leesfragment Als sorry niet meer helpt - Gary Chapman & Jennifer Thomas

Eerste Hulp Bij (relatie) Ongelukken Elkaar terugvinden na moeilijke momenten In iedere relatie komt het voor: je doet de ander onbedoeld pijn en als je niet uitkijkt ontstaat er verwijdering. Gary Chapman en Jennifer Thomas (beiden relatietherapeut) geven in dit boek handreikingen om met elkaar in gesprek te blijven en te zoeken naar

ALS sorry NIET MEER HELPT

ALS sorry NIET MEER HELPT

mogelijkheden voor herstel. Een positief boek waarbij de kracht van vergeving centraal staat.

Gary D. Chapman is bestsellerauteur en relatietherapeut.

Jennifer M. Thomas is psycholoog, huwelijkstherapeut en auteur.

ISBN 978 90 297 2244 5 NUR 711

Gary D. Chapman

werk over de liefdesstijlen van mensen.

& Jennifer M. Thomas

Hij is bekend van De vijf liefdestalen, een baanbrekend

ALS sorry NIET MEER HELPT Eerste Hulp Bij (relatie) Ongelukken

Gary D. Chapman & Jennifer M. Thomas

9 789029 722445

Als sorry niet meer helpt_omslag.indd 1

20-01-14 19:45

Als ‘sorry’ niet meer helpt Eerste Hulp Bij (relatie) Ongelukken

Gary Chapman en Jennifer Thomas

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 3

21-01-14 11:45

© 2014 Uitgeverij Voorhoeve Postbus 13288, 3507 LG Utrecht www.kok.nl Originally published in the USA by Northfield Publishers, 820 N. La Salle Blvd., Chicago, II, 60610 with the title: When Sorry Isn’t Enough © 2013 by Gary Chapman and Jennifer Thomas Vertaling: Daniëlle van Westen Omslag: Ralf Boer (www.brandnewstory.nl) Vormgeving binnenwerk: Garage BNO ISBN 978 90 297 2244 5 ISBN e-book 978 90 297 2245 2 NUR 711 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

All rights reserved. No portion of this book may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means – electronic, mechanical, photocopy, recording or any other – except for brief quotations in printed reviews, without the prior written permission of the publisher.

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 4

21-01-14 11:45

Aan Karolyn, die vaak mijn excuses heeft aangenomen en me vaak heeft vergeven tijdens onze veertig jaar als man en vrouw Aan mijn ouders, Jim en Frankie McCain Bedankt voor de zegen van leven en liefde

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 5

21-01-14 11:45

Inhoud Inleiding: Waarom is dit zo belangrijk? 8 1. Zaken rechtzetten 11 2. ‘Sorry’ – Zeggen dat het je spijt 18 3. ‘Ik zat verkeerd’ – Verantwoordelijkheid nemen 30 4. ‘Hoe kan ik het goedmaken?’ – Compenseren 43 5. ‘Ik wil veranderen’ – Tot inkeer komen 57 6. ‘Zou je me alsjeblieft…’ – Vergeving vragen 72 7. Hoe bied jij je excuses aan? 82 8. Wat als je geen sorry wilt zeggen? 90 9. Leren vergeven 106 10. Familierelaties herstellen 122 11. Jezelf vergeven 136 12. Oprecht spijt, daadwerkelijk vergeven 146 Noten 151 Woord van dank 155 Wat je niet moet zeggen bij het aanbieden van excuses 157 Wat je kunt zeggen bij het aanbieden van excuses 158 De taaltest 160

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 7

21-01-14 11:45

Inleiding Waarom is dit zo belangrijk?

‘Mijn dochter is telkens te laat,’ vertelde een vrouw me. ‘Ze is een geweldige jonge vrouw, maar ze komt gewoon altijd te laat – als ze bij ons komt eten, als ze naar de kerk gaat, noem maar op. Het is geen groot probleem, maar ik zou gewoon willen dat ze een keer sorry zei.’

Een andere vrouw, die ik Lisa zal noemen, zei: ‘Ik houd ontzettend veel van mijn man, maar ik ben het zat om telkens weer zijn excuses aan te horen, zonder dat zijn gedrag verandert, vooral wat betreft huishoudelijke klusjes. Zeg niet alleen: “Het spijt me dat ik de keukenvloer niet heb gedweild.”

Denk er gewoon een keer aan!’

Jack, rond de vijftig, verloor het contact met zijn broer, omdat zijn broer hem jaren geleden op een oneerlijke manier geld afhandig maakte. ‘Hij heeft nooit tegen me gezegd dat het hem speet. Het geld maakt me niet zoveel uit, maar ik vind wel dat hij het op een of andere manier goed zou moeten maken,’ zei Jack.

Michelle is onlangs gescheiden van haar man Sam. Maar ze erkent haar aandeel in het stuklopen van het huwelijk en ze ervaart dat God haar leidt om na te gaan of het mogelijk is om tot verzoening te komen: ‘Diep van binnen geloof ik dat God zegt dat het de moeite waard is te proberen deze weg te bewandelen, hoewel daar niet vaak voor wordt gekozen.’

Deze problemen variëren van vervelend tot zeer ingrijpend, maar in elk van deze gevallen is er een relatie waar aan gewerkt moet worden. Er moet iets worden rechtgezet. Waar beginnen we?

Sara stelde zichzelf die vraag toen ze naar een van mijn huwelijksseminars kwam. Voor de conferentie begon, kwam ze naar me toe en vroeg: ‘Ga je het hebben over het belang van excuses aanbieden?’

Ik antwoordde: ‘Dat is een interessant onderwerp. Waarom

8 als

‘sorry’ niet meer helpt

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 8

21-01-14 11:45

vraag je dat?’

‘Nou, mijn man zegt alleen maar tegen me dat het hem spijt.

Maar ik vind dat geen oprechte verontschuldiging.’

‘Wat wil je dan dat hij zegt of doet?’ vroeg ik.

‘Ik wil dat hij toegeeft dat hij fout zat en ik wil dat hij me vraagt hem te vergeven. Ik wil ook dat hij me ervan verzekert dat het niet meer zal gebeuren.’

