren eling m(>t dåt nu&c Vi~t Nam. Nhung nhfrng cåm nh~n cua 6ng khi phåi "an m(>t cåi t€t ngoai thien h~" sao b6ng dung tuang hqp v&i tårn s~ nao n~ cua chung ta, m6i khi xuån v~ T~t d~n:

B6n bii n vdn chua yen s6ng gi6, Xuan nay em chi vdn tha huong. Vdn cm cai Tit ngoai thien hr;r, Son silt say hoai ru(lu b6n phuo-ng. .. Em ai non nubc xa xoi qua, M6i t19 xuan V~ bao nhb thuo-ng! M6i d9 xuan V~ em lr;ri thdy Bu6n nhu ten linh a bien cuo-ng! Vi€t&BQc f) ~c San 2012

Tie em luu lt;~c ngoai muan at?-m, M9t aoan au&ng ai, m9t dan tru&ng. Ddt khcich tinh dang haa mdt l?, Oi nha! Oi chj! Oi que huang... (Xuiin van tha hu·o·ng - Nguyin Binh) Ho~c:

Tit nay chua chdc em vJ au(lC Em gid vJ aay m9t tdm lang! Chao o·i, tit adn em khang aU(lC Trang thdy que huang th9t nao nimg! (Xuan tha huong- Nguyin Binh) Nba tho da han m()t lån, d~m chim trong men cay d~ng cua nhung chen ruqu xa nha va d€ CO th€ quen di cai tam S\f nao n~ tir nhfrng cai T~t tha huang: Tit nay chua chdc em vJ au(lC Em gid vJ aay m9t tdm lang. .. Chdc chj a&i nao quen nhdc nhil: Xa nha ru(lu u6ng c6 say khang? (Xuiin Tha hæo·ng) Cung m()t tam sv .iy, trong nhung ngay dåu xuan tren d6ng d.it Xlr ngm'ri, nhå tha Trån Trung D~o da am thåm nh6 1~, ngam ngui va b6i h6i tucmg ti~c d~n nhung ky ni~m em d~m, nhfrng cai T~t, nhung mua Xuan, da qua xa x6i trong d1 vang: Ai c6 vJ ben kia adt nuåc Thå dum ta i hai dm que huong. Tai, con en lt;~c mua xuan truilc Vdn kh6c am thdm nai viln phuang VJn adm xuan vJ tren adt khcich Nghe buJn nh6 gi9t xu6ng vai ta i. Den ai thdp sang ben kia phJ Nho quci, chao ai, tidng m? cu&i... Bdp lita than hJng sao chdng dm Tai them m9t chidc bcinh chung xanh. Them nghe ai n6i l&i tha thidt M9t l&i chuc t1:1ng buåc sang xuan. .. (Xuiin ilfit kluich) Va nhå tha da tai te, da ng~m ngili tam sv: khac v6i Nguy~n Binh, nhå tha kh6ng mang tim quen ben chen ruqu n6ng, må chi am thåm, m()t minh u6ng c~n d~n giQt sau cung, cua chen quan ha v6i nhi~u n6i d~g cay: Lang tai cung bt;~c thea mau cio Chidc phcio giao thica da ta to'i. 24

Vi~t&D9c D~c San 2012

Chen ru(lu micng xuan lai chcJng u6ng Chi u6ng dem nay nhung ng9m ngui ... (Xuiin Dfzt khach) Chung ta hay cilng chia se v6i nu Sl Minh Due Hoai Trinh v~ nhung n6i do~m trucmg, nhfrng ng~m ngili cay d~ng, nhung bbi hbi ti~c nho va nhfrng lai tam S\f tha thi~t nhu lå m()t n6i bu6n chung cua chling ta, nhfrng ph~n nguai luu l~c tha phmmg, m()t lån nua, phå.i an them m()t cai T~t xa que huang, bu6n tenh tren d.it nuoc xu nguai : Thd ma con m? vdn tha huang, Xa m?, xa nha, xa min thuang. Tric tjch dem nao hJng tidng phcio Nai ndy chi thdy tuyit hoa suang! Bcinh chung m? ndu c6 nhiJu khang? NJi bcinh chung ndy ai thuc trang? M? c6 g6i them don bcinh nh6 ? Di cho con ut m? voi cang. .. Xuan nay con m? vdn tha huang M? m9t phuang tr&i, con m9t phuang, T6c trdng m? gia them chut nu·a T.T' h, h . ,: ~ f Y a con, n o a n t;~t t1eng yeu uuong .. .. (Xuiin van tha luro·ng) ;i

Chling ta hay cung ng~m ngui, cung ti~c nh6 bu6n thuang v6i nhå tha Hå Huy~n Chi trong khung cå.nh be bang cua nhung mua xuan xa xu qu~nh hiu: D6n xuan tren adt nuåc nguåi Ct;~n bao nhieu ru(lu khang vai can sdu! (Xuiin tren xu· ngtco'i)

va:

Ta chao nhau nam mai, Låi chuc tru(lt tren mai. Beit tay cu&i hi ha, Quay !ung ddu ng9m ngui (Xuiin lit thil:) D€ k~t thuc bai tiSu lu~n Xuan tha huang, chung ta hay eling b6i h6i, bang khuang va dS long d~t dao cå.m xuc cilng v6i D6 Quy Toan, khi nhå tho tinh ca chqt th.iy m()t canh hoa Bao Xuan, nå le loi ben duang tren vilng d.it t~m dung: BuJi sang airng chå chuydn xe lita, Bbng aua mdt nhin xu6ng ben au&ng

M()t n7j hoa vang ch6i rf!C ra Nhin kY dung la hoa Bao Xuiin. Hoa Bao Xuiin ady o lang minh, Nai diiy chi c6 m()t bong le, Khep nep trang b7,ii co r6i ren, Bao nguoi qua lqi chdng ai ng6!... (Gijp hoa Bao Xuiin trong thimh phiJ)

Cånh hoa Båo Xuan na l~ng le, co d(>c ben du(mg, lån trong n(>i co ngån cay, chång ai bubn nhin t6i, phåi chang chinh lå nhilng mua xuan hiu qu?nh, nh?t nhoe va l~ng le v€ tren xu nguai, xui khi~n long khåch tha huong ngk nga, nh6 ti~c d~n nhfrng mua xuan xua, gia day chi con lå suong kh6i du am ky ni~m, trong ky uc ng~m ngui? Xu nguåi tuyit a6 lqnh litng D6n xuiin hi u quqnh nat lang ho ai huang... (Xuiin hiu qu(lnh - Ha Huy~n Chi)

Nguyin Thuy Nam

chua mot . /an toi thåy toi chua m(>t lån ... y~u du6i song vån m~t nhoåi .. . nhu mai Vtra gl,IC nga . .. horn qua våi con chfr con m~n må tha thi~t nhung tha tinh .. . duang da quå phong ba ...

toi thåy toi chua m(>t lån ... dfrng l?i song vån a li .. . nai ky uc chon nhau cånh cua tuong lai dang rna toang ... mai gQi nhung bu6c chan gi a... khong dåm bu6c ... di dau .. .

toi thåy toi chua m(>t lån . .. håp hfli song vån thån tha ... nhu ke slip tan hai cung dån cu con vQng vang dau d6 nhung phim ta chling ... cung n6t h~t lå lai

to i thåy to i (khong con nhu thua tru6c) d6i Cå CUQC dai .. . cho thu gQi "tinh yeu" gia yeu dåu vån con trong hai tha nhung linh hbn .. . chqt ho ang ph~ . . . co lieu

~·.

thih(lnh

l'/•

Vi~t&DQc f)~c San 2012

Hanh Ph uc Xot Xa • Ph(lm Tin An Ninh

Toi vo eling ng~c nhien, khi nh~n duqc m()t thi~p mai dåm cuai gai qua duang buu di~n, danh tanh nha trai, nha gai va cå co dau chu r~ d~u xa 1~. G~n nua gia ngbi "di~m danh" tåt cå ba con, be b~n xa g~n, vq chbng toi va måy dua con eling chilng tim ra "tong tich" hQ la ai . Nghe b~ bek~ l~i, m()t sb khong it nguai Vi~t minh thich c6 nhi~u thvc khach tham dv ti~c cuai cua con chau. Khach cang dong cang chung to duqc th€ gia cua gia dinh. Vi v~y c6 nguai chi g~p ai a dau d6 m()t l~n thoang qua, eling c6 th~ tra thanh "quan vien" hai hQ. Hon nfra, cai vuong qubc nho be va hi~n lanh nå y, mubn tim ai, Clr vi~c rna cubn di~n tho~i nien giam ho~c vao guleside go cai ten la c6 ngay sb phone va dia chi. Cling c6 th~ la do m()t ong ba khach nao d6 duqc mai nhung hbi bao khong th~ tham dl,I duqc nen vq chbng toi duqc ch<;>n d~ "di~n vao ch6 trbng cho c6 d~y du y nghia" chang? Dia di~m t6 chuc ti~c cuai la m()t nha hang Tau sang tr<;>ng n~m ngo~i o thanh phb Oslo, khong xa nai toi a. Ngay dam cuai con hon m()t thang, nhung l~i dung vao ngay må vq chbng toi phåi sang London tham vq chbng co con gai va mtmg thoi noi th~ng cu chau ngo~i. Ve may bay da "bue" rbi. Vq chbng co con gai eling da låy he d~ d6n chung toi. Nen du c6 bi€t cha mv hay co dau chu r~ c6 ten trong thi~p mai chang nfra, chting toi eling khong th~ tham dv duqc, hubng hb l~i la m()t nguai nao d6 khong quen. Thåy toi phan van, ba xa c~m tårn thi~p mau hbng våt vao k~ sach, Ille d~u båo "forget it! " Sang thu Bay, m()t tu~n sau d6, khi dang sua so~n hanh ly, nghe di~n tho~i reo, toi bbc rna y len nghe, nhung khong th~ nh~n ra nguai ben kia d~u day. M()t nguai dan ba, tv giai thi~u ten Bich, råt le phep khi hoi dting cå ten lån hQ cua toi .

Yi€t&f>Qc f)~c San 2012

- Vang, dting la toi, nhung chi c6 th~ n6i ro han v~ chi khong ~, vi xin 16i toi khong nha ra. -Em la Bich Ki~u day, Le Thi Bich Ki~u, må khi mai sang Na-uy, anh lam thong dich giup em d6. Ten em trong thi~p mai dam cuai lå Yvonne Bich, chllc anh chi da nh~n duqc . Em d6i ten nay sau khi c6 qubc tich Na -uy. Toi gi~t minh nha ra ngay. M~c du trong thai gian lam thong dich, giup kha nhi~u ba con nguai Vi~t mai d€n dinh cu, c6 bi€t bao nhieu cai ten lam sao nha h€t. Han nfra eling da hon 25 nam rbi con gi. Nhung d~c bi~t, Le Thi Bich Ki~u thi toi khong th~ nao quen. Sau khi tham hoi, Bich Ki~u xin duqc d€n tham vq chbng toi vao lue bbn gia chi~u. Co båo, g~p nhau se c6 bi€t bao nhieu di~u mubn n6i. Thai gian con tr~i tY. n~n Bataan ben Phi Lu~t Tan, toi may mlin duqc ch<;>n lam ph\1 giång cho cac 16p hQc ti€ng Na-uy. Duqc th~y co d~y kem rieng, va nha ph\1 giup m6i ngay trong CaC lap hQC eling nhu lam thong dich båt dllc di cho nhfrng thuy~n nhan mai d€n dåo, nen toi c6 m()t sb vbn 1i€ng ti€ng Na -uy, m()t thu ngon ngfr hoån toan xa l~ vai h~u h€t nguai Vi~t nam lue åy. Va eling nha cai vbn bi bom nay, khi sang dinh cu a Nauy, to i duqc ch<;>n lam thong dich t~m thai cho Phong Xa H()i va Sa Cånh Sat thi xa, nai gia dinh toi t~m cu. Thai gian nåy Na-uy nh~n m()t sb luqng kha dong thuy~n nhan duqc tau Na-uy vm tren bi~n va m()t sb truang hqp nhan d~o khac. N6i la thong dich chu thvc ra chi giup ba con låm hb sa, khai ly lich Sa Cånh sat, xin trq cåp a Phong Xa H()i, ho~c g~p bac si, nha si, hay vao b~nh vi~n kham va chfra b~nh. Cling qua cong vi~c nay, toi mai thåy ro Na-

uy lå m()t qu6c gia giåu long nhan d~o, m& råt r()ng vong tay, d6i xu qua t6t v6i nhfrng nguai tY. n~n må hQ cl'ru v6t, cuu mang. Cong vi~c nhån nha må lucmg b6ng eling kha, l~i con duqc co h()i trau d6i ngon ngfr m6i, nen sau nåy, khi da duqc chinh thilc nh~n våo hQC va di låm trong ngånh ngan hang buu di~n, toi vån xin gifr cai "job" phl,l nåy, nhung chi lam them ngoai gi a hånh chanh. Tuy nhien, ben qnh nhfrng diSu vui åy, toi eling bi "tai n~n nghS nghi~p" khong it. D~c bi~t khi phåi thong dich cho nhfrng ba con må tau cua hQ bi bQn håi t~c tån cong. Nghe hQ k€ nhfrng cånh nghi~t nga, thucmg tam tren bi€n, toi vira khong nen duqc xuc d()ng vira ng~i ngimg khi phåi thong dich l~i bång ti~ng Na-uy. Hem nfra lue åy toi eling chua c6 dtt ngon tir d€ di~n d~t nhfrng diSu "t~ nhf'. Ngay åy c6 m()t Vi~n Tam Thån danh rieng cho nguai tY. n~n, nåm trong Vi~n D~i HQc Oslo, do båe si Hauff, eling lå m()t giao su tam ly hQc, diSu hånh. Ong lå vi båe si c6 long nhan h~u va råt t~n tam vai ngh€ nghi~p. Nhiing nguai tY. n~n g~p diSu khong may, bi håi t~c danh d~p ham hi~p, hay bi måt nguai than tren du<':Yng vuqt bi€n, dSu duqc ong t~n tinh tham nom, cham s6c eling nhu can thi~p Ca quan Di Tru cho uu tien båo lanh gia dinh va S& Xa H()i cåp them nhiSu phucmg ti~n sinh ho~t, giåi tri. Toi sq nhåt lå nhfrng lue phåi låm thong dich d€ ong tam tinh, khuyen giåi, an ui n~n nhan, må thai gian c6 khi keo dåi cå m()t våi ngåy. B&i v6n li~ng ti~ng Na-uy con qua ngheo nån, låm sao toi c6 th€ truySn d~t duqc nhfrng gi ong mu6n n6i . C6 lån nghe ong d~n do tru6c khi låm vi~c: - Day khong phåi m()t cu()c n6i chuy~n binh thu<':Yng må lå m()t ca diSu tri. C6 diSu, nhfrng b~nh nhan nåy chling ta khong chfra bång thu6c må chfra bång ngon ngfr. Må ngon ngfr cua toi thu()c lo~i an dong, thi låm sao giup ong chfra lo~i b~nh d~c bi~t tråm kha nåy. NhiSu lån toi xin tir ch6i, nh~n minh khong du khå nang, nhung Phong Xa H()i khong tim duqc nguai thong dich khac, va båe si Hauff cil g~t dåu båo lå ong tin tu&ng 6 toi. Cu6i cimg toi phåi yeu cåu ong n6i th~t ch~m va dimg nhfrng tir ngfr tuong d6i dem giån d€ toi hi€u ro, va nhåt lå khong hiSu låm, nhiing gi ong noi. M()t horn, toi duqc Van Phong Xa H()i cho

bi~t, phåi di theo ba Kari Mette ra phi tru<':Yng Fornebu d6n m()t nguai tY. n~n d~c bi~t,

duqc Na-uy nh~n nhan d~o tir m()t tr~i tY. n~n Thai Lan. Nguai nåy duqc dua thång tir Thai Lan d~n Na-uy, må khong qua tr~i tY. n~n chuy€n ti~p Bataan, nhu nhiing nguai khac. Ba Kari Mette låm vi~c cho m()t nhå tha cong giao, nhung vi co nhiSu khå nang va uy tin, nen duqc yeu d.u kiem nhi~m d~i di~n cho S& TY. N~n trong khu Vl,l'C thi xa. Chling toi duqc våo t~n cua gate may bay. Nguai må chling toi d6n horn nay lå m()t co con gai tre, ng6i tren xe lan, tren nguai choång m()t tårn chan mong, duqc m()t co ti~p vien hang khong dåy ra giao cho chling toi cimg mi hånh ly nho va m()t phong bi dl,l'llg h6 sa c6 in huy hi~u Cao Uy TY. N~n LHQ. Treng co ta tiSu t1,1y, xanh xao. Toi gi6i thi~u va dich våi lai chåo mirng cua ba Kari Mette. Khi dua tay nh~n b6 hoa h6ng tir ba Kari Mette, co g~t dåu, li nhi hai ti~ng cam cm. Theo sau ba Kari Mette, toi dåy co gai theo m()t 16i di rieng, khong phåi qua ki€m soåt. M()t chi~c xe tån thucmg va co y ta cha sån ben ngoåi. Khi phl,l diu co gai len nåm tren m()t bang ca trong xe, toi m6i bi~t lå co ta dang mang båu. Theo yeu cåu cua co y ta, toi ng6i luon tren xe tån thucmg, thap tUng vS b~nh vi~n . Ba Kari Mette lai xe ch~y theo sau. O phong nh~n b~nh, khi nghe ba Kari Mette n6i chuy~n v6i vi båe si, toi m6i bi~t co gai nay c6 ten Le thi Bich KiSu, 21 tu6i, bi håi t~c giam gifr 6 m()t hoang dåo ngoåi khoi Thai Lan gån m()t nam, tru6c khi duqc m()t lvc luqng tuån cånh ph6i hQp v6i håi quan Thai cl'ru thoat. Co ta dang mang thai han nam thang, sile khoe råt y~u. Vi~c uu tien phåi lam la giup co s6m h6i ph1,1e sile khoe Vå båo V~ thai nhi. Khi trå lai m()t s6 eau hoi cua båe si, co luon nhin toi bilng doi måt th~t bu6n va ai ng~i , M()t vai eau hoi co ng~i ngån khong mu6n trå lai. Toi tir t6n båo co cil yen tam, n~u diSu nåo chua mu6n n6i ra, co khong cån thi~t phåi trå lai, toi se li~u eaeh d€ n6i l~i v6i båe si. Nhung sau d6, toi m6i hi€u ra, nguai co ng~i ehinh lå toi chil khong phåi ong båe si. M~c du tru6c khi båt dåu låm vi~c , toi da n6i v6i co lå nhiing nguai låm thong dieh nhu toi dSu phåi ky giåy eam kSt taushetsplikt (b6n ph~n båo m~t nhfrng diSu Vi ~t&B9c f)~c San 201 2

tai nghe måt thfty). Co duge y tå dua våo phong tårn rua va thay åo quån b~nh vi~n. K.hi tra ra, co tuai tinh han, bay gia nhin ky toi thfty co c6 khuon m~t kha xinh, du doi måt th~t bu6n. Thea co y tå dua co len m9t phong rieng a tång ba, toi bao y tå b~t cao dåu chi~c giuang va da co ng6i d~y theo yeu du cua co, dich cho co nghe nhiing di€u d~n do cua båe Sl, hoi CO thich an uf>ng nhfrng gi d€ toi n6i l;;ti v6i co y tå, r6i chåo co ra v€, sau khi chuc co an ngon va t6i nay c6 m9t gifte ngu th~t binh yen. Co nhin toi, n6i cam an r6i v9i vang cui xu6ng. Thoång qua doi måt, toi bi~t co ban khoan lo lång, khi phai l;;ti m9t minh. Toi ghi s6 di~n tho;;ti tren månh giåy nho dua co y ta. Båo lå truang hgp b~nh nhan ha y y ta cån di€u gi, cu gQi cho toi. K€ tir horn åy, ngoåi b6n ph~n thong dich toi con lå nguoi than quen duy nhåt cua co. Horn nåo co ngo y them cåc thuc an Vi~t nam, toi båo ba xa toi låm r6i mang d~n cho co, eling måy to båo Van Ngh~ Ti€n Phong, va t~p truy~n cua ong Duyen Anh må co thich dQC. Sau m9t tuån lS, suc khoe cua co kha han, nhung y tå cho bi~t tam tri chua 6n dinh, co thuang gi~t minh thuc gifte r6i la het, kh6c 16c lue nila dem. Cu våi ngåy, båe s1 Hauffti.r Vi~n Tam Thån d~n tham, cho co quå, an ui va khuyen co hay dQc såch, xem TV, dn ngh1 t&i dua be såp chåo dai, du gi n6 eling lå giQt måu cua minh. C6 di€u gi dn, ho~c cam thåy n~ng n€ trang long, co cu n6i ra m6i lån ong d~n tham. Co khong phåi d~n Sa Cånh Sat d€ lam h6 sa di tru nhu nhfrng nguoi ti n;;tn khåc, må do yeu du cua Sa TY. N;;tn, vi tru&ng phong Cånh sat ngo;;ti ki€u da dich than d~n b~nh vi~n d€ g~p co sang horn sau. Qua låm vi~c, toi duge bi~t co gåi sinh ra va 16n len a Då L;;tt. Tru6c 75, mt't co lå co giåo va cha lå m9t s1 quan cåp tå, bi måt tich t;;ti Då Nång khi V ung l di tån. Vuqt bien tir R;;tch Giå eling vi hon phu. Anh lå con trai 16n cua m9t nguoi b;;tn eling kh6a V5 Bi v6i cha co. Chi~c thuy€n nho cha theo 4 7 nguoi, ra khai ba ngåy thi g~p hai chi~c ghe dånh cå cua Thåi Lan ch~n l;;ti. Cå bQn gån 20 ten mang dao bua va ca sung nfra, xong len thuy€n uy hi~p. Anh tåi cong bi gi~t dåu tien bång bua dånh våo dåu, m9t våi thanh nien khoe m;;tnh c6 y ch6ng qr, li€n bi chem ch~t. Chung chia nhau

Yi@t&DQc D~c San 2012

1\lc soåt tren tau va tren ti.rng nguai d€ cu&p vang b;;tc, d6ng h6 . Tru6c khi roi khoi thuy€n, chung phå hong måy, va båt theo khoång muoi co gåi. Khi hai ten trang bQn keo Ki€u di, nguoi vi hon phu cua Ki€u xong d~n dinh gi~t l;;ti Ki€u, bi chung bån bi thuang r6i d;;tp xu6ng bi€n, tru6c ti~ng la kh6c thåt thanh cua Ki€u eling nhiing co gåi khåc Vira mai len tau, bQn håi t~c luan phien ham hi~p nhfrng co gåi bi chling båt theo. Ti~ng van xin la kh6c quy~n våo am thanh cua nhiing ngQn s6ng duang nhu eling dang thet gåo phån n<;>. Chi duy nhåt c6 Ki€u duge thoåt, khong bi hi~p, nhung bi c<;>t cå hai tay våo phia sau phong lai, va phåi chtrng ki~n hånh d9ng da man, bi bi cua bQn da thu, eling nhfrng khuon m~t sq hai dau dan uåt h~n t9t eling cua nhiing co gåi n;;tn nhan. - T;;ti sao co l;;ti duge tha, khong bi chung hi~p? Anh cånh sat ng;;tc nhien hoi. - Låm sao duge tha. C6 le thåy toi c6 chlit nhan såc, nen ten thuy€n truang dånh rieng t6i cho hån. K.hi åy hån dang lai tau! Co gai s\ltsui. T6i horn åy, co da bi cu&p di dai con gai. Qua m9t ngåy kinh hai, bi~t minh khong th€ ch6ng qr, co da nåm im ph6 thåc cho s6 ph~n. Trang khi than xåc bi dåy vo, co ngh1 d~n cånh nguoi yeu vira bi gi~t tue tuai trua nay, cån ch~t luai gifra hai håm rang ua måu. Tay thuy€n tru&ng håi t~c khong dånh d~p hånh h;;t co nhu nhiing co gåi khåc. Hån san s6c, mang cho co m9t to chåo ca n6ng, nho nht't d6 dånh co an, nhung co khong th€ nåo nu6t n6i, du b\lng dang d6i . Nåm thi~p di cå m9t ngåy trang phong lai, khi nghe ti~ng 6n åo gQi nhau cua bQn hai t~c , gi~t minh thuc d~y, co thåy tau c~p våo m9t hon dåo. Sau klli ra l~nh cho dåm thu9c h;;t quang neo, tay thuy€n tru&ng cong co tren lung, 19i våo ba. Co ng;;tc nhien rung minh khi khong thåy cåc co gåi khåc. s6 ph~n hQ ra sao? Co bit kin hai tai, nhung ti~ng van xin keu kh6c hai hung cua ngåy horn qua nhu mu6n va tung dåu 6c. Co tu&ng tuqng hQ bi hi~p cho d~n ch~t, r6i quang xåc xu6ng bi€n. Th~t thåm thuang t9i nghi~p. Nhung du sao hQ cilng khong phåi s6ng cå m9t doi thira thai trang n6i dåy vo, m~c cåm va VO VQng nhu co. Bi€n xanh se om åp v6 v€ cå than xåc lån linh h6n hQ. Lå cånh hoa tå tai duy nhåt con

s6t l<;1i sau m()t ngåy dem dong bao, co vi minh chimg khac nåo råe mai tåp våo m()t nai hoang vång. Co tv hoi, d6 c6 phåi lå diSu may mån? Anh cånh sat ng6i båt d()ng nghe co k~, thinh thoång ngu&c mi;it len trån nhå d~ giåu nhung giQt nu&c måt. Toi thåm t()i nghi~p cho anh ta, m()t ngueri sinh ra va l&n len tren m()t vuang qu6c an binh, giåu c6, hå c& gi phåi kh6c cho n6i dau thuang, båt h<;lnh cua dan t()c toi. Chung toi dimg l<;1i khi thåy co gai svt sui. Toi dung d~y di låy måy ter giåy soft cho co lau nu&c måt va mai co m()t ly nu&c saft. - R6i deri s6ng cua co tren dåo ra sao tru&c khi co duqc Ctru thoat? Anh cånh sat hoi. - Toi duqc dua våo m()t cai hang da kha l&n, c6 sån m()t s6 thuc an, nu&c u6ng va cå ao quån eling nhi~u v~t d\}llg må c6 le bQn hQ cu&p duqc tir nhfrng lån tru&c. D6 lå m()t dåo hoang. M()t trong nhung "h~u tr(;lm". Cu b6n, nam horn, c6 khi cå tuån IS, bQn håi ti;ic tr& v~ day nghi ngai doi ngåy, chia chac "chi~n lqi phåm", r6i l<;1i ra di. Ti~p tvc nhfrng chuy~n låm an khac, hoi;ic våo ber Iåy them nhien li~u, luang thvc. Tay thuy~n tru&ng cao l&n, t6c phu t&i lung, cå ngåy chi mi;ic m()t cåi quån short 6 vang, phai tårn than trån den dua v&i dåy nhung hinh xam. Khong bi~t vi nghi lå co khong hieu ti~ng Thai hay lå bån tinh it n6i, cå ngåy hån låm li, chi thinh thoång mim cueri. Hån lu()c tom ca tuai ep co an va båt co u6ng ruqu. Mi~ng hån lue nåo cilng n6ng ni;ic mui ruqu. Doi måt do ngåu. Ruqu giup hån tr& thånh con h6 d6i cu6ng b<;1o tren tårn than liSu y~u cua co. Hån lQt h~t ao quån CO, låm nhi~u cach håu t(;lO kich thich, nhung cå than xac va tam h6n co da tr& thånh g6 da, l<;1nh Iling, khong con cåm giac. Chi bi~t nhåm måt chiu dvng dau d&n, d~ cho hån ta mi;ic tinh hånh h<;1. BQn h9 ra di tir lue treri chua sang. Khi co thuc d~y chung quanh vång li;ing, ngoåi ti~ng s6ng bien ri råo. Cåm giac da thit ra reri. Phåi ng6i kha lau m&i dtrng d~y duqc. Co chui ra khoi hang, treo xu6ng h6c nui tim duerng ra bi~n. Horn nay treri nång, bien em. Nhin bien menh mong, trong gi6 nghe nhu c6 ti~ng gQi ten minh, co gi~t minh nghi t&i ngueri yeu va nhung co gai d6ng hånh båt h<;1nh. Co xan quån l()i xu6ng, v6c m()t v6c nu&c rua mi;it. Nu&c bien låm råt kh6e måt, nhung giup co

tinh tao. B6ng co nghi d~n cai ch~t. Chi cån l()i ra xa de cho s6ng cu6n di lå co se gi;ip l<;1i ngueri tinh (y dau d6 du&i day d<;li duang va s6ng bien c6 the rua b&t phån nåo nha nh&p tren tårn than, må bao nhieu lån, ffiy da om co di;in do phåi c6 giu gin, tru&c lue tir bi~t ra di. Chqt nh& t&i my, nh& cåc em, co dtrng båt d()ng nghe long d<;1 b6i hfli. Gi6 tir bien khai th6i t&i nhu mu6n an ui v6 v~, giup co tim l<;1i m()t chut yen å. Co bu&c len di d9c theo ber bien. Ti~p tvc nghi d~n my va hai dua em nho d<;1i. Gier nåy khong bi~t hQ ra sao. C6 bi~t minh dang luu l<;1c tren m()t hoang dåo xa l<;1 giua treri bien menh mong v&i tårn than hoen 6 e ch~. Hay la vån dang hy vQng dua con gai, ngueri chi CUa minh da d~n dUQ'C ffiQt XU thien du(rng nåo, de c6 the ctru s6ng cå gia dinh dang a bu&c duerng eling. Bao nhieu v6n li~ng chåt chiu dånh d\lffi duqc, ke cå chi~c nhån cu&i va sqi day chuy~n vang må ba ngo(;li da deo len c6 my ngåy vu quy, cilng chi du gom g6p mua m()t cay vang, va phåi nan ni låm m&i duqc d6ng tru&c m()t nua cho chu tau, nua con l<;1i khi nåo d~n nai se trå. Sau ngåy cha co vinh viSn khong v~, eling nhi~u dflng d()i gai xac than a m<)t nai vo danh nåo d6, r6i cå mi~n Nam dang tru phu, h<;1nh phuc m()t theri, b6ng dung tr& nen d6i ngheo, chia ly tan tac, cilng nhu nhfrng gia dinh si quan cong chuc khac, my con co da tråi qua bao thang nam eling C\fC. Co da phåi bo hQC, phv ffiy buon tåo ban tån, må cå nhå vån bua d6i bua no. Nghi d~n tuang lai mit mer cua måy dua con, ffiy bån v&i co, chi con cach duy nhåt, lå co phåi ra di. Bao lån tim duqc m6i, nhung lo cho than gai di;im truerng, c6 bi~t bao di~u båt tråe, cu6i eling ba råt vui mirng khi c6 ngueri yeu cua co, cilng lå con cua m()t ngueri b<;1n eling kh6a v&i ch6ng, eling di v&i con gai. Tru&c ngåy di, hai gia dinh gi;ip nhau, t6 chuc m()t IS dinh hon råt VQi vang, dan giån. Co bu&c di nhung bu&c vo h6n tren nhung bQt s6ng xo ber, hinh dung t&i tu6i åu tha va cå m()t theri eling gia dinh s6ng trong h<;1nh phuc. Nh& måy nam cha co duqc d6i v~ låm huån luy~n vien truerng Vo Bi Då L<;1t, nai ong da gi;ip my co, khi con lå m()t sinh vien si quan trai tre, tirng dtrng tren dinh Lam Vien v&i håo khi ngtit treri. Nai ong eling be b<;1n dflng mon, da quy xu6ng vil dinh truerng trong ngåy man kh6a, giua khong khi uy linh, Vi~t&D9c f)~c San 2012

dua tay th~ quy€t båo V~ nui song. Co cilng b~n be m()t thai nho d~i. Khong bi€t nhilng cånh chim non h6n nhien ngåy ~y, gia tan måc troi d~t v~ dau sau con bao lua. Cilng nhu co, t~t cå da m~t r6i, cå m()t båu trai xanh bao la vai bao nhieu uac VQng thu& nåo . Khong bao gia con tim l~i duqc! Dåu 6c mo h6, tu&ng minh dang di tim d~u v€t tu6i tha ben ba h6 Xuan Huong tha m()ng. Khi nghieng minh d~ tim ngoi nhå Thuy T~, nai lån dåu ho hyn nguai yeu, co bflng gi~t minh nh~ ra tang då tren hoang dåo, noi co bi giam long tu m~y horn nay. Gi~c mo xua ngån ngui vfJ tan nhu bQt bi~n. Ng6i b~t xu6ng eat, thån tha gQi my, gQi em, va gQi ten nguai tinh. Co gQi d€n khan cå c6, d~ chi nghe ti€ng minh d()i l~i tu d~i duong menh mong xa thiim, khong tim th~y chan trai. Co da b~t kh6c.

