Urobel 058

ZorgAnders, Planet BC Amelia Earhartlaan 17 9051 Gent

PB- PP

BELGIE(N) - BELGIQUE

MULTIDISCIPLINAIRE UITGAVE VOOR HET UROLOGISCHE ZORGGEBIED • VERSCHIJNT 4X PER JAAR

jaargang 2020 - nummer 58 MAGAZINE INTERDISCIPLINAIRE DANS LE DOMAINE DES SOINS UROLOGIQUES • PARAÎT 4X PAR AN

M A G A Z I N E

année 2020 - numéro 58

EDITIE ARTSEN EDITION MEDECINS

EDITIE VERPLEEGKUNDIGEN

INHOUD / CONTENUEDITION INFIRMIER(E)S

3

Editoriaal / Éditorial

6

Dossier: autotransplantatie / Autogreffe

12

Dossier: ESWL/ LEC

16

Dossier: Immunotherapie bij het gemetastaseerd renaalcelcarcinoom / Immunothérapie en cas de carcinome rénal métastatique

22

Incontinentie / Incontinence

24

Nieuws uit de vereniging / les nouvelles de l’association

26

Voor u gelezen / lu pour vous

34

Kleinste kamertje / la petite chambre

Dossier nieren Robot-geassisteerde autotransplantatie van de nier: een veilige niersparende techniek bij complexe nier- of ureterpathologie / Autogreffe du rein assistée par robot: une technique de préservation du rein sûre pour des pathologies complexes du rein ou de l’urètre Dr. Benjamin Van Parys, Prof. Dr. Karel Decaestecker ESWL / LEC Immunotherapie bij het gemetastaseerd renaalcelcarcinoom (mRCC) / Immunothérapie en cas de carcinome rénal métastatique (mRCC) Prof. Dr. Sevilay Altintas

RIGHT FROM THE START Nu in een nieuw ontwerp, met alle eigenschappen die gewaardeerd worden door LoFric Sense gebruiksters wereldwijd.

Intermitterende katheterisatie voor vrouwen. Eenvoudig voor beginners. Geweldig voor langdurig gebruik.

wellspect.be WELLSPECT does not waive any right to its trademarks by not using the symbols ® or ™.

LoFric Sense, maintenant encore mieux Toutes les caractéristiques appréciées par les utilisatrices de LoFric Sense à travers le monde, regroupées dans un nouvel emballage.

Le sondage intermittent pour femme. Pratique pour les débutantes. Pensée pour une utilisation à long terme.

73256-BEFR-2018-08-14 © 2018 WELLSPECT. All rights reserved.

LoFric Sense, nu nóg beter

Editoriaal – Éditorial

Beste lezers, Ondanks de speciale tijden blijft Urobel doorwerken en brengen we jullie dit nieuwe tijschrift.

Covid-19 had naar mijn mening geen directe urologische impact op de patiënten, ware het niet dat de zwaar zieke patiënten op IZ allemaal een verblijfsonde kregen, maar ook de coronapatiënten in afzondering kregen misschien iets te vaak een verblijfsonde om het aantal zorgbezoeken op een kamer te beperken.

De impact op de urologische diensten, door uitstel van ingrepen en consulten, zal toch groot zijn, los van de nog niet gekende gevolgen van patiënten die uit schrik niet naar de arts of het ziekenhuis durfden.

niet doorgaan, dan betalen we het integrale inschrijvingsgeld terug. Zo willen we toch aan de vormingsnoden tegemoet komen want de urologische problematiek blijft niet achterwege.

Met plezier zien we ook een aantal nieuwe bestuursleden tegemoet die stilaan de werking van de vereniging mee helpen opbouwen.

Blijf de website in de gaten houden voor onze komende organisaties.

Ronny

Maar laat ons toch maar naar de toekomst kijken. We plannen toch voor het najaar een aantal organisaties zoals een avondcolloquium pediatrie, een congres, een terugkomdag waarbij we kunnen garanderen om de maatregelen te volgen. Kan de organisatie

Chers lecteurs, En dépit de ces moments spéciaux, Urobel continue de travailler, ce qui nous permet de vous présenter ce nouveau magazine.

Le Covid-19 n’a, à mon point de vue, pas eu d’impact urologique direct sur les patients, si ce n’est que les patients gravement malades en soins intensifs ont tous reçus une sonde à demeure, mais également que les patients corona en isolement ont peut-être reçu un peu trop souvent une sonde à demeure afin de limiter le nombre de visites de soins dans la chambre.

L’impact sur les services urologiques, du fait du report d’interventions et de consultations, sera tout de même important, indépendamment des conséquences encore inconnues sur les patients qui n’ont pas osé se rendre chez leur médecin ou à l’hôpital par crainte.

Mais regardons cependant vers l’avenir. Nous prévoyons toutefois pour l’automne un certain nombre d’organisations telles qu’une soiréecolloque en pédiatrie, un congrès, une journée de rappel lors de laquelle nous pouvons garantir que les mesures seront suivies. Si l’organisation ne peut pas avoir lieu, nous rembourserons

intégralement le montant de l’inscription.

Nous voulons ainsi tout de même répondre aux besoins en formation car la problématique urologique ne doit pas être laissée de côté.

C’est avec plaisir que nous rencontrerons également un certain nombre de nouveaux administrateurs qui contribuent petit à petit à renforcer le fonctionnement de l’association.

Gardez un œil attentif sur le site Web pour être au courant de nos organisations futures.

Ronny

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

3

CARTOON

4

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

CARTOON

ŠDr. Jan Vanderkerken (Sint-Trudoziekenhuis)

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

5

DOSSIER

Dr. Benjamin Van Parys, ASO urologie, UZ Gent

NIEREN

Robot-geassisteerde autotransplantatie van de nier: een veilige niersparende techniek bij complexe nier- of ureterpathologie Bij een robot-geassisteerde autotransplantatie wordt een nier van de patiënt losgemaakt van zijn oorspronkelijke plaats en in zijn geheel gereïmplanteerd ter hoogte van het kleine bekken van dezelfde patiënt. Het wordt beschouwd als een ultieme strategie om de nier te sparen en nierfunctieverlies te minimaliseren, bij een aantal complexe renale, renovasculaire en ureterpathologieën.

Prof. Dr. Karel Decaestecker, uroloog, UZ Gent

Dr. Benjamin Van Parys, MSP en urologie, UZ Gand

De meest voorkomende indicatie voor een autotransplantatie is een uitgebreide strictuur van de ureter, dewelke niet op klassieke endoscopische wijze kan worden verholpen, en die te groot is voor reconstructieve ingrepen.

Dergelijke stricturen kunnen een gevolg zijn van multipele voorgaande endoscopische urologische ingrepen, bijvoorbeeld voor

6

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

KorteBeperkte ureterstricturen < 1cm kunnen endoscopisch worden opengemaakt. Bij herval of indien langer, kunnen zij maar hebben de neiging snel te hervallen. Chirurgisch kunnen zij worden behandeld met een primaire end-to-end anastomose(1), een transuretero-ureterostomie, een ureteroplastie met gebruik van een autologe greffe (vb. met wangslijmvlies)(2) of met een psoas-hitch, waarbij de blaas wordt opgenaaid aan de psoas om een distaal ureterdefect te overbruggen. Dit soort ingrepen is echter maar mogelijk tot een strictuurlengte van een 5-tal

Autogreffe du rein assistée par robot: une technique de préservation du rein sûre pour des pathologies complexes du rein ou de l’urètre Lors d’une autogreffe assistée par robot, un rein d’un patient est détaché de son emplacement original et réimplantée en entier à hauteur du petit bassin chez le même patient. L’autogreffe est considérée comme la stratégie ultime pour préserver le rein et minimaliser la perte de la fonction rénale dans un certain nombre de pathologies rénales, rénovasculaires et urinaires complexes.

Prof. Dr. Karel Decaestecker, urologue, UZ Gand

steenpathologie, maar ook door radiofibrose na bestraling voor klein bekkentumoren, of iatrogeen bij abdominale heelkunde. Zij veroorzaken hydronefrose, pijn en uiteindelijk nierinsufficiëntie.

L’indication la plus fréquente pour effectuer une autogreffe est une stricture étendue de l’urètre, laquelle ne peut pas être traitée classiquement de manière endoscopique et qui s’avère trop grande pour des interventions reconstructives.

De telles strictures peuvent être le résultat de multiples interventions urologiques

endoscopiques antérieures, comme en cas de calculs, mais aussi provenir d’une radiofibrose survenue après irradiation d’une tumeur du petit bassin, ou encore être iatrogènes suite à une intervention abdominale. Ces strictures entraînent une hydronéphrose, des douleurs et finalement une insuffisance rénale.

Les strictures de l’urètre limitées peuvent être ouvertes par endoscopie, mais ont tendance à rapidement réapparaître. Elles peuvent être traitées chirurgicalement au moyen d’une anastomose end-to-end primaire (1), d’une urétéroplastie avec greffe autologue (par ex. muqueuse de la joue)(2) ou d’un psoashitch, où la vessie est cousue au psoas afin de pallier un problème de l’urètre distal. Ce type d’intervention n’est toutefois possible que si

NIEREN

centimeter, en een psoas-hitch kan slechts worden uitgevoerd bij een distale ureterstrictuur en mits voldoende blaascapaciteit(1). Een greffe vereist bovendien een gezond wondbed om in te worden getransplanteerd.

Heelkundige opties bij grotere stricturen zijn een boari-flap, waarbij de blaas wordt gereconstrueerd tot een soort trechter om het ureterdefect te overbruggen en de rest-ureter opnieuw ingepland wordt op de blaas(3), of een ileuminterpositie, waarbij het aangedane deel van de ureter wordt vervangen door een stuk dundarm(4). Deze ingrepen kennen echter een vrij grote morbiditeit, kunnen leiden tot blaasfunctiestoornissen, recidiverende infecties, lithiasisvorming, metabole ontregeling etc, of zijn soms gewoon niet uitvoerbaar, bijvoorbeeld na uitgebreide bestraling of gezien een te grote strictuurlengte. Het enige alternatief is dan een nefrectomie. In dergelijke gevallen is een robotgeassisteerde autotransplantatie een ultieme niersparende optie.

Andere indicaties voor een autotransplantatie zijn bijvoorbeeld aandoeningen van de hilus, zoals een notenkraker-fenomeen (hierbij is er een aangeboren anatomische variatie ter hoogt van de niervene, die beklemd raakt tussen de aorta en de grote darmarterie (A. mesenterica superior), en daardoor aanleiding geeft tot renale stuwing, pijn, hematurie en uiteindelijk mogelijks nierfalen)(5) of een loin-

la longueur de la stricture est inférieure à 5 centimètres, tandis qu’un psoas-hitch ne peut être effectué qu’en cas de stricture de l’urètre distal (1).

Pour de plus grandes strictures, les options chirurgicales sont un lambeau boari, où la vessie est reconstruite en forme d’entonnoir afin de pallier le problème urétral et où le reste de l’urètre est réimplanté sur la vessie (3), ou une interposition iléale, où la partie affectée de l’urètre est remplacée par un morceau de l’intestin grêle (4). Ces interventions peuvent toutefois entraîner une morbidité assez importante, des troubles de la fonction vésicale, des infections récidivantes, un dérèglement métabolique, etc. Il arrive aussi qu’elles ne soient tout simplement pas réalisables, par exemple après d’importantes radiations et à cause de la taille trop longue de la stricture. La seule alternative dans ce cas est une néphrectomie.

L’autogreffe assistée par robot est alors l’ultime option de préservation du rein.

D’autres indications pour une autogreffe sont par exemple des affections du hile du rein, comme le phénomène du casse-noisette (variation anatomique congénitale à hauteur de la veine rénale, qui se retrouve coincé entre l’aorte et l’artère mésentérique supérieure, causant de ce fait un engorgement rénal, des douleurs, une hématurie et en fin de compte

DOSSIER

pain hematuria syndrome (een zeldzaam niet volledig begrepen fenomeen gekenmerkt door koliekachtige pijnaanvallen en forse hematurie) (6). Ook hier kan de nier geautotransplanteerd worden als alternatief voor een nefrectomie.

De eerste succesvolle autotransplantatie van de nier werd uitgevoerd in 1963 door de Amerikaanse uroloog J.D. Hardy, bij een patiënt met een forse proximale ureterstrictuur(7).

In de jaren nadien werd duidelijk dat een autotransplantatie een efficiënte manier is om een groot aantal problemen te verhelpen, die anders zouden leiden tot nierfunctieverlies of nefrectomie. De ingreep werd uitgevoerd voor ureterstricturen, uitgebreide steenpathologie, retroperitoneale fibrose, vernauwing op de nierarteries, intrarenale aneurysmata en tumorale letsels(8). De ingreep werd beschouwd als veilig, kende een lage mortaliteit ondanks het invasieve karakter, en resulteerde in een uitstekende nierfunctie, maar kende een zeer grote morbiditeit door de grote laparotomie (of combinatie van lumbotomie en laparotomie) die nodig was, en werd hierdoor slechts sporadisch toegepast. Door de opkomst van endovasculaire en endo-urologische en endo-vasculaire ingrepen geraakte de open autotransplantatie meer en meer op de achtergrond. Dankzij de opkomst van laparoscopie kon men in 1990 de morbiditeit enigszins reduceren door de preservatiefase laparoscopisch te verrichten(9), maar het is pas met de opkomst

van robotchirurgie dat de ingreep volledig endoscopisch kon worden verricht, zoals voor het eerst beschreven door Gordon in 2014(10).

Dankzij de uitgebreide ervaring in ons centrum met robot-geassisteerde niertransplantatie bij levende donoren(11), konden we een methode ontwikkelen voor robot-geassisteerde autotransplantatie die toepasbaar is bij verschillende indicaties en bij patiënten met verschillende anatomie en chirurgische voorgeschiedenis. We ontwikkelden een extracorporele techniek, die steeds bruikbaar is en die toelaat om complexere problemen (vb. excisie van tumoren, behandeling van lithiase, complexe anatomie van de vaatsteel) buiten het lichaam op te lossen, alsook een volledig intracorporele techniek, waarbij de nier tijdens de ischemietijd in het lichaam blijft, maar die slechts toepasbaar is bij weloverwogen indicaties(12).

une défaillance rénale)(5) ou le “loin-pain hematuria syndrome”, un phénomène rare encore mal compris et qui se caractérise par des accès de douleurs de type colique et une forte hématurie(6). Ici aussi, le rein peut être autogreffé comme alternative à une néphrectomie.

plus été reléguée à l’arrière-plan. L’introduction de la laparoscopie en 1990 a toutefois permis de réduire un tant soit peu la morbidité en réalisant la phase de préservation au moyen d’une laparoscopie (9). Il aura cependant fallu attendre l’arrivée de la chirurgie assistée par robot pour que l’intervention puisse être réalisée entièrement de manière endoscopique, comme décrit pour la première fois par Gordon en 2014(10).

La première autogreffe du rein réussie a été effectuée en 1963 par l’urologue américain J.D. Hardy chez un patient présentant une forte stricture de l’urètre proximal (7). Dans les années suivantes, il est clairement apparu que l’autogreffe et une méthode efficace pour résoudre un grand nombre de problèmes, qui mèneraient sinon à une perte de la fonction rénale ou à une néphrectomie. L’intervention était réalisée dans le cas de strictures de l’urètre, de pathologies étendues de calculs, de friboses rétropéritonéales, de rétrécissements des artères rénales, d’anévrismes intrarénaux et de lésions tumorales (8). L’intervention était considérée comme sûre, présentait une faible mortalité malgré son caractère invasif et résultait en une excellente fonction rénale, mais elle connaissant une très grande morbidité à cause de la grande laparotomie (ou combinaison de lombotomie en de laparotomie) requise, et n’était de ce fait que pratiquée sporadiquement. Avec l’arrivée des interventions endovasculaires et endourologiques, l’autogreffe ouverte a de plus en

In de eerste fase, in zijlig, wordt via een zestal trocaropeningen de nier vrijgelegd. Bij de extracorporele techniek is één incisie iets langer voor de GelPOINT-trocar, dit is een trocar met afneembaar deksel, die snelle inen excorporalisatie van de nier toelaat, en die zelf enkele instrumenten kan dragen. Na het vrijdisseceren van de nier en het afklemmen en doornemen van de bloedvaten wordt de nier via de GelPOINT uit het lichaam gebracht, onmiddellijk geflusht met ijskoude

Grâce à la solide expérience de notre centre dans la transplantation rénale assistée par robot chez des donneurs vivants (11), nous avons pu développer une méthode d’autogreffe assistée par robot applicable dans différentes indications et chez des patients aux antécédents anatomiques et chirurgicaux variés. Nous avons développé une technique extracorporelle, applicable en toutes circonstances et qui permet de résoudre des problèmes plus complexes (par exemple, excision de tumeurs, traitement de lithiases, anatomie complexe du pédicule vasculaire) à l’extérieur du corps, ainsi qu’une technique entièrement intracorporelle, où le rein reste dans le corps pendant le temps d’ischémie, mais qui n’est praticable que dans des indications mûrement considérées (12).

