Leidraad Oktober 2019

NR. 3 2019

Leidraad ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

1

ALUMNIMAGAZINE NR. 3 2019

Dossier Licht Cariben Onderzoek met de lokale bevolking

Klaar voor de strijd

Europarlementariër Samira Rafaela

Leidraad

tribuut 2

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

NR. 3 2019

TEKST: LIZA JANSON, FOTO: HIELCO KUIPERS

Schoenmakerij de Bakkersteeg

Wie er wel eens een kapotte schoen heeft l­ angs­gebracht, weet dat de schoenmakerij aan de Bakkersteeg bijna een museum is. Het hangt er vol met schoenzolen, houten leesten en stukken leer.

Een antieke Singer-naaimachine staat in de hoek.

Alsof sinds de oprichting in 1937 de tijd heeft stilgestaan. Midden in die ruimte staat Ruud van Hoorn over een schoen gebogen.

Van Hoorn is bijna dertig jaar eigenaar van de zaak, al had hij dat in zijn jonge jaren nooit kunnen bedenken. Hij verruilde Texel voor Leiden om te studeren en historicus te worden. Historicus werd hij, maar het waren de jaren 80 en de banen lagen

niet voor het oprapen. Via zijn vriendin rolde hij in het schoenmakersvak. Inmiddels wil hij nooit meer wat anders. ‘Als student moest je lezen, lezen, lezen. Ik vind het heel prettig om met mijn handen te werken, ik ben duidelijk niet gemaakt om op een stoel te zitten. Dit is heel ontstressend.’

Een groot deel van zijn klanten is hoogleraar, docent of student van de universiteit. Misschien omdat de schoenmakerij in een studentenbuurt zit, maar misschien ook omdat Van Hoorn goed met ze kan meebabbelen. ‘Je hebt het over van alles hier.’

Maakt hij toch nog een beetje gebruik van zijn studie geschiedenis.

inhoud 14

Henk Boting

‘Bij tentamens in januari adviseerden we studenten zich warm aan te kleden’

24

Esther Habers

‘Door mijn onderzoek realiseer ik me beter hoe belangrijk licht is voor onze gezondheid’

46

Emma Koemans

‘Je moet heel goed luisteren naar de patiënt, niet alleen de checklist afvinken’

21

inhoud

Naturalis Alles onder één dak

NR. 3 2019

○ Tribuut / 2

○ Carel houdt woord / 5

○ Onderzoek op de Cariben / 6

twee wegen / 10 ○ Kort nieuws / 12 ○ Herinneringen aan Groenoordhallen / 14 ○ Werkplek van Ruben Lindenburg / 15 ○ Terug in de banken HOVO / 20 ○ Object / 22 ○ Geven / 35 ○ Signalen van faculteiten en verenigingen / 40 ○ De jonge wetenschapper Emma Koemans / 46 ○ Cleveringabijeenkomsten / 48 ○ Lezen, luisteren, doen / 50

FOTO: SCAGLIOLABRAKKEE / © NEUTELINGS RIEDIJK ARCHITECTS

○ Eén studie,

Interview

Samira Rafaela

16

23

Dossier Licht

36

Antropologie Studenten als Stadsfotografen

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad is een uitgave van de directie Strategische Communicatie & Marketing/Development en Alumnirelaties van de Universiteit Leiden. Het magazine wordt kosteloos verspreid onder alumni en relaties van de universiteit. Voor andere belangstellenden is een abonnement op aanvraag beschikbaar.

Uitgever: Universiteit Leiden, Renée Merkx, directeur Strategische Communicatie & Marketing Hoofdredacteur: Lilian Visscher, directeur Alumni­relaties en Fondsenwerving Concept: Fred Hermsen (Maters & Hermsen Journalistiek) Eindredactie: FC Tekst – Job de Kruiff en Nienke Ledegang Art direction en vormgeving: Stephan van den Burg, Marjolijn Schoonderbeek (Maters & Hermsen Vormgeving) Lithografie: Studio Boon Tekst: Jos Damen, Fred Hermsen, Malou van Hintum, Arno van ‘t Hoog, Liza Janson, Job de Kruiff, Nienke L ­ edegang, Wilke Martens, Merijn van Nuland, Friederike de Raat, Nicolline van der Spek, Chrétienne Vuijst, Annette Zeelenberg Foto cover: Frank Ruiter Fotografie: Taco van der Eb, Marc de Haan, Hielco Kuipers, Rob Overmeer, Marius Roos, Frank Ruiter, Monique Shaw, Edwin Weers Coördinatie Universiteit Leiden: Wendy Persson Reacties: 071-5274050 of contact@leidraad.leidenuniv.nl LinkedIn: Alumni Universiteit Leiden Twitter: @leidenalumni Website: www.universiteitleiden.nl/alumni Oplage: 77.200 Adreswijzigingen: wijziging@alumni.leidenuniv.nl Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen, foto’s en illustraties uit Leidraad is alleen toegestaan na overleg met de redactie en met bronvermelding.

Universiteit Leiden kan niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele zet- of drukfouten.

Vaste prik voor mij op 3 oktober is de Reveille. Om 7 uur ’s-morgens.

Het gevoel dat mij als geboren Leidenaar overvalt als ik in alle vroegte met mijn stadsgenoten het Leidens Ontzet bezing, is met geen pen te beschrijven. Doordat de Reveille vlak voor zonsopkomst plaatsvindt, is het daadwerkelijk alsof ons gezang de donkerte verdrijft en we het licht met elkaar omarmen. De symboliek daarvan ontroert mij nog altijd.

Het klopt, we zijn geneigd aan licht en donker zekere eigenschappen toe te dichten. Waarbij licht staat voor vooruitgang, optimisme, helderheid, hoop. En donker voor kwaad, neergang, verval. Bruikbare kwalificaties vaak. Maar we zouden geen wetenschappers zijn als we die kwalificaties niet ook aan onderzoek onderwerpen.

Weliswaar gaat het in het dossier in deze Leidraad met als thema “licht en donker” veel over de positieve eigenschappen van licht, maar we bekijken het ook van de andere kant. Zo blijkt uit Leids onderzoek dat de als donker bekendstaande Middeleeuwen juist een periode vol lichte en verlichtende ontwikkelingen was.

Niets is wat het lijkt, zo blijkt uit dit soort onderzoeken. Wat niet wegneemt dat ik ieder jaar weer geniet van die ene zekerheid: de dageraad op 3 oktober.

klimaatneutraal

Prof.mr. Carel Stolker is rector magnificus & voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit Leiden

natureOffice.com | NL-077-863852

gedrukt

5

FOTO: MARIUS ROOS

COLOFON

Leidraad

Carel houdt woord

NR. 3 2019

@CarelStolker

6

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

De bodem geeft antwoord

7

Tientallen Leidse archeologen, vaak zelf afkomstig uit de Cariben, droegen de afgelopen jaren bij aan het ‘herschrijven’ van de geschiedenis van dit gebied. Ze bekijken de kolonisatie vanuit inheems perspectief en zien dat elementen uit de cultuur van de oorspronkelijke indiaanse bewoners voortleven.

Sint Eustatius en Sint Maarten.

Als we bellen, zijn Hofman en haar collega Menno Hoogland net terug van de archeologische site El Carril, in het noorden van de Dominicaan­ se Republiek. ’s Ochtends om halfzes vertrekken ze met een team promo­ vendi, studenten en lokale mensen naar de site. Vanaf twee uur ’s mid­ dags zitten de wetenschappers in het lab om archeologische vondsten te analyseren.

Innovatieve technieken

Archeologen zijn doorgaans in hun element als ze kunnen graven, maar doen veel meer dan dat. ‘We hangen sterk aan de bètawetenschappen’, zegt Hoogland. Hij noemt innova­ tieve technieken zoals DNA-bepa­ lingen, die informatie geven over iemands genetische afkomst en ver­ wantschapsstructuur, en over diens geografische oorsprong. Maar ook

isotopenanalyse, waarbij bijvoor­ beeld dankzij de analyse van tand­ glazuur migratiepatronen in beeld kunnen worden gebracht, en remote sensing. Dat is het met behulp van satellietbeelden reconstrueren van het oorspronkelijke landschap en kijken wat plausibele woongebieden en verplaatsingsroutes waren.

De grond is ons boek

Terwijl de koloniale overheersers hun verhaal aan het papier h ­ ebben toevertrouwd, ligt het verleden van de inheemse bevolking diep in de aarde verborgen. ‘De grond is ons boek’, zegt Hofman dan ook.

Hoe woonden deze mensen, hoe begroeven ze hun doden, wat aten ze, met wie dreven ze handel, hoe beschermden ze zichzelf tegen over­ stromingen en aardverschuivingen, waar trokken ze van weg en waar gingen ze naartoe?

TEKST: MALOU VAN HINTUM, FOTO: SÉBASTIEN MANEM

‘I

k wil een nieuwe ­versie van de wereld­ geschiedenis schrijven op basis van archeo­ logisch onderzoek dat kan laten zien hoe de inheemse bevolking haar kolonisatie heeft ervaren, en welke processen toen hebben plaatsgevonden.’ Dat zei de Leidse hoogleraar Archeolo­ gie van het Caribisch gebied C ­ orinne Hofman in Leidraad in 2014. Ze was toen al twee jaar betrokken bij NEXUS1492, een groot en ambitieus onderzoeksprogramma waaraan in 2019 officieel een einde komt. Hof­ man doet in dat programma archeo­ logisch onderzoek met wetenschap­ pers van haar eigen universiteit, van de VU en van de Universität Kon­ stanz, en met de lokale bevolking van de Cariben. Dat gebied telt zo’n veertig grotere (ei)landen, waaron­ der Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba,

8

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

De Puertoricaanse paleo-­ etnobotanische wetenschapper Jaime Pagán-­ Jiménez (Universiteit Leiden) onderzoekt welk voedsel inheemse ­Caribische volken duizenden jaren geleden hebben gegeten. ‘Daarvoor analyseer ik microscopisch kleine hoeveelheden zetmeel in plantaardige resten die zijn achtergebleven op millennia oude kookpotten en ander keukengereedschap waarmee plantaardig ­voedsel is bereid.’ Ook onderzoekt hij p ­ hytolieten in de bodem van huizen en keukens: millennia oud ‘plantensteen’ dat nu nog steeds te herleiden is tot bepaalde soorten planten.

Zo krijgt hij inzicht in het oorspronkelijke dieet van de inheemse bevolking, en kan hij aantonen hoe dit door de kolonisatie fors ­veranderde.

De Spanjaarden brachten tarwe, linzen en gember naar de Cariben, en namen Caribische gewassen zoals mais, zoete aardappel, ­cassave en chilipepers mee terug. Pagán-Jiménez: ‘Nog geen 50 jaar na de kolonisatie werd de chilipeper – die groeide in Hispaniola, Cuba en Puerto Rico – in Zuidoost–Azië geïntroduceerd.

We associëren de chilipeper tegenwoordig vaak met de Aziatische keuken, maar hij komt uit de Cariben.’

FOTO: NEXUS1492

Van zetmeel tot chilipeper

Corinne Hofman (rechts) stelt met een collega archeologische vondsten veilig op het eiland St. Vincent na de orkaan Maria.

Het is allemaal in de bodem terug te vinden. De paalgaten van woningen, de scherven aardewerk, dat onder invloed van de kolonisatie van motief veranderde, graven waarin de doden eerst met opgetrokken benen werden begraven, tot de koloniale overheer­ sers daaraan een einde maakten en iedereen op de rug en met de armen over de borst gekruist werd neerge­ legd. Planten- en dierenresten, maar ook botten en tanden geven informa­ tie over het dieet en de gezondheid van toen, en over migratiepatronen.

Netwerken

‘De inheemse bevolking heeft een belangrijke rol gespeeld in de verove­ ring van het Caribisch gebied’, vertelt Hofman. ‘De mensen leefden daar al 7,5 duizend jaar voordat Columbus er voet aan wal zette, en ze leefden bepaald niet geïsoleerd van elkaar.

Er waren netwerken en s­ ociale ­relaties tussen de gemeenschappen op de eilanden, en daar hebben de Spanjaarden bij hun kolonisatie grif gebruik van gemaakt. Indianen wer­ den tot slaaf gemaakt om te werken in de goudmijnen op Hispaniola (de huidige Dominicaanse Republiek en Haïti) en te duiken naar parels voor

Menno Hoogland, senior onderzoeker in het Nexus1492 project.

de kust van Venezuela op de plek­ ken die zij al generaties lang kenden.

De Europeanen gebruikten dus de kennis van de inheemse bevolking om hun kolonisatie tot een succes te maken.’

De vroegste archeologische sites uit deze periode laten zien dat er in het begin van de kolonisatie even spra­ ke was van uitwisseling: denk aan de bekende anekdote van Indianen die lokaal goud ruilden tegen ­Europese spiegeltjes. Maar al snel werd de ­Caribische inheemse bevolking gede­ porteerd, vermoord en blootgesteld aan dodelijke besmettelijke ziektes.