Dr. Jennifer Thomas en ik hebben uitgebreid onderzoek gedaan naar het belang van effectief verontschuldigen. Wat we hebben ontdekt heeft ons ervan overtuigd dat Sara niet alleen staat in haar verlangen naar zaken als dat fouten worden toegegeven en dat er vergeving wordt gezocht. Maar het woord verontschuldigen betekent niet voor iedereen hetzelfde. Dat komt omdat we verschillende ‘talen’ van verontschuldigen hebben.

‘In de gesprekken die ik met mensen heb, kom ik dit vaak tegen,’ zei Jennifer. ‘De ene partner zegt: “Als hij alleen zijn excuses maar zou aanbieden” en de ander zegt: “Ik heb mijn excuses aangeboden.” Dus krijgen ze ruzie over wat excuses aanbieden inhoudt. Natuurlijk hebben ze daar een verschillend beeld bij.’

Ik heb in mijn spreekkamer vele stellen vergelijkbare dingen horen zeggen. Het was duidelijk dat ze langs elkaar heen praatten. De zogenaamde verontschuldiging had niet het gewenste effect van vergeving en verzoening. Ik herinner me ook voorvallen uit mijn eigen huwelijk, waarbij Karolyn haar excuses aanbood, maar ik het niet overtuigend vond. In andere gevallen bood ik mijn verontschuldigingen aan, maar vond zij het moeilijk om me te vergeven, omdat ze niet het idee had dat ik oprecht was.

Wanneer we verder leren gaan dan snel ‘sorry’ zeggen (wanneer we leren effectief onze verontschuldigingen aan te bieden) kan liefde die gedoofd was door pijn nieuw leven ingeblazen worden. Wanneer we excuses leren aanbieden, en wanneer we elkaars taal van verontschuldigen begrijpen, kunnen we halve verontschuldigingen verruilen voor

inleiding 9

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 9

21-01-14 11:45

eerlijkheid, vertrouwen en blijdschap.

We zijn ons allemaal pijnlijk bewust van de conflicten, de verdeeldheid, de woede en de strijd in onze huidige wereld, van Washington DC tot het Midden Oosten en van de straten in onze binnensteden, tot de ogenschijnlijk veilige plattelandsdorpen. Daarom sluiten we af met een hoofdstuk dat sommigen misschien hoogdravend zullen vinden, maar we geloven dat er veel potentie in schuil gaat. We stellen in dat hoofdstuk de volgende vraag: hoe zou de wereld eruit zien als we allemaal zouden leren effectief onze verontschuldigingen aan te bieden?

Onderzoek met ons wat het betekent om werkelijk spijt te hebben – en je uit te strekken naar werkelijke vergeving.

Gary Chapman, PhD Jennifer Thomas, PhD

10 als

‘sorry’ niet meer helpt

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 10

21-01-14 11:45

Hoofdstuk 1

Zaken rechtzetten In een volmaakte wereld zou het niet nodig zijn om excuses aan te bieden. Maar omdat de wereld niet volmaakt is, redden we het niet zonder. Mijn academische achtergrond ligt in de antropologie, de studie van de menselijke cultuur. Een van de duidelijke conclusies van een antropoloog is dat alle mensen een gevoel van moraliteit bezitten; sommige dingen zijn goed, en andere zijn fout. Mensen zijn ongeneeslijk moreel.

In de psychologie wordt dat vaak het geweten genoemd. In de theologie wordt er soms naar verwezen als het ‘gevoel van wat zou moeten’ of de vingerafdruk van het goddelijke.

Het is een gegeven dat de richtlijn die het geweten gebruikt om te veroordelen en te accepteren, wordt beïnvloed door de cultuur. In de cultuur van de Inuit bijvoorbeeld is het volkomen toelaatbaar om de iglo van een vreemde binnen te gaan en op te eten wat voor handen is, wanneer men op reis is en de voedselvoorraad op is. In de meeste westerse culturen wordt het binnendringen van een huis waar niemand is beschouwd als ‘inbraak’, een overtreding die als misdaad bestraft kan worden. Het verschilt van cultuur tot cultuur wat als goed wordt beschouwd. Er kan zelfs binnen een cultuur verschillend over zaken gedacht worden, maar alle mensen hebben een besef van goed en kwaad.

Wanneer iemands besef van wat goed is geweld wordt aangedaan, zal die persoon boos worden. De persoon zal het gevoel hebben dat hem of haar iets is aangedaan en zal zich gekwetst voelen door degene die zijn of haar vertrouwen heeft geschaad. De misstap vormt een barrière tussen de twee mensen en hun relatie is beschadigd. Ze kunnen niet met hun leven doorgaan alsof er nooit iets is gebeurd, ook al zouden ze dat willen. Jack, die jaren geleden werd bedrogen door zijn broer, zegt: ‘Het is nooit meer hetzelfde geweest tussen ons.’

zaken rechtzetten 11

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 11

21-01-14 11:45

Wat er ook is voorgevallen, iets in de persoon die is gekwetst, roept om rechtvaardigheid. Dit menselijk gegeven ligt ten grondslag aan alle rechtssystemen.

Een roep om verzoening Gerechtigheid geeft de persoon die is gekwetst misschien wel een gevoel van genoegdoening, maar het brengt over het algemeen geen herstel in relaties. Wanneer een werknemer iets steelt van een bedrijf, en die werknemer wordt betrapt, berecht en bestraft, zegt iedereen: ‘Er is recht gedaan.’ Maar het is niet waarschijnlijk dat het bedrijf de werknemer zijn oude verantwoordelijkheden zal teruggeven. Maar als een werknemer steelt van het bedrijf, en snel verantwoordelijkheid voor de fout neemt, zijn fout aan zijn leidinggevende meldt, oprecht spijt betuigt, aanbiedt de schade te vergoeden en om genade smeekt, bestaat de kans dat de werknemer bij het bedrijf mag blijven.

De mensheid heeft een enorm vermogen tot vergeving. Een paar jaar geleden bezocht ik de stad Coventry in Engeland.