Dans la première phase, où le patient est en position couchée latérale, le rein est libéré au moyen de six incisions de trocart. Dans le

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

7

DOSSIER preservatievloeistof en op ijs gelegd. Door de vasculair chirurg kan de nier nu worden klaargemaakt voor transplantatie en zo nodig kan reconstructie van de vaatsteel gebeuren.

Ook kan bijvoorbeeld lithiaseproblematiek extracorporeel worden behandeld met pyelotomie of ureterorenoscopie. Intussen wordt de patiënt gerepositioneerd in ruglig voor de transplantatiefase en wordt de robot opnieuw gedockt, gebruik makend van 4 van de 6 vorige trocaropeningen. De transplantatiesite in het kleine bekken en de grote bekkenbloedvaten worden vrijgelegd. De nier wordt terug naar binnen gebracht via de GelPOINT en de nierslagader en -ader worden geanastomoseerd met de arteria en vena iliaca externa, waarbij af en toe geschilferd ijs over de nier wordt gebracht zolang de perfusie niet hersteld is. Na reperfusie wordt de urinaire afvoer hersteld, meestal door de transplantureter te anastomoseren

NIEREN

met de blaas, met nalaten van een DJ stent, en wordt de nier finaal gepositioneerd in een retroperitoneale pocket op de psoaslateraal van de blaas.

Bij de intracorporele techniek is geen GelPOINT nodig, gezien de nier gedurende de hele ingreep in het lichaam blijft. Hier wordt de nier in het lichaam geflusht via een catheter met de ijskoude preservatievloeistof. Deze aanpak is enkel mogelijk indien de vaatsteel van de nier niet dient te worden gereconstrueerd, er geen aanvullende extracorporele handelingen nodig zijn (vb. het behandelen van nefrolithiase). en indien de nier zonder problemen aan dezelfde zijde in het kleine bekken kan worden ingeplant.

De eerste robot-geassisteerde autotransplantatie van een nier in het UZ Gent vond plaats in juni 2017, bij een 33-jarige man met een forse proximale ureterstrictuur na eerdere

behandeling voor nefrolithiasen in een ander ziekenhuis. Dit was meteen ook een Europese primeur; voorheen werden enkel een drietal case reports beschreven van deze ingreep in Canada, de VS en Japan(10,13,14). Sindsdien hebben 15 patiënten de ingreep ondergaan; 12 keer voor een ureterstrictuur (met een gemiddelde strictuurlengte van 8,4 cm), 2 keer voor een loin-pain hematuria syndrome en 1 keer voor een notenkrakerfenomeen. Deze reeks werd in 2019 gepubliceerd en voorgesteld op internationale congressen(15). Samen met het CHU Rangeuil in Toulouse, Frankrijk, waar nog eens 8 patiënten werden behandeld met deze ingreep (4 voor een ureterstrictuur, 4 voor loin pan hematuria syndrome), beslaat onze reeks actueel 23 patiënten, en is dit veruit de grootste reeks wereldwijd.

Preoperatieve oppuntstelling gebeurde met

Figuur 1: gebruik van de GelPOINT® trocar bij de extracorporele approach Figure 1: utilisation du trocart GelPOINT® lors d’une approche extracorporelle cas de la technique extracorporelle, une des incisions est un peu plus longue, car destinée au trocart GelPOINT, c’est-à-dire un trocart avec couvercle amovible qui permet d’extraire et de réintroduire rapidement le rein dans le corps, mais aussi de supporter quelques instruments.

Après la libération du rein par dissection et le clampage et le contrôle des veines, le rein est retirée du corps au moyen du trocart GelPOINT, est immédiatement rincé avec du liquide de préservation glacé et posé sur de la glace. Le chirurgien vasculaire peut à présent préparer le rein pour la transplantation et, le cas échéant, la reconstruction de l’hile rénal peut commencer. Un problème de lithiase, par exemple, peut également être traité à l’extérieur du corps au moyen d’une pyélotomie ou d’une urétérorénoscopie. Entre-temps, le patient est mis en position couchée sur le dos pour

8

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

la phase de transplantation et le robot est à nouveau fixé en utilisant 4 des 6 incisions avec trocarts antérieures. Le site de transplantation dans le petit bassin et les veines du grand bassin sont libérées. Le rein est réintroduit via le GelPOINT et les artères et veines rénales sont anastomosées avec les artères et la veine iliaque externe, tout en mettant de temps à autre de la glace pillée sur le rein aussi longtemps que la perfusion n’est pas rétablie.

Après la reperfusion, le drain urinaire est rétabli, généralement en anastomosant l’urètre transplanté avec la vessie, en laissant en place un stent DJ, et finalement, le rein est positionné dans une poche rétropéritonéale sur le côté latéral de la vessie.

Lors de l’utilisation de la intracorporelle, l’utilisation de

technique GelPOINT

n’est pas nécessaire étant donné que le rein reste dans le corps pendant toute la durée de l’intervention. Dans ce cas, le rein est rincé avec du liquide de préservation glacé à l’intérieur du corps au moyen d’un cathéter. Cette approche n’est possible que si l’hile du rein ne doit pas être reconstitué, que des actes extracorporels ne sont pas requis (traitement d’une néphrolithiase par exemple) et si le rein peut être implanté sans problème du même côté du petit bassin.

La première autogreffe d’un rein assistée par robot à l’UZ de Gand a eu lieu en juin 2017 chez un homme âgé de 33 ans présentant une forte stricture de l’urètre proximal après des traitements antérieurs pour des néphrolithiases dans un autre hôpital. Il s’agissait d’emblée d’une première européenne. Auparavant, seul trois cas rapportés de cette intervention avant été décrits, à savoir au Canada, aux Etats-Unis

NIEREN

een nierscintigrafie (DMSA) om de relatieve functie van de aangedane nier te bepalen, en een totale GFR-meting met Cr-EDTA of DTPA. Onmiddellijk postoperatief en na 24u vond een echo duplex van de transplantnier plaats. Postoperatief werd de patiënt snel gemobiliseerd, werd snelle perorale intake gestimuleerd en werden catheters op dag 1 verwijderd, volgens het enhanced recovery after surgery (ERAS) protocol. Follow-up gebeurde door hemoglobine, creatinine en eGFR-bepaling op dag 1, 2, 3 en 5, 1 maand, 3 maand, 1 jaar en 2 jaar; en nieuwe scintigrafie en GFRmetingen op 3 maand, 1 jaar en 5 jaar.

Vijftien vrouwen en 8 mannen ondergingen de ingreep, met een gemiddelde leeftijd van 39,3 jaar (20-56 jaar). De gemiddelde robotoperatietijd, warme ischemietijd, koude ischemietijd, rewarming tijd en anastomosetijd was respectievelijk 368 minuten, 3.0 minuten,

106.3 minuten, 47,4 minuten en 21.3 minuten.

Het gemiddelde peroperatieve bloedverlies was 142 ml. Alle procedures verliepen succesvol zonder noodzaak tot conversie naar open ingreep of nefrectomie. Patiënten herstelden snel, met stabiel postoperatief hemoglobine en minimale postoperatieve pijn. De patiënten konden na gemiddeld 5.3 dagen het ziekenhuis verlaten, en konden al na enkele weken hun dagdagelijkse activiteiten hernemen, wat het minimaal invasieve karakter van de ingreep bevestigt. De DJ stent werd na gemiddeld 27 dagen verwijderd. Nadien bleven alle patiënten gevrijwaard van chronische DJ stents of nefrostomies, recurrente urineweginfecties, flankpijn of macroscopische hematurie.

Tijdens de eerste maand postoperatief echter trad bij 4 patiënten een belangrijke complicatie (Clavien-Dindo graad ≥3) op: een wondloslating met evisceratie waarvoor heelkundig ingrijpen,

DOSSIER een longembool waarvoor anticoagulantia, een compartimentsyndroom van het onderbeen waarvoor urgente fasciotomie, en een geluxeerde DJ-stent dewelke diende te worden herplaatst. Opvallend is dat de ernstigere complicaties (longembolie, wondloslating en compartimentsyndroom) zich voordeden bij patiënten met reeds een uitgebreide voorgeschiedenis van maligniteit ter hoogte van het kleine bekken, waarvoor zij reeds vroeger radiotherapie en heelkunde hadden ondergaan.

Twee keer deed zich tijdens follow-up ook een pyelonefritis voor die kon worden behandeld met perorale antibiotica. Alle patiënten herstelden uiteindelijk goed van de ingreep zonder langetermijnsgevolgen.

De totale nierfunctie bleef stabiel op 30 dagen, 3 maand en 1 jaar postoperatief, vergeleken met de preoperatieve waarden. De gemiddelde cGFR, dit is de berekende specifieke nierfunctie

Figuur 2: ontvetten van de nier en vasculaire reconstructie bij de extacorporele appoach Figure 2: dégraissage du rein et reconstruction vasculaire lors d’une approche extracorporelle et au Japon (10,13,14). Depuis, 15 patients ont subi cette intervention à l’UZ Gand : 12 pour une stricture de l’urètre (avec une longueur moyenne de la stricture de 8,4 cm), 2 pour un « loin-pain hematuria syndrome » et 1 pour le phénomène du casse-noisette. Cette série d’interventions a été publiée en 2019 et présentée à des congrès internationaux (15). En collaboration avec le CHU Rangeuil de Toulouse, 8 autres patients ont été traités au moyen de cette intervention (4 pour une stricture de l’urètre et 4 pour un « loin pain hematuria syndrome »), ce qui porte notre série à 23 patients actuellement, soit de loin la plus grande série au monde.

La mise au point préopératoire a eu lieu au moyen d’une scintigraphie rénale (DMSA) afin de déterminer la fonction relative du rein affecté et d’une mesure GFR totale avec Cr-EDTA ou DTPA. Immédiatement après

l’opération et encore une fois 24h plus tard, une échographie duplex du rein greffé a eu lieu.

Postopératoirement, le patient a rapidement été mobilisé, la prise per orale a été rapidement stimulée et les cathéters ont été retirés au jour 1, conformément au protocole « enhanced recovery after surgery » (ERAS). Le suivi a eu lieu au moyen de l’hémoglobine, de la créatinine et de la détermination eGFR aux jours 1, 2, 3 et 5, après 1 mois, 3 mois, 1 an et 2 ans, tandis qu’une nouvelle scintigraphie et des mesures GFR ont été effectuées après 3 mois, 1 an et 5 ans.

Quinze femmes et 8 hommes ont subi cette intervention, avec un âge moyen de 39,3 ans (20-56 ans). La durée moyenne de l’opération robotisée, le temps d’ischémie chaude, le temps d’ischémie froide et le temps d’anastomose étaient de respectivement 368 minutes, 3,0

minutes, 106,3 minutes et 21,3 minutes. La perte de sang peropératoire moyenne était de 142 ml.

Toutes les procédures se sont déroulées avec succès sans nécessiter de conversion vers une intervention ouverte ou une néphrectomie. Les patients se sont rapidement rétablis, présentant un taux d’hémoglobine postopératoire stable et une douleur postopératoire minimale. Les patients ont pu quitter l’hôpital après 5,3 jours en moyenne et pouvaient reprendre leurs activités quotidiennes après quelques semaines déjà, ce qui confirme le caractère minimalement invasif de l’intervention. Le stent DJ a été retiré après 27 jours. Par la suite, les patients ont été libres de stents DJ chroniques et de néphrostomies, d’infections récurrentes des voies urinaires, de douleurs dans le flanc et d’hématurie macroscopique.

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

9

DOSSIER

van de autotransplant, daalde lichtjes na 3 maand (niet-significant), maar stabiliseerde naar de preoperatieve waarde op 1 jaar. Bij enkele patiënten trad er na 3 maanden een

NIEREN

significante daling van de cGFR op; echter bleek deze na 1 jaar bij deze patiënten tot bijna de preoperatieve waarde te zijn hersteld. Bij de meeste patiënten bleef de cGFR na 1 jaar

Figuur 5: esthetisch resultaat na 3 maanden.

Figure 5: résultat esthétique après 3 mois

Dans le premier mois après l’opération, une complication sévère est toutefois apparue chez 5 patients, à savoir une ouverture de la plaie avec éviscération nécessitant une intervention chirurgicale, une embolie pulmonaire nécessitant l’administration d’anticoagulants, un syndrome compartimental de la partie inférieure de la jambe nécessitant une fasciotomie urgente, une fuite de chyle nécessitant un régime aux MCT et la prise de sandosatine, et une luxation du stent DJ lequel a dû être remplacé. On notera que les complications sévères (embolie pulmonaire, ouverture de la plaie et syndrome compartimental) ont eu lieu chez des patients présentant un historique étendu de malignité à hauteur du petit bassin et pour lequel ils avaient déjà subi de la radiothérapie et de la chirurgie. A deux reprises pendant le suivi, une pyélonéphrite est par ailleurs apparue, qui a pu être traitée avec des antibiotiques per oraux.

Tous les patients se sont finalement bien remis

10

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

de l’intervention, sans conséquences à long terme.

La fonction rénale globale était stable à 30 jours, 3 mois et 1 an après l’opération en comparaison avec les valeurs préopératoires. Le cGFR moyen, c’est-à-dire la fonction rénale spécifique calculée de l’autogreffe, avait légèrement baissé après 3 mois (non significatif), mais s’était stabilisé au niveau de la valeur préopératoire après 1 an.

Chez quelques patients, on a constaté après 3 mois une baisse significative du cGFR; après 1 an, elle était toutefois rétablie chez ces patients à quasi la valeur préopératoire. Chez la plupart des patients, le cGFR restait parfaitement stable après 1 an, tandis que chez 4 patients, il y avait même une amélioration significative du cGFR après 1 an en comparaison avec la valeur préopératoire.

Ces

excellents

résultats

fonctionnels

perfect stabiel, en bij vier patiënten was er 1 jaar na de ingreep zelfs een significant betere cGFR dan preoperatief.

Deze uitstekende functionele resultaten tonen aan dat robot-geassisteerde autotransplantatie van de nier een veilige, effectieve en minimaal invasieve aanpak is om de nier te redden of ingrepen met hogere morbiditeit te vermijden, bij patiënten met een complexe ureterstrictuur of complexe renovasculaire pathologie. De nierfunctie kan maximaal worden gevrijwaard en de patiënt herstelt snel. Bovendien is het een versatiele techniek, die soms volledig intracorporeel kan worden uitgevoerd, of waarbij zo nodig een extacorporele bijkomende interventie kan gebeuren. Deze resultaten zetten aan tot verder uitbouwen van de techniek om deze toe te passen op andere indicaties, zoals een tumor op een unieke nier of een gelokaliseerde tumor thv de proximale ureter.

Het blijft echter een laatste redmiddel, vaak toegepast bij patiënten met eerdere heelkunde en/of bestraling in de voorgeschiedenis, en dus met relatief hoog risico voor complicaties.