Helemaal verdwenen is ze nooit, zegt Hofman. ‘In de materiële cultuur zien we in die eerste fase van de kolonisa­ tie nog duidelijk inheemse e ­ lementen terug, vermengd met Europese en Afrikaanse’, vertelt ze. ‘Maar aan hun

9

NR. 3 2019

­ erspectief wordt vervangen door p een lokaal of inheems perspectief, en dat de geschiedenis dus wordt her­ verteld door de lokale bevolking.’

Restricties

Vondstmateriaal uit het Kalinagogebied op Dominica wordt geanalyseerd.

religieuze praktijken is al snel een einde gemaakt. Zo is van hun eigen, complexe begravingspraktijken nog maar heel weinig terug te vinden.’

Mengcultuur

Toch zijn tot op de dag van vandaag nog inheemse invloeden terug te vin­ den van de mengcultuur die zich uit­ eindelijk ontwikkelde door de inter­ actie tussen de inheemse bevolking, Europeanen en Afrikanen. Zo zien lokale mensen, die een groot deel uit­ maken van het team waarmee Hof­ man en Hoogland hun opgravingen doen, regelmatig actuele praktijken in de opgravingen terug. ‘Ze herken­

nen haardplaatsen en paalgaten heel snel, omdat ze die zelf ook nog steeds zo maken’, zegt Hoogland. ‘Dat veld­ werk doen ze waanzinnig goed.’

De lokale inwoners zijn volledig bij het onderzoek betrokken; zowel bij de vraagstelling als bij de inter­ pretatie van de data. Hofman: ‘De mensen hier werken al zes jaar met ons samen, en hun bijdrage aan ons onderzoek is net zo belangrijk als die van de wetenschappers. Ze komen naar congressen, ze leren onze studen­ ten graven.’ Het is hún geschiedenis die wordt opgegraven, benadrukt ook Hoogland. ‘Wij vinden het belang­ rijk dat het bestaande k ­ oloniale

Dat is niet bepaald vanzelfsprekend.

Zo is het voor de aan de Universiteit Leiden verbonden Puertoricaanse wetenschapper Jaime Pagán-Jiménez, die paleoetnobotanisch onderzoek doet (zie kader), onmogelijk om in zijn vaderland een vaste weten­ schappelijke baan te krijgen op zijn vakgebied. ‘Het regime daar is niet gecharmeerd van een inheemse her­ vertelling van de geschiedenis vanuit een totaal ander perspectief dan dat van henzelf’, zegt hij. Puerto Rico is nog altijd een kolonie van de VS, met alle restricties van dien.

Maar Pagán-Jiménez laat het er niet bij zitten, en schrijft sinds 2006 een ‘Archeology and democratization of knowledge’-blog. ‘Leerkrachten downloaden de informatie die hier staat om te gebruiken in hun lessen’, vertelt hij. ‘Zo kunnen ze de officië­ le tekstboeken omzeilen waarin hun geschiedenis vanuit koloniaal per­ spectief wordt verteld.’

Als archeoloog ben ik een politieke actor, zegt hij. ‘Ik probeer niet alleen de heersende historische narratieven te veranderen, maar ook de manier waarop mensen naar zichzelf kijken.

Daardoor ontstaat een groeiend zelf­ bewustzijn, en dat zal op termijn ook politieke effecten hebben.’

Tentoonstelling Caribbean Ties in Museon en elf Caribische landen ‘Caribbean Ties: ­connected people, then and now’ laat de resultaten zien van het NEXUS1492-project. De ­tentoonstelling is ­tegelijk in elf Caribische landen en in Den Haag te ­bezichtigen, en overal met een ­lokale ‘touch’ uitgevoerd. Daar ging een traject van 2,5 jaar aan voor-

af, zegt coördinator Tibisay ­Sankatsing Nava: ­‘Achttien ­Caribische en Europese musea, onderzoeksinstellingen en ­lokale gemeenschappen ­hebben samen één verhaal ­ontwikkeld. Caribbean Ties ­presenteert specialistische wetenschappelijke resultaten, maar ook door

inheemse gemeenschappen gedeelde orale tradities.’

De tentoonstelling geeft een schat aan ­informatie over voorbeelden uit het dagelijks leven en laat ook verschillende perspectieven op de geschiedenis zien. Zo beschouwden de kolonisators de eilanden

als aparte gebieden, maar voor de bewoners was de zee een snelweg die hen – met de juiste golf- en windstroming – gemakkelijk naar andere eilanden bracht.

In Nederland is Caribbean Ties te bekijken tot 21 juni 2020 in het Museon, Den Haag.

10

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

één studie

twee wegen

NR. 3 2019

Annelies Koop (35) CV Projectmanager bij chemisch

Waar een studie toe kan leiden: Criminologie

distributiebedrijf Univar Solutions

2002-2010: bachelor Culturele Antropologie en bachelor Criminologie, Leiden 2005-2013: passagiersbeveiliger op Schiphol 2013: reis van een half jaar door Latijns-Amerika 2013-2018: accountmanager bij Titus Healthcare 2018-nu: projectmanager bij Univar (op de foto werkt ze vanuit huis, red.)

H

ad je een helder beeld van je toekomst toen je afstudeerde?

‘Totaal niet, ik was nogal zoekende tijdens mijn studie. Ik wilde iets met ontwikkelingswerk gaan doen, maar daar kwam ik op terug. Aan het einde van mijn studie had ik nog steeds géén idee wat ik zou kunnen gaan doen. Toen ik bij de politie niet werd aangenomen, ben ik in eerste instantie doorgegaan met mijn b ­ ijbaan op Schiphol.’

Welke elementen uit je studie zijn waardevol geweest en welke minder?

‘Ik heb op het punt gestaan wat anders te gaan doen, omdat ik antropologie zo breed vond. Maar toen een studiegenoot criminologie erbij ging doen, ben ik dat ook gaan doen. Die studie was praktischer qua inhoud, vooral door de j­uridische vakken. Dat analyseren vond ik erg leuk.’

Zou je nu opnieuw voor deze studies kiezen? ’Ja, ik heb nergens spijt van. Ik heb nog steeds dezelfde interesses. Door deze studies heb ik andere mensen en andere culturen en hun drijf­ veren beter leren begrijpen. Er is ook een raakvlak tussen antropologie en criminologie: de opvattingen over criminaliteit verschillen bijvoorbeeld per cultuur en per tijdperk. Mijn wens is om ooit nog eens op een plek te werken waarin ik integratie- en criminaliteitsvraagstukken kan combineren.’

Raad je je kinderen een studie criminologie a ­ an?

‘Zeker! Het is zó’n multidisciplinaire studie. Ik zou hun ook aanraden om naast hun studie iets te doen bij een vereniging, om je ook sociaal te ­ontwikkelen. Dat heeft mij veel gebracht.’

TEKST: FRIEDERIKE DE RAAT, FOTO’S: TACO VAN DER EB

Wie of wat heeft je op het spoor gezet van je huidige werk?

‘Tijdens mijn studie was ik actief in AEGEE, een kleine, internationale studentenvereniging. Daar zat ik in commissies, het bestuur, in de raad van toezicht en leerde ik projectmatig werken. Ik merkte dat dat mij heel goed lag. Op dat moment had ik niet de intentie om daar beroepsmatig iets mee te gaan doen, maar het is wel hoe ik nu werk.’

11

Castañon (35) CV Alexander Senior beleidsmedewerker Expertisecentrum Identiteitsfraude en Documenten (ECID) van de Koninklijke Marechaussee

2003-2004: propedeuse Psychologie, Leiden 2004-2008: bachelor Criminologie en master Forensische Criminologie, Leiden 2008: stage/scriptie en een korte opdracht bij de Nationale Recherche 2009-2019: verschillende banen bij huidige werkgever: analist en (senior) beleidsmedewerker

B

eschrijf jezelf eens als student.

‘Ik ben niet heel actief geweest in mijn ­studietijd, in de zin dat ik lid was van een studentenvereniging. Ik was wel lid van de studievereniging Criminologie. Daarmee heb ik bijvoorbeeld een studiereis naar Londen gemaakt, waar we onder andere een sociale instelling voor ­minderjarige delinquenten bezochten.’

Wat vond je leuk en minder leuk aan de studie? ’Het leuke vond ik dat je criminaliteit bestudeert vanuit veel invalshoeken. Bijvoorbeeld vakken waarbij ook de vraag wordt gesteld: waarom bestraf je mensen? Hoe ontstaat criminaliteit?

Maar ook strafrecht en forensische criminologie, over het vinden en de waarde van sporen en bewijzen. Minder leuk was dat alle vakken nogal theoretisch waren en een beetje op elkaar leken.

Wat ik prettig vond, was dat de studie met 100 tot 150 studenten kleinschalig was. Heel anders dan Psychologie, waar ik met 800 eerstejaars zat.’

Heb je bij je studiekeuze je interesses gevolgd of ging je voor het geld?

‘Ik heb absoluut mijn interesses gevolgd, anders was ik wel bedrijfskunde of economie gaan doen en had ik nu ook niet al tien jaar bij de overheid gewerkt. Criminaliteit heeft me altijd geboeid, ik kijk ook graag naar misdaadfilms en -series.’

Waarom koos je voor Leiden?

‘Omdat Criminologie nog geen eigen eerste jaar had, heb ik eerst een jaar Psychologie gedaan in Leiden. Daarna wilde ik door met Criminologie aan de VU. Maar toen ik een open dag van C­riminologie bezocht in Leiden, sprak me dat meer aan dan die hoogbouw van de VU en bleef ik in Leiden.’

Wat hoop je nog te bereiken in je carrière?

‘Mijn werkgebied, identiteitsfraude, is volop in ontwikkeling en heel gevarieerd. We adviseren onder andere op het gebied van apparatuur en processen om identiteit en documenten te ­controleren. Er zullen in de toekomst nog veel ­interessante banen voorbijkomen, denk ik.’

kort

FOTO: MARC DE HAAN

NR. 3 2019

‘ De Ware Opening’

Een bijzondere eerste dag van het academische jaar: op 2 september vonden in Leiden niet één maar twee openingsbijeenkomsten plaats. Tijdens de t­ raditionele ceremonie in de Pieterskerk sprak minister Ingrid van Engelshoven over haar ­ plannen voor het hoger onderwijs, terwijl op het nabijgelegen plein ’t Gerecht ruim duizend onderzoekers, studenten en ondersteunend personeel hun ongenoegen over die plannen uitten bij de protestbijeenkomst ‘De Ware Opening’. Dat protest werd gesteund door het Leidse College van Bestuur en vele andere universiteiten.

Gastschrijver Amatmoekrim behandelt life writing Romancier en essayist Karin Amatmoekrim is de nieuwe gastschrijver aan de Universiteit Leiden.

Dit najaar geeft ze een serie colleges creative writing aan studenten. Amatmoekrim (Paramaribo, 1976) schreef zes romans, en daarnaast verhalen en

essays, onder andere voor De Correspondent. Ze werkt nu aan een biografie over Anil Ramdas en zal in haar colleges de nadruk leggen op verschillende vormen van life writing.

Het gastschrijverschap is een initiatief van de universiteit samen met NRC Handelsblad. De eerste gast-

schrijver was Gerard Reve in 1985.

Vast onderdeel ervan is de Albert Verweylezing, die Amatmoekrim op donderdag 7 november om 17.15 uur houdt in het Academiegebouw. Kaartverkoop (10 euro) aan de deur, reserveren per mail: gastschrijver@ hum.leidenuniv.nl.

Leidraad

13

Drie vragen aan Dirk van Delft over Lorentz Samen schreven ze een biografie van de natuurkundige Lorentz: emeritus hoogleraar theoretische natuurkunde Frits Berends en bijzonder hoogleraar materieel erfgoed van de natuurwetenschappen Dirk van Delft.

1

Voor wie is het boek interessant?

Dirk van Delft: ‘We hebben de biografie niet alleen geschreven voor mensen die al zijn ingevoerd in de natuurkunde, maar voor iedereen die geïnteresseerd is in wetenschap en in het leven van een Nobelprijswinnaar, en dat alles tegen de achtergrond van de maatschappij zoals die toen was.’

2

Wat is het meest opvallende dat u bent tegengekomen?

‘Je snapt werkelijk niet hoe Lorentz alles heeft gedaan wat hij heeft gedaan.

Naast zijn werk als onderzoeker was hij lid van verschillende belangrijke organisaties, zoals een club van de beroemdste fysici van de wereld, en was hij betrokken bij de Volkenbond. Aardig weetje: hij bemoeide zich ook met de Afsluitdijk. Er zijn talloze berekeningen onder zijn leiding uitgevoerd hoe de dijk het beste kon worden aangelegd. Door Lorentz zit er aan het einde van de dijk een knik naar rechts en dan weer naar links.’

3

Heeft het schrijven van dit boek nog nieuwe inzichten verschaft over de man of zijn werk?