Ik stond in het omhulsel van een kathedraal die in de Tweede Wereldoorlog werd gebombardeerd door de nazi’s. Ik luisterde naar de gids die het verhaal vertelde over de nieuwe kathedraal die tussen de ruïnes verrees. Een aantal jaren na de oorlog kwam er een groep Duitsers om te helpen bij de bouw van de nieuwe kathedraal, om iets te herstellen van de schade die hun landgenoten hadden toegebracht. Iedereen stemde ermee in dat de ruïnes in de schaduw van de nieuwe kathedraal zouden blijven staan. Beide bouwwerken hadden een symbolische waarde; het ene stond symbool voor wat mensen elkaar kunnen aandoen, het andere stond symbool voor de kracht van vergeving en verzoening.

Als een relatie is beschadigd door verkeerd handelen, roept iets in ons om verzoening. Het verlangen naar verzoening is vaak sterker dan het verlangen naar gerechtigheid. Hoe intiemer de relatie, hoe sterker het verlangen naar verzoening. Wanneer

12 als

‘sorry’ niet meer helpt

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 12

21-01-14 11:45

een man zijn vrouw oneerlijk behandelt, wordt ze in haar pijn en woede heen en weer getrokken door een verlangen naar gerechtigheid en een verlangen naar vergeving. Aan de ene kant wil ze dat hij zal boeten voor zijn wangedrag en aan de andere kant verlangt ze naar verzoening. Zijn oprechte verontschuldiging maakt werkelijke verzoening mogelijk.

Zonder verontschuldiging zet haar rechtvaardigheidsgevoel haar ertoe aan gerechtigheid te eisen. Door de jaren heen heb ik veel echtscheidingsprocedures meegemaakt en heb ik gezien hoe de rechter probeerde vast te stellen wat eerlijk was.

Ik heb me vaak afgevraagd of oprechte excuses het verschil zouden hebben gemaakt.

Ik heb in de ogen van woedende tieners gekeken en me afgevraagd hoe anders hun leven eruit zou zien als een mishandelende vader zijn verontschuldigingen zou hebben aangeboden. Zonder verontschuldigingen, versterkt woede en zet die ons aan tot het eisen van gerechtigheid. Als we denken dat er geen gerechtigheid in het verschiet ligt, nemen we vaak het recht in eigen hand. We proberen dan wraak te nemen op de personen die ons gekwetst hebben. Woede escaleert en kan tot geweld leiden. De man die het kantoor van zijn voormalige werkgever binnenloopt en zijn leidinggevende en drie collega’s neerschiet, wordt verteerd door een gevoel van onrechtvaardigheid – tot op het punt dat alleen wraak door moord het kwaad zal rechtzetten. Misschien zou het anders zijn gelopen als hij de moed zou hebben gehad om liefdevol de confrontatie aan te gaan – en als anderen de moed zouden hebben gehad om te zeggen: ‘Ik zat verkeerd.’

Kun je vergeven zonder verontschuldiging?

Bij echte vergeving en verzoening zijn twee mensen betrokken.

Verontschuldigingen maken vergeving en verzoening mogelijk.

Sommige mensen, in het bijzonder mensen die het christelijke wereldbeeld aanhangen, hebben onderwezen dat het mogelijk is om te vergeven zonder verontschuldiging. Ze halen vaak de

zaken rechtzetten 13

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 13

21-01-14 11:45

woorden van Jezus aan: ‘Maar als je anderen niet vergeeft, zal jullie Vader jullie je misstappen evenmin vergeven.’1 Dus tegen de vrouw van de man die ontrouw is geweest en die doorgaat met zijn overspelige affaire zeggen ze: ‘Je moet hem vergeven, want anders zal God jou niet vergeven.’ Zo’n interpretatie van Jezus’ onderwijs houdt geen rekening met de rest van het Bijbelse onderwijs met betrekking tot vergeving. Christenen worden opgedragen te vergeven op dezelfde manier als God ons vergeeft. Hoe vergeeft God ons? De Bijbel zegt dat als we onze zonden belijden, God onze zonden zal vergeven.2 Niets in het Oude of Nieuwe Testament wijst erop dat God de zonden van mensen vergeeft die hun zonden niet belijden en zich er niet van afkeren.

Wanneer een voorganger een vrouw aanmoedigt haar man te vergeven die de fout in is gegaan en nog steeds doorgaat met zijn verkeerde praktijken, vraagt de voorganger iets van de vrouw wat God Zelf niet doet. Jezus leert dat we altijd bereid moeten zijn om te vergeven, zoals God altijd bereid is hen te vergeven die zich bekeren. Sommige mensen zullen hier bezwaar tegen maken door aan te geven dat Jezus de mensen vergaf die Hem vermoordden. Maar dat is niet wat de Bijbel zegt. Jezus bad: ‘Vader, vergeef hun, want ze weten niet wat ze doen.’3 Jezus liet zien dat Hij medelijden met hen had en dat Hij ernaar verlangde dat Zijn moordenaars vergeven zouden worden. Dat zou ook ons verlangen en ons gebed moeten zijn.

Maar hun vergeving volgde pas later, toen ze erkenden dat ze inderdaad de Zoon van God om het leven hadden gebracht.4 Vergeving zonder verontschuldiging wordt vaak aangemoedigd, omdat vergeving goed is voor degene die vergeeft, in plaats van omdat het goed zou zijn voor degene die de ander iets heeft aangedaan. Dergelijke vergeving leidt niet tot verzoening. Wanneer er geen verontschuldiging is geuit, wordt de christen opgeroepen de persoon aan God over te geven, omdat Hij recht zal spreken5 en geduldig zijn woede over te geven aan God.6 Dietrich Bonhoeffer, de bekende theoloog die in 1945 in een

14 als

‘sorry’ niet meer helpt

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 14

21-01-14 11:45

concentratiekamp door de nazi’s om het leven werd gebracht, pleitte tegen ‘het verkondigen van vergeving zonder bekering.’