Daarom heeft ze pas kans op slagen als uitgevoerd in een expertisecentrum, door een chirurg met ruime ervaring met robotchirurgie en transplantchirurgie, en zou onmogelijk zijn zonder een goed opgeleid team van artsen, verpleegkundigen en paramedici.

démontrent que l’autogreffe du rein assistée par robot est une approche sûre, efficace et minimalement invasive pour sauver le rein ou éviter des interventions avec une morbidité plus élevée, et ce chez des patients présentant une stricture de l’urètre complexe ou une pathologie rénovasculaire complexe. La fonction rénale peut être maximalement préservée et le patient se rétablit rapidement. Il s’agit par ailleurs d’une technique versatile, qui peut, dans certains cas, être réalisée entièrement de manière intracorporelle ou qui peut, le cas échéant, être complétée par une intervention extracorporelle. Ces résultats incitent à poursuivre le développement de cette technique afin qu’elle puisse être appliquée pour d’autres indications, comme une tumeur sur un rein unique ou une tumeur localisée à hauteur de l’urètre proximal. Cette technique reste néanmoins une solution de dernier recours, souvent pratiquée chez des patients ayant déjà subi une intervention chirurgicale et/ou une radiothérapie et qui présentent donc un risque élevé de complications. C’est pourquoi elle n’a de chances de réussir que si elle est pratiquée dans un centre d’expertise, par un chirurgien expérimenté dans la chirurgie assistée par robot et la chirurgie de transplantation, et qu’elle serait impossible à réaliser sans une équipe de médecins, d’infirmiers et de paramédicaux bien formés.

NIEREN

DOSSIER

REFERENTIES/RÉFÉRENCES 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

Colli J, Thomas R. Robotic urologic reconstructive procedures. Curr Opin Urol [Internet]. 2012 Jan;22(1):55–60. DOI: 10.1097/ MOU.0b013e32834defbe Beysens M, De Groote R, Van Haute C, Tailly T, Lumen N, Decaestecker K. Robotic lingual mucosal onlay graft ureteroplasty for proximal ureteral stricture. Eur Urol Suppl. 2018;17(2):e1935. DOI: 10.1016/s1569-9056(18)32340-6 Burks FN, Santucci RA. Management of iatrogenic ureteral injury. Ther Adv Urol [Internet]. 2014 Jun 13;6(3):115–24. DOI: 10.1177/1756287214526767 Armatys SA, Mellon MJ, Beck SDW, Koch MO, Foster RS, Bihrle R. Use of Ileum as Ureteral Replacement in Urological Reconstruction. J Urol.

2009;181(1):177–81. DOI: 10.1016/j.juro.2008.09.019 Velasquez CA, Saeyeldin A, Zafar MA, Brownstein AJ, Erben Y. A systematic review on management of nutcracker syndrome. J Vasc Surg Venous Lymphat Disord. 2018;6(2):271–8. DOI: 10.1016/j.jvsv.2017.11.005 CHIN JL, KLOTH D, PAUTLER SE, MULLIGAN M. Renal Autotransplantation for the Loin Pain-Hematuria Syndrome. J Urol. 1998;1232–5. DOI: 10.1097/00005392-199810000-00005 Hardy JD. High Ureteral Injuries: Management by Autotransplantation of the Kidney. JAMA J Am Med Assoc. 1963;184(2):97–101. DOI: 10.1001/ jama.1963.03700150051008 Azhar B, Patel S, Chadha P, Hakim N. Indications for renal autotransplant: An overview. Exp Clin Transplant. 2015;13(2):109–14. DOI: 10.6002/ ect.2014.0238 Fabrizio MD, Kavoussi LR, Jackman S, Chan DY, Tseng E, Ratner LE. Laparoscopic nephrectomy for autotransplantation. Urology. 2000;55(1):145.

DOI: 10.1016/S0090-4295(99)00367-2 Gordon ZN, Angell J, Abaza R. Completely intracorporeal robotic renal autotransplantation. J Urol. 2014;192(5):1516–22. DOI: 10.1016/j. juro.2014.02.2589 Breda A, Territo A, Gausa L, Tuğcu V, Alcaraz A, Musquera M, et al. Robot-assisted Kidney Transplantation: The European Experience [Figure presented]. Eur Urol. 2018;73(2):273–81. DOI: 10.1016/j.eururo.2017.08.028 Van Praet C, Lambert E, Desender L, Van Parys B, Decaestecker K. Complete intracorporeal robot kidney autotransplantation: case report and description of surgical technique. Front Surg. 2020; No DOI avalaible.

Lee JY, Alzahrani T, Ordon M. Intra-corporeal robotic renal auto-transplantation. J Can Urol Assoc. 2015;9(9-10 October):E748–9. DOI: 10.5489/ cuaj.3015 Araki M, Wada K, Mitsui Y, Sadahira T, Kubota R, Nishimura S, et al. Robotic renal autotransplantation: First case outside of North America. Acta Med Okayama. 2017;71(4):351–5. DOI: 10.18926/AMO/55313 Decaestecker K, Van Parys B, Van Besien J, Doumerc N, Desender L, Randon C, et al. Robot-assisted Kidney Autotransplantation: A Minimally Invasive Way to Salvage Kidneys. Eur Urol Focus. 2018;4(2):198–205. DOI: 10.1016/j.euf.2018.07.019

Colli J, Thomas R. Robotic urologic reconstructive procedures. Curr Opin Urol [Internet]. 2012 Jan;22(1):55–60. DOI: 10.1097/MOU.0b013e32834defbe Beysens M, De Groote R, Van Haute C, Tailly T, Lumen N, Decaestecker K. Robotic lingual mucosal onlay graft ureteroplasty for proximal ureteral stricture. Eur Urol Suppl. 2018;17(2):e1935. DOI: 10.1016/s1569-9056(18)32340-6 Burks FN, Santucci RA. Management of iatrogenic ureteral injury. Ther Adv Urol [Internet]. 2014 Jun 13;6(3):115–24. DOI: 10.1177/1756287214526767 Armatys SA, Mellon MJ, Beck SDW, Koch MO, Foster RS, Bihrle R. Use of Ileum as Ureteral Replacement in Urological Reconstruction. J Urol.

2009;181(1):177–81. DOI: 10.1016/j.juro.2008.09.019 Velasquez CA, Saeyeldin A, Zafar MA, Brownstein AJ, Erben Y. A systematic review on management of nutcracker syndrome. J Vasc Surg Venous Lymphat Disord. 2018;6(2):271–8. DOI: 10.1016/j.jvsv.2017.11.005 CHIN JL, KLOTH D, PAUTLER SE, MULLIGAN M. Renal Autotransplantation for the Loin Pain-Hematuria Syndrome. J Urol. 1998;1232–5. DOI: 10.1097/00005392-199810000-00005 Hardy JD. High Ureteral Injuries: Management by Autotransplantation of the Kidney. JAMA J Am Med Assoc. 1963;184(2):97–101. DOI: 10.1001/ jama.1963.03700150051008 Azhar B, Patel S, Chadha P, Hakim N. Indications for renal autotransplant: An overview. Exp Clin Transplant. 2015;13(2):109–14. DOI: 10.6002/ ect.2014.0238 Fabrizio MD, Kavoussi LR, Jackman S, Chan DY, Tseng E, Ratner LE. Laparoscopic nephrectomy for autotransplantation. Urology. 2000;55(1):145. DOI: 10.1016/S0090-4295(99)00367-2 Gordon ZN, Angell J, Abaza R. Completely intracorporeal robotic renal autotransplantation. J Urol. 2014;192(5):1516–22. DOI: 10.1016/j. juro.2014.02.2589 Breda A, Territo A, Gausa L, Tuğcu V, Alcaraz A, Musquera M, et al. Robot-assisted Kidney Transplantation: The European Experience [Figure presented].

Eur Urol. 2018;73(2):273–81. DOI: 10.1016/j.eururo.2017.08.028 Van Praet C, Lambert E, Desender L, Van Parys B, Decaestecker K. Complete intracorporeal robot kidney autotransplantation: case report and description of surgical technique. Front Surg. 2020; No DOI avalaible.

Lee JY, Alzahrani T, Ordon M. Intra-corporeal robotic renal auto-transplantation. J Can Urol Assoc. 2015;9(9-10 October):E748–9. DOI: 10.5489/ cuaj.3015 Araki M, Wada K, Mitsui Y, Sadahira T, Kubota R, Nishimura S, et al. Robotic renal autotransplantation: First case outside of North America. Acta Med Okayama. 2017;71(4):351–5. DOI: 10.18926/AMO/55313 Decaestecker K, Van Parys B, Van Besien J, Doumerc N, Desender L, Randon C, et al. Robot-assisted Kidney Autotransplantation: A Minimally Invasive Way to Salvage Kidneys. Eur Urol Focus. 2018;4(2):198–205. DOI: 10.1016/j.euf.2018.07.019

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

11

DOSSIER

NIEREN

ESWL Urolithiasis is een vaak voorkomende urologische aandoening met een prevalentie die het hoogst is in Noord-Amerika (7-13%) en het laagst in Azië (1-5%). [1] Een lithiase die zich op het verloop van de ureter bevindt en op deze manier de afloop van urine belemmert, kan aanleiding geven tot een acute nierkoliek.

Bij een acute nierkoliek ondervindt de patiënt een zeer hevige pijn in de flank, onderbuik en/of testis, al dan niet gepaard gaande met misselijkheid en/of braken. Deze klachten zullen doorgaans een reden zijn voor acute aanmelding bij een arts of op de spoedopname.

therapy, orale chemolyse, niersteenverbrijzeling (Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy of ESWL), ureteroscopie (semirigide of flexibel, URS) of percutane nefrolitholapaxie (PCNL).

Hoe kleiner de steen is en hoe lager deze zich bevindt, hoe groter de kans op spontane

evacuatie. Bij stenen tot 6 mm diameter kan volgens de Europese richtlijnen een afwachtende houding worden aangenomen, mits de pijnklachten onder controle zijn en er geen complicaties optreden. Voor distale stenen > 5mm kunnen a-blokkers (vb. Tamsulosine) worden voorgeschreven om de kans op

Hoewel niet steeds obstructief, kunnen ook stenen die zich in de nier bevinden aanleiding geven tot klachten (pijn en/of macroscopische hematurie) of een risico vormen op het ontstaan van een urineweginfectie. Vanaf een bepaalde grootte of bij het optreden van symptomen dienen ook deze stenen behandeld te worden.

De keuze van de behandeling van een steen hangt voornamelijk af van de grootte en de locatie van de steen, maar wordt tevens beïnvloed door patientfactoren zoals het voorkomen van obesitas en/of anatomische afwijkingen/ varianten. Mogelijke behandelingsopties zijn: afwachtende houding +/- medical expulsive

LEC Une contribution du Dr Annelies Ringoir Service d’urologie de l’UZ Gand La lithiase urinaire est une affection urologique fréquente dont l’incidence est la plus élevée en Amérique du Nord (7-13%) et la plus faible en Asie (1-5%). [1] Une lithiase qui se situe sur le passage de l’urètre et entrave ainsi l’écoulement de l’urine peut provoquer une colique néphratique aigüe. Lors d’une colique néphratique aigüe, le patient ressent une douleur forte dans le flanc, le bas-ventre et/ ou les testicules, s’accompagnant ou non de nausées et/ou de vomissements. Généralement, ces douleurs donnent lieu à une consultation urgente chez le médecin, voire une admission au service des urgences.

Bien qu’ils ne soient pas toujours obstructifs, les calculs rénaux peuvent également donner lieu à des plaintes (douleur et/ou hématurie macroscopique) ou risquer d’entraîner une infection des voies urinaires. A partir d’une certaine taille ou en cas de symptômes, ces calculs doivent eux aussi être traités.

Le choix du traitement d’un calcul dépend

12

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

principalement de la taille et de la localisation du calcul, mais est également influencé par des facteurs liés au patient, comme l’obésité et/ou des anomalies/variantes anatomiques.

Des options de traitement possibles sont: une attitude attentiste +/- thérapie expulsive médicale, une dissolution chimique orale, un broyage du calcul (lithotripsie extracorporelle par onde de choc, ou LEC), une urétéroscopie (semirigide of souple, URS) ou une néphrolithotomie percutanée (NPLC).

Plus le calcul est petit et bas, plus grandes seront les chances d’une évacuation spontanée.

Pour les calculs jusqu’à 6 mm de diamètre, une

attitude attentiste peut être adoptée selon les directives européennes si la douleur est sous contrôle et en l’absence de complications. Pour les calculs distaux > 5mm, des alpha-bloquants (tamsulosine p.ex.) peuvent être prescrits pour augmenter les chances d’expulsion spontanée (Medical Expulsive Therapy) [2].

Les calculs dont le médecin soupçonne qu’ils sont constitués d’acide urique peuvent être traités par dissolution chimique orale, c’està-dire en corrigeant le taux d’acide urique au moyen de médicaments dans le but de dissoudre le calcul.

NIEREN

spontane lozing te vergroten (Medical Expulsive Therapy) [2] Stenen waarvan vermoed wordt dat zij bestaan uit urinezuur kunnen worden behandeld d.m.v. orale chemolyse, d.i. het medicamenteus aanpassen van de urinaire zuurtegraad, met als bedoeling de steen op te lossen.

Indien geen spontane evacuatie optreedt of verwacht wordt is een behandeling d.m.v.

ESWL, URS of PCNL de volgende stap.

Si la solution d’une évacuation spontanée ne peut être envisagée ou si celle-ci n’a pas lieu, la prochaine étape consiste en un traitement au moyen d’une LEC, d’une URS ou d’une PCNL. La lithotripsie extracorporelle par onde de choc (LEC), soit le broyage du calcul rénal, est une technique qui occupe toujours une place importante au sein des traitements à invasion minimale des calculs rénaux et urinaires. Alors que la LEC était auparavant réalisée sous anesthésie générale, cette technique a évolué de nos jours vers un traitement s’effectuant sous sédation, voire au moyen de simples antidouleurs administrés de manière per orale.

Des ondes de choc sont créées au moyen d’un

système électromagnétique, piézo-électrique ou électro-hydraulique, lesquelles provoqueront une fragmentation du calcul grâce à différents processus physiques.

Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy (ESWL) of niersteenverbrijzeling is een techniek die vandaag de dag nog steeds een belangrijke

Pour le traitement, le patient prend place sur la table d’examen en position couchée sur le dos ou sur le ventre. Les ondes de choc sont introduites dans le corps au moyen d’un ballon d’eau externe et de gel conducteur. Le gel conducteur empêche la déflection des ondes de choc et prévient la rougeur de la peau. Au moyen d’une échographie et/ou de rayons X, les ondes de choc sont dirigées avec précision sur le calcul. L’intensité des ondes de choc

DOSSIER

plaats vormt in de minimaal invasieve behandeling van nier- en ureterstenen. Waar ESWL vroeger werd uitgevoerd onder algemene narcose, is deze techniek tot op heden geëvolueerd naar een behandeling die ook onder sedatie of soms zelfs met louter perorale pijnstilling wordt toegepast. D.m.v. een

est progressivement augmentée au cours du traitement («power ramping»). Ceci réduit le risque de dommage au rein. Les ondes sont généralement administrées à une fréquence de 60 à 120 par minute et peuvent être ressenties comme douloureuses par le patient. Le nombre d’ondes de choc administrées dépend de l’efficacité de la procédure, de la tolérance du patient et du type d’appareil utilisé.

La procédure dure en tout 30 à 45 minutes.

Un traitement antidouleur optimal veillera à un meilleur résultat en raison du nombre moins important de mouvements induits par la douleur et d’une meilleure respiration, grâce auxquels

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

13

DOSSIER elektromagnetisch, piëzo-elektrisch of elektrohydraulisch systeem worden schokgolven gecreëerd die door een aantal fysische processen zullen leiden tot fragmentatie van de steen.

Voor de behandeling neemt de patiënt in rug- of buiklig plaats op een onderzoekstafel.

14

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

NIEREN

De schokgolven worden via een uitwendige waterballon met geleidende gel tot in het lichaam gebracht. De geleidende gel verhindert deflectie van de schokgolven en voorkomt roodheid t.h.v. de huid. D.m.v. echografie en/ of röntgen-stralen worden de schokgolven nauwkeurig op de steen gericht. De intensiteit

van de schokgolven wordt tijdens de behandeling geleidelijk aan opgevoerd (“power ramping”). Dit zal de kans op schade aan de nier verkleinen. De golven worden doorgaans toegediend aan een frequentie van 60-120 per minuut en kunnen door de patiënt als pijnlijk worden ervaren. Het totaal aantal schokgolven

NIEREN

dat wordt gegeven hangt af van de effectiviteit van de procedure, de tolerantie van de patiënt en het type toestel dat wordt gebruikt.