‘Ik vind het opvallend hoe dienend hij is geweest. Alles wat hij deed, deed hij niet uit eigen gewin en zonder opsmuk. Ik wil wegblijven van verering, maar neem toch mijn petje af voor wat Lorentz heeft gedaan en hoe hij dat deed.’

De boekpresentatie is 26 oktober om 16.30 uur in de Lorentzzaal in het KOG.

3643 De El Cidweek was dit jaar groter dan ooit. Bij de vijftigste e ­ ditie telde de introductieweek voor nieuwe studenten aan universiteit en hogeschool 3643 deel­nemers. Ook de verenigingen hadden over toestroom niet te klagen. Koploper is Minerva met 517 inschrijvingen, gevolgd door Augustinus, dat met 408 leden zijn ledenstop haalde. Quintus (284), SSR (214) en Catena (120) completeren de traditionele ‘grote vijf’. De Dinsdag Avond Club, een jonge vereniging die als onderkomen café Odessa aan de Hogewoerd heeft, noteerde 225 nieuwelingen. NSL, de christelijke vereniging met een pand aan de Oude Singel, heeft er 82 eerstejaars bij.

In het kader van de viering van het 444-jarig bestaan houdt de Universiteit een serie inter­ actieve themamiddagen.

Met inwoners van Leiden en Den Haag wordt gesproken over onderwerpen waarbij onderzoek en onderwijs iets voor de stad kunnen betekenen. De ­sessie rond laaggeletterdheid is al achter de rug, komende tijd staan Kunst in de Buurt (­ vrijdag

Uni

18 oktober, 15-17 u, Leiden), Diversiteit in de Klas (vrijdag 15 november, 15-17 u, Den Haag) en Armoede in de Stad (vrijdag 13 december, 15-17 u, Leiden) centraal.

Alumni die in de praktijk met een van de thema’s te maken hebben zijn van harte welkom om bij deze middagen aan te sluiten en met hun kennis en ervaring een bijdrage te leveren.

Mail naar l.a.van.gaalen@ hum.leidenuniv.nl

for

City

14

Leidraad

NR. 3 2019

herinneringen aan

de Groenoordhallen

TEKST: NIENKE LEDEGANG, FOTO: PRIVE-COLLECTIE

W

aar nu huizen staan, stonden ooit de ­Groenoordhallen. Niet alleen het decor van de wekelijkse veemarkt en legendarische concerten zoals van Queen, maar ook in het geheugen van duizenden rechten­alumni gegrift als de plek waar in de jaren zeventig en tachtig massa­ tentamens werden afgenomen. Henk Boting was hoofd van de studenten­ administratie en haalt uit zijn plakboek een foto met oneindige rijen studenten, gebogen over tafeltjes.

‘Ik denk dat dit die ene keer was dat we rond de 2000 studenten kwijt moesten. Dat was uitzonderlijk, meestal waren het er tussen de 1200 en 1500.’

‘Totdat we vanaf 1972 gebruik gingen maken van de Groenoordhallen werden de tentamens verspreid over allerlei gebouwen in de stad gehouden, met alle nadelen van dien. De organi-

satie daarvan was een hels karwei.

Met de groeiende populariteit van de studie Rechten was dat op zeker moment niet meer houdbaar. Zo ­kwamen we bij de Groenoordhallen terecht. Zo’n beetje de enige plek in Leiden waar zoveel studenten tegelijk terechtkonden.’

‘Voor ieder tentamen zetten medewerkers van de Groenoordhallen die tafels en stoeltjes voor ons neer. Ik moest dan regelmatig op en neer vanuit de stad om te kijken of dat allemaal wel deugdelijk ging. Het was een heel andere tijd. De tentamenoproepen werden gestencild, en daar ging wel eens iets mis. Er waren altijd studenten die geen oproep hadden gekregen, en dan bleven hun tafeltjes leeg. Er waren er ook die geen zin hadden om naar de Groenoordhallen te komen en dan een bommelding deden. Dat kwam voor. Er werd nooit wat gevonden en die ten­ tamens werden ook niet afgeblazen.’

‘Ik kijk er zelf met plezier op terug, maar eigenlijk hadden die studenten nog gelijk ook dat ze weigerden hun tentamens in die veehal te maken. Het was toen al op het randje van wat kon.

Nu zou zo’n tentamen op die plek zeker niet meer kunnen. Als je het alumni van toen vraagt, herinneren ze zich een aantal dingen: de stank van mest, de kou en de rondvliegende vogels. Het was eigenlijk niet te doen.

Soms waren er tentamens in januari, dan zetten we op de oproep dat mensen zich warm moesten aankleden en liefst moonboots aantrekken. Er was één geluk: al die tentamens waren multiple choice, dus de studenten hoefden niet veel te schrijven. Dat had simpelweg ook niet gekund met die halfbevroren vingers.’

Henk Boting Hoofd Studentenadministratie 1976-1982

NR. 3 2019

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

werkplek van

TEKST: LIZA JANSON, FOTO: F RANK RUITER

Ruben Lindenburg

Hollandser dan dit ga je het niet ­k rijgen.

Ruisende wind, rijen bomen, vlak land, koeien en hier en daar een wind­ molen. We zijn in het Noord-Holland­ se Wieringer­werf, waar Vattenfall bezig is met de aanleg van het groot­ ste ­Nederlandse windmolenpark op land. Projectdirecteur Ruben Linden­ burg (35) stapt de tijdelijke kantoorunit in, die in het hart van het windpark is neergezet. Zo’n twee dagen in de week is hij hier te vinden. De rest van de week is hij op het kantoor in Amster­ dam of werkt hij thuis. ‘Bij ons heeft nie­ mand een vast bureau. Ik vind het heer­ lijk om altijd ergens anders te werken, ik doe mijn laptop in mijn tas en dat is het.’ Als projectdirecteur is hij, met een team van 35 man, verantwoordelijk voor de ­realisatie van het windpark. ‘In hele korte tijd geven we veel geld uit en halen we het hele gebied overhoop.’ Het klinkt misschien wat rigoureus, maar er is goed over alles nagedacht, bena­ drukt Lindenburg terwijl hij de kaart van het gebied laat zien. Hij doet het allemaal met een duidelijk doel voor ogen: ­binnen één generatie alleen nog maar fossielvrije energie leveren. Iedere week probeert Lindenburg op zijn minst een halve dag naar buiten te gaan voor een rondje over de bouwplaats waar 99 windmolens verrijzen, waarvan 82 van Vattenfall. ‘Er is een groot verschil tus­ sen “binnen” en “buiten”. Ik wil blijven begrijpen wat ze doen.’

Bachelor Sustainable Molecular Science & Technology, Master Industrial Ecology 2002-2008

Leidraad

15

Op de bres voor gelijkheid

Samira Rafaela

TEKST: FRED HERMSEN, FOTO’S: FRANK RUITER

Ze wist dat een studie Bestuurskunde voor haar de springplank naar een politieke loopbaan zou zijn. En dat is precies wat Leids alumna Samira Rafaela (30) ambieerde.

Dankzij voorkeursstemmen is de D66’er de eerste Nederlandse afgevaardigde met een Afro-Caraïbische achtergrond in het Europees Parlement. ‘Ik ben steeds sterker gaan geloven in de kracht van Europa.’

17

W

ie goed naar haar achtergrond kijkt, ziet een rijke waaier aan invloeden: haar moeder was – naast C ­ uraçaose – van Joods-Nederlandse afkomst, haar vader kwam vanuit Nigeria naar Nederland. Haar vader liet haar vrij, maar gaf haar wel de inspiratie voor een ‘liberaal islamitisch geloof’. Na de scheiding van haar ouders groeide ze op in Uitgeest, maar bleef ze met haar vader de markt in de Haagse Schil­ derswijk bezoeken. Ze verenigt veel werelden in zich. ‘Je kunt natuurlijk de verschillen van die identiteiten benadrukken, en daar vragen men­ sen ook vaak naar. Maar ik kijk veel liever naar de mooie overeenkom­ sten. Ik heb mijn gevarieerde identi­ teit omarmd en kan die op een prak­ tische manier benutten. Ik beschik over interculturele sensitiviteit, en kan gemakkelijk vanuit verschillende perspectieven denken.’

Op handen

Die eigenschap heeft Rafaela goed kunnen benutten in de aanloop naar de Europese verkiezingen. Ze ­voerde intensief campagne. Ze stond op de derde plek op de D66-lijst, een plek waar ze flink voor moest knokken omdat niet iedereen de d ­ rastische vernieuwing zag zitten. ­Vervolgens bleek tijdens de verkiezingen dat stemmers in het land Rafaela op

handen dragen. D66 kreeg aanzien­ lijk minder stemmen dan in de vorige verkiezingen, maar Rafaela verwierf genoeg voorkeursstemmen voor een zetel. Ze blijkt met succes een beroep te doen op Nederlanders die zich niet gehoord voelen. Nieuwe doel­g roepen noemt ze deze kiezers. ‘Ik spreek hen aan met een links narratief. Ik sta daarin niet alleen trouwens, ook andere partijen waren succesvol met hun pleidooi voor een sociaal Europa.’

Stadswijken in

Tijdens haar campagne sprak ­Rafaela haar brede netwerk in het maat­ schappelijk middenveld aan, trok stadswijken in, sprak daar met ­burgers, kleine ondernemers en scholieren. En ze reisde af naar de Antillen. ‘Luisteren staat bij mij cen­ traal, want wie gehoord wordt, zal zich minder snel tot extreme uiter­ sten aangetrokken voelen. Ik sprak met veel jongeren. Het raakte me dat zij zo ver afstaan van de politiek.

Iemand in de bloei van zijn leven ­t wijfelde of hij wel goed genoeg

18

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Samira Rafaela

‘ Studeren is allesbehalve een soloonderneming’ zou zijn om lid te worden van een partij. Dat soort signalen moeten we als politici heel serieus nemen.’ Op de vraag of wat ze hoort ook wel eens tot aanpassingen van haar visies en plannen leidt, zegt ze: ‘Ik hoor er eer­ der de bevestiging in dat we ­sociale en economische ongelijkheid hard moeten bestrijden. De gesprekken illustreren wat wetenschappelijk onderzoek ook laat zien: het verband tussen uitzichtloze armoede en werk­ loosheid enerzijds en criminaliteit en radicalisering anderzijds.’

Aantoonbare feiten

Rafaela gaat vol overtuiging de strijd aan met rechts-populistische par­ tijen die ook – en met succes – een gooi doen naar de gunst van jonge­ ren. ‘Hun aanpak stuit mij fundamen­ teel tegen de borst. Het is namelijk de taak van de politiek om allereerst aantoon­bare feiten boven tafel te halen. Natuurlijk weet ik – dat besef kreeg ik mee in mijn studie Bestuurs­ kunde – dat je die feiten vervolgens interpreteert en je eigen waarheid creëert. Maar als je aan de basis al rommelt met cijfers en feiten, en je zet daarmee vervolgens aan tot racis­ me en onverdraagzaamheid, dan kom je uit bij onrechtvaardigheid. Een voorbeeld? Nou, kijk maar eens hoe gegevens over het immigratievraag­ stuk worden vervormd en vervol­ gens misbruikt om te zeggen: vluchte­ lingen zijn de reden dat je geen baan

hebt, dat je geen huis hebt. Zo voed je sentimenten die leiden tot racistische uitsluiting en geweld.’ Denkend aan Leiden, schiet één docent haar direct te binnen: professor Dimitrova. ‘Zij was om te beginnen de eerste vrouw die ik voor een collegezaal zag staan sinds de start van mijn studie. En ik herinner me haar als een buitenge­ woon goede docent. De universiteit moet een plek zijn waar je geest ver­ ruimd wordt en waar je het grotere plaatje gaat zien. Die ervaring had ik voor het eerst bij haar. Zij behandel­ de abstracte materie over internatio­ nale instellingen, regels en normen, maar deed dat op een manier die bij mij heel goed aansloeg. Plots ging het knopje om. Als verlicht met nieuwe kennis liep ik weer de collegezaal uit.’

Het licht is blijven branden.

Rafaela staat bekend om haar acti­ vistische temperament: ‘Ja, maar noem het alsjeblieft geen e ­ motioneel gedrag of boosheid. Ik sta voor een ­inclusieve, rechtvaardige samen­ leving en ga strijdvaardig op m’n doel af. En ik weet dat ik me kwetsbaar opstel doordat ik m’n nek uitsteek.

Dat doe ik binnen mijn partij, en nu ook in het Europees Parlement, waar ik me richt op rechtvaardige interna­ tionale handel en sociale gelijkheid.’

(30) werd na haar ­studie Bestuurskunde in Leiden lid van de Jonge Democraten en zette zich in voor mensenrechten, diversiteit en inclusie.

Ze was bestuurs­ adviseur bij de gemeente ­Amsterdam en ­landelijk projectleider Inclusie bij Politie Nederland. Ze neemt in het Europarlement zitting in de commissies Internationale Handel, Sociale Zaken en Vrouwenrechten.