nha tai dåm

Toi dinh dua tay båo co ngtrng k~, d~ toi kip dich l~i cho anh cånh sat, dang h6i h()p ng6i cha, nhung chqt th~y co eling dang kh6c. Anh cånh såt d(mg len nhåy måt, låm d~u cho toi eling buac ra ngoåi d~ cho co duqc t\}' nhien. Khi tr& vao, anh cånh sat nha toi hoi, n€u co mu6n båo lanh cho my va cåc em con Vi~t Nam, anh se trinh len Sa Ngo~i Ki~u, l~p h6 sa cho co duqc uu tien. C6 th~ trong vong tu sau d€n tårn thång, co se duqc doån tl,l vai gia dinh. Suy nghl m()t ch~p, co Iåc dåu: - Em chua chuftn bi duqc tam ly, khong mu6n ffiy va cåc em se dau bu6n vi nhfrng gi em da tråi qua, va nh~t lå cåi thai trong bl,lng, em vån con dang gi~u my. Cha sinh de xong, em mai binh tinh må quy€t dinh duqc. M~c du em r~t nha my va cåc em. Ngån ngu m()t lue co ngo y mu6n duqc Phong Xa H()i cho muqn m()t s6 ti~n d~ g&i v~ giup gia dinh, sau nåy di låm co se trå. Anh cånh sat g~t dåu, hua se n6i vi~c nåy vai Phong Xa H()i . Anh båt tay co, chuc s&m binh phl,lC, g~p nhi~u may mån, Va hyn se tro l~i tham co d~ xin hoi them co it di~u b6 rue h6

sa. Hai horn sau, qua di~n tho~i tu Phong Xa H()i, toi d€n nh~n s6 ti~n l 0.000 kroner ( khoång 1.200 USD), d~ giao l~i cho co va yeu cåu co ky ten våo bien nh~n. Toi cilng mang d€n bi€u co m~y tråi xoåi chua, lån truac co båo lå co r~t them. G~p l~i toi, co to ra mung rfJ. Lån dåu tien toi th~y co nhoen 3O

Vi €t&D9c D~c San 20 12

ffilyng CUOl. Co båo co r~t bu6n va th~y co don, vi khong c6 toi co chllng bi€t n6i chuy~n eting ai. Co ng~c nhien va thoång m()t chut xuc d()ng khi toi dua cho co s6 ti~n cua Phong Xa H()i, va båo d6 lå ti~n co duqc cåp, chu khong phåi muqn. Toi giåi thich them v~ nhfrng trq cåp khåc dånh cho nguai tY. n~n lue ban dåu va hiing thång sau nåy, eling nhu trq cåp vi~c sinh de va nuoi con. Toi båo co yen tam, dung b~n tam gi v~ chuy~n ti~n b~c. Co cång vui va to ra than thi~n hon khi nghe toi båo truac day toi cilng lå linh, sau gån 8 nåm tu tr& v~, vq con cilng kh6n eting nhu gia dinh co. Toi k~ chuy~n gia dinh toi vuqt bien nhung may mån duqc tau Na-uy v&t, mai d€n Na-uy tam thang, nhung mQi vi~c t~m thai 6n dinh. Co nha tai cha co, doi måt sang len va say sua k~ cho toi nghe nhilng ngåy co theo cha ra don vi, ho~c eling my våo truang Vo Bi tham d1J cac bu6i I€ ra truang. Khi toi d(mg d~y cao tu, co vi€t ten va dia chi cua ffiy co, nha toi g&i h€t s6 ti~n con nguyen trong bi tho V~ cho ffiy. Trong måt co sang len ni~m V Ul.

M()t lån co ngo y mu6n hQc ti€ng Na-uy d~ gi€t thi gia. Toi båo lå a Na-uy vua mai c6 cu6n ttJ di~n Nauy- Vi~t, to i se lien l~c Phong Xa H()i d~ xin cho co. Hai horn sau, toi mang cu6n t\}' di~n d€n, chi cho co cach su dl,lllg, n6i va vi€t våi eau don giån. Co khå thong minh nen hi~u r~t nhanh. Co con nha toi vi€t cho co våi eau ti€ng Na-uy. Trong d6 c6 m()t eau co båo lå lai m()t bån nh~c nåo d6 må co r~t thich: "N gåy mai, to i mu6n bo di th~t xa". Khi duqc bi€t lå se sinh con trai, co vui låm, nhung ngay sau d6 toi th~y co ng6i thån tha, suy nghi mong lung. Gån tai ngåy co sinh, toi xin phep co cho ba xa toi d€n tham, d~ huang dån chi ve cho co it nhi~u kinh nghi~m sinh de må vq toi da tråi qua. Hon nfra, khi sinh de, c6 m()t nguai dan ba than quen ben c~nh cilng an tam. Bi€t co ai ng~i, nen toi n6i truac la VQ' toi hoan toan khong bi€t gi V~ hoån cånh CUa CO, Va t~t nhien toi khong h~ ti€t 19 di~u gi. Toi se n6i vai vq toi lå ch6ng co con tr~i ti n~ Thai Lan, se duqc dinh cu sau. Ngån ngu m()t lue, cu6i eling co g~t dåu. Cu6i tuån, vq ch6ng to i d€n tham. V q to i mang d€n cho co m()t it thuc an Vi~t nam va m~y b() åo quån con nit. Dån ba d€ thong cåm vai nhau, nh~t lå vq toi sinh m~y dua con

eling khong c6 m~t chbng, vi toi b~n tham dv hanh quan, khong v~ kip. Toi ra ngoai, d~ cho hai nguai dan ba d€ n6i chuy~n sinh de. Co sinh vao ban dem, lue trai da vao dong. Tuy@t wi kin ca khung trai. V g chbng to i d@n phong sinh lue co dau b\lllg. V g to i a ben c;;tnh co, con toi ngbi ngoai phong dgi. May mån la co sinh råt nhanh. Khoång hem 30 phut, toi da nghe ti@ng con nit kh6c. Khi mQi vi~c da xong, nghe ti~ng vg gQi, toi buac vao chuc mirng co. Thång be dang nåm tren ngvc my. Toi thåy co kh6c. Khong bi@t d6 la nhfrng giQt nuac måt x6t xa hay h;;tnh phuc. Sau m<)t tuån a b~nh vi~n, my con co chuy~n d~n m<)t khåch s;;tn, duge phong xa h<)i muan cho co t;;tm tru m<)t thai gian, vi chua tim duge din nha thich hgp cho co. Khåch s;;tn khå sang trQng, nåm khong xa b~nh vi~n, d~ ti~n cho cåc y tå d~n tham va cham s6c my con co. Måy ngay sau, toi d~n khåch s;;tn co a. Khong phåi d~ tham co rna d~ lam thong dich cho båe si Hauff va nhan vien p hong xa h<)i . HQ mang d@n cho con co nhi~u qua t~ng. Ai eling ng;;tc nhien va thich thu khi thåy co bi~t n6i vai eau ngån bång ti@ng Na-uy. Båe si Hauff hoi la co c6 cån ong giup di~u gi nfra khong, co b~p by trå lai: "toi se n6i vai ong sau". Tuy khong dung hån, nhung mQi nguai d~u hi~u duge. Ngay dåy thång, vg toi nha va nhåc toi d~n tham my con co. Chling toi ghe sieu thi chQn mua m<)t m6n qua mung thång be. Båm chuong phong, cua khong rna. Go nhy eling khong thåy len ti~ng . Toi d~n van phong khåch s;;tn hoi. HQ cho bi~t la co vua mai chuy~n di. Toi gQi hoi Phong Xa H<)i, hQ cho bi@t la co da chuy~n di m<)t thanh ph6 råt xa, va theo yeu cåu cua co, hQ khong ti~t 19 dia chi mai cho båt cu m<)t ai. Sau m<)t thoång ng;;tc nhien, toi chQ't nha d@n lai m<)t bai ca nao d6 må co da nha toi vi~t ra bång ti~ng Na -uy va chi cho CO dQC di dQC l;;ti nhi~u lån: "ngåy mai, toi mu6n bo di th~t xa". Tren duang v~, ba xa toi thåc måc t;;ti sao co l;;ti chuy~n di s6m va khong cho chling to i hay. Toi låc dåu, m~c du toi da vua mai hi~u ra. Tu horn åy, toi khong bao gia g~p l;;ti co. V ai lån nha tai co, toi dinh hoi tham qua m<)t s6 nguai quen a cåc thanh ph6 khåc, ho~c gQi cho Sa Ty N;;tn. Nhung rbi toi quy~t dinh khong tim, vi c6 le co khong mu6n g~p l;;ti

toi, m<)t nguai bi~t quå nhi~u v~ co.

***

Bich Ki~u d~n dung gia hyn. Khi thåy chi~c taxi d6 ngay truac cBng nha, vg chbng toi ch;;ty ra d6n. Toi eling n6ng long mu6n xem l;;ti dung nhan cua nguai con gåi xinh dyp nhung gap phåi di~u båt h;;tnh cua hai muai lam nam truac . Bay gia chåc tu5i eling da 45, 46. Vg chbng toi ng;;tc nhien khi thåy Bich Ki~u vån con tre dyp. C~p ki~ng c~n låm tang net tao nha qui phåi. Co om chåm chling toi, rbi låy ki~ng xu6ng d~ chui nuac måt. - Khong nga Ki~u ba y gia con dyp hem hbi xua nhi~u låm. Sao di c6 m<)t minh en con ånh thi giåu ky a dau rbi khong cho trinh di~n?

Cau n6i dua cua ba xa toi lam co bm xuc d<)ng, na lll) cuai sau m<)t thoång thyn thling: - Em vån con d<)c than må! Horn nay xu6ng day nha anh chi lam mai day. Chling toi di quanh khu vuan sau nha. Ba xa muf>n khoe måy Cl)ffi hbng vang Vlra mai na hoa, truac khi dåt tay co buac vao phong khåch. Toi mang nuac ra mai va ngbi nghe hai nguai dan ba n6i chuy~n trang di~m, p hån son xong mai len ti@ng: - V~y la Ki~u dang a Trondheim. Toi thåy dia chi trong tårn thi~p cuai. Ngay åy, tv dung Ki~u bi@n måt, lam bQn toi cu nghl la nång trich tien da ngao ngån cånh trån gian rna bay l;;ti v~ trai rbi chu. Co cuai ben len: -Horn nay d~n eling d~ xin 16i anh chi day. Ngay åy long em con dau x6t låm, nen mu6n di d~n m<)t nai th~t xa, khong mu6n g~p båt Clr nguai Vi~t nao va nhåt la nhfrng ai da bi~t v~ minh. M~c du em råt thucmg qui va mang cm anh chi. Toi cuai: - Toi bi~t, nen chi thucmg chu c6 no long nao må tråch. Chåc Ki~u con nha cåi eau ti~ng Na-uy "Ngay mai toi mu6n bo di th~t xa" rna Ki~u nha toi vi~t ra va chi cho Ki~u dQc di, dQc l;;ti bao nhieu lån. Khi åy Ki~u båo råt thich eau åy trong m<)t bai hat rna Ki~u hay hat? Nha d6 må toi hi~u duge, nen khong c6 y tim Ki~u. Dling la co da di th~t xa, m<)t hon dåo nho nåm ngoai khai thanh ph6 Ålesund. d d6 khong c6 m<)t nguai Vi~t nao sinh s6ng. Chinh quy~n va dan chung råt t6t. My con co ViSt&D9c D~c San 2012

duge cham s6c chu dao. M(>t nam sau c6 bao Hinh mt; va hai c~u em sang doån tl,l. Gia dinh s6ng trong h~nh phuc. Dua be 16n len trong vong tay yeu thuong cua mQi nguai. Chau duge d~t ten Trcln Huy Bach, va trong gi~y khai sanh c6 cha lå Trcln Huy Tråe. Ten nguai vi h6n phu cua Ki~u . Anh da bi chinh cha ru(>t cua thång be gi~t ch~t tham thuang r6i v~t xac xu6ng bi~n. Ki~u gi~u kin mt; va cac em di~u dau thuong nåy, nen d~n lue qua dai, mt; c6 vfin tin dua chau ngo~i duy nh~t cua minh lå con cua Tråe. Ba m~t d(>t ng(>t sau can b~nh tim, khi sang Na-uy duge muai sau nam. Duge chinh phu trg cftp, cho hQc b6ng, va nha mt; giup tr6ng con eling mQi vi~c trong nhå, nen Ki~u va hai em duge di hQC. Ca ba chi em d~u xong d~i hQc. Hai c~u em dang lå ky su, con c6 låm y ta trong b~nh vi~n. Khi hai c~u em duge nh~ våo truang NTH , m(>t d~i hQc ky thu~t bach khoa n6i ti~ng t~i thånh ph6 Trondheim, mi~n trung Na-uy, ca nhå da di chuy~n v~ day sau sau nam a Ålesund. Chau Huy Bach, con cua Ki~u eling vira t6t nghi~p a truang nåy mua he nam ngoai. - V g ch6ng t6i mirng cho Ki~u, cho sv thånh c6ng cua mt; con Ki~u eling hai c~u em, va eling xin chia bu6n v~ vi~c ba C\1 da ra di. Ti~c lå chling t6i kh6ng c6 dip duge g~p ba. Dang vui , b6ng Ki~u xuc d(>ng: - T~t ca d~u nha mt; em. Ca m(>t dai thi~t thoi, chiu dvng v~t va v6i con chau. Em vfin an h~n lå em da phåi n6i d6i VOi ba V~ chuy~n cua chau Bach. - T6i nghi Ki~u låm nhu th~ lå dung. it nh~t lå kh6ng låm dau long them nhfrng nguai ru(>t thit v6n da chiu qua nhi~u nhl,lc nhån, kh6n kh6. T6i tin lå båe ra di thanh than, kh6ng c6 trach gi Ki~u v~ sv vi~c ~y dau. T6i n6i d~ an ui . Ba xa t6i nay gia kh6ng hi ~u h~t nhfrng gi chting t6i trao d6i, hoi Ki~u: - Sao c6 l~i kh6ng gifr ten Ki~u må l~y ten Bich. T6i th~y ten Bich Ki~u dt;p låm. Ngåy xua gcln nhå t6i a Nha Trang eling c6 ti~m u6n t6c Bich Ki~u. M~y c6 con gai d~u dt;p. T6i quen ca hai chi em. - D~, em th~y cu(>c dai nang Ki~u cua 6ng NguySn Du sao må ba chim bay n6i qua, må duang nhu eling da v~n våo em, 32

Yi @t&DQc D~c San 2012

em sg nen d6i ten Bich, eling lå chfr 16t cua em. T6i cuai ph\1 hQa: - Nång Ki~u nåo eling da ch~t r6i. Bay gia, dang ng6i tru6c m~t t6i lå Bich. M(>t c6 Bich hoån toån khac. Chting t6i r~t mirng duge nhu v~y. Xin 16i, dangle ra kh6ng nen gQi c6 la Ki~u nfra. tir bay gia chung t6i gQi ten Bich nghe. - C6 sao dau anh. Hai dua em cua em eling gQi em lå chi Ki~u må. Ngoåi gia dinh, chi c6 anh chi lå bi~t cai ten nåy cua em. Chuy~n xua eling da qua r6i. Em mu6n anh chi cu gQi em lå Ki~u nhu ngåy tru6c. Hon nfra, em bi~t, ngåy ~y anh chi eling thuong yeu c6 Ki~u d6 låm , phai v~y kh6ng? Ca ba chting t6i d~u cuai. Ki~u nhin d6ng h6 tren tuang, khi nghe ti~ng chu6ng bao gia. Kh6ng bi~t vi kh6ng mu6n nhitc l~i chuy~n cli, hay lå sg kh6ng con nhi~u thai gian, c6 båt dclu m(>t eau chuy~n khac. C6 rna xach tay l~y ra m~y t~m anh dua cho chung t6i xem. Ånh cua Bach, con trai c6 vira chl,lp v6i c6 vg tuong lai trong ngåy IS dinh h6n hon ba thång tru6c. M(>t c6 gai Vi~t nam. Ca hai c6 c~u d~u dt;p, mlii cao, d6i mitt to, vclng tran thoang len net th6ng minh. Hai chau r~t xl1ng d6i vira lua! V g ch6ng t6i khen. C6 cho bi~t c6 dau tuong lai lå m(>t duge si vira m6i t6t nghi~p, con gai ut cua vg ch6ng m(>t vi giao su tru6c 75 , duge con bao lanh sang Na-uy, va bay gia 16n tu6i da V~ huu. Ong ba dang s6ng a Oslo. Gia dinh n~ n~p, d~o due, c6 nam nguai con, t~t ca d~u thanh d~t. C6 nha vg ch6ng t6i, tu6i tac ngang v6i cha mt; c6 dau, dtrng ra thay m~t nhå trai trong ngåy dam cu6i. Nhung di~u quan trQng hon, theo c6, lå d~ cho chau Bach, va chinh c6 nfra, duge tv tin, ~m ap hon v~ phia gia dinh minh. Bai vg t6i lå nguai chung ki~n khi Bach ra dai, con t6i lå nguai d6ng huong duy nhåt bi~t ro V~ Bach, v~ nhfrng tinh hu6ng d~ c6 Bach hi~n di~n tren th~ gian nåy. - Sv c6 m~t cua anh chi trong ngåy dam cu6i chau Bach, la m(>t ky ni~m thieng lieng quy gia d6i v6i mt; con em. Bai vi khi nhin th~y anh chi, em se c6 cam giac nhu lå dang c6 anh Tråe ben c~nh. Xin 16i anh chi, em eling da n6i d6i v6i chau Bach, anh lå nguai

duy nhåt å Na-uy nåy bi~t chuy~n Tråe, va t(>i nghi~p, chåu Bach vån tin anh Tråe lå ba cua no. Em thuemg båt g~p chau dtmg th~t lau tru&c t~m ånh cua anh Tråe tren ban tha. - V~y nha chau Bach hoi toi v€ Tråe, toi bi~t noi gi v&i chau? Nghl ngqi m(>t lue, Ki€u len ti~ng : - Em chi noi v&i chau Bach, la ngay xua anh å trong quan d(>i, nen bi~t ba cua anh Tråe la ong n(>i chau, th~ thoi. Chu lue åy anh Tråe con nho låm. Em thi~t tha mong anh chi giup em. Vi trong lue nay, em cåm thåy th~t lo SQ' va CO don. Nhfrng hinh ånh hai htmg åy cu tuång da quen duqc tir lau r6i, v~y rna bay gia no l~i hi~n len lien tl,IC, ngay cå trong giåc ngl! cua em. Thu thvc, ban dåu em khong co y dinh g~p anh chi, nhung cang gån ngay dam cu&i chau, em cang thåy long båt an. Cu6i cimg båt nga em da nghi d~n anh chi, nguai da bi~t tuemg t~n hoan cånh cua mc;; con em, b6ng dung em thåy nhc;; nhang, nhu vira giåi toa duqc nhfrng gi cu phåi chon giåu, de n~ng mai trong long. Nh& t&i hai nguai em trai cua co, vq toi hoi: - Con hai c~u em cua co bay gia ra sao. Da co gia dinh rieng hay vån å chung v&i co? - C~u l&n s6ng chung v&i co b~n gai nguai Na-uy hon hai nam thi chia tay, con c~u ut vån chua l~p gia dinh. Tuy nhien, hai c~u d€u å rieng. Cu6i cung, VQ' ch6ng toi quy~t dinh huy bo chuy~n di London. Phåi gQi sang xin 16i va giåi thich cho vq ch6ng co con gai, båo day la m(>t vi~c ba rna cån lam d€ giup cho nhilng nguai båt h~nh co th€ tim l~i it nhi€u h~nh p hue. L~ thånh hon duqc t6 chuc bu6i sang thu Båy. Chling toi d~n khach s~n Royal Christiania khi trai vira m&i tråi qua m(>t con mua h~. Anh nling båt dåu choi chang rQi qua nhfrng tan cay t~o thanh nhilng v~t lung linh tren cac bai co xanh di€m nhilng chåm vang n,rc ra cua hoa løvetann dang mua nå r(>. HQ nha trai dimg khach s~n nay, nai mc;; con Ki€u va hai c~u em dang å måy horn nay, lam "di€m xuåt phat" . Tir Trondheim xu6ng, nen hQ chi co b6n nguai. Them m(>t c~u nguai Na -uy å Oslo, b~n hQc cua Bach lam ph1,1 r€ . V Q' ch6ng toi d~n v6i hai co con gai va ba dua chau, d€ bung cac mam l~ v~t, theo yeu cåu cua Ki€u. Lån dåu tien chling toi g~p Bach.

C~u be ra dai våo m(>t dem dong tuy~t gia, trong n6i co don vå x6t xa cua mc;;, chi c6 vq ch6ng toi, hai nguai d6ng huang xa 1~, co m~t va nghe ti~ng khoc dåu dai, bay gia ,lå m(>t thanh nien tuån tu, co hQc, chan th~t hien lånh. Di€u låm chling toi ng~c nhien la Bach noi ti~ng Vi~t råt gioi. Båt giac, toi nh6 t6i nhilng di€u Ki€u k€ v6i vi cånh sat ngo~i ki€u tru6c kia trong b~nh vi~n. Dåu 6c nhu rna h6 co ti~ng seng bi€n thet gåo phån n(>, vå hinh dung t&i ga håi t~c Thai Lan c6 mai toe phu xu6ng lung, tren nguai dåy nhilng hinh xam v6i doi måt lue nåo eling do ngåu trong men ruqu. B6ng toi gi~t minh v&i cåm giac nhu vira låm di€u ph~ t<)i. c6 gång hu&ng tam tri t6i nhilng di€u thanh thi~n, t6t dc;;p khac d€ xua du6i h~t nhilng hinh ånh den t6i åy vao gia phut mQi nguai dang cån co ni€m vui va h~nh phuc. L~ thånh hon da di~n ra t6t dc;;p. Ong ba sui cua Ki€u d€u la nhå giao, hi€u bi~t va ton trQng n€ n~p cfi. MQi nghi thuc hon l~ theo t~p tvc do ong bå hu&ng dån kha ti mi. Con chau d€u thanh d~t, l~ phep. Toi mirng cho Ki€u, va nhåt lå cho chau Bach da may mlin la con r€ cua gia dinh nåy. C6 le thåu hi€u hoån cånh cua Ki€u v&i long m~n m(>, sau khi l~y ong ba tren bån tha gia t(>c, ong giao hu&ng dån co dau chu r€ d~n dang ruqu vå xin l~y mc;; cua Bach hai l~y . Ong giåi thich, m(>t l~y cåm t~ cong on sinh thånh duang dvc cua mc;;. Måt ch6ng tir khi con råt tre, nhung khong bu&c them m(>t bu&c nåo nfra må dånh h~t cuoc dai cho dua con duy nhåt cua minh. M(>t l~y xin mc;; nh~n thay cha, d€ hai con tuång nh& d~n nguai cha båt h~nh, s&m lia dai khi chua thåy m~t con. Khi VQ' ch6ng chau Bach mai ruqu, noi nhilng lai cam on th~t cåm d(>ng, Ki€u au y~m nhin hai con, dinh noi di€u gi, nhung r6i nghc;;n ngåo. Sau m(>t lue J?&i nå d~qc nv cuai trong ran rva nu6c mat. Toi thay long bang khuang. Thåm mong do khong phåi lå nhilng giQt nu6c måt xot xa må lå ni€m vui cua h~nh phuc. Khong khi b6ng Iling xu6ng. MQi ngum d€u xuc d(>ng. Ki€u ngu&c len, dling våo lue toi quay m~t di d€ giåu nhilng giQt nu&c måt cua chinh minh.