In totaal duurt de procedure ongeveer 30-45 minuten. Een optimale pijnstilling zal zorgen voor een beter resultaat door minder pijngeïnduceerde bewegingen en een rustigere ademhaling waardoor de nier en urineleider minder bewegen. In het UZ Gent wordt de patiënt onder een lichte sedatie gebracht in aanwezigheid van een anesthesist. De behandeling vindt dan ook plaats in het operatiekwartier. Tijdens de behandeling wordt tevens gebruik gemaakt van Patient-ControlledAnalgesia (PCA), waarbij de patiënt zelf de mogelijkheid krijgt zichzelf pijnstilling toe te dienen d.m.v. een pompje.

De verschillende steenfragmenten dienen achteraf nog door de patiënt te worden uitgeplast. Dit kan gepaard gaan met pijn en macroscopische hematurie. Een patiënt kan achteraf dus een nierkoliek ontwikkelen.

Hyperdiurese, inversie en mechanische percussie is een techniek die voor stenen in de onderpool wordt aangeraden na de procedure om de evacuatie van fragmenten te faciliteren. [3] Voor sommige stenen zijn meerdere sessies nodig.

De voornaamste complicaties van deze behandeling zijn het ontstaan van een

le rein et l’urètre bougent moins. A l’UZ de Gand, le patient est mis sous légère sédation en présence d’un anesthésiste. Le traitement a dès lors lieu dans le bloc opératoire. Pendant celui-ci, nous utilisons par ailleurs le Patient-ControlledAnalgesia (PCA), qui permet au patient de s’administrer lui-même les antidouleurs au moyen d’une pompe.

Les différents fragments de calcul devront ensuite être évacués par le patient via les urines. Cette évacuation peut s’accompagner de douleurs et d’une hématurie macroscopique.

Un patient peut donc développer par la suite une colique rénale. L’hyperdiurèse, l’inversion et la percussion mécanique sont des techniques préconisées pour les calculs situés dans le pôle inférieur du rein après la procédure, afin de faciliter l’évacuation des fragments. [3] Pour certains calculs, plusieurs séances sont nécessaires.

Les principales complications de ce traitement sont une hémorragie autour du rein (asymptomatique dans +/-10% des cas, symptomatique dans <1% des cas) et le développement d’un empierrement (steinstrabe, dans 4 à 7% des cas), c’est-à-dire l’accumulation d’un certain nombre de fragments de calcul dans l’urètre. [2] Cette complication survient surtout

DOSSIER

REFERENTIES/RÉFÉRENCES 1.

2.

3.

Sorokin I, Mamoulakis C, Miyazawa K, Rodgers A, Talati J, Lotan Y. Epidemiology of stone disease across the world. World J Urol 2017;35:1301–20. https://doi.org/10.1007/s00345017-2008-6.

[2] Türk C, Neisius A, Petrik A, Seitz C, Skolarikos A, Thomas K, et al. Urolithiasis EAU Guidelines on. 2020.

[3] Zeng T, Tiselius HG, Huang J, Deng T, Zeng G, Wu W. Effect of mechanical percussion combined with patient position change on the elimination of upper urinary stones/ fragments: a systematic review and meta-analysis. Urolithiasis 2020;48:95–102. https:// doi.org/10.1007/s00240-019-01140-2.

bloeduitstorting rond de nier (asymptomatisch in +/-10%, symptomatisch in <1%) en het ontwikkelen van een steenstraat (steinstrabe, in 4-7%), i.e. het opstapelen van een aantal steenfragmenten in de ureter. [2] Deze laatste complicatie komt voornamelijk voor bij de verbrijzeling van grotere stenen.

Een aantal factoren die de kans op succes ongunstig beïnvloeden zijn obesitas (grote skinto-stone distance), grote diameter en/of harde compositie van de steen, ongunstige locatie van de steen (voornamelijk onderpool) en/of een ongunstige anatomie van het kelkensysteem.

[2] In dat geval wordt soms een endoscopische

behandeling verkozen boven ESWL. Contra-indicaties voor ESWL zijn: inname van bloedverdunners, zwangerschap, ongecontroleerde urineweginfectie, ernstige skeletale malformaties en morbide obesitas die positionering van de patiënt onmogelijk maken, een arterieel aneurysma in nabijheid van de steen en een obstructie distaal van de steen.

[2] In deze gevallen dient voor een alternatieve behandeling te worden gekozen.

REFERENTIES/RÉFÉRENCES 1.

2.

3.

Sorokin I, Mamoulakis C, Miyazawa K, Rodgers A, Talati J, Lotan Y. Epidemiology of stone disease across the world. World J Urol 2017;35:1301–20. https://doi.org/10.1007/s00345017-2008-6.

[2] Türk C, Neisius A, Petrik A, Seitz C, Skolarikos A, Thomas K, et al. Urolithiasis EAU Guidelines on. 2020.

[3] Zeng T, Tiselius HG, Huang J, Deng T, Zeng G, Wu W. Effect of mechanical percussion combined with patient position change on the elimination of upper urinary stones/ fragments: a systematic review and meta-analysis. Urolithiasis 2020;48:95–102. https:// doi.org/10.1007/s00240-019-01140-2.

en cas de broyage de calculs volumineux.

Des facteurs susceptibles d’influencer négativement les chances de succès sont l’obésité (distance importante entre la peau et le calcul), un grand diamètre et/ou une composition dure du calcul, une situation défavorable du calcul (principalement dans le pôle inférieur du rein) et/ou une anatomie du système caliciel défavorable. [2] Dans ces cas, un traitement endoscopique peut être préféré à une LEC.

infection incontrôlée des voies urinaires, une malformation sévère du squelette et une obésité morbide qui empêchent le positionnement du patient, un anévrisme artériel à proximité du calcul et une obstruction distale du calcul. [2] Dans ces cas, il faut opter pour un traitement alternatif.

Les contre-indications d’une LEC sont: la prise d’anticoagulants, la grossesse, une

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

15

DOSSIER

NIEREN

Immunotherapie bij het gemetastaseerd renaalcelcarcinoom (mRCC) Prof. Dr. Sevilay Altintas, Senior staflid oncologie UZA

Nierkanker of renaalcelcarcinoom (RCC) vertegenwoordigt ongeveer 2 tot 3% van alle kankers, en komt het meest voor in de westerse landen. De piekincidentie is tussen de leeftijd van 60-70 jaar, 1,5 tot 3,1 x vaker bij mannen dan bij vrouwen. Ongeveer 14% van de patienten presenteren zich met gemetastaseerde ziekte bij diagnose en ongeveer 50% van de patienten met een vroegtijdig diagnose zullen over de jaren heen metastasen vertonen. Zeventig tot 75% van de niercelcarcinomen vertonen een heldercellig type. Overige 25-30% vertonen een andere minder gunstige type. De laatste jaren is er echter flinke vooruitgang geboekt op het gebied van uitgezaaide heldercellig renaalcelcarcinoom met de toediening van geneesmiddelen die de vorming van nieuwe bloedvaten afremmen (angiogenese inhibitoren, TKI’s). De tumoren zijn ook wel in zekere mate gevoelig voor immunotherapie, een behandeling die het immuunsysteem activeert. De laatste jaren zijn er verschillende studies gepubliceerd in verschillende lijnen met zowel de TKI’s als immunotherapie als de combinatie van

beiden. Keuze van behandeling is afhankelijk van de uitgebreidheid van de ziekte, snelheid van progressie en voorafgaande behandeling.

Bijna alle fase II-III studies zijn verricht rekening houdend met 6 prognostische criteria waaarbij patienten onderverdeeld worden in good risk, intermediate risk en poor risk volgens het IMDC (International Metastatic Renal Cell Carcinoma Database Consortium).

SOORTEN IMMUNOTHERAPIE EN WERKINGSMECHANISME Recent werden naast de TKI’s twee grote groepen van geneesmiddelen ontwikkeld om de onderdrukking en omzeiling van de immuniteit door de kankercellen op te heffen: monoclonale antistoffen tegen cytotoxisch T-lymfocyt geassocieerde proteine-4 (CTLA-4) m.n. ipilimumab en geneesmiddelen die interfereren met de “programmed death” (PD) receptor van de T-cellen o.a.. nivolumab en pembroluzimab, en zijn liganden PD-L1, o.a. avelumab, aanwezig in tumoraal weefsel.

Immunothérapie en cas de carcinome rénal métastatique (mRCC) Prof. Dr. Sevilay Altintas, Membre senior de l’équipe d’oncologie de l’UZA

16

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

Le cancer du rein, ou carcinome rénal (RCC), représente environ 2 à 3% de tous les cancers.

Sa prévalence est la plus grande dans les pays occidentaux. Le pic de l’incidence se situe entre 60 et 70 ans et il est 1,5 à 3,1 x plus fréquent chez l’homme que chez la femme. Près de 14% des patients se présentent avec une maladie diagnostiquée comme métastatique, tandis que quelque 50% d’entre eux présentent un diagnostic précoce et ne développeront pas de métastases au fil des ans. De 70 à 75% des carcinomes rénaux sont de type cellule claire, les 25 à 30% restants sont d’un type moins favorable.

active le système immunitaire. Ces dernières années, plusieurs études ont été publiées portant sur des traitements tant à base de TKI que d’immunothérapie ou d’une combinaison des deux. Le choix du traitement dépend de l’étendue de la maladie, de sa vitesse de progression et d’éventuels traitements antérieurs. Presque toutes les études de phases II-III sont réalisées en tenant compte de 6 critères pronostiques et avec répartition des patients selon les catégories de risque de l’IMDC (International Metastatic Renal Cell Carcinoma Database Consortium): risque élevé, risque intermédiaire et risque faible.

Ces dernières années, d’importantes avancées ont été réalisées dans le domaine du carcinome rénal métastatique à cellule claire grâce à d’administration de médicaments qui freinent le développement de nouveaux vaisseaux (inhibiteurs de l’angiogenèse, TKI). Les tumeurs sont par ailleurs sensibles, dans une certaine mesure, à l’immunothérapie, un traitement qui

TYPES D’IMMUNOTHÉRAPIE ET MÉCANISME DE FONCTIONNEMENT A côté des TKI, deux grands groupes de médicaments ont récemment été développés afin de lever la suppression et le contournement de l’immunité par les cellules cancéreuses: les anticorps monoclonaux contre l’antigène 4 du lymphocyte T cytotoxique (CTLA-4), à savoir

NIEREN

DOSSIER

Figuur 1: Checkpoint inhibitoren: kankercellen brengen specifieke checkpoint eiwitten tot expressie om te kunnen ontsnappen aan het immuunsysteem. Een doelgerichte inhibitie van deze receptoren gaat de T-cel respons aanwakkeren tegenover de tumor.

Figure 1: Inhibiteurs check-point: les cellules cancéreuses font s’exprimer des protéines check-point spécifiques pour pouvoir échapper au système immunitaire. Une inhibition ciblée de ces récepteurs active la réponse de la cellule T face à la tumeur.

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

17

DOSSIER

KLINISCHE STUDIES Jarenlang is sunitinib en nadien ook pazopanib als standaard eestelijnstherapie gebruikt bij het mRCC met een verbetering van de outcome van de mRCC patienten die tot dan een sombere prognose hadden. Zoals in andere typen tumoren is ook bij het mRCC vandaag de dag een behandeling met immunotherapie met checkpointinhibitoren ondenkbaar.

In de recentste jaren zijn er 3 fase III immunotherapiestudies met als standaardarm sunitinib opgezet (cfr tabel 1) met mooie resultaten en waarbij men bij sommige patienten zeer langdurige responsen en zelfs complete remissies bereikt heeft: CheckMate 214 studie (nivolumab plus ipilimumab vs sunitinib, n=1096), Keynote-426 (pembroluzimab plus Axitinib vs sunitinib, n=861) en JAVELIN Renal 101(avelumab plus axitinib vs sunitinib, n=886). Met de combinatie van nivolumab/ ipilumumab zag met een verbeterde overleving van 32%, pembroluzimab/axitinib verbeterde de overleving met 47% en voor de combinatie avelumab/axitinib zijn de overlevingsdata te immatuur.

ipilimumab, et les médicaments qui interfèrent avec le récepteur « programmed death » (PD) des cellules T, comme nivolumab et pembroluzimab, et ses protéines PD-L1, comme avelumab, présentes dans le tissu tumoral.

ETUDES CLINIQUES: Pendant des années, sunitinib et par la suite pazopanib a été utilisé comme thérapie de première ligne standard en cas de mRCC avec une amélioration du résultat pour les patients mRCC, qui avaient jusque-là un pronostic sombre. Tout comme pour d’autres types de tumeurs, un traitement par immunothérapie avec inhibiteurs check-point n’est à ce jour pas envisageable en cas de mRCC. Ces dernières années, trois études d’immunothérapie phase III avec pour standard le sunitinib ont été menées (voir tableau 1) avec de bons résultats. Chez certains patients, des réponses de longue durée ont été obtenues, voire des rémissions complètes dans le cas des études CheckMate 214 (nivolumab + ipilimumab vs sunitinib, n=1096), Keynote-426 (pembroluzimab + axitinib vs sunitinib, n=861) et JAVELIN Renal 101(avelumab + axitinib vs sunitinib, n=886). La combinaison nivolumab/ ipilumumab affiche une amélioration du taux de survie de 32% et pembroluzimab/axitinib de 47%. Pour la combinaison avelumab/axitinib,

18

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

NIEREN

NIEREN

Vergeleken met sunitinib vertoonden de combinatie immunotherapie in zowel de CheckMate 214 als de Keynote-426 studie een verbeterde objectieve responsrate in zowel de intermediate als de poor-risk patienten. Voor de patienten met een favorable risk profiel bleek sunitinib even goed te zijn.

De CheckMate 025 studie bevestigt dat Nivolumab beter is dan everolimus na een follow up van minstens 5 jaren, bij patienten met reeds een voorbehandeling. Na een mediane follow up van 72 maanden bedroeg de mediane totale overleving resp 25,8 en 19,7 maanden (HR=0,73; p<0,0001). Na 60 maanden was het responspercentage resp.

26% en 18%, waaronder een hoog percentage patienten met een lange overleving.

Lopende fase III studies met de combinatie van een TKI en een checkpointinhibitor opent nieuwe perspectieven. De CLEAR studie vergelijkt lenvatinib plus everolimus vs lenvatinib plus pembroluzimab vs sunitinib. De COSMIC 313 studie vergelijkt cabozantinib plus ipilimumab/ nivolumab vs ipilumumab/nivolumab. Het is nu afwachten op de resultaten en uiteraard de

les données de survie sont encore immatures.

Comparé à sunitinib, la combinaison d’immunothérapie fait état dans le cas des études CheckMate 214 et Keynote-426 d’un meilleur taux de réponse objectif tant chez les patients à risque faible que chez ceux présentant un risque intermédiaire. Chez les patients au profil de risque élevé, sunitinib s’est avéré aussi efficace.

L’étude CheckMate 025 confirme que nivolumab est meilleur qu’everolimus après un suivi d’au moins 5 ans chez les patients ayant suivi un traitement préalable. Après un suivi médian de 72 mois, la survie médiane était de respectivement 25,8 et 19,7 mois (HR=0,73; p<0,0001). Après 60 mois, le taux de réponse était de respectivement 26% en 18%, dont un pourcentage élevé de patients a atteint une longue survie.

Des études de phase III en cours combinant un TKI et un inhibiteur check-point ouvre de nouvelles perspectives. L’étude CLEAR compare lenvatinib + everolimus vs lenvatinib + pembroluzimab vs sunitinib. L’étude COSMIC 313 compare cabozantinib + ipilimumab/ nivolumab vs ipilumumab/nivolumab. Il faut à présent attendre les résultats et la toxicité bien sûr étant donné que la qualité de vie gagne en importance à l’heure où on s’attend à de

toxiciteit gezien QOL des te belangrijker wordt in een era waar we lange overlevers verwachten met al deze combinaties.

Ook is de combinatie van immunotherapie met ipi/nivo en stereotactische body bestraling (SBRT) bestudeerd bij patienten met hoofdzakelijk intermediate risk groep mRCC (RADVAX studie), dit gaf ook mooie resultaten vergelijkbar met

DOSSIER

deze van de CheckMate-214, ook naar toxiciteit bleek deze combinatie haalbaar te zijn.

