Herfstnummer 2014 grote nete

Jaargang 13 Driemaandelijks tijdschrift Oktober, November, December 2014 Nr. 4

BelgiÍ – Belgique P.B. 2220 Heist-op-den-Berg 1 8/4299

Grote Nete Afdeling Grote Nete: Herselt, Hulshout, Laakdal, Westerlo Afdeling Heist-op-den-Berg

V.U.: Staf Aerts Averbodesesteenweg 93 2230 Herselt

Afgiftekantoor: 2220 Heist-op-den-Berg 1 Met erkenningsnummer P106272

Inhoud herfstnummer 2014 Woord vooraf De natuur, onze beste buur!

1

Natuurbeleving Stiltelandschap De dorpslinde van Itegem

2 3

Dag van de Natuur in Hallaar Diavoordracht: Wilde bijen, een wereld apart Lezing: Paddenstoelen leren begrijpen Eten voor meer Natuur in Blauberg Natuurpunt plant een bos op de grens van Herselt en Hulshout Cursus: Bomen herkennen in de winter Cursus: Fruitbomen snoeien

4 5 5 6 7 8 8

Activiteiten

Reservaten Langdonken: schoolkinderen leren en spelen in het reservaat Langdonken: JNM houden kamp in de schuur Zeldzame plant bloeit in Varendonk: het klimopklokje

9 10 11

Natuurstudie Bijzondere waarnemingen in onze regio Resultaten ringwerk 2014 in Zammelsbroek Dieren in uwe hof Verdwijnen de knotbomen?

12 15 18 20

Zegswijzen over plant en dier Bergfolk 6 brengt ons een kanjer Activiteitenkalender Natuurpunt Heist-op-den-Berg Activiteitenkalender Natuurpunt Grote Nete Info

17 17 22 23 24

Varia

Omslagfoto: Herfstlandschap aan de Grote Nete (foto Paul Anthonis)

De natuur, onze beste buur! door de redactie

Als rechtgeaarde natuurpunter dragen wij alle in de natuur levende dieren een warm hart toe. Maar dat neemt niet weg dat we er ons van bewust zijn dat sommige soorten vogels en zoogdieren overlast kunnen veroorzaken en zelfs schade berokkenen aan de natuur en de mens. Gelukkig bestaan er heel wat maatregelen die schade door dieren kunnen voorkomen. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) heeft al die preventieve maatregelen overzichtelijk gebundeld op een website en in de brochure De natuur als goede buur – (Samen)leven met wilde dieren, hoe doe je dat?

Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), een agentschap van de Vlaamse overheid, werkt aan het behoud, de bescherming en de ontwikkeling van natuurgebieden, bossen en parken. Het brede publiek kent het ANB vooral van zijn campagnes De week van het Bos en de Dag van het Park, en natuurlijk van de boswachters. Het ANB staat namelijk in voor het duurzaam beheer en toezicht van in het totaal 75.000 hectare bos of natuurgebied.

De natuur als goede buur Het ANB doet beleidsvoorbereidend en beleidsuitvoerend werk voor de Vlaamse minister van Omgeving, Natuur en Landbouw, Joke Schauvliege. In het voorwoord van de brochure De natuur als goede buur schreef zij (als minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur in de vorige Vlaamse regering) het volgende: “Natuur is vaak dichterbij dan we denken. In een dichtbevolkte en -bebouwde regio als Vlaanderen vinden we natuur niet enkel in reservaten, bos- of parkgebieden. Sommige diersoorten hebben zich wonderwel aangepast aan een leven in de nabijheid van mensen. Het directe contact met de natuur in onze dagelijkse leef- en werkomgeving is meestal een fijne ervaring, maar sommige diersoorten die zo dicht bij de mensen leven, kunnen soms ook last en schade veroorzaken bij hun zoektocht naar voedsel, nest- en schuilplaatsen.

Heel wat schade is te vermijden, door gepaste, vaak eenvoudige preventieve maatregelen te nemen. Het Agentschap voor Natuur en Bos streeft naar meer en betere natuur in Vlaanderen, midden in de maatschappij. Vanuit die visie heeft het ANB in overleg met het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek en met vertegenwoordigers uit de natuur-, landbouw-, visserijen jachtsector een praktische handleiding opgesteld om schade door wilde en beschermde diersoorten zo veel als mogelijk te voorkomen.”

De handleiding De natuur als goede buur – (Samen)leven met wilde dieren, hoe doe je dat? bundelt de conclusies van alle studies en al het overleg. Ze laat de zeventien groepen diersoorten waarover het ANB de laatste jaren klachten ontving, de revue passeren. Ze omschrijft de preventieve

- grote nete -

maatregelen die men kan nemen om zijn eigendom te beschermen. Maar ook bestrijding, bijzondere jacht en de betrokken wetgeving komen uitvoerig aan bod.

Code van goede praktijk Op 1 juli 2014 werden deze preventieve maatregelen als Ministerieel Besluit gepubliceerd in het Staatsblad, onder de vorm van een Code van goede praktijk.

Sinds 1 juli 2014 is het verplicht om minstens één van deze preventieve maatregelen te nemen, vooraleer men aanspraak kan maken op een schadevergoeding bij de overheid. Voor sommige jachtwildsoorten, zoals konijnen, grauwe ganzen of wilde eenden, is het bovendien verplicht om, indien de maatregelen toch niet het beoogde effect hebben, over te gaan tot bijzondere jacht of bestrijding alvorens een schadevergoeding aangevraagd kan worden.

Het toepassen van minstens één preventieve basismaatregel is voor alle jachtwildsoorten, op dam- en edelherten na, een voorwaarde om te mogen overgaan tot bijzondere jacht of bestrijding.

Naast de verplichte maatregelen uit de Code van goede praktijk, wordt telkens een reeks extra maatregelen voorgesteld, die de effectiviteit nog kunnen verhogen.

U merkt dat de website, handleiding en de aparte folders geen overbodige instrumenten zijn om aan de weet te komen hoe de vork precies aan de steel zit.

Anderzijds twijfelen wij er niet aan dat rechtgeaarde natuurpunters geen handleiding nodig hebben om de natuur te ervaren als een goede buur met wie het goed samenleven is.

De natuur als goede buur is een kleurrijke en fraai geïllustreerd handleiding van 90 pagina’s geworden.

Ze loodst ons door het hele proces: het voorkomen van schade, bijzondere jacht en bestrijding van schadesoorten en het aanvragen van een vergoeding bij eventuele schade.

U kunt ze online raadplegen of als pdf (9 MB) downloaden via de website www.natuuralsgoedebuur.be van het ANB. Maar u kunt ook de papieren versie (en aparte folders per diersoort) bestellen via dirk.demeyere@lne.vlaanderen.be

1

Stiltelandschap door Eddy Vets Vaak is de wandelaar zich pas dan van de heilzame Neterust bewust als een storend geluid het stilteweb doorboort. Vaak is de mens de oorzaak. Mensengeluiden doden de stilte, natuurgeluiden versterken ze.

De kern van alle dingen is stil en eindeloos…

Felix Timmermans Stilte bestaat niet tenzij in de dood. Wanneer het uiterlijk stil is, geen blad beweegt, geen grasspriet roert, kan het in ons binnenste stormen en tempeesten. Ook omgekeerd kan een ontketende natuur ons vredig stemmen alsof hij al onze roerselen meeneemt op zijn onstuimige tocht.

Wie de Netevallei opzoekt, mag er vaak een gedragen stilte ervaren. De wind die over de uiterwaarden en beemden waait, legt een wolk van rust over het land.

Al wat leeft lijkt ervan vervuld. Vogels zwijgen en geruisloos stroomt de Nete, gestadig en gezapig. Wie meestroomt op dit ritme van de Nete ondergaat en beleeft een diepe verbondenheid met het landschap.

Langzaam, zonder enig verlangen, zonder denken of dromen dompelt de rivier de wandelaar in een volle leegte onder. Er zijn de wolken die drijven maar zwijgen; er zijn de grassen die buigen maar luisteren ... en de rivier wijst de zilveren weg naar het thuiskomen in de stilte.

Misschien proeft de wandelaar zo even van de heilzame bronnen der stilte en vindt hij vrede in zijn zoektocht naar de zin van het bestaan. Zijn leven beweegt zich immers ook vanuit de oerstille voorgeboorte naar de eeuwige stilte van de dood. Daartussen vloeit zijn levensloop als een rivier ontsproten aan pijnen en vreugdevol gekrijs, stervend in leed en verdriet. Alfa en omega is de stilte, daartussen een stroom (sic) van geluiden en klanken.

Recht op stilte zou een verworven recht moeten zijn.

Doch velen verdragen de stilte niet, behalve als blijkt dat dit een mogelijke therapie kan opleveren tegen de vele gevolgen van een gestrest leven vol drukte en lawaai vanaf de eerste wekkerradio tot de laatste discodreun.

Het vreemde is dat vaak vreemde religies of levenswijzen nu net die stilte aanbieden waarin men zich voor even tegen betaling laat onderdompelen. Ons eigen Netelandschap biedt een bron van meditatie en contemplatie, van verstilling en aandachtige aanwezigheid. Gratis!

Wie langs de Neteboorden bewust aanwezig is bij al wat hem omringt, kan veel van zijn ballast loslaten en laten meevoeren op de constante stroming van de rivier. Eens heel wat lichter geworden, kan hij zich misschien voor even één voelen met het grote geheel dat hem omringt. In die eenheid heerst vrede, rust en stilte alsof alles even stil-staat.

OPROEP: STILTEWANDELING Voor Natuurpunt willen we eens een stiltewandeling in de Netevallei organiseren. Deze winterwandeling verloopt uiteraard in stilte met stille rustpauzes, enkele teksten ter reflectie en poëzie ter afwisseling.

Wie hiervoor belangstelling heeft neemt contact op met Eddy Vets, 015 25 18 12

Geruisloos stroomt de Nete, gestadig en gezapig (foto Paul Anthonis)

2

- grote nete -

De dorpslinde van Itegem door Eddy Vets De apologie voor de dorpslinde van Itegem.

Met zijn kruin als kroon, stoere stam en vaste voet troont de lindeboom naast de Sint-Guibertuskerk op het hoogste punt van zijn ‘Plaetse’ in het dorp. Hij tekent het unieke silhouet van het plein, siert het centrum met de vele tinten groen en overvleugelt de dorpelingen zoals een moederkip haar kuikens.

Er is de laatste tijd wat te doen omtrent deze historische boom. Sommige snoodaards willen laten geloven dat de boom oud, ziek en versleten is. Misschien willen ze hem wel weg uit het dorpszicht om plaats te maken voor enkele auto’s. Recent dendrologisch onderzoek (zie Rapport Kristof Haneca) leert ons dat de boom ongeveer 260 jaar oud is. Dit betekent niet dat hij stervende is.

Waarom de boom destijds is geplant valt historisch niet te bepalen. Enkele gissingen. Is het een vrijheidsboom? Heeft het iets te maken met de Franse Revolutie? Is het restant uit een vroeger natuurgeloof al of niet gekerstend tot kapellekesboom? Was het een dorpsboom waarrond de dorpelingen ’s avonds samenschoolden om de nieuwtjes uit te wisselen of rond dansten bij trouwpartijen? Mijn veronderstelling gokt op een ‘drieweegse’ linde gezien zijn strategische standplaats tot op heden nog duidelijk aanwijsbaar.