Daarnaast is ze bestuurslid van de anti-racisme- en diversiteitswerkgroep van het EP. Inspiratiebron: Barack Obama, die haar bij een ­ontmoeting in Berlijn toevertrouwde: ‘I’m pretty sure you’ll win’

Ondersteunend personeel

Aan vooroordelen en weerstand is Rafaela wel gewend. ‘Ik heb mee­ gemaakt dat een leraar me niet geloofde als ik – met mijn naam en achtergrond – een goed g ­ eschreven werkstuk inleverde, en bij stage­ brieven kreeg ik ook zo’n soort ­reactie. En onlangs nog – bij mijn administratieve inschrijving bij het Europees parlement – wilde een oudere man voordringen omdat hij ervan uitging dat ik van het onder­ steunend personeel was. Ik word daar alleen maar strijdvaardiger van.’

Ze zet niet alleen zichzelf, maar ook

haar collega’s op scherp: ‘Wat ik alle politici – zeker ook in het Europees Parlement – op het hart druk, is dat ze de samenleving hebben te dienen, dat ze moeten bijdragen aan solida­ riteit en respect. Die taakopvatting is trouwens een issue dat losstaat van specifieke partijen. Het gebrek eraan is diepgeworteld in de houding, taal en retoriek van alle gevestigde partij­ en. Op de urgentie van verandering blijf ik hameren. Wat anderen daar­ van vinden, raakt me eigenlijk niet.

19

NR. 3 2019

voor haar de springplank daar naar­ toe zou zijn. Ze liet zich door haar tante – die Rechten in Leiden had gestudeerd – inspireren om voor de sleutelstad te kiezen. ‘Ik kwam van het hbo en vond de overstap span­ nend. Ik wilde mezelf bewijzen natuurlijk en dat lukte. Daar bloeide ik enorm van op. Zo sterk, dat ik er niet voor terugdeinsde om mijn van nature kritische houding te tonen. Ik ben er dankbaar voor dat p ­ rofessoren en docenten die houding beant­ woordden door na de colleges tijd te nemen voor hun studenten. Uitein­ delijk heeft dat ertoe geleid dat mijn kritische houding ook evolueerde in kritisch denkvermogen. Die ont­ wikkeling, daar pluk ik nog altijd de vruchten van.’

Niet zo studentikoos

Bovendien krijg ik vooral heel veel positieve aanmoedigingen, vergeet dat niet.’

Autoritair geleide landen

Het Europese vuur ontvlamde vroeg in Rafaela. ‘Bij ons stond altijd het nieuws aan, daar krijg je veel van mee. Bovendien zag ik als d ­ ochter van een Afrikaanse man die hier om sociaal-economische redenen ­gekomen is, dat niet iedereen auto­ matisch dezelfde kansen krijgt. Die

bewustwording startte dus al vroeg.’

Zo rond haar zestiende wist ze dat ze de Europese politiek in wilde.

‘Ik ging toen vaak met mijn moeder naar Brussel, die me dan r­ ondleidde langs alle gebouwen. Ik ben steeds ­sterker gaan geloven in de kracht van E ­ uropa. Je kunt zoveel meer aan­ pakken als je samen optrekt, van elkaar leert, elkaar stimuleert.’

Waar haar moeder de zaadjes p ­ lantte voor haar politieke carrière, daar wist ze dat een studie Bestuurs­kunde

Rafaela bleef in Uitgeest wonen ­tijdens haar studie. Ze heeft het ­studentenleven daardoor niet zo stu­ dentikoos ingevuld. ‘Het vaakst was ik in het Pieter de la Court-gebouw te vinden – niet veel veranderd trouwens – en met vrienden gingen we wel eens wat drinken in het mooie centrum.

Ik ontmoet hen daar nog steeds. Ik trok vooral op met twee jongedames die net als ik van het hbo kwamen.

We zochten elkaar aanvankelijk voor opdrachten op, maar later ook voor meer persoonlijke zaken. We deelden veel en leerden van elkaars ervarin­ gen. Soms ging het ook gewoon over praktische dingen, zoals het regelen van een bijbaantje. De betekenis van die band daalde pas later bij me in.

Terugkijkend op die tijd besef ik dat studeren weliswaar neerkomt op je eigen inzet en prestaties, maar dat het allesbehalve een solo-­onderneming is. Individu en verbondenheid gaan hand in hand. Binnen zo’n vrienden­ groepje in het klein, maar ook als deel van de universiteit met al haar ­studenten en medewerkers.’

terug in de banken Connie Teekens (77)

TEKST: NIENKE LEDEGANG, FOTO: HIELCO KUIPERS

Sinds ze met pensioen is bezoekt ­Connie Teekens regelmatig de cursussen van HOVO, zoals die over Leidse schilderkunst. ‘Ik vind het heel prettig om mij weer even student in Leiden te ­voelen’, zegt de geneeskunde-alumna en ­voormalig verpleeghuisarts.

NAAR DE LAKENHAL ‘Eerder dit jaar volgde ik een HOVO-­cursus over Caravaggio. Onze docent was toen kunsthistoricus Zoran Kwak. Hij vertelt heel boeiend en enthousiast, dat maakte indruk op me. Toen ik zag dat hij ook deze ­cursus over Leidse schilderkunst zou geven, heb ik me samen met mijn vrouw direct opgegeven. Nou ja, niet alleen vanwege hem. Het onderwerp sprak me ook aan. Een aantrekkelijke extra was dat de laatste bijeenkomst een excursie naar de Lakenhal was.’

PAARDENBLOEM ‘Zo’n ­excursie onder leiding van een kenner heeft echt meerwaarde. De docent baant als het ware een weg voor je door

het museum. Hij selecteert de schilderijen die hij heeft besproken in de colleges. Voor deze foto heb­ ben we iets langer naar dit schilde­ rij van Martin Engelbrecht staan kijken. Samen ontdekten we in een hoekje een paardenbloem. Die was de docent zelf ook nog niet eerder opgevallen. Dat vind ik mooi, dat je nieuwe dingen ontdekt.’

FILOSOFIEGROEPJE ‘Ik volg al sinds 2005 één à twee ­cursussen per semester, meestal met een ­filosofisch thema. Het is vaak nog lastig kiezen. Maar ik word nooit teleurgesteld. Het niveau is hoog.

Je krijgt mooie, uitgebreide readers zodat je je goed kunt voorbereiden.

Het is heerlijk om ­gelijkgestemden

te ontmoeten. Je komt ook vaak dezelfde mensen tegen. Met één groepje heb ik ooit nog vijf jaar een filosofiegroepje gevormd, lang nadat de cursus afgelopen was.’

HERINNERINGEN ‘Ik heb ook wel eens een HOVO-cursus in Amster­ dam gevolgd. Maar Leiden vind ik prettiger. Het geeft me een goed gevoel om hier te zijn, door de her­ inneringen aan mijn eigen studie­ tijd. Soms heb ik colleges op plek­ ken waar ik in mijn studententijd al kwam, zoals het Kamerlingh Onnesgebouw.’

Op 15 oktober begint de HOVO-­ cursus ‘Rembrandt in zijn Leidse tijd’. Zie universiteitleiden.nl/hovo

NR. 3 2019

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

21

Naturalis actueler dan ooit Auke-Florian Hiemstra (27) is een van de Leidse onderzoekers die aan de slag mogen in het prachtige, ‘kathedraal-achtige’ nieuwe Naturalis. In februari begint hij er aan zijn promotieonderzoek.

TEKST: JOB DE KRUIFF, FOTO: MARC DE HAAN

‘V

oor mij is het hier als k ­ leine jongen ook begonnen. Het schijnt dat we over de loopbrug van het museum liepen, dat onder ons studenten fietsten waarvan mijn moeder zei dat het misschien wel studenten biologie waren, en vanaf dat moment wilde ik biologie gaan studeren.’

Nu gaat hij er dus als onderzoeker aan de slag. Want sinds de verbouwing ­zitten het museum en de collecties, maar ook alle wetenschappers en laboratoria onder één dak. ‘We ­hebben 42 miljoen objecten, daarmee zijn we qua verzameling één van de top-5 musea in de wereld. Het is essentiëler en actueler dan ooit dat mensen in contact komen met die biodiversiteit. Dat ze onder de indruk zijn van hoe mooi de natuur in elkaar zit.

Want als je ergens van houdt, dan wil je daar goed voor zorgen.’

Ruitenwissers Zijn eigen onderzoek gaat over plastic in meerkoetnesten. Straks schuimt Hiemstra de Leidse grachten en s­ ingels af, op zoek naar verlaten nesten. ‘Het laatste nest dat ik heb bekeken, daar zaten 252 takjes in en meer dan zestig stukken plastic. Dat varieert van ruiten­

wissers en zonnebrillen tot polsbandjes en, schrijnend: nepplanten.’ Het gaat dus niet om plastic dat per ongeluk is aangespoeld, maar materiaal dat door vader en moeder meerkoet bewust en keurig in het nest is ­verweven.

De voor- en nadelen van plastic als nestbouwmateriaal, of de vogels het vooral gebruiken als ze geen takken

kunnen vinden, of past de meerkoet zich aan aan het leven in de stad? Het zijn zomaar wat vragen waarop Hiemstra het antwoord gaat proberen te vinden. Het ontleden van de nesten doet hij deels met publiek. Want dat is een van de belangrijke attracties in het nieuwe Naturalis: LiveScience.

Biologen die hun werk doen onder de ogen van museumbezoekers.

22

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

NR. 3 2019

object

TEKST: JOS DAMEN, FOTO: UNIVERSITAIRE BIBLIOTHEKEN LEIDEN

Uitklap-moskee Elk museum, archief of bibliotheek heeft­ curiosa: vreemde voorwerpen, die alleen door het verhaal eromheen betekenis krijgen. Deze pop-up moskee is een apart voorwerp uit de ­collectie van de Universiteitsbibliotheek Leiden.

Niet veel mensen weten dat Mekka in de l­aatste eeuw in rap tempo gemoderniseerd is. Daarbij werden oude gebouwen rücksichtslos vervangen door nieuwbouw. Ook diverse m ­ oskeeën en andere historische bouwwerken vielen onder de sloophamer. In deze uitklap-moskee is de situatie rond de Ka’aba (letterlijk: kubus) en de Grote Moskee van Mekka vastgelegd zoals die in het begin van de jaren zestig was. Dat is gebeurd door de Tsjechische kunstenaar Vojtěch Kubašta, die voor uitgeverij ARTIA in Praag tientallen pop-upboeken maakte, die in miljoenen exemplaren de wereld over gingen. Deze uitgave is gemaakt in opdracht van het Jordaanse koningshuis: de jonge koning ­Hussein staat aan de keerzijde statig afgebeeld.

De Grote Moskee en de Ka’aba in Mekka horen tot de meest heilige plaatsen van de islam.

Maar hoe komt deze uitklap-moskee in Leiden terecht? Dat is de verdienste van Gerard (‘Hari’) Drewes, hoogleraar Maleis en later Arabisch in Leiden tussen 1938 en 1970.

Drewes (1899-1992) kocht dit werkje in een boekwinkel in Jeruzalem, en met zijn nalaten­ schap belandde het in 2017 in de L ­ eidse univer­ siteitsbibliotheek. Die nalatenschap bevatte naast zes dozen archief­materiaal ook een legaat, waaruit jaarlijks een bezoek van een onderzoeker (Drewes fellow) wordt gefinancierd – vooral voor onderzoek naar islamitische handschriften in de Leidse u ­ niversiteitsbibliotheek. Daar ligt dit boekje nu ook, als gestolde weer­gave van deze belangrijke Arabische plek.

Vojtĕch Kubašta (1914-1992), Pop-up plaat van Mekka

DOSSIER

FOTO: ANP

Licht Therapie

Bij kanker en reuma

Brandstof

De kracht van de zon

Bewijsmiddel

Leven op andere planeten

24

Leidraad

Helend licht Door licht bloeien we op – wij mensen net zo goed als een roos of een azalea. Licht kan ook worden ingezet bij de ­behandeling van zieke mensen.

In Leiden werken Sylvestre Bonnet en Esther Habers, elk in hun eigen vakgebied, aan nieuwe toepassingen van licht in een klinische context.

Lichttherapie bij reumatoïde artritis

TEKST: ANNETTE ZEELENBERG, FOTO’S: TACO VAN DER EB

Psycholoog Esther Habers

‘M

(1988) 2011 Research master Bewegingswetenschappen VU 2014 ­Universitair docent bij ­Instituut Psychologie, Leiden 2015 Promotie Universiteit Utrecht 2018 Onderzoek ‘Lichttherapie bij patiënten met reumatoïde artritis’ gefinancierd door Reuma­ Nederland.

ensen met reumatoïde artritis ­ervaren vaak grote vermoeidheid.

Er zijn tegenwoordig voor veel ­patiënten goede medicijnen tegen de gewrichtsklachten, maar de vermoeidheid blijft. Slapen en uitrusten helpen niet, deze mensen staan moe op en gaan moe naar bed.

