Inkijkexemplaar Portretten schilderen - Suzanne Brooker

Cover Portretten schilderen.indd 1

31-03-15 11:58

Portretten schilderen

Leer de technieken van bekende meesters

suzanne brooker met voorwoord van Domenic Cretara

Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen

Portrait-NL_001-063.indd 3

09-02-15 15:19

titelpagina:

Kate Lehman, Michael, 1999, olieverf op doek, 142,2 x 81,3 cm pagina 3:

Will Wilson, Fantasie, 2000, olieverf op doek, 22,2 x 17,1 cm

www.kosmosuitgevers.nl

Oorspronkelijke titel: Portrait Painting Atelier Oorspronkelijke uitgever © 2010 Watson-Guptill, een imprint van The Crown Publishing group, onderdeel van Random Hous © 2011 Watson-Guptill, New York © 2013–2015 voor de Nederlandse taal: Kosmos Uitgevers, Utrecht/Antwerpen Eerder uitgegeven onder de naam Tirion Uitgegeven met ISBN 978 90 4391 571 7

Productie Nederlandse editie: Deul & Spanjaard Vertaling: Marjan Doets Tekst: Suzanne Brooker Ontwerp: Karla Baker

Derde druk, mei 2015

ISBN 978 90 4391 841 1 NUR 476

Alle rechten voorbehouden/All rights reserved Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze en/of door welk ander medium ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. Noch de maker, noch de uitgever stelt zich echter aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van eventuele onjuistheden en/of onvolledigheden in deze uitgave.

Portrait-NL_001-063.indd 4

01-04-15 16:34

10

Portrait-NL.indd 10

Portretten schilderen

06-02-13 13:06

inLEIDING

DIT BOEK IS MISSCHIEN NIET WAT JE VERWACHT. Het vertelt je niet hoe je heel mak-

kelijk een oude meester kunt naschilderen en je krijgt geen kant-en-klare recepten voor hun kleurenpaletten of schildertechnieken. Dit boek is namelijk opgezet als een handleiding voor het ontwikkelen en trainen van je waarnemingsvermogen als kunstenaar door middel van traditionele schildervaardigheden. De nadruk ligt dan ook op het denken dat ten grondslag ligt aan het proces, met zoveel mogelijk diepgaande, praktische informatie.

DENKEN ALS EEN SCHILDER

BLADZIJDE HIERNAAST:

Patricia Watwood, Homage aan Rembrandt, 2001, olieverf op doek, 116,8 x 116,8 cm

Deze versie van Rembrandts Bathsheba is niet zomaar een kopie van het origineel. Het is een eigen interpretatie, aan de hand waarvan de kunstenaar inzicht kreeg in de compositie van het tafereel, de pose en de belichting van de figuren en de wijze waarop Rembrandt bepaalde artistieke effecten heeft verkregen.

Het schilderproces is zowel fascinerend als intimiderend, ongeacht het onderwerp. Vaak heb je het pas na jaren volhardend oefenen onder de knie.

Het is juist echter die complexiteit van het proces wat ons aantrekt. Je scherpt je waarnemingsvermogen en tekenvaardigheid, je verfijnt je behen­ digheid en gevoeligheid in het hanteren van materialen om zo de afbeelding te vervaardigen die je artistieke visie uitdrukt. Om te schilderen moet je kunnen focussen, maar tegelijkertijd vloeiend kunnen overschakelen van de ene denktrant naar de andere – van analytisch denken naar het versmelten van conceptuele ideeën en intuïtieve reacties op een onderwerp, met uitein­ delijk de concrete expressie van die ideeën in olieverf.