Met de op til zijnde werken hopen we dat deze eerbiedwaardige boom de nodige zorg en respect zal krijgen. De dikke knobbels onderaan de stam, wat wijst op een sapophoping na een niet verzorgde wonde en ook de verhoogde boomspiegel bewijzen

dat dit niet altijd zo was. Omdat onlangs nog een vrij dikke tak afbrak, wil dit niet zeggen dat de boom in slechte toestand verkeert. Het kenmerk van lindebomen is nu eenmaal dat ze goed snoei en takbreuken verdragen.

Wie trots is op zijn dorp moet zijn dorpsbomen koesteren, want hoe uniek zijn die dorpen niet heden, waar zoveel moest wijken voor koning auto! In dit kleine Netedorp vormt de lindeboom een kleine biotoop van leven en herleven, jaargetijde na jaargetijde als een perpetuum mobile merken we zo de symbiose van natuur en religie in ons midden.

Hoe weinig realiseren we ons de waarde van deze eeuweling. Hoevelen zag hij onder zijn kruin komen en gaan? Hoe fors trotseerde hij stormen en tempeesten? Hoe zuiverde hij de lucht van gassen en vieze dampen! Hoe torsen zijn wortels nog steeds de daver van voertuigen en ander gedreun!

Daarom, dorpelingen, verheug u met deze lindeboom. Oud en verweerd is zijn ruwe bast, doch jong en levendig zijn bladerdek. Zijn weidse kruin beschermt tegen regen en onheil, wind en ontij. Hij staat pal als een vast element in een wereld vol chaos en verandering, en vormt zo een vast punt waar zoveel nood aan is.

Voor onze drieweegse linde zijn er ook drie richtingen aan te wijzen. Ofwel laat die boom ons totaal onberoerd, ofwel laten we hem verdwijnen, ofwel zullen we hem verzorgen en eerbiedigen. Laat ons kiezen voor het laatste.

De dorpslinde in Itegem, meer dan een kwarteeuw oud, verdient onze zorg en ons respect. (foto: Tobias Ceulemans)

- grote nete -

3

Za 15

november 2014

Steek mee de handen uit de mouwen voor de natuur Bijeenkomst om 9 u of 13 u Lokaal Natuurpunt: Leopoldlei 81, Hallaar (Heist-op-den-Berg) ’s Middags gratis lekkere maaltijd Voorzie gepaste werkkledij en handschoenen.

Meer info: Stefan Janssens 0497 22 18 59 www.dagvandenatuur.be

Diavoordracht: Wilde bijen, een wereld apart De laatste jaren bereiken ons meer en meer alarmerende berichten over de achteruitgang van bijenpopulaties. Bij honingbijen zijn wintersterftes van 10% tot 15% van de kolonies normaal. Maar de laatste 10 jaar loopt het aantal wintersterftes van de bijenvolken op van 30% tot 50%.

In Vlaanderen leven er 338 soorten wilde bijen. Liefst 56% van deze soorten staat op de Rode lijst in Nederland. Elke hulp is welkom. Plaats ook een bijenhotel in je tuin. Verneem meer over de levenswijze van solitaire bijen tijdens deze prachtig geïllustreerde diavoordracht door bijendeskundige Peter Hendrickx.

Bedreigingen Bijen zijn zeer gevoelig voor sproeistoffen.

Recent onderzoek wees uit dat vooral nieuwe pesticiden, zoals neonicotinoïden zeer schadelijk zijn. Deze producten worden gebruikt bij de behandeling van plantenzaden, waardoor de plant van binnenuit beschermd is tegen vraat. Deze stoffen komen op deze wijze ook in het stuifmeel en de nectar van planten terecht.

Moderne akkers en weilanden bevatten weinig of geen bloemen. Door de intensivering van de landbouw en het toenemend gebruik van meststoffen is het aantal wilde planten in het buitengebied sterk achteruitgegaan. Talrijke tuinen zijn eveneens steriele omgevingen met kort gemaaide gazons, coniferen

en buxusstructuren. Een bloemrijke tuin kan een grote meerwaarde hebben voor bijen en hommels.

Deze bestuivende insecten hebben bloemplanten nodig als voedselbron en allerlei ‘wilde hoekjes’ om in te nestelen.

Bouw zelf een bijenhotel In Vlaanderen leven ruim 300 soorten wilde bijen. De meeste bijensoorten leven solitair en nestelen ondergronds. Andere soorten gebruiken holle stengels of holtes in dood hout. Vaak worden in één stengel verschillende eitjes afgezet, samen met wat stuifmeel. Elk eitje wordt afgezet in een aparte cel. De larven, die eerst het stuifmeel opeten, verpoppen na een zekere tijd tot volwassen bijen.

Om voor extra nestgelegenheid te zorgen, kun je zelf een bijenhotel maken door gaten te boren in een blok hout of door riet- of bamboestengels in een houten bakje te stoppen. Hang het hotel op een zonnige plek, die beschut is tegen regen en wind.

Diavoordracht Op zaterdag 8 november 2014 om 20 uur organiseert Natuurpunt Heist-op-den-Berg een diavoordracht over de ecologie van solitaire bijen. Peter Hendrickx geeft ook nuttige tips voor de bouw en plaatsing van bijenhotels.

Deze activiteit vindt plaats in het Natuurpuntlokaal, Leopoldlei 81 in Hallaar. Inkom: 2,50 euro.

Lezing: Paddenstoelen leren begrijpen Wie een basiscursus paddenstoelen volgde, weet dat zwammen herkennen geen sinecure is. Je moet je er echt in verdiepen om vezelkoppen, franjehoeden, breeksteeltjes en mycena’s uit elkaar te houden en op naam te brengen. Herkennen is één ding, hun leefwijze begrijpen een ander.

De voorbije jaren hebben tal van wetenschappelijke onderzoeken nieuwe inzichten in de ecologie van paddenstoelen opgeleverd. Zo zijn we iets beter in staat om te begrijpen waarom de ene paddenstoel ergens wel of niet verschijnt, hoe zwammen onder-

ling concurreren, en wat hun precieze rol in ecosystemen is. Wist je bjjv. dat sommige fopzwammen stikstof uit aaltjes halen die ze zelf doden? Of dat door klimaatverandering judasoren nu ook vaak op beukentakken en niet enkel op vlier groeien?

Deze voordracht is gericht op een publiek dat een basiskennis van paddenstoelen bezit, en vertrouwd is met begrippen als symbiont of saprofiet. Geïnteresseerde paddenstoelenwerkgroepen kunnen deze avond laten volgen door een inleidende avond op paddenstoelenmicroscopie.

Wanneer: woensdag 19 november 2014 van 19:30 tot 22:00 Waar: Vrije Basisschool Bergom, Hoge Dreef 7, 2230 Herselt Organisator: Natuurpunt Grote Nete, Natuurpunt Educatie Prijs: leden: 5,00 €, niet-leden: 8,00 € Doelgroep: volwassenen met basiskennis van paddenstoelen Inschrijven (verplicht) en info: via Manu Vlaeyens, manu.vlaeyens@natuurpunt.be, 0473 94 16 08

- grote nete -

5

Eten voor meer Natuur

Zondag 23 november 2014 in de parochiezaal van Blauberg We dienen op van 12 uur tot 15 uur

MENU Aperitief Witloofsoep Hagelands varkensstoofpotje met rijst of kroketjes Voor de vegetari毛rs quorn in plaats van varkensvlees Soepje van bosvruchten met een bolletje ijs

Prijzen: 13 euro voor volwassenen 6 euro voor kinderen tot 12 jaar

Inschrijven v贸贸r 18 november is noodzakelijk per e-mail of telefonisch.

Betalen doe je bij de inkom.

Inschrijvingen bij een van de bestuursleden en bij Staf Aerts, Averbodesesteenweg 93, 2230 Herselt Tel. 013 77 45 48 e-mail: Staf.Aerts@telenet.be

6

- grote nete -

Natuurpunt plant op 30 november een bos op de grens van Herselt en Hulshout.

U heeft de spandoeken in de Dieperstraat wellicht al zien hangen? Inderdaad op 30 november planten wij een gemengd bos met een oppervlakte van ongeveer anderhalf hectare.

Om de aanplant meer kans op een mooie ontwikkeling te geven, passen wij een ‘ster-systeem’ toe. Vanaf de centrale boom in de ster vertrekken vier stralen van elk vier boompjes. Verspreid over het terrein creëren wij zo 75 mini-bosjes. Op deze manier ontstaat er een ongelijkjarig bos. Immers de omliggende bossen zullen de open plekken tussen deze 75 mini-bosjes de volgende jaren geleidelijk aan innemen.

We krijgen een ongelijkjarig bos waardoor het terrein golft: sommige bomen zijn hoger dan de andere.

Wij hebben uw hulp nodig om de 1300 bomen te planten!

U kan ons helpen door alleen of in groep (met familieleden, buren, verenigingen ...) pakketjes van 17 bomen te planten. Dus iedereen kan één of meerdere pakketten ter harte nemen.

Gratis uiteraard! Wij beginnen om 13.00 uur.

Na de noeste arbeid kunnen de dorstigen zich tegen een zacht prijsje laven. Wij zorgen voor een drankkaart gaande van chocomelk over een pintje tot jenever.

In de namiddag openen de burgemeesters van Herselt en Hulshout, onder het toeziend oog van de journalisten, officieel het nieuwe bos.

Indien u het voornemen heeft één of meerdere pakketjes te planten, geef dan a.u.b. vóór 11 november een seintje aan Kris Dries 0495 47 64 29 of Guido Ceulemans 0477 59 05 62.

Gelieve zelf spaden mee te brengen.

PS: Parkeren aan het containerpark

- grote nete -

7

Cursus: Bomen herkennen in de winter Hoe bomen en struiken herkennen in de winter?

Hans Verboven geeft tekst en uitleg in één theorieles en twee praktijkwandelingen.

De winter is het ideale seizoen om bomen en struiken te herkennen. Misschien kijk je nu even vreemd op.

In de winter staan er toch geen bladeren op de bomen? Klopt. Maar bladeren zijn niet het enige kenmerk waaraan je een boom kan herkennen. Knoppen bijvoorbeeld zijn bijzonder handig om een boom of struik te determineren. Een linde heeft dikke, roodachtige knoppen. De knoppen van de beuk zijn fijn en spits. Ook de schors en het wintersilhouet van een boom geven je heel wat informatie over de soort.

Iedereen die graag wil leren hoe je bomen en struiken kan herkennen aan de hand van knoppen en andere winterkenmerken, is welkom.

1 theorieles en 2 praktijkwandelingen.

Theorie: vrijdag 21 november Lesgever: Hans Verboven, medewerker Natuurpunt 19.30 uur lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar

Praktijk 1: zondag 23 november Lesgever: Hans Verboven 13.30 uur lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar

Praktijk 2: zondag 7 december Lesgever: Hans Verboven 13.30 uur lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info en inschrijving: Paul Anthonis 015-24 89 88 of paul.anthonis@scarlet.be Deelnameprijs: leden € 7.50, niet-leden € 10

Inschrijven verplicht

Cursus: Fruitbomen snoeien Deze cursus gaat over het snoeien en bemesten van streekeigen steenfruit, pitfruit en fruithagen.