Hij verwees naar dergelijke vergeving als ‘goedkope genade… die leidt tot de verzoening van zonden, zonder de verzoening van de berouwvolle zondaar.’7 Werkelijke vergeving verwijdert de barrière die de overtreding creëerde, en opent na verloop van tijd de deur naar het herstel van vertrouwen. Als de relatie voor de overtreding warm en intiem was, kan het opnieuw een liefdevolle relatie worden.

Als het gaat om een relatie met een vage bekende, kan de relatie verdiepen door het dynamische proces van vergeving.

Als de overtreding werd begaan door een onbekende, zoals een verkrachter of moordenaar, is er geen relatie die hersteld zou moeten worden. Als zij hun verontschuldigingen hebben aangeboden en jij hebt vergeven, zijn jullie allebei vrij om verder te gaan met jullie eigen leven, hoewel de crimineel wel berecht zal worden volgens het systeem dat de cultuur heeft ontwikkeld om om te gaan met afwijkend gedrag.

Het reservoir van 15 liter Als we onze verontschuldigingen aanbieden, nemen we verantwoordelijkheid voor ons gedrag. We doen ons best om het goed te maken met de persoon die werd gekwetst.

Een oprechte verontschuldiging opent de deur naar de mogelijkheid van vergeving en verzoening. Daarna kunnen we verder bouwen aan de relatie. Zonder verontschuldiging vormt datgene wat er is gebeurd een barrière, en de kwaliteit van de relatie vermindert. Goede relaties worden altijd gekenmerkt door de bereidheid om verontschuldigingen aan te bieden, te vergeven en zich te verzoenen.

Oprechte verontschuldigingen verlichten een schuldig geweten. Stel je je geweten voor als een reservoir van 15 liter dat je op je rug draagt. Telkens wanneer je iemand iets aandoet, is het alsof er drie liter vloeistof in je geweten wordt gegoten. Na drie of vier overtredingen raakt het reservoir vol

zaken rechtzetten 15

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 15

21-01-14 11:45

– en het wordt zwaar. Een vol geweten geeft je een gevoel van schuld en schaamte. De enige manier om het geweten te legen, is je te verontschuldigen ten opzichte van God en de persoon die je iets hebt aangedaan. Wanneer dit is gebeurd, kun je God recht aankijken, kun je jezelf recht aankijken in de spiegel en kun je de ander recht aankijken. Niet omdat je volmaakt bent, maar omdat je bereid bent geweest om verantwoordelijkheid te nemen voor je falen.

Misschien hebben we de kunst van het verontschuldigen niet geleerd als kind. In gezonde gezinnen leren ouders kun kinderen sorry zeggen. Maar veel kinderen groeien op in disfunctionele gezinnen waar pijn, woede en bitterheid een manier van leven zijn en waar nooit sorry wordt gezegd.

Hoe ziet echte liefde er uit?

Het goede nieuws is dat je de kunst van excuses aanbieden kunt leren. We hebben in ons onderzoek ontdekt dat een verontschuldiging vijf fundamentele aspecten heeft. We noemen die aspecten de vijf talen van verontschuldigen. Elk aspect is belangrijk. Elk individu zal een of twee talen hebben die hem of haar meer aanspreken en meer zeggen. Als je wilt dat jouw relaties goed blijven, is het belangrijk dat je de taal van verontschuldigen van de ander leert kennen en dat je bereid zult zijn die taal te spreken. Wanneer je de taal spreekt die de ander het meeste aanspreekt, maak je het de ander gemakkelijker jou werkelijk te vergeven. Wanneer je zijn of haar taal niet spreekt, maakt dat vergeving moeilijker, omdat hij of zij niet zeker weet of je het wel echt meent.

Als je de vijf talen van verontschuldigen kent en ze toepast, zal dat al je relaties versterken.

In de volgende vijf hoofdstukken lichten we de vijf talen toe. In hoofdstuk 7 laten we je zien hoe je kunt ontdekken wat jouw eerste taal van verontschuldigen is, en wat de eerste taal van verontschuldigen van de ander is. We laten je ook zien hoe je zo goed mogelijk je verontschuldigingen kunt aanbieden.

16 als

‘sorry’ niet meer helpt

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 16

21-01-14 11:45

Liefde brengt vaak met zich mee dat je sorry moet zeggen – telkens weer. Echte liefde wordt erdoor gekenmerkt dat degene die de ander pijn heeft gedaan zijn of haar verontschuldigingen aanbiedt, en dat de ander vergeeft. Dit leidt tot herstelde, liefdevolle relaties. Het begint allemaal bij het leren spreken van de juiste taal van verontschuldigen wanneer je iemand pijn hebt gedaan.

Praat erover Hier volgt een aantal vragen om het gesprek op gang te brengen en je aan het denken te zetten. Behandel ze met je partner of goede vriend(in), of in een huisgroep, of gebruik ze om zelf over dingen na te denken.

• Bespreek de opmerking van de schrijver dat mensen ‘ongeneeslijk moreel’ zijn. Ben je het daarmee eens, of niet?

• De mensheid heeft ‘een enorm vermogen tot vergeven’.

Deel een verhaal dat je hebt gehoord, of iets wat je hebt meegemaakt, dat dit gegeven illustreert.

• De mensen om wie we het meest geven, zullen we het meest raken met onze verontschuldigingen. Welke mensen in jouw leven zullen er het meest bij gebaat zijn als jij dingen leert op het gebied van je excuses aanbieden?

zaken rechtzetten 17

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 17

21-01-14 11:45

Hoofdstuk 2

‘Sorry’ Zeggen dat het je spijt Als je zelf werd gepest toen je klein was (of als jouw kinderen werden gepest), weet je dat dat littekens kan veroorzaken en dat het lang duurt voordat die vervagen. De leerlingen van een basisschool in Louisiana leerden een belangrijke les. Op een school in Lafayette werd een bijeenkomst tegen pesten gehouden. Kyannah Mathis, zeven jaar oud, gaf toe dat ze een aantal van haar klasgenoten soms had gepest. Ze zei dat ze zich verdrietig voelde nadat haar oma was overleden, en dat ze dacht dat ze haar verdriet had afgereageerd op anderen. Op aanmoediging van Asher Lyons, die de bijeenkomst leidde, riep Kyannah twee van haar vriendinnen naar voren en zei tegen hen dat het haar speet. Daarna vroeg ze hen haar te vergeven en vroeg ze wat ze kon doen om het goed te maken. De meisjes gaven elkaar een hand en besloten weer vriendinnen te zijn.

