“Dat soort lange-termijn-data bestaat nog bijna nergens. Wereldwijd is wel een kentering zichtbaar; er vindt steeds meer grootschalig lange-termijn-onderzoek plaats.”
houtkap. Hij vergeleek gebieden waar recent gekapt was (in 1983) en waar het kappen al langer geleden was (in 1973) met onverstoord bos. Met dank aan El Niño kon hij deze drie soorten gebieden ook nog eens vergelijken voor en na extreme droogte en brand.
niet zoveel investeren in een dikke stevige stam, maar wel in hoogte. Net als alle bomen, trekken Macaranga’s bodemwater door houtvaten omhoog via een onderdruk die het gevolg is van verdamping door de bladeren. Als het heel droog is en de verdamping extreem hoog, wordt de onderdruk in de houtvaten zo hoog, dat ze kunnen dichtklappen. De waterstroom is geblokkeerd en delen van de boom sterven af. Paradoxaal genoeg bevoordeelt de droogte ook de groei van de kwetsbare Macaranga’s. De hoge sterfte in het bos zorgt voor uitdunning van het dichte bladerdek, de typerende groene ‘boerenkool’. Het licht wat daardoor de bodem kan bereiken, geeft zaden de kans te ontkiemen en op te groeien tot zaailingen en bomen. In de gekapte gebieden zag Slik na de brand bijna honderd zaailingen per honderd vierkante meter opkomen. Daarvan overleefden er slechts enkelen, maar het lijkt er toch op dat de aanwas stijgt. Slik: “Tot een jaar of tien geleden dacht men dat vooral het ontstaan van gaps, open plekken in het bos, belangrijk waren voor de verjonging. Een boom valt om, en op de lege plek komen jonge planten op. Een zeldzame catastrofe zoals een wervelstorm of vulkaanuitbarsting zorgt dan voor een groter effect. Maar uit mijn onderzoek blijkt dat een periode van droogte ervoor zorgt dat in het hele bos meer licht de bodem bereikt.”
Afgestorven De impact van droogte liegt er niet om. In de delen van het bos die te kampen hadden gehad met droogte en brand, was maar liefst 11-22% van de bomen afgestorven. De hoogste sterfte trad op in gebieden waar recent gekapt was, zo beschrijft Slik in het tijdschrift Oecologia. “Zo’n hoge sterfte was nog nooit gevonden. Eén of twee procent extra mortaliteit, dat is de orde van grootte waarin men dacht dat het zou liggen. Bomen kappen in tropisch bos maakt dus dat het resterende oerwoud veel gevoeliger wordt voor droogte en brand.” Opvallend is dat de hoge sterfte praktisch helemaal toe te schrijven valt aan het verdwijnen van pioniersvegetatie, planten die als eerste de kop opsteken in een leeg gebied. Een typische pionier is de Macaranga; daarvan legde dan ook zo’n 65 procent het loodje door de droogte. De hogere sterfte in de recent gekapte gebieden is ook puur te wijten aan de hogere Macaranga-sterfte daar. Als de resultaten daarvoor gecorrigeerd worden, is er geen effect van de houtkap op het herstel zichtbaar. De conclusie moet wel zijn dat Macaranga-bomen slecht bestand zijn tegen droogte. De vraag is waar dat aan ligt, maar waarschijnlijk heeft het te maken met de houtdichtheid. Macaranga’s zijn snelgroeiende, lichte bomen, die
Elke dag mango’s en durians Een week na dit gesprek in november vertrekt Slik alweer naar Kalimantan. Zijn dagen bestaan uit het opmeten van alle boomdiameters en het verzamelen van takken van alle
6 trots 2004
6
07-12-2004, 14:27