Theorie en praktijk door Eddy Vets.

Theorie: zaterdag 13 december 2014 Lesgever: Eddy Vets 19.30 uur lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar

Hoogstam, halfstam en laagstam (struikvorm) worden behandeld. Naast de grondkeuze en de grondbewerking, komen ook het correct planten van de fruitbomen aan bod. Waarom en wanneer en hoe snoeien leidt tot een gezonde fruitboom met veel vruchten.

Ook de vele variëteiten per fruitsoort worden besproken. Naast de theorieles volgt ook een toepassing in een praktijkles bij de lesgever thuis.

Praktijk snoeien: zaterdag 28 februari 2015 Lesgever: Eddy Vets 10 tot 12 uur: Bevelsesteenweg 85, Itegem Info en inschrijving: Paul Anthonis 015 24 89 88 of paul.anthonis@scarlet.be Inschrijven verplicht Deelnameprijs: € 5

8

- grote nete -

Natuur voor kinderen door Benny Van Dyck De Freinetschool Triangel uit Booischot en de afdeling Hageland-Zuidekempen van de Jeugdbond voor Natuurstudie en Milieubescherming waren te gast in de Langdonken. En het is weer maar eens gebleken: kinderen houden van natuur, kinderen voelen zich goed in de natuur, kinderen leven zich uit in de natuur.

Natuur is goed voor kinderen: ze leven er zich fysiek uit, ze leren over de dieren en de planten, ze ontdekken de samenhang in de natuur. Al spelend leren, al lerend spelen.

Kennis én respect gaan hand in hand: na de verwondering komt de bewondering. Bij een aantal kinderen zal deze bewondering ongetwijfeld leiden tot (grote) inzet voor de bescherming van de natuur, van onze leefomgeving. Meer nog, dit besef met bijkomende actie zal er niet komen als niet vooraf, op relatief jonge leeftijd, de kinderen ‘hun hartje mogen ophalen’ in een of ander natuurgebied.

Langdonken, natuur voor kinderen, kinderen voor natuur!

Niet verwonderlijk dus dat de Freinetschool Triangel uit Booischot op 5 september weer paraat was in de Langdonken. De kinderen van de derde graad (de Monstertjes en de Duiveltjes) gingen op natuurexploratie, ontdekten, vingen, vielen in de modder, maakten veel plezier en gingen over tot actie. Ze voerden beheerswerken uit. Het verslag dat de Duiveltjes maakten spreekt voor zich.

We hebben dopheide, struikheide, moeraswolfsklauw, kleine zonnedauw en pijpenstrootje gezien. Het zijn plantensoorten uit het heischraal grasland. Die planten hebben we allemaal geleerd van onze goeie meester Benny.

“Een superdag” “We zijn met de klas van Bart en Benny naar de Langdonken gefietst. De Langdonken is 360 voetbalvelden groot. Dat is 180 ha.

Het is een natuurreservaat. De Langdonken heeft zijn naam te danken aan een grote S-vormige donk in het moeras. Het was daar heel leuk. We hebben in het moeras gezwommen.

We kregen grote dorst, we hebben heel hard gezweet, het water was snel op. Als dessertje aten we een appel of een peer. Sommige kinderen hadden veel blaren.

Een appeltje voor de dorst …

Er waren heel veel dieren. Bijvoorbeeld: kikkers, muggen, vogels, een konijn en spinnen. Een blauwe reiger en vier watersnippen vlogen op. Er zaten tijgerspinnen en rare insecten. Bijna iedereen werd erdoor gebeten. Toen hebben we een kampvuur gemaakt. Het werd een steekvlam.

En dat allemaal om worstjes te roosteren voor onze hotdogs. Het kampvuur was zeker zeven meter hoog. De jongens hebben het meest aan het vuur gewerkt.

Sommige bladeren waren door het vuur zwart geworden. En we bleven er steeds maar dennentakken bij op gooien.

- grote nete -

9

“Na het vuur, het eten en het kikkertjes vangen, zijn we een wandeling gaan maken. Tijdens de wandeling hebben we omgevallen bomen beklommen. We hadden een heel mooi uitzicht. Op het einde moesten we een redelijk diepe rivier voorbij en alle laarzen werden gevuld met water. We werden helemaal vuil. Er werd veel gelachen en gespeeld.

Er waren reeënbedjes in het bos. Daar slapen de reeen. Aan de stammetjes laten ze geur achter. Er waren veel putten. We weten niet van wat het was. We twijfelen dat het van een everzwijn of van een grote hond was. In het bos waren er veel paddenstoelen, grote en kleine. Het was een superdag !”

*************************************

JNM Hageland-Zuiderkempen in de Langdonken JNM Hageland-Zuiderkempen hield het weekend van 27-28 september 2014 zijn startdagen in natuurgebied de Langdonken. Op zaterdagmiddag werd een bende stoere Ini's (13-15 jaar) uitgedaagd door piraat Jack om te tonen dat zij kunnen overleven in de natuur. Na het bouwen van een vlot en een kamp, en het bereiden van hun eigen eten op een kampvuur, wachtte hen nog een laatste uitdaging: in het donker een parcours doorheen het bos overwinnen. Nadat iedereen bewezen had de naam Ini waard te zijn, vielen we moe maar voldaan in slaap op het stro.

De volgende ochtend moest iedereen vroeg uit de veren om dertig dolenthousiaste Piepers (7-12 jaar) te verwelkomen. “Na wat naamspelletjes om elkaar te leren kennen, gingen we op excursie in de Langdonken en leerden we dat dophei vochtige plaatsen verkiest, terwijl struikheide het liever droog houdt, en ontdekten we aan de rand van een perceel een hele plek kleine, rode vleesetende plantjes: zonnedauw!

Ten slotte speelden we in het bos een strategisch spel waarbij we een mooi stukje natuur probeerden te redden van de fabrieksbazen. We konden president Obama overtuigen van het belang van de natuur en keerden voldaan terug naar de schuur waar de ouders ons opwachtten.”

10

“Wij willen heel graag Natuurpunt Grote Nete en het beheersteam van de Langdonken in het bijzonder, bedanken om ons de kans te geven in de Langdonken onze startdagen te houden en te overnachten in de schuur. Het was een fantastisch weekend en we hebben veel nieuwe jongeren warm gemaakt voor de natuur!”

- grote nete -

Zeldzaam klimopklokje ontdekt door Vic Van Dyck Natuurpunt kon begin dit jaar een perceeltje met stacaravan, allerlei hokken, serre, enkele stenen muren, twee waterputten en andere rommel aankopen in ons natuurgebied Varendonk. Vooral een eeuwenoude zomereik was het meest waardevolle natuurelement tot …

De plaatselijke vrijwilligers zijn onmiddellijk begonnen met het perceel opnieuw zo natuurlijk mogelijk in te richten. De stacaravan en de betonnen omheiningen werden opgehaald en afgebroken door een dorpsbewoner. De rest van de koterij werd door ons eigen beheersteam afgebroken en het afval gesorteerd. De gemeente Laakdal was bereid om dit puin af te voeren en hielp ons verder met het dempen van één waterput en een beerput, alsook met het afbreken en afvoeren van de stenen muren met behulp van een kraan. Bij deze hiervoor hartelijk dank. Ook allerlei tuinaanplantingen werden afgezaagd of uitgedaan en verwijderd. Eén waterput werd behouden omdat er tongvarens in groeien.

Van het oorspronkelijke perceel bleef er na al deze werken alleen het voormalige gazonnetje over. Het was hierop dat wij honderden kleine blauwe bloempjes ontdekten, waarvan wij aanvankelijk dachten dat het om een soort ereprijs ging. Vic was echter alert genoeg om deze ‘kelkbloempjes’ beter te bestuderen en ze als klimopklokjes te herkennen. De wetenschappelijke naam is Wahlenbergia hederacea.

Wahlenbergia is genoemd naar de Zweedse botanicus Göran Wahlenberg (1780-1851) terwijl Hederacea verwijst naar ‘klimop’ met gelijkende blaadjes. Het klimopklokje is 5 tot 30 cm hoog en bloeit van juni tot september. De stengels zijn liggend, draadvormig en vertakt en wortelen op de knopen. De bladeren lijken op kleine klimopblaadjes. De kleine, maximaal 1 cm grote, lichtblauwe klokvormige bloempjes staan op dunne lange stelen die vertrekken vanuit de bladoksels.

Wanneer Vic de vondst op waarnemingen.be invoerde bleven reacties niet uit. Het gaat om een zeer zeldzame plant, waarvan in Vlaanderen maar enkele vindplaatsen zijn bekend, o.a. in de Zegge te Geel, het Olens broek en in het Meergoor te Mol. Luc Vervoort van Natuurpunt meldde ons het volgende over deze soort: “ Het laatste bastion van klimopklokje in Vlaanderen bevond zich in de regio Geel-Westerlo, in de valleien van Grote en Kleine Nete, maar was in ste het begin van de 20 eeuw al zeer sterk op zijn retour. Pastoor Ghysebrechts uit Diest vermeldt nog wel in 1904 over het klimopklokje: “Une riche habitation dans un bois à Veerle”. Hij heeft het echter tijdens zijn loopbaan (1880-1910) enkel op deze plaats en in Olen kunnen aantreffen. De vindplaats in Varendonk betreft dus ongetwijfeld autochtoon materiaal en is een nazaat van de aloude (Zuid-) Kempische populatie. Het is belangrijk dat er nieuw genetisch

materiaal van deze populatie is opgedoken. Omdat het een strikt Atlantische soort is, zit deze populatie op de noordrand van het natuurlijke areaal. Zeker nu de Nederlandse en mogelijk ook de Noord-Duitse populaties zijn uitgestorven, hebben we als Vlaanderen hiervoor een extra verantwoordelijkheid. Vanuit natuurbehoud is net het genetisch materiaal van de populaties 'op hun grenzen' (letterlijk en figuurlijk) zeer belangrijk.”

Klimopklokje (foto Vic Van Dyck) Terwijl wij het perceel aanvankelijk wilden laten verbossen, hebben we met de vondst van dit klimopklokje onze plannen natuurlijk gewijzigd. Lon Lommaert heeft de soort op de Zegge ook opnieuw weten opduiken. Hier ging het om een verruigd grasland dat manueel met de zeis heel kort werd gemaaid en grondig afgerakeld. Op de hierdoor ontstane open plekken verscheen de soort, mogelijk uit de zaadbank. Door het openstellende maaibeheer kende de plant hier een gevoelige uitbreiding en werden later ook nabijgelegen plagplaatsen gekoloniseerd. Ook Luc Vervoort stelt een periodiek maaibeheer voor en ook om voldoende ruimte rondom vrij te maken door bomen weg te doen. Kleinschalig plaggen van verruigde of met bladval overdekte plekken kan bijkomend ruimte geven. Mogelijk verklaart het open maken van het perceel door het kappen van alle cypressen en sierstruiken, deels al de massale bloei dit jaar.