Ph{lm Tin An Ninh Vi €t&D9c D~c San 2012

Thu Khtinh

nhu trong cå tich (gåi D. D- VN)

Toi c6 ba co gia t~ucmg gai cho to i nhfrng bue thu tren m~ng ke cho toi nghe chuy~n xu l~ duemg xa Co cu ngv a m<)t dåt nu6c nho be råt g~n Båe qrc khi h~u l~nh gia mua dong d6 dai qua mua dong trång ti~p n6i mua dong xanh con mua he thi qua ngån ngay h~ chi m~t trai khong l~n la l ung nai chan trai cha dai binh minh O d6 khi h~u trong lanh . rimg thong xanh båt ngat nu6c u6ng lå y thång tu song h6 tinh s~ch tUng lo~i cay, lo~i hoa, con bu6m, con ong duge nguai ta båo v~ gifr gin O d6 ciing c6 nhfrng em nho di lugm vo chai khong phåi d~ ngay ngay ki~m s6ng må d~ gom ti~n cho tre em mot x(r xa thinh thoång c6 nguai mang gi6 d~n tung nha quyen ti~n giup da ch6 nay ch6 llQ Truemg hQc s&m d~y tre nho nhan ai va luang thi~n khong d6i gian lua g~t bao gia Xa h<)i nai d6 gi6ng nhu u6c ma khong c6 h6 sau ngheo giau cåch bi~t c6 tåt cå nhfrng quy~n tv do cån thi~t

Con toi dang s6ng a m<)t nai må chuy~n co k~ nghe nhu trong c6 tich

theo buuc thifi gian trai vua ch6m sang dong chim riu rit b~n song hyn nhau bay tll'ng dån tim V~ nai fim ap bu6i sang may bang b~c xao xac la vang rai rll'ng phong xa do 6i mua thu l~i V~ r6i d~u xuan tan bang gia

su6i r6c rach chåy qua canh d6ng xanh nhu nhu nao nuc m~m co hoa he v~ nång låp lanh tren nhfrng vom la xanh m~t trai xa san se tung giQt nång tharn lanh thai gian luon dling hyn du nu6c chåy may ba y c~ chuy~n do khong hyn den d6n ta m<)t ngay phu hu thoi bo l~i tren 16i v~ nhy tenh nhu m<)t giQt nu6c nho tan våo bi~n mong menh

ViSt&DQc D~c San 2012

Nhfrng cuQc rong choi Doan Mai Tam

Toi da timg duqc ong chu mang theo d~ lam phuang ti~n che mua gi6 cho gia dinh ong trong nhung cu<)c nghi he ben bai bi~n, ho~c båt ky truac phong cånh thien nhien nåo gia dinh ong mu6n dtmg chan thu&ng ngo~n. Nhung da lau låm r6i, toi khong thåy ong ba chu då d<)ng gi d~n chuy~n di nghi he theo ki~u nay nua. 6ng ba dt toi tren cai gac xep tr6c ga-ra. Toi nåm d6 im lim, mua nQ n6i ti~p mua kia; bvi b~m theo ngåy thang phu len. Cu m6i lån suc n6ng ham håp tir mai gara toa xu6ng va ti~ng tre no dua da banh, nhåt la nhfrng khi ti~ng trai banh qua da lan tren mai ng6i gån ch6 toi nåm, l~i gqi cho toi nha v€ nhfrng tro chai vui thu, nhiing ngay h~nh phuc l~n vai phån dåu toåt m6 hoi eting nhiing khi ong chu duang dåu vai thoi ti~t khåc nghi~t trong nhfrng cu<)c rong chai da qua. Tr~n n6ng dåu mua he nam nay, toi dang trong can suy nghi eting qu~n d~n tuy~t VQng thi nghe c6 ti~ng chan leo len gac xep. Mai dåu, toi doan ong chu len tim dQC sach CU

duqc x~p eting ch6 vai tOi nhu thinh thoång ong v~n lam. Nhung r6i, toi l~i h6 nghi ngay cai di€u toi vira doan, vi chua bao gio ong chu len dQC sach vao nhfrng ngay he, rna thuong la nhfrng ngay mua charn thu. Toi con dang suy doan mong lung thi ong chu da len d~n ch6 toi. Ong eling gom nhfrng cu6n sach nåm ng6n ngang ben toi l~i nhung khong phåi d~ dQc rna såp x~p cho gQn cho tr6ng ch6, båy gio ong chu mai keo toi ra. Ong chuy€n toi cho ba chu dfrng cha sån 6' phia duai da, r6i hai ong ba d~t toi nåm ngay ngån tren th€m ga-ra.Toi nåm d6 trong h6i h<)p, mtmg vui l~n lo au v€ sv vi~c vira xåy d~n qua båt ngo. Cho d~n m<)t ngay nång, hai ong ba bay toi ra gifra cai san g6, 6' d6, hai ong ba x6i nuac cha, gi~t cho toi. Va khi toån thån toi da kho, ong giup ba may l~i nhfrng ch6 bi x6 chi, nhfrng ch6 bi rach va dam l~i cac khuy bi måt. Nhfrng thuang tich d€ l~i tren than th€ toi dang duqc ong ba chu may va l~i phån nhi€u ViSt&f>9c f>~c San 2012

bai nhfrng cu(>c ch6ng trå v&i nhfrng tr~n mua dong mua he. M(>t trong nhfrng tr~n mua dong ghe gam nhåt xåy d~n, khi chling toi dang tren bai bi~n Lokken, cåch Ålborg chirng hai muai cay s6 v€ hu&ng tay båe. Horn åy, ong chu dvng toi a d6i eat tren cao, tu d6, ong bå chu dling thang g6 dåi chirng han ba muai met, duqc låm dva lung våo d6i eat gån nhu thång dtmg d~ dua c~u vå co chu xu6ng bo eat thoai th6ai ti~p giåp v&i bo nu&c phia du&i. Day lå bai bi~n ti~p giåp trvc ti~p v&i bi~n l&n, v&i nhfrng l&p s6ng cao c6 khi t&i cå thu&c d6n d~p d6 våo bo. Bo eat min, phång li vå dåi hun hut. 6 quang xa, c6 duong xe dån xu6ng bo eat vå xe c6 th~ ch<;ty dQC theo bo eat d~n CU di~m k~ c?n tren bo bi~n. Ong ba chu toi bi cånh tri thien nhien eling v&i sinh ho<;tt cua con nguoi nai day quy~n ru, quen d~ y d~n nhfrng dåm may den dang un un keo len de dQa a cu6i chan troi. D€n lue ånh m~t troi chi€u vvt tiit, can dong da c?n k€. Khi ong bå mang c?u va co chu len kh6i bue tuang eat d€n ch6 toi, gi6 da xo dåy toi long cac CQC Vå cac day chång, toån than bi co dlim l<;ti. C?u vå co chu tu tren lung ong, bå chu choåi xu6ng, thåy d6 chai cua minh bi håt tung ra ngoåi thi hoång sq. Ong chu dua VQ' Vå CaC COn VåO ben trong tranh gi6, COn ong ti~p SUC cho toi bång d6ng l<;ti cåc CQC, ding l<;ti cac day. Vå d6ng thoi, ong d6ng them cåc CQC ph\l k€m tung cai khuy Cr duai chan toi cho barn ch~t våo m~t dåt ph6ng truong hqp bi gi6 lua våo cu6n toi theo nhu cu6n m(>t cånh di€u. Troi t6i dån, trong lue suc gi6 khong giåm, thinh thoång lån v&i ti~ng s6ng bi~n nhu gåo len, l<;ti keo theo mua m6i lue m(>t gia tang, ong chu toi mang tåt cå cac day thirng eling cac CQC d\f phong ra trong tu th~ sån sang d6i ph6.Trong khi ong chu chua bi~t d6ng them cQc giång them day cho toi nhu th~ nåo, nu&c da dQng tren mai thånh tung vfing nhi~u u&t m(>t g6c mling ch6 vq con ong nåm. Ong chu lien tvc chui lu6n a ben du&i toi, h~t g6c nQ d~n g6c kia dåy cho nu&c tren mai thoat di. Trong khi d6 a ben ngoåi, c6 nhfrng lue suc gi6 nhu m(>t bån tay kh6ng 16 de toi xu6ng, rf>i l<;ti gil,lt len th~t ffi<;lnh, nhf> cac cay CQC tu(>t ra kh6i m~t dåt. Cu m6i lån bi nhu th~, ong chu l<;ti ra gifra troi mua gi6 d6ng cQc vå cang day l<;ti. Toi da eling v&i ong chu ch6ng

Yiet&DQc D~c San 2012

trå v&i tr?n mua dong su6t dem. D~n gån sang, lqi d\lfig lue ng&t can mua, ong bå dua c?u vå co chu ra xe tru&c, båt dåu cu(>c roi bai. Kinh nghi~m tu dem mua dong horn åy, ong chu khong dam dua toi d~n bai tren cac vung bi~n l&n nfra, må thuang lå cac bai nåm sau trong vling vinh v&i s6ng gio hi€n hoa han. Cåc dia danh da do chinh tay ong chu vi€t len than th~ tOi, ngåy chling tOi nai d6, hi~n dang tråi ra tru&c m~t ong. Dia danh Askim chung han hai muai cay s6 v€ hu&ng nam thånh ph6 Gøteborg, Thvy Di~n da gqi cho ong nh& l<;ti m(>t vung bi~n th~t l<;t ky. Bu6i trua, lue chling toi d€n, cå m(>t vung bi~n an sau våo dåt li€n nu&c trong veo; nguoi ta thi dua nhau l(>i ra xa tit tiip vi mvc nu&c cå vling d€u d~n ngang thiit lung nguoi. Nhung chi qua m(>t dem, nu&c bi~n rut ra th~t xa, cå m(>t vung dåy nguoi bai l(>i horn qua, nay tra ra nhfrng doi eat, chim tlrng båy keu inh 6i så xu6ng tim m6i. Ngåy åy, c?u vå co chu toi tuy mai chung nam, båy tu6i må da c6 cai thu ch<;ty tren nhfrng doi eat du6i theo nhfrng con cong. Trong s6 cåc dia danh da duqc ghi len nguoi toi, bai bi~n Svendborg cach Odense chung hai muai cay s6 v€ hu&ng dong nam lå nai toi da eling gia dinh ong chu d~n nhi€u lån nhåt. Ngoåi dia danh, m6i lån d~n d6, ong chu l<;ti vi€t chång chit våo tårn våi ngan doi cai man ngu (y ben trong. Tuy net ffi\IC da phai di nhi€u nhung vån con dQC duqc: " Tr&i trang, tit biii eat tai ndm c6 thi nhin thdy cdy cdu bdc ngang qua bidn n6i li~n hai phdn aang va tdy cua Dan Mt;zch, m(jt cang trinh vi at;zi vita mai au(Jc khanh thimh... Bil nu&c gdn ben, aai vjt c6 b(j lang mau ndu se cdm cui tim an. Chung chui adu xu6ng nuåc mo mdm trang dam rang reu ldn våi v6 cdy kha dt;zt vao cac khe aa. Thinh thoimg, n6 ngdng adu len kh6i m(lt nu&c, rJi lt;zi mau ch6ng chuc adu vao chJ khac. Mtiy aua con tai aJn gdn Ch(JC pha, chung lt;zi c(lp ke ben nhau ain m(jt quiing khac ". V åi nam sau, to i duqc trer l<;ti nai nåy, ong chu ghi them:" ... tit biii bidn v~, tai thu&ng ngJi tren khuc g6 ct;znh hang rao cdy gdn l~u tai 6' cha phong tdm cang c(jng viing ngu&i. Nhung ham qua, lue chtJ,p chot;zng t6i, tai ajnh ain a6 ngJi, m(jt con meo trdng aang ngJi aung viw chJ tai vdn thu&ng ngJi. Khi tai tiin lt;zi gdn, chu

thong tha xoai hai chan sau xu6'3g adt, hai chan truoc barn chi;it vao khuc go, hai trimg mlit huong v€ phia toi cach a€ phong. Toi tdn gdn them chut nua, chu rut han hai chan truck xu6ng khoi khuc g6 thu mi"!h lr;zi, cr;znh hang rao ca~, tinh trr;zng cang tha~g' don len doi trang mat. Toi buoc gil!t lui ve leu, trang !€u, mdy dua con dang rinh quan sat chu meo trling dii le o len khuc g6 ng6i lr;zi ".

Ong ba chu mai me nha V~ nhfrng dia di~m va thai gian da di qua, hi~n chi con ghi l~i tren than th~ toi låm cho thai gian gi~t giii, may va l~i cho toi keo dåi ra h~t ~å tu,cln; nhi~u nguai cho rång ong chu toi lam cam. HQ båo, låm gi må phåi tfm phi cong suc cho cai d6 qui nåy nhu v~y, vlrt ffiy n6 di, mua cai mai c6 phåi re va ti~n nghi hon khong! Du v~y, cu6i tuån d6 toi eling da duqc ho~n tåt va duqc ong ba chu dvng Ien ngay ngan chinh gifra cai san g6 ngay cho toi duqc gi~t giu d~ chuån bi d6n cac c~u ,chu, co chu cua toi hi~n dang låm vi~c a xa ve tham. Tir ch6 d~u xe, co chu nhin thåy to i truac san nhå v~n y nguyen nhu ngåy xua, co ~eo len mirng ra. Co chui våo trong, qua cho ngåy xua hai anh em co thuang d~ nhfrng con cua, con ca nho båt duqc trong lue tårn bi~n trong cai so nuac nho, r6i nåm lan trong cai mling tu6i tha. Cau chu toi eling vui mirng khong kem, bai nhfrng net v~ch ngu~ch ngo~c con hån tren than th~ toi, cho c~u thåy ngåy xua c~u lå mot dua tre nghjch ngQ'I!l. Dem horn åy, hQ båy ti~c an uong du?'i sv che suong va chån gi6 cua to i - mot cai leu ,våi ~u - eling vai hai nhan v~t toi duqc g~p lan dau lå ch6ng cua co chu va nguai yeu cua c~u chu toi. Quanh ng<;>n n~n, thai tha åu cua c~u, c~a co chu toi luon lå d~ tåi n6i chuy~n hap dan d6i vai hai thånh vien mai trong gia dinh ong ba chu. V å cung th~t lå thu vi cho to i, v} håu h~t cac måu chuy~n hQ n6i vai nhau deu c6 lien quan d~n toi trong cac cuoc rong chai nghi he. Cai 'låm cåm' cua ong chu da bi~n toi tir cai l~u våi cii ky tårn thuang thånh ra c6 mot tam h6n va c6 mot dai s6ng khac con phong phu hon cå dai s6ng v~t chåt du khong nhin thåy.

mita xuan chin Trong lån nång thlg: kh6i rna tan, Doi mai nhå tranh låm tårn vang. Sot so~t gi6 treu tå ao bi~c Tren giån thien ly. Bong xuan sang S6ng co xanh tuai gqn tai trai Bao co thon nfr hat tren d6i Ngåy mai trong dam xuan xanh åy C6 ke theo ch6ng bo cuoc chai .. . Ti~ng ca våt veo lung chirng nui H6n h~n nhu lai cua nuac may

Thåm thi' vai ai ng6i duai true Nghe ra yvj va tha ngay ... Khach xa g~p lue mua xuan chin Long tri bang khuang sve nha lang Chi åy nam nay con ganh th6c DQc ba song trång nång chang chang? HanM~c

Tu·

Doan Mai Tam Vi€t&D9c f)~c San 2012

THO Cung Vinh Vi~n

tam ciinh Toi ga bong chi r6i ng6i va l~i xuan hflng tr<Ji cu6i nam bu6n voi toi them cu6ng ca lo~g. Chi€u ,b6ng dung S\lP t6i thoi tiec gi cho cam.

thu cuBi niim 2011 Cu6i nam c6 gi l~ khong hoi cho c6 hoi chång mong trå lai cu6i nam eling th€ må thoi eling la trai dftt chuy~n dai quån quanh eling la vo thuy vo chung dong thai gi an åy mit mimg v6 minh sao con trong bong nh& hinh rna trang c6 qu~n hoai tinh c6 nhan sao con n~ng nhfrng VQng tam ha~ minh trong _lu&i thai gian h~n chirng th~y nam c~n thay thang eling thay dai hao h\lt thåy phån duang rai. Cu6i nam chqt nh~n tin nguai t~nh ~u mu6i m~n gimg cay thån th<'Y tam tam trai cu d6 mua nhfrng dem truang m(>ng tinh ra nga ngång. Cu6i nam long chqt bang khuang c6 toi xuoi m(>t dong song n6i chim.

Vi ~t&DQ c D?c San 2012

Toi mu6n phanh phui nhfrng n6i mu(>n phi€n tråi ra tren m~it dai ,binh yen gi å t~o nhfrng 16p s6ng ngam kia th€ nao cha c6 ngay lam nen giong bao. Toi c6 m(>t dai rieng nguyen la m(>t ni€m im l~ng chinh phån dai toi den kieu hanh hay mi nh\lc khi vu6t lfty m~t minh m&i 19 ra sv thvc. Cach th€ tv Xlr minh vån lå long bao dung v6 h~n. Toi c6 khuynh hu&ng la bi thåm h6a mQi vi~c cu(>c dai mQc them ra bao nhieu nanh vu6t nhQn.

V(mg du lu~n quanh nha ao ao nhu nhfrng mili ten t~m d{>c. Toi da g<;tt quanh co tl,l' om låy nhfrng V~t thucmg hån hQC . S6ng da d~n tu6i nay r6i sao nhi~u khi vån thåy nhu la minh di l<;tc rna cai tam minh ra ng6 l<;tlåm m{>t coi xa nao da khuåt. Dem qua toi d6i di~n v&i minh cham bao nhieu di~u thu6c toi n6i cho toi ranh nhfrng di~u hem le thi~t. Toi båt d6ng lam thinh toi ruqt toi ch<;ty mi~t. C6 tr& bu&c hfrng ha tam canh minh da nhu d6i khac .. .

' chieu hom Chi~u horn ra dung ngoai san gi6 thåp thom long ta n6i dqi trong canh chim V~ tr€ trong trai r{>ng hoang h6t xoe doi cånh luqn vong.

Nhfrng canh chim trai phieu b<;tt åy m6i khi chi~u xu6ng c6 bu6n khong va khi moi canh dai sucmg gi6 c6 gi6ng nhu ta c6 ch<;tnh long? C6 niu thai gian rna ti~c nu6i nhfrng m{>ng ngay xanh da heo hon nhfrng bong hinh qua nhu ao å.nh ao nguai phai nh<;tt rang hoang hon. C6 ph6ng minh lao v~ phia tru&c de må chu6c låy nhfrng lo au nhin quanh khong thåy trai may nu&c thåy ki~p nguai nhu v<;tn c6 såu. Chim trong cai coi vo minh åy thåy milt nhin ta chiing thåy chi chiing bi~t cai than la bao ånh cai dai mong mu{>i cu troi di.

Vi8t&DQc f)~c San 2012

CHIEU HOI NGON

Ånh chvp tu m9t cuQC lien hoan "Van H6a" t\li Yi~t Nam

Tam Thanh

Ngw)i ty, n~n ra di khong mang theo hånh ly nao ngoai chut di sån tinh th&n, trong d6 c6 ngon ngfr. Trong gia dinh ta vån n6i ti~ng Vi~t, suy nghl nhu nguai Vi~t, va vi ly do nQ ly do kia, vån ti~p xuc vai ti~ng Vi~t nai que cfi. Nguai yeu ti~ng Vi~t va d~ y m(>t chut cac hi~n tugng ngon ngfr, se dau long thåy ti~ng Vi~t nai dåt Vi~t xu6ng d6c the thåm. Hinh tren cho thåy l O nguai lam van h6a t~i Vi~t Nam tuai cuai gifra mau do ch6i cach m~ng duai khåu hi~u "banh trung ". M(>t lfli chinh tå nhu th~ truac hing tram (hay ngan?) con måt må khong ai thåy, t6 cao sv ngu d6t, nhung ngu d6t khong phåi lå m(>t t(>i lfli. Coi thuang di sån tinh th&n dan t(>c mai lå t(>i lfli. Rang v~n d(>ng cho Vinh H~ Long duge li~t vao hang ky quan th~ giai, trong khi bo be ti~ng my de, la pho truang cai canh må huy låp cai g6c cua van minh - ti~ng n6i. HQ Clr can b(> ra ngo~i qu6c mo 16p Vi~t ngfr cho con em "Vi~t kieu", trong khi can b(> n6i ti~ng Vi~t sai, ngQng, chtmg to h9 khong dinh båo t6n ti~ng Vi~t, må chi d~ d&u d(>c con nit. Mvc dich cua bai nay lå trinh bay SIJ be b6i cua ti~ng Vi~t t~i Vi~t Nam bay gia; sau do, d~t vån de nen tmg Xlr nhu th~ nao, trong d6 toi chu truang "chieu h6i" - khong våt bo nhfrng chfr ta quen d6ng dåu la "tir Vi~t 40

Yi~t&f>Qc E>~c San 2012

c(>ng", må trå chling ve vi tri ngon ngfr nguyen thuy cua chling, va su dvng chling m(>t cach dling dån. Nhung truac h~t nhfrng chfr nao da bi d6ng dåu låm? l. NHUNG TU NGU BJ DONG DÅU LÅM

Toi ch9n bang "D6i chdu tit ngu VC va tit ngii VNCH" (trong bai Ndi bu6n tiing Vi?t sau 1975, Di~n dan Di~n tu Vi~t Nam) cua tac giå Trån Van Giang, lam khoi di~m ban lu~n, vi n6 phong phu nhåt, tac giå la nguai nghien cllU va vi~t nhieu ve van h6a, chinh ong da keu gQi g6p y cho bång d6i chi~u cong phu cua ong. Doi khi toi båt chuac ong, dung chfr "VC" va "VNCH". Nhung toi thich y ni~m "mi~n ngon ngii"' han - d~ chi m(>t ben la ti~ng Vi~t, ben kia la d~c ngfr XHCN. Toi eling xin cao lfli trong phån chu thich ngo~i ngfr toi dling ti~ng Na-uy la ti~ng que huang mai cua toi, nhung d~ d(>c giå a xu khac eling thong cåm, toi them ti~ng Anh la ti~ng toi bi~t lom bom. Trong han 200 c~p tir ngfr cua ong TVG, to i trich 25 c~p g6m l O c~p dåu tien, sau d6

nh~t

tinh co :

Tir ngii' VC ' dntu17ng bcic sy, ca sy bang bcio quån bai n6i be o bong da b6 sung bdidufJng :"l'?l (h Ol 9·/ bue xuc bdtnga cach ly cånh bao chdtxam chi d9 d(mg thcii d9ng nao hoanh trang huy?n ly giåi ndngcdp nha khach nhdt quan thi phdn xac tin

Tir ngii' VNCH dang ghi nh&, dang nh& bac sl, ca sl tdu bang che cha, gift gin diln w1n tien tue cdu them, b6 tue nghi ngO'i, siin s6c, chiim nom, an u6ng ady du d6n nen, bl!C tue ngqc nhien c6l4p bcio d9ng, luu y tri tu?, th6ng minh quy chi d9ng ll!c v4n dl,lng tri 6c, suy lu4n, suy nghl nguy nga, trang l?, ad SQ qu4n giåi thich (explain) ndng ho(ic dua gia tri len khach sqn lu6n lu6n, tru&c sau nhu m9t thi truang chinh xac

Nhan xet:

"Ån tU'Qng": ti~ng cua hai mi€n. Tu hfli con nh6, tc;ti Sai Gon, toi da d9c, nghe "tru&ng p hai dn tu(lng, dn tu(lng eim dcJ.m trong tri co Tu, bcm nht;zc gay dn tu(lng que hucmg ". Cai khac la ngay nay trong nu&c dling "ån tm;mg" vua nhu danh tu vua nhu d<)ng tu. Ngay xua ta n6i "Bån nhc;tc gay ån tm;mg", ngay nay nguoi trong nu&c n6i "Bån nhc;tc ån tuc;mg", chi bm di chu "gay"! "Dang ghi nha, aang nha" khong phåi la ti~ng Vi~t tucmg ducmg cho "ån tm;mg" "Båe sy": vi~t y-dai la sai, nhung- ciing nhu truong hqp "banh trung" - khong phåi nha d.m quy€n chu truang nhu v~y. Cu gia sach bao hai mi€n ra d9c, ta se thåy ca hai mi€n d€u nhi€u nguoi vi~t dling, it nguoi vi~t sat. "Bang": Ta quen nghe "tiiu bang " khi n6i V~ state cua My, nen thåy khong thu~n tai khi nghe nguoi Ha N<?i gQi tåt la "bang ". Nhung "bang" (dll'ng m<)t minh) da duge

dung ngay tu thoi Trc;tng Trinh - "Sdm t19ng nam bang l Vu qua biic hå i". "Bao quan": Vi~t Nam Tv di€n Le Van Due, "båo-quån at (Phap): Båo thu va quån xudt, giu· s6 b9, aiing kj, aiJn th6, cåi chinh va cdp phat bån sao" "Bai n6i": Toi g~p "bai noi chuy~n, bai tham lucJ.n, bai p hat bidu" a cå hai mi€n, rna chua g~p "bai noi " dll'ng m<)t minh bao gio (nhung toi tin rång tac giå TVG c6 g~p nen mai chep vao bång d6i chi~u). Ngugc lc;ti, chu "di~n van" toi thåy nhan nhån tren bao chi Vi~t c<)ng, VNCH va hai ngoc;ti. Nhu v~y "di,~n van" la chu Vi~t thong dt,mg a mQi mi en. "Beo" la n6i tåt thanh ngfr dan gian "re nhu beo ", ti~ng 16ng, chua thåy trong van bån chinh thuc cua CS. Va tåt nhien "re" duge dling r<)ng rai a cå hai mi€n ngon ngfr. "Bong da": Dao Bang Vy, trong Phap Vi~t Tu di€n, dich football la: mon bong trim, tue c&u, da bong, da banh. V~y n6i "bong da" khong sai, nhung ngay nay trong nu&c dling thay cho "tue c&u ". "Bå sung" ta ciing dling råt thuang trong Nam - "b6 sung quan s6 ", ''!lin tai bån nay aii aU(JC b6 sung". V~y "b6 sung" va "b6 tue" duge dung a cå hai mi€n ngon ngfr. "Bfii dU'O'Dg" duge dling a cå hai mi€n (Mi€n Nam, xin coi Vi~t Nam Tv di€n Le Van Due, chilng hc;tn). Can b<) es n6i "kY he gi ao vien ai bJi duang" nghe ky C\}C, nhung n~u n6i "b6i du&ng chinh tri" thi v€ phucmg di~n ngfr phap, khong c6 gi sai ca. Tac giå TVG c6 ly khi cho rång "tdm b6" la tu tucmg ducmg; nhfrng chu con lc;ti (nghi ngO'i, siin soc, chiim nom, an u6ng a&y au) la mo tå chi ti~t chu khong phåi danh tu tuang duang v&i "b6i du&ng". "Bit ngir" va "ng~c nhien" d€u duge dling a cå hai mi€n. Nhung hai chu c6 y nghia khac nhau hoan toan. "Bll'c xuc" la ti~ng d~c thu trong xa h<)i VN bay gio. Nhung ong TVG dua hai chu "dBn nen" va "b~'C tue" lam chfr tucmg trng cua VNCH, thi khong dung. "Cach ly" va "Co l~p" d€u duge dling a ca hai mi€n ngon ngfr. Vi~t Phap Tu di€n Dao Dang Vy: "cach ly, cach bi~t: separe l'un de l'autre". "Cach ly" va "co l~p" khong dflng nghia hoan toan v&i nhau, thi dv trong Vi~t&DQc D~c San 2012

eau sau, con nghjch nhau lå dång khac: "Cån crich ly b~nh nhan nåy, nhung dirng co l4p ho". . "Cånh bao" va "bao d(}ng" duqc dung a cå hai mi~n. Thi d1,1 Mi~n Nam: Vi~t-Phap Tir di~n Dåo Dang Vy vi€t "Canh brio " : signaler, avertir. Tan D~i Tv di~n Vi~t Anh Nguy~n Van T~o : "Canh brio: alarm ". Chi~ xac han, cånh bao lå bao tru6c nguy ca co the t6i d~ d~ phong; bao d9ng lå bao khi nguy ca båt dåu xåy ra d~ tranh thoat. , "Chit xam" v~n duqc dling t~i Mien Nam (mon v~n v~t 16p d~ tu va d~ nhi) v6i cå nghia den l~ nghia bong (tri thong minh) c~ hai d~u duqc dung t~i VNCH. Båo "chat xrim " chi duac ve dling, lå sai. "Ch~ d~" va "quy ch~": cå hai duqc dung t~i Mi~n Nam, v6i y nghla khac ~au. "Chi ao ": th~ ch€ chinh tri , an theo che d9, ch€ d9 ~u/mai, ch€ d9 thu~ kh_oa. "Quy chi ": quy ch€ cong chuc, quy che nghi~.p doån. Khong hi~u can cu våo dau må båo rang chfr "chiao " cua ve co nghla tuang duang v6i "quy c hi " cua VNCH. "D(}ng thai" va "d(}ng h.rc" hoån toån khac nhau, nhåt lå trong Hinh vvc tam ly, m9t dång bi~u 19 ra, m9t dång ti~m tang ben trong. "D9ng thrii " hay "tite p hong ':: (Anh: behavior, Na-uy: atferd): hånh vi bieu 19 ra ben ngoåi quan sat duqc; ta co chfr "truimg

phai tam ly h9c a9ng thai/ tac phong " (behaviorism). D9ng ,fz:cc : (Afi?: motive; Na-uy: motiv) lå suc ngam thuc day hånh vi. Td: "Canh sat chua tim ra a9ng fz:cc CUa V~ gi i t nguiJi ". ~å hai chfr d~U dUQ'C dung t~i Mi~n Nam; neu chung khong duqc ph6 bi€n, lå vi chung thu9c lanh vvc chuyen mon chang. "D(}ng nao" eling lå danh tir quen thu9c tai Mi~n Nam (it nhåt trong mon tam ly su p·h~m) . "V~n dl}.ng tri oc" gån dling v6i "a9ng niio ", nhung khong phåi lå chfr cua Mi~n Nam thay cho "a9ng niio ". Con "s_uy lu4n, suy nght' d~u duqc dling a cå hai mien, v6i nghia hai khac v6i "a9ng niio ':. "Hoanh trang" theo Tv dien Le Van Due d6ng nghia v6i "hoimh l?" nghia lå "r9ng lem, d?p ae" (dting nhu ong TVG hi~u). Nhu v~y "hoimh trang " thu9~ kho tang ngfr Vl,fllg Vi~t Nam, khong nen hien cho ve d9c quy~n. (T~i sao ta co khuynh hu6ng di ung v6i chfr nåy va nhi~u chfr khac, toi se co 42

Vi€t&f>Qc f)~c San 2012

våi dong giåi thich aphån hai). "Huy~n " va " qu~n " lå danh tir chi d~ vi hånh chanh qua b6n thai d~i, Phap, Quoc gia (Båo D~i), VNCH va VN XHCN. !hai Phap huy~n nh6 gQi lå "huy?n" (dung dau _la tri huy?n), huy~n lon gQi lå ''p hu" (dtrng dau lå tri p hu hay a6c phu s~). Thai , Båo D;;ti, tuang tv. Thai VNCH tat cå deu gQi la "qu4n", khong phan bi~t 16n h~y nh6, thånh thi hay nong thon, dtrng_ dau lå "qu4n truimg" . Ngåy nay du6i che d9 CS, a thånh thi dan vi hånh chanh nåy gQi lå "qu4n", a nong thon gQi lå "huy?n" ' "Ly giåi" va "giåi thic~": Cå hai deu duac dling tir lau a cå hai mien. Hai chfr co nghla khac nhau. Giai thich lå cåt nghia. Ly giai lå giåi nghia tuang t~n cho ra le. "Nång dp" dung lå tir ngfr rieng cua ve va phån nåo co nghla lå "nång/ dU'a gia tri len" nhu tac giå TVG noi. Nhung chfr tu~g duang phia Vi~t Nam thi tuy truang hqp- n€u ve noi "nang cdp crii o to " ta n?i "trimg tu crii xe ho'i'',· ve noi "nang cap auirng xri ", ta noi "tu b6 auirng xri "; ve noi "nang cdp khuon mijt " ta noi "sua m~t ". Tom l~i linh d9ng lå m9t d~c tinh ~lia tieng Viet; may moe lå m9t d~c tinh cua tieng V~. · "Nha khach" dfli v6i "khach s~n": dieu nåy toi mi~n bån, d9c giå tv nh~n thåy ngåy nay con bao nhieu hotel t;;ti VN duqc gQi lå "nha khrich ". Han nfra, theo qui u6c ngånh du lich, "nha khrich" hay "nha tr9 " co tieu chuån thåp han "khrich st;m ". "Nhit quan" khong phåi lå tir ngfr rieng cua ve, va "luon luon, tru·o·c sau nhU' m(}t" khong phåi chfr tuang trn& cua VNCH. Ong Le Van Due dinh n~hia råt chinh xac, gQn må tham thuy: "Nhat qua.n: m?t le ma su6t ca mo i le. Thi d~: ly thuyet nhat qurin ". Chfr "nhdt qurin " quy låm, khong th~ ban re c ho V C duac! "Thj phAn" theo cac nhå kinh t€ tro?g nu6c ngåy nay lå bach phan må VN chiem duqc tren thi truang th~ gi6i; thi ,d\1 hQ noi

"Ca phe Vi?t Nam c6 thj phan ~at n~6 tren thj truirng thi gi&i ". Theo sv hieu biet n?ng can cua to i VNCH khong co chfr "thi phan ". c·on chfr ";hi truimg " duqc ph6 bi€n a cå hai mi en. "Xac tin" lå tin chåc , "chinh xac" lå dling y, hai chfr khong lien quan,gi t6i nhau, va duqc dling d~ hu~ a cå hai mien (th~m chi

c6 th~ Mi~n Nam dimg "xac tin " nhi~u hem Mi~n Båe). Mi~n Nam con dung "tham tin " nfra. Ket luan: Råt nhi~u tir ngfr må chling ta cho la cua VC, thvc ra la cua Vi~t Nam. V~y tieng nao la tieng VC?