Kijken naar het menselijk gezicht is altijd boeiend. De portretkunst heeft zich van oudsher gericht op belangrijke figuren uit de maatschappij – heiligen, adel, helden, staatslieden – wier portretten in opdracht werden geschilderd. Daarnaast hadden kunstenaars ook belangstelling voor ka­ rakteristieke individuen, zoals die van bedelaars, schoenpoetsers, dichters, muzen, absintdrinkers en straatmadelieven. Na 1840 begonnen de roman­ tische schilders expressievere kleuren te gebruiken. Ze hanteerden hun verf op een directe manier die aansloot bij het idee van ‘kunst om de kunst’ dat toen in zwang raakte. Nu kunnen we putten uit een rijke kunstgeschiedenis om onze eigen stijl en benadering van het portret te ontwikkelen.

De term ‘oude meester’ heeft betrekking op West-Europese kunstenaars uit de periode van 1400 tot 1840. Dat zijn niet alleen bekende namen als

Portrait-NL.indd 11

11

06-02-13 13:06

INZICHT IN PERSPECTIEF Tekentechnieken om op een tweedimensionaal oppervlak de illusie van drie dimensies te scheppen (geloofwaardige vormen in een geloofwaar­ dige ruimte), zijn gebaseerd op zowel intuïtieve methoden om te kij­ ken naar de ruimte als de principes van lijnperspectief. Deze methoden zijn verankerd in onze westerse visuele taal. Ze stellen ons in staat het verschil te zien tussen een vorm die realistisch oogt in de ruimte en een vorm die plat lijkt. Hieronder vind je een overzicht van enkele technie­ ken voor het weergeven van ruimtelijke relaties op een plat beeldvlak.

WERKEN MET INTUÏTIEVE PERSPECTIEFTECHNIEKEN Intuïtieve perspectief vertaalt de manieren waarop onze ogen objecten ruimtelijk waarnemen als volumes. Omdat het menselijk oog geneigd is te zwerven en automatisch inzoomt om zich op verschillende afstanden scherp te stellen, geven deze tekentechnieken niet altijd precies weer wat je op een bepaald punt ziet. Bij het tekenen (en schilderen) geven deze technieken je echter een doeltreffende mogelijkheid om vormen realis­ tisch af te beelden, zeker wanneer je ze combineert met de technieken van de lijnperspectief.

Onder intuïtieve perspectieftechnieken vallen ideeën als vorm creëren door middel van clair-obscur (dat letterlijk ‘licht en schaduw’ betekent).

Door het visuele effect van schaduwen op een verlicht object als het hoofd lijken donkerder toonwaarden verder weg, terwijl lichtere toonwaarden naar voren komen.

De richting van de penseelstreken kan bijdragen tot het modelleren van ruimtelijke vormen, want de streken leiden de blik over het oppervlak van de vorm. Kruiscontourlijnen zijn penseelstreken die niet langs de bui­ tenranden maar dwars over het oppervlak lopen. Contourlijnen langs de rand van een vorm geven de lengte en richting aan, terwijl kruiscontour­ lijnen de blik over het oppervlak van een vorm leiden.

Variatie in lijnbreedte is ook een tekentechniek om de blik van nabij naar veraf te sturen. Een deel van een doorlopende lijn dat dikker ge­ tekend is, lijkt zich dichterbij te bevinden. Een dun getekend deel lijkt verder weg te liggen.

De manier waarop je de randen weergeeft, kan een rol spelen in de suggestie van diepte. Scherpe lijnen komen namelijk naar voren, terwijl zachte randen naar achteren wijken. Randen kun je definiëren met een verandering van toonwaarde ( de rand van een slagschaduw op een helder gekleurde wang), kleur (de rand van een kledingstuk tegen de achter­ grond) of textuur (de textuur van het haar tegenover die van de hoed).

Atmosferische perspectief (of luchtperspectief) houdt in dat bij objecten die zich verder weg bevinden zowel de detaillering als het con­ trast in toonwaarden afneemt. Deze techniek wordt doorgaans toegepast bij het schilderen van landschappen (omdat je er grote afstanden mee kunt weergeven), maar leent zich ook goed voor het suggereren van de 96

Portrait-NL.indd 96

BLADZIJDE HIERNAAST:

Will Wilson, Pablo, 2000, olieverf op doek, 22,2 x 17,1 cm

Het contrast tussen het van dichtbij afgesneden model en het landschap in de verte doet hier denken aan portretten uit de renaissance. De luchtperspectief in het landschap roept een gevoel van diepe ruimte op, wat geaccentueerd wordt door de aanwezigheid van het model op de voorgrond.