Verder werd het grasveld rond het klimopklokje onlangs al grotendeels gemaaid en het maaisel grondig verwijderd. Mogelijk worden in de toekomst ook enkele stukjes geplagd. Onze verwachtingen zijn hoog gespannen. Klimopklokje groeit en bloeit …!

- grote nete -

11

Bijzondere waarnemingen door Herman Berghmans BIJZONDERE WAARNEMINEN IN ONZE REGIO

juni-augustus 2014

VOGELS Futen werden de hele periode opgemerkt in het Trichelbroek te Eindhout met maximaal 5 op 1-6. Er werd hier minimaal 1 jong grootgebracht (BEH, PLD, VEL, COP, VWG, VKJ, MEE, GEB). In de Roost te Veerle verbleef er 1 (VDV, BEH). Dodaarsjes zorgden voor minimaal 3 broedgevallen in AB&H (LEK, JAG, VWW, DAR, HOA, TUP, AEK, VDHG, VDHD, VLA, VEB, EXF, VPJ, VCL, CLH). Op de Wimp in Wiekvorst doken er 3 kopje onder op 23-6 (VWG).

Twee lepelaars lepelden door het Munninckxgoor te Averbode Bos & Heide (AB&H) op 20-6 (EXF, VBR).

Een purperreiger deed op 19-7 het Trichelbroek aan (PLD), een kleine zilverreiger pleisterde hier op 12-8

Vorst (2) op 6-6 (DMS), over het Elschot te Blauberg op 17-6 (VBB), over Houtvenne op 27-6 en 27-8 (DAG), over Heist-op-den-Berg op 9-8 (SHD), over AB&H op 24-8 (VDHD, VDHG) en in Hulshout op 288 (DAG). Een zwarte ooievaar pleisterde even in AB&H te Veerle-Heide op 7-8 (AER) en een andere vloog over Itegem op 13-8 (STE). Er werden opnieuw enkele grotere groepen Canadese ganzen in de regio opgemerkt met o.a. 100 in Varendonk op 6-7 (VDV), 80 in het Trichelbroek op 1-8 (BEH) en 121 in AB&H op 21-8 (VDHG). Op deze laatste plaats werden ook maximaal 75 brandganzen genoteerd op 18-8 (VDHD) en er verbleven er ook maximaal 20 in Booischot op 20-8 (LOR). Van de grauwe gans werd een eerste zeker broedgeval in de regio vastgesteld met een koppel en 2 jongen op het ven ‘Nooit gedacht’ in AB&H op 15-7 (VDHD). Twee casarca’s lieten zich noteren in Heultje op 14-6 en 22-8 (KEJ), terwijl er 7 zuidwaarts vlogen over AB&H op 15-7 (VDHD). Hier werden dan ook weer 6 bergeenden opgemerkt op 27-8 (CLH) en maximaal 19 nijlganzen op 22-6 (VWW). Van deze laatste ook 17 in het Trichelbroek op 19-7 (PLD). Mandarijneenden lieten zich hier ook de hele periode met 1 à 3 exemplaren spotten (PLD, HEP, BEH, COP). Er was er ook 1 in AB&H op 3-6 en in de slotgracht van de abdij in Tongerlo zwom zelfs een vrouwtje met 6 kuikens rond op 6-6 (BEH, HEP). Tafeleenden werden ook alleen in het Trichelbroek opgemerkt met 1 mannetje op 15-6 en 3 mannetjes en 1 vrouwtje op 22-8 (BEH). Zouden zij tot broeden zijn gekomen?

Lepelaar (foto François Exelmans)

Kwak (foto Paul Helsen)

Purperreiger (foto Dieder Plu) (GOJ) en 2 grote zilverreigers op 18-7 (PLD). Van deze laatste soort passeerden er eveneens 2 over AB&H op 27-8 (LEK, CLH). Tijdens de ringweek in het Zammelsbroek werd tussen 12 en 16-8 dagelijks een roerdomp waargenomen (VKJ, VPJ, BEH, AEK, TUP, THK). Een kwak liet zich dan weer opmerken langs een vijver in Stokberg te Eindhout op 13-6 (BEH, HEP). Ooievaars werden opgemerkt over

12

De eerste visarend passeerde over AB&H op 27-8 (LEK, CLH, VEB, VDHG), gevolgd door 2 x 1 over Blauberg op 28-8 (HOA, DAR). Maximaal 14 bruine kiekendieven werden geteld over AB&H op 27-8 (LEK, VDHG, JAG, VEB). Knap was een koppel wespendieven dat in het Trichelbroek 2 jongen grootbracht. Vanuit de vogelkijkhut werden prachtige foto’s geschoten van de voedselaanbrengende oudervogels (PLD, BEH, HEP).

Om met de roofvogels te eindigen, melden we de aanwezigheid van een koppel slechtvalken op de abdijkerk te Tongerlo gedurende de hele periode. Het

- grote nete -

Wespendief (foto Paul Helsen) plaatsen van een eventuele nestkast wordt onderzocht (BEH, HEP, VKJ).

VKJ ontdekte op 1-7 in Tongerlo een patrijs met 10 jongen. Waterrallen lieten zich geregeld horen in de Langdonken te Herselt (VDB), in het Trichelbroek (BEH) en waarschijnlijk als nieuwe broedvogel in AB&H (LEK, HOA, SCD, VWW, VEB). Twee prachtige steltkluten alhier op 20-6 kregen heel wat bekijks (EXF, VBR, LEK, BEH, HEP, VMM, VLA, VDHG, VDHD, HOA e.a.). Één à acht kleine plevieren werden er tussen 1-6 en 15-7 geregeld geobserveerd met op 20-6 zelfs 2 grote jongen (LEK, DAR, TUP, VWW, VEB, SCD, AEK, VLA, JAG, VDHG, VDHD, MOG, BAJ, BEH). Over de trektelpost passeerde dan weer een morinelplevier op 27-8 (CLH, VEB, VDHD, LEK, JAG) en 1 en 2 watersnippen op 7-8 (HOA) en 18-8 (VDHD). Één à vijf witgatjes lieten zich bekijken in AB&H (VWW,VDHG,VLA, LEK, TOE, JAG, TUP, DAR), 1 à 3 in het Trichelbroek (BEH, PLD, COP) en 1 in de Netevallei te Hallaar (HEW). Oeverlopers pleisterden in AB&H op 2 en 20-6, 18 (2), 20, 24 en 28-8 (TUP, BEH, VDHD, CLH, VDHG, RIG). Deze laatste soort verscheen ook in het Trichelbroek op 277 (PLD). Een tureluur rustte uit in AB&H op 4-6 (VEB, AEK) en groenpootruiters aldaar op 16-6 (VWW) en 2 op 24-8 (DAR). Op 24-8 vloog er ook eentje over Blauberg (HOA). Wulpen lieten zich hier dan weer bekijken op 6-6 (HOA), op 11-6 2 in Tongerlo (GEB) en op 14 en 23-6 in Heultje (KEJ). Maximaal 300 kleine mantelmeeuwen pleisterden in AB&H op 7-6 (TOE). Hiertussen werd tussen 5-6 en 27-7 ook geregeld 1 geelpootmeeuw genoteerd (SCD, LEK, VDHD, VDHG). Op 15-6 werden 2

Steltkluut (foto François Exelmans)

zwartkopmeeuwen opgemerkt in de Netevallei te Hallaar HEW).

Ronkende zomertortels lieten zich horen of bekijken in de Netevallei in Itegem op 15-6 (CEA), in Heultje op 1-6 en 26-7 (KEJ, LEH), in Hallaar op 15-6 en 277 (HEW, JAS), in het Trichelbroek op 7-6 (VEL) en in AB&H op 18, 25 en 28-8 (VDHD, HOA). Niet minder dan 65 holenduiven verbleven op een pas geoogst graanveld in het Trichelbroek op 16-8 (HEM).

Op 2 plaatsen, meer bepaald in Trichelhoek te Eindhout (VWL) en in AB&H (2) (VWW,VDHD, BDHG, LEK, VLA) werden deze zomer opnieuw piepende jonge ransuilen gehoord.

Minimaal 5 zangposten nachtzwaluw hadden zich deze zomer in AB&H gevestigd (veel waarnemers) met een laatste observatie op 24-8 (HOA). In het centrum van Heist-op-den-Berg werd het mannetje nog gezien op 2, 9 en 11-6 (GON, VWG, VSD). IJsvogels werden zeer veel opgemerkt op tal van plaatsen. Vooral de vogelkijkhut in het Trichelbroek was enorm in trek om deze vogelsoort te fotograferen.

Telkens 1 middelste bonte specht werd ontdekt op 22-6 en 9-8 in de Averegten te Hallaar (KES, SMD), op 25-7 te Heultje (KEJ), dezelfde dag in de Kwarekken te Westerlo (COF) en op 30-8 in AB&H (SML).

Een draaihals liet zich dan weer prachtig bekijken in AB&H op 31-8 (VDHD, VDHG).

Gierzwaluwen waren aan het voormalig gemeentehuis en de kerk te Eindhout opnieuw goed vertegenwoordigd met in totaal 15 broedsels van 5 x 3, 5 x 2, 5 x 1 jongen in de nestkasten (BEH, HEP).

AB&H is traditioneel goed voor duinpieper in deze periode met telkens 1 op 25, 28 en 31-8 over de trektelpost (HOA, VDHG, VDHD,LEK). Tapuiten huppelden hier rond op 22-6, 27 (2), 28 en 30-8 (MOG, LEK, VEB, JAG, VDHG, RIG) terwijl in Blauberg op 27-8 2 paapjes werden genoteerd (HOA). Telkens 1 snor werd geringd in het Trichelbroek op 2-8 (BEH) en in het Zammelsbroek op 14-8 (BEH, VKJ, TUP, CRA, HEM, VPJ, AEK, THK).

De laatste wielewaal van de zomer liet zich horen in het Trichelbroek op 6-8 (BEH). De eerste 2 sijzen van het najaar verschenen in AB&H op 11-7 (DAR), telkens 1 op 14-7 in het Truchelven te Oosterwijk (VKJ) en op 25 en 28-8 opnieuw in AB&H (HOA, VDHD, RIG). Telkens 1 putter vloog over het Trichelbroek op 6-8 (BEH) en over AB&H op 20-8 (CLH). Twee appelvinken werden opgemerkt in de Roost op 1-7, in het Trichelbroek 1 op 27-7 (BEH) en in AB&H op 27-8 (VDHG). Deze zomer waren de kruisbekken weer vrij dun gezaaid met in AB&H 2 op 16-6 (DAR), 6 op 17-6 (VKJ), 1 op 22-6 (VLA), 2 op 22-7 (MOP) en 4 op 2-8. Voorts 1 overvliegend over Wijngaardbos in Veerle op 2-7, over Varendonk op 29-7 en 2 over het Trichelbroek op 88 (BEH).

- grote nete -

13

ZOOGDIEREN Bunzings lieten zich levend bekijken in de Kwarekken te Westerlo op 27-6 (HES) en in het Trichelbroek te Eindhout op 25-7 (BEH). Spijtig genoeg viel er ook een verkeersslachtoffer langs de E313 in Vorst op 28 (BEH). Een wezel werd opgemerkt in Varendonk op 4-8 (BEH).