2. D~C TRUNG TlENG VIJtT C(>NG Nhi~u vi coi dåo ngfr la m()t d~c tinh cua ngon ngfr XHCN. Toi khong d6ng y, bai vi Cl,l Nguy~n Du da dåo ngfr ( "Nay hoang han aiilt;d mai han hoang "); Tv lvc Van doan dåo ngfr nhi~u hem; Sang T~o dåo ngfr nhi~u va d()c dao. Teie dl,lllg cua dåo ngfr la thay dcSi nhip di~u va cå y tu nfra. Khong hoan toan gibng nhau gi fra "aon giim " va "giim aon ", gifra "biw aåm " va "dåm båo ", gifra "thanh hinh " va "hinh thanh ", gi fra "mi n yeu " va "yeu min ". Trong khi d6 "Uc chau " hay "Chau Uc " khong khac nhau låm v~ teie dl,lllg ngfr hQc (toi doan hQ viet Chau Uc vi cho rång trong tieng Vi~t, chu ngfr dling tru&c thu()c ngu. Con ta viet nguc:;rc l~i la theo tr~t tv Han Vi~t). Toi cfmg khong thåy nguai c()ng sån n6i tåt nhi~u han chung ta. HQ n6i "cang " thay vi "cang thting ", ta cfmg n6i "gay" thay cho "gay go ", "ganh " thay cho "ganh tj ". Cfmg khong phåi vi thåy m()t s6 nguai trong nu&c viet "My' thånh "Mz" må ta khimg dinh viSt i-ngån la VC! Y-dai i-ngån con trong vong tranh cai chua nga ngil a cå hai mi~n, ta t~m gac qua. T6m l~i , i-ngån y-dai, dåo ngfr va n6i tåt, khong COn la tieu chuån thlJC SlJ phån bi~t ngon ngu hai mi~n. V~y cai gi c6 th~ giup ta nh~n ra nhfrng dåu hi~u cua ngon ngu xa h()i chu nghla? Phat xuiit til' chu nghia xii h~i Nhfrng danh tir sau dåy la chinh cbng c()ng sån, nhung nhi~u chu khong bi d6ng dåu vi nguai ta coi la m()t duemg nhien - khi n6i v~ chu nghia xa h()i thi phåi dimg tir ngfr kinh di~n XHCN:

Ddu tranh giai cdp, b6c l9t, gia trj th(mg du, tu bån, tu sån, phong kdn, tich eve, tieu qtc, t6n t(li, aJ cuong, phuang an, phuang ti?n sån xudt, lam chit t9p thd, cåi t(lo cang thuang nghi?p, tcjp trung cåi tc;Jo v.v. C()ng sån chu nghia cfmg muqn nhi~u

ngu vvng tir Hegel nhu bi?n chung, aJ, phån aJ, h(Jp aJ, tu duy... va thay deS i di, thi dl,l duy v9t bi?n chung Chfr "qua a9 " la d~c bi~t nhåt cua c()ng sån. N6 bao ham cai gi hem chu "giao thai " hay "chuydn tdp " må ta quen dimg. Chu "vang than " la m()t d~c ngfr c()ng sån. Råt may n6 xuåt hi~n trong danh tir triet hQC tir tru&c, nen n6 la Vi~t. Chfr "giå i p hong " la m()t trong nhfrng chfr bi l~m dl,lllg nhi~u nhåt. Toi khong n6i sv l~m dl,lllg chinh tri, vi "giå i p hong " ki~u Qubc te C()ng sån, tv n6 la m()t sach luc:;rc (trong d6 chieu bai va phinh lira coi nhu vil khi tåt yeu), nhu "gi å i p hong MiJn Nam ". Toi mubn n6i hQ may m6c dimg "giåi p hong " cho cå nhfrng thu l~t v~t. Dia eling trong may vi tinh dfiy qua, ta "x6a b&t", hQ gQi la "giåi ph6ng"; ta n6i "giåi toa m()t khu gi a cu d~ lam duang", hQ n6i "gi å i ph6ng.. ."; b&t vi~c cho m()t cong nhån d~ hQ di tang cuang cho ch6 khac, hQ gQi la "giåi phong fao a9ng CO' hfru .. ."

* Tren day la chii· XHCH chinh cfing, khong nhåm lån vao dau dU'Q'C. Co bao nhieu ngan chii· lo~i nay, toi khong ro. Lai Tfzu H6 Chi Minh om t~p Lu9n cuang cita Lenin vJ vdn aJ dan t9c va dan t9c thu9c ilja, må kh6c t~i Paris, duge huån luy~n t~i Nga, nhung thvc t~p ap dl,lllg t~i Tåu. TrQn b() chu nghla nhu adu t6, quy thanh phfm, xet l(li, tram hoa aua nil, cach m(lng van h6a, h9 khdu, h9 chii u, bien chi, adm va di?n, tam cimg, ClJC, phan ClJC, chit nhi?m, sv c6, khiic ph1Jc v.v. d~u la sao chep chu ti eng Tåu. Den m()t lue hQ nh& minh la nguaiVi~t, b&t chu Han. Nhung hQ chi Vi~t h6a nhung chfr lien quan t&i "dich", nhu "may bay len thting ", "!du nam g6c ", "Nha Triing ". Nguc:;rc l~i , trong n()i b() Dång thi ngon ngfr cang ngay cang l~ thu()c Trung qubc vy d~i nhi~u hem. Sv åp ting giua tieng Tfiu va tieng Vi~t dua t&i hi~n tuc:;rng ngon ngu lai cang - "ca cdu lc;Ji v6n ", trong d6 "ca cåu" la Han, "l~i" va "vbn" la Nom. Cimg y ni~m kinh t€ nay, Mi€n Nam da dimg nam am tiet toan Han, nhung quen thu()c, "tai t6 chit·c tu bån ". Mi~n Nam l~i Vi ~t&DQc f) ~c San 2012

theo nguyen tiic t1,r do, cå trong ng6n ngu, do d6 m(>t y ni~m c6 th~ c6 nhi~u cach phat bi~u, nhu c6 th~ n6i "xip d(lt lt;li v6n liing ", ai eling hi~u cå.

* V~y mqt do~n van trim ng~p chfr Tim, la d§u hi~u dang nghi van Vi~t cqng Lai Tiiy Oie h<;>c sinh Marie Curie hay JeanJacques Rousseau, khi g~p nhau, x6 tiSng Hiy, la chuy~n thuemg. Cac ky giå, tri thuc g~p nhau ben tach ca phe, n6i "toa toa moa moa" eling la thuemg. Nhung t~i Mi~n Nam it khi ta viSt tiSng Tay tren sach bao. Trai l~i båo chi va cå sach giåo khoa c(>ng sån VN dåy d&y dåu Ng6 minh Sa: - L6-gieh (tiSng Phåp logique = lu~n ly): "Ca edu l9i nÆn kinh d: L6-gieh himh d9ng va eaeh tiip etj.n" (trich bao trong nuoc ). ViSt nhu v~y d~ loe thien h~ chu kh6ng phåi d~ cho ngm':Yi ta hi~u. - Gu (tiSng Phap gout = khiSu): "Thir thaeh gu thdm my style mix trimg h9a tidt" (trich bao trong nuoc). Ba dS qu6c Tåu, Ta y, My hi~n di~n trong m(>t eau ... thån chu, ngm':Yi thuemg kh6ng hi~u gi cå. - M6 tip (tiSng Phap motif = d6i tm;mg): "M6 tip trang ngh? thutj.t kiin true Cham" (trich bao trong nuoc) - Boa (tiSng Phap pourboire = ti~n t~ng, tien thu&ng): "Xu tiJn boa, khaeh nhtj.u bi dam diet e6" (trich bao trong nuoc) - S6 vanh nuae fan (Chauvin: ten ngm':Yi linh "yeu nuoc" cua Napoleon) - Dixeua (Phap: discours, c6 hai nghia l: lai, 2: bai di~n van): cac nha ngu h<;>c VN XHCN lfty nghla thu nhåt d~ n6i v~ y ni~m "eau don" C6 ve nhu a VN, ai kh6ng nhet vao bai viSt cua minh duge m(>t vai tiSng Tay b6i, kh6ng phåi tri thuc xa h(>i chu nghia. Nhung t6i ng~c nhien t~i sao h<;> kh6ng viSt thÅng diseours? Ky Cl,IC hon nua, ten rieng h<;> eling phien am rna kh6ng kem theo chu g6c, Thåy m(>t bån van c6 "Humphay, Xitavit, Xt6ntenbe, C~ctcr" ta chÅng biSt ai våo ai, nhung ta biSt ngay ai la tac giå.

* Bi~n ch1fng cua can

b~nh lai Tay la ...

djch! Di~n hinh nhftt la chu "kjch tinlt" dich tir 44

Vi~t&D9c f)~c San 2012

"drama tie". Nhan mua båu cu t6ng th6ng My, m(>t ta båo Vi~t Nam viSt, "Cu9e tranh eir ddy kteh tinh gifta Clinton va Obama ". Hai chu "kfeh tinh " khiSn ta hinh dung ra hai tay he 16 bich tren san khftu chinh tri. TiSng Vi~t trong sang se n6i ' cu(>c tranh cu gay edn ... ', dau c6 cån dich m(>t cåch n6 l~ chu dramatie cua Tay My. Nhan Ngay Gioi tre ThS gioi 2008, Giam ml,lc Bui Van D<;>c, trå lai phong vån cua Vietcatholic, m6 tå DGH Benedicte XVI la "Ngai kh6ng xudt hi?n truae giai tre m9t eaeh d?p de va kjeh tinh nhu vj Gia o ho ang truae, nhung. .. " T(>i nghi~p, DGH Gioan Phaol6, tuy h6i con tre thich kich ngh~, vist kich va dong kich, nhung kh6ng bao gia Ngai mang b(> m~t kjeh tinh voi båt cu ai. Cai nguy hi~m la m(>t nguai n6i sai, cå nuoc n6i sai theo, cå Dai BBC eling n6i sai theo. M(>t tr~n dåu bong da s6i d9ng quy 6ng ba Ban Vi~t ngu BBC eling n6i "ddy kjeh tinh " !

* Vi~t nhU' me tay dAu

d§u hi~u ngon ngfr ve. H{H c/tung tlfli ngon XHCN

th~

ky 20 la mqt

- "Sieu sao ehan dai ", "banh da sieu mang", "may sieu eao k-y ", "tdu sieu t6e " - TiSng Vi~t c6 nhieu chu d~ di~n tå sinh ho~t ly tri: tri kh6n, th6ng minh, tinh thån, tri tu~. Tri tu~ la trinh d(> cao nhftt. Ph~t giao coi tri tu~ la buoc toi tu~ giac. Nguai c(>ng sån d~i ng6n, cai gi eling choång tri tu~ vao "Chu ngh'la Mae Le-nin dinh eao tri tu? loa i ngu&i ". "Tro ehai tri tu? tCJ,i H9i eh(J Da LCJ,t " "Con eh6 tri tu? " "Game tri tu? " - Mu6n di~n tå cai gi sieu vi~t hon nua, båt bu(>c h<;> phåi leo len Trai (ncri h<;> kh6ng tin la c6) "Dimg thdn thanh " "Cu9e ehiin ddu thdn thanh eita nhan dan ta " - T6i mu6n n6i heri dai ve chu "hoanh trang ". N6 da bi d6ng dåu oan. ThlJc ra n6 la Vi~t Nam r~t. Nhu phån m(>t da n6i, "hoanh trang (nhu hoanh l?) la r9ng lbn d?p de ". Binh thuemg hoanh trang thich hqp cho m(>t day nui hting Vl, m(>t cånh hoang hon rlJC r<J, lau dai Taj Mahal di~m l~. Nhung t~i sao quy vi va t6i cåm thåy kh6 chiu khi nghe hai chu d6? Don giån liim - vi n6 duge dling bua bai

trong nhu cftu khoa truong, thi dt,I m<)t eau quång eåo thuong m~i "Haimh trang trang chdc vay adm"! Nguai n6i tiSng Vi~t, eao hling låm, eling ehi dåm n6i "l()ng !dy " lå eung. - Tru6e khi Dång C<)ng sån ra dai, nhi€u nhå eåeh m~ng da viSt "Taim dan tranh thu d()c l9p ". Chfr "tranh thu " kh6ng phåi do eåe 6ng Minh D6ng Giåp eh~ ra. Nhung nguai n6i tiSng Vi~t eåm thåy tue euai khi nh~n duge m<)t thu xin ti€n tir Vi~t Nam m& dåu, "Chau tranh thu viit thu tham chu thim ". - "Digital signal pracessing" må dieh lå "xu ly tin hi~u s6 ", kh6ng phåi lå d&. Nhung ehfr "xu ly " tr& thånh 16 bieh khi nguai ta b6 n6 våo t6 ph&. Nguai eh~y bån trong m<)t ti~m ph& t~i Hå N<)i da h6 eho nhå bSp nhu sau: "Xu ly hai bat ph& tai nuåc trang! Khdn truang len! " - Chfr "bue xuc" kh6ng lai Tau, kh6ng lai Tay, tuqng thanh, tugng hinh, e6 th€ lå m<)t ehfr hay. Nhung n6 da "hu" ngay tir khi nguai ta n6i "Ai bue xuc thi khdn truang di ia "; Day la m<)t ehfr thugng thai d~i, lo~i nhu "no i c()m ", "tran trer ". Nhi€u ehfr khåe må nguai Vi~t håi ngo~i ehung ta nghe thåy kh6 ehiu, th~t ra da xuåt hi~n tru6e khi måy anh du kich c<)ng sån bi~t n6i. Nhung ta kh6 chiu vi hQ dling sai ch6 va dling dao m6 trau gi~t ru6i. l~i, khiic ph~:~c, hfii du·ung, tranh thii, ilØng vien, ilØt xuiit, khan træung, llf gille v.v. nguyen thiiy la ti~ng Vi~t Nam tbuån tuy va hay ho, bång bi~n thanh 16 bjch, bång nhien lam ngU'Oi Vi~t binh thll'irng chirng ml}'c ng~i dimg. Day la Io~i tir ngfr thU'Qllg h~ng ve.

* Tom

Noi bil'a - Trong hQc thuySt c<)ng sån c6 hai y ni~m d6i nghich "chiit" (quality) va "læ(fng" (quantity). Ai di tu cåi t~o d€u phåi hQc eau måe-xit "Lwmg biin thimh chdt ". Nay nguai c<)ng sån ghep "chdt " va "lu(Yng" d€ n6i v€ "phdm chdt " (quality). M<)t cu khoai lang ngon ta n6i "cu khaai ngan ", nguai trong nu6e n6i "cu khaai chdt lu(Yng ". - "L(Yi nhu9n " dling ra lå "l(Yi tue tru chi phi", con gQi la "l(Yi tue thudn " hay "l(Yi tue rang " (Quynh Lam, Tir di€n chinh tri, hånh ehånh, kinh t~, phåp lu~t). Nhung tir ngåy

c<)ng sån chiSm trQn nu6c, nguai ta dling "l(Yi nhu9n " d€ chi l(Yi tue. HQ thuang n6i, "C hi a() tu ban chi biit chc;zy thea l(Yi nhu9n ". Nhung tu bån xanh hay d6 d€u ch~y theo lgi l<)c, chu c6 bao gia vua ch~y vua låm tinh tru chi phi dau! - "Bi~n ly" c6 nghia lå båo v~ c6ng ly; "Bi~n ly cu()c " ha y "cong t6 vi~n " lå co quan thay mi;it xa h<)i truy t6 nguai vi ph~m lu~t phåp. Hai danh tir lu~t phåp dåy du y nghia nhu v~y cua Chinh quy€n Qu6c Gia (Båo D~i) va VNCH, da bi thay th~ bång chfr "vi~n kdm sat nhan dan ". Hai chfr "kdm sat "' trong ngfr cånh lu~t phåp, kh6ng n6i duge gi cå. - "Hea dan t()c ": trånh n6i "hea m9i " lå m<)t e6 gång dång khen, nhung nhåm måt låy c6ng thuc "ngu&i dan t()c " d€ åp d\illg cho con heo nui, lå xuc ph~m d6ng båo thi€u s6 thuqng du. t~t d~i ngon lam måt gia nhfi·ng chfr hay sin co, thi Sl}' d6t nat sanh ra nhfi·ng chfi• moi vo nghia.

* Trong khi

Nhil:ng con

Vfl

su6t iliJ'i ilung træuc cai loa

HQC thu<)c long va l~p l~i nhu con Vyt lå ehiSn lugc s6ng yen trong xa h<)i c<)ng sån. Lå bua "Nh& an Bac va Dang " ngåy nay kh6ng con duge dån nhi€u tren cua mi~ng nguai dan, nhung vån giån tiSp låp 16e tren cåc co quan tuyen truy€n. Nhung con nhi€u c6ng thuc khåc råt v6 nghia: - Kinh ti tuang a6i (c6 ti€n) - C6 trinh a() (trinh d<) hQC thuc cao) - N6i chung : eau m& m6m cua 90% nguai Vi~t trung binh trong nu6c. Cau bu6n cuai nhåt må t6i duge nghe va da cho våo m<)t truy~n ngån lå "N6i chung toi khong c6 cha mc:" - Nhdt djnh (nåo d6): "kha nang nhdt djnh " - Hc;zn chi (thi~u s6t): "nam dy b9 d()i Bac HJ con hc;zn chi" - Chu yi u (chinh) "Bua an cai thi~n chu yi u la khaai mi "; "Chu tjch Nuåc tham quan Chau Au chu yiu la Phap "; "Ba ta !dy chJng ngac;zi, chu yiu ad di nuåc ngaai "

Noi iliu Du6i m<)t b€ mi;it binh yen giå t~o , Vi~t Nam ngay nay thvc chåt la m(>t xa h(>i d?i lo~n - lo~n chinh, lo~n phåp, thuong luan b~i ly va lo~n ngfr. N6i nhy nhång la n6i d€u. Vi ~t&BQc f)~c San 2012

Hinh ben ghi nh?n m(>t phong thai ÅN va NOI du&i ch~ d(> c(>ng sån. N6i d€u, n6i xach me, chui th€, n6i tvc tiu va n6i d6i. tuy khong phåi do chi d~o cong khai tir Trung uong Dång, nhung Dång - "nguoi lanh d~o d(>c nhåt va thån thånh" - c6 trach nhi~m hoån toån v€ sv sa dQa ngon ngfr cua dång vien va toån dan. Tren th~ gi&i khong m(>t dan t(>c nåo su6t ngåy dem m~ ra må d1,1, dit lien mien, trong cong så, ngoåi duang, ngoåi chg, trong truang hQc, nhu xa h(>i Vi~t Nam ngåy nay. Khong m(>t nu&c nåo må con nguoi - tir dua be ban ve s6 t&i T6ng Bi thu Dång va C(J quan truy€n thong, bao chi - CO th€ n6i td.ng thånh den, n6i den thånh trång, nhu t~i VN. Chfr d~u cang nhåt trong ngon tir c(>ng sån lå chfr "ng~:~y". Trong chi~n tranh hai ben c6 th~ chui mång nhau th?m t~- T6ng th6ng Ngo Dinh Di~m gQi M~t tr?n Dan t(>c Giåi ph6ng Mi€n Nam lå "M(lt trrjn con a6 ", ngugc l~i Hå N(>i gQi Vi~t Nam C(>ng Hoa lå "ng1;1y". Nhung khi chi~n tranh chåm dm, nguoi c(>ng sån da bao thu "ng mau" bång tu&c b6 quy€n cong dan, hånh quy~t, giam cåm, dåy åi, tich thu tåi sån, cu&p vg, hi~p con nguoi chi~n b~i, nhan danh bån an "ngvy"; th~ lå d~u, cai d~u cua nhfrng ten an cu&p. Nay hQ reu rao chinh sach hoa hgp hoa giåi, nhung vån coi nguoi cua ch~ d(> VNCH lå "ngvy"; m6i ngåy 30.4 hQ l~i khai d?y tinh thån thu ghet "ngvy". Må "ngvy" lå gi? Lå theo My. Bay gio hQ cåu c~nh My hon VNCH- th~ c6 phåi chfr "ngvy" lå d~u ngay tir dåu khong? o o

* Dimg ngon ngii' nhrr khi Cl} che d~y chan ly ho~c lira dåo, la d~c tinh t~ h~i nhftt cua van boa va ngon ngii· c()ng sån. 3. THÅI D<) CUA NHfJ'NG NGlfOI TlENG M~

YEU

Ph~:~c hai viin ngii' v~:~·ng bj dimg sai Gia tåi cua ti€n nhan d~ l~i, khong le ta d~ cho CS pha ho~i? V?y tru&c h@t dirng ne tranh nhfrng chfr nguoi c(>ng sån dimg sai, må phåi sua l<;ti va dung dung hon hQ. Nguoi c(>ng sån (r6i bay gi o cå nu&c) dung cac chfr khlm truong, a(mg vien, khiic phl;IC, tranh thu, yeu cdu ... m(>t Cach l~ch l~c: - HQ vi~t sai: "Cac yeu cdu cua m(>t n€n kinh t~ b€n vfrng" Ta sua l~i: "Cac aiJu ki~n cua m(>t n€n 46

Yi~t&DQc f)~c San 2012

kinh t@ b€n vfrng". V å ta vi~t l~i chfr "ye u eau" trung cach: "Yeu cdu Nhå Nu&c ngung ban nu&c!" - HQ vi~t d~i ngon, "Khå.n truang ai cdu X l"'

Ta sua l~i "Mau mau ai cdu! " Va ta vi@t l~i chfr "khå.n truang" trung cach: "Tinh hinh Truirng Sa Hoimg Sa rdt khå.n truang!" Hiinh dif.n vi kho ngii' Vf:l'ng phong phu cii.a dfm Vif.t va VNCH Chung ta bi~t chåc di€u nåy: v€ phuong di~n ngon ngfr va van h6a, Mi~n Nam Vi~t

Nam lå dong chinh. VNCH gifr sv lien tvc tir Chfr Nom d~n chfr Qu6c Ngfr, tir Alexandre de Rhodes t&i Truong VInh Ky, t&i Tv lvc Van doån, t&i Sang T~o, Bach Khoa, nhfrng vi~n d~i hQc, nhfrng vi~n nghien cliu d(>c l?p, nhfrng t6 chuc van h6a, ngon ngfr, hång chvc to bao ngåy d(>c l?p, hång tram t?p san ... Va tren h~t, n€n tl}' do trr trrO'ng va ngon lu~n. Trong khi d6 Båe Vi~t d(>c ton Stalin-Mao, tru d?p tri thuc, bach h~i Nhan van Giai phftm, phu nh?n cong lao Alexandre de Rhodes, cåm doan Tv lvc Van doån, våo Nam d6t sach giam hQc tro. Ngåy nay h9 da cho in l~i TLVD d~ ki@m ti€n va nh?n va, må l~i Truang Lu?t, nhung lfl h6ng van hQC lan COn d6, van h6a va ngon ngfr tru&c sau vån chi lå khi ev tuyen truy€n. Tri thuc Mi€n Båe nhi€u nguoi lån dåu tien dQc Nhan van Giai phftm lå khi våo Nam sau nam 75! Tren 5000 danh tir chuyen mon lu?t phap, chinh tri, kinh t@, tåi chanh cua Mi€n Nam da duge m(>t nh6m ClJU lu?t su va thftm phan ch~ d(> cil thu th?p thånh cu6n Tie aidn Phap lurjt (Nhå XB KHXH Hå N(>i, 1992). Sau 25 nam khong c6 ho~t d(>ng tu doanh, khong c6 d~i hQc tv tri, khong c6 phan khoa lu?t, khong c6 ngh€ lu?t su va thftm p han chuyen nghi~p ... Mu6n xay dvng m(>t qu6c gia (it nhåt b€ ngoåi) c6 quy cu, hQ phåi dimg l~i toån b(> ngfr vvng cua VNCH. M(>t våi thi dv trong s6 tren 5000 danh tir n6i tren: - "Canh sat" thay th~ "cong an " - "Truang m1;1c" da duge x~p tru&c "tai khoan" trong tv di€n va su dvng nhi€u han trong thuang nh?t. Nhung duang nhu hQ khong phan bi~t, "truong mvc" lå m(>t cai tui vo hinh trong ngan hang d~ ta b6 ti€n, trong

khi "tåi khoån" lå s6 ti~n nåm trong d6; tåi khoån con lå s6 ti~n dånh cho m(>t khoån chi/ thu trong ngan sach. - State (My) duqc dich lå "ti~u bang" trong tv di€n tuy bao chi vfin dung "bang" - Trong ca d.u t6 chuc chinh quy~n, h9 vfin dling "Vi?n kdm sat nhan dan", nhung y ni~m "cong t6" da duqc khoi ph1,1c trong rir di€n n6i tren. - Dån dån trong nu&c da dling "båo hdm" thay cho "båo himh " Ngoåi cac danh tir chuyen mon V~ lu~t phap, kinh t~, hånh chanh, ngon ngfr thuemg nh~t eling d6i giQng: - "May bay tn1c thang " da thay th~ "may bay len th&ng " - "Himg khong mdu hc;zm" duqc dling song song v&i "tau san bay " - "Hoa Ky " thay "My'. Nguoi c(>ng sån l<;1 låm - thoi Th~ chi~n Il, khi dn ninh My thi h9 gQi "Ho a Ky" ( "aen Ho a Ky " lå dåu tich m(>t rna man bang giao khong thånh gifra My vå Vi~t Minh); khi thu ghet thi h9 gQi "Mi''; bay gio m(>t di~u "Hoa KY'' hai di~u "Hoa Ky". Trong ch~ d(> c(>ng sån, chfr nghia thay d6i theo b<;1n thu, må b<;1n thu thay d6i theo quy~n lqi Dång, chu khong phåi quy~n lqi T6 Qu6c hay nhan dan. Khfmg phåi m(Ji chii: mo·i aJu la chii: VC Våo nam 1975 cå Mi~n Nam chi c6 dam ba may vi tinh (m(>t t<;1i Phu Thu tu&ng, m(>t t:;ti B(> T6ng Tham muu, m(>t cua USAID, m(>t cua hang IBM. C6 th€ nhi~u nai khac c6, toi khong bi~t). Gi&i hfru trach chuyen mon c6 so(;ln ra m(>t cu6n ngfr vl,l11g Anh- Vi~t, nhung chi giåi thich y ni~m, khong tc;zo tit nhi~u. Cac chuyen vien va nhan vien låm vi~c trao d6i v&i nhau bång ti~ng Anh, ti~n han. Ngåy nay, vi nhu du giao d1,1c, nguoi ta c6 gång tc;zo tit. "Nguoi ta" day c6 th€ lå cac chuyen gia trong nu&c, c6 th€ lå cac chuyen gia nguoi Vi~t a håi ngo<;1i, da va dang ch€ ra cac danh tir chuyen mon. Du lue dåu ba nga, ta nen cong minh xet, chfr nåo hay va dl1ng, ta dling, chfr nåo sai ta di~u chinh. Toi thåy khong c6 gi sai hay 16 bjch, thi dl,l, trong cac chfr dao di?n, hi~n thf, kich hoc;zt, phdn cung, phdn mJm ... Lien quan t&i danh tir ky thu~t, toi låy thi d1,1 "thong s6 " ha y "biin s6 " (variables) lå hai chfr c6 tir tru&c, nhung "bi~n s6 " duqc dling nhi~u trong sach giao khoa Mi~n Nam nen tr& thånh quen thu(>c

han. Ngåy nay trong nu&c dling "thong s6 "; n~u båo lå "tir VC" thi oan cho n6. Trong tråo luu toån du h6a, danh tir chuyen mon hay lå chfr nåo c6 n(>i dung chinh xac (l(>t y), nhung hinh thuc cua n6 giup ta doan ngay duqc ti~ng tuang duang trong Anh, ti~ng Phap, ti~ng Na-uy. "Cung/ mJm " hay "cuang/nhu ", chfr nåo giup ta lien tu&ng t&i "hard/soft " nhanh han? Tuy nguoi. Nhung chfr Vi~t va chfr Han ciing lå m(>t y~u t6 dn can nhftc. Danh rir chuyen mon dåi long thong eling khong ti~n . C6 nguoi cho "nguyen tu " lå chfr Vi~t, "hc;zch tam " lå chfr VC. Toi cho rftng cå hai lå chfr Vi~t, "nguyen tu " d€ dich "atomic", "hc;zch tam": "nuclear" . Co du danh tir Vi~t tuang duang v&i tirng danh tir qu6c t~ , lå m(>t di~u dn thi~t cho vi~c giao dich, trao d6i, giång d<;1y vå dich thu~t. Chfr "d in h(J " Truemg Sinh ngfr Såi Gon tru&c 75 da dling r6i, nhung khong ph6 bi~n r(>ng, vi ta khong c6 nhu du (hinh thuc gia cu nåy chi h<;1n ch~ a våi nai nhu Cu xa Thanh Da, Chung cu Nguy~n Van Tho<;1i, Chung cu Nguy~n Thi~n Thu~t). Nay chl1ng ta nghe "can h(J " thi cho lå "rir VC", nhung c6 le chl1ng ta chua c6 chfr nåo hay han d€ dich "apartment". "Can chung cu" khong 6n vi c6 nhi~u apartment khong nåm trong chung cu. "Can nha " cång khong 6n, vi da duqc dling d€ chi "house" ti~ng Anh, "hus" ti~ng Na-uy. Chfr "thong tin " khong m&i me gi va duqc dling a cå hai mi~n. Nhung a håi ngo<;1i nhi~u nguoi di ll'ng v&i chfr thong tin trong eau sau: "Mu6n bi~t them thong tin xin lien l<;1c v&i Sa Di tru". B~ ngoåi ta ly lu~n rång "thong tin" lå d(>ng tir, khong duqc dling nhu danh rir. Nhung nguyen do thvc lå ta khong thich dung cai gi Vi~t c(>ng m6 tay våo. Thong djch vien dånh sua l<;1i "Mu6n bi~t them chi tik .. " ho~c "Mu6n bi~t them tin tue ... " . Nhung trong b\lng anh thong djch vien nghi rång chfr nåo phåi ra chfr d6 details: chi tdt, news: tin tue vå information: thong tin . Anh ta ciing du bi~t rång chfr thong tin c6 th€ vira dling låm danh tir vira låm d(>ng tir. Trtr6'c khi bac bo mvt chic du, nen aJ nghj mvt chic hay hun Cloning lå m(>t lanh vvc khoa hoc m&i me. Trong nu&c dich cloning: nhan bån vo Yi~t&D9c f)~c San 2012

tinh. Th~t kh6 hiSu, phåi ngbi phån tich m<)t h6i mai va le ra lå: låm ra nhi€u bån sao, kh6ng qua du6ng truy€n gi6ng. Nhung c6 le cac nhå chuyen mon trong nuac sao chep chu Tfiu, nen b6n chu thånh t6i om, chua kS nhi€u ngm'ri gi~t minh khi nghe nh6m chu "nhdn biin v6 tinh nguai ". Vi chu "nhån" trong ti€ng Vi~t c6 it nhåt hai nghia: nguai va lam ra nhi€u, nguai han kh6ng r<)ng phåi bo ngo måy phut tv hoi - låy con nguai lam g6c må l~i kh6ng c6 tinh nguai, lå th€ nåo? M<)t chu gåy b6i r6i kh6ng cån thi€t lå m<)t chu kh6ng d~t.