Soms wordt cognitieve gedragstherapie toe­ gepast, dit kan wat verbetering geven.

Voor ons onderzoek benaderen wij dit pro­ bleem vanuit een nieuwe invalshoek, we onder­ zoeken wat licht kan doen voor deze groep.

Patiënten met reumatoïde artritis gaan vaak vroeg slapen en worden gemiddeld ook heel vroeg wakker. Hun biologische klok lijkt ver­ vroegd afgesteld te zijn; mogelijk heeft hun ­vermoeidheid hiermee te maken.

Bij ons 24-uurs ritme speelt het hormoon mela­ tonine een belangrijke rol als boodschapper­ stof. Als het donker wordt, begint het lichaam melatonine te produceren. Er zijn aanwijzingen dat mensen met reumatoïde artritis te vroeg in de avond melatonine aanmaken. Wij onderzoe­ ken nu of die melatonineproductie vertraagd

kan worden met behulp van lichttherapie.

Daarvoor gebruiken we een bril die fel licht uitstraalt. Die dragen de proefpersonen vier weken lang elke avond een half uur. We hopen dat de productie van melatonine later op gang komt. Daarom worden de proefpersonen juist tussen 20 en 21 uur blootgesteld aan dat felle licht. Het lichaam denkt dan: ‘Het is nog dag!’

Vier weken lang meten

Voorafgaand aan die vier weken meten we een avond en nacht lang de melatonine­niveaus en dat herhalen we na afloop. Uit de meet­ resultaten kunnen we afleiden of de licht­ therapie werkt. Dat zou prachtig zijn, want deze therapie is heel eenvoudig toe te passen.

De brillen die we gebruiken, zijn al gewoon in de handel. Ik verwacht dat we later dit jaar de resultaten van het onderzoek hebben.

Door dit onderzoek realiseer ik me beter hoe belangrijk licht is, hoe bepalend voor alle pro­ cessen in ons lichaam. Ik probeer nu ook elke werkdag even naar buiten te gaan, hoe druk ik het ook heb.’

DOSSIER licht

NR. 3 2019

25

Lichtgeactiveerde chemotherapie

‘L

icht is magie. Stel je voor, je brengt licht in contact met een bepaalde stof en dan is er een chemische reactie.

Precies dat aspect gebruik ik in mijn onderzoek naar photodynamische therapie, oftewel licht-geactiveerde chemotherapie bij kanker. Die therapie wordt al langer gebruikt in ziekenhuizen. Het werkt als volgt: de patiënt krijgt een medicijn toegediend dat alleen met licht geactiveerd kan worden. Door met een laser op de tumor te schijnen gaat het medicijn zijn werk doen – maar alleen in de tumor zelf, niet op andere plekken in het lichaam.

Laserlicht

Het laserlicht kan verschillende kleuren met een verschillende intensiteit hebben. Zo werkt blauw licht vooral oppervlakkig en is dus geschikt voor bijvoorbeeld huidkanker. Er zijn tumoren waarbij de nu beschikbare photo­ dynamische therapie niet werkt, omdat ze te weinig doorbloed en dus zuurstofarm zijn.

Zuurstof is een essentieel onderdeel van de ­chemische reactie.

Ingewikkelde zoektocht

Begin dit jaar heb ik een VICI-beurs gekregen om met mijn team naar moleculen te zoeken die gebruikt kunnen worden in photo­dynamische therapie bij zuurstofarme – hypoxische – tumoren. Dat is een ingewikkelde zoektocht, het molecuul moet het licht ­kunnen absorberen én het moet reageren met licht.

We gebruiken ruthenium, een toxisch metaal, en richten ons nu op tumoren in de hersenen, lever, het hoofd-nekgebied, de huid en het oog.

Het Vici-traject duurt vijf jaar, het gaat hierbij om fundamenteel wetenschappelijk onderzoek.

Bij dit onderwerp is ­toegepast onderzoek ook belangrijk. Daarom hoop ik dat we een industri­ ële partner vinden, of een ­netwerk van bedrij­ ven en een samenwerking met een ziekenhuis.

Je kunt nog zo’n uitstekend molecuul vinden, maar dat is niet genoeg om het ook voor patiën­ ten toegankelijk te maken. Daarvoor moet het ook in een ­k linische omgeving getest worden.

Als het lukt om die partner te vinden, kan het nieuwe medicijn misschien over tien jaar al op de markt zijn.”

Chemicus Sylvestre Bonnet

(1976) 2005 PhD, Straatsburg 2008 Veni-beurs 2009 Universitair docent (Tenure Track), Leiden 2012 Vidi-beurs 2013 ERC ­Starting Grant 2015 Universitair hoofddocent, Leiden Institute of Chemistry 2019 Vici-beurs

26

Leidraad

Kevers

Tijdens zijn zoektocht naar leven op andere planeten leert Frans Snik tegelijkertijd veel over leven op aarde. ‘Kijk, dit is ook interessant om even te laten zien’, zegt sterrenkundige Snik, terwijl hij uit een postpakketje een plastic zakje met vijf forse, gedroogde kevers haalt. ‘Ik verzamel die sinds een paar jaar. Je kunt ze gewoon bestellen op eBay.’ De insecten hebben een fraaie, kopergroene glans, doordat het pantser licht op een speciale manier weerkaatst. Het licht krijgt daarbij een subtiele draaiing, een verschijnsel dat circulaire polarisatie heet.

Het wordt nog vreemder als Snik vervolgens een 3D-bril uit de bioscoop aanreikt. Door het linkerglas straalt de kever, maar door het rechterglas oogt hetzelfde beestje dofzwart, doordat gepolariseerd licht wordt geblokkeerd.

NR. 3 2019

Vlinders

Kever en 3D-bril zijn meer dan een grappig demonstratie­ proefje. In samenwerking met onderzoekers van Naturalis gaat Snik de enorme kever- en v ­ lindercollectie scannen en fotograferen met polarisatiefilters, om te zien hoe wijdverbreid dit polarisatie-fenomeen is in de natuur. ‘Misschien vinden we wel verrassende uitzonderingen en nieuwe inzichten’, zegt Snik.

Lichtend bewijs zoeken

Volgens de Leidse sterren­kundige Frans Snik kan licht van verre sterrenstelsels bewijzen of er leven is op andere planeten.

TEKST: ARNO VAN ’T HOOG, FOTO: ISTOCKPHOTO

Vanuit ISS

Sinds kort kan Snik subtiele ­signalen meten, in licht dat planten weerkaatsen. ‘We begonnen in het lab met het blad van een klimop, en vervolgens richtten we de apparatuur op een sportcomplex en een bos op een paar kilometer afstand.

De kunstgrasvelden gaven geen signaal, maar de bomen verderop wél. Collega’s die dit zagen, zeiden: laten we dit experiment ook doen voor de hele aarde, vanuit het internationale ruimtestation ISS. We zijn dat instrument nu aan het ontwikkelen. Zo kunnen we over een paar jaar zien hoe detectie van leven op aarde er met die methode uitziet.’

DOSSIER licht

Levensteken

Kevers zijn een s ­ prekend voorbeeld van organismen die iets ‘doen’ met de eigenschappen van licht.

Maar hetzelfde geldt ook voor bomen en struiken. Het licht dat wordt weerkaatst wordt een klein beetje circulair gepolariseerd, vertelt Snik. ‘Dat komt net als bij de kevers door biologische structuren, zoals aminozuren, suikers, maar ook DNA en chlorofyl. Dat laat een spoortje na op het licht dat wordt weerkaatst, en dat is het ultieme teken van leven, vertellen biologen mij.’

Planeten

De hoop is dat het instrument dat Snik ontwikkelt, ingebouwd in een telescoop, uiteindelijk hetzelfde signaal kan oppikken in licht van planeten hier ver vandaan.

Vrijwel alle sterren hebben één of meer planeten in hun omgeving. Alleen kunnen we die niet zien omdat sterlicht elke planeet overstraalt, zegt Snik.

Er is allerlei slimme technologie nodig om dat onbruikbare licht weg te filteren, zodat alleen de reflectie van de planeten zelf overblijft. Dan pas kunnen Snik en collega’s aan de hand van lichteigenschappen meer te weten komen over de samenstelling van de atmosfeer en de aanwezigheid van leven.

30 jaar

‘Ik denk dat we dertig jaar nodig hebben om goede kandidaat-planeten in beeld te brengen, waarvan we langzaam bewijs kunnen stapelen. Zoals: er is vloeibaar water, de atmosfeer bevat zuurstof of methaan. Met als ultiem bewijs: het licht vertoont sporen van de reflectie door biologische structuren.’

Kunst

Snik heeft een brede belang­ stelling voor toepassing van licht­ wetenschap. Zo ontwierp hij in 2013 een opzetstukje en een app waarmee burgers met hun smartphone lichtpolarisatie konden meten, en zo luchtvervuiling in kaart ­brachten. En hij werkt regelmatig samen met kunstenaars. In 2014 maakte hij met Daan Roosegaarde een enorme regenboog­ projectie op Amsterdam Centraal Station. Snik ontwierp de lenzen waarmee de projector fel wit licht uiteen­ rafelde in verschillende kleuren.

27

28

Leidraad

Hoezo, don

‘ Zonder licht geen zicht’

‘H

aldus alumnus Elizabeth

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: EDWIN WEERS

et oog kun je vergelijken met een fototoestel, waarbij het netvlies te vergelijken is met de lichtgevoelige plaat (het fotorolletje).

Zonder licht geen zicht. Zo tot je veertigste zie je het beste, daarna verandert de ooglens en wordt je zicht dichtbij vaak minder. Ook in het donker zie je slechter naarmate je ouder wordt.

De assistenten oogheelkunde en professor Sterk in het LUMC, waar ik mijn coschappen heb gelopen, hebben mij heel erg enthousiast gemaakt voor het vak oogheelkunde. Mijn eerste blik door de spleetlamp vergeet ik nooit meer. Dat is een soort microscoop, waarbij je licht bundelt op het oog. Fantastisch wat ik zag: de details van de iris, de bloedvaatjes met daarin zelfs de rode bloedlichaampjes. Ik was meteen verkocht.

Oogheelkunde is heel breed. Het heeft veel raakvlakken met andere specialismen, zoals interne geneeskunde en neurologie, waarbij je kunt denken aan vaataandoeningen en ontstekingsziekten. Het fijne, gedetailleerde werk spreekt me ook aan, het is echt microchirurgie. In een oog ‘snijden’ heb ik nooit eng gevonden, terwijl veel ­mensen alles rond hun ogen spannend vinden. Een oogoperatie staat in de topdrie van engste operaties.

Ik vind het oog vooral het mooiste orgaan.’

ELIZABETH GANTERISGERRITSEN (43) 1994- 2001 Geneeskunde Leiden 2001 Verdiepingsstage oogheelkunde ­Pretoria Academic Hospital, Zuid-Afrika (prof. Roux) 2001-2002 Keuringsarts 2002-2003 Poortarts Lange Land Ziekenhuis, Zoetermeer 2004-2010 Opleiding tot oogarts, Het Oogziekenhuis Rotterdam (prof. Van Meurs) 2010-NU Oogarts Alrijne

Het imago van de Middeleeuwen is niet best. De tijd zou donker zijn. Klopt niets van, zegt Claire Weeda. De periode verdient juist een plek in de spotlights.

E

en middeleeuws land, een ­ iddeleeuwse cultuur. Univer­ m sitair docent Middeleeuwse geschiedenis Claire Weeda voelt zich ongemakkelijk bij het bij­ voeglijk naamwoord. Het staat tot op de dag van vandaag gelijk aan achter­ lijk, ongeletterd, donker, terwijl er genoeg moois gebeurde in die zogenaamd donkere Middeleeuwen. Weeda’s missie is duidelijk en haar voornaam heeft ze alvast mee. Ze moet hardop lachen. ‘Daar heb ik zelf nooit aan gedacht, maar natuurlijk: claire, licht.’

Mooie uitvindingen

‘In de 12e eeuw had je een groepje intellec­ tuelen die zich ‘de modernen’ noemden. Ze bedoelden ermee dat ze toegang hadden tot de nieuwste kennis. Dat ze in de Middel­ eeuwen leefden, daar hadden ze geen flauw benul van. Geen enkele ­middeleeuwer zei dat hij in de M ­ iddeleeuwen ­leefde t­ rouwens.

De term kwam pas later in zwang, in de 16e en 17e eeuw. Eerder noemde de dich­ ter Petrarca de periode wel al ‘donker’. De protestanten noemden de ­Middeleeuwen donker omdat deze katholiek waren. De kolonisten deden dat om voor zichzelf de weg vrij te maken in de rest van de wereld: “Anders dan de mensen in de donkere ­Middeleeuwen, zijn wij niet ­feodaal, chao­ tisch en achterlijk, maar rationeel, modern en verlicht. En wij gunnen dat de rest van de wereld ook.” Het kwam de Europeaan in de 16e en 17e eeuw uitstekend uit om de Middeleeuwen zwart te maken. Maar het frame klopt niet. Dat zeg ik ook altijd tegen mijn studenten: de Middeleeuwen waren helemaal niet donker.’