De GETUG-AFU 26 NIVOREN fase II studie bestudeerde de activiteit en veiligheid van nivolumab bij patienten met heldercellig mRCC die faalden op een voorafgaande antiVEGF therapie. In totaal werden 73 patienten prospectief geselecteerd met hersenmetastasen

REFERENTIES/RÉFÉRENCES 1.

Motzer RJ., Hutson TE., Tomczak P, et al. Sunitinib versus Interferon Alfa in Metastatic RenalCell Carcinoma. N Engl J Med 356:115-124,2007 2. Sternberg CN., Davis ID., Mardiak J et al. Pazopanib in locally advanced or metastatic renal cell carcinoma: results of a randomized phase III trial. J Clin Oncol. 2010;28:1061-1068.

3. Motzer RJ, Tannir NM, McDermott DF, et al: Nivolumab plus ipilimumab versus sunitinib in advanced renal-cell carcinoma. N Engl J Med 378:1277-1290, 2018.

4. Tannir N., Mc Dermott D., Escudier B. et al. Overall survival and independent review of response in CheckMate-214 with 42-month follow-up; ASCO GU 2020, abstract #609 5. Rini BI, Plimack ER, Stus V, et al: Pembrolizumab plus axitinib versus sunitinib for advanced renal-cell carcinoma. N Engl J Med 380:1116-1127, 2019.

6. Motzer RJ, Penkov K, Haanen J, et al: Avelumab plus axitinib versus sunitinib for advanced renal-cell carcinoma. N Engl J Med 380:1103-1115, 2019.

7. Motzer R., Tykodi S., Escudie B. et al. Final analysis of the CheckMate 025 trial comparing nivolumab versus everolimus with >5 years of follow up in patients with advanced RCC; ASCO GU 2020, Abstract #617 8. Multicenter, Open-label, Randomized, Phase 3 Trial to Compare the Efficacy and Safety of Lenvatinib in Combination With Everolimus or Pembrolizumab Versus Sunitinib Alone in First-Line Treatment of Subjects With Advanced Renal Cell Carcinoma (CLEAR), https:// clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT02811861 9. A multicenter, randomized, double-blinded, controlled Phase 3 trial of cabozantinib in combination with nivolumab and ipilimumab versus nivolumab and ipilimumab in combination with matched placebo (COSMIC-313), https://clinicaltrials.gov/ct2/show/ NCT03937219 10. Hammers H., Vonmerveldt D., Ahn C. et al. Combination of dual immune checkpoint inhibition with stereotactic radiation (SBRT) in metastatic renal cell carcinoma (RADVAX RCC); ASCO GU 2020, Abstract #614 11. Flippot R. , Dalban C., Laguerre B. et al. 1. Safety and Efficacy of Nivolumab in Brain Metastases From Renal Cell Carcinoma: Results of the GETUG-AFU 26 NIVOREN Multicenter Phase II Study. J Clin Oncol. 3, 2019 12. Powles T., Larkin J., Patel P. et al. A phase II study investigating the safety and efficacy of savolitinib and darvelumab in metastatic papillary renal cancer (CALYPSO); ASCO GU 2020, Abstract #545

longues survies grâce à toutes ces combinaisons.

Par ailleurs, la combinaison de l’immunothérapie avec ipi/nivo et la radiothérapie stéréotaxique (RTST) a été étudiée chez des patients issus principalement du groupe à risque intermédiaire mRCC (étude RADVAX). Celle-ci a également donné de bons résultats, comparables à ceux de CheckMate-214. En termes de toxicité également, cette combinaison s’est avérée intéressante.

L’étude GETUG-AFU 26 NIVOREN phase II a étudié l’activité et la sécurité de nivolumab chez les patients présentant un mRCC à cellules claires et qui ne réagissent pas à une thérapie anti-VEGF antérieure. Au total, 73 patients présentant des métastases cérébrales ont

été sélectionnés prospectivement. Parmi eux, 39 n’avaient pas encore reçu de traitement local pour les métastases cérébrales, contre 34 qui en avaient déjà reçu un. L’activité de nivolumab était limitée chez les patients dont les métastasas cérébrales n’avaient pas été traitées. La recommandation était de traiter les métastases cérébrales avant de démarrer le traitement aux inhibiteurs check-point.

Une toute nouvelle combinaison, présentée au ASCO GU 2020, est l’étude CALYPSO, qui combine durvalumab, un antagoniste PDL-1, et savolitinib, un inhibiteur MET, chez 41 patients atteints d’un carcinome papillaire du rein, une sous-catégorie de cancer qui se caractérise par

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

19

DOSSIER

waarvan 39 nog geen lokale behandeling kregen voor hun hersenmetastasen en 34 wel.

Nivolumab activiteit was beperkt bij patienten met onbehandelde hersenmetastasen. Advies was om hersenmetastasen te behandelen voor het opstarten van checkpointinhibitoren.

Een heel nieuwe combinatie, voorgesteld op de ASCO GU 2020 is de CALYPSO studie met de combinatie van durvalumab, een PDL-1 antagonist, plus Savolitinib, een MET-inhibitor bij 41 patiënten met een papillaire nierkanker.

Deze laatste is een subtype dat gekenmerkt wordt door specifieke afwijkingen van het MET-gen. Deze patiëntenpopulatie was of niet behandeld of had niet gereageerd op een voorgaande TKI. Na een mediane follow up van 14,3 maanden bedroeg het percentage objectieve respons 25% bij de patienten met een PD-L1 expressie en 40% bij de patienten met een MET+ tumor. De gegevens over PFS en OS zijn nog immatuur maar veelbelovend. De totale overleving na 12 maanden was 52,1% in de totale patientengroep, en al of niet overexpressie van de PD-L1 of MET maakte geen verschil in prognose.

des déviances spécifiques du gène MET. Cette population de patients n’avait soit pas été traitée, soit pas réagi à un traitement TKI antérieur.

Après un suivi médian de 14,3 mois, le taux de réponse positive était de 25% chez les patients avec une expression PD-L1 et de 40% chez les patients avec une tumeur MET+. Les données relatives à la survie sans progression (PFS) et à la survie globale (OS) sont encore immatures, mais prometteuses. Le taux de survie total après 12 mois était de 52,1% pour l’ensemble du groupe de patients, la surexpression de la PDL1 ou la MET n’affectant en rien le pronostic.

CONCLUSION Partant des données des études cliniques actuelles, tant les combinaisons nivolumab/ ipilimumab que pembrolizumab/axitinib sont un bon choix de traitement de première ligne chez les patients présentant un risque faible et intermédiaire. Le choix est souvent individuel et basé sur le rapport risque/bénéfice par patient.

En première ligne, la préférence va peut-être un peu plus vers la combinaison nivo/ipi en raison des données plus matures et des données de qualité de vie (QOL) dont l’on dispose déjà.

Pour le groupe à risque élevé, la combinaison pembro/axitinib ou la monothérapie avec un

20

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

NIEREN

BESLUIT: Gebaseerd op de huidige klinische studiegegevens is zowel de combinatie nivolumab/ipilimumab als de combinatie pembrolizumab/axitinib een goede keuze in eerste lijn bij de intermediate en poor-risk groep.

De keuze is vaak individueel en gebaseerd op de risico/benefiet verhouding per patient. De combinatie nivo/ipi verkiest misschien iets meer de voorkeur in eerste lijn vanwege de meer mature data en reeds beschikbare QOL data.

Voor de favorite risk groep is pembro/axitinib of monotherapie met een TKI (sunitinib of pazopanib) een goede keuze. In deze favorite risk groep kan je ook gaan voor de nivo/ ipi combinatie indien arts en patiënt zich er comfortabel bij voelen. Dit laatste meer met het idee dat je door combinatie immunotherapie langdurige responsen en mogelijks in enkele gevallen zelfs complete remissies kan bereiken.

Dit laatste kon men in het verre verleden ook al eens zeldzaam bereiken door hoge dosis IL-2 te geven, maar hiervan is men afgestapt gezien de uitgesproken toxische overlijdens.

In ieder geval kunnen we concluderen dat de laatste jaren de behandeling van het mRCC

met de TKI’‘s, de m-TOR inhibitoren, de metinhibitoren en de immunotherapie in een stroomversnelling is gekomen waarbij we nu patiënten reeds jaren in leven kunnen houden. Gezien deze lange overlevers zullen de toekomstige studies meer en meer de focus leggen op kwaliteit van leven. Meer combinaties betekent ook meer toxiciteit waarover we ten zeerste moeten waken.

TKI (sunitinib ou pazopanib) est un bon choix.

Pour ce groupe, on peut aussi opter pour la combinaison nivo/ipi si le médecin et le patient se sentent à l’aise avec ce choix, et ce dans l’idée surtout que la combinaison d’immunothérapie peut permettre d’obtenir une réponse de longue durée, voire une rémission complète dans quelques cas. Dans un passé lointain, ce résultat pouvait, dans de rares cas, être obtenu également grâce à l’administration d’une forte dose d’IL-2, mais ce traitement a été abandonné en raison des décès toxiques prononcés.

réaction de la cellule T, en renforçant ainsi l’effet anticancéreux, constituent une piste intéressante qui est actuellement à l’étude.

D’autres combinaisons prometteuses sont celles qui allient l’immunothérapie et les inhibiteurs MET et des molécules orales spécifiques dirigées contre le HIF-2 alfa, un maillon important dans le développement du carcinome rénal.

Nieuwe studies met combinaties van immunotherapie en radiotherapie waarbij bestraling de T-celreactie activeert en zo het antitumor effect versterkt is een interessante piste die momenteel wordt bewandeld.

Andere veelbelovende combinaties zijn deze met immunotherapie en MET-inhibitoren en specifieke orale moleculen gericht tegen HIF-2 alfa, een belangrijke schakel in het ontstaan van het renaalcelcarcinoom.

On peut conclure en tout cas que ces dernières années le traitement du mRCC au moyen des TKI, des inhibiteurs m-TOR, des inhibiteurs MET et de l’immunothérapie est entré dans une phase d’accélération, si bien qu’on arrive depuis plusieurs années déjà à maintenir les patients en vie. Compte de tenu de cette amélioration de la survie, les études à venir mettront de plus en plus l’accent sur la qualité de vie. Davantage de combinaisons signifie aussi davantage de toxicité, facteur sur laquelle il faudra veiller attentivement.

De nouvelles études combinant l’immunothérapie et la radiothérapie, où la radiation active la

20

DOSSIER

NIEREN

Nivolumab/Ipilimumab

Nivolumab/Ipilimumab

Keynote-426

Javelin Renal 101

49 MAANDEN

12.8 MAANDEN

12.1 MAANDEN

OBJECTIEVE RESPONSPERCENTAGE

39%

59%

51%

COMPLETE RESPONSPERCENTAGE

10-13%

5.8%

51%

12 VS 8.3 MAANDEN VOOR SUNITINIB

15.1 VS 11.1 MAANDEN VOOR SUNITINIB

13.8 VS 8.4 MAANDEN VOOR SUNITINIB

Tabel 1 MEDIANE FOLLOW-UP

MEDIANE PROGRESSIEVRIJE OVERLEVING MEDIANE TOTALE OVERLEVING

Checkmate-214

Avelumab/Axitinib

47 VS 26.6 MAANDEN VOOR SUNITINIB (ASCO GU 2020)

Tabel 1: Eerste lijns Fase III studies met immunotherapie gebaseerde combinaties in mRCC

Nivolumab/Ipilimumab

Nivolumab/Ipilimumab

Keynote-426

Javelin Renal 101

49 MOIS

12.8 MOIS

12.1 MOIS

TAUX DE RÉPONSE OBJECTIF

39%

59%

51%

TAUX DE RÉPONSE COMPLET

10-13%

5.8%

51%

12 VS 8.3 MOIS POUR SUNITINIB

15.1 VS 11.1 MOIS POUR SUNITINIB

13.8 VS 8.4 MOIS POUR SUNITINIB

Tableau 1 SUIVI MÉDIAN

SURVIE MÉDIANE SANS PROGRESSION

SURVIE TOTALE MÉDIANE

Checkmate-214

Avelumab/Axitinib

47 VS 26.6 MOIS POUR SUNITINIB (ASCO GU 2020)

Tableau 1: Etudes Phase III de traitement de première ligne au moyen de combinaisons basées sur l’immunothérapie en cas de mRCC

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

21

INCONTINENTIE - INCONTINENCE

Increased risk of dementia among patients with overactive bladder treated with an anticholinergic medication compared to a beta-3 agonist: a population-based cohort study Bron: EAU Edu Platform for the male lower urinary tract symptoms Objective To determine if there is an increased risk of dementia among patients with overactive bladder (OAB) starting an anticholinergic medication compared to those starting a beta-3 agonist.

Methods We conducted a population-based, retrospective, matched cohort study using linked administrative data from Ontario, Canada from 2010 to 2018. We matched 47 324 new users of anticholinergic medications (oxybutynin, tolterodine, solifenacin, darifenacin, fesoterodine, trospium) to 23 662 new users of a beta-3 agonist medication (mirabegron); all of the included medications are only indicated for the treatment of OAB. We measured 75 baseline variables (including comorbid conditions, recent medications, and prior healthcare utilization) and used these to create a propensity score; groups were similar across all measured variables after matching. The primary exposure was the class of OAB medication (anticholinergic or beta-3 agonist). The primary outcome was dementia using a validated administrative data definition.

Results The most common anticholinergics used were tolterodine (40%), oxybutynin (29%) and solifenacin (26%). The median (interquartile range [IQR]) prescription duration of anticholinergics was 30 (30–170) days. The median (IQR) prescription duration of a beta-3 agonist (mirabegron) was 64 (30–317) days.

There was an increased risk of dementia among anticholinergic users compared to beta-3 agonist users (hazard ratio 1.23, 95% confidence interval 1.12–1.35). There was a significant effect modification based on both gender and age; men and those aged ≤75 years on anticholinergics had the highest risk of dementia relative to similar beta-3 agonist users.

Conclusions The use of anticholinergic medications among patients with OAB was associated with an increased risk of new-onset dementia compared to beta-3 agonist users. These results address the potential protopathic bias present in other studies on this topic and support the association between anticholinergic medication use and dementia

Use of a Closed Diurnal Indwelling Catheter for Patients with Spinal Cord Disorders: A Pilot Study Bron: PubMed http://www.ncbi.nlm.nih.gov/ pubmed/32320790 To evaluate an alternative to clean intermittent catheterization (CIC) for individuals with neurogenic bladder for its effects on independence, privacy and convenience. This prospective cohort study provides an initial assessment of quality of life, safety and efficacy of closed diurnal indwelling catheterization

22

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

(CDIC).

Individuals with spinal cord disorders using CIC were prospectively screened at multidisciplinary clinic appointments. During the 24-week intervention, a foley was placed each morning and capped between scheduled bladder drainage each 3 to 4 hours. After a maximum of eight hours of CDIC use, CIC was resumed.

Quality of life outcome measures (SF-36, KHQ

and PedsQL questionnaires), clinic evaluations, labs, imaging and urodynamics were obtained at specified interval visits planned after 4-, 12and 24-weeks of study participation and compared to baseline.

A total of 11 subjects enrolled; 8 completed the 24-week intervention. No significant difference with CDIC was observed in SF-36 or PedsQL summary scores as compared to baseline. For

INCONTINENTIE - INCONTINENCE the KHQ, physical limitations secondary to bladder function decreased significantly from baseline to the 4-week and 12-week (p=.02) but not 24-week visits. All eight subjects who completed the 24-week intervention requested continued use. Early discontinuation occurred in three male participants due to urethral trauma (1) and incontinence (2). No increase in bacteriuria, urinary tract infections or renal anatomic changes was observed.

This prospective study demonstrates that CDIC may be safe and effective for short-term use.

This alternative to CIC for scheduled daytime bladder drainage for neurogenic bladder warrants further consideration.

Urology. 2020 Apr 19 [Epub ahead of print] Renea M Sturm, Alexander B Cantrell, Blythe Durbin-Johnson, Eric A Kurzrock Shriners Hospitals for Children Northern California, 2425 Stockton Blvd, Sacramento, CA 95817; Department of Urologic Surgery, University of California Davis Medical Center, 4860 Y Street, Sacramento, CA 95817.