Khi cåm thåy m<)t chu dich kh6ng hay, t6i thu6ng thu tv dich l~i truac khi phe binh. Truang hqp cloning, t6i dich thu lå "sao sinh v(it ". Tir d6 ra "human cloning: sao ngu&i ", Dolly lå m<)t con "ciru sao - cloned sheep ". Hi~n tren th€ giai chua c6 "nguai sao " vi c hua duqc phep "sa o nguai ". "Processing" (Na-uy: behandling) lå m<)t chu t6i chiu thua kh6ng dich duqc n€u kh6ng dimg chu "xu ly ". Text processing: trong nuac dich "xu ly van biin ", c hua c6 chu nåo hqp hon. C6 nguai d€ nghi "soc;m thiio van biin ", nhung so<;tn thåo lå vi€t y ra lai, con dua lai len chu va trinh båy tren may vi tinh, lå vi~c khac. vån d€ phuc t<;tp hon nua khi ta cfrn di€n tå bltng m<)t danh tir chung cho cå m<)t ti€n trinh - låy thi d1,1 ngh€ m<)c - båo, danh bong, quang dfiu m<)t tårn van må ti€ng Na-uy gQi lå behandle va ti€ng Anh treat, thi c6 le kh6ng tranh duqc c hu "xu ly". M<)t s6 tv diSn d!ch lå "chi bdn ", t6i thåy c6 lue hqp, c6 lue kh6ng. Kh6ng hqp trong tru6ng hqp "Inmate Processing Center " kh6ng thS dich lå "Trung tam chi biin tit nhdn " duqc. Ca nhån to i da dimg chu "xu li?u " thay cho cac tru6ng hqp phåi dung "xu ly " (nhu khoa hQc, ca khi, hanh chanh). Con thu6ng ngåy, chu "li?u" lå tuy~t nhåt, thi d1,1 VQ' n6i vai ch6ng "Anh cu lo dua con di h9c di, com ai em li?u ". M<)t chu khac, "ki tocin sv nghi?p " trong nuac dimg ds chi k€ toan cua cac t6 chuc båt V\1 lqi. T6i thåy kh6 hiSu nhung kh6ng hiSu y chu "sv nghi?p " mu6n n6i gi, nen kh6ng dam phe binh. Tluii il9 v6'i tiing 16ng CGng cfrn våi hang cho ti€ng 16ng. M6i thai, m6i m6i tru6ng xa h<)i c6 cach ra dåu ri eng vai nhau, vi th€ c6 ti€ng 16ng. V ai ti€ng 48

Vi €t&B9c Bi[lc San 2012

16ng di€n hinh cua thai d<;ti kinh t€ tu bån theo dinh hu&ng xa h<)i chu nghia lå: dc;zi gia, aJ khung, himg d(Jc, aJ ai u, chdn dai (låy cai cång dS do toån di~n nhan såc - m<)t di€u v6 ly, nhung ti€ng 16ng kh6ng c6 ly lu~n, n6 duqc quang våo m<)t m6i tru6ng, thich hqp thi t6n t~i), mciu (me), phh (ra ph€t), beo (re nhu beo ). V ai ti€ng 16ng, ta kh6ng cfrn khen che, bai vi kh6ng c6 tieu chuån khach quan. "Biio tan tiing Vi?t- khong dimg chif VC" T6i hoån toån tan d6ng v€ thu nhåt - båo t6n ti€ng Vi~t lå m<)t su m<;tng cao cå cua nhfrng nguai may mån duqc huang tv do tu tuang va phåt biSu. Chinh ta phåi tranh nhfrng cai sai cua nguai c<)ng sån, vi€t va n6i m<)t thu ti€ng Vi~t chuån va d~p . Quång ba sach va va tu tuang truy€n th6ng Vi~t Nam va th€ giai nhån bån. Cho con em hQc ti€ng Vi~t nai tru6ng 16p Vi~t Nam. Tranh xa nhfrng sinh ho~t do ca quan lanh sv Vi~t c<)ng chu truong (ta kh6ng luang duqc teie h<;ti cua m<)t 16p ti€ng Vi~t, m<)t kh6a hQc låm den trung thu hay m<)t tr<;ti he do d<;ti su quan Vi~t c<)ng t6 chuc ). Nhung t6i mu6n dn th~n vai v€ thu hai: hfiu h€t nhung chu ta tuang la chu XHCH d€u lå ti€ng Vi~t thufin ruy. Ta kh6ng nen tranh ne nhfrng ti€ng hQ da dimg sai, må dn "chieu h6i" nhfrng ng6n tir åy. D6 lå m<)t hånh vi yeu nuac trong tfim tay cua chting ta.

Tam Thanh

- con mot chut van • xin giiiy phut se miii la muon thuil xin giay phut se mai la muon thuå d€ muon dai minh vån nga .. . con nhau m~c chiSc la vang thbn thuc wi mau m~c may xam keo mua s~u giang 16i m~c con giong c6 v~ ngang m6i t6i m~c bien d<Ji vling våy .. . ... nhfrng dau thuong .. .

giay phut horn nay se h6a thien du<Jng (thien du<Jng nai da y ... chu dau la xa lllm) thien du<Jng cua ta khong tir nai tham thiim ngay chinh gifra tam h6n cua nhfrng con ngu<Ji biSt mSn biSt thuong nhau

giay ph ut horn nay ... ... la giay phut mai sau m6i m(>t khllc d~u tham mau nllng h~ mau cua hoa tuai cua ch6i non xanh la rnau cua an tinh ... khi c(>i da mong nhau

, UO'C mO'

khi mong cha nhfrng ngay nllng åm la khi dai låm tårn h~t mua mua thu tru&c ngo dong dua hay la ta qua du thira nSp nhan ? ...

ngay r6i dSn vSt hån vån thS nhu h6n ta ho ang phS ... chai li ngu<Ji di nguai vån cu di m,t cu<Ji ... ' nu&c mat... c6 vi nu&c non?

r6i nhfrng dua tre con se l&n khong bao lau nguai l&n se gia CUQC d<Ji nhu bong eau qua thoang di thoang dSn thoang xa thoang g~n ...

ch&p m(>t thoang thåy minh cån c6i nhu mua dong khllp 16i mit ma vån con m(>t chut u&c rna ve len thanh khuc tinh thCY dang d<Ji . ..

thih{lnh giay phut horn nay ... (xin lam l~i tir d~u) d€ våt vå chåy nguqc vao qua khu d€ ngan sau bu&c chan d<Ji lfr thu vån nhi~m mau tung bu&c cua horn nay

Vi~t&D9c D~c San 2012

CauHoc Tro • • Skolegutt

Nguyen tac: Laila Stien Ban Vi~t ngfr: Drro·ng Kim Nhå van nii Laila Stien, sinh ngåy 16 thang 5 nåm 1946 a Hemnes. L&n len tc:ti Rana. Ttr th~p nien 19(70) s6ng tc:ti Finmark, Masi va Alta. Ba lå g<:~ch n6i giiia hai n~n van h6a Na Uy (dan da s6) va Sam (thi€u s6); ba vi~t nhi~u v~ phv nii, nhåt lå deri s6ng hang ngåy cua h9. Them våo d6, ba coi dåy lå mi)t cong vi~c quan tr9ng ch_o n&uai Same, nha van h9c må van h6a cua h9 tra nen quen thui)c d6i v&i nguai Na Uy. Nguai Same lå dan thieu s6 a Na Uy (khoång 35000 nguai), va nhi~u nguai Na Uy hi€u bi~t it V~ van h9C Same. Laila Stien da djch truy~n cua nhi~u tac giå Same ra ti~ng Na Uy. Trong nhi~u truy~n ngån cua ba, ba vi~t ttr moi truang Same. Truy~n «C~u H9c Tro » duai day, bc:tn c6 th€ d9c v~ mi)t c~u be h9c tro nguai Same phåi di h9c a truang Na Uy, tråi qua sv xung di)t giiia van h6a Same va van h6a Na Uy. Nåm 1979, Laila Stien cho xuåt bån t~p truy~n ngån dåu tay «Nyveien » 1 • Thai 2 gian sau, ba lc:ti in t~p tha «Fabler, Frost» nam 1981, va t~p truy~n ngån «F uglan veit» 3 nam 1984, va «Sc:tnt som 4 skjer» nåm 1988. Nåm 1986, Laila Stien nh~n Giåi thuang Van h6a cua Tildelt Rana kommune. Nåm 1994, Giåi Phe Blnh ; va nam 2000, ba duqc Giåi Van h9c cua nhå xuåt bån Aschehoug Oslo. /

Cuo·i

ng~cm,

cuåi ngva. Gia hay nhin xem con

duang se dån t6i dau .. . Thåy giåo nhin len trån nhå, 6ng hat 16n va ro rang. Thåy giao nhin gi, be Mattis chimg bi~t, thåy giao hat gi, em ciing chiing bi~t, nhung ai cilng hat theo, vi thåy giåo da båo v~y. Våi nguai hat nh6, gån nhu chiing nghe thåy gi, c6 nguai håt 16n hon, nhung chiing ai håt ro bång 6ng thåy. Be Mattis cilng hat:

- Cuai nglfa, cuai ng11a. Con tluimg ddn tbi s(Jt reie ... Nhfrng nguai Daza (Na Uy) sao c6 nhi~u bai hat l~ qua. Tuy nhien, bai hat V~ cai SQt råe nåy, thi~t l~ nhåt, trong cac bai. Gi a l~i hat gi day? Truang hQc lå mot nai l~ lung. Lue nåo, lue nåo chling cilng phåi hat. M6i sang, chting phåi hat xong r6i m&i duqc ng6i, c6 våi tro di duang xa con bi m~t hon nfra. Trong truang n(>i tru, chling phåi hat: «Oi Chua cho con chim an no» r6i m&i duqc an. Chling c6 th~ d6i d~n n6i bl,Ulg s6i len, nhung l~i kh6ng duqc an, tuy d6 an da duqc slip d~t xong, sfra c6 sån trong ly, dåy du tåt cå. K.h6ng, chung phåi hat, hat nhi~u eau th~t l~ lung. C6 våi lån be Mattis nghi d~n chuy~n d6, nhung em chiing hoi ai. Em nghi, chllc 50

Vi~t&D9c D~c San 2012

phåi lå th~ d6. Gia em da 16n r6i. C~u hQc tro.

Nhfrng ngåy hQC hånh m&i thi~t lå dåi Vå våt vå. Måy cai gh~ cilng våt vå. K.hi bi dau nhuc va ngua ngåy, ng6i våo nhfrng gh~ d6 chi them dau, thai gia ciing chiing qua di. Thåy giao to 16n va chlic chlin lå m~nh. Ong n6i cå ngåy. Cilng kh6ng ro 6ng n6i gi. Chile cilng c6 nghia chi d6, c6 th~ quan trQng låm lqi cho nguai ta. Dån dån be Mattis ciing hi~u duqc chut chut. «DQc/lese» nghia lå «låkkat», «con gåi/jente» cilng nhu «niei'da», em bi~t sv im l~ng cua em va ra ngoåi, dtmg len, phån vi~t bang eling nhi~u thu khac nfra. Em luqm nh~t chfr. Suu tårn chling. Giåu våo m(>t nai bi m~t trong dåu, nhung l~i kh6ng xåi. Ciing kh6ng chllc lå em hi~u dling nghia chu. T6t nhåt lå dirng n6i gi. C6 th~ c6 nguai cuai em. C6 th~ thåy giao se gi~n. T6t nhåt Clr im l~ng. Thåy giao thi~t lå th6ng minh. Chile chlin kh6ng c6 chfr nåo må 6ng kh6ng bi~t. Ong bi~t h~t mQi chfr Na Uy. Mattis bi~t ciing khå. Nha b6 em, em vira hQc

duge cac ten a tårn the tren tai nhfrng con tuån-l<)c va hQc nhin xem cåc vSt cåt khac bi~t nhu thS nåo. Em c6 th~ dQc Kinh lc;ty Cha va thu<)c ten måy loåi chim. Em c6 th~ k~ truy~n c6 tich cimg må y truy~n tmmg tv da xåy ra tir lau .. . V~ Stallo, tjudene va uldaer da d6i låy nhfrng tre con Same ngoan ngoan v&i nhfrng sinh v~t cua chling adu&i dåt. Mattis c6 th€ k€ nhfrng chuy~n åy cå måy ngay khong hSt. Nhung ong thåy khong bi€t tiSng Same. Thåy khong th~ nåo biSt nhfrng gi Mattis biSt. Mattis nghi: - 6, le ra thåy giao phåi biSt mQi thu.

Trong long em, nai khong ai c6 th€ nghe thåy, ngoc;ti tru Chua, cå ngåy Mattis n6i tiSng Na Uy. N6i di n6i lc;ti hoåi. Em hQc nhi~u låm. HQc tåt cå chfr em cån phåi hQc d€ lam ngm:ri l&n va bi€t tv lo. Nhu thåy giao da båo chung em thS. Nhung b6 va m~ lå nguai l&n. Em chua bao gia nghe b6 m~ n6i tiSng Na Uy cå. C6 le b6 m~ chimg låm duge gi? Mattis tråm ngam v~ chuy~n nåy. Nghi eting lc;t. Nhung thåy giao la nguai da di cimg khåp mQi nai ... chåc 6ng bi St.

thånh ph6 nh6 nåy, c6 nhi~u nguai n6i tiSng Na Uy han. HQ eting lå Ong L&n cå. Em nghe k~, h9 a nhå d~p, tren tuang treo nhi~u tranh. HQ c6 phong chai va cå may dia hat nfra. TiSng Na Uy chåc h~n lå hay nhåt, nhung kh6 khling khiSp. M6i ngåy hQc tro duge v~ nhå. Chling di xe bu:Yt nhå truang. Måt han hai tiSng. Tren xe, chung vui ve låm, pha phach va pha tro. Våi lån chling ho hat. Lue åy, ong tai x€ Nii'las ngi.rng xe lc;ti, ra phia sau, la råy chling. Sau khi 6ng båt dåu lai lc;ti, chling tiSp tvc. Cu6i cimg ong tåi xS Nii'las chiu thua, khong thoi thi hQ ch~ng bao gia dSn nai. Trong nhfrng ngåy nghi a nhå Mattis k€ truy~n nhå truang, k€ hQ da låm gi. K€ em da hi€u duge lai thåy giao n6i. B6 m~ em chi nhlin vai. Ch~ng bao gia n6i gi, nhung c6 doi lån lc;ti båo «måy nguai daza gi må tåo lao v~y» . Sao hQ khong hQc v~ con tuån-l<)c, hQc cach lam SaO minh tv lo låy thån duge a tren nui, hQC may våi da va cham nom quån ao? Khong, Mattis eting d6ng y ding, nhfrng gi chung hQc a du&i d6, gia khong cån thiSt

låm... hat Va dQC nhfrng eau thO' må ch~ng m<)t lån nåo n6i gi v~ Chua cå. B6 va m~ khong c6 y nghi t6t V~ truang hQC. Tvi nh6c khong hQc nhfrng gi chling cån hQc. Khi chling xa måy con tuån-l<)c lau, chling tra nen Vl,lllg V~, thiSu kinh nghi~m V~ tuånl<)c. Chling eting khong duge tv y nghi hQc. Thi~t lå bu6n. Chi våo dip nghi he va nhfrng ngåy cu6i tuån, Mattis m&i c6 th€ theo b6 m~ em dSn ch6 dån tuån-l<)c. D6 lå vi~c vui nhåt må Mattis biSt. Nhåt lå våo mua dong. Lue åy em duge ng6i lai tren xe tuySt, eling v&i b6, m~ hay cimg v&i nhfrng anh chi cua em. Em duge ng6i phia tru&c, cåm tay lai, lai, tuySt bån ra phia sau. Chi.rng nåo em l&n, em se duge m<)t chi Se xe trugt tuySt ri eng ... hi~u Yamaha. Mattis c6 nhfrng con tuån-l<)c rieng cua em. Em n6i, em nh~n ra chling bång nhfrng dåu in tren tai. Di~u d6 gån dung. Du sao em eting em th€ nhin ra måu da va sung. B6 em khen v&i nguai ngoåi lå em gi6i låm. 6ng con n6i em lå con trai gi6i nhåt cua 6ng. Mattis thich nghe nhfrng di~u åy låm.

M<)t ngåy thu båy mua dong lc;tnh. Mattis theo b6 t&i ch6 dån tuån-l<)c. B6 em nem day båt tuån-l<)c va keu Mattis canh chi.rng chung quanh dån, di.rng d€ cho chling chc;ty ra ngoåi, våo canh ri.rng nh6. Mattis se giup b6. Em vui mung qua long måy d6ng bang. Gåi cay ski våo chan, canh bu&c di, canh ti.rng hånh d<)ng nh6 nhåt cua b6, em chc;ty khi b6 chc;ty. Em c6 gång låm hSt sile t6t. Nhung em bo cu<)c di ski (truQ't tuySt), khong trugt nfra. Khong m6c duge m<)t giåy våo cai m6c tren cay ski. Em ren ri va m~t, qua day m<)t chut, qua kia m<)t chut, nhung du em låm gi, chi c6 sai thoi . B6 em chc;ty trong tuySt sau, chåy m6 hoi, tha h6n h€n, bvc b<)i va gi~n du. Mång Mattis lå em ngu han nguai Daza ngu nhåt. Måy con ch6 eting chc;ty. Chung hi€u. Chling da t&i nai t&i ch6n. Mattis hi€u minh khong bång m<)t con ch6. Em cåm thåy m~t. Chi lå bvc b<)i. Miii svt sui, em bo våo sau xe truQ't tuySt. Giåu minh va giåu sv xåu h6 v&i cha em.

Nhfrng ngåy nghl da hSt. Xe bu:Yt dSn d6n nhfrng nguai a xa. Mattis cåm thåy bu6n, nhung khi dam hQc tro g~p nhau, chling cåm thåy nh~ nguai han. Chling c6 nhi~u chuy~n Vi~t&D9c D~c San 20 12

k€ cho nhau. Tåt cå nhfrng gi chung da tråi qua. C6 våi dua con trai låm nhu nguai 16n, va nhfrng dua con gai khac, ra ve rånh dai. Thåy giao hoi chling c6 dQc bai chua. Chimg dua nao trå lai. Qua cfra s6, m~t trai mua d6ng l~i chi€u la ma sau m<)t dem dåi tam t6i. Chling hQc lam toan. , Thi~t lå vui. Mattis låm toan c<)ng, va tru, s6 nåy qua s6 nQ. Chuy~n åy t6t d~p. Thåy giao vui ve. Gia sau, thåy giao hoi chling a nhå c6 hQc bai Kinh L~y Cha chua. Chung c6 hQc. Dua nå y d€n dua kia dua tay len ... kh6ng cao, chi ngang m~t bån th6i ... dn th~n : CO. Thåy giao nhin xu6ng 16p hQc. Chling cåm thåy nh9t nh9t trong b1,mg. Chling bi€t bay gia thåy se chi ra m<)t dua. M9t dua se trå bai... la trå båi cho tåt cå. L6p hQc yen l~ng n~ng n€, nhfrng c~p måt nghiem trang.. . våi dua måt xanh la, våi dua khac nau, våi dua SQ' va CO vai dua hai hang hai. - Mattis, cho thåy nghe em coi. - Acei min dån gutte læt. .. - Bång ti€ng Na U y! - L~y Cha chung con a tra- i- y. (A) Thåy sua: - a tren trai. (B) Mattis l~p l~i: - a tren tro- i - i. (C) - Ti€p! Mattis nhin xu6ng bån vi€t. GiQng thåy sile ben: - Ti€p! Cai m~t bån vi€t tro tren m<)t lån suang 16n mu ma tm6c måt cua Mattis. - DQc l~i tu dåu! - Cha chling con a tren tro - i - i... Em len nhin len thåy, khu6n m~t thåy do, cai na tren c6 hQng, nhin nhu m<)t con chim dang giuang canh - DQC theo thåy ... nguy~n danh Cha cå sang. - N guy~n danh .. . Mattis l~i im l~ng. Nhin xu6ng m~t bån hQc, gia nhu s6ng bi€n 16n. Em nhlim mi~ng l~i . - Sao! -Nguy~n danh ... dQc di. Nhung Mattis kh6ng con d€ y d€n 6ng thåy giao dang eau nhåu nfra, CU l~p di, l~p l~i , cång lue giQng cång 16n. Em thi im l~ng. Dåu OC em khong COn O trong cai 16p hQC hung dfr nåy. Mattis nghi d€n 6ng mvc su. Mvc su da c6 n6i ... 6ng cilng lå nguai Na Uy .. . mvc su eting da phåi bi€t di€u d6 ... cho d€n di€u 6ng n6i trong nhå tha... Chinh Mattis nghe ... nguai th6ng dich cilng n6i th€. HQ n6i Chua hi€u tit cå mQi thu ti€ng. 52

Vi€t&BQc f)~c San 2012

Mattis x€p ch~t hai bån tay våo nhau. Ngån dåu, hu6ng v€ bvc giång. Mi~ng hai måp rnay, nhung nhanh, hang hai, em n6i .. . kh6ng ngilng, kh6ng thai gia cho m<)t dåu chåm, m<)t giong su6i mua xuan chåy. Accimin dån gutte læt almis basohuvvus du namma båttus. Mattis nhin thåy giao kh6ng rai. Thåy m~t thåy cång lue cång do . Mattis cu ti€p tl,lc. Cåt cao giQng. V ai lån hai våp chfr, thi em dQc l~i:

- ... adda middjiide min bæivalas ... Mattis kh6ng con låp båp nfra: - ... ja gudni agalasvuttii. Amen

Mattis ng6i xu6ng. Nhin xu6ng bån m<)t lån nfra. M~t bån kh6ng con ma nfra. Chi lå m<)t cai bån binh thuang måu xam. Nhung trong 16p im l~ng låm. Tim d~p m~nh, em cha dqi. Thåy giao n6i ch~m, thåp: - Cåm an, cåm an,... t6t låm. T6i d9 dam hQc tro chi du nghe thoi. !

-------------------------H€t ------------------------Trfch trong «Hoa TuySt» TuySn T~p Truy~n Ngån Na Uy, nha XB Anh Em 2004

(l) T~m dich: «Con Duang Moi». (2) T~m dich: «Ngv Ngon, Bang Gia». (3) T~m dich: «Tri Di€m> («Loåi Chim Hi€u Bi€t»). (4) T~m dich: «Chuy~n Th€ Dåy».

A, B, C: himmel(A), himmelen(B), himmel enn( C): En lå m~o tv cua himmel (trai), dfrng sau himmel thånh himmelen (båu trai åy). Nhung Mattis l~i dung chfr enn, kh6ng phåi lå m~o tv, c6 nghia lå han, a th€ so sanh. Day lå cach chai chfr cua tac giå, d€ n6i len du c6 gång, Mattis vån phat am sai ti€ng Na Uy. DK.

BUA COM DÅC BIET • • phong m~ch båe sT chuyen khoa ra, chj Mi di~n cho nguai b~n thån: - Cu6i tu~n nåy, b6 den an com v&i vg ch6ng mlnh va cac chau nhe. - Sinh nh~t dua nåo dåy? -Co sinh nh~t sinh nguy~t gl dau! - Th~ thl nhån djp gl dåy? - Chång djp gl cå.

- D~n nhe? - V~y thl cha djp nåo di , mlnh dang b~n tfu tft dåy nåy. - Khong thu x~p duge? -Mi nåy, thvc ra co chuy~n gl the ha? - Khong co gl. - Khong co gl th~t sao? Nghe giQng Mi l~ l~m! - Mi dang a dau dåy? -Ytra a båe sT ra. - Th~ nåo? - B~t l~m. - V~y con båy d~t cam nu&c låm gl? Nghi ngai di. - Såp duge nghi ngai vo thai h~n r6i. - Mi n6i gl the? - Mlnh chllng con bao låu. - Mi nåy, dtrng n6i d~i. Mi nghi ngai di. Cu6i tu~n mlnh se den tham, nhu·ng dung båy cam. - Khong, s(rc khoe mlnh t6i t~ låm r6i. Chång bao låu nu·a se båt lt,rc v&i n6 thoi .. .(cuai) ... noi nhu thång cu Cung nhå mlnh lå «y h9c b6 hands» ... (cuai). V~y nen mlnh phåi tranh thu chung nåo con c6 thS. B6 den an cam v&i cå nhå di. Mlnh mu6n dai mQi nguai nhung m6n ngon nhåt må mlnh biet låm . - T rai, Mi ai!

BG·a cam cu6i tu~n. Chj Mi tinh nhu khong. Chj v6n tuyp nguai bi~t mlnh mu6n gl va låm chu tlnh hinh råt gioi. Ch6ng chj di~m nhien, cac con chj vui ve vl h9 khong hay biet gl v~ nhu·ng di~u ky l~ dang xåy ra trong thån thS chj. Chi c6 nguai b~n chj Mi k.h6 sa vi phåi c6 k~m ch~ cai mng mng trong long. Bfra cam båy toån m6n ngon. Nguai b~n chj Mi tuy xot xa bu6n vån phåi xuyt xoa vi mui vj va måu s~c cua tu·ng m6n m()t. Nhung b~n chj låy låm ng~c nhien. MC)t bån an xom t~ , duge

cham chut ti mi nhu the må sao khong thåy chut phån ung ng~c nhi en nåo cua ch6ng con chi Mi cå. B~n chi ggi y : -Be Sua nåy, chå gio tom håp dån qua hå con? - D~. - Cu Cung, con thåy mon sup m~ con nåu co

tham khong? - D~. Cac con chi Mi trå lai b~n m~ 1€ phep bång m()t cha· d~ khong han khong kem. Nguai b~n kh6 chju, quay qua ch6ng chi Mi : - Låu låu duge c6 bån the nåy, thfch qua, anh nhi? - Ngu·ai ch6ng chi Mi hai nga ngac. Anh li~c m~t qua bån an r6i nhoen mi~ng cuai : - Chung toi vån cam canh nhu th~ nåy hång ngåy dåy må. - Hång ngåy? -Vang. - The anh c6 biet... Den d6 thl chj Mi chen våo giua b~n va ch6ng, c~t dfrt eau chuy~n dang c6 då ti~n t&i tiet 19 nguy hiSm bång m(>t trang mai mQc, bai mue r(>n ra. Sau khi chi Mi qua dai, nguai b~n , m(>t l~n den eling thåt, nh~c v&i ch6ng con chj v~ y nghTa bu·a cam thinh so~n sau ch6t. Bua cam gom tåt thåy nhGng m6n ngon må hltng ngåy chj Mi vån sua so~n cho cå nhå horn thi m6n nåy horn m6n khac. Va bai vi ngåy nåo, ch6ng con chi Mi eling duge an ho ~c mon ngon nåy ho~c mon ngon kia nen khi chå gio tom, sup mang cua, chå ca thi lå, n(>m du du , ... cung xuåt hi~n m()t luqt, h9 eling chi xem lå chuy~n binh thuang. Nguai b~n chj Mi to y trach han ch6ng con chj Mi vo tårn. Ch6ng con chj Mi phån d6i . HQ l&n tieng trach moe nguai b~n sai s6t, khong n6i cho h9 biet v~ sv d~c bi~t cua bu·a cam sau cung. Hai ben gi~n nhau. HQ d~u khong bi~t, råt g~n hQ, du da thu(>c th~ gi&i vo hlnh, chj Mi dang mim cuai. Bi~t hay khong biet thi c6 gi quan trQng? Di~u quan trQng lå chj da co cung nhung nguai chj yeu thuang nhi~u bG·a cam th~t ngon mi~ng.