Portretten schilderen

06-02-13 13:09

Portrait-NL.indd 97

INZICHT IN PERSPECTIEF 97

06-02-13 13:09

Cyan Magenta Yellow Black

Cheryl Met drie primaire kleuren in een donkere toon heb ik een harmonieuze variatie opgebouwd over een goudgetinte ondergrond.

ONDERGROND: gele oker omber naturel

PALET: gele oker vleesoker blauwzwart loodwit groene aarde omber naturel transparant oxydgeel

Bij dit schilderij heb ik gekozen voor een goudgetinte ondergrond, mede vanwege het sterke, warme licht op het model dat in de huidtinten tot uit­ drukking komt als een groengouden gloed. Omdat de schaduwen een koele paarsrode kleur hebben, besloot ik om de complementaire kleuren geel en violet als uitgangspunt te nemen voor het kleurcontrast, ook al bestond het palet uit mengsels van vrij donkere rood-, geel- en blauwtinten. Ik heb de compositie krap bijgesneden om de nadruk te leggen op de devote houding van de handen, die naar binnen wijzen en contrasteren met de boude, sta­ rende blik die doet denken aan vijftiende-eeuwse portretten. De zijdeglans van Cheryls japon weerkaatst een prachtig gouden licht naar het ondervlak van haar hals en keel. Het was mijn bedoeling om het gouden licht van de getinte grond te laten doorschijnen in een rijke variatie aan kleurtonaliteiten.

Het model in een verstilde pose, die tot uiting komt in haar ineengevouwen handen en bedachtzame blik.

ONDERGROND PREPAREREN TJ302-9-2009 IMUS 7/WFA0168 Portrait Painting Atelier W:9”XH:11” 175L 128 M/A Magenta (V)

Om de kleur voor de ondergrond wat matter te maken en een groene onder­ toon te geven heb ik de gele oker vermengd met wat omber naturel. Eerst heb ik met een heel klein beetje uitgeprobeerd hoe donker en mat de gele oker zou worden van de omber naturel. Aan de hand daarvan heb ik een voldoende hoeveelheid aangemaakt voor de hele ondergrond. Het resultaat was een diepe goudkleur, als van stro of goudgeel graan. (Als de geeltoon intenser was geweest, zou het moeilijker zijn om de optische effecten van de navolgende verflagen te beoordelen en te sturen. Ik heb bewust geen wit toegevoegd aan het mengsel, want dat zou afbreuk doen aan het door­ schijnende effect van de gele gloed over de witte gessogrond.) Hierna heb ik de verf verdund met half olie, half reukloze terpentine. Deze verf heb ik gelijkmatig uitgestreken over de witte primer.

164

DE eerste OPZET Het palet heb ik samengesteld uit primaire kleuren in een donkere toon. Als blauwe basiskleur nam ik blauwzwart; menging hiervan met een donkere 164

Portrait-NL.indd 164

portretten schilderen

06-02-13 13:12

Portrait-NL.indd 187

voorbeelden: marion 187

TJ302-9-2009 IMUS 7/WFA0168 Portrait Painting Atelier W:9”XH:11” 175L 128 M/A Magenta (V)