Na de bijeenkomst zei Kyannah: ‘Ik voel me veel beter, want ik voel me niet meer boos.’ Haar vriendin, de achtjarige Nevaonna Alfred zei dat ze blij was met wat Kyannah had gedaan. Ze vertelde dat ze zich voelde alsof ze zelf alleen maar boos wilde zijn toen ze gepest werd. Ze voegde eraan toe: ‘Ik wil gewoon vriendinnen zijn.’1 Jaren geleden zag ik (Gary) een praatprogramma waarin Oliver North, de bekende legerofficier en schrijver, Jane Fonda besprak. Hij had het over het ‘verraad’ tijdens de Vietnamoorlog waar hij Jane Fonda van beschuldigde. De gastheer van het praatprogramma, Alan Colmes, zei: ‘Maar ze heeft haar verontschuldigingen aangeboden.’ North reageerde: ‘Nee, dat heeft ze niet gedaan.’

‘Ze zei dat het haar speet,’ reageerde Colmes.

‘Dat is geen verontschuldiging,’ zei North. Hij voegde daaraan

18 als

‘sorry’ niet meer helpt

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 18

21-01-14 11:45

toe: ‘Ze zei niet: “Wil je me vergeven?” Alleen “het spijt me” is geen verontschuldiging.’

Oliver North en Alan Colmes waren het op het politieke vlak niet met elkaar eens en ze waren het duidelijk ook niet eens over wat een verontschuldiging inhoudt. Misschien zouden ze nog wat kunnen leren van Kyannah en Nevaonna.

Het begin In 2013 biechtte Lance Armstrong aan Oprah op dat hij had gefraudeerd door doping te gebruiken. Ook gaf hij toe dat hij daarover had gelogen en dat hij onschuldige mensen had aangeklaagd, om zichzelf te beschermen. De tijd zal leren of zijn schuldbekentenis nog een positieve uitwerking op zijn imago zal hebben.

Is ‘sorry’ genoeg?

Misschien niet altijd, zoals we zullen zien. Maar het vormt wel de basis van onze eerste taal van verontschuldigen: zeggen dat het je spijt. Zeggen dat het je spijt is het emotionele aspect van een verontschuldiging. Het houdt in dat je aan de persoon die je pijn hebt gedaan duidelijk maakt dat jij je schuldig voelt en je schaamt. Je maakt duidelijk dat het je verdriet doet dat jouw gedrag hem of haar echt pijn heeft gedaan. Robert Fulghum schreef het boek All I Really Need to Know I Learned in Kindergarten. Een van de dingen die hij noemde was: ‘Zeg sorry als je iemand pijn hebt gedaan.’2 Het uiten van spijt is van essentieel belang voor goede relaties.

Een verontschuldiging komt voort uit gevoelens van spijt.

We hebben spijt van de pijn die we hebben veroorzaakt, het ongemak dat we hebben veroorzaakt, het vertrouwen dat we hebben geschaad. Spijt richt zich op wat je hebt gedaan of nagelaten en welk effect dat heeft gehad op de ander. Degene die iets is aangedaan ervaart pijnlijke emoties en die persoon wil dat jij iets van zijn of haar pijn voelt. Diegene wil enig bewijs zien dat jij je realiseert hoeveel pijn je hem of haar hebt gedaan. Voor sommige mensen is dit het voornaamste waar ze

‘sorry’ 19

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 19

21-01-14 11:45

naar zoeken in een verontschuldiging. Als er geen spijt wordt betuigd, komt de verontschuldiging niet echt en oprecht op hen over.

Zeg de magische woorden Simpelweg zeggen dat het je spijt kan er al voor zorgen dat de houding van de ander ten opzichte van jou verandert. Als de woorden ‘het spijt me’ niet gezegd worden, blijft dat voor sommigen een zere plek. Vaak realiseert degene die iemand iets heeft aangedaan niet dat hij ‘de magische woorden’ niet heeft gezegd, maar je kunt er zeker van zijn dat de luisteraar in de stilte zoekt naar deze ontbrekende woorden.

Ik (Jennifer) wil je een persoonlijk verhaal vertellen. Twee jaar geleden in het voorjaar maakte ik deel uit van een groep vrouwen die aan het eind van het seizoen een bedankje kregen, omdat ze een huisgroep hadden geleid. Ik mocht iets uitzoeken uit de catalogus van een vertegenwoordigster en keek uit naar de komst van mijn bedankje. Aan het eind van de zomer had ik nog niets ontvangen. Ik begon me af te vragen waar mijn bestelling bleef. Toen ik aan het eind van het jaar nog niets had ontvangen, trok ik de conclusie dat mijn bestelling waarschijnlijk niet meer bezorgd zou worden.

Ik besloot toen dat het niet de moeite waard was om er nog achteraan te gaan. Ik had genoten van het leiden van de huisgroep en ik zette het presentje uit mijn hoofd.

Je kunt je voorstellen dat ik verbaasd was toen ik in het voorjaar daarna een voicemailberichtje kreeg van de vertegenwoordigster. Ze zei dat ze bij het uitpakken van een paar dozen mijn bestelling was tegengekomen! Ze sloot het berichtje af door te zeggen dat ze ervoor zou zorgen dat het presentje alsnog bij me terecht zou komen. Ik had het al uit mijn hoofd gezet, en ik was aangenaam verrast dat ik het toch nog zou krijgen. Maar er bleef iets aan me knagen. Ik luisterde haar berichtje nog een keer af en dat bevestigde mijn vermoeden: ze had niet gezegd dat het haar speet dat ze een

20 als

‘sorry’ niet meer helpt

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 20

21-01-14 11:45

fout had gemaakt. Ik zou haar excuses gemakkelijk hebben aanvaard.