Mflch Nha

Yi~t&D9c f)~c San 2012

V~t

Yi ~t&D Q c D?c San 2012

nång cuOi chieu

Thång 7/75 , khi mQi ngm]i vån con dang nga ngåc, chua kip hoan h6n tru&c bao thu h~n, måt mat chia lia, thi a khu lang biSn ngheo Ba Ha, m(>t c~u be 15 tu6i l<;ti nga ngang tru&c m(>t tin vui - c6 mt;. Khi ba ngo<;ti dllt Hung vao nha va chi m(>t nguai dan ba xa l<;t, båo d6 la mt; minh. Hung båt nga d~n sfrng sa, cu nga nhu ba mt; nay vua m&i tu tren trai rai xu6ng. Tu khi sinh ra, r6i cå mot thai tu6i the: Hung c hi s6ng v&i ba ngo<;ti. N go<;ti ngheo kho, m(>t thån m(>t minh våt vå lam thue, gånh mu&n, chllt chiu nuoi dua chåu duy nhåt cua minh. Hung l&n len bång tårn long bao la cua ngo<;ti va s6ng gi6 cua biSn khai menh mong. Tro chai chi la ruqt theo cac chu da trang tren ba biSn viing ho~c nh~t nhfrng chi~c vo 6c, vo so sau m6i lån thuy tri~u len xu6ng. Cang l&n Hung cang khoi ngo, khoe m<;tnh. C6 le nha ti~ng hat ru hai cua ngo<;ti eling am thanh r<;tt rao cua biSn luon an ui v6 V~ rna Hung gån nhu quen hlln n6i båt hanh m6 coi va hun due Hung thanh m(>t dua. be khon ngoan, thånh thi~n, s&rn bi~t nhin båu trai xanh bao la rna khåt khao bao di~u u&c VQng. , Nam m&i len tårn tu6i , v-Lra h~t l&p ba, du råt say me hQC hanh nhung khong danh nhin ngo<;ti ngay m(>t cong lung, Hung phåi xin nghi hQc dS di lam phv ngo<;ti . Theo ghe lu&i ca cua måy nguai hang x6m. Thai gian nghi ngai, a nha 1\I hQC, dQC såch va må Hung mugn duqc ho~c mua l<;ti ru nhfrng b<;tn be hay cåc anh chi hQc sinh l&n tu6i treng lang. Hung it khi hoi ngo<;ti v~ cha mt; minh, vi Hung khong h~ bi~t m~t hQ, va treng ky uc 54

non n&t eling nhu treng cå nhfrng giåc rna cua Hung eling khong bao gia c6 hinh ånh c~a mt;. Chi nghe ba ngo<;ti kS la ca hai nguai deu bi b<;to b~nh qua dai lue Hung m&i sinh ra. C6 le thåy t(>i nghi~p dua chåu coi cut cua minh, ba khong mu6n Hung phåi suy ngh'i hay nh& ~~n chuy~n bu6n nay, nen chi kS voi m(>t doi lån, lue Hung m&i l&n len va båt dåu nh~n hiSu doi di~u a quanh minh. R6i khong bao gia ba nhllc l<;ti nfra. Hung c6 hai ong c~u, em cua mt;, nhung it khi g~p m~t. Ong c~u nho di låm xa a dau d6, con ong c~u l&n thi di linh quan dich, m(>t nam chi v~ phep doi ba lån. Ong c6 vq, nhung gai vq l<;ti cho ngo<;ti. Ba mq thi hi~n lanh, nhung ong c~u lån nao v~ eling ghen tuang, gay g6 v&i mq, v&i ngo<;ti, m~c d,u ong råt t~uang va lo l~ng cho ngo<;ti. C6 lån ngo<;ti buon, han c~u, dat Hung theo ra t~n vling que Xuan Tg, ngoai V<;tn Gia a v&i gia dinh nguai em cua ngo<;ti. Sau han nua thång, nguoi ngoai va nh& nha, nh& biSn, nh& ca doi gånh tån tåo cua minh, ba chåu lai dilt diu tra v~ lang cli. D6 la ky ni~m m(>t lfrn di xa d(>c nhåt treng tu6i tha cua Hung. M,uai lam nam s6ng, be,n c<;tnh ngo<;ti, tru chuy~n di xa duy nhat ay, Hung chi quanh quan a lang que Ba Ha hay treng khu V\l'C Hon Kh6i. M(>t khu lang ngheo thu(>c huy~n Ninh Hoa, tinh Khanh Hoa, nåm ben ba m(>t cai vinh nho xa xoi, cåch biet thi tu. Thai Phåp thu(>c, chua c6 nhi~u phu~g .ti~n giao thong, nai nay chllng khåc nao mot 6c dåo . Mu6n d~n nai khåc phåi di chuySn bång ghe thuy~n. Dan chling da s6 s6ng bång ngh~ dånh ca, lam mu6i, m(>t it lam ru(>ng. Ngheo,

nhung d~ bu l~i, ong tnJ'i da ban cho hQ S\f kien nhån, tri thong minh, long hi€u hQc, eling nhfrng co con gai m~n må nhan sile. Dftu th~p nien 60, Ba Ha, Hon Kh6i c6 kha nhi€u nguai tre vuon len, thånh d~t bång con duang chfr nghia, t6t nghi~p bac si, ky su, giao su, da t~o m()t lån s6ng dua con cai vao cac thanh ph6 16n Nha Trang, Såi Gon theo hQC. Nha nao eting hy VQng con chau minh se bu&c ra khoi cai nghi~p ngheo kh6, it hQc, quanh nam chi soi m~t du&i bi~n, tren d6ng tir måy dai cua deng hQ, cha ong. Di€u dang bu6n la eling v&i cai då vuon len åy eting lå lue xåy ra nhi€u bi€n d()ng dau thmmg cua dåt nu&c. Ba Hå, Hon Kh6i l~i lå nai c6 nhi€u anh em ru()t thit va b~n be than thi€t, ke dung ben nåy, nguai dung ben kia, trong cu()c chi€n huynh d~ tuong tan. Chu nghia Mac-Le m()t thai da håp dån m()t s6 nguai tri thuc tre, vuon len tir nhiing tftng l&p ngheo kh6, khi "dåu tranh giai cåp" tro thånh ffi\lC tieu va ly tu6ng cua hQ. HQ khong hi~u la nguai ta da lqi d1,1ng di€u nay, dån dåt hQ våo con duang lftm l~c d~ cu6i eling chi ph1,1c V\1 cho m()t nh6m nguai ac d()c, chång h€ c6 ly, tu6ng rna chi khat khao quy€n lvc, b~c tien. Huong lå m()t trong s6 nhiing nguai di theo con duang cam go dfty båt tråe åy. C6 di€u khong n6i dinh, n6i dam nhu vai nguai eling x6m. M(>t anh giao su c6 vq bac si va måy nguai chau ru()t d€u c6 bång cåp cao, ke våo bung, nguai ho~t d()ng n()i thånh, sau 75 låm nhi€u chuc råt 16n trong dång. (Nhung eting chi vai nam sau thi gi~t minh thåy "l~c duang" nen quay l~i ch6ng dång d~ bi tu t()i va måt h€t bf>ng l(le) (*). Vi~c ra di cua co gai ten Huong nåy kin dao, thftm l~ng va tir m(>t ly do d~c bi~t bon, khong ai bi€t duqc . Huang ung phong tråo cho con cai ti€n than theo con duang sach va, cha ffiy Huong chåt chiu ti€n b~c cho co con gai cua minh vao Sai Gon hQc. Thuong cha my ngheo rna phåi våt vå lo lllng cho minh, sau khi våo Sai Gon m()t thai gian, Huong ki€m vi~c låm them; vira låm vira hQC. Cong vi~c chi la phl,l giup trong m(>t nha may d~t, nhung sau m()t thang, ong chu thåy Huong vira hi€n lånh th~t thå, vira CO chi hQC hånh nen cho Huong låm sf> sach, k~ toan. Bi~t Huong thue phong trQ trong khu lao d()ng ngheo, s6ng m()t minh gifra Såi Gon 6n åo dfty båt tråe,

ong chu t6t b1,lllg d(>ng long thuong cho v€ a chung v&i dam con cai trong ngoi nhå r()ng l&n cua minh. Vira låm cho xu6ng d~t vira ph1,1 gi up nhiing chuy~n l~t v~t trong nhå. Ong Bui Van Tr1,1, chu xuang d~t Bite Hå la m(>t ki€n true su tåi ba, tirng thi~t k€ nhi€u khu do thi va nh~n lanh cong trinh xay cåt khu chq Hoa Binh Då L~t. Gia dinh tru&c a Hå N(>i va da måy dai låm chu nhi€u xu6ng d~t. Nam 1954, cå nhå di cu vao Nam, s6ng a khu Phling Hung, Chq L6n. Sau khi t~m 6n dinh dai sfJng va vi~c hQC hånh cho COn cai, ong gfty d\fng l~i Xuang d~t Båe Hå nay. Duqc sv giup da cua chinh quy€n trong bu&c dftu, nhung chinh y~u lå nha v6n li~ng va nhi€u kinh nghi~m cua ong, xuang d~t ngåy cång phat tri~n, khong bi thåt th~ gifra nhiing xu6ng d~t 16n khac a chung quanh må hftu h~t do Hoa ki€u låm chu. Bi~t ong Tr1,1 lå nguai c6 khå nang va tam huy~t, chinh phu Ngo Dinh Di~m da yeu du ong c()ng tie trong chuong trinh tai djnh cu va ki€m cong an vi~c låm cho bon m()t tri~u nguai d6ng cånh v&i ong. Xuang d~t Båe Hå eting lå nai quy t1,1 nhi€u nguai di cu c6 kinh nghi~m trong ngh€ d~t. V Q' måt, d~ l~i cho ong b6n nguai con, ba trai m()t gai. Ong t1,1c huyen v&i ba vq mai, lå b~n than cua VQ' ong va eting chinh lå nguai quån ly m åy xuang d~t cua ong ngoai Hå N()i. Khi di cu våo Nam, gia dinh ong, ngoåi VQ' chf>ng va C~U COn trai nho CUa ba VQ' sau, con c6 cå b6n dua con cua ba vq tru&c . V åo Såi Gon ong ba c6 them m()t co con gai ut. Cac con d€u theo hQc cac truang Tay: Jean Jacques Rousseau hay Marie Curie. Ong Tr1,1 råt cung con, nhung thuang b~n di xa trong ngh€ ki~n true, hay giup vi~c dinh cu cho nhfrng ba con khac, nen giao cho vq cham s6c, d~y d6 dån con, ngoåi vi~c quån ly xu6ng d~t Båe Hå. C6 le m()t phftn do ånh huang ngh€ nghi~p , nhi€u nam v&i cuong vi quån ly måy xuang d~t 16n, nhan vien len d~n måy tram nguai, nen ba kha nghiem khåc v&i con cai. Trong måy c~u con trai c6 Hoanh, con ut cua d(yi VQ' tru<Jc, råt gi6ng bfJ, kha dyp trai, bi€n lånh, hQC hånh cham chi va luon vang lai cha my. Hoånh khong nhiing gifJng b6 v€ khuon m~t, dang di må con a due tinh r(>ng luqng, thuang nguai. Thåy Huang con nhå ngheo, nhung xinh xitn, nhu mi va hi~u Vi ~t&DQc f) ~c San 201 2

hQc, Hoånh r~t qui m€n, thucmg yeu lo Hing cho Hucmg nhu co em gai. Hoånh thuemg d~y kem them cho Hucmg. Nhfrng ngåy nghi, khi dua cac em gai di chai, Hoånh luon ru Hucmg eling di. Thuemg chi di d~o trong Sa Thu, an kem ho~c xem eine. Sv gån gili, than tinh va hqp tinh nhau dån dån da lam tinh yeu nåy na.

Cu<)c tinh dt;;p nhung thåm l~ng keo dai gån hai nam, cang lue cang say dåm, n6ng nån v&i k€t quå la Hucmg mang thai. Hoanh dem sv vi~c thua eling cha mt;; va xin duqc cu&i Hucmg lam vq. Lue ~y Hoånh dang hQc nam cu6i truemg Jean Jacques Rousseau va chuån bi thi BAC Il. Cha cua Hoanh, sau khi la råy r6i eling d6ng y. Ong båo Hucmg la dua con gai hi~n h~u d~ thucmg, 16i la a con trai minh. Cha mt;; phåi c6 trach nhi~m, nh~t la trong b\lng Hucmg dang c6 giQt mau cua h9 Bui. Nhung ba k~ måu cua Hoanh thi vua nghiem khftc, Vlra båo V~ n€p nha "mon dang h<) d6i", quy€t li~t khu&c tu. Sau nhi~u lån hån cai, cha cua Hoånh phåi t~m thai nhuqng b<) d~ gifr hoa khi gia dinh. Cu6i eling ong ba di t&i quy€t dinh: Thue ch6 a khac cho Huang s6ng d~ cha sinh de. Sau khi sinh xong, ong ba se bitt dua con va chu cåp ti~n b~c nhu m<)t d~n bu d~ Hucmg v~ que sinh s6ng, citt dm mQi lien l~c v&i gia dinh eling nhu v&i Hoånh. Thvc ra, trong tham tam ong Tr\1, cha Hoanh, day chi la k€ hoan binh v&i ba vq k€, cha sau nay, mQi vi~c litng xu6ng, ong se mua nha rieng cho Hoanh va tim cach dua Hucmg tra v~ s6ng v&i Hoånh va con. Ti€c la ong khong n6i s&m di~u ~y v&i Hoanh. Hoanh qua th~t tha dem h€t mQi vi~c k~ cho Hucmg nghe, va khuyen Hucmg cu a l<;1i sinh de r6i sau nay se tinh. Vua b~t binh truac S\1' khinh mi~t giai cåp CUa gia dinh Hoanh, vua gi~n thai d<) khi€p nhuqc cua Hoanh, va nh~t la sq bi m~t dua con, horn sau Hucmg vi€t d~ l<;1i cho Hoånh m<)t la thu tu bi~t, trut bao d&n dau tråch m6c, r6i l~ng le ra di. D~ danh l<;1c hu&ng gia dinh Hoanh, ngll'a vi~c sau nåy hQ di tim d~ bitt dua con, Huang båo se V~ que (y Dien Khanh (Thanh) thay vi v~ Hon Kh6i. Vi xua nay, mQi nguai chi bi€t Hucmg la nguai tu Nha Trang vao hQc, th€ thoi.

*** Muai lam nam chua bi€t ml.lt mt;;, chua h~ bi€t cåm giac cua m<)t dua con c6 mt;;. 56

V i @t&DQc Dl[! c San 2012

Bay gia b6ng dung g~p m<)t nguai båo lå mt;; minh, Hung khong c6 cåm xuc. Ng6i nghe ffit;! k~ ll;li CUQC dai ba va nguyen nhan SlJ CO m~t cua minh tren th€ gian nay, Hung ng~m ngui nhung vån khong hi~u h€t duqc nhfrng di~u da xåy ra. Sao gi6ng chuy~n trong m~y cu6n ti~u thuy~t rna minh da dQC. Hung thåm nghl nhu th€ r6i hoi mt;;: - V~y t<;1i sao mt;; l<;1i b6 con l<;1i cho ba ngo(;li khi con chi m&i len ba? - D6 lå di~u dau x6t va an h~n nh~t cua mt;;, da dån v~t mt;; bao nhieu nam nay. Nhung xin con hay hi~u va tha thu cho mt;;. Lue ~Y mt;; khong c6 con duemg nao khac. Ph\1 long ba ngo~i, x~u h6 v&i ba con lang gi~ng v6n con r~t d~m n~ n€p cli, con gai khong ch6ng må c6 con lå cai t<)i x~u xa, cai an vo hinh nhung n~ng n~ låm, con (;l. - Da bao nhieu nam, sao mt;; khong tim cåch lien l<;1c v&i ba ngo<;1i va v&i con, d~ ba ngo(;li vua m<)t minh kh6n kh6 nuoi con vua bu6n vi tu&ng mt;; da ch€t th~t r6i . - Thvc ra thi lue ~y mt;; eling mu6n ch€t låm. Vi~t la thu d~ l~i cho ngo~i , båo la mt;; xu6ng bi~n tv tu. Khuya horn ~ymt;; c6 ra bi~n, nhung khi l<)i xu6ng bi~n, nhin th~y bi~n menh mong, den såm, nghe ti~ng s6ng thet gåo, mt;; b6ng gi~t minh sq hai, khong con m<)t chut can dåm. Mt;; bu&c len ba v&i y nghi b6 di, nhung chua bi€t di dau, mt;; ra tr6n ngoåi gh~nh da ben d<)ng eat, thi b~t nga g~p m~y nguai du kich trong xa, trong d6 c6 co Tam, bl;ln hQC cua ffiy lue nh6, ru våo bung theo khang chi~n. Mt;; di theo co ~y. - Sao mt;; khong a trong d<)i du kich cho gån nha rna l<;1i di ra t~n ngoåi Bite? - Mt;; duqc co Tam ditt len nui d~ hQc t~p. Nghe n6i cach m~ng la thvc hi~n tri~t d~ cu<)c d~u tranh giai cåp, mt;; th~y r~t hqp v&i u&c nguy~n cua ffiy nen da xin tinh nguy~n d~ duqc k€t n~p vao dång. Hem nfra, mt;; eling mu6n rai xa que hucmg, d~ khong ai con bi~t d€n minh. Mt;; duqc dua ra Lien Khu 5, ba nam sau chuy~n ra Bite. V a eling a t(;li Lien Khu 5 nay mt;; da g~p cha cua con bay gia. Dua tay chi nguai dan ong cao l&n, m~c b<) ao quån bång våi kaki Nam Dinh, vai mang xitc-c6t, nay gia ng6i yen l~ng tren b<) phån, ben c~nh ba ngo(;li, va hai dua tre ll;l, ffiy Hung ti~p t\lC: - Chu Ba day lå chfJng cua mt;;. Va con H6ng, thång Ha day la em cua con.

Truac khi våo Nam, chu Ba nhåt quy€t båo my phåi noi vai con, chinh chu åy lå cha ru(>t dS cho con vui, nhung my kh6ng chiu. My mu6n con bi€t ro S\f th~t, vi chuy~n cha con lå chuy~n mau mu thieng lieng. Con co nghi vS my th€ nåo ciing duqc, nhung my mu6n con bi€t ro lai lich cua minh. Ong Ba dln1g d~y, buac l~i 6m vai Hung than m~t : - M~c du truac day chua duqc g~p con, nhung my con da kS cho chu nghe vS con ru khi my va chu mai quen nhau. Chu råt thuang con, va mong lå con lu6n xem chu nhu lå ba cua con. N€u duqc, xin con cho chu cåi vinh dv låm cha cua con trong giåy khai sinh. Chu thvc long kh6ng mu6n trong khai sanh cua con dS cha lå v6 danh, nhu my da kS cho chu nghe. Noi xong 6ng Ba gQi hai dua con l~i, båo anh Hung da y lå anh hai cua hai dua con. Tu nay phåi gQi lå anh hai va thuang yeu, vang lai anh åy. Hai dua nho buac d€n vong tay, ben len chåo Hung. Cai giQng Binh Dinh lai Bile ky cua 6ng Ba hai kho nghe. Nhung Hung hiSu duqc nhiing disu ong mu6n noi va tin nhiing tinh cåm åy la chan th~t. M~c du sau thang 4/75, Hung nghe ngueri trong lang khao nhau: Dung nghe nhfrng gi C(>ng Sån noi. Sum hQp duqc hai ngåy, theri gian chua du dS Hung cåm giac co my, co em, thi my Hung eling ch6ng va hai con phåi våo Cam Ranh dS nh~n nhi~m sa mai. Nghe noi 6ng Ba låm a Phong Dia Chinh con my Hung thi låm hi~u tru&ng m(>t truang ph6 th6ng cåp l . Truac khi di 6ng ba dS l~i cho ba chau Hung måy bao g~o, m(>t s6 tiSn va it ao quån. Sv thay d6i qua båt nger va kha 16n lao do vån chua du låm cho Hung måt di cai cåm giac m6 c6i. Mueri lam nam, da quen va yeu cu(>c s6ng tuy våt vå nhung råt yen å vai ngo~i, vai biSn cung dam b~n be cai lang ngheo Ba Hå nåy nen Hung kh6ng mu6n co m(>t sv d6i thay nåo nfra. Tu ngåy ngueri my xuåt hi~n, vai m(>t lai lich kha rna h6 vS cha, eling vai S\f xao tr(>n tu dåu thang Tu, keo theo bao au lo cua ba con trong xorn, dåu oc Hung lue nåo ciing cang thimg, chllng khac nåo nhiing dem biSn l~ng, theo thuySn di luai ca ngoåi khai, d(>t nhien bi d6ng t6 båt nger. Bao nhieu nam s6ng vai ngo~i, Hung vi ngo~i nhu cay c6 thl,l dåu lang, quanh nam

phu bong che mua, che niing cho minh. Hung kh6ng mu6n co ngåy bi ngueri ta keo ra khoi cai bong thån tien åy, cho du ngueri åy la ai . B6ng dung Hung thåy thuang ngo~i han. T6i t6i, Hung chui våo n~m ben ngo~i, 6m ngo~i th~t ch~t nhu SQ' ba såp tu(>t måt khoi VOng tay be nho cua minh. Con ngo~i thi khac, ba to ra phån chån, vui mung, thuerng niim tay Hung båo nho: - Hay vui len nghe con, bay gier thi con da co my. Truac day ngo~i råt lo sq, vi ngo~i da giå r6i, n€u co bS gi bi€t co ai lo Iling cho con. Bay gier con co my, ngo~i yen long. Ngo~i noi lå ngo~i mung, nhung nhin våo mitt ngo~i, Hung thåy ngo~i dang khoc. Han m(>t thang sau, my va chu Ba dua xe con vS don ngo~i va Hung våo Cam Ranh. Gia dinh 6ng ba duqc cåp ng6i nhå kha r(>ng trong khu cu xa, nghe noi cua m(>t c6ng chuc VNCH bi tich thu. Mai lam vi~c chi han m(>t thang, nhung 6ng ba to ra chan ngan. 6ng båo lam trong nganh dia chinh nen bi€t ro nhiSu diSu båt c6ng, khuåt tåt. Tu vi~c tich thu tåi sån cua nhiSu ngueri dan v6 t(>i d€n vi~c giånh gi~t chia chac tu chuc tuac d€n nhå cua, dåt dai gifra nhfrng can b(> trong cåc ban quan quån va gu6ng may chinh quySn mai vua "bien ch€". My Hung thi d€ dång nh~n ra h~ th6ng giao dl,lC va trinh d(> cua cac giao chuc miSn Nam, han hån bay gier va cå ngoåi Bite. Tuy phåi chåp hånh cåp tren, nhung vai chuc v1,1 hi~u tru&ng, ba cåm thåy e thyn, nhåt lå nhiing khi phåi hQp hånh "giao ban" vai cac giao chuc cii. Hung nghe my thuerng bu6n ba tam sv vai ngo~i : - DiSu bu6n nhåt sau bao nhieu nam trer l~i que nhå lå con cåm thåy th~t c6 dan. Lang giSng, b~n be cung 16p eling truang ngåy xua duerng nhu dSu mu6n xa lanh con. Co ai båt nger g~p con gifra duang, hQ giå va v6n va nhung con nhin thåy ro sv de d~t trong mitt hQ. Ong ba lu6n cham soc ngo~i, v6 vS an ui Hung. NhiSu dem ba ngu eling phong vai Hung dS my con tam S\f. Nuac mitt cua my dån då da thåm dåm trong long Hung, låm Hung xuc d(>ng. N~m trong vong tay, vai nhiing cai nhin au y€m, cung nhiing giQt nuac mitt åy cua my da låm Hung thåy gån giii, thåu hiSu duqc n6i long va uac rna cua my. NhiSu lue, thåy my ng6i thån ther nhin xa Yi ~t&D 9c D~c San 20 12

xam, Hung bi~t lå cå m()t quå khu dau bu6n dang tr& v~ v&i my, nhung kh6ng hi~u lå hinh bong cua cha Hung da hi~n len nhu th~ nåo tm&c måt my. My co con thuong cha, co dånh m()t ngan nho nåo trong tråi tim cua ba cho nguai tinh xua, hay chi co oån tråch, h~n thu? Con chu Ba, ch6ng cua my bay gia, thvc ra eling lå m()t nguai t6t, chan chih hi~n lånh, thuang tam tinh khuyen båo, nan ni Hung a l?i v&i 6ng ba va hai em. Ong se lo cho Hung di h<;>c tr& l?i, co my kem them d~ Hung h<;>c nhanh hon. Ong eling to y mu6n thay m~t cho cha Hung d~ bu dåp nhfrng gi må hon 15 nam qua Hung bi måt måt quå nhi~u. Ong tha thi~t mong duge Hung g<;>i minh lå ba nhu hai dua em cua Hung. Hai tuån a day, tinh cåm trong Hung co nhi~u bi~n chuy~n. Hung båt dåu g<;>i 6ng Ba bång cha, va eling la lån dau tien Hung cåm giåc minh co my. Hung thåy h?nh phuc va eling co chut hanh di~n v~ my, m()t nguai dan ba l&n tu6i nhung con nhan såc va hi~u bi~t. Co m()t di~u Hung vån rna h6, kh6ng bi~t con duang gai goc må my da di trong gan muai lam nam, bo Hung c6i cut v&i ngo?i, co phåi ffiy da thvc SV tim dung ly tuang cua my ? Hung thåy cåi lang Bå Hå nåy v6n eling da ngheo, gia l?i cång ngheo kh6 xa xåc hon. Cåc chu ghe må Hung da tung di theo phv lu&i, gia phåi dem ghe thuy~n giao n()p h~t cho hqp tåc xa. Cåc anh chi tung vuon len trong h<;>c hånh, co cå 6ng thåy tre tung d?y Hung, m()t thai låm hanh di~n cho Bå Hå, gia m()t s6 bi tu dåy, s6 con l?i thi quay v~ nghi~p eG; dånh cå, låm mu6i, låm ru()ng. Chång le h<;>c hånh, gioi giang chfr nghia l?i co t()i ? M<;>i nguai ai eling nga vvc, sg s~t lo au. ***

Thång 5/78, m()t chi~c thuy~n nho vuqt bi~n tåp våo m()t hoang dåo a Nam Duang. Tren thuy~n g6m co 18 nguai, da s6 lå thanh, thi~u nien. Tåt cå duge Ca Quan Cao Uy Ti N?n LHQ don nh~n dua v~ t?m tru t?i tr?i ti n?n Tandungpinang. Trong s6 18 nguai nåy co Hung, c~u be dånh cå vung bi~n Hon Khoi nam nåo, bay gia da 18 tu6i . Duge phåi doan My nh~n, Hung d~n dinh cu t?i Ti~u bang Florida våo dåu thång l 0/79 v&i sv båo trg cua m()t gia dinh nguai My t6t bvng. Nha co sån due tinh cån cu cham chi, tirng tråi qua cå m()t thai tu6i thO' CO' CVC, Vå 58