Cyan Magenta Yellow Black

06-02-13 13:13

187

Black

Sarah, 133, 172-179 Seth, 122 Caravaggio, 13 Cézanne, Paul, 16, 17 Clair-obscur, 96 Corot, Camille, 48, 147 Cretara, Domenic bladzijde uit Italiaans schetsboek, 8 Studie voor de golfstudie, 106 Studie voor vrouw met baby, 146 Vader en zoon, 9 Vrouw met baby, 147 Zelfportret, 45 Damarvernis, 25, 67, 72 Delacroix, Eugène, 13, 20, 46 Directe schildermethoden, 19 Drawing from Observation (Curtis), 101 Droog penseel, borstelen met, 65 Duke, Milo, De vraag van Fermi, 83 Dürer, Albrecht, 128 Eitempera, schilderen met, 12, 133 Ezels, 23-25, 125 Faigin, Gary Man met zeemanspet, 46 Meisje in boerenjurk, 98 Suzy, 92 Foto’s compositie maken aan de hand van, 104, 140-143 driedimensionale aanwijzingen, 140 foto’s maken van een model, 140-141 tekening op doek overbrengen met een raster, 132 Freud, Lucian, 13 Frey, Robin Accra, 205 Therese, 46 Gale, Ann, Zelfportret met blauwe strepen, 17 Gel, 82 Géricault, Théodore, 14, 15 Gesso aanbrengen op voorgespannen doek, 28 functie, 32 geprepareerd board, 29 gronden, 32, 33, 204 Getinte ondergrond acrylverf, 34 doorschijnend effect, 133 dubbelgetint, 62, 63 gebrande omber, 61 gebrande sienna, 61, 62 getinte gesso, 34 goudgeel, 60, 61, 62 grijs, 61 groen, 61 keuze, 126-127 koel groen, 62, 63 mengkaarten maken, 60-63 oplossen van problemen, 204-205 rood, 62, 63 rood-groen, 61 van gemengde kleuren, 34, 35 verdunde olieverf, 34, 35 warm-koel palet op dubbelgetinte ondergrond, 62, 63 Glacis liggend laten drogen, 73 maximaal effect, 72, 73 mengen, 72 schoonmaken na elke laag, 70 voor bepaalde plekken, 73 voor een geheel schilderij, 73 Gogh, Vincent van, 18, 19 Goldfinger, Eliot, 104 Goya, Francisco de, 13 Greco, El, 13, 46 Grisaille, 73, 127, 129, 130, 131 Haar schilderen, 77 Hals, Frans, 13, 14, 20 Harrington, Glenn Darius, 64

De hoed van Rae, 51 Evan als piraat, 107 Isabella, 77 Hazenlijm als primer, 32, 33 Holbein de Jongere, 13 Huidtinten aangepast analoog aardepalet, 57, 58 analoog aardepalet, 56 donker primair palet, 57, 58 kleuren mengen, 52, 56-59 koel complementair palet, 57, 59 koel primair palet, 57, 58 mengoefening, 56-59 rood, 52 warm complementair palet, 57, 59 warm primair palet, 57, 58 Human Anatomy for Artists: The Elements of Form (Goldfinger), 104 Impastotechnieken, 82 Indirect schilderen, 19, 20, 206 Ingres, Jean-Auguste-Dominique, 13, 14 Kernschaduw, 92, 93 Kleding schilderen, 81 Kleuren analoge kleuren, 48 basiskleuren, 39, 40 complementaire kleuren, 47-48 contrasten optimaal gebruiken, 44-49 dichtheid, 39 donkere tonen, 54, 55 dynamiek kleursoort, toonwaarde en verzadiging, 50, 51 fysieke eigenschappen, 39, 43 glaceren, 40-41 huidtinten, 39-40, 52, 56-59 kiezen, 39-41 kleurkracht, 39 kleurreceptenboek, 53-55 kleursoorten, 46, 50, 51, 55 kleurstrategieën en kleuren mengen, 43-63 kleurtemperatuur, 45, 46 lichte tonen, 54, 55 lichtechtheid, 41 mengen met glaceermedium, 72 mengen op palet, 37 mengkaarten maken, 53 mengoefeningen, 53, 56-60, 62, 63 mengsels bewaren, 38 middentonen, 54, 55 neutrale tinten, 48, 53-55 olie malen, 41, 205 oude meesters, paletten van, 19, 20 paletkeuze, 36 peperkorrel, 39, 53, 63, 205 primaire kleuren, 46 problemen en oplossingen bij mengen, 205 rangschikken, 37 secundaire kleuren, 47 temperatuur, 45-46, 53-55 toonwaarde, 44, 50, 51, 53-55 verschillen tussen merken, 41 verzadigde kleuren, 48, 49 verzadiging, 50, 51 visuele effecten, 39, 43 wit en zwart, 41 zie ook Palet, Pigmenten Lehman, Kate Vrouw uit Ecuador, 23 Michael Grimaldi, 28 Sam Linder met muts, 81 Sasha, 44 Zelfportret, 66 Liberace, Robert Allan, 47 Bill, 49 John, 49 John in het atelier, 24 Robert, 139 Russell, 89