Er sneuvelden weer verschillende steenmarters onder autogeweld: op 2-6 op de Eindhoutseweg in Veerle (VVH, BEH), op 14-6 in Veerle-Dorp (BEH), op 11-7 langs de Tessenderloseweg in Veerle (LEK, BEH) en op 12-7 in de Dieperstraat in Herselt (DIR, BEH). Gelukkig werden er ook nog levende exemplaren opgemerkt. Op de fotoval van VKJ te Oosterwijk werd er tussen 7-6 en 25-7 geregeld eentje gekiekt.

Op een zolder van een woning op het Schandooi in Veerle kwamen er zelfs 4 voor de lens (HEP). Voorts waren er zichtwaarnemingen op 17-6 te Oevel (AES), te Vorst-Meerlaar (2) op 24-6 (BEH, HEP), in de Kwarekken te Westerlo op 23-7 (HES, VKJ, BEH, HEP) en in het Trichelbroek op 4-8 (BEH).

In de Beeltjens te Westerlo werd ten slotte nog een Siberische grondeekhoorn opgemerkt op 27-7 (HES).

opgemerkt in AB&H op 16-6 (DAR), 5-8 (VPJ) en 9-8 (HAK). Ook in het Varenbroek liet deze soort zich bekijken op 28 en 31-7 (VBB, HEP). Hun groter familielid de keizersmantel bezocht de tuin van BEH in Veerle op 17-7, in AB&H op 24-7 (VPJ) en de Roost in Veerle op 12-8 (VDV, HEP). Een iepenpage kon VBB op foto vastleggen in het Varenbroek op 7-7 terwijl MEE een kommavlinder kon fotograferen in het Makelsbroek te Veerle op 3-8. Op 19-6 zat dan weer er een grote vos in een tuin te Vorst (VVD) terwijl DAG in zijn tuin te Houtvenne een bruine vuurvlinder fotografisch kon vastleggen op 22-7.

Ten slotte werden er ook nog, zij het minder dan vorig jaar, oranje luzernevlinders genoteerd: Op 106 in het Goor (DRK), op 27-7 op Hertberg (LOG), in het Varenbroek op 29-7 (BEH, HEP), in de Netevallei te Hallaar 5 op 31-7 en 2 op 3-8 (VWG), te AB&H op 2-8 (VDHG), in de Langdonken 4 op 3-5 (MRM) en 1 op 20-8 (MAF) en in het Engels kamp in Tongerlo ten slotte op 18-8 (VBB).

REPTIELEN De voorbije periode werden in AB&H niet minder dan 26 waarnemingen van levendbarende hagedissen ingegeven op waarnemingen.be (VPJ, DAR, MOG, HEK). Hier werd op 24-6 ook een hazelworm opgemerkt (CAB). Deze soort werd ook opgemerkt in de Beeltjens in Westerlo op 20-7 (HES) en op Hertberg in Herselt op 5-8 (GEW)

DAGVLINDERS

Kommavlinder (foto Eddy Meyen)

LIBELLEN EN JUFFERS Bosbeekjuffers werden ontdekt in het Eindhoutbroek te Eindhout op 4-7 (VVJ) en op Hertberg op 27-7 (LOG). Tangpantserjuffers werden gezien in AB&H (VDHD, VDHG) en in de Kwarekken (VVD, COF, SCF). Meerdere tengere pantserjuffers lieten zich dan weer opmerken in de Langdonken (VAE, VER) en eveneens in AB&H (GOM, DAR, VDHD, VDHG, LEK, VSP, APD). Enkele glassnijders zochten in de Langdonken een onderkomen op 7-6 (VDP) en een zuidelijke oeverlibel werd gefotografeerd in het Makelsbroek in Veerle op 3-8 (MEE).

Iepenpage (foto Bart Vanberghen) De voorbije vooral mooie juni- en julimaand lokten verschillende niet alledaagse vlinders naar onze regio. Op 7-6 werd in de Langdonken te Herselt de eerste kleine ijsvogelvlinder van dit jaar gezien (VDP). Deze werd gevolgd door waarnemingen in het Varenbroek in Herselt op 8 (2), 11, 13 (2) en 20-6 (2), op 2 (2), 4 en 17-7, op Hertberg in Herselt op 11-6 (2) en 18-7, in Herselt op 22-6 (3) en in PeiĂŤren-Elschot in Veerle op 21-6 en 2-7 (VBB), in de Kwarekken te Westerlo op 8-6 (4) (VEJ), het Goor te Westmeerbeek (DRK) en AB&H op 11-6 (VSP) en 26-7 (VDHD, VDHG). Kleine parelmoervlinders werden dan weer

14

Tengere pantserjuffer (foto Jos Van de Ven)

- grote nete -

Met dank aan volgende waarnemers: AEK-Aerts Kamiel, AER-Aerts Raf,AES-Aerts Sander, BAJ-Barbier J-W,BEH-Berghmans Herman, CAB-Cannaerts Bram, CEA-Cecelja Andreas, CLH-Claes Hans, CRA-Cristael André, COF-Collet Filip, COP-Coolkens Peter, DAGDaems Geert, DAR-Daems Ronny, DAW-Daems Willy, DEB-Derden Bart,DIR-Dieltjes Raf, DMS-De Meyer Sarah, DRK-Dries Kris, EXF-Exelmans François, GEB-Geudens Bernard, GEW-Geyskens Wim, GOJ-Goris Joris, GONGoossens Norbert, HAK-Hansen Krien, HEK, Helsen Karel, HEM-Herremans Marc, HEP-Helsen Paul, HESHermans Sofie, HEW-Heylen Wim, HOA-Hollebeke Anthony, JAE-Janssens Eddy, JAG-Janssens Guy, JASJanssens Stefan, KEJ-Keirsmaekers Jurgen, KES-Keteleer Steven, LEH-Ledegen Hannes, LEK-Leysen Koen, LOG-Loos Gilbert, LOR-Lookman R., MAF-Martens Florian, MEE-Meyen Eddie, MEW-Mertens Wim, MOG-Moris Geert, MOP-Moysons Pieter, MRM-Mergaerts Michel, PLD-Plu Dieder, RIG-Rijmenans G., SCD-Schoofs Danielle, SCF-SchoetersFonny, SMD-Schmitt Dave, SML-Smets Ludo, STE-Struyf Erik, THK-Thibau Koen, TOE-Toorman Erik, TUP-TuerlinckxPaul, VBB-Vanberghen Bart, VBR-Verboven Rigo, VCL-Vandecruys Luc, VDB-Van Dyck Benny, VDHD-Van den Heuvel Dieter, VDHG-Van den Heuvel Geert, VDP-VDS Peter, VDV-Van Dyck Vic, VEBVerstraete Bart, VEL-Vanermen Lucas, VER-Vermylen Robin, VKJ-Van Kerckhoven Jos, VLA-Van De Laer André, VMF-Van de Meutter Frank, VMM-Van Meeuwen Marc, VPJ-Vervecken Pierjan, VSD-Van den Schoor David, VSPVansanden Paul, VVD-Vandevoorde Hilde, VVH-Vervloet Herman, VVJ-Van de Ven Jos, VWG-Van den Wyngaert Guido, VWJ-Verwimp Jef, VWL-Verwimp Ludo, VWW-Vanwesemael Willy.

Bijzondere waarnemingen in onze regio tijdens de periode september-november 2014 worden liefst voor 10 december 2014 doorgegeven aan Herman Berghmans via h.berghmans@skynet.be of ingevuld op waarnemingen.be. Dank bij voorbaat.

Ringkamp 2014 in Zammelsbroek door Herman Berghmans Enkele van onze leden behoren tot de ringgroep Demervallei van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN). Naar jaarlijkse traditie slaan zij rond half augustus hun tenten en hun netten op in het Zammelsbroek om daar het geheim van de vogeltrek mee te onderzoeken.

Dit jaar vond het ringkamp plaats van 11 tot 17 augustus.

Heel wat kleinere zangvogels zijn wat we ‘nachttrekkers’ noemen. Overdag tanken zij bij door voedsel te zoeken. Zodra het echter donker wordt, slaan zij hun vleugels uit om verder zuidwaarts te trekken. Het is niet te schatten welke aantallen van deze trekvogels elke nacht over ons land passeren. Aangelokt door kunstmatig geluid (cd's e.d.) worden deze nachtelijke trekkers bewogen om in het gebied neer te dalen. Bij het ochtendgloren gaan zij op zoek naar voedsel en komen dan in de netten van de ringers terecht. Hieruit worden ze deskundig verwijderd, even van hun vrijheid beroofd om geringd te worden en daarna zo vlug mogelijk opnieuw in vrijheid gesteld.

Van elke vogel wordt het ringnummer, de soort, de leeftijd, het geslacht en eventueel vleugellengte en gewicht genoteerd. Alle gegevens worden opgeslagen en overgemaakt aan het KBIN, dat alles centraliseert en de gegevens uitwisselt met andere ringstations in de wereld.

De weergoden waren ons dit jaar niet goed gezind met geregeld regenbuien. Waarschijnlijk hierdoor waren de aantallen geringde vogels minder hoog.

Toch werden nog in totaal 855 vogels van een ring

voorzien. Vooral de kleine karekiet was veruit de ‘hoofdvogel’ met in totaal 445 geringde exemplaren.

Mooie aantallen waren ook 23 tuinfluiters, 28 bosrietzangers, 108 zwartkoppen, 16 sprinkhaanzangers en 37 rietzangers. Ook kwamen een aantal zeldzaamheden in de netten terecht zoals 10 ijsvogels, 15 blauwborsten, 1 snor en 1 sperwer. Allemaal soorten die de lange dagen en korte nachten voor de ringers telkens opnieuw de moeite waard maken. Een volledig overzicht van de dagelijks geringde aantallen vogelsoorten vind je in de tabel op de volgende bladzijde.

Al deze gegevens worden via onze ringcentrale overgemaakt en dragen zo een steentje bij aan het verder ontrafelen van de mysteries van de vogeltrek.