Vi @t&BQc f) ~c San 201 2

eling nha våo tri th6ng minh cua 6ng trai ban cho nguai dan ngheo Hon Khoi, Hung vira di låm giup da gia dinh, nhåt lå ba ngo?i a Vi~t Nam, vira theo h<;>c t?i m()t tmang C()ng D6ng dånh cho nguai l&n tu6i. Hung h<;>c råt nhanh va lu6n d?t di~m cao, duge khich l~ cua cåc thåy co giåo. Hung theo guong NguySn Xuan Nam, m()t nguai b?n ngheo eling lang Bå Hå, sang My tm&c Hung m()t nam, n6i danh hi~u h<;>c (* *). Trong chuy~n di cua Hung co c~u em ru()t cua NguySn Xuan Nam. Khi duge Cao Uy Ti N?n va Phåi Doån My phong vån, hoi do d()ng ca nåo må Hung vuQ't bi~n ra di. Hung trå lai lå chinh ba ngo?i da khuyen va giup Hung tim m<;>i cåch, ba båo : - Chi m&i sau måy nam "giåi phong" må coi b() dan chting kh6n kh6 qua chirng. Ai eling lo sg, oån than cåch m?ng. Ngo?i giå r6i, nhung con con tre phåi tim m<;>i cach ra di. O l?i coi b() kho s6ng låm con ?· Do lå lai khai hoån toån thånh th~t, vi xua nay Hung kh6ng h~ bi~t noi d6i. Co di~u Hung hai ng?c nhien khi nghe ngo?i båt nga noi ra di~u nåy, må tm&c do Hung chua bao gia nghe ba noi t&i. Sau nåy, Hung m&i bi~t do lå quy~t dinh cua my va 6ng cha k€. Cå s6 ti~n d~ Hung trå cho chu ghe cung do 6ng ba dua cho ngo?i. Lå thu dåu tien nh~n duge cua my, co cå 6ng Ba, nguai cha k€ vi€t chung trong do, Ong ba chuc mirng Hung da d~n xu tv do, nai båo dåm tim thåy tuang lai, n~u a l?i, gia nåy Hung da bi di nghia Vl,l quan sv va co th~ bo xåc oan u6ng a chi€n tmang Campuchia trong cu()c tranh giånh quy~n lvc gifra nhfrng nguai C()ng Sån. Hai nam sau, thang 12/81 , Hung duge tin 6ng xin phvc vien, vi~n c& chung dau nhuc d~n bu6t oc do m()t månh d?n con nåm trong dåu, bi thuong trong tr~n tån c6ng Quång Tri 1972, kh6ng th~ giåi phåu låy ra duge . My Hung con d?y h<;>c them våi nam nfra, sau nåy xin nghi våo Binh Duong låm ngh~ tr6ng cay an trai. Nam 1992, sau khi t6t nghi~p d?i h<;>c va da co c6ng vi~c låm 6n dinh, duge tin ngo?i 6m n~ng, Hung v()i va v~ Vi~t nam tham ngo?i. Xin båo lanh ngo?i sang My d~ chfra b~nh va s6ng v&i Hung, nhung ngo?i nhåt quy~t ch6i tir, båo lå ba da s6ng & lang que Ba Hå cå m()t dai nguai, nhu cay da m<;>c

rS ~hong ,ds gi må bm ra duqc. Khong nga do la lån cuoi eling Hung g~p ngo~i. Ba qua dai vao nam 1998. Duqc tin ngo~i måt, Hung c6 cåm giac nhu cå båu trai s~p xu6ng. Hung tu6ng tuqng cai cay c6 thv xum xue to 16n a dåu lång Ba Ha vira bi b~t g6c. Du bay gia Hung da thvc sv tru6ng thanh, c6 m9t gia ~inh h~nh phuc v&i VQ' con, cong an Vi~C låm on, dinh, nhung Hung vån cåm thåy nhu vira mat di cai bong mat vi d~i d€ tam h6n minh tru ån. Bai m6i khi bu6n, cåm thåy co dem l~c long tren xu l~ que nguai, nghi t&i ngo~i lå tinh thån Hung phån chån. Nh& nhfrng ngay minh con be, ngo~i thuang dåt len chua lS Ph~t. Hung chåp tay tru&c ngvc, dtrng nep b~n ngo~i tru&~ tuqng Ph~t, nghe ngo~i chi eau xin bao dieu may mån t6t dyp cho dua c~au coi cut cua minh. C6 le nh& nhfrng lai eau xin nåy cua ngo~i rna cu<?c dai minh m&i duqc nhu horn nay. Bay gia trang sach cu<)c d~i nhu vira bi ai d6 xe di måt nua trang dåu, de nua sau khong con y nghia gi nfra. Hung kh6c h~t _nu&c mllt va h1,1t hång d~n suy Sl,lp cå tinh than. Ong Ba, nguai ch6ng sau cua me eling 9ua dai måy ~am sau d6. Hung dåt vq con ve Vi~t Nam de chiu tang ong nhu nguai cha ru<)t cua minh. Hung xin xay m9 phån cho ong, an ui my va hai em. Tru&c khi rai Vi~t Nam, Hung gai l~i cho my m9t s6 ti€n va hua m6i thang se gai them v€ d€ phl,l cho hai em an h<;>c d~n nai d~n ch6n. Trong lån v€ Vi~t Nam lo dam tang cho ngo~i , Hung c6 dip tam tinh rieng v&i my. Måy ngay hai my con nåm trong khach s~n Håi Y~n a Nha Trang, khi ngoai trai gi6 mua tårn ta, me da k€ lai ti mi hem v€ cha ru<?t cua Hung: v€ CUQC. tinh th~t dyp, th~t lang m~n nhung k~t Cl,lC qua dau d6n cua ong ba. My eling khong con trach cha. Båo ong åy la n~uai t6t, hi€u bi~t, thuemg nguai, nhung lue ay COn dang di hQC, l~ thUQC nhi€u våo gia dinh, hem nfra l~i lå dua con luon vang lai cha my. Horn åy, lån dåu tien my ngo y mu6n Hung di tim cha, du di€u åy bay gia råt nhieu khe, nhåt la sau thang 4/75, nhfrng nguai giåu c6 da phåi bo nha cua, bo Såi gon ra nu&c ngoai hay d~n m<?t vung que xa xoi nao d6 d€ mong con gifr duqc cai than. Nghe lai my, tru&c khi tro l~i My, Hung thue xe d~n khu Phling Hung trong Chq L6n. Dung nhu lai my n6i, tåt cå da d6i

thay, khong ai bi~t gi v€ gia dinh ong chu xu(mg d~t Båe Hå ngåy tru&c. Vira thåt v<;>ng, vira nghl la n~u c6 tim duqc ai d6 trong gia dinh cha, chic gi hQ da d6n nh~n minh. Bai trong muai lam nåm Hung s6ng coi cut kh6 eve, eling khong h€ thåy c6 ai di tim dua con, dua ~hau, !~c lo ai båt h~nh. Hung quy~t dinh bo het, co quen di cai qua khu dau bu6n va phi€n mu<?n åy d€ cho long thanh thån. Hung nhu thåm "J0on~ ai thay d6i duqc qua khu, m,inh nen don het tri 6c va thai gian con l~i de xay dvng tuemg lai". Horn åy, khi may bay låy cao d9 d€ rai khoi khong ph~n Sai gon, Hung nhin xu6ng, qua khung cua ki~n nho, nh~n ra khu vvc Chq L6n nåm xa xa phia du&i, båt giac Hung dua tay len chao. Hung n~hi d6 khong chi la cai våy tay tir bi~t khu pho Phung Hung, må con tir bi~t luon m9t qua khu rna h6. båt h~nh v&i m9t nguai cha chi nghe nhu huy€n tho~i.

***

Cach day hai tuån, khi dang say ngli Hung ~i~t m,inh bai chuong di~n tho~i reo. Xem dong ho, da hem hai gia sang. Gia nay m,a a~ gQi chic la c6 di€u, khån cåp låm. Hung boc ong nghe. Ben kia dau day la Ha, dua em trai eling my khac cha dang gQi tir Sai gon. Ha gQi tir m9t tr~m internet, nen hi~n len tren khlfng di~n tho~i cua Hung m9t day s6 l~ hoac. Ha bao tin da tim duqc m9t nguai bi~t gi~ dinh ong ba Bui van Trv, chu xu6ng d~t Bac Ha. Vi~c di tim tin tue v€ nguai cha ru<?t cua Hung hy v<;>ng c6 nhi€u manh m6i. Cai tin båt nga d6 lam cho Hung lo lllng hem la vui mirng. Khong bi~t khi tim duqc r6i hQ c6 nh~n minh khong? Cai våy tay tir bi~t horn nao tren may bay, Hung tu&ng da bo l~i cho khu ph6 Phu,ng Hung tåt c~ q~a khu bu6n thåm. Hung muon x6a s~ch het tat cå, nhu cai xu6ng d~t Båe Ha gia eling chång con m9t dåu tich nao. N?ung r6i I?9t giåc rna da lam Hung thay doi. M9t giac rna ky 1~. Trong giåc rna, c6 ti~ng di~n tho~i reo, Hung b6c må.y len nghe. Gi<;>ng m9t nguai dan ong: - C6 phåi Hung d6 khong con ? Ba la Hoanh, cha cua con day. Bao nhieu nam di tim con khåp nai må khong g~p . Ba råt thuemg nh& con. Hay tha thu cho ba nghe Hung! Hung gi~t minh tinh giåc, trong tai vån con vang vång ti~ng nguai vira nh~n lå V i ~t&f>9c f>?c Sa n 2012

cha minh. Gi<;mg n6i tråm åm, hien lånh, xuc d(>ng. Giåc rna da låm Hung nh& l<:ti eau n6i "cha con lå mau mu thieng lieng" cua ffiy trong ngåy dåu tien khi hai my con g~p nhau t<:ti din nhå tranh cua ngo<:ti a lang que Ba Hå han 36 nam tru&c . Chinh giåc rna da thoi thuc Hung di tim l<:ti cha minh. Hung nghi ngay t&i Hå, dua em trai m(>t my khac cha, nhung råt gi6ng Hung va luon kinh tn;mg, thuang yeu, giu tinh nghia v&i Hung chång khac nåo anh em ru(>t. Tu han muai nam nay, Hå låm vi~c cho m(>t cong ty xuåt nh~p cång l&n t<:ti Såi Gon, chåc chån quen bi€t nhieu nguai. Hung lien gQi di~n tho<:ti ve Vi~t Nam, båo Hå hoi my ro rang chi ti€t ve gia dinh ong ba chu xu&ng d~t Båe Hå d~ tim ra tong tich cua cha Hung. Hå h€t long ung h(> my va Hung ve vi~c nåy. Ngåy nåo, sau khi di låm ve, Hå eting ch<:ty ngay xu6ng khu ph6 Phung Hung. Qua bao bi€n c6, thang tråm, Såi Gon - Chg L&n bay gia d6i thay nhieu qua. Ca khu xu&ng d~t Båe Hå khong con l<:ti m(>t dåu tich gi. Nguai ta da pha h€t d~ xåy khu chung cu m&i . Håu h€t dån chung a khu vvc nåy tu ngoai Båe m&i vao sau 75 . Duang nhu chång con ai bi€t c6 m(>t xu&ng d~t ten Båe Ha tung hi~n di~n nai nay. Han nfra, mQi ngueri dang tåt b~t ruqt du6i theo thai gian d~ tim ca may trong can s6t d6i deri, thi con dåu 6c va thai gia dau må nh& t&i ngay xua, ngay ca cai thai dyp de h<:tnh phuc rna hQ da måt. Sau måy ngay, Ha may mån g~p duge m(>t ong gia t6t b\illg. 6ng thue l<:ti can nha cua m9t ngueri Båe 54 da a dåy han 30 nam k~ tu ngay di cu vao Nam. Hy VQng ong åy bi€t nhieu ve gia dinh chu nhån xu&ng d~t Båe Ha. Ong tim d!a chi dua cho Ha. Ha ch<:ty ngay len t~n Bien Hoa va g~p duge ngueri chu nhå g6c Båe 54 åy. Ong Cl,l da tren 85 tu6i, nhung tri nh& con råt t6t. 6ng bi€t råt ro ve gia dinh ong ba ki€n true su Bui van Tfl,l va xu&ng d~t Båe Hå nhung ong båo sau 75 , cå nhå cua va xu&ng d~t deu b! t!ch thu. C6 le tåt cå da ra nu&c ngoåi. Vi tu ngay åy ong khong con g~p va eting chång nghe ai n6i t&i gia dinh åy nua. Tuy nhien, ong c6 bi€t m(>t ba båe si hi~n a ben Phap, la ba con v&i gia dinh ong ba chu Båe Hå. Ba c6 ve Vi~t nam tham than nhan va b<:tn be m9t doi lån. 6ng hua se tim m(>t ngueri quen, la b<:tn thån cua ba bac si åy, d~ hoi gium tin rue. Ha m-Lrng

V i i\t&D9c D ~c San 20 I 2

qua, xin s6 di~n tho<:ti cua ong C\1 roi ch<:ty ngay d€n m(>t tr<:tm intemet a gån d6 d~ gQi cho Hung, m~c du bi€t ong anh cua minh gia nay dang ngu say. Hå båo: - Em bao tin d~ cho anh "phån khai" va t6t nhåt la em cho anh s6 phon cua ong Cl,l, d~ anh gQi ve trvc ti€p n6i chuy~n. Se håp dån, h6i h(>p va chinh xac han lå em. Sang horn sau, Hung gQi ve va g~p duge ong giå Båe Ky 54 khå kinh. Nhung ong båo phåi cha ong hoi tham, vi chua g~p duge ngueri åy. Ong hyn Hung tuån sau gQi l<:ti. Trong m(>t tuån åy, long Hung r6i nhu ta vo. Khong bi€t nguai cha åy nhu th€ nao, vg con ra sao. Nha giåu va hQc hanh nhu th€ d6i v&i my con Hung hQ la giai cåp thuqng luu. Han nfra con ba vg. Li~u ba c6 cho ch6ng nh~n Hung la con, khi sg b! chia måt m(>t phån gia tåi, va nhåt la tinh cåm cua my con ba? Hung tårn tinh v&i vg. Lå m(>t ngueri hi~u ro tinh tinh, suy nghi va cå m(>t qua khu båt h<:tnh bu6n thåm cua ch6ng, vg Hung luon an ui, k~ich _l~ va chia se eling chf>ng mQi tårn S\1', noi niem: - Em nghi anh nen vui va nåm låy CO' h(>i nay d~ tim g~p l<:ti cha. Vi hoan cånh cua anh, cua chung minh hi~n nay, em khong sg gia dinh cha se hi~u låm. Minh khong cån båt cu tai sån gi nfra, con tinh cåm, d6 lå sv thieng lieng nhu my da n6i, khong ai c6 th~ nhån tam chia cach duge. Han nfra n€u con s6ng, cha eting da gia r6i. Em tin lå du tru&c kia c6 th€ nåo, båy gia båt nga g~p duge anh, chåc la cha se vui m-Lrng ghe låm. Han nua, d6 chinh lå dieu u&c mong cua ffiy. Nhfrng lai n6i CUa Vg lam cho Hung b&t cang thång va vui ve han, nhung chua h€t hån lo au. Sau m(>t tuån l~ dai nhåt trong deri, Hung gQi di~n tho<:ti ve Bien Hoa g~p ong Cl,l Båe Ky 54. Råt may mån ong da c6 s6 di~n tho<:ti cua ba båe si a ben Phap. D6 la ba båe si Tuy€t, tru&c kia la hQC tro cua ong båe si Bui Huy Låm hi~n a ben My. Hung rl,lt re gQi cho ba Tuy€t. M(>t ngueri dån ong b6c phon. Nhung m&i n6i våi eau, Hung nghe ben kia dåu dåy im l~ng, r6i cup may. Hung doan c6 le ong lå ch6ng cua båe si Tuy€t, tu&ng ai gQi nhåm s6. Cung c6 th~ ong khong mu6n nghe, ng<:ti dinh våo eau chuy~n phien toai cua Hung. Suy nghi mai, cu6i eling Hung hoi vai ngueri quen a Cali, xin s6 phon cua båe si Bui Huy Låm. Ong nåy kha n6i ti€ng a dåy. Ong

Uim th~t nhan tir, t6t b\Ulg, vui ve va chju kh6 nghe Hung trinh båy m('>t eau chuy~n khå dåi. Ong to ra xuc d('>ng. Khi dang kh6c trong di~n tho~i, Hung nghe ben kia dåu day c6 tieng svt sui. 6ng hua se lien l~c ngay vai ba Tuyet d~ k~ l~i dåy du SV vi~c va båo dåm ba se s6t sång trong vi~c nay. 6ng con an ui Hung: - Chåu yen tam. Bay gia khong phåi chi c6 chåu, må con c6 cå båe nfra, chting ta nhåt djnh se tim ra b6 cua con. Tårn long cua båe si Lam låm Hung thvc sv cåm kich. Hung nghi minh da may mån g~p ffiQt nguai nhan tir, nen hy VQng ffiQi di~u se t6t d~p. Cu6i eting thi Hung cilng g~p duqc ba båe si Tuyet. Lån nå y ba lång tai, tham hoi an ui va cho Hung s6 di~n tho~i cua nguai co ut, em eting cha khac m~ v6i cha Hung. Ba s6ng 6 Thvy SI. Horn n6i chuy~n v6i co, tv dung Hung xuc d('>ng den ngh~n ngåo. Ba chi 16n hon Hung c6 b6n tu6i. Tuy hoån toån khong biet gi v~ Hung, khong h~ duqc nghe nguai anh ten Bui van Hoånh cua ba da tirng c6 m('>t dua con nhu the, nhung ba råt vui ve, than thi~n va dånh cho Hung nhfrng lai thuong yeu, qui men. Chinh tårn long va giQng n6i cua ba da lam cho Hung c6 cåm giac nguai nåy thvc SV CO lien h~ mau thjt v6i minh. Hung gai ngay cho ba våi tårn ånh cua Hung qua email va nguqc l~i ba cilng gai cho Hung tårn ånh cua nguai anh, må Hung båo lå cha. Xem ånh xong, ba båo lå Hung gi6ng cha Hoånh nhu due. Con Hung, khi nh~n tårn ånh cua cha, tårn ånh lue ong con tre, nen cå vq ch6ng Hung d~u gi~t minh tuang nguai trong ånh chinh lå Hung bay gia. Ba cilng båo tin cho nguai chi cå cua b6, båe Huong, hi~n dinh cu 6 Canada gQi sang My tham va vui mirng d6n nh~n Hung. T6i horn åy, Hung råt xuc d('>ng nh~n duqc m('>t email ngån cua co ut : - Hung da qu~y trai, qu~y dåt di tim b6, tir båe si Lam a Cali, den co Tuyet, båe Tue 6 Phåp. Tåt cå da biet va cung chia se ni~m h~nh phuc. Co 6 Suisse va båe Huong 6 Toronto da rna r('>ng vong tay d6n Hung våo gia dinh hQ Bui. Co råt vui vi Hung tim duqc dong su6i trong, va Hung se nhu dong thac d6, nhu song Cliu Long chåy V~ om het nhfrng nguai Hung mu6n thuang yeu

C6 m('>t di~u khong phåi nhu Hung nghe m~ va ong C\1 Båe Ky 54 6 Phung Hung u6c doan tru6c day, cha cua Hung khong djnh cu 6 Phåp sau 75, må vfin con 6 Såi Gon. Di~u ng~c nhien hon ong tirng lå d~i uy phi cong VNCH. Bi ru 7 nam sau thång 4/75. Ong du di~u ki~n di My theo di~n HO, nhung ba VQ', nha chon giåu dUQ'C ffiQt s6 vang CUa cha m~ d~ l~i sau 75, nen con v6n d~ buon bån låm an, di~u quan trQng hon lå cå cha m~ ba d~u bi b~nh n~ng nåm m('>t ch6 cån den sv san s6c cua ba, nen ba khong th~ bo di. Cu6i cung b6 Hung phåi dånh 6 l~i. Ba co ut råt te nhi, vira mu6n trånh vi~c phi~n mu('>n c6 th~ ånh huang t6i cu('>c ky ng('>, va cilng mu6n dånh trQn cåm giac ng~c nhien cho ong anh, nen ba båo se khong trvc tiep cho cha Hung biet, må chi cho Hung s6 di~n tho~i va dia chi cua ong, d~ nghj Hung nha dua em 6 Såi gon tim CåCh h~n ong ra ngoåi, k~ chuy~n V~ Hung, r6i sau d6 gQi di~n tho~i d~ hai cha con n6i chuy~n. Hung nghe theo lai co, nha Ha giup minh mQi vi~c. Chi~u horn sau, tir m('>t quån ca phe trong gia vång khach, ong Hoånh lån dåu tien nghe tieng n6i cua dua con hon 51 nam chua h~ biet m~t. Gi<;mg n6i don h~u pha lfin chut dua cqt, c6 lue l~i ngh~n ngåo dlrt do~ cua ong da gay cho Hung cåm giåc gån gili, than thiet ngay tir phut ban dåu. Ong k~ chuy~n v~ b6 ong va ong, dau bu6n the nåo khi biet m~ Hung bo di, va da våt va kien nhfin di khåp nai tim m~ con Hung må khong g~p. Khi nghi lå m~ Hung da tv til mang theo dong måu cua minh, cha con ong da an h~n dau d6n nhu the nåo. Trong phong rieng ong c6 d~ tårn ånh nho cua m~ Hung tren k~ tha. Thåy ong dau bu6n ti~u tv y, b6 ong xin giåy ta cho ong sang Phap du hQC. Nhung khi ong chuån bi len du<Jng thi b6 ong d('>t ng('>t qua dai do m('>t tai n~n 6 Lam D6ng. Ong phåi 6 l~i, phl,l ba ke måu lo cho xuang d~t va måy dua em. Khi den tu6i d('>ng vien, xin vao tru<Jng Khong Quan 6 Nha Trang va låm phi cong quan sat (L 19) cho den ngåy måt nu6c. Thai gian bi~t phai cong tac 6 Trå N6c, ong quen co con gåi cua m('>t thuong gia 6 thånh ph6 Cån Tha. Sau nåy tro thånh VQ' cua ong. Bay gia ong ba c6 b6n nguai con, hai trai hai gai. Tåt cå d~u da truang thånh va c6 gia dinh rieng. Nhfrng di~u ong k~, nhi~u lån bi gian Vi~t&DQc Di[tc San 2012

do~n.

Khong phåi ong quen, hay ~i ng~i , må vi phåi dung l~i d€ lau nu6c mat. Ben kia dftu day, Hung eting svt sui. Ong nha Hå v€ thua l~i v6i my xin cho ong duqc den tham my. Duqc ba d6ng y, sang horn sau ong lai xe len Binh Duang. V q ch6ng Hå giup trang di€m, thay ao quån m6i cho my. Vua vui m-Lrng, vua xuc d<)ng khi nep VåO cånh Clra nhå sau, nhin len CUQC trung phting ky di~u cua my minh v6i nguai tinh xua, Cå hai d€u b~c t6c. Ong nåm tay ba: - Ba con gi~n toi khong ? My Hung khong trå lai må b~t kh6c. Doi måt cua ba da bi rna tu han b6n nam nay, bay gi a cång rna .han qua lån nu6c måt Nhung duang nhu ba da nh~n ra ong, nhin thåy ong råt ro qua ky uc va cå tam h6n ba. Ong om lung, diu ba ng6i vao chiec ghe banh ben cua s6. Khi thåy ba ng6i bo hai chan tren ghe, ong dua : - Ba ng6i cai ki€u nay, hen gi Thai Lan dang bi m<)t tr~n lvt kinh hoång ben å y. Ba hi€u y, v<)i bo thong hai chan xu6ng, dua tay lau nu6c måt r6i nhoen mi~ng cuai. Vq Hå veo nhy tay ch6ng khi thåy ffiy da tren 70 nhung vån con giu chut thyn thung cua thai con gai. 6ng noi tiep : - Chåc ba thuang toi låm hay sao må d~t ten cho måy dua con sau nåy eting bclng vån H, va chau Hå trong eting gi6ng toi låm? Ba lång sang chuy~n khac: - Nghe n6i ong lå si quan C<)ng Hoa, khi biet toi theo Vi~t C<)ng ong c6 thu ghet toi khong? 6ng cuai th~t to : - Nhi€u lån bay tren trai, toi phat hi~n måy co du kich tårn tru6ng du6i su6i. Toi så xu6ng th~t thåp dinh ph6ng måy trai hoa ti€n, nhung b6ng nh~n ra c6 ba du6i d6, nen toi v<)i va bay di. Chu h6i d6 toi bån m<)t phat thi lam sao bay gia hai dua con g~p nhau day. Khong biet vi giQng bong dua råt tl,r nhien hay vi chu "hai dua" cua ong vua n6i, ba b6ng im l~ng, dua doi måt dvc rna nhin xa xam. Trong ky (re cua ba, hinh ånh anh hQC tro Hoånh 19, 20 tubi tuån tu ngåy xua vua s6ng d~y, t~o cåm giac tre trung, eting m<)t chut lang m~n trong long ba. Duang nhu ong da doan tru6c va cha 62

Yi €t&f>Qc f)~c San 201 2

dqi thai di€m ky di~u nåy, bu6c ra xe låy b6 hoa våo trao cho ba : - Xin ba nh~n cho toi vui. Day la b6 hoa dang le toi trao cho ba trong ngåy dam cu6i, gia l~i tra thånh b6 hoa xin t~ t<)i, du råt mu<)n mang. Cai 16i 16n nhåt cua toi la da då y ba di l~c vao m<)t con duang, d€ den cu6i dai ba vån mai an nan. Khi thåy ba om ch~t b6 hoa våo long, rung rung nu6c måt, ong b6ng tråm xu6ng: - Toi xin cam an ba. Du ba khong n6i ra, nhung toi biet lå ba da tha thu cho toi . Thclng Hung, dua con båt h~nh cua chung ta, du a th~t xa, nhung toi dang nhin thåy n6 mim cuai. Toi dang cha d€ d6n vq ch6ng n6 va hai dua chau n<)i cua minh. Nay mai tvi n6 se v€ day d€ eting v6i ba va toi om nhau m-Lrng cho cu<)c trting phung ky di~u nåy. Tru6c khi chia tay, ong xin phep ba duqc thåp m<)t nen huang tren bån tha ong Ba, ch6ng cua ba. Khi toi ng6i viet l~i eau chuy~n nay theo lai k€ cua Hung, thi Hung eting VQ' va hai co con gai dang c6 m~t tai phi tmang Tampa, båt dftu cu<)c hånh trinh v€ Vi~t Nam d€ tim l~i ngu6n c<)i va qua kh(r cua minh. Cftu mong CUQC trting phting Se låm lånh duqc nhung vet thuang trong long m6i nguai, tråi qua bao dbi thay, tan thuang dau b€. Ph~m

Tin An Niob

(*) Gs Db Trung Hii u, sau 75 lam Uy Vien Lien L r;~c Cac T6n Giao etia Trung Uang Dång CSVN, V9' la bac Sl Van va chau la DJ Huu Ung Hii u gia nhqp dång es (1956) truac khi, h or;~t a(jng trang phong trao sinh vien Phqt Tir Sai gon. Sau nay(J 986) phån tinh, d mg vai Nguyin H(j va cac dång vien kY q ru trang Cau Lr;~c B(j Khang Chii n Cii, chimg /r;~i dång nen (1992) ali bi fu va tuac hi t dång tich cung CQC chuc V!l. (**) Nguyin Xuan Nam, vu9'f bien truac Hung m(jt nam, lue 19 tubi. 6 Vi~t nam, Nam m6 c6i m?, cha bi thuang tqt, chi h9c di n /ap ba, r6i nghi, thea cha /cun nghi danh ca. Vqy mit sau han muai nam sang My ali fra thanh m(jt brie Sl nbi danh, OU9'C H(ji D6ng Giao due Y Khoa trua ng dr;~i h9c Harvard binh ch9n la m(jt trang nhfrng brie Sl g ioi nhdt nuac My, hi~n dåm trach Truang Khoa Nhi D6ng b~nh vi~n Los Angeles, California va ciing la g iao su tr;~i m(jt si truang Dgi H9c cua fl oa Ky.