TJ302-9-2009 IMUS 7/WFA0168 Portrait Painting Atelier W:9”XH:11” 175L 128 M/A Magenta (V)

Achtergrond, verf opbrengen op, 83 Acrylverf, getinte ondergrond, 34 Alkydhars, mediums op basis van, 67 Anatomie van het gezicht boventanden en bovenkaak, 86, 87 diepe en oppervlakkige spieren, 104, 105 drie assen van het hoofd, 94, 95 driedimensionaal op tweedimensionaal oppervlak, 85 elementen van het gezicht 85, 106, 107 fijne details schilderen, 78, 79 fronsspier, 104, 105 gelaatstrekken als geometrische vormen, 103 gezichtsspieren, tekening van, 104, 105 houding en expressie weergeven, 104, 105 intuïtieve methoden voor perspectief, 96-98 jukbeen en jukboog, 86, 87, 105 kernschaduwen en slagschaduwen, 92, 93 kinspier, 105 kringspier van het oog, 104, 105 lachspier, 105 leren meten op het oog, 102 licht en schaduw definiëren, 90, 91 lijnperspectief, 98, 99 mond 116-119 neertrekker van de mondhoek, 105 neertrekker van de onderlip, 105 neus 86, 87, 94, 102, 103, 112-115 ogen 86, 87, 102, 103, 108-111 onderliggende structuren, 85 ondertanden en onderkaak, 86, 87 oplichter van neusvleugel en bovenlip, 104, 105 optrekker van het bovenooglid, 104, 105 oren bestuderen en schilderen, 120-123 oude meesters, perspectief en technieken, 101 platte huidspier van de hals, 105 richtlijnen voor proporties van het gezicht, 94 schaduwen bij ronde vormen van het hoofd, 90, 91 schedelstructuur, 86-89 verkorting, 100 verticale groef tussen bovenlip en neus, 103 voorhoofdsspier, 104, 105 wenkbrauwboog, 86, 87 Aquarelpapier getinte ondergrond, 34 gronden, 33 schilderen op, 28 uitproberen van kleuren, 125 Arcangelis, Gloria de Rachel omhoogkijkend, 95 Twee zusters, 21 Armetta, Robert Jonge vrouw, 48 Ted, 124 Artist’s Handbook of Materials and Techniques, The (Mayer), 72 Atelier inrichten, 23-25, 125 licht en ruimte, 23, 25, 125 veilig omgaan met materialen, 24-25, 67 werken met oplosmiddelen, 25-27, 35 Bakolie voor reinigen van penselen, 25 Beckman, Max, 13 Bonnard, Pierre, 13 Borstelen, 12, 18, 19, 27, 65, 80, 83 Bronzino, 13 Brooker, Suzanne Alice, 47 Bryson met vlieger, 133, 148-155 Cederic, 156-163 Cheryl, 164-171 Handen in het haar, 79 Jarrett, 63 Marion, 180-187 Michael, 196-203 Pigeon, 133, 188-195 Portretten van mannen, metaforen van hout: twijfel, 144 Portretten van mannen, metaforen van hout: onschuld, 69

register 207

Portrait-NL.indd 207

06-02-13 13:13

207

Black

TJ302-9-2009 IMUS 7/WFA0168 Portrait Painting Atelier W:9”XH:11” 175L 128 M/A Magenta (V)