Goudvink (foto Paul Anthonis)

- grote nete -

15

Vogels geringd te Zammel van 11-08-2014 tot 17-08-2014 door werkgroep 8 Demervallei

Soortnaam IJSVOGEL

11/08

12/08

13/08

14/08

2

3

1

1

15/08

BOERENZWALUW WINTERKONING

1

HEGGENMUS ROODBORST

1

6

1

2

3

1

1

2

5

8

7

NACHTEGAAL BLAUWBORST

2

1

17/08

Totaal

3

10

1

1 10 7

5

1

WITGESTERDE BLAUWBORST

1

29

1

2

2

1

1

2

1

8

1

3

1

1

1

7

GEKRAAGDE ROODSTAART

1

1

MEREL

2

2

ZANGLIJSTER

1

3

SPRINKHAANZANGER

6

2

5

1 5

4

SNOR

2

4

1

16 1

1

RIETZANGER

5

11

3

11

4

3

37

BOSRIETZANGER

4

8

4

6

4

2

28

KLEINE KAREKIET

5

33

91

120

79

71

46

445

GRASMUS

1

4

3

6

5

2

2

23

TUINFLUITER

1

3

8

2

8

1

23

ZWARTKOP

6

9

32

18

32

6

5

108

TJIFTJAF

2

8

12

9

5

4

1

41

FITIS

1

10

10

MATKOP

1

3

3

PIMPELMEES

1

1

1

Totalen

1

1

STAARTMEES

KOOLMEES

2

1

BONTE VLIEGENVANGER

7 2

1

6 21

7

5

3

2

4

42

97

191

189

164

Terugmeldingen/controles Koolmees: 1 Brussel - België Zwartkop: 4 Brussel - België Kleine karekiet: 3 Arnhem - Nederland, 20 Brussel - België Blauwborst: 2 Brussel - België IJsvogel: 2 Brussel - België Merel: 1 Brussel - België Sperwer: 1 Brussel – België Rietzanger: 3 Brussel - België, 1 Londen - Groot-Brittannië

16

16/08

- grote nete -

107

65

855

Zegswijzen over plant en dier uit: ‘Wat van eksters komt, huppelt graag’, W.P.Postma & E.A.J.Scheepmaker Te hooi en te gras Als iets te hooi en te gras gebeurt, dan is dat beslist niet vaak: Dus zo nu en dan, een enkele keer. Tegenwoordig ook gebruikt zonder dat er speciaal op tijd wordt gedoeld, in de betekenis van ‘ongeregeld’, ‘zonder orde’, ‘zelfs slordig’.

Het is een typische uitdrukking die uit de middeleeuwen stamt en herinnert aan de ‘rechtsdagen’, die meestal tweemaal per jaar werden gehouden. In het vroege voorjaar als het gras op het land staat en in de zomer als het gras is gemaaid en het hooi aan oppers is gezet.

De ‘Goudeneeuwse’ dichter G.A. Bredero (15851618) gebruikt de uitdrukking figuurlijk in zijn Klucht van de koe (1612): ‘Sy lacht by hoy en by gras, dat’s goelickjes tweemaal ’s jaers.’

Gras, dat klinkt zo simpel, zo eenvoudig, maar veelal beseft men nauwelijks, dat ‘gras’ de verzamelnaam is voor tientallen soorten gras. In onze weiden treft men dan ook vele verschillende grassoorten aan, die gezamenlijk de voedingswaarde van die weide bepalen.

Tot de familie van de grassoorten behoren ook de graansoorten, de rietsoorten en de bamboesoorten.

Een belangrijke familie dus!

April is de grasmaand: dan komt er schot in de groei van het gras. Een gedeelte wordt door beweiding rechtstreeks gebruikt; maar er is veel meer dat wordt gemaaid en gedroogd op het land, waardoor hooi ontstaat, dat in hooibergen en op zolders wordt bewaard. Tegenwoordig gaat het meeste gras na een korte droogperiode in de ‘kuil’. Het gras wordt daarbij op een langwerpige hoop gebracht, al of niet met bijmengsels, en na te zijn afgeschermd met landbouwplastic, afgedekt met grond.

*******************************************************************

Bergfolk 6 staat in de steigers Inderdaad, beste folkliefhebber, voor editie 6 van Bergfolk hebben we als voorprogramma en persoonlijk door mezelf opgesnord in mijn geliefde Ierland in première voor de Lage landen bij de zee: Mac and Mel, een duo op zelfgebouwde harp, low flute en gitaar. Twee stemmen die wonderwel matchen en een gezonde dosis Ierse humor staan garant voor een voorprogramma om naar uit te kijken.

Gedicht Verstarring Religieus geïnspireerde verzakkingen op poten redders van het vaderland

Voor het hoofdprogramma gingen we nog een eilandje verder. Vanuit de Ierse zee en vanop het eiland Man komen drie jonge en enthousiaste snaken onder de naam Barrule (Barool in het Manx) de Parochiezaal van Booischot verblijden met hun enthousiaste speelwijze.

Jamie op accordeon, Tom op fiddle en Adam op bouzouki zullen ons aan een razend tempo laten kennismaken met dit voor ons onbekende stukje van de Keltische volksmuziek. Wanneer de heren deze winter goed hun best doen, komt daar als toemaatje nog hun nieuwe cd bij.

Allemaal goede redenen om er op zaterdag 26 april bij te zijn in Booischot.

Ga ook eens een kijkje nemen op de nieuwe site www.bergfolk.be of op de Bergfolk Facebookpagina.

linksdragend rechts en omgekeerd progressief als een piramide in de woestijn beroepsvergaderaars wereldkampioenen kontlikken verstard in rustige vastheid tot weer de storm opsteekt alles wegvaagt zielloos nutteloos maar ook deze god ziet ons toch vloekt men hier J’O

Bert, Sjarel en J’O

- grote nete -

17

Dieren in uwe hof door Titte, den Grunen Hesteneir Ligt je tuin er slordig bij? Afgevallen fruit laten liggen? Rozen niet gesnoeid? Stuk gazon niet gemaaid? Een hoop takken en snoeihout niet naar het containerpark gebracht? Proficiat! Goed bezig! Je tuin is een paradijs voor alles wat loopt, kruipt en vliegt.

Alle tuinen in Vlaanderen beslaan nog altijd meer groen dan onze natuurgebieden, en dus blijft het de belangrijkste plek voor onze inheemse dieren. In een doorsnee (Vlaamse) tuin, ook al is die bescheiden, leven wellicht meer soorten dan in een uitgestrekt (monotoon) natuurgebied. Op honderd vierkante meter passeren makkelijk dertig soorten vogels, tien vlinders, honderd nachtvlinders, dertig spinnen en honderden andere insecten, waaronder twintig verschillende bijen en hommels: in totaal meer dan vijfhonderd verschillende dieren die je zomaar zelf kan waarnemen.

Je tuin krioelt van het dierenleven!

Net als in een dierentuin is het een kwestie van goed te kijken. Een Engelse biologe observeerde dertig jaar lang het komen en gaan in haar tuin. Ze telde zomaar eventjes tweeduizend insecten, 54 soorten vogels en nog tientallen andere boeiende beestjes, en dat allemaal in een doorsneetuin in de stadsrand.

Zelfs in een piepkleine tuin vind je per vierkante meter evenveel soorten als in een grote tuin, want het is niet de grootte of locatie die telt.

Een mooie mix van bomen of klimplanten, struiken of hagen, bloemen, kruiden en gras, trekt de grootste variatie aan dieren aan. Een van de gemakkelijkste manieren om meer natuur in je tuin te brengen, is hem simpelweg wat slordiger te laten liggen. Een plek met wat plantenafval en dood hout is een echt dierenparadijs. In een dode struik of boom nestelen vogels, in de holtes kunnen vleermuizen schuilen en achter de schors wonen insecten zoals pissebedden,

oorwumen en kevertjes, die dan weer spechten en andere insectenetende vogels aantrekken. Laat zo'n dode boom in je tuin staan, tenzij hij een gevaar vormt voor de omgeving of pal in je gezichtsveld staat.

Slordigheid loont!

Maar ook op kleinere schaal werkt het slordigheidsprincipe: een hoop takken of snoeihout is een prima schuilplaats voor egels en padden, die er ook overwinteren. Laat je tuin, zeker tussen oktober en maart, zo onaangeroerd mogelijk liggen: een pak kleine diertjes leeft in de humuslaag van dode bladeren en takken. En ook al lijken ze erg nietig (en griezelig), toch spelen die insecten een essentiële rol, als schakel in de dierenvoedselketen én omdat ze een pak opruimwerk verzetten.

Laat afgevallen appels of fruit in het gras liggen; ze zijn een geliefkoosd toetje voor vlinders, lieveheersbeestjes en vogels.

Snoei je rozen niet, maar laat de rozenbottel de hele winter hangen, die vormen een lekker vogelmaaltje.

Creëer plekken waar dieren zich kunnen verschuilen.

Simpele dingen als een composthoop en een houtstapel zijn echte dierenparadijzen, maar ook doodgewone paden in het gras, een terras met kieren, muren en een tuinhok bekleed met planten, vormen exellente schuil- en woonplekken. Alleen al in een composthoop leven miljoenen micro-organismen die je niet met het blote oog ziet, plus talloze hardwerkende wormen, pissebedden, mijten, miljoenpoten en springstaarten.

Ook in een simpele klimop schuilen vogels, insecten en spinnen. Bovendien zorgt de klimop tot eind september, als de meeste bloemen zijn uitgebloeid, nog voor nectar voor vlinders, zweefvliegen en bijen.

Welkom, bijen

Leuke (Japanse) tuin, maar te netjes om een echt dierenparadijs te zijn

18

Solitaire bijen zijn topbestuivers voor je tuin, en wonen het liefst op een droge, warme plek. Bouw een bijenhotel! Boor in een houtblok gaten van 8 à 10 cm lang en 4 à 10 mm doorsnede. Hang de houtblok op tegen een zuid-(oost) muur, in de zon, onder een afdak op minstens een meter van de grond, in de nabijheid van je huis: op de eerste warme dag van februari geniet je al van het heen en weer vliegen van de bijen. (Meer over de ecologie van solitaire bijen op de diavoordracht van 8 november in ons lokaal in Hallaar: zie blz. 5 in dit nummer).

Of waarom geen bijenkast in je tuin? Ook al heb je geen zin of tijd om zelf te imkeren, toch kun je de bijen een handje toesteken. Je huurt of leent een bijenkast, laat die in je tuin plaatsen en een imker volgt alles voor je op, in ruil krijg je een deel van de honing.

- grote nete -

Komen eten!

Ook in winkels is er geen gebrek aan dierenhuisjes, maar het heeft geen zin om een luxehotel in je tuin te bouwen, als er geen voedsel te vinden is. Je kunt wel huisjes voor bijen, vlinders en vogels ophangen, als je maar een eentonige gazon met een strakke haag hebt, vinden de meeste dieren gewoon niets te eten.

Zie dat er altijd voedsel aanwezig is in je tuin.

Bijen, hommels en vlinders zijn dol op bloemen met veel nectar en stuifmeel. Maak dat er tussen maart en november altijd wat bloeit in je hof van Eden.

Vlinderstruiken, sporkehout (vuilboom) en bramen barsten van het goedje, andere nectarfabriekjes zijn sierdistels, lavendel, de dropplant, vrouwenmantel en leverkruid.

In de winter is er weinig voedsel: zorg dus dat er struiken met bessen en bloemen met veel zaad in je tuin staan. Merels schakelen probleemloos over van slakken op bessen van het krenteboompje, lijsterbes, meidoorn, hulst, Gelderse roos, klimop en dwergmispel. Voeder vogels ook bij met 'vogelpindakaas', die bevat geen zout. Hang de pot op tegen de muur met klimmers, onder een boom of langs een haag. Heb je een wat grotere tuin, leg dan een graslandje aan met wilde margrieten, korenbloem en klavers, en plant er minstens één wilg, sleedoorn, peperboompje, hazelaar, linde of fruitboom bij: die zorgen voor massa's lente- en zomernectar.