‘Neem de kunst. Die maakt vanaf de 13e eeuw een enorme ontwikkeling door. Je ziet de opkomst van het perspectief. Een ander

DOSSIER licht

NR. 3 2019

29

kere Middeleeuwen?

1992-1997 en 2004 Middeleeuwse Geschiedenis UvA 1997-2005 Freelance redacteur bij literaire ­uitgeverijen 2006-2012 ­Promovendus en docent UvA 2009-2012 Docent RUG 2012 PhD Middeleeuwse Geschiedenis, UvA 2013-2015 Universitair Docent ­Nijmegen 2015-nu ­Universitair Docent ­Leiden

Handel en groei

De Middeleeuwen beslaan duizend jaar, waarvan met name de periode 1100-1300 Weeda’s interesse heeft. ‘Toen gebeurde er veel tegelijk. Zo is tachtig procent van alle Europese steden in de 12e eeuw gesticht. Dit had te maken met efficiëntere landbouwme­ thoden. De voedselproductie ging omhoog.

Dit bevorderde de handel en demografische groei. Daarnaast werden in de 12e eeuw op grote schaal Grieks-Arabische teksten ver­ taald in het Latijn. In Toledo bijvoorbeeld was een vertaalschool, maar ook in Italië werd de oude kennis ineens toegankelijk gemaakt voor een breder publiek. Dat heeft een enorme impuls gegeven aan Europa. Ik durf zelfs te beweren dat zonder die werken de Europese geschiedenis heel anders zou zijn gelopen. De Grieks-Arabische kennis heeft vooral op technologisch vlak heel veel mogelijk gemaakt, maar ook op het gebied van de wiskunde, medicijnen en de politiek.

Zowel in de Lage Landen als Italië zie je de opkomst van een stedelijk zelfbestuur, met soms roulerende functies, stemmingen en controle op de ambten.’

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: ROB OVERMEER

Claire Weeda

groot verschil is dat de kunst menselijker wordt. Tot de 13e eeuw wordt Maria heel statisch afgebeeld, daarna zie je echt een moeder met een baby op haar arm. Bijna of het gewoon je buurvrouw is.

Er zijn ook hele mooie uitvindingen gedaan.

De bril, de klok, het notenschrift. Dat je maar dertig jaar zou worden in de Middel­ eeuwen is een hardnekkig misverstand.

Wie de kinderziekten overleefde en als vrouw het kraambed, had een ­behoorlijke kans om oud te worden, en dan bedoel ik ­tachtig jaar. Een ziekte als kanker – een product van onze vervuilde tijd – kwam ­bijvoorbeeld minder vaak voor dan nu.

Dom waren de mensen zeker niet. Sterker, het geheugen was destijds veel sterker ont­ wikkeld. Veel werd mondeling overgedra­ gen. Nu hebben we Google, maar mensen toen waren in staat grote lappen tekst te onthouden. Ze hadden daar speciale geheu­ gentechnieken voor. Intelligentie is niet gebonden aan de 21ste eeuw.’

30

Leidraad

TEKST: CHRÉTIENNE VUIJST, FOTO: TACO VAN DER EB

Met zonlicht moleculen zoals water, koolstof­ dioxide en stikstof omzetten in brandstof en grondstoffen. Aan die technologie werkt het Europese consortium SUNRISE. Leids hoogleraar Huub de Groot is coördinator van het ­project en werkt er met zijn groep aan mee.

D

it voorjaar ging het Europese project SUNRISE van start met als voornaam­ ste focus het creë­ ren van een duur­ zame CO2 -cyclus. Dit sluit aan bij de Europese doelstelling om in 2050 klimaatneutraal te zijn. ­SUNRISE streeft daarbij naar een ­circulaire economie in plaats van het ­huidige ­lineaire gebruik van ­g rondstoffen.

‘We gebruiken aan de voorkant grondstoffen en produceren aan de achterkant afvalstoffen, maar daar­ mee overschrijden we de limiet van de ­aarde’, verklaart Huub de Groot, ­hoogleraar Biofysische organische

chemie en coördinator van SUNRISE. ‘Een circulaire economie levert eco­ nomische groei die uiteindelijk volle­ dig losgekoppeld is van het gebruik van grondstoffen. Dat betekent dat we zelf grondstoffen moeten maken.

En dat kunnen we steeds beter, met zonlicht. De kracht van zonlicht wordt vaak onderschat. Het geeft ons niet alleen warmte, maar het vormt ook een hoogwaardige vorm van ­energie die gelijkmatig verdeeld en zeer ­bruikbaar is. Bovendien kan iedereen ­“eigenaar” van deze energiebron zijn.’

Net als een plant

Het idee om met zonlicht ­moleculen uit de atmosfeer om te zetten in

De kracht van de zon

DOSSIER licht

NR. 3 2019

grondstoffen, is feitelijk het naboot­ sen van natuurlijke fotosynthese.

Net zoals een plant zonlicht gebruikt om koolstofdioxide in zuurstof om te ­zetten, kunnen wetenschappers tegenwoordig met zonlicht ethanol uit koolstofdioxide genereren of kunstmest uit stikstof. Dit heet kunst­ matige fotosynthese en De Groots onderzoeksgroep werkt hier al sinds 1997 aan. Maar hoe transformeer je kleinschalige wetenschap uit het lab naar een “maakindustrie” die miljar­ den mensen van duurzame grond­ stoffen en energie voorziet? De Groot: ‘Eerst moeten we de nieuwe tech­ nologieën verbeteren. Voor opscha­ ling en kostenreductie is verregaande integratie in onze dagelijkse infra­ structuur nodig, vooral in verstede­ lijkte gebieden. Steden zijn econo­ misch efficiënter en bieden de meeste mogelijkheden om kosten te bespa­ ren.’

Zonnepaneel met algen of bacteriën

Om zo’n hoge en efficiënte produc­ tie te bereiken, werkt SUNRISE met drie benaderingen. De eerste is de Photo-Voltaic-elektrolyse methode, waarmee je met zonnepanelen elek­ triciteit uit zonne-energie opwekt en die gebruikt om bijvoorbeeld CO2 om te zetten naar brandstof. Een ande­ re manier is de elektriciteitstap over­ slaan door in het zonnepaneel een actieve laag in te bouwen, waarmee je bijvoorbeeld direct waterstof gene­ reert. De derde benadering maakt elegant gebruik van biologische sys­ temen. ‘Bacteriën of algen zijn tot veel meer in staat als het gaat om het omzetten van de ene stof in een andere dan onze technische metho­ des’, vertelt De Groot. ‘Maar ze zijn niet zo efficiënt. Daarom denken we aan een biotechnologische hybride, zoals een zonnepaneel met geïnte­ greerde algen of bacteriën. Bijvoor­ beeld een CO2 -elektrolyse-techniek die een bepaald gas produceert, wat een bacterie vervolgens omzet tot een complexer product.’

SUNRISE: prestigieus visionair EU-project

Het Europese project S ­ UNRISE is onderdeel van Horizon 2020, het grootste EU-onderzoeksen i­ nnovatieprogramma. Het moet de basis leggen voor een ­visionaire en lange-termijn­ aanpak van een duurzaam alternatief voor fossiele brandstoffen. In SUNRISE werken universiteiten, onderzoeks­ organisaties, bedrijven, beleids­makers en maatschappelijke organisaties samen.

Het multidisciplinaire consortium bestaat uit 20 partners uit 13 Europese landen en wordt gecoördineerd door Huub de Groot van de Universiteit ­Leiden. zie sunriseaction.com

Brandstof de helft goedkoper

Momenteel zijn sommige van deze geavanceerde technologieën al ­mogelijk maar nog te duur, terwijl andere ideeën nog volop in ontwikke­ ling zijn. De Leidse onderzoeksgroep van De Groot is bezig met een inge­ nieuze manier om het energie­verlies te beperken tijdens het gebruik van zonlicht voor brandstofproductie.

‘Bij energieomzettingen gaat altijd ­nuttige energie verloren’, legt De Groot uit. De nieuwe technologieën die zonlicht gebruiken, willen we zo efficiënt mogelijk maken. Mijn onder­ zoeksgroep heeft ontdekt dat je het verlies van energie kunt beperken door gebruik te maken van de prin­ cipes van kwantummechanica. Met deze methode kunnen we het zon­ licht beter benutten en efficiënter produceren.’

31

Met het SUNRISE-project is het de bedoeling dat de nieuwe technolo­ gieën in staat zijn om 70 procent van het opgevangen zonlicht te benutten.

Bovendien moet de brandstof die dit oplevert de helft goedkoper worden dan de huidige kostprijs van fossie­ le brandstoffen, zodat mensen er ook voor kiezen.

Nú beginnen

De Groot: ‘De ambitieuze doe­ len van SUNRISE kosten tijd. Over­ al ter wereld werken wetenschap­ pers hier hard aan. Ook al is het nog niet betaalbaar, we moeten nú begin­ nen, anders komen we er nooit. In 2030 moeten de eerste technologie­ ën klaar zijn voor demonstraties om rond 2050 uiteindelijk CO2 -neutraal te kunnen zijn.’

De Groot benadrukt de visie van SUNRISE in deze tijd: ‘De focus op de circulaire economie heeft als ­voordeel dat het bestrijden van de klimaatverandering dan geen doel op zich meer is, maar dat het een logische consequentie wordt van de economische verbetering die je sowieso wilt doorvoeren, namelijk volledige ontkoppeling van het verbruik van natuurlijke grond­ stoffen.’

Huub de Groot (1958)

1982 Doctoraal Natuurkunde, Universiteit Leiden 1986 Gepromoveerd in vaste stof natuurkunde, Universiteit Leiden (cum laude) 1988 Postdoc bij MIT en Brandeis University, VS

1998-heden Hoogleraar Biofysische Organische ­Chemie, Universiteit ­Leiden 2009-heden Wetenschappelijk directeur Bio Solar Cells (Nederlands consortium) 2018-heden Coördinator SUNRISE EU-project

32

Leidraad

‘ Amsterdam is de lichtstad van Nederland’

RONALD ­VREDENBORG (46) 1998-2010 Account manager Industrielicht BV 2005-2010 Kunst­ geschiedenis, Leiden 2010-NU Oprichter en directeur Modernista

‘Een fotograaf sch Universitair docent Ali Shobeiri werkte jarenlang als fotograaf, onder meer in zijn geboorteland Iran. Inmiddels heeft hij de praktijk voor de theorie verruild.

‘E TEKST: MERIJN VAN NULAND, FOTO: ALI SHOBEIRI

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: EDWIN WEERS

‘E

aldus

alumnus indhoven is van oudsRonald her de Lichtstad van Nederland, vanwege Philips, maar voor mij persoonlijk mag Amsterdam die naam dragen. Amsterdam is sterk in het aanlichten van kunstwerken en monumenten, vind ik. Ons vak.

Na mijn studie kunstgeschiedenis in Leiden heb ik in 2010 Modernista opgericht. We leveren armaturen en straatverlichting aan met name gemeenten.

Straatverlichting is natuurlijk in de eerste plaats belangrijk voor de verkeersveiligheid. Ook wil je zien wie je tegemoet treedt als je ’s avonds over straat loopt. Je wilt je veilig voelen. Dat was ook een taak van de oude lantaarnopstekers. Ze hadden de rol van bewaker als ze ’s avonds de lantaarns opstaken. Nu is er licht. Duurzaam licht: led. En daar kun je eindeloos mee spelen. Licht wordt dan ook steeds meer ingezet als tool voor citymarketing.

Denk aan het aanlichten van landmarks, karakteristieke gebouwen en kunstwerken in de stad. Architectuur valt of staat met licht. Behalve functioneel licht, op een fietspad, is een stad gebaat bij designlicht. Daar ligt onze focus. Op de mooie plekken in steden: boulevards, pleinen. In Amsterdam hebben we bijvoorbeeld het Damrak en het Rokin verlicht.

De rode loper, zoals ze dat zo mooi noemen. Haarlem, Nijmegen, Groningen. We hebben in veel steden ons licht laten schijnen. Nu Leiden nog, mijn oude studentenstad.’

en fotograaf schildert als het ware met licht.

Of eigenlijk met de afwezigheid van licht.

Daarom werken traditionele fotografen het liefst aan de randen van de dag, als er veel contrast is. Voor deze reportage in mijn geboortestad Teheran heb ik echter midden op dag gefotografeerd, zodat je een heel palet aan grijs­ schalen krijgt.’

Ik ben altijd meer geïnteresseerd geweest in plaat­ sen dan in mensen. Deze foto heb ik gemaakt op een steenworp afstand van mijn huis. Je ziet een glooiende heuvel met daarachter bomen en flatgebouwen. Het representeert mijn verlangen naar de natuur terwijl ik in de miljoenenstad Teheran leefde. De symmetri­ sche positie van de bomen en de flatgebouwen geeft een balans aan. Natuur en cultuur zijn met elkaar ver­ smolten.