Lijnolie, 67, 80 Manet, Édouard, 13 Marogermedium, 67 Matisse, Henri, 13 Mayer, Ralph, 72 Mediums alkydharsbasis, 67 glaceer-, 68, 72 lijnolie, 67, 80 Maroger, 67 moderne, 67 Neo Megilp, 67, 78 problemen oplossen, 206 richtlijnen voor gebruik, 66, 68 standolie, 25, 67 technieken van de oude meesters, 66, 67 Venetiaanse terpentijn, 67 zelf maken, 66, 67 Millet, Jean-François, Louise-Antoinette Feuardent, 13 Nat-in-nattechnieken, 12, 13, 65, 80 Neel, Alice, 13 Neo Megilp medium, 67, 78 Oefeningen kleurkaart met huidtinten, 56-59 kleurkaarten voor getinte ondergrond, 60-63 kleurkaarten voor toonwaarde, temperatuur en neutrale tinten, 53-55 perspectief en technieken van de oude meesters, 101 Oliën van geschilderd doek, 71 Olieverf doeltreffend gebruik van mediums, 66, 67 getinte ondergrond, 34 giftige bestanddelen, 24 schoonmaken met oplosmiddel, 25-27 verdunnen, 25 Ondergrond getint, 20, 60-63 technieken van de oude meesters, 61 Onderschildering, 12, 67, 129 Oplosmiddelen, 25-27, 35 Oude meesters beperkt aantal pigmenten, 20 denken als, 11-13 doeltreffend gebruik van mediums, 12, 66, 67 kleurpaletten, 19 middentonen gelaagd opbouwen, 136 pigment, herkomst van, 39 schildertechnieken, 19 traditie van, 145 Ovale penselen, 26 Overschilderen, 12 Palet basiskleuren, 39-40 controleren van opgedroogde verf, 38 diepvries, 36, 38 mengen van kleuren, 37 mengplaatje, 36 ovaal of rechthoekig, 36, 37 rangschikken van kleuren, 36, 37 zie ook Kleur; Pigmenten Peperkorrel, 39, 53, 63, 205 Penseelvoering droog-penseeltechniek, 65 nat-in-nat, 12, 13, 65 Penselen gesso opbrengen, 32 olieverf verwijderen, 25-27 onderhoud, 26-27 open penseelvoering, 20 schoonmaken met water en zeep, 26-27 vormen, 26 weer bruikbaar maken, 27 Pigmenten analoge kleuren, 48 complementaire kleuren, 47-48 dichtheid, 39 fysieke eigenschappen, 39, 43 glaceren, 40-41

208

208

Portrait-NL.indd 208

huidtinten, 39-40, 52, 56-59 kiezen, 39-41 kleurcontrasten, 44-49 kleurkracht, 39 kleurreceptenboek, 53-55 mengen met glaceermedium, 72 mengoefeningen, 53, 56-60, 62, 63 mengsels bewaren, 38 middentonen, 54, 55 neutrale tinten, 48, 53-55 oude meesters, paletten van, 19, 20 paletkeuze, 36 primaire kleuren, 46 problemen met mengen, oplossen van, 205 secundaire kleuren, 47 temperatuur, 45-46, 53-55 toonwaarde, 44, 50, 51, 53-55 verschillen tussen merken, 41 verzadiging, 50, 51 visuele effecten, 39, 43 wit en zwart, 41 zie ook Kleur; Palet Picasso, Pablo, 13, 20 Platte penselen, 26 Plein-air-schilderen, 75 Pointilleren, 82, 83 Portretschilderen als geschiedenis van de mensheid, 19 huidtintenpalet, 39-40 menselijk gezicht, 11 penselen, 26 voltooiing, 204 Primers, 32, 33, 204 Pva-lijm, 32, 33 Rembrandt, 12, 13, 82 Reukloze terpentine, 25, 33, 35, 68, 125 Ribera, José de, 12, 13, 82 Ronde penselen, 26 Sargent, John Singer, 14 Schetsboeken, vastleggen van waarnemingen, 8 Schilderdoek als flexibele drager, 12 gronden, 32-33 opspannen, 29-31, 204 randen en zijden schilderen, 29 schuren na elke gessolaag, 32-33, 204 strakke hoeken vouwen, 30-31 voorgespannen, 28, 33 Canvasboard, 28-29, 33 Schilderen diffuus, 12 direct, 19 indirect, 19, 20 kleurcontrast, 12 lineaire benadering, 12 oefenen en discipline, 11, 206 problemen vaststellen en oplossen, 206 tonen, toonwaarden en tonaal schilderen, 12 veilig omgaan met materialen, 24-25, 67 werken met oplosmiddelen, 25-27, 35 Schilderoppervlakken keuze, 28-29 naderhand overschilderen, 70 schoonmaken van geschilderd oppervlak, 70, 71 Schilderproces Armetta, methode van 138 compositie maken met foto’s, 140, 141, 142-143 gefaseerd schilderen, 125-126 grisaille, 129, 130-131 kleur kiezen voor getinte ondergrond, 126, 127 lichte tinten opbrengen, 137 middentonen opbouwen in lagen, 136 monochrome onderschildering, variaties, 133 onderschildering, 129, 134 opbouwen van donker naar licht, 135-137 opzetschets, methoden voor, 128, 132 plannen van transparante effecten, 134 slechte gewoonten, afrekenen met, 206