NgU'Oi Con Gai cua Quoc Mau (2)* Nguy~n Van Tha

Dem nay, di låm khuya v~, an qua loa, tårn nu6c eim, b~n ao thom, treo len tång ba sat mai, chui våo chan em, nhin vång trang phai ph6i nåm trinh trong trong båu trai trong th~t trong va tu6i vang lai lang xu6ng m~t delt thanh s~ch sau tr~n tuy~t sung man dåu horn. Trang tam tu ch~p chan nhilng thoang may vang kim c6, khong nhu nhilng nam tru6c, gia nåy nguai than tir Vi~t Nam hay gQi qua: chuy~n thuang nh6 than tinh, chuy~n nhQc long, hay tin bao ru. Chuy~n than tinh thuang nh6 dån phai, chuy~n nhQc long Nam chång låm gi duqc, nen di~n tho~i ru Vi~t Nam håu nhu ngung hån, chi con chuy~n bao ru chång d~ng dirng. Moi nam ngoai day tin bao thång chau, con cua em gai ngheo nhclt må Nam thuang nhclt, hQc d~i hQc slip ra truang bi xe tiic xi dl,U1g can ch~t. Mcly thang sau l~i c6 tin con cua chi gai di biSn, g~p bao, måt tfch. R6i tin m~ anh ch~t. Toån tin bao ru nila dem. Anh dam sq chuong di~n tho~i nila dem; cha Nam nay eling y~u låm r6i. Anh chång nhilng chua d~n dåp duqc gi, må con lå n6i thclt VQng dåi lau cho cac ngåi. Nhung dem nay trang khuya sang khac thuang gifra trai thuy tinh, delt tinh tam, lam anh quen h~t can m~t nhQc, chuy~n bu6n phi~n hång ngåy. Anh ngåm nghi: nghl cho eling phåi di låm qrc nhQc, nha nhilng lue nhu th~ nåy, anh cåm thcly dai nåy c6 chut gi dang s6ng, n~u khong, minh chi nhu cai may n6 n6, ch~y ch~y, n6 n6, ch~y ch~y, r6i hao, r6i hu, r6i cu6i eling bi quang våo d6ng ph~ thåi, d6 lå

chua kS con bi khl,lc khå khl,lc kh~c tru6c khi S\lffi vi du mQi chuy~n. Anh may mlin han vi con c6 vång trang ru thien c6 cho anh muon h9c my cåm du ds trung hoa phån nao cai cu6ng Juu ac dQC CUa CUQC dai dåy dåy nhilng con nguai Thuqng D~ dlJng nen chång qua dS dung nhu nhilng tay giac dclu gi~t nhau trong hi truang cua Ngåi. Dang nghi Jan man nhu th~ thi c6 chuong di~n tho~i. Nam gi~t minh, long triu n~ng cha tin bao thuang, bao til. Nhung la thång Nam Nh6, chau gQi Nam bång c~u, n6 cuai vui ve: "C~u ngu chua c~u?'' "C hua, c~u dang nglim trang." "Dling lå c~u!" "Må Nam Nh6 å, bua nay lå mely ta r6i?" "Horn nay dling ngåy råm c~u ~· Mcly nhå hang x6m dang cung råm." "C6 chuy~n gi ben nhå khong Nam Nh6?" "Khong dau c~u. Chau chi gQi di~n gQi tham c~u va mai c~u T~t v€ chai." "C~u khong c6 ti€n må v€ dau!" "Chau bao cho c~u. Chau se d~t ve cho c~u. Ti€n cua chau lå ti€n cua c~u. Chau v6i c~u lå m()t må! " Cau cu6i nåy n6 n6i dling vi m~ n6 thuang Nam d~c bi~t, nen khi sinh n6, d~t ten n6 lå Nam Nh6. Da th~, sau nåy 16n n6 l~i gi6ng Nam, nhu sinh doi, kS cå cai n6t ru6i son nh6 dåu chan måy trai, gi6ng "tir ng6n chan cho t6i dåu t6c." - m~ n6 n6i. Tinh n6 eling lai lai c~u n6, va kha sang d~, nhung hQc h~t 16p 12, n6 nghi. ViSt&DQc D~c San 2012

Nam cuai ng;;tc nhien: "Ti€n dau må chau c6 v~y?" "Ti€n mt,r cho." " Oa, mv nao?" Gi<;mg n6 nghiem trang: "Mu va eau d6!" C6 tiS~g ~Y n6 mång chen: "Dimg c6 h6n nghe Nam Nh6. C~u mi dang hoang chua c6 vg, bb bich eling khong, khong phåi m&i nUt måt da meo må ga dbng nhu tl,li bay. Cu n6i ta o la o khong ha. " N6 cuai cuai: "C~u c6 c å tram vg my ;;t." My n6 mång: "C ai thimg ni h6n!" "Thi c~u viSt cå tram truy~n ngan, moi truy~n la m<)t vg." My n6 cuai to: "T6 cha cai thång ni!" Nam cuai ha hå, n6 eling cuai ha hå. Nam khoai chi: "Mi xung dang mang cai ten cua tau nghe Nam Nh6." "Cha sao! .. . Ma thoi, chau n6i thi~t d6, c~u cu cho chau ngay thang rbi chau d~it ve cho c~ u. N6i cho c~u them chai .. . eau v€ chuys~ nay båo dåm se co chuy~n ly th~ cho c~u. Ve nha c~u! " "Thoi d~ c~u tiSt ki~m ti€n da, m&i v€ duge. Chau da ngheo, rna thåo låo nhu thS thi lue mo cho kha duge" NamNh6: " Twai tamu paga yuw ba muda tamu sang ... Khach bu(rc qua riw nhu mang Sl! giiJU c6." "Cha, chil! mi h9c tdng Cham hfJi nao ma hay vt;ly? L9i con cai eau cach ngon C ham c6 ... " "Ml! d9y cho chau." " M~· nao nua?" "Thi ml! nguai 'con gai cua quoc mJu' cua ct;lu a6! " R6i n6 l9i cuai : "Chau trung tom ct;lu 9. Chau trung ca mdy nam iiJn, tom chling nhung khong bi b~nh , ma con l(rn nhanh, da vt;ly, con nao con ndy con nh6 nhdt can it nhdt cung hai l(lng, dit chau chling cham s6c tom ky luiJng nhu nhung chu gdn a6 . Ai cung :zoi chau QU'()'C Trai thuang. Cung c6 the , nhung chau nghl' ml! phit ho cho chau; chau cu vai ml! hoai. " " Dimg c6 me tin di aoan . Chau h9C 64

Yi~t&D9c D~c San 2012

ddu gi ciing da xong /(rp 12 thi chau cung bdt: M9i Sl! xay ra trang trai adt nay aJu c6 nguyen nhan vt;lt ly ho(lc/va hoa h9c. " " Thoi ct;lu cu vJ, xu6ng tham ruong tom cua chau, r6i eau sau n6i gi thi n6i. " ljam cu nghl' chau n6 thuang ct;lu, thay ct;lu !au chua vJ vi k?t tiJn, nen bia chuy?n nhu thi, va hi sinh bo ra mot s6 ti&n tit ti&n danh dum com c6i cua n6 cho ct;lu v€ . Nh(r ldn v€ trubc cach aay sau nam , thdy n6 cu lang xang, qudn quyt ben Nam, bo tiJn ra lo lilng cho Nam au thu, thi ciing bdt cai tilyh cua n6. Chau v6n kh6 khan, khong ve thi thoi, ai l(li niJ ai cho n6 mua ve. Con c6 cai !9 la cha m?, anh em n6 a que nha c6 ai n6i gi chuy~n n6 trung tom dau! Hay la nguai a que nha hay thu, chi than ngheo, chu khong bao gi& khoe lam an kha vbi ba con a nubc ngoai . Gi ai nua, anh se khong nha ti&n cua Nam Nh6. Danh d~m , r6i cung au mua ve may bay, nhdt la nay c6 hang may bay mbi, m(lnh v6n Qatar aang C(lnh tranh gid re. Nam n6i cho chau vui lang: " Ct;lu se v€, nhung v€ bdng ti&n cua ct;lu. " "N6i hoai ct;lu l9i dam eau . Niu eau khong v€ sbm, ml! Nga se bu6n. " . Nam git;lt minh, n6i thdm : "Cai thdng Nam nh6 nay thi?t lem: aanh trung tim aen minh : keu len cai ten tr~ng vl'nh hdng chay mau lang minh may ch~c nam nay." N6 nhai l9i ai~p khuc: " Ct;lu khong v€ sbm ml! Nga se bu6n cho rna coi. " "Ditng c6 n6i nham nghe Nam Nh6!" N6 gi9ng mang nhu ni&m tuy~t V9ng : " Ct;lu ai, trang rdm nai aay sao chi sang mot nua tren, nua du(ri t6i sdm am phu ." "Chling le trang m6i nai m6i khac? " "Khac chb! Khac chb! " "Ben nay nguyen vdng, ben kia nua mdng?" " Dung r6i, aung r6i. " Nam ban tin ban nghi, ch6i dt;ly, ai voi l9i may, vao Vietshare . com, tim lich

Tam Tang Miiu xem lt;~i nffay, va thdy qua th(lt ham nay ngay ram . Nam c6 a(JC tJau tJo : khi trang COn khuyif, phdn sang CUa trang aU(J'C thdy tie bite bcm cdu ndm a6i hitn v&i phdn sang cua trang aU(J'C thdy tie nam ban cdu, nhung trang tron , thi noi nao tren trai adt nay trang cilng tron sang nhu nhau. Chua ngh'i hit y, lt;~i gi(Jng n6, coi cut: " vJ mau nghe c (l u, keo trang n,mg, m(Ji loai r1:tng thea."

Bai bien Cu Ti da b6t phån hoang sa. Nhfrng nhå nghi va viu lu9m thu9m, nhfrng nhan hi~u CocaCola, Pepsi, Tiger Beer . .. phån ph~t, ch~p ch<'m, chua dinh vi. Cac co gai Chåm trang ph\lc nua Tay, nua Chåm, vay dåi s~c sa, t~p nh~p, ao thun nhfrng hinh tuqng, nhfrng eau ti~ng Anh xa l~, nhfrng dua be m~t måy chay nång, m~t moi cong em m~t m6i, nhfrng nguai Chåm giå vån khan trång da nga måu m~c k~ , ng6i cho ho nhin lung ra bien, khong thåy trai trang dau, hay trai trang va C\1 giå dung nhan xa xac, tu chi 1\lll b~i nhu nhau?, chi c6 hang quan lå tuai tre, nh9n nh~o : nh~c ti~ng Anh, ti~ng Hån lån at, thinh thoång m6i ngoi len duqc nhfrng eau tha Chåm xa h9i chu nghia duqc ph6 nh~c theo lån di~u quan hQ Båe Ninh lai Båe Kinh, ti~ng 6n åo nh~u nhyt, 6n åo du rna, du ffiy tu dam thanh nien nguai Kinh, nhfrng nguai nuoi tom trang nhfrng dam ru9ng ngåy xua lå bai låy nu6c lq dåt Cham. D6n cong an bien phong m9t thua h6 hai gi~t nguai y~u th~, vån dtrng vfrng nhu chån ly, hQ vån con d6 v6i ao xanh chi~n tranh sf>ng mai trang Sl,f nghi~p, cåu vai sao vang hang rna, chi~c mu k~t h~ch nguqc h~ch them cai bån m~t hanh ti~n k~ch CCYm CUa nhfrng ten dao phu vui ngh~ hånh quy~t. Nguai Chåm vån dung d6, nåm d6, ng6i d6 l~ng thinh, nhån nhvc, buong xuoi nhu bai eat låm la, it b6i, nhu dån cong kia, qua qua, quåo quåo mi~ng ca th6i, con SUa UCYn, la nga tha CQng reu bien, xe eat VU va, chi c6 dåo hang tru ån lå hang. V å eling chång con måy con, khong con båy dån nau cå m9t mang bai eat 16n nhu h6i Nam chon dåu vuqt bien. Lau qua con gi, bao nhieu d6i thay, nhung nguai Chåm, dåt Chåm vån gifr nguyen måu hoang ph~ tv c6. Khong bi~t sao, nhu lån tru6c, Nam d~n bai bien nåy va

khong mu6n di dau nfra. Anh nhu bi dåt Chåm niu xu6ng, dåt Chåm v6i nhfrng tan pha di~t chling tu D~i Vi~t cho t6i Vi~t Nam nay, nhfrng thap trv gång goi dilng, hoa champa huang thoi th6p u6p song nui båm d~p, nhfrng b6ng nguai cån cu nuang råy, 1€ h9i sum våy, nhfrng dang dilng Chåm ngån nam, nhfrng guarn giao gifr gin ba coi, v6 ngva, th6t voi, mau loang man rq, nhfrng tim toi sieu hinh, nhfrng nhan due tv nhien dyp de nhu båt cu dan t9c van minh nao, nhfrng gia tri låm nguai dang bi nguai Kinh deu cang nu6t trtrng, nhfrng bån tinh ca xua v~ tinh h~nh phuc, v~ cå nhfrng h~n tinh: Kuw biai wok y uw ni haik ah/ Ka than drei ribbah dom thun muni/ Sa gah Cam sa gah Binil Hake bhian yuw ni tat toy sa drei: Ta ban nhu v(ly nhe/ vJ than ph(ln minh kh6 mdy nam nay/ M(Jt ben Cham, m(Jt ben Ba Ni*/ Dau thuong nhu thi ni, troi git;~t nhu thi nay. Va Nam ua nu&c mitt. Dau thuong nhu thi ni, troi git;~t nhu thi nay.

Nam gitng goi vJ gdp chuyin nay la vi cha Gerard Merton, cha linh hfm cua Nga, va qua Nga, biit Nam yeu min dan t(Jc Cham, m&i aay goi m(Jt cai ai?n thu yahoo cho Nam. (Khong biit sao cha gia !dm cdm lt;~i biit xu dl:lng internet lt;~i con biit ca aja chi yahoo cua Nam.) Di?n thu viit la cha c6 quay lt;~i Viet Nam, va vJ bo biin Cit Ti khao sat mot qudn thi m(J Cham bi viti trang adi eat cao ~a tram met ca mdy tram nam nay. Cha ngh'i a6i eat la m(Jt lot;~i m(J tritm do ngu&i Cham aitp ai ddu m(J, chu khong phai la a6i eat tl:l' nhien. Nh6m m(J m&i au(J'c phat hi?n nh& m(Jt c6ng ty Trung Qu6c khai thac eat aen*** d(JC biin tinh ca aao trung. C6 nhiJu ddu hi?u cho thdy t16 la qudn thi m(J, lang cua cac vua chua Cham va hoang gia. Vi?n khao c6 qu6c gia, ph6i h9P vai Trung tam van hoa Cham aja phuong tJ[i khai qu(lt au(J'C ngoai nhung adu tu(J'ng vang cua cac thdn Siva, Visnu, Brahman, cac ad gia d1:tng vang bt;~c, trang su·c ... , con c6 ca c h(Jp adng han kin bdng ddu rai chua nhung su thi, tru&ng ca, tho tinh, kinh Ba la mon, ca kinh Co ran chu Cham viit tren cac the lam bdng la buong quet ddu rai sau khi viit xong, nen chu con CO thi tf(JC tlu(J'C. Cha bao Nam phai vJ ngay ai xem m(J, keo chinh quyJn sau khi khai qu(lt xong, se cho phep cong ty Tau ui hit m(J ai !dy eat Yi~t&DQc D~c San 2012

den; va khuyen Nam kiim ti€n, v€ h6i 19 mua cha du(Jc mdy cuf)n kinh, keo mf)t khi l9t hiin vao tay mdy ang cf)ng scm c6 g6c chan trau, thi nao cung bj ban S9Ch, nhu tru(mg h9]J kho tang cua tri€u dinh Hui rna vua Bao D9i giao l9i cha chinh quy€n Vi?t Minh vao nam 1945. Nam vao quan nhqu ad hoi duang din do, thi thdy thimg Nam Nh6 dang m(lt do gay ch9y ra, mimg ra. "Cqu v€ h6i nao mara ddy vqy cqu? " "Mai v€. Nam Nh6 bua ni cfing bay di;it nhqu nht?{ nua a! " N6 cuai hi hi: "D6ng khong mang qu9nh l9nh lea cqu 9-l "

Nam Nh6 da hit nh6, n6 da thanh nguai l&n, suang gi6, tho thap, va c6 cai ve du con sao do, hay n6i nhu mdy ang nha nuac n6 da "xu6ng cdp ", khong con la thdng be hi€n lanh, ngdy tha, qudn quyt ben cqu Nam no nhu ngay nao. L9i cang khong phai la dua co thd buong nhung eau nhu: " Cqu o·i, trang rdm nai ddy sao chi sang mf)t nua tren, nua duai t6i sdm dm phil. " hay " v€ mau nghe cqu, keo trang n,mg, m9i loai r1:1ng thea . " N6 l9i hi hi: " Di chau dua cqu v€ ch6i giu tom, ngh~ r6i kiim gi nhqu cqu he! " må ru9ng tom chau a aau? " "Gdn ddy thoi: khu ddt eat nuac nhi, gdn nai rna nguai ta tru6·c a6n la co ngh'ia dja Cham do cqu, nen truac ai cung che, va nay phat hi?n dung la c6 ngh'ia dja c6 cua Cham. " "Mai phat hi?n a? " "D9, va nguai Trung Qu6c cu d6i b6c di5" ad !dy eat den. Cqu biit d6: nha nuac minh thi ti€n la tien la phqt, con dan Cham la da lam du(Jc tro tr6ng chi. " R6i Nam dua ta di?n thu cua cha Gerard Merton vdt bdng tdng Vi?t cha Nam Nh6 xem. No d9c xong r6i n6 cuai: "Sao !9 vqy cqu?: meo måi gai tudn truåc, rna cha da chit ca nam nay r6i. Giao xu minh c6 lam !l cdu nguy?n cha cha rna, vi nhu m? chau n6i, cha h6i xua la cha xu cua giao xu minh truåc khi di truy€n giao cha nguai Cham. Va chau å ddy canh ruf)ng tom ngay dem, c6 thdy cha nao din xem mf) dau. Nhung chuy?n khai quqt mf) thi c6. Du thu

"u,

Yi~t&DQc D~c San 2012

tu(Jng, binh hu, vang xuyin, bong ta i ... Ma thi?t la 19: co ca xac cua mf)t dua con gai con tuai nguyen. Chau co ch9y din xem va nghe mdy ang can b9 khao c6 b9n nhqu cua chau n6i co ta la con gai cua mf)t qu6c mdu dai xua cua Cham. H9 n6i la, thea khoa h9C, doi khi vi cach ly hån khong khi, xac cu tuai mai nhu vqy, rna cung CO thi Vi xac aU(JC UOp sao d6, h9 chua khdng djnh du(Jc. Ma !9 thi?t cqu 9, co ta sao gi6ng y nhu trang hinh co Phi Nga h6i cqu thuang ghe !dm. Cai hinh cqu cha chau xem rieng do. D. m, mdy cha moe n6i våi nguåi nuåc ngoai ban a6 c6 thi cung du(Jc di, con ban ca cai xac co gai. " Nam l(lng nguåi. "Ma cqu co mu6n coi xac khong? Chau c6 thdng can b9 quen, cha n6 it tram, n6 cha coi !i€n. Nghe n6i vai bua nua, xac ban cha bao tang xac u6p å My, h9 se chå qua My ad m6 n~hien citu, r6i trung bay kiim ti€n. May cqu ve kjp. " Nam choang vang, nhung cung ran n6i ICing cdm su·c: "U, nhung må ddn cqu v€ ruf)ng tom chau, cha cqu vao ch6i cqu rua m(lt cha t'inh cai da ... Ma sao chau biit ddy rna kiim ddt khai thac nuoi tom ? " "Thi chau d9c truy?n cqu, nen to mo di tim dfa danh Cu Ti trang truy?n ad xem cqu bia truy?n tåi ca nao, hay la chuy?n thi?t. Tåi nai, tinh ca thdy gdn kh~ mf) Cham c6 m9t ngu6n nuåc nhi chay ra mf)t bai eat ca mdu. Ai cung n6i chiic nhu bcip la nuac tit mf) Cham chay ra da day, xui xeo, du lue d6 vdn con la chuy?n a6n dCii. Nen ddt bi bo hoang. Chau cha mdy thdng chinh quy€n mdy tri?u, r6i cha mdy chdu nhqu, chimg n6 kf; gidy cha chau ddt. R6i chau thue cong ty daa ui, san biing, trai b9t lam day ruf)ng, nuåc trang mf) chay ra ngay dem, khong con la nuåc nhi tit trang a6i eat rna ra, ma l9i chay ao ao, khoi barn, va nuåc f9i S9Ch vi f9c {l:f nhien qua eat. Chau trung manh cqu 9!: tom khong b?nh khong tqt, l9i lån nhanh ... Thoi, cqu v€ tdm rua, an loa qua, chau con dua cqu di xem xac co gai con qu6c mdu do xem co gi6ng m(J Phi Nga cua cqu nhu chau n6i khong? Keo cqu l9i la chau la ca i thdng liu la o ba tr(Jn ... May ma cqu v€ kjp. " "Hen chi chau gQi di~n tho~i, nång n~c mua Ve cho C~U V~, J~j COn båo dåm CO chuy~n ly thu cho c~u! "

"G9i h6i niw? Chau c6 g9i h6i niw dau! B(in lam, b(in nh(iu, quen hit, e(iu O'i!" "Tu&n tru&e day ehO' mciy. G9i nua dem. Tiing chau ma, c6 eå tdng m? ehau g6p chuy?n. Chau kh6ng g9i thi ma g9i hay sao!" - Nam bbng rimg minh - " Ma ehau O'i ... hay la ... " "Gi d6 e(iu, c6 ehuy?n gi v(iy e(iu?" "Hake bh ian yuw ni tat toy sa drei ... " "C(iu n6i sang gi v(iy c(iu? Chau S(J ... Hay la c(iu bi b?nh. .. " "Dau thuo-ng nhu thi ni, troi giqt nhu th€ nay."

Nguyin Van Tha Oslo, 19 XII 2011

Chu thich: *Nguiri Con Gai Cita Qu6e Mdu (1), xin xem V&D, xuan 2007. **Ba Ni: Tue nguiri Cham HJi Giao Ba Ni. Dqo H6i ecim lciy nguiri khac tan giao, å day la lciy anh nguiri Cham thea dqo Ba La Mon. Chu thich nay va eac eau thO' lciy tu trang mqng inrasara. com ***Cat den lå h6n hqp cua lo~i eat min bong c6 måu den va c6 m<)t it tu tinh, duqc tim thåy a l&p bfli tich phu sa. Theo cac nhå tham do va khai thac, eat den eling c6 m~t trong nhilng l&p s6i eat chua vang vi v~y cac ho~t d<)ng khai thac vang thm)'ng ~o ra m<)t luqng bao g6m chu yeu lå eat den. Trong eat den thu<mg chua nhi€u cac kim loai guv c6 gia tri nhu: cac nguyen t6 dftt hi~m, thori, titan, v6nfram, zirconi va cac nguyen tb khac. d Viet Nam, eat den dUQ'C tim thfty phan b6 dQC cac tinh ven bi€n mi€n trung tu Thanh J[6a d€n Binh Tlman. Hi~n nay vi~c khai thac eat den a Vi~t Nam chu y€u d€ xuåt qu~ng th6 tach låy ti tan va m<)t s6 kim lo~i quy khac. Rieng thånh phån trong eat den Vi~t Nam chu yeu chua khoang v~t ilmenit. Ham luqng ilmenhit trong eat den thay dbi tu 20 d€n 147kg/m 3 . Tbng tru luqng llmenhit cua Vi~t Nam khoång 17-19 tri~u tån. Ilmenhit Vi~t Nam c6 håm luqng tuang d6i cao so v6i ilmenit cua m<)t s6 nu6c. Ilmenhit c6 c6ng thuc h6a hQc lå FeTi03 , ngoåi ra con m<)t s6 kim lo~i khac lå mangan, magie . (Wikipedia ti€ng Vi~t)

Di, Tren con Duimg SoKhong Dem thenh thang cho long ngm)'i hu huy~n Hiu hi u troi may gi6 thua xa xua. Chan bu6ng xu6ng con d6c dåi da cung Cao thftp nhå rna måt s6ng nhftp nh6. Nåm u e gitra d6i bo ch~t h(fp Må b6ng quanh co nhu m<)t ti€ng tha dåi . .. V å, con nu6c d~p d€nh rmn rac Soi gu0'11g m~t bu6n, soi ngån da tan phai! Con duong kh6ng mang ten - d6c chia tinh tram nhanh Lai se bu6n ru ngh(fn ti€ng nghin nam . .. M~ch nu6c trong gitra long mu0'11g u t6i Nhu ni€m vui se ch€t y€u an thåm! B6ng dua huang cå m<)t giån thien ly, Hoa r6i trang: bån giao huang tinh co. Oi! L~ng le phut ng~m ngui cåm xuc Nhu m6i cuoi nåo thftp thoang trong rna. D6i måt sang tuang hai vi sao nh6, Hai giQt nu6c bu6n 16ng lanh, tren cao, Tu mai nhå xua nh6 xanh VUOn cay la ... V å tinh tha dåi db xu6ng d6c chi em bao! Da tirng phi€n gitra long ducmg tra ctrng. Hai da giå! Lang dang bu6c chan si ... Long tham thåm v6i bu6n chia tram nhanh, C6 nhanh nåo tro !~i ch6n ra di?

Nguyin Thiiy Nam

Vi~t&D9c D~c San 2012

Khai tir Thua mang mang Trai D~t, Da dinh sån phucmg Nam, Me. D~t' nuoi tram trling, Cha Bi~n, tinh cuu mang. L~c Long, R6ng Nam Håi , Åu Ca Tien Linh Nam. ' ' , Chia con, nguai xuong bien, Nguai theo My Van Lang. , Hung vucmg chung m('>t To, R6ng Tien chung m('>t dong, Tram con chung m('>t b<;>c. G~m v6c m('>t non song. Banh chU'ng banh giiy Deri Hung Vucmg thu sau, Due vua tu6i da cao. Mubn truySn l~i ngoi bau, Ben g<;>i cac Lang vao. Lenh truySn: "Cac nguai hay, Nhan dip Nguyen Dan, nay, Dang cung len Trai Dat, Ta an due cao day. M6n ngon hay ki~p so<;1n, M6n nao vua y ta, Ke long thanh dang cung, Ngoi bau se truySn cho"

Vi ~t&D 9c D ~c San 2012

Cac Lang quy tuan

Ke vS len nui cao.

l~nh,

Tim chan g~u, phuqng, tri..· Tbn cua' nhiSu cong lao. , Nguai l~n l('>i xubng bien, Ki~m håi sam, bao ngu ... Mong duqc truySn ngoi bau, TiSn b<;1c lån cong phu. Rieng Ti~t Lieu eling vq, Quen n~p sbng dem sa. Lam ru('>ng tr6ng h~t th6c, Ao våi tv quay ta. V q ch6ng au lo ngh~, Lenh vua cha da tryen. _ ;,Ngoi bau ta khong tuang, Nhung Trai, D~t thieng lieng. Long ta quå tha~ kinh, Mubn dang len To Tien. Nhung b~c tiSn khong c6, Xin du kh~n cm tren." Long thanh quå ~g nghi~m, Ti~t Lieu dem nam rna, Duqc thfin nhan mach båo:

-"G~o ,

th6c nguai c6 thira. G~o g6i vu6ng lå chu6i, Ben trong nhan d~u xanh, Lu(>c ba canh cho chin. Vu6ng, lå manh dåt lånh. Db x6i gia th~t nhuy~n, N~n hinh tron thuy chung. Thcnn mui g~o tinh khi~t, Tron , luqng ca bao dung. Vu6ng, tron Trai d~t ~y, Chling sinh va mu6n loåi, On mua hoa gi6 thu~n. Thien Dia m(>t kh6ng hai." Tinh gi~c , Lieu eling vq, V(>i va g6i bånh chung, Db x6i, bånh giåy n~n. Nguyen Dån thånh kinh dang. Vua Hling n~m cåc m6n, Nåo cha phuqng, nem c6ng. Bao san håo, hai vi,

Vuang eling chimg hai long. Khi Lieu dang hai m6n, Lå chu6i g6i dan sa. Vuang ng~c nhien n~m thu, Long vui, giQng nhan tir: -"D~t, Trai cho sv s6ng, Th6c, g~o tay nguai låm. L~nh ta truySn dang eling, Thu y cåc nguai xem. Lieu long thanh yeu D~t, Tren kinh luqng Trai cao. C~y cåy gia c6ng kh6, Ng6i bau xfrng ta trao ." Tir d6 m6i dip T~t, Nhå nhå g6i bånh chung. On T6 Tien, Trai D~t, Kh~n nguy~n, thånh kinh dång.

D uo·ng KiJn

ThU' cho nhau

Ban Thvc Hi~n chån thånh cam an qui van thi si, han muai nam qua da dSu d~n gm sang tåc vS cho chling t6i, d~ Vi~t&DQc c6 ca h(>i d~n v&i d(>c gia m6i nåm m(>t lån nhu m6n qua trao cho nhau trong dip xuan vS. Nam nay, vi b~t nga bi tra ng~i ky thu~t vao phut ch6t nen c6 bai kh6ng d~n duge v&i d(>c gia trong D~c San Xuan Nhåm Thin 2012 nåy, xin tåc gia eling nhu d(>c gia vui long bo qua. Song song v&i vi~c d6ng g6p nhfrng sang tåc con lå S\f d6n nh~n nhi~t tinh cua qui b~n DQc, dåy la sv kich l~ tinh thån råt l&n giup cho Vi~t&DQc s6ng con. Cung v&i vi~c ting h9 tinh thån, qui vi da ung h9 ca v~t ch~t, d~c bi~t nam nay: Nguy~n T~n Vinh 200 Kr va Trån Van Nho 300 Kr. Va sau hSt, ViSt & DQc kinh chuc toån th~ quy than hfru g6p m~t trong D~c San Xuån Nhåm Thin 2012 va b~n dQc khllp nai m(>t nam m&i an khang thinh vuqng.

V i@t&DQc D ~c Sa n 2012

n~ng vl

dm dem

Nh~c d~o ( ti~ng vT clm dQc tåu ) ..... . .. . . .

E>em trong

nhlf chiec b6ng

b.;m

B~ai.

Cung td

å an

con chlfa vdi ti eng

- -.----,--håt.

Nglfai xa

A~-5

nhung vl

l":\

sa o

chdi

Tlm den

vdi. ..

ngufl'i

chut

ni~m vui

Bay

b~ng nhac di~u

reo

tt .Jx~m.

vang.

h 't

khdi

c~~

ni~m con trong måt nh6'

md. Am

'! Ru

Mi~t mal dai

v6'i nh~t

ta, Am

nhoa

vT dm

trong md.

theo diep

khdc

Yi~t&D9c f)~c San 2012

vai. ..

Cho thenh thang

Copynght (C) • matenals. No redistnbutton WJthout the authors' consent

n6i ni~m

theo gi6

Grn

Ben h~m

Vd.

l":\

du'dng

Oi!

trong bd

bu6n ai

di.

X6i

v6'i du'

rall. ....

!':\

.... Am ron lqJ.

Dm7

phOi.

clfO'i Am

E>em tren

vai

tha

Net al

dO'i cung l책 mOng bay

--.__/

nhlf

xanh xao

!':\

l~nh

d61

ngAn tik

mOl ...

Mlfa ddn

Thl~t

nho. E>~ h!t ...

xa ...

Bergen, 09. 10.2003 Th.\n 책i t~g d~c bi~t d~n Truang -E>Inh, Linh Chi va Tr책n E>~ Phlfoc d@ cung slnh ho~t tren dlc!n dAn Nhi(lc Vi~t.

kY ni~m nhl'mg ngay Trin Thvy Mlnh

http://hathaykhongbanghayhat.org/node/6683

Vi0t DQc hun hnnh gi&i th i ~u t~p truy~n th(r hai cua nhå van Ph~m Tin An Ninh, hi~n ctr ng~1 tni \:a-uy. Ser tnrtm g cua ong lå v i ~t ve nhu·ng nguai linh Vi~t Nam c(>ng hoa, vå s6 ph~n cua hQ snu ngr'1y mftt mr6c. Cåch kf chuy~n c(Ja ong nh~ nhång, nhtrng råt chan thånh, d~ låm nguai dQc dm d0ng hoa minh våo diu chuy~n cho d~n do~n k~t luon c6 h~u va dåy tinh ngtroi.

Li0n

l ~c

Giå bån: 20 My Kim mua sach qua e-mail phamtinanninh@yahoo.no

Tl lO

Cl~G Vi 111 VIE

V ;0t DQc h:ln h:111[1 gi6i thi~ u t~p tho C Lia nhå tha Cung Vinh Vi~n, xutit bån 20 l l . Thu 11/· nu)t cur,)c duo chui gdn hdt vang sinh nr, la iim ban etla m(jt cåi s6ng rdt nguai. Tha Cung Vinh Vien m1;i ngLiy "Jn huo dung nu rhem nhtrng d6a lang yeu ddu xua, du tu6i h(Jc da vao c6 lai rhdtth(tp, hieu r&ng .w5ng c16·i lti k /u)ng elc> UY{I\' NGU YEN (Trich tir bein nguy~t san Quim Van, s6 ra ngay 26110120 1 I) S~tch hong in gi~t b~m. B~n d<;>c yeu tha xin lien c u n gv inhv i enui" ~· a hoo.no

!~c

tac giå qua e-mail