Ik dacht lang genoeg over het vooral na om het op te schrijven en me af te vragen hoe vaak ik misschien hetzelfde deed. Probeer ik problemen op te lossen zonder verantwoordelijkheid te nemen of te zeggen dat het me spijt?

De magische woorden ‘het spijt me’ zouden voor mij een wereld van verschil hebben gemaakt.

‘Ik wil dat hij inziet hoeveel pijn hij me heeft gedaan’ Veel mensen kunnen zich wel iets voorstellen bij Jennifers gevoelens. Karen woont in Duluth in Minnesota. Ze is zevenentwintig jaar getrouwd met haar man Jim. Ik vroeg haar: ‘Als Jim jou pijn heeft gedaan, wat wil jij dan horen in een verontschuldiging?’ Ze reageerde meteen: ‘Het belangrijkste is dat hij begrijpt hoeveel pijn hij me heeft gedaan en waarom het me pijn heeft gedaan. Ik wil dat hij het vanuit mijn perspectief bekijkt. Ik verwacht dat hij zegt: “Ik bied je mijn verontschuldigingen aan. Het spijt me echt.”

Het helpt als hij uitlegt waarom wat hij deed mij pijn heeft gedaan. Dan weet ik dat hij het echt begrijpt. Als het iets heel ergs is, verwacht ik dat hij zich echt ellendig voelt en dat hij verdriet heeft over wat hij mij heeft aangedaan.’

Ik vroeg: ‘Waar denk je aan als je het over iets heel ergs hebt?’

‘Zoals die keer dat hij ging lunchen met een meisje van kantoor, zonder dat hij me dat had verteld. Ik hoorde het van een vriendin en het deed me veel pijn. Ik denk niet dat ik er overheen zou zijn gekomen als hij zou hebben geprobeerd het goed te praten. Weet je, mijn man is niet het type man dat zomaar gaat lunchen met een andere vrouw. Ik wist dat hij haar wel heel leuk moest vinden, anders zou hij dat niet gedaan hebben. Hij gaf toe dat ik gelijk had en hij vertelde me dat het hem heel erg speet. Hij zei dat hij wist dat ik nooit uit zou gaan met een andere man en dat hij het heel erg zou vinden als ik dat wel deed. Hij zei dat hij spijt had dat hij dat

‘sorry’ 21

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 21

21-01-14 11:45

had gedaan en dat hij wilde dat hij het nooit gedaan had. Toen ik zijn tranen zag, wist ik dat hij het echt meende.’ Voor Karen is een oprechte uiting van spijt het belangrijkste aspect van een verontschuldiging.

Wat zegt je lichaam?

Als we willen dat de persoon die we pijn gedaan hebben merkt dat we oprecht zijn, is het belangrijk dat onze lichaamstaal in overeenstemming is met de woorden die we spreken. Karen noemde de tranen van Jim als bewijs van zijn oprechtheid.

Luister naar de woorden van een andere echtgenote die zei: ‘Ik weet dat mijn man echt spijt heeft van iets wat hij heeft gedaan wanneer hij erg stil wordt en in zichzelf gekeerd.

Hij zegt zachtjes en met gebogen hoofd dat het hem spijt.

Daardoor weet ik dat hij zich heel ellendig voelt. Dan weet ik dat het oprecht is.’

Robert en Katie zijn zeven jaar getrouwd. Ik vroeg Robert: ‘Hoe weet je dat Katie het oprecht meent als ze haar excuses aanbiedt?’ Zijn antwoord was: ‘Oogcontact. Wanneer ze me aankijkt en zegt dat het haar spijt, weet ik dat ze oprecht is.

Als ze zegt dat het haar spijt terwijl ze door de kamer loopt, weet ik dat ze iets verbergt. Een kus en een knuffel na het excuus laten me ook weten dat ze oprecht is.’

Robert illustreert het feit dat onze lichaamstaal soms meer zegt dan onze woorden. Dit geldt vooral wanneer die twee elkaar tegenspreken. Een echtgenote zei bijvoorbeeld: ‘Wanneer hij met trillende handen en een woedende blik tegen me schreeuwt dat het hem spijt, is het alsof hij me wil dwingen hem te vergeven. Het komt op me over alsof hij het belangrijker vindt dat we het probleem achter ons laten, dan oprecht zijn excuses aan te bieden. Het is alsof mijn pijn er niet toe doet… laten we gewoon doorgaan.’

22 als

‘sorry’ niet meer helpt

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 22

21-01-14 11:45

Waar heb je spijt van?

Een verontschuldiging heeft meer impact wanneer ze specifiek is. Lu Ann gaf dit idee weer toen ze zei: ‘Ik verwacht dat degene die zijn excuses aanbiedt zegt: “Het spijt me dat…” en dan specifiek aangeeft waar hij spijt van heeft.’ Wanneer we specifiek zijn, maken we aan de persoon die we pijn hebben gedaan duidelijk dat we echt begrijpen hoeveel pijn we hem of haar hebben gedaan. Specifiek zijn legt de nadruk op onze handelingen en hoe die de ander beïnvloed hebben.

Hoe specifieker we kunnen zijn, hoe beter. Stel dat ik (Jennifer) met iemand had afgesproken om naar de film te gaan en dat ik niet was komen opdagen. Dan zou ik niet alleen zeggen: ‘Het spijt me dat ik niet ben komen opdagen.’ Het zou die persoon meer zeggen als ik onder woorden zou brengen wat mijn gedrag voor haar betekende: ‘Ik weet dat jij op tijd van huis bent vertrokken; je bent gestopt met waar je mee bezig was. Je bent tijdens de spits hierheen gekomen; je hebt moeten wachten en je hebt je zorgen gemaakt. Je vroeg je af of er misschien iets met me aan de hand was. Ik weet dat je graag de hele film ziet, en nu heb je het begin gemist en daardoor heb je misschien niet van de film kunnen genieten. Ik kan me voorstellen dat ik het helemaal niet leuk zou hebben gevonden als een vriendin dit mij had aangedaan. Je hebt het volste recht om boos, teleurgesteld en gefrustreerd te zijn en je gekwetst te voelen – en ik wil dat je weet dat ik echt spijt heb van mijn onattente gedrag.’