Electronic address: rsturm@mednet.ucla.edu ., Shriners Hospitals for Children Northern California, 2425 Stockton Blvd, Sacramento, CA 95817; Department of Urologic Surgery, University of California Davis Medical Center, 4860 Y Street, Sacramento, CA 95817., Division of Biostatistics, University of California Davis, One Shields Ave, Davis, CA 95616.

Nieuw op de markt Meer en meer vinden urethra/blaas ondersteunende devices hun weg naar de particuliere markt. Zo vertelden vrouwen met inspanningsgebonden urineverlies ons al langer dat zij een tampon gebruiken bij joggen of sporten. Nu worden herbruikbare apparaten op de markt gebracht die op verschillende wijzen de blaas of urethra ondersteunen.

in 3 verschillende maten (30,35 en 40 mm doorsnede) en, heel makkelijk, de eerste set is een test-set die de 3 maten bevat, zodat je zelf de beste maat proefondervindelijk kan uitzoeken. Daarna bestel je enkel de voor u best geschikte maat. Aangeraden wordt om 90 dagen na eerste gebruik de Efemia te vervangen.

Efemia geeft een mid-urethrale vaginale ondersteuning en kan volgens de fabrikant 16 uur aaneensluitend gedragen worden. Dit silicone apparaat is beschikbaar

Te bestellen via de webshop van Pelvitec: www.pelvitec.nl

Efemia

Herbruikbare blaasondersteuning bij stresincontinentie Vrijheid en zekerheid zonder inlegmaterialen!

Efemia is gemaakt van siliconen en geeft mid-urethrale vaginale support

• • • • •

16 uur aaneengesloten te dragen vervangen 3 maanden na het eerste gebruik licht in gewicht, reinigen met water start set met 3 stuks voor bepalen maat (ø 30,35,40 mm) Efemia is te bestellen via onze webshop Meer informatie op www.pelvitec.nl - e-mail: info@pelvitec.nl - tel: +31 (0)10 303 22 90

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

23

NIEUWS UIT DE VERENIGING - LES NOUVELLES DE L’ASSOCIATION

AANKONDIGING CURSUS ‘referentieverpleegkundige continentie’ verkorte opleiding academiejaar 2020 - 2021 Doelstelling: De theoretische en praktijkgerichte vorming van verpleegkundigen die de patiënt met urine incontinentie kunnen herkennen, adequate zorg kunnen bieden en medeverpleegkundigen en andere zorgverleners kunnen ondersteunen.

De cursus omvat verschillende modules We voorzien een basismodule van 1 dag (Ma 25/01/2021) welke verplicht moet gevolgd worden en daarnaast 4 modules gericht naar specifieke patiëntengroepen en specifieke werksetting.

Omvat: Incontinentie bij kinderen, kinesitherapeutische aanpak, huidproblemen, catheterzorg, terugbetalingsmodaliteiten, psychosociale aspecten

Module Algemeen

Ma 8/02/2021 Omvat: de oudere patiënt, gevolgen voor het urinair stelsel, gevolgen voor het maag-darmsysteem, de Incontinentierichtlijn gericht op de oudere patiënt, terugbetalingsmodaliteiten

Module de oudere zorgvrager

Ma 22/02/2021

Module verpleegkundige continentiezorg in de praktijk Module Neurologie en revalidatie

Omvat: het mictiedagboek, hulpmiddelen, de incontinentierichtlijn algemeen, verpleegkundige technieken, de verpleegkundig consulent Ma 08/03/2021

Omvat: De neurogene blaas: Fysiologie en Diagnostiek, behandeling van neurogeen blaaslijden, verpleegkundige interventies bij MS, verpleegkundige interventies bij CVA, verpleegkundige interventies bij Dwarslaesie, zelfsondage 29/03/2021

Wie de volledige cursus volgt (5 dagen les – uitwerken individuele casus en examen) krijgt een getuigschrift continentieverpleegkundige.

Wie de algemene module volgt en één of meerdere specifieke dagen krijgt een attest navorming met vermelding van de specifieke module(s) De cursus wordt georganiseerd in samenwerking met het opleidingscentrum ‘ODISEE’ in Brussel Verdere info vindt u op de website van Urobel: www.urobel.be

24

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

NIEUWS UIT DE VERENIGING - LES NOUVELLES DE L’ASSOCIATION

AGENDA Ondanks de onzekerheden die ons boven het hoofd hangen willen we toch niet nalaten een aantal activiteiten te plannen. Het organiseren van opleidingen rekenen we namelijk tot onze kerndoelstellingen.

We nemen hierbij alle voorzorgen van social distancing in acht en houden vinger aan de pols met de richtlijnen van de veiligheidsraad.

Indien we een activiteit moeten annuleren, dan zal het inschrijvingsgeld integraal terugbetaald worden.

25 september 2020 Mechelen.

Voorlopig programma • •

Congres Urobel

• •

AGENDA Onder voorbehoud van wijzigingen

Overactieve blaas Leermomenten: PUBS, chyle lek, ketamine blaas, tijdstip verwijderen verblijfsonde, …..

Kortere opnameduur, langere verpleegkundige zorg.

Door de verkorting van de ligduur verandert de verpleging van de urologische patiënt. Welke impact heeft dit op de verpleegkundigen van de afdeling, de polikliniek, de thuiszorg,….?

BMUC 2020

3 oktober 2020 La Hulpe

Prosca 2020

14-15 oktober 2020 Krakow, Polen

Bladdr 2020

16-17 oktober 2020 Krakow, Polen

ERUS-EAUN nurses meeting

5-7 november 2020 Dusseldorf

ICS congres

18-21 november Las Vegas

Terugkomdag uro-onco cursisten

24 november 2020 Vaalbeek

Avondcolloquium pediatrische urologie

Datum nog te bepalen Antwerpen

Alle evenementen zijn onder voorbehoud, actuele info op de website urobel.be

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

25

VOOR U GELEZEN - LU POUR VOUS

Mannen kiezen steeds vaker voor sterilisatie: ‘Achteraf voelde ik me mannelijker’ Bron: DeMorgen 13 december 2019 Dank aan de auteur Ann-Marie Cordia

©Chen Vandeput

Bijna 11.000 Belgische mannen kozen in 2018 voor een vasectomie. Een stijging van 35 procent in tien jaar tijd.

Waar komt dit recordaantal vandaan? ‘Met deze daad zeg ik tegen mijn gezin: ‘Jullie zijn de enige.’’ “‘Zou je geen vasectomie laten doen?’ Mijn vriendin had de vraag al een paar keer laten vallen”, vertelt Geert Van Steyvoort (43). “We wilden het bij twee kinderen houden. Ik dacht direct: ja, dat lijkt me de volgende logische stap. Als je nadenkt over dat hele verhaal van vruchtbaarheid, heb je een begin en een einde. Als koppel beslis je samen om kinderen te krijgen en kies je samen om ermee te stoppen. In een relatie investeer je allebei, en wat offert een vrouw niet allemaal op? Ze heeft vaak jarenlang anticonceptie geslikt, ze is bevallen, met een knip hier of een keizersnede daar. Dat vraagt wat van een lichaam. Van mij mag dat in balans zijn, dus ik wilde een inspanning doen. Ik wist dat dit het beste was voor mijn partner.

Waarna ze het later nog eens vroeg, en nog eens, en nog eens – en ik eindelijk een afspraak maakte bij de uroloog. (lacht)” Terwijl in 2008 nog maar 8.086 mannen in België een vasectomie lieten doen, ging het in 2018 al om 10.984 mannen. Net geen 11.000.

Een stijging met meer dan 30 procent. “De grootste groep mannen die een vasectomie laat doen, doet dat uit respect voor hun partner”, zegt Lieven Goeman, uroloog aan het AZ Delta en voorzitter van de Belgische Vereniging voor Urologie. “De emancipatie van de vrouw speelt een belangrijke rol. Nu is het aan de man: dat idee. Tachtig procent van de vasectomieën in België gebeurt in Vlaanderen. Hoe meer je naar het zuiden gaat, hoe meer de verantwoordelijkheid voor de anticonceptie bij de vrouw ligt. Hoe noordelijker, hoe meer de man zijn verantwoordelijkheid neemt.”

“Een vrouw kan zich ook laten steriliseren, maar die operatie is invasiever en iets risicovoller”, vertelt zijn collega, professor Karel Everaert aan het UZ Gent. “Uit onderzoek weten we dat vrouwen die bewust kiezen voor een sterilisatie, vaak vrouwen zijn die niet zeker zijn dat ze op hun partner zullen kunnen blijven rekenen als steun voor hun gezin. Ze nemen het roer in eigen handen. Anderen kiezen ervoor omdat hun man een vasectomie niet ziet zitten.”

Roel Vanderstukken: ‘Je mannelijke trots opzijschuiven om het juiste te doen, is zo mogelijk het mannelijkste wat je kunt doen.’

Nee, je wordt er niet impotent van. Nee, je wordt er niet dikker van. Nee, je krijgt er geen prostaatkanker van. “Dat weten de meeste mannen intussen allemaal wel”, legt professor Everaert uit. “Waar sommigen vandaag bang voor zijn, is pijn achteraf, hoewel dat meer ‘last’ is dan echte pijn. Eén op de drie heeft achteraf pijnklachten, zij het heel mild. Dat is normaal en die pijn slijt in de maanden tot een jaar nadien. Maar 1 à 2 procent heeft daarna nog last. Dan kan een hersteloperatie helpen. Soms wordt de teelbal dan ontzenuwd, of uiteindelijk weggenomen – al is dat laatste uitzonderlijk.”

De operatie kan onder algehele verdoving, maar is meestal plaatselijk.

De ingreep duurt hooguit een halfuur. Je ligt op je rug. Twee prikjes in de teelballen, als lokale verdoving. Dan snijdt de arts ze open. Een per een.

Nog geen centimeter. De chirurg knipt de zaadleiders door, de losse eindjes worden afgebonden en/of dichtgeschroeid. Dan naait de arts het zaakje dicht. Je ziet mogelijk wat bloeduitstortingen. Er mag een week lang geen water aan de wonde komen. De draadjes verdwijnen vanzelf. Achteraf zie je niets – hooguit een minilittekentje. “Alleen pornoacteurs zouden dat kunnen zien als esthetisch mankement”, grapt Van Steyvoort.

Overigens kiezen niet alle mannen voor een vasectomie omdat ze hun partner

26

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

• Ann-marie Cordia willen ontlasten. Dokter Goeman: “Sommigen hebben geen kinderwens of willen vreemdgaan zonder zorgen – ik heb er gehad die dat toegaven.

Voorts zijn sommigen mentaal minder sterk en worden aangemoedigd door hun ouders, bijvoorbeeld omdat ze al acht kinderen hebben bij vier vrouwen. Dan is het beter voor iedereen dat er geen meer bijkomen. Af en toe laten mannen zich steriliseren omwille van een genetische afwijking. En ook homostellen kiezen soms voor een vasectomie.”

Wacht even. Homokoppels hoeven zich toch geen zorgen te maken over een ongewenste zwangerschap? “Nee, maar ze zouden een vrouw buiten de relatie zwanger kunnen maken. In die zin kan een vasectomie voor homokoppels een soort bevestiging zijn dat er geen kinderwens is of meer is. De ene hoeft niet bang te zijn dat de andere zal weggaan om elders een gezin te stichten.”

De vasectomie als trouwheidsgelofte. Ook Geert Van Steyvoort ziet wat in dat idee. “Natuurlijk kun je altijd uit elkaar gaan. Mijn vriendin en ik zijn tien jaar samen en hebben een huis en kinderen, zonder dat we ooit getrouwd zijn. Eigenlijk vind ik zo’n vasectomie straffer dan een huwelijk.

Met deze daad zeg ik tegen mijn gezin: ‘Jullie zijn voor mij de enige, hier blijft het bij voor mij.’ Het is een soort moderne vorm van trouw te beloven, een commitment dat je aangaat.

“In het eerste gesprek vroeg ik de uroloog of ik een staaltje kon invriezen, gesteld dat ik zou twijfelen. Hij was onverbiddelijk: ik moest terugkomen als ik echt zeker was. Hoewel ik absoluut wist dat ik geen kinderen meer wilde, heb ik moeten wennen aan het idee dat het permanent is.”

Geert Van Steyvoort: ‘Ik vind een vasectomie straffer dan een huwelijk. Het is een soort moderne vorm van trouw beloven.’

Natuurlijk is het beter geen vasectomie uit te voeren bij iemand die niet overtuigd is, zegt professor Everaert. “In die zin heeft een arts gelijk dat te weigeren. Maar als een man me goed zou kunnen uitleggen waarom hij een staal wil invriezen, zou ik niet per definitie ‘nee’ zeggen. Er is een grijze zone. Nu, een paar duizend euro later zouden de meesten het staal laten weggooien. Je blijft betalen om het bij te houden, en goedkoop is dat niet.

“We weten uit studies dat zo’n 2,5 tot 7 procent spijt heeft van zijn

VOOR U GELEZEN - LU POUR VOUS

vasectomie. Dat is niet weinig. Relaties zijn minder stabiel dan vroeger en dat speelt waarschijnlijk een rol. Wie vraagt een hersteloperatie? Mannen die geen kinderen hebben gehad, mannen jonger dan dertig en mannen die achteraf scheiden en iemand ontmoeten met een kinderwens. Als jonge mannen mij zeggen dat ze geen kinderen willen, wring ik me in allerlei bochten om de ingreep niet te doen. Dikwijls spreken ze over de wereld die te slecht is om kinderen te krijgen, maar dat is typisch denken voor jongvolwassenen. Zodra je rijper bent en je biologische klok begint te tikken, wil je plots wel een kind. Soms stuur ik een jong koppel eerst naar een psychiater, om te onderzoeken of de vraag om een vasectomie geen bevlieging is.”

MEER ORGASMES Het aantal hersteloperaties daalde de afgelopen jaren. In 2008 waren er 288, in 2018 waren dat er 196. Professor Everaert: “Bij de zogenoemde vaso-vasostomieën verbinden we de twee zaadleiders opnieuw. Maar hoe langer je wacht met de hersteloperatie, hoe kleiner de kans om via de natuurlijke weg nog kinderen te krijgen. Onderga je de hersteloperatie binnen de drie jaar na de vasectomie, dan heb je zo’n 50 tot 60 procent kans op een spontane zwangerschap. Laat je er vijftien jaar overgaan, is dat zo’n 20 procent kans. Dan begin je beter direct met in-vitrotechnieken.”

Concreet: de chirurg neemt een stukje weefsel uit de teelballen waaruit de zaadcellen gehaald worden. Die vriest men in en ontvriest men om de eicel van de vrouw te bevruchten. Dat lukt bij één op de drie.

Sophie* (31) was 25 toen ze haar man ontmoette. “Hij was 49 jaar, gescheiden, en had twee kinderen. We voelden dat het meer was dan elkaar wat leuk vinden. Juist door ons grote leeftijdsverschil hadden we het snel over mijn kinderwens. ‘Als je met mij verdergaat,’ zei hij, ‘moet je weten dat ik geen kinderen meer kan krijgen.’ Dat was schrikken, maar ik liet het bezinken en beloofde dat ik het hem nooit kwalijk zou nemen. Tegelijk wilde ik dat hij begrip zou opbrengen voor mij. Dat hij me zou steunen in mijn rouwproces, wanneer ik er nood aan zou hebben. Uiteindelijk ging hij zich informeren, om het ongedaan te maken.

“Mijn man vroeg een hersteloperatie toen hij vier jaar gesteriliseerd was. De uiteinden van de zaadleiders waren compleet weggeschroeid, een herstel was onmogelijk. Ze hebben weefsel moeten nemen uit de teelbal, waaruit zaadcellen zijn geselecteerd. We hebben veel geluk gehad. Onze weg was ontzettend lang en moeilijk. Ik ben enorm dankbaar dat we nu een dochtertje van vijftien maanden oud hebben. Maar tegen iedereen die een vasectomie overweegt, zeg ik: ‘Je kunt nooit weten wat het leven brengt.’”