DOSSIER licht

NR. 3 2019

33

‘ Licht remt de slaap’

‘L

ange tijd heb ik als wetenschapper “in de slaap” gewerkt, nu ben ik somnoloog, ofwel slaapdeskundige, in het slaapcentrum van GGZ ­Drenthe. Dit centrum is speciaal opgezet voor mensen met psychische problemen. In de psychiatrie heeft het merendeel van de mensen ook een slaapstoornis. Door het behandelen van de slaapproblemen herstellen mensen sneller van bijvoorbeeld hun depressie. Hoe je behandelt, hangt af van het soort slaapstoornis, waarvan er ongeveer tachtig zijn. Licht heeft hoe dan ook een remmende werking op onze slaap, het maakt alert, onderdrukt melatonine. Avond­ mensen, meestal jongeren, en dan met name jongens, kunnen vaak pas laat in slaap vallen.

Daar kunnen ze niets aan doen. Dat is hun ritme, melatonine wordt bij hen laat geproduceerd. Je kunt als ouder ’s ochtends de gordijnen opengooien, de klassieke methode, maar soms is dat onvoldoende en is lichttherapie nodig, dan moet je kind bijvoorbeeld voor een lichtbak ontbijten.

Doe je dit één of twee weken, dan is het slaap-waakritme verschoven, en dient de slaap zich vroeger aan. Kijk zeker niet op beeldschermpjes in bed, daar komt veel licht uit. Dim voordat je gaat slapen het licht.

Dan maak je het jezelf een stuk gemakkelijker.’

Ali Shobeiri

2008-2011 Studie fotografie Islamic Azad University, Teheran 2014-2016 Researchmaster Historical, Literary and Cultural Studies, Nijmegen 2016-2018 Promotie Geofilosofische fotografie, Universiteit Leiden 2018-heden Universitair docent, ­Universiteit Leiden

TEKST: NICOLLINE VAN DER SPEK, FOTO: EDWIN WEERS

ildert met licht’ Zeven jaar geleden heb ik de praktijk verruild voor de the­ orie. Ik werk nu als universitair docent aan de Universiteit Leiden, en bestudeer daar de raakvlakken tussen fotogra­ fie, geografie en filosofie. Mijn verlangen naar de natuur maakte dat ik de vorm van de heuvels, bomen en flatgebouwen mooi vond, maar pas nu heb ik de woorden om uit te leggen waarom dat het geval was.

Eén ding vind ik jammer: als ik nu naar buiten ga met mijn camera, dan lukt het me niet meer om foto’s te maken.

Ik ben een ontzettend trage fotograaf. Ik heb een week nodig om een locatie te leren kennen, en zelfs dan schiet ik maximaal twee foto’s per dag. Het is net als met mensen: je moet eerst vertrouwen winnen voordat je ze mag foto­ graferen. Doe je dat niet, dan heb je geen respect.’

aldus alumnus Marike

MARIKE LANCEL (60) 1987 Fysiologische ­psychologie, Leiden 1987-1991 Promotie ­universiteit Basel, Zwitserland 1991-2001 Wetenschappelijk onderzoeker aan het Max Planck instituut voor psychiatrie, ­München, Duitsland 2005-NU onder meer somnoloog bij het ­Slaapcentrum voor ­Psychiatrie Assen.

2017-NU Bijzonder ­hoogleraar Slaap en ­Psychopathologie, ­Rijksuniversiteit ­Groningen

DOSSIER licht

34

Donkere materie

Jan Hendrik Oort (1900-1992) was ­directeur van de Leidse Sterrewacht en de e ­ erste astronoom die het bestaan van d ­ onkere materie beschreef. Ook berekende hij dat de afstand naar het middelpunt van het Melkwegstelsel 30.000 lichtjaar is en dat de Melkweg een d ­ raaiende schijf is met twee spiraalvormige armen. Onlangs ­verscheen Jan Hendrik Oort, master of the galactic system van Pieter van der Kruit, b ­ iografie van deze reus onder de astro­nomen van de twintigste eeuw.

‘We all know that light travels faster than sound.

That’s why certain ­people appear bright until you hear them speak’

– toegeschreven aan Albert Einstein

Vuur

Vuur is van cruciaal belang geweest voor de ontwikkeling van de mens. Het gaf ons door de eeuwen heen warmte, licht, beschutting. De vakgroep a ­ rcheologie heeft een in Frankrijk uitgegraven vuurplaats van 25.000 jaar oud naar Leiden getransporteerd. Deze wordt hier verder onderzocht door Leidse archeologen.

24/7

Sporten in de het donker…

Leiden heeft één sportschool die 24 uur per dag open is: Jetts op het Kanaalpark, waar ook veel studenten wonen. …studeren in het licht De UB sluit op werkdagen om middernacht. Op zaterdag en zondag om 23 uur, op oudejaarsavond om 18 uur.

e Van waian? dige is detM d e s ku n e re c ht er

se ruim akte deze zom n a De Leid ma siteit v a s son Univer e e nt Tanja M d k r r o e pje vo ra a g v v m e il f d n e e e van wie aarin z jk is. En land w li r n e e ie d e ig N ne offen d de maa ro n d s t en n a van wie aardevolle g merik w ? ‘De A n n e e zijn de r ff e o r d r an a a n g et ’, st , m aa er zijn telling h et e e r r e n n la e e gs b k war o o r n zeke in het hebbe a s son ze g t M llege. minico

De zon

Maandelijks is er het ‘avondje Sterrewacht’: een lezing en r­ ondleiding in het oudste nog ­bestaande ­universitaire ­observatorium ter wereld.

De avond is gratis toegankelijk en geschikt voor jong en oud. Op 7 november staat de zon centraal.

Na deze avond ziet u de zon nooit meer alleen als een plezierige licht- en warmte­ bron. U heeft geleerd en gezien hoe de zon de enorme hoeveelheid energie die daarvoor nodig is produceert en wat voor interessante ­verschijnselen zich nog meer op het oppervlak én in het inwendige van de zon afspelen. www.werkgroep­ leidsesterrewacht.nl

€ 3,95

Voor 3,95 euro bent u de gelukkige bezitter van een pen met ingebouwde ledlamp die het logo van de Universiteit Leiden pro­ jecteert. Verkrijgbaar in de universiteitsshop en in de webshop www.hetleidsewinkeltje.nl

NR. 3 2019

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

35

geven

Iets terugdoen voor de universiteit

TEKST ANNETTE ZEELENBERG, FOTO’S TACO VAN DER EB

Drie Leidse emeritus-hoogleraren steunen met een Fonds op Naam hun eigen onderzoeksveld. Ze zijn nog altijd nauw betrokken bij hun eigen vakgebied en de universiteit en dat brengen ze met ‘hun’ fonds tot uitdrukking.

De Douwe D. Breimer Research Foundation werd in 2000 ingesteld. Douwe Breimer is emeritus hoogleraar Farmacologie en oud-rector magnificus.

Het Bakels Fonds werd in 2015 ingesteld. Corrie Bakels is emeritus hoogleraar Archeologie.

Het Victor Halberstadt Reisfonds werd in 2015 ingesteld. Victor Halberstadt is emeritus hoogleraar Economie.

Wat betekent het fonds voor de L ­ eidse wetenschap? ‘Het fonds draagt bij aan symposia, workshops, seminars en congressen die gericht zijn op farmacologie, zowel in Leiden als internationaal.

Ook bij internationale evenementen is voor ons de “Leidse factor” altijd van belang, of het nu gaat om L ­ eidse sprekers of om thematiek die verbonden is aan ­Leidse research. Leiden is prominent in de systeemfarmacologie; hier vindt geavanceerd onderzoek plaats.

Ik doe geen actieve research meer, maar dit onderzoeksgebied heeft nog steeds mijn grote belangstelling. Het doet goed om te zien dat de systeem­ farmacologie, mede dankzij het fonds, aan belang toeneemt.’

Wat is de impact van uw fonds? ‘Ik heb het Bakels Fonds ingesteld om wetenschappelijk onderzoek mogelijk te maken dat anders wellicht niet van de grond zou komen. Het gaat om onderzoek in mijn eigen discipline, de natuurwetenschappen binnen de ­archeologie. Dit is een archeologisch vakgebied waar we niet “ruim in ons jasje” zitten, het m ­ eeste geld gaat naar opgravingen. Een geldbedrag voor labora­toriumonderzoek kan dan veel betekenen. Dat blijkt ook in de praktijk.

Recent kreeg een wetenschapper die onderzoek doet naar malaria in de oudheid een Veni-beurs nadat zij e ­ erder een bijdrage vanuit het Bakels Fonds had ­ontvangen.’

Wat was uw overweging om het fonds in te stellen? ‘Ik ben veel aan Leiden ­verplicht en dat wilde ik met dit fonds tot uitdrukking brengen. De afgelopen 45 jaar heb ik in Leiden doorgebracht en daar ben ik nog steeds blij mee. Bovendien wilde ik collega’s prikkelen om een dergelijk fonds te beginnen. Dat gebeurt nu nog te weinig. Bij mijn werk aan universiteiten in de VS, het Verenigd Koninkrijk en Azië heb ik krachtige donatie­ programma’s gezien, voor alumni maar ook voor wetenschappelijk personeel.

Daar is dat volstrekt n ­ ormaal. Ik zou ­willen dat giving back ook hier vanzelf­ sprekend wordt, dus iets terugdoen voor de universiteit waar je hebt gewerkt of bent opgeleid.’

Fonds op Naam

De betrokkenheid, ambitie en gedrevenheid van hoogleraren worden in deze voorbeelden omgezet in ambitieuze programma’s waardoor hun vakgebied en studenten zich blijvend ontwikkelen. Wilt u ook een Fonds op Naam instellen?

Neem dan contact op met het Leids Universiteits Fonds, Eline Danker via 071-527 3324 of e.danker@LUF.leidenuniv.nl.

Simone de Boer - Buurtwerk >

Buurtbroedplaats Meet&Greet

‘Voor mij is deze foto een mooie weergave van het spreekwoord ‘beter een goede buur dan een v ­ erre vriend’.’ Doordat buurt­bewoners regelmatig samen­komen bij Meet&Greet in de L ­ eidse wijk Groenoord-­Zuid, kunnen ze op elkaar terugvallen als er iets is en w ­ orden p ­ roblemen of overlast snel gesignaleerd. Daarnaast ­inspireren en ondersteunen buurtbewoners elkaar in het opzetten van a ­ ctiviteiten voor de buurt, zoals de maandelijkse Meet&Eat-avonden.

Antropologen waren een jaar stadsfotograaf

TEKST: LIZA JANSON

Kijken naar Leiden Bij de vrijmetselaren, tussen de opgezette dieren in Naturalis en in ondergrondse Leidse kelders. Zeven jonge antropologen konden afgelopen jaar als stadsfotograaf van Leiden uitgebreid rondkijken op plekken waar ze anders nooit zouden komen.

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

37

FOTO: TACO VAN DER EB

NR. 3 2019

Van de Pavert richtte zich op het leven ‘back­ stage’ en Torres op ‘plekken van betekenis’.

Even snel een plaatje schieten was er niet bij, de fotografen gingen voor een serie vaak meer­ dere keren langs. ‘De eerste keer is het onwen­ nig, daarna wordt het informeler en meer ver­ trouwd’, zegt Torres. ‘Dan kunnen die mensen gewoon hun gang gaan en wij ondertussen foto’s maken’, vult Van de Pavert aan.

Deze manier van fotograferen ligt dicht bij hun studie, zeggen de studentes. ‘We hebben een bepaalde manier meegekregen van hoe je naar de wereld kijkt. We zijn ons erg bewust van de plek, onze eigen positie en wie we zijn’, zegt ­Torres. Van de Pavert: ‘We wilden vastleggen hoe het eraan toe gaat, zonder te regisseren.’

Van links naar rechts: ­Simone de Boer, Jule Forth, Lina de Los Rios Torres, ­Hanna ­Stalenhoef, Christien van de Pavert, ­Wilke Geurds en ­Veronie ­Rouschop.

Tweestrijd

A

ntropologiestudenten Lina de los Rios Torres (21) en Christien van de Pavert (23) zitten op het terras van het FSW-gebouw, waar het een jaar geleden allemaal begon.

Ze reageerden op een oproep van Stichting Stadsfotograaf. In plaats van één foto­ graaf werden het er zeven, allemaal studerende of net afgestudeerde antropologen. Hun foto’s ­verschenen wekelijks in het Leidsch Dagblad.

Van de Pavert: ‘Je blijft als student vaak in dezelfde wereld, nu heb je ineens de mogelijk­ heid daar totaal uit te t­ reden. Dat was uniek.’

Met hun camera om de nek gingen de zeven vrouwen op pad, allemaal met een eigen thema.