Een 'klein wild stukje' lang gras of een bosje in je tuin is goud waard voor de dieren. Sprinkhanen zijn bijvoorbeeld erg fascinerend, maar zonder lang gras krijg je ze in je tuin niet te zien. Krekels verkiezen dan weer houtwallen en bosjes.

Laat alles maar bloeien!

In tegenstelling tot wat decennia werd beweerd, is het niet nodig om inheemse planten in je tuin te zetten om bijen, hommels, vlinders of vogels aan te trekken. Uit jarenlang onderzoek naar de biodiversiteit in stadstuinen blijkt dat er evenveel aantallen en soorten dieren voorkomen in een tuin met uitheemse dan met inheemse planten. Wat wel telt is dat er veel bloemen zijn, liefst in grote groepen, die lang bloeien. Hoe meer bloemen, hoe meer hommels en bijen, en die staan wereldwijd in voor meer dan 80 procent van de bestuiving. Hommels zijn zowat de eerste actieve insecten in de tuin: al vroeg in de lente, vanaf 5 °C, gaan ze op zoek naar nectar in de sneeuwklokjes, blauwe druifjes en krokussen. Help ze een handje en plant tijdens de herfst bloembollen.

Solitaire bijen zijn superbestuivers: maar liefst 97 procent van de bloemen die ze bezoeken, wordt bestoven. Eén solitaire bij verricht zo evenveel werk als 120 werksters van honingbijen. Solitaire bijen en wespen zijn bovendien zachtaardig, ze steken zelden en als dat toch per ongeluk gebeurt, voel je er amper wat van, want hun angel is te kort om door te prikken.

De meeste solitaire wespen en bijen wonen in de grond, in bermen en spleten, tussen tegels, of in muren en holle plantenstengels van riet, vlier, braam

Geen tuintje voor pietjes-precies, maar de dieren zijn er dol op en framboos. Laat al dat droog materiaal 's winters onaangeroerd, in ruil krijg je extra bestuiving in je tuin en meer bloemen, groenten en fruit.

Een van de basisprincipes voor een diervriendelijke tuin is om zo veel mogelijk nuttige dieren aan te trekken. Zo krijg je er immers gratis tuinhulpjes bij.

We houden het meest van aaibare dieren als vogels, vlinders en lieveheersbeestjes, maar ze vormen ook een natuurlijke vijand van ongewenste beestjes en plagen. Wist je dat een koppel koolmezen met jongen per seizoen 50 kilo insecten, waaronder rupsen (van o.a. koolwitjes) opsmult, een lieveheersbeestje honderd bladluizen op een dag kan verorberen (en haar larven nog meer) en een egel in één nacht makkelijk 70 gram slakken, wormen en spinnen verslindt? Ook de larven van gaasvliegen eten bladluizen, sluipwespen smullen rupsen, terwijl merels, lijsters en padden dol zijn op slakken. Uilen verlossen je van muizen, mollen peuzelen engerlingen (larven van de meikever) en emelten op. Fruitbomen lijden weleens onder bladluizen maar daar weten oorwurmen wel raad mee. Ze zetten compostafval om en eten bladluizen en eitjes van de perenbladvlo. Hang daarom 'nestjes' in je fruitbomen: vul kleine bloempotjes met hooi, gedroogd gras of stro en hang ze omgekeerd aan een tak, dicht bij de stam.

Onmisbaar in je tuin: water!

Kikkers, padden, salamanders en libellen: zonder water krijg je ze maar zelden in je tuin te zien. Gelukkig heb je niet meer dan een schaal, een ton of een oud bad met wat waterplanten nodig om ze aan te trekken. Zorg dat de dieren gemakkelijk aan het water kunnen, bijvoorbeeld met een dikke steen als tussenstap. De eerste bezoekers die je over de vloer zult krijgen, zijn waterjuffers en libellen: grote verorberaars van muggen, vliegjes en bladluizen. Libbellarven zijn zelfs echte roofdieren die slakken en kikkervisjes opvreten. Verwacht je ook al snel aan padden en (alpen) watersalamanders. Leg een hoop stenen, een stapel hout, of wat afvaltakken en bladeren in de buurt van het water: dat is hun favoriete overwinteringsplek.

Niet te netjes blijft de codezin in je private dierentuin!

- grote nete -

19

Verdwijnen de knotbomen? door Titte, den Grunen Hesteneir Mensen houden van knotbomen, maar ook de natuur is er dol op. In en op een knotboom huist een rijk insectenleven. Ook korstmossen, paddenstoelen, mossen en andere planten vinden er een groeiplaats. Knotbomen rotten makkelijk in en krijgen holten waarin vogels en vleermuizen zich thuisvoelen. En in het vroege voorjaar vinden bijen hun eerste stuifmeel in de katjes van knotwilgen.

Knotbomen zijn cultuurbomen Onze voorouders ontdekten dat je van bepaalde bomen telkens opnieuw hout kon oogsten, zonder dat de boom stierf. Een enorm voordeel in tijden van houtschaarste! Afhankelijk van de houtsoort werd het gebruikt voor van alles en nog wat: als brandstof, voor stelen en gereedschap, klompen, vlechtwerk en vele andere toepassingen. De wilg is de bekendste knotboom, maar ook eiken, essen, populieren en haagbeuken kan je knotten.

Een knotboom is geen soort op zich, maar het resultaat van een snoeiwijze: het knotten. Je kan van heel wat boomsoorten een knotboom maken door de stam op een bepaalde hoogte af te zagen. Vaak gebeurt dit op 2 tot 3 meter hoogte. Op de ingekorte stam zal een krans van nieuwe takken groeien, de 'pruik'. Deze takken worden om de 3 tot 10 jaar afgezaagd tot tegen de stam. We noemen dit afzetten. Door de vorming van wondweefsel op de snijvlakken ontstaat een bolvormige verdikking op de stam: 'de knot'. Na elke knotbeurt groeien uit de knot nieuwe takken en zo kan je telkens opnieuw hout oogsten van dezelfde boom.

Welke soorten kan je knotten?

Veel mensen denken bij knotbomen meteen aan wilgen. Dat is niet te verwonderen, want de schietwilg en de kraakwilg zijn de knotbomen bij uitstek. Ze verdragen het knotten zeer goed, groeien snel en gedijen ook op natte gronden. Bovendien kan je gemakkelijk een nieuwe knotwilg maken door gewoon een tak in de grond te steken. Maar ook andere boomsoorten kan je knotten. Het bekendst zijn eik en es, maar ook linde, els, haagbeuk, populier, kastanje, berk en olm kan je weleens vinden in knotvorm. Welke knotbomen vaak voorkomen, varieert sterk van streek tot streek. Knoteiken vinden we in onze streek voornamelijk in het Schriekse en langs de Heist-Goorse weiden en velden.

De ene knotboom is de andere niet. Niet alleen kan het om verschillende boomsoorten gaan, ook qua vorm is er variatie mogelijk. Zo is de knotlengte erg bepalend voor het uitzicht. Soms laat men ook enkele takken op de stam staan, zoals bij de hoge knotboom, waarvan de knot zich bevindt op drie meter of

20

Rijtje knotwilgen in de Averegten hoger. Bij deze vorm oogste men takhout over de hele lengte van de stam.

Naast knotbomen bestaan er nog andere snoeivormen zoals hakhout, leibomen, hoog opgesleunde bomen en kandelaren. Bij een gekandelaarde boom worden de gesteltakken periodiek op een bepaalde lengte afgezaagd en ontstaan er knotten op de afgezette takken. Het vormen van een gekandelaarde boom begint reeds na het planten van de boom, soms zelfs al op de kwekerij.

Het afzagen van gesteltakken of toppen van bomen die te groot geworden zijn, daarentegen is geen snoeivorm, maar een jammerlijke ingreep die de bomen verminkt en verzwakt.

Bij hakhout worden de takken bij deze kapvorm afgezaagd vlak boven de grond. Zo vormt zich een hakhoutstoof waaruit zich telkens nieuwe uitlopers vormen. Hakhoutbeheer tref je onder andere aan in bossen, bosranden en houtkanten. Een handige manier van knotten heb je bij de lage knotboom, ook 'stoelvorm' genoemd. De knot bevindt zich hier op 0,5 tot 1,5 meter hoogte. De vorm die het meest voorkomt is de gewone knotboom. Met een knothoogte van 1,5 tot 3 meter heb je het grote voordeel dat het vee niet aan de jonge scheuten kan.

Wissen, klonen en klompen Ons landschap draagt nog vele stille getuigen van jarenlange noeste arbeid. De zogenaamde 'kleine landschapselementen' zoals knotbomen, hagen en houtkanten sieren niet zomaar het platteland. Ze vervulden door de eeuwen heen belangrijke functies in het dagelijks leven. Ze zorgden voor brandhout en geriefhout, hielpen weilanden draineren, bakenden percelen af of deden dienst als windscherm. Afhankelijk van boomsoort en dikte kende het hout verschillende toepassingen. Hard, zacht, krom of recht.

Makkelijk te bewerken, weerbestendig en buigzaam.

- grote nete -

De boeren zochten voor elke toepassing het meest geschikte hout. Voor het fijnere vlechtwerk (zoals manden, oeverversteviging, afsluitingen, gevlochten muren bekleed met leem) gebruikte men het buigzame 'rijs' van wilgen, ook wel 'wissen' of 'tenen' genoemd.

Uit dikkere stukken wilgenhout maakte men klompen of 'klonen'. Wilg was hiervoor perfect omdat het slijtvast is en weinig vocht absorbeert.

Olmenhout is zeer taai en splijt moeilijk, het is ook schokbestendig en buigzaam. Prima eigenschappen voor het bewegende binnenwerk van molens.

Rijshout van es of boswilg leverden dan weer recht en stevig hout op. Ideaal voor stelen en allerlei gereedschap. Rijshout van knotbomen werd ook gebruikt als brandhout. Het werd op een bepaalde lengte gekapt en tot een bundel samengebonden. Zo’n bundel noemde men een 'mutsaard'. Mutsaarden werden o.a. gebruikt voor het verwarmen van de woning en het stoken van de bakoven. Eik was veruit het meest geliefd als brandhout. Het droogt snel, is makkelijk te klieven en heeft een hogere stookwaarde dan de meeste andere houtsoorten.

Niet alleen het snoeihout van knotbomen werd nuttig aangewend. Zo gebruikte men de stammen als constructiehout. Het loof en de takken werden gebruikt als wintervoer voor de dieren.

Ook de standplaats van knotbomen had een functie.

De boom kon bijvoorbeeld dienst doen als grenspaal of als aanduiding van een perceelsgrens. Langs weiden boden ze schaduw en beschutting aan het vee.

Rijen knotbomen braken met hun dichte kruinen de wind. Wilgen ten slotte slorpten veel water op en werden dan ook vaak aan geplant als natuurlijke drainage langs grachten, maar ook als oeverversteviging.

Eén van de verklaringen voor het veelvuldig voorkomen van knotbomen zou zijn dat het kleinhout of rijs aan de pachter toekwam, terwijl de stam voor de eigenaar van het perceel was. Knotbeheer was een manier voor de pachter om zo veel mogelijk hout te kunnen oogsten.

Onderschat de natuurwaarde van knotbomen niet.