Ook Katleen (44) heeft een partner die al kinderen had. Ze ontmoette hem nadat hij en zijn ex-partner uit elkaar waren. “Mijn vriend wilde al rond zijn dertigste een vasectomie. Hij had toen twee kinderen, ik kende hem nog niet. Zijn zus heeft hem toen gewaarschuwd: ‘Je bent te jong, doe dat niet!’ Gelukkig, anders hadden wij onze kinderen misschien nooit gehad. Ik wilde graag een derde, mijn vriend niet. Dan zijn we een eerste keer langs geweest bij de uroloog en hebben nog getwijfeld. Of liever, ík twijfelde. Wat als er iets zou gebeuren met een van onze kinderen? Dan zou dat ene kind alleen achterblijven... Ik bleef piekeren. Tot ik me te oud voelde om nog kinderen te krijgen.

“In het ziekenhuis hadden ze de vraag nog nooit gehad, maar ik mocht blijven voor de ingreep. Mijn vriend was toch ook bij de geboorte van onze kinderen geweest? Als hij mijn bevalling mocht zien, dan mocht ik hier bij zijn. Nu staan we wat gelijk, wat gênante dingen betreft. (lacht) Intussen zijn we een paar jaar verder. Ik hoef de pil niet meer te slikken en daardoor heb ik meer zin in seks – bij mij werkten de hormonen libidoverlagend. In die zin ben ik zeker blij met zijn vasectomie.”

Geert Van Damme: ‘Mijn vrouw en ik hebben er al grapjes over gemaakt. ‘Als ik vreemdga,’ zei ik, ‘hoef ik niet bang te zijn. Maar jij nu wel.’

Onderzoek lijkt dat laatste te bevestigen, zegt seksuoloog Wim Slabbinck.

“Vrouwen in een relatie met een man die een vasectomie heeft ondergaan, rapporteren gemiddeld een hoger verlangen naar seks. Daarnaast melden ze gemiddeld meer bevrediging in de seksuele relatie en meer orgasmes.

Wellicht omdat ze zich minder zorgen hoeven te maken over het risico op

zwangerschap, maar ook omdat ze het aantrekkelijk vinden, een man die zijn vruchtbaarheid in de hand neemt en de verantwoordelijkheid niet alleen bij de vrouw legt. Mannen die een vasectomie laten doen, rapporteren gemiddeld gezien dat ze meer seks hebben. Net zoals bij vrouwen valt hun angst – komt er een kind of niet? – weg. Ook zij kunnen zich in die zin meer bevrijd voelen, en veiliger in hun seksualiteit.

“Mannen kunnen enkel kiezen tussen een vasectomie of condooms. Over de pil voor vrouwen hoor je veel slechte zaken, maar die zorgde er wel voor dat vrouwen zich vrijer konden bewegen in de maatschappij. Jammer dat er geen mannenpil is, want één op de twee is bereid die te nemen: dit gaat over de emancipatie van de man. Zo krijgt hij de kans om zijn vruchtbaarheid te beheren. Ik hoor vaak over misverstanden in relaties, waarbij het onduidelijk was dat de vrouw al dan niet gestopt was met de pil en de man niet klaar was voor een kind. Het zou interessant zijn mocht hij dat meer in handen kunnen nemen.”

TABOE “Ik zou zeker bereid geweest zijn de mannenpil te nemen”, zegt Geert Van Damme (50). Zijn vasectomie dateert van tien jaar geleden. Met zijn vrouw heeft hij vier kinderen tussen 15 en 21 jaar. “We wilden geen vijfde. Onze vierde is onverwacht gekomen en was niet echt een gemakkelijke baby. (lacht) Mijn vrouw heeft nog een jaar of vijf een spiraaltje gehad omdat ze de pil niet meer wilde slikken. Uiteindelijk vond ik een vasectomie evident.

Het is een totale zorg minder. De seksuele beleving blijft hetzelfde, vind ik, maar psychologisch doet het wel wat. Het is moeilijk te omschrijven, maar het verandert iets in de visie op wie je bent. Mijn vrouw en ik hebben er al grapjes over gemaakt. ‘Als ik vreemdga,’ zei ik, ‘hoef ik niet bang te zijn.

Maar jij nu wel.’ In zekere zin, in theorie, ben ik nu vrijer.

“Soms hoor ik aan de manier waarop sommige mannen reageren dat zij het nooit zouden doen, puur uit machismo. Maar ik krijg vooral positieve reacties. Een keer waren we op babybezoek bij een nichtje, toen iemand onze jongste vroeg of ze geen babyzusje of -broertje wilde. ‘Dat kan niet,’

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

27

VOOR U GELEZEN - LU POUR VOUS

antwoordde ze, ‘want papa heeft zich laten opereren aan zijn ballen.’ (lacht) We zijn er altijd open over geweest. Ik hoop dat andere mannen door dit soort getuigenissen gemakkelijker de stap zetten.”

Volgens uroloog Lieven Goeman spelen de grotere bewustwording en de mond-tot-mondreclame een belangrijke rol in de stijging van het aantal vasectomieën. “Als je iemand kent die het liet doen, wordt de stap kleiner – of dat nu iemand uit de vriendengroep is of een bekend persoon. Hoe meer erover wordt gepraat, hoe bespreekbaarder het wordt. Roel Vanderstukken heeft zo een mooi statement gemaakt.”

Op 13 juni dit jaar postte de acteur een selfie met een verpleegkundige in het ziekenhuis: ‘Een mens kan slechter wakker worden #tisgebeurd #vasectomie #eindelijk #wegmetdieviezepil.’ Zijn vasectomie haalde het nieuws. “Ik heb die foto natuurlijk niet gewoon gepost omdat het zo’n knappe verpleegster was”, vertelt Roel Vanderstukken. “Ik wilde de vasectomie uit de taboesfeer halen. Die boodschap is zeker overgekomen.

Ik was blij dat er artikels verschenen over het onderwerp en ik kreeg goede reacties. Veel vrouwen lieten via sociale media weten dat ze dankzij mij hun man konden overtuigen om er een te laten doen.

“Ook in mijn directe omgeving volgden vrienden en kennissen mijn voorbeeld. Daar was het succes wisselender. Bij eentje was er een soort trauma vastgesteld, waardoor de ingreep moeilijker was en de weken nadien pijnlijker waren dan normaal. En iemand vroeg of ik ook minder harde erecties had. (lacht) Daar heb ik dus geen last van, en ik denk dat dat in het kopke zit.”

ZELF KIEZEN “Een vasectomie zou in principe geen gevolgen mogen hebben voor je erecties” zegt seksuoloog Wim Slabbinck. “Maar met de knip sluit je een periode af in je leven. De vruchtbare fase is voorbij. Ik kan me voorstellen dat de ingreep gevolgen kan hebben voor je gemoed en je seksualiteit wanneer je niet goed geïnformeerd bent en je bijvoorbeeld problemen verwacht, of wanneer de keuze niet genoeg de jouwe was en je partner je onder druk zet. Het allerbelangrijkste is dat een man zelf kiest.”

Baas over eigen lichaam. Maar voor eens en altijd: je boet niets aan mannelijkheid in, en je maakt niet minder testosteron aan.

Vanderstukken: “Ik voelde me na de vasectomie zeker niet minder mannelijk – dat is zoals de man die denkt dat zijn piemel daardoor minder hard wordt.

Vlak erna voelde ik me op een of andere manier juist mannelijker. Niet in de zin dat ik zo’n operatie had aangedurfd. Wel omdat dit iets is dat ik doe voor mijn vrouw, Anne-Sophie. Mijn mama heeft borstkanker gehad en mogelijk zat het langdurige gebruik van de pil er voor iets tussen. Daarom wilde ik niet dat mijn vrouw nog hormonen moest slikken. Vanaf het moment dat ik daar nuchter over had nagedacht, stond het voor mij vast. We leven in een tijdsgeest waarin we allemaal dat machogegeven ontvlucht zijn, of we zijn het ontgroeid. Je mannelijke trots opzijschuiven om het juiste te doen, is zo mogelijk het mannelijkste wat je kunt doen. Je kunt je juist stoerder voelen.

Met ons seksleven is alles goed, dank je wel. (fijntjes) We zaten sowieso al redelijk oké op dat vlak.”

BPH - Benign Prostatic Enlargement Disparities in BPH Progression: Predictors of Presentation to the Emergency Department in Urinary Retention.

This retrospective cohort study evaluates the characteristics of patients who presented to the emergency department (ED) with acute urinary retention (AUR).

Using the Healthcare Cost and Utilization Project (HCUP) State Emergency Department Databases (SEDD), we conducted a retrospective cohort study of patients who presented to EDs in Florida between 2005 and 2015. Male patients above 45 years of age who presented with diagnosis codes for both AUR and LUTS/BPH were considered. Information was collected on age, race/ethnicity, primary insurance, and rural-urban commuting area (RUCA) codes.

The mean age for males presenting with AUR was 72.2 years, 10.6 years older than those presenting for non-urologic complaints (p < 0.001).

Multivariable analysis adjusted for measured confounders found all covariates to be significant. The risk of presenting to the ED for AUR from LUTS/BPH increased with age, with the 75-85 year age-group at the highest risk (OR 15.96, p<0.001). Other factors associated AUR included AfricanAmerican (OR 1.15, p<0.001), or Hispanic (OR 1.75, p<0.001) race, Medicare (OR 1.27, p<0.001) or private (OR 1.33, p<0.001) insurance, and urban RUCA codes (OR 1.31, p<0.001).

Male patients who presented to the ED for AUR with BPH were more likely to be older, of non-white race, have Medicare or private insurance, and live in more urban areas. These data suggest that African-American and Hispanic patients may be untreated or undertreated for BPH in the outpatient setting, resulting in an increased risk of presentation to the ED with AUR. The Journal of urology. 2020 Jan 28 Parth M Patel, Sarah E Sweigert, Marc Nelson, Gopal Gupta, Marshall Baker, Frances M Weaver, Kevin T McVary

28

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

Loyola University of Chicago, Stritch School of Medicine., Public Health Sciences, Loyola University Chicago., Center for Male Health, Department of Urology, Stritch School of Medicine, Loyola University Medical Center.

VOOR U GELEZEN - LU POUR VOUS

Chemotherapie en vruchtbaarheid: meer dan je denkt...

Bron: Mediquality Er wordt vaak gedacht dat de behandeling van kanker door chemotherapie bij jonge jongens weinig invloed heeft op hun toekomstige vruchtbaarheid, maar een nieuwe studie lijkt dit tegen te spreken...

De onderzoekers stellen in hun artikel in PLoS One vast dat de incidentie van kanker bij kinderen de afgelopen jaren aanzienlijk is toegenomen.

Dit is gedeeltelijk te wijten aan betere detectie. Deze vroege detectie en de komst van de behandeling resulteert in een betere overleving. Hierbij mag men echter niet van de kwaliteit van leven en met name de kwaliteit van het seksleven en dus de vruchtbaarheid vergeten. Verschillende epidemiologische studies hebben aangetoond dat de vruchtbaarheid afneemt en dat deze kinderen die kanker overleven, lijden aan een afname van het aantal zaadcellen en zelfs azoöspermie. Bij volwassenen weten we dat chemotherapie aneuploïdie induceert, maar bij kinderen hebben we dit nog nooit aangetoond na het stoppen van de behandeling ... tot nu toe!

Onderzoekers uit Quebec hebben een pilotstudie uitgevoerd om het sperma te bestuderen van volwassenen die in de kindertijd aan leukemie of lymfoom leden, vergeleken met volwassenen zonder kanker tijdens de kindertijd.

Hun gegevens tonen aan dat overlevende kinderen, ongeacht de leeftijd van de diagnose, meer kans hebben op een verminderd aantal zaadcellen en, wanneer sperma aanwezig is, het risico op DNA- en chromatineafwijkingen ook groter is in vergelijking met de algemene bevolking. De onderzoekers hebben de patiënten ook gestratificeerd volgens de ontvangen behandelingen. De blootstelling aan alkylerende middelen verhoogt het risico op een afname van het aantal zaadcellen, terwijl middelen zoals anthracyclinen of doxorubicine op lange termijn gevolgen kunnen hebben voor de integriteit van sperma.

Onderzoekers zijn van mening dat verdere studies gerechtvaardigd zijn om de langetermijneffecten van dergelijke geneesmiddelen op kinderen en hun toekomstige kwaliteit van leven nader te onderzoeken.

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

29

VOOR U GELEZEN - LU POUR VOUS

Comparative harms of prostate cancer treatment estimated in new analysis Auteur: Megan Brooks NEW YORK (Reuters Health) 15/01 - A new analysis provides estimates of bowel, bladder, and sexual function through five years following contemporary treatments for localized prostate cancer, which may help men clarify expectations and make more informed treatment choices, the research team says.

“It was important to perform this study because men consider the expected impact of treatment on urinary, sexual, bowel, and hormonal function when selecting among the multiple treatments for localized prostate cancer,” first author Dr. Karen Hoffman from University of Texas MD Anderson Center in Houston told Reuters Health by email.

The researchers studied 1,386 men with favorable-risk prostate cancer and 619 men with unfavorable-risk prostate cancer diagnosed in 2011 through 2012, with follow up through September 2017.

In the favorable-risk group, 363 men were managed with active surveillance, 675 had nerve-sparing prostatectomy, 261 external beam radiation therapy (EBRT), and 87 low-dose-rate brachytherapy. Treatment in the unfavorablerisk group were prostatectomy (402 men) and EBRT with androgen deprivation therapy (ADT, 217 men).

In an article in JAMA, the researchers report that most urinary, bowel, sexual, and hormonal functional differences associated with the different management options attenuated over time with no “clinically meaningful” differences by five years, with the exception of prostatectomy.

30

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

Men with favorable- and unfavorable-risk disease who had prostatectomy had “clinically meaningful” worse urinary incontinence through five years compared with all other management options. And for men with unfavorable-risk disease, prostatectomy was also associated with clinically meaningful worse sexual function at five years compared to EBRT with ADT. “Because the treatment options evaluated in this study were associated with similar prostate cancer survival and global health-related quality of life through the first five years, the differences in urinary, bowel, sexual, and hormonal function are the most salient outcomes during this period and may drive patient treatment selection,” the researchers write.

“Other factors, including patient preference, perception of long-term oncologic effectiveness, time commitment for treatment and recovery, outof-pocket expenses, salvage treatment options, and provider biases and recommendation, also affect treatment choice,” they note.

“We hope doctors will use this information to counsel men on the anticipated side effects of contemporary prostate cancer treatment options, and to help men make an informed treatment choice,” Dr. Hoffman told Reuters Health.

The study was supported by the Agency for Healthcare Research and Quality, the Patient-Centered Outcomes Research Institute and the National Cancer Institute.

VOOR U GELEZEN - LU POUR VOUS

Is Holmium Laser Enucleation of the Prostate a Good Surgical Alternative in Benign Prostatic Hyperplasia Management? A Review Article.

Several therapeutic approaches such as holmium laser enucleation of the prostate (HoLEP) have been introduced to relieve bladder outlet obstruction caused by benign prostatic hyperplasia (BPH). Compared with other techniques including the transurethral resection of the prostate (TURP) and simple open prostatectomy, HoLEP results in a shorter hospital stay and catheterization time and fewer blood loss and transfusions. HoLEP is a sizeindependent treatment option for BPH with average gland size from 36 g to 170 g. HoLEP is a safe procedure in patients receiving an anticoagulant and has no significant influence on the hemoglobin level. Also, HoLEP is an easy and safe technique in patients with a prior history of prostate surgery and a need for retreatment because of adenoma regrowth.

The postoperative erectile dysfunction rate of patients treated with HoLEP is similar to TURP or open prostatectomy and about 77% of these patients experience loss of ejaculation. Patients with transitional zone volume less than 30 mL may suffer from persistent stress urinary incontinence following HoLEP so other surgical techniques like bipolar TURP are a good choice for these patients. In young patients, considering HoLEP with high prostatespecific antigen density and a negative standard template prostate biopsy,

multiparametric MRI needs to be considered to exclude prostate cancer.

Journal of lasers in medical sciences. 2020 Mar 15 [Epub] Amirreza Abedi, Mohammad Reza Razzaghi, Amirhossein Rahavian, Ebrahim Hazrati, Fereshte Aliakbari, Vahid Vahedisoraki, Farzad Allameh

• Urology Department, Shohada-e-Tajrish Hospital, Shahid Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran., Laser Application in Medical Science Research Center, Shahid Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran., School of Medicine, 501 Hospital (Imam Reza), AJA University of Medical Sciences, Tehran, Iran., Men’s Health and Reproductive Health Research Center, Shahid Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran., Department of Urology, Hasheminejad Kidney Center, Iran University of Medical Sciences, Tehran, Iran.