De details laten zien in hoeverre je de situatie begrijpt en in hoeverre je begrijpt wat je je vriendin hebt aangedaan.

‘Wat is dat nou voor een verontschuldiging?

Een oprechte verontschuldiging moet op zichzelf staan, en niet gevolgd worden door: ‘Maar…’ Rodney is drie jaar getrouwd met zijn tweede vrouw en zegt: ‘Ik weet dat mijn vrouw het meent wanneer ze zegt: “Het spijt me. Ik weet dat ik je pijn heb gedaan door tegen je te schreeuwen.” Ze

‘sorry’ 23

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 23

21-01-14 11:45

beschuldigt me er dan niet van dat ik haar ertoe aanzette. Mijn eerste vrouw gaf me altijd overal de schuld van.’

In ons onderzoek zijn we ontelbaar veel mensen tegengekomen die vergelijkbare dingen zeiden. ‘Ze biedt haar excuses aan, maar dan draait ze het om en zegt het kwam door iets wat ik deed.’

Brenda kan zich goed herinneren dat haar man een keer zijn excuses wilde aanbieden, maar daar niet in slaagde. Het gebeurde de avond voordat ze een van mijn huwelijksseminars zouden bijwonen. Haar man ging naar het feest van een collega die vijftig werd en liet Brenda met hun vier kinderen thuis achter. Omdat haar man normaal van tien uur ’s avonds tot zes uur ’s ochtends werkt, had ze gehoopt dat ze die avond wat tijd met elkaar zouden doorbrengen.

‘Ik was boos, maar hij ging toch weg en zei dat hij over een uur thuis zou zijn,’ herinnert Brenda zich. ‘Hij kwam twee uur later thuis, toen we allemaal in bed lagen. Hij bood zijn excuses aan, maar voegde eraan toe dat ik me als een klein kind gedroeg en dat hij het recht had om uit te gaan. Het maakte dus niet uit dat hij zijn verontschuldigingen aanbood, want hij zette me op mijn nummer. Ik had gebeden dat ik me niet negatief zou opstellen als hij zou thuiskomen. Maar ik was zo boos dat het me niet lukte.’

Telkens wanneer we de schuld op iemand anders schuiven, gaan we van het aanbieden van excuses over op de aanval.

Aanvallen leiden nooit tot vergeving en verzoening.

Megan is negenentwintig en heeft drie jaar verkering. Ze zei: ‘Telkens wanneer de verontschuldiging wordt gevolgd door een rechtvaardiging van het gedrag, heft dat de verontschuldiging in mijn gedachten op. Geef gewoon toe dat je me pijn hebt gedaan of dat je niet aan mijn verwachtingen hebt voldaan, of dat nu met opzet was of niet. Bied geen excuses aan om daarna een smoes te verzinnen. Laat het bij de verontschuldiging.’

De zussen Juanita en Jasmine hadden vaak ruzie. Ze wilden allebei graag een betere relatie met de ander, maar ze leken beiden niet te weten hoe ze dat voor elkaar zouden kunnen

24 als

‘sorry’ niet meer helpt

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 24

21-01-14 11:45

krijgen. Toen ik aan Jasmine vroeg of Juanita ooit haar verontschuldigingen aanbood als ze haar geduld verloor, zei Jasmine: ‘O, zo vaak, maar dan zegt ze altijd iets als “ik zou willen dat je me niet zo vernederde. Ik weet dat ik niet zo lang heb gestudeerd als jij, maar dat betekent nog niet dat je me als oud vuil moet behandelen.” Wat is dat nou voor een verontschuldiging? Ze schuift alle schuld op mij.’

Verontschuldigingen zonder manipulatie Een oprechte verontschuldiging moet niet een poging zijn de ander tot iets aan te zetten. Natalie en Ryan hebben twee jaar verkering en gaan door een moeilijke periode. Natalie zei: ‘Ryan heeft weleens gezegd dat het hem speet. Maar dan verwacht hij dat ik ook zeg dat het me spijt, ook als ik niet het gevoel heb dat ik dat zou moeten doen, omdat hij de aanleiding was tot de ruzie. Daar heb ik gewoon niks aan. Ik wil dat hij zegt dat het hem spijt, zonder dat hij iets terug verwacht. Als hij dat zou doen, zou hij aantonen dat het hem echt spijt.’

Soms doen we mensen pijn zonder dat we ons dat realiseren. Je deed het niet expres. Als we relaties goed willen houden, is het goed om sorry te zeggen, ook als we de ander niet opzettelijk pijn hebben gedaan. Als ik uit een lift stap en per ongeluk tegen iemand aanloop, mompel ik ‘sorry’. Niet omdat ik het expres deed, maar omdat ik begrijp dat het niet leuk is en het de ander misschien irriteert. Hetzelfde geldt in de relaties met de mensen die dicht bij ons staan. Je realiseerde je misschien niet dat jouw gedrag vervelend was voor jouw partner, maar wanneer dat wel zo blijkt te zijn, kun je zeggen: ‘Het spijt me dat mijn gedrag je pijn heeft gedaan. Dat was niet mijn bedoeling.’

Spijt focust op het eigen gedrag en het uiten van begrip voor de pijn die het teweeg heeft gebracht bij de ander. Het is onoprecht wanneer we alleen sorry zeggen in de hoop dat de ander ons niet langer zal confronteren met het probleem.

Rhonda voelde dit goed aan toen ze zei: ‘Vroeg in ons huwelijk deed mijn man iets wat veel schade heeft aangebracht. Hij

‘sorry’ 25

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 25

21-01-14 11:45

vond dat hij geen spijt hoefde te hebben en zijn gedrag niet hoefde te veranderen. Uiteindelijk zei hij wel dat het hem speet, maar dat was alleen omdat hij hoopte dat ik hem dan niet meer lastig zou vallen. Zijn gedrag zei meer dan zijn woorden. Zijn houding zei: “Houd erover op! Ik voel me in de hoek gedrukt.” Hij zag niet in dat wat hij gedaan had verkeerd was en dat hij me veel pijn had gedaan.’