Heel wat dieren gebruiken de rijen knotbomen als een soort groene verbindingswegen waarlangs zij zich veilig kunnen verplaatsen. Knotbomen vormen, net als hagen en houtkanten, een belangrijke schakel in het groene netwerk in ons cultuurlandschap.

Het insectenleven op knotbomen is erg rijk. Zo vinden het wilgenhaantje, de wilgensnuittor en de

wilgenhoutrups er hun thuis. In de knot blijft soms regenwater staan waardoor het zachtere kernhout wegrot. Vele knotbomen zijn dan ook hol en vormen voor heel wat vogels, vleermuizen en kleine marterachtigen een ideale nest- en schuilplaats. Enkele voorbeelden zijn de steenuil, ransuil, bosuil, de torenvalk en de ringmus. Steenuilen houden van een kleinschalig landschap waarin ze veel voedsel en broedholtes kunnen vinden. Het verdwijnen van veel hoogstamboomgaarden en oude knotbomen heeft de steenuil dan ook geen goed gedaan. Door deze landschapselementen opnieuw aan te planten en te onderhouden kunnen we de steenuil helpen.

Boven op de knot verzamelen zich in de herfst afgevallen takken en bladeren. Deze verteren tot waardevolle humus. Zo ontstaat een kiemplaats voor allerlei planten, varens, mossen en zwammen, zelfs voor struiken als de lijsterbes.

De knotboom in ere herstellen Sinds de jaren zestig zijn heel wat knotbomen verdwenen, net als andere kleine landschapselementen zoals poelen en houtkanten. De schaalvergroting in de landbouw en veranderde gebruiken zijn hier de oorzaak van. De knotbomen die overbleven, werden jammerlijk genoeg vaak niet meer onderhouden.

Door de opkomst van kunststoffen had men immers geen hout meer nodig om gereedschappen of afsluitingen te maken. Stookolie en aardgas vervingen brandhout als energiebron. Bovendien plantte men ook nauwelijks nieuwe knotbomen aan. Het knotten werd als een te tijdrovende en arbeidsintensieve bezigheid beschouwd. Een knotboom die niet onderhouden wordt, krijgt echter een veel te zware kruin.

Daardoor kan de boom openscheuren of omvallen.

De knotboom dreigt dus langzaam te verdwijnen uit ons landschap. Maar gelukkig is er de laatste jaren, onder andere door de inzet van natuurverenigingen en andere organisaties voor landschapszorg, een kentering merkbaar. Het besef dat deze cultuurbomen een belangrijke rol vervullen voor natuur en landschap is opnieuw gegroeid. En knotbomen krijgen stilaan weer een economische functie. De stijgende prijzen voor gas en stookolie doen de interesse in brandhout merkbaar toenemen.

Aan de slag!

Voelt u zich geroepen om onze beheers- en knotploeg te versterken? Werk je graag in de natuur (Netevallei Heist-op-den-Berg) en ben je lid van Natuurpunt, dan krijg je na gedane arbeid als beloning niet alleen een gratis maaltijd, maar ook gratis brandhout om mee naar huis te nemen. Laat mij een seintje.

Plantgoed van knotwilgen (evenals brandhout en klein takkenhout) te verkrijgen bij Titte van den Broeck, Meylemansstraat 9, Heist-op-den-Berg, 015 24 34 87 Plantgoed 10 cm doorsnede – lengte 2 m – 2 euro Liefst op tijd verwittigen of telefoneren.

- grote nete -

21

Activiteiten oktober 2014 – januari 2015 AFDELING HEIST-OP-DEN-BERG OKTOBER

DECEMBER

Za 18 Beheerswerken in Netevallei Heist-o/d-Berg 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Stefan Janssens 015 24 28 02

Zo 7 Cursus: Bomen herkennen in de winter Praktijk 2 - Lesgever: Hans Verboven 13:30 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar

Zo 26 Herfstwandeling in Itegemse vallei 13:30 aan kantine oud voetbalveld, Hooiweg, Itegem Onze gids is Theo Pauwels Info: Paul Anthonis 015 24 89 88

Za 13 Cursus: Bomen snoeien Theorie - Lesgever: Eddy Vets Praktijkles volgt op 28 februari 19:30 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info en inschrijving: P. Anthonis 015 24 89 88 Info: zie pagina 8 van dit tijdschrift

NOVEMBER Za 8 Diavoordracht: Wilde bijen 20:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar door Peter Hendrickx Inkom: € 2,50 Info: zie pagina 5 van dit tijdschrift

Vr 26 Kerstwandeling in de Netevallei met glühwein en kerstcake Eerste vertrek: 13:30 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81 te Hallaar Info: Paul Anthonis 015 24 89 88

Za 15 Dag van de natuur Beheerswerken in Netevallei Heist-o/d-Berg 9:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Knotten van wilgen in de Laarbeemden. ’s Middags warm eten Vr 21 Cursus: Bomen herkennen in de winter Theorie 1 Lesgever: Hans Verboven, medewerker NP 19:30 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info en inschrijving: € 7 euro leden, € 10 niet-leden Paul Anthonis 015 24 89 88 Info: zie pagina 8 van dit tijdschrift

JANUARI 2015 Zo 18 Op zoek naar watervogels Daguitstap naar Anderstad en de AWW-bekkens in Duffel 8:30 bijeenkomst lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar FEBRUARI 2015 Zo 1 Wandeling Kruiskensberg 14:00 taverne ’t Schipke, Herenthout Info: Eddy Vets 015 25 18 12 Za 7 Algemene vergadering afdeling Heist Terugblik 2014 en planning 2015 19:00 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar Info: Paul Anthonis 015 24 89 88

Zo 23 Cursus: Bomen herkennen in de winter Praktijk 1 - Lesgever: Hans Verboven 13:30 lokaal Natuurpunt, Leopoldlei 81, Hallaar

Za 28 Cursus: Bomen snoeien Praktijk - Lesgever: Eddy Vets Van 10:00 tot 12:00: Bevelsesteenweg 85, Itegem

BIJENHOTELS TE KOOP Natuurpuntlid Jos Liekens uit Heist-op-den-Berg heeft wel een mooie hobby als gepensioneerde. Hij knutselt met oud hout en rietstengels de allerleukste bijenhotels in mekaar.

Je kunt zulke bijenhotels bij hem kopen ofwel bij Paul Anthonis reserveren. De kostprijs bedraagt 20 euro en de opbrengst gaat naar een goed doel.

Vogelhokjes kosten 5 euro.

Jos Liekens, 0474 73 38 87

22

- grote nete -

Activiteiten oktober - januari 2015 AFDELING GROTE NETE

NOVEMBER Zo 2 Werkdag Langdonken 9:00 Schuur Langdonken, Donkstraat 52, 2230 Herselt Info: Benny Van Dyck 013 78 36 09

Za 15 Dag van de Natuur Werkdag in Varendonk: exotenbeheer 9:00 vooraan in de Dennenstraat, Veerle-Laakdal Informatie: Vic Van Dyck 014 84 02 10 of Herman Berghmans 014 84 16 04 Zo 23 Eten voor meer Natuur In parochiezaal van Blauberg Er wordt geserveerd van 12:00 tot 15:00 Info: Staf Aerts 013 77 45 48 Zie pagina 6 voor meer informatie

DECEMBER Za 6 Beheerswerken Goor-Asbroek 9:00: Kerk Westmeerbeek Info: Guido Ceulemans 0477 59 05 62 of Kris Dries 0495 47 64 29 Za 6 Herfstwandeling Westmeerbeek 13:30: Kerk Westmeerbeek Info: Guido Ceulemans 0477 59 05 62 Zo 7 Werkdag Langdonken 9:00 Schuur Langdonken, Donkstraat 52, 2230 Herselt Info: Benny Van Dyck 013 78 36 09 Zo 14 Herfstwandeling ’t Hoeves - Ossebroek 14:00: Hoek Oude Vorstseweg en Paviljoenstraat, Eindhout Informatie: Vic Van Dyck 014 84 02 10 of Herman Berghmans 014 84 16 04

JANUARI Zo 8 Werkdag Langdonken 9:00 Schuur Langdonken, Donkstraat 52, 2230 Herselt Info: Benny Van Dyck 013 78 36 09

FEBRUARI

Zo 1 Werkdag Langdonken 9:00 Schuur Langdonken, Donkstraat 52, 2230 Herselt Info: Benny Van Dyck 013 78 36 09

- grote nete -

23

Info Lid worden van Natuurpunt Het lidmaatschap bedraagt 24 euro per jaar en is geldig voor het hele gezin. Overschrijven op rekeningnummer BE17 2300 0442 3321 van Natuurpunt, Michiel Coxiestraat 11, 2800 Mechelen met vermelding van lidnummer of ‘nieuw lid’. Als welkomstgeschenk ontvangt u een exclusieve gids met wandelingen in dertig van onze mooiste natuurgebieden. U ontvangt gratis vier nummers van Natuur.blad, ons verenigingstijdschrift boordevol informatie over de natuur. U krijgt viermaal per jaar het afdelingstijdschrift Grote Nete.

Donateurs Voor giften vanaf 40 euro krijgt u een fiscaal attest.

Giften mogen worden gestort op rekening BE56 2930 2120 7588.

Indien u het projectnummer vermeldt, gaat de gift naar het bedoelde reservaat. Zie de website.

Natuurpunt Coxiestraat 11, 2800 Mechelen - 015 29 72 20 e-mail: info@natuurpunt.be

Natuurpunt Grote Nete Rekeningnummer: BE08 4176 0764 1113 E-mail: grotenete@hotmail.com

Natuurpunt Heist-op-den-Berg Rekeningnummer: BE32 9794 2781 8202 E-mail: info@natuurpuntheistopdenberg.be

Bezoek website Grote Nete:

Bezoek website Heist-op-den-Berg

www.natuurpunt.be/grotenete

www.natuurpuntheistopdenberg.be

Contactadressen Natuurpunt afdeling Grote Nete en Heist-op-den-Berg Heist-op-den-Berg

Wilfried Wouters, Isschotweg 175 A, 2222 Itegem - 015 23 38 86 e-mail: wouters.wilfried@skynet.be

Herselt

Staf Aerts, Averbodesesteenweg 93, 2230 Herselt - 013 77 22 78 e-mail: staf.aerts@pandora.be

Hulshout

Manu Vlaeyens, Netestraat 33, 2235 Westmeerbeek - 016 69 72 74 0473 94 16 08 e-mail: manu_vlaeyens@hotmail.com

Laakdal

Herman Berghmans, Wijngaardbos 45, 2431 Veerle - 014 84 16 04 e-mail: h.berghmans@skynet.be

Westerlo

Walter Michiels, De Hand 1, 2260 Westerlo - 014 266 43 37 e-mail: walter.michiels6@pandora.be

Eindredactie

Paul Anthonis, Melkouwensteenweg 105, 2590 Berlaar-Heikant - 015 24 89 88 e-mail: paul.anthonis@scarlet.be

24

- grote nete -

Kerstwandeling op vrijdag 26 december Met achteraf glßhwein, ledengebak en ‌.

Natuurpuntlokaal Leopoldlei 81 Hallaar Eerste wandeling 13u30 Info: website of info@natuurpuntheistopdenberg.be