• • PubMed http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32273963

Erectile dysfunction Bron: PubMed People smoke for nicotine, but lose sexual and reproductive health for tar: a narrative review on the effect of cigarette smoking on male sexuality and reproduction.

To systematically review the impact of smoking habits on cardiovascular (CV) as well as on male sexual and reproductive function and to provide updated evidence on the role of electronic cigarettes (e-Cig) on the same topics.

A comprehensive Medline, Embase, and Cochrane search was performed including the following words: smoking, CV system, CV risk, erectile dysfunction (ED), and male fertility. Publications from January 1, 1969 up to February 29, 2020 were included.

Smoking has a tremendous negative impact on CV mortality and morbidity.

Current smoking behavior is also negatively associated with erectile dysfunction (ED) and impaired sperm parameters. E-Cig can release significantly lower concentrations of harmful substances when compared to regular combustible cigarettes. Whether or not the latter can result in positive CV, sexual, and fertility outcomes is still under study. Preliminary studies showed that exposure to e-Cig leads to lower vascular damage when compared to the traditional cigarette use. However, data on the longterm effects of e-Cig are lacking. Similarly, preliminary data, obtained in animal models, have suggested a milder effect of e-Cig on erectile function and sperm parameters.

Available evidence showed that e-Cig are much less dangerous when compared to the traditional tobacco use. However, it should be recognized that the risk related to e-Cig is still higher when compared to that observed in non-smoking patients. Hence, e-Cig should be considered as a potential tool, in the logic of harm reduction, to reduce the CV, sexual and fertility risk in patients refractory to the fundamental, healthy choice to definitively quit smoking.

Journal of endocrinological investigation. 2020 Apr 22 G Corona, A Sansone, F Pallotti, A Ferlin, R Pivonello, A M Isidori, M Maggi, E A Jannini Medical Department, Endocrinology Unit, Maggiore-Bellaria Hospital, Azienda-Usl Bologna, Bologna, Italy., Chair of Endocrinology & Medical Sexology (ENDOSEX), Department of Systems Medicine, University of Rome Tor Vergata, Via Montpellier 1, 00133, Rome, Italy., Laboratory of SeminologySperm Bank “Loredana Gandini”, Department of Experimental Medicine, Sapienza University of Rome, Rome, Italy., Unit of Endocrinology and Metabolism, Department of Clinical and Experimental Sciences, University of Brescia, Brescia, Italy., Division of Endocrinology, Università Degli Studi Di Napoli “Federico II”, Naples, Italy., Department of Experimental Medicine, Sapienza University of Rome, Rome, Italy., Department of Experimental, Clinical and Biomedical Sciences, Endocrinology Unit, University of Florence, Florence, Italy., Chair of Endocrinology & Medical Sexology (ENDOSEX), Department of Systems Medicine, University of Rome Tor Vergata

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

31

VOOR U GELEZEN - LU POUR VOUS

Twee nieuwe denkpistes bij nierkanker Bron: Belgian Oncology News NL - 16 Apr. 2020 Dr. Michiel Strijbos, medisch oncoloog in het GZA Antwerpen, beperkt de hoogtepunten van ASCO GU wat nierkanker betreft tot twee studies. “Beide studies hebben een mooie wetenschappelijke rationale, met daarenboven resultaten die voldoende significantie tonen qua efficaciteit en toxiciteit”, vertrouwde dr. Strijbos ons toe.

Het eerste onderzoek is een fase 1-studie met MK-6482, een oraal geneesmiddel dat aangrijpt op een pathway waarvan men eerst dacht dat die niet te targetten was met medicatie. Het is geweten dat hypoxie en de daaropvolgende activering van de hypoxie- induceerbare factor-2a (HIF-2a) bijdragen aan de progressie van verschillende kankers. MK-6482 is een HIF2a-inhibitor die de heterodimerisatie van HIF-2a met HIF-1b blokkeert en regressie induceert in nierkankermodellen met xenograft muizen.

Tijdens het ASCO GU-congres werden de resultaten van deze fase 1/2-studie gepresenteerd en bediscussieerd door dr. Choueiri (abs. 611).

Patiënten met uitgezaaide nierkanker die ten minste één voorafgaande therapie hadden ondergaan, werden geïncludeerd in deze studie met MK6482. Het primaire eindpunt van de studie was veiligheid. De belangrijkste secundaire eindpunten waren objectieve respons, duur van de respons en progressievrije overleving. 55 patiënten werden geïncludeerd in de studie, waarvan de meesten zwaar voorbehandeld waren (mediaan drie behandelingen (1 9)). Van deze patiënten was 67% refractair aan antiPD-1- en anti-VEGF-behandelingen.

Bij een mediane follow up van 13 maanden bedroeg de objectieve respons 24%. Bij 80% van de patiënten was de tumor onder controle tijdens de behandeling (complete respons + partiële respons + stabiele ziekte). Bij 67% van de patiënten was de tumor gekrompen. De mediane progressievrije overleving was 11 maanden. De meeste patiënten konden de behandeling goed verdragen. De meest voorkomende graad 3-bijwerkingen waren bloedarmoede (26%) en hypoxie (15%). In slechts 2% van de patiënten moest de behandeling gestopt worden omwille van bijwerkingen. Bij 16 patiënten (29%) kon de behandeling na 12 maanden verder gezet worden.

Volgens dr. Strijbos zijn dit veelbelovende resultaten. “De studie includeerde een redelijk aantal patiënten waarbij 80% een klinisch voordeel deed met deze behandeling. De toxiciteit was aanvaardbaar en beperkte zich tot anemie en hypoxie, wat te verwachten nevenwerkingen zijn gezien de studiemedicatie inwerkt op deze pathway. Een fase 3-studie in een gelijkaardige populatie wordt gepland. MK-6482 zou bij positieve resultaten een nieuwe optie kunnen worden voor de behandeling van gevorderde nierkankerpatiënten. Omdat het middel goed wordt verdragen, zou het in de toekomst misschien ook kunnen gecombineerd worden met andere behandelingen zoals immunotherapie”, concludeert dr. Strijbos.

SITRAVATINIB EN NIVOLUMAB De tweede studie die dr. Strijbos selecteerde, gebruikte een nieuw oraal

32

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

geneesmiddel, sitravatinib. Sitravatinib grijpt in op een aantal nieuwe pathways om zo de micro-omgeving van de tumor wat vriendelijker te maken voor immunotherapie. Sitravatinib is een receptortyrosinekinaseremmer gericht op TAM-receptoren (Tyro3, Axl, MerTK), ‘split family’-receptoren (VEGFR2 en c-Kit) en c-Met. Een directe biologische activiteit tegen uitgezaaide nierkanker kan verwacht worden en ook het effect van immunotherapie met nivolumab wordt versterkt door het verminderen van immunosuppressieve regulerende T-cellen, myeloïde afgeleide suppressorcellen en type 2-tumorgeassocieerde macrofagen. Aangezien een combinatie van deze twee geneesmiddelen goed lijkt te werken in o.a. blaaskanker, werd deze combinatie ook getest in nierkanker. Het belangrijkste doel van de studie was om te zien of patiënten de combinatie goed konden verdragen. Tevens werd de optimale dosis van sitravatinib bepaald.

Dr. Msaouel presenteerde de resultaten van deze single-arm fase I/IIstudie waarbij de combinatie sitravatinib en nivolumab werd onderzocht bij patiënten met een lokaal gevorderde of uitgezaaide nierkanker refractair aan maximaal twee voorgaande anti-VEGF- therapieën (sunitinib, pazopanib). De studie randomiseerde 38 patiënten. Bij 34 patiënten kon een respons na ≥12 weken geanalyseerd worden. Bij 82% van de patiënten was de tumor gekrompen. Een objectieve respons werd waargenomen bij 38% van de patiënten en bij 67% van de patiënten was sprake van een stabilisatie van de ziekte voor een periode van zes maanden of meer. Dr. Strijbos benadrukte de progressievrije overleving van 10 maanden, die met nivolumab in monotherapie beduidend kleiner is.

“Een klinisch voordeel van 94% net als de langdurige respons in deze moeilijk behandelbare populatie zijn eveneens zeer indrukwekkend.

De meest voorkomende behandelingsgerelateerde bijwerkingen zijn vermoeidheid en diarree. Slechts 10% van alle patiënten stopte met de behandeling vanwege bijwerkingen. Een dosis van 120 mg sitravatinib eenmaal per dag in combinatie met nivolumab gaf de beste resultaten. De onderzoekers plannen dan ook een grotere follow-upstudie met sitravatinib 120 mg/d en nivolumab”, vat dr. Strijbos samen.

REFERENTIES/RÉFÉRENCES 1.

2.

3.

Toni K. Choueiri et al., Phase I/II study of the oral HIF-2 alpha inhibitor MK-6482 in patients with advanced clear cell renal cell carcinoma (RCC), J Clin Oncol 38, 2020 (suppl 6; abstr 611).

Pavlos Msaouel et al., A phase I/II trial of sitravatinib (sitra) combined with nivolumab (nivo) in patients (pts) with advanced clear cell renal cell cancer (aCCRCC) that progressed on prior VEGF-targeted therapy, J Clin Oncol 38, 2020 (suppl 6; abstr 612).

Iris Schrooten

KLEINSTE KAMERTJE - LA PETITE CHAMBRE

Verkeerslichten regelen toiletbezoek in shoppingcenter Het shoppingcenter van Wijnegem gaat verkeerslichten plaatsen aan zijn toiletten. “Zo kunnen onze toiletdames zich volledig focussen op het ontsmetten en zullen de

wachtrijen krimpen”, denkt manager Katrien Geysen.

universele kleurencode groen en rood zullen uitzenden als sein dat de eerste in de rij het toiletblok mag betreden ...

Het gaat natuurlijk niet om echte verkeerslichten, maar wel om beeldschermen die wel de

HogeNood En plots moet je dringend naar het toilet!

Herkenbaar en lastig als je onderweg bent. De nieuwe gratis app ‘Hoge Nood’ past daar een mouw aan en loodst je naar het dichtstbijzijnde toilet in je buurt. Een groen icoontje op je scherm geeft aan dat het toilet vrij is, een rood icoontje betekent dat de deur op slot is. Als gebruiker kan je de app ook zelf verbeteren door toiletten toe te voegen in informatie upto-date te houden.

WC error, page not found

WC diepe put

WC Corona

WC Corona manneke pis

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

33

AGENDA CONGRES UROBEL VRIJDAG 25 SEPTEMBER 2020 MECHELEN

De redactie / Le rédaction Ronny Pieters

Cel Vandewinkel Jan Hendrickx Ingrid Van Neyghen Paul De Beuckeleer

BMUC 2020 3 OKTOBER 2020 LA HULPE

Redactieraad / Comité de rédaction Prof. Dr. R. Andrianne Prof. Dr. K. Everaert Dr. P. Dekuypere Dr. T. Adams Dr. G. Hendrickx Dr. J. Ampe Dr. L. Hoekx Dr. I. Billiet Dr. W. Kerckhaert Dr. A. De Brouwer Dr. J. Mattelaer Dr. H. Van Der Eecken Dr. D. Ost

PROSCA 2020 14-15 OKTOBER 2020 KRAKOW, POLEN BLADDR 2020 16-17 OKTOBER 2020 KRAKOW, POLEN

Auteurs 2020 : C. Biéva, M. Christiaens, M. Coenen, K. De Baets, P. De Beuckeleer, E. De Bruyne, M. de Hosson, C. De Laet, G. De Win, K. Everaert, I. Geraerts, C. Goes, M. Goethals, J. Hendrickx, P. Hoebeke, L. Hoekx, N.C. Kassis, E.A. Kidd, J. Labescat, N. Lumen, D. Mannaert, J. Mattelaer, H. Michael, Ml. Omar, W. Oosterlinck, R. Pieters, D. Schrijvers, A.F. Spinoit, F. Stewart, C. Vandewinkel, E. Van Hoecke, M. Van Impe, M. Van Kampen, I. Van Neyghen, B. Verlinden, Y. Versluis

ERUS-EAUN NURSES MEETING 5-7 NOVEMBER 2020 DUSSELDORF ICS CONGRES 18-21 NOVEMBER LAS VEGAS

Verantwoordelijke uitgever / Editeur responsable Ronny Pieters Redactiesecretariaat en administratie / Secrétariat de rédaction et administration Ronny Pieters Urobel vzw - U.Z. Gent De Pintelaan 185 • 9000 Gent • België T +32 9 240 27 65 • F +32 9 240 38 89 Website : www.urobel.be E-mail : voorzitter.urobel@telenet.be

TERUGKOMDAG URO-ONCO CURSISTEN 24 NOVEMBER 2020 VAALBEEK START CONTINENTIECURSUS 11 JANUARI ODISEE BRUSSEL

Advertentie-exploitatie / Exploitation publicitaire Evelien Van Hyfte +32 491 27 43 30 evelien.vanhyfte@zorganders.be

MET VEEL DANK VOOR HUN BIJDRAGE MERCI À TOUS POUR LEUR AIDE: DE REDACTIELEDEN: Ronny Pieters, voorzitter Urobel, Cel Vandewinkel Jan Hendrickx Ingrid Van Neyghen Paul De Beuckeleer

DE AUTEURS/LES AUTEURS Dossier: Dr. Annelies Ringoir Urologie UZ Gent Prof. Dr. Sevilay Altintas, Oncologie UZA Prof Dr. Karel Decaestecker

Alle rechten voorbehouden. Tous droits réservés.

Noch de redactie noch de uitgever kunnen aansprakelijk gesteld worden voor de inhoud van de artikelen en advertenties. Deze vallen steeds onder de verantwoordelijkheid van de auteurs, respectievelijk adverterende firma’s.

La rédaction et l’éditeur déclinent toute responsabilité vis-à-vis le contenu des articles ou les annonces publicitaires. Toute responsabilité reste chez les auteurs, respectivement les firmes qui font de la publicité.

UROBEL Magazine verschijnt vier maal per jaar in twee versies, een versie voor het urologische artsenkorps en een versie voor de urologisch verpleegkundigen.

UROBEL magazine wordt bedeeld per post.

Kranten en magazines, zoals: De Morgen, De Standaard, Visie, Metro, Gazet van Antwerpen, , …..

UROBEL Magazine paraît quatre fois par an en deux versions, une version pour les urologues et autres médecins actif dans le domaine de l’urologie et une version pour les infirmi(è)er(e)s dans le domaine des soins urologiques.

UROBEL Magazine est distribué par la poste.

Bronnen Internet: Vrije Tijd, Gezondheid.be, …

Oplage / Tirage : 2680 ex. (1525 arts - 1155 verpl)

Dr. Benjamin Van Parijs

Bronnen: Belga, MediQuality, Reuters …

LIJST VAN DE ADVERTEERDERS / LISTE DES ANNONCEURS Wellrespect Pelvitec Coloplast Apotex

34

UZ Gent/ voorzitter Urobel Jan-Palfijn Merksem UZ-ghb Leuven UZA Edegem

2 23 35 36

Urobel Magazine | 58 | juli • juillet 2020

Ontworpen voor het dagelijks leven Conçue pour la vie quotidienne

SpeediCath Compact Eve De meest stijlvolle en discrete katheter La sonde la plus discrète et la plus féminine •

Driehoekig ontwerp: betere grip en stabiele ligging

•

Hydrofiele coating: veilig en onmiddelijk gebruiksklaar

•

Gemakkelijk te openen en te sluiten

•

Discreet

•

Forme triangulaire: meilleure prise en main et grande stabilité

•

Revêtement hydrophile: sûr et prêt à l’emploi

•

Facile à ouvrir et à refermer

•

Discrète

Gebruiksklaar

Prête à l’emploi Goede grip

Manipulation facile Makkelijk hersluitbaar

www.coloplast.be Bezoek onze website of bel 02 334 35 35 om stalen aan te vragen.

Visitez notre site ou appelez-nous au 02 334 35 35 pour des échantillons.

The Coloplast logo is a registered trademark Coloplast A/S. © 2020-06 All rights reserved Coloplast A/S 3050 Humlebaek, Denmark

Refermable