‘Ik hoop dat je me wilt vergeven’ Het schrijven van een brief waarin je je excuses aanbiedt, kan je oprechtheid helpen onderstrepen. Als je je excuses opschrijft, geeft dat meer emotioneel gewicht, omdat je partner, vriend of vriendin het telkens opnieuw kan lezen. Het schrijfproces kan je ook helpen helder te krijgen waar je spijt over hebt en je spijt positief te verwoorden. Hier is een brief die een van mijn (Jennifers) cliënten van haar man kreeg. Ze heeft me toestemming gegeven om de brief te delen.

Beste Olivia, Ik wil mijn verontschuldigingen aanbieden omdat ik vanavond te laat was, en je niet zo snel mogelijk liet weten dat ik te laat zou komen, toen ik dat wist. Ik weet dat dit een hele moeilijke dag voor je was met de kinderen. Ik zou er zo graag bij zijn geweest om je te helpen, of in elk geval op tijd om het van je over te nemen. Mijn hart brak toen ik om half zeven ’s avonds jouw berichtje van kwart over vijf kreeg, met jouw vraag om hulp en de vraag of ik op tijd thuis zou willen komen. Ik vind het heel erg dat je vanaf dat moment de hele tijd hebt zitten wachten op mijn thuiskomst. Ik heb er echt spijt van dat ik geen goede grenzen stel ten opzichte van mijn baas en dat jij het daardoor vandaag extra zwaar hebt gehad. Ik zal mijn uiterste best doen om betrouwbaarder te zijn. Het spijt me en ik hoop dat je me kunt vergeven.

Met mijn volledige inzet, je liefhebbende man, Jim

26 als

‘sorry’ niet meer helpt

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 26

21-01-14 11:45

Olivia schreef onder de brief: ‘Vergeven’, en zette de datum erbij. Het is duidelijk dat Jims spijtbetuiging tot Olivia doordrong. Ze voelde dat hij het oprecht meende en was bereid hem te vergeven.

De kracht van het spijt me Lees wat de volgende mensen hadden te zeggen over de eerste taal van verontschuldigen zeggen dat het je spijt.

‘Mijn man maakte, waar onze vrienden bij waren, opmerkingen over mijn gewicht en dat ik te veel eet. Dat deed me veel pijn. Later die avond zei hij dat hij wist dat het erg vervelend voor me was, en dat het hem speet dat hij me in zo’n ongemakkelijke situatie had gebracht door zijn pijnlijke woorden. Ik vergaf hem omdat ik voelde dat hij het oprecht meende.’

- Marilyn, drieënvijftig jaar, elf jaar getrouwd met haar tweede man ‘Ik wil een verontschuldiging die uit het hart komt, echte spijt om wat mijn pijn veroorzaakte. Met andere woorden: ik wil dat ze zich rot voelen, omdat ze ervoor gezorgd hebben dat ik me rot voel.’

- Vicky, zesentwintig jaar, alleenstaand ‘Hij kwam een keer ’s avonds laat thuis, maar hij bood zijn verontschuldigingen aan omdat hij me had teleurgesteld. Ik zei dat het goed was, dat ik het begreep. Maar hij zei dat hij het toch niet leuk vond om me teleur te stellen en dat gaf me echt een goed gevoel.’

- Marina, achtentwintig jaar, twee jaar getrouwd ‘[Het is een oprecht excuus] als ze zegt dat ze echt spijt heeft, duidelijk maakt dat ze mijn gevoelens begrijpt en door haar gedrag laat zien dat ze spijt heeft dat ze me pijn heeft gedaan.’

- Charles, veertig jaar, twintig jaar getrouwd ‘sorry’ 27

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 27

21-01-14 11:45

‘Ik wil zien dat ze zich schuldig voelen om wat ze hebben gedaan of gezegd en dat ze echt spijt hebben.’

- Todd, vierendertig jaar, alleenstaand Voor deze en vele andere mensen is de taal van het uiten van spijt enorm belangrijk in het proces van genezing en herstel. Als je wilt dat deze mensen kunnen merken dat je oprecht bent, moet je de taal van spijt leren spreken, die focust op hun pijn en jouw gedrag en hoe die twee samenhangen. Het houdt in dat je duidelijk maakt dat je verdriet hebt, omdat je weet dat wat jij gedaan hebt hen pijn heeft gedaan. Het is deze identificatie met hun pijn die bereidheid tot vergeving in hen opwekt.

Hier volgt een aantal uitspraken die je kunnen helpen, wanneer je bereid bent te zeggen dat je spijt hebt.

Hoe zeg je dat het je spijt?

• Ik weet dat ik je diep heb gekwetst. Dat doet me veel verdriet. Het spijt me echt wat ik heb gedaan.

• I k vind het heel erg dat ik je heb teleurgesteld. Ik had beter moeten nadenken. Het spijt me dat ik je zoveel pijn heb gedaan.

•O p dat moment dacht ik duidelijk niet zo goed na. Het was nooit mijn bedoeling je pijn te doen, maar nu begrijp ik wel dat mijn woorden totaal ongepast waren. Het spijt me dat ik te ver ging.

•H et spijt me dat ik jouw vertrouwen heb geschaad. Ik heb een barrière in onze relatie opgeworpen en die wil ik weghalen. Ik begrijp dat het een tijdje kan duren voordat je me weer kunt vertrouwen nadat ik mijn excuses heb aangeboden.

28 als

‘sorry’ niet meer helpt

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 28

21-01-14 11:45

• We hebben u iets beloofd wat we niet hebben kunnen leveren. Het spijt me dat ons bedrijf een steek heeft laten vallen.

Praat erover Heb jij als kind vergelijkbare dingen meegemaakt als de dingen die aan het begin van dit hoofdstuk werden beschreven? Zijn er mensen uit jouw verleden waar jij ‘het spijt me’ tegen zou willen zeggen?

Heb je ooit iemand pijn gedaan zonder dat je het besefte?

Wat heb je gedaan toen je erachter kwam? Wat willen de meeste mensen horen in een verontschuldiging?

‘sorry’ 29

kokBWalssorrynietmeer0114-v2.indd 29

21-01-14 11:45