stappen bij portret in opdracht, 127 studieschetsen en foto’s, 125 tekening overbrengen op doek met een raster, 132 transparante donkere tinten opbrengen, 134, 135 uitveegmethode voor onderschildering, 129 werken met eigen kleurkaarten, 125 Schilderstok, 27, 74 Schildertechnieken borstelen, 80, 83 directe techniek, 75 impasto, 82 indirecte techniek, 75 nat-in-nat schilderen, 80 penseelvoering, 74, 75 pointilleren, 82 sgraffito, 82 verf bewerken met penseel, 75 verf opbrengen, 75 vervloeien, 78 Schoonmaken geschilderde oppervlakken, 70 verwijderen van olieverf, 25-27 water en zeep voor penselen, 26-27 Sgraffitotechnieken, 82 Slagschaduwen, 92, 93, 102 Standolie, 25, 67, 72 Sweerts, Michael, Hoofd van oude vrouw, 12, 13 Terpentijn op gombasis, 67, 72 Titiaan, 12, 13 Toelichtingen achtergrond schilderen, 83 fijne details schilderen, 78 haar schilderen, 76-79 kleding schilderen, 81 Vavagiakis, Costa Gioia VII, 84 Yuko IX, 91 Velázquez, Diego, 12, 13 Venetiaanse terpentijn, 67, 78 Verf bewaren van mengsels, 36, 38 gebruik van mediums, 66, 68 zie ook Mediums Verfdoekjes, 25 Verkorting, 100 Vermeer, Jan, 20, 133 Vervloeien, 78 Voorbeeldschilderijen Bryson met vlieger, 133, 148-155 Cederic, 156-163 Cheryl, 164-171 geduldig verflagen opbouwen, 147 kleuren en kleurmengsels, 146 Marion, 180-187 Michael, 196-203 Pigeon, 133, 188-195 proces voor ogen houden, 146 Sarah, 172-179 schildertraditie van de oude meesters, 145 uitstraling van schilderij levendig houden, 146 Voorgegrond doek, 29 Voorgespannen doek, 28, 33 Wasmediums, 25 Watwood, Patricia Clarence Harmon, 127 Claudia, 40 Eerwaarde Clarence Harmon, De, 127 Flora gekroond, 45 Hommage aan Rembrandt, 10 Kleurstudie voor Clarence Harmon, 127 Semele, 42 Wilson, Will Het plafond, 93 Joy, 76 Pablo, 97 Roy, 55 Valencia, 59 Wyeth Andrew, 13

register

06-02-13 13:13

Cover Portretten schilderen.indd 1

31-03-15 11:58