Dat resulteerde soms in een tweestrijd met de journalistieke benadering. ‘Als je het meer ­journalistiek bekijkt, wil je dat het ook v ­ isueel aantrekkelijk is, maar vanuit antropologisch perspectief kijk je vooral of de foto de ­situatie goed weergeeft’, zegt Torres. Tijdens het foto­ graferen leerden ze de stad op een andere manier kennen. ‘­ Leiden is heel divers’, zegt Torres. ‘We zijn veel ‘Leidens’ tegengekomen.’

Van de Pavert kreeg overal een kijkje achter de schermen. ‘Bij Naturalis liep ik rond ­tussen de opgezette dieren. Het was heel tof dat je op plekken komt waar je normaal niet komt.’ ­Torres f­ otografeerde onder meer de Leidse vrij­ metselaars. ‘Een mystiek wereldje met rituelen.

Daar stap je niet zo één, twee, drie in. Ik zou er nooit terecht zijn gekomen zonder dit project.’

Ook al was het af en toe best pittig, ze h ­ adden het voor geen goud willen missen. Van de Pavert: ‘Het was heel leerzaam om antropolo­ gie en fotografie te combineren. Je gaat op zoek naar de beste manier om iets vast te leggen.’

EXPOSITIE

Op deze en de ­volgende ­pagina’s ­vertelt elke stadsfotograaf iets over haar ­favoriete foto van het voorbije studie­ jaar. Vanaf 2 ­4 oktober is een expositie van alle ­gemaakte foto’s te zien in de Oude UB aan Rapenburg 70.

38

Christien van de Pavert Backstage >

Jeugdcircus Miloco

Op de laatste trainingsdag van het seizoen oefenen de kinderen van Jeugdcircus Miloco voor de l­aatste keer hun trucs. Een paar dagen later is de eindvoorstelling. ‘De foto is een typisch backstage tafereel: er gebeurt van alles door elkaar heen en iedereen is g ­ efocust op een eigen taak. Het is niet in s­ cène gezet, maar ik heb gewacht tot een mooi moment. Daarbij hielp het dat de leerlingen niet meer l­etten op mijn aanwezigheid. De uiterste ­concentratie en de grote glimlach zijn echt.’

^ Jule Forth – Nachtleven

Koffiehuis Mariton

Op de Burggravenlaan staat een van de laatste L ­ eidse koffie­huizen. Vanaf half 6 ’s ochtends draait de koffie­ machine op volle toeren en is het een komen en gaan van aannemers, bouwvakkers en pensionado’s. ‘­Koffie lijkt onlosmakelijk verbonden met het nachtleven. De bakker begint zijn werkdag om elf uur ’s avonds met koffie, de bloemenman haalt op de bloemenveiling als eerste een bakkie.’

^ Veronie Rouschop - Nieuw in Leiden

Schakelklas

De leerlingen in de Internationale Schakelklas van het Da Vinci College zijn allemaal nieuw in Nederland. Met extra uren Nederlandse les maar toch in een internationale omgeving, p ­ roberen deze ‘nieuwe­lingen’ zich aan te passen aan de Leidse omgeving. ‘Persoonlijk ben ik geïnteresseerd in hoe mensen zich vestigen in Leiden, omdat dit zaken met zich meebrengt die weinig aan het licht komen.’

NR. 3 2019

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Leidraad

39

^ Wilke Geurds - Echt jong

De jeugdbrandweer

> Hanna Stalenhoef Zorg

‘In het kader van het thema ‘Echt jong!’ ging ik langs bij de Jeugdbrandweer Teylingen in Voorhout. Het was bijzonder om te zien hoe deze acht jongeren trainen voor de brandweerwedstrijden en samen één hecht team vormen.’ Als bevelvoerder moet Jelle Sikking (15) tijdens de oefening de groep aansturen en commando’s geven. ‘Je ziet de concentratie op zijn gezicht.’

Brownies en Downies

In de gang van ­Brownies en Downies staat ­Summer ongerust te wachten op haar c ­ ollega. Ruben, een van de begeleiders, neemt de tijd om haar gerust te stellen. ‘Ik heb verschillende soorten zorg in de ­Leidse regio in beeld gebracht, v ­ ariërend van hoofdpijnpoli tot fietsmaatjes. Bij alle locaties kwam naar voren dat persoonlijke aandacht, zoals dit moment tussen Ruben en S ­ ummer, een belangrijk onderdeel is van goede ­zorgverlening.’

^ Lina Torres - Plekken van betekenis

Pasen in de Petruskerk

In de nacht voor Pasen komen ieder jaar vier gemeenschappen bij elkaar in de Petruskerk aan de Lammenschansweg. Zij komen hier samen om kaarsjes aan te ­steken in het teken van bevrijding. ‘Links op de foto is te zien hoe een van de aanwezigen zachtjes meezingt met het liederenboekje terwijl hij een kaarsje vasthoudt. Op de ­achtergrond worden meer kaarsjes aangestoken. Dit was een bijzonder mooi moment waarbij de aanwezigheid van de camera niet werd opgemerkt.’

40

Leidraad

LUMC

MINERVA

Rachmaninov op verjaardagsfeestje Sempre Crescendo Studentenkoor en -orkest Sempre Crescendo bestaat 188 jaar en dat wordt gevierd met twee concerten. Sempre Crescendo treedt 6 en 7 december op ter ere van zijn dies op 8 december. Het gezelschap speelt onder andere de Krönungsmesse van Mozart en het tweede pianoconcert van Rachmaninov.

Meer informatie is te vinden op: smgsemprecrescendo.nl

Ouderenzorg centraal De najaarsbijeenkomst van de LUMC Alumni Vereniging staat in het teken van de ouderenzorg in de regio Leiden. Onder de sprekers zijn prof.dr. W.J.M. Spaan en dr. S.P. Mooijaart. De bijeenkomst is op 13 november. www.lumc.nl/org/alumni/ activiteiten/1679094/

AGENDA Faculteit Geesteswetenschappen 11 oktober KUNSTGESCHIEDENIS De Vereniging van Nederlandse Kunsthistorici bestaat 80 jaar en viert dat met het lustrumsymposium Het succes van de kunstgeschiedenis. Voor kunsthistorici uit het hele land. www.kunsthistorici.nl 6 november en 18 december LEZINGEN Leids Historisch Dispuut Merlijn organiseert lezingen voor alumni Geschiedenis.

6 november: prof.dr. Marita Mathijsen-Verkooijen: ‘Jacob van Lennep en de hang naar historie’. Lipsiusgebouw zaal 147, 20-22u.

18 december: prof.dr.

Alexander de Groot: ‘Het

Ottomaanse Keizerrijk. De expansie van een vroegmodern imperium in Europa en Azië’.

Lipsiusgebouw zaal 147, 16-18u.

Meer info: hdenessen@ casema.nl 6 december HUIZINGALEZING Kunstenaar Marlene Dumas houdt de 48ste Huizingalezing in de Pieterskerk te Leiden.

Voor kaarten en meer informatie: universiteitleiden.nl/ agenda/series/huizinga-lezing Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen 26 oktober ALUMNIDAG Voor alumni Natuurkunde, Sterrenkunde, Wiskunde en Informatica. Georganiseerd door De Leidsche Flesch i.s.m. de VO-S en de opleidingen. www.deleidscheflesch.nl

LEZINGEN Geregeld geven onderzoekers, studenten en gasten publieke lezingen over hun werk.

Alumni zijn van harte uitgenodigd. www.universiteitleiden.nl/ lezingenbijscience Faculteit Rechtsgeleerdheid 11 oktober SEMINAR Data Science and Leiden Law School. Van 15 tot 17 uur in het KOG. Faculteit Sociale Wetenschappen 11 oktober HET GEHEUGEN Het Leiden Institute for Brain and Cognition (LIBC) organiseert samen met de gemeente Leiden de jaarlijkse publieksdag over cognitie

en de hersenen, ditmaal met het thema ‘Geheugen­sporen’. www.libc-leiden.nl Universiteitsbibliotheken t/m 8 december FOTOTENTOONSTELLING Samen met het Fotomuseum Den Haag heeft UBL de tentoonstelling Fotografie wordt Kunst georganiseerd.

Deze bestaat uit 65 kunstfoto’s uit de jaren 1890-1937, van bekende en minder bekende fotografen. Te zien in Den Haag, t/m 8 december. www.fotomuseumdenhaag.nl Kijk voor meer informatie en activiteiten op universiteitleiden.nl/agenda Uitnodigingen ontvangen?

Zorg dat uw gegevens bekend zijn: universiteitleiden.nl/ wijzigen

SIGNALEN

NR. 3 2019

41

SOCIALE WETENSCHAPPEN

Herinneringen gezocht

H Zevende ­muurformule De zevende Leidse muurformule is af. Muurkunstenaars Ben Walenkamp en Jan Willem Bruins hebben deze zomer de slingerformule van Christiaan Huygens aangebracht op De Brandmeester, een oude brandweertoren in de Plaatsteeg, achter de Breestraat in Leiden.

D

e slingerformule van Huygens beschrijft het verband tussen de s­ lingertijd (T), de ­lengte van een slinger (l) en de zwaartekrachtconstante (g). De ­slingertijd, ontdekte Huygens,

wordt bepaald door de lengte van de slinger.

Walenkamp en Bruins, bekend van de 110 muurgedichten die Leiden sieren, zijn enige tijd geleden overgegaan op formules.

Ze hebben de slingerformule geïllustreerd met een okergele lange, schuin hangende slinger die ‘het hoekje om’ lijkt te slingeren. Daarmee krijgt de toren de rol van de slingerklok.

Naast de formule zelf is er een korte tekst, die ook het hoekje om gaat: ‘de slingertijd is alléén afhank’lijk van de lengte van de slinger.’

FOTO: BRUNO VAN WAYENBURG

WISKUNDE EN NATUURWETENSCHAPPEN

eeft u nog leuke foto’s van uw eerste collegejaar, uw veldwerk of feesten van uw studievereniging?

Of werkte u op de faculteit toen de koffie nog met guldens werd betaald? De Faculteit Sociale Wetenschappen is op zoek naar uw herinneringen voor de fototentoonstelling ‘FSW Memories’. U hoeft geen briljant fotograaf te zijn. Met een passend beeld bij een mooi verhaal maakt u al kans op een plekje in de tentoonstelling én mooie prijzen! Stuur uw foto en verhaal vóór 25 oktober naar fotowedstrijd@ fsw.leidenuniv.nl. Informatie en spelregels op www.universiteitleiden.nl/fsw-memories De tentoonstelling wordt geopend tijdens het Connecting Social Sciences-evenement op 22 november. Dat is een wetenschapsfestival voor alumni, medewerkers en studenten. Met de focus op uitwisseling tussen wetenschap en praktijk blikken we vooruit op de toekomst van Antropologie, Pedagogiek, Politicologie en Psychologie. www.universiteitleiden.nl/ connecting-social-sciences

SSR

10-jaar-geleden-borrel Iedereen die in 2009 lid is geworden van SSR-Leiden is op 11 oktober welkom op de 10-jaar-geleden-borrel. De Stichting Oud-Leden SSR-Leiden (SOLS) organiseert een jaarlijkse reünie voor oud-leden.

Ook andere oud-leden zijn van harte welkom op de borrel. ssr-leiden.nl/sols

42

Leidraad

NR. 3 2019

HOVO

De Koran in context Wie een koran­vertaling op een willekeurige pagina openslaat kan op een onbegrijpelijke ­passage stuiten. Om de Koran beter te begrijpen, biedt HOVO (Hoger onderwijs voor ouderen) een collegereeks aan. In zes bijeenkomsten wordt context over de Koran gegeven. De reeks begint op 30 oktober en is vervolgens iedere woensdag­middag.

Kijk voor het complete aanbod van ­colleges op universiteitleiden.nl/hovo

GOVERNANCE AND GLOBAL AFFAIRS

Inclusie bij ­Centre for Professional Learning Hoe kunt u in uw organisatie verandering in gedrag tot stand brengen en daarmee bijdragen aan een i­nclusieve cultuur? Het Centre for Professional Learning geeft van 7 november tot en met 13 december de leergang Diversiteit en Inclusie aan de Schouwburgstraat in Den Haag. Op dezelfde locatie is van 27 tot en met 29 november de training ‘Ondermijning’. In deze training wordt onder andere ingegaan op verschillende verschijningsvormen van ondermijning.

Het complete programma van het Centre for Professional Learning van de Universiteit Leiden is te vinden op: Professionallearning.nl

WISKUNDE EN NATUURWETENSCHAPPEN

Ewine van Dishoeck tijdens een publiekslezing vorig jaar.

Niko Tinbergenlezing Hans Clevers, hoogleraar Moleculaire Genetica in Utrecht, houdt op 10 december de Niko Tinbergenlezing, getiteld ‘Stamcellen, mini-organen en het eeuwige leven’.

D

e Niko T ­ inbergenlezingen werden eerder van 2003 tot en met 2013 georganiseerd en werden gegeven door internationale topexperts op het gebied van evolutie/gedragsbiologie. Samen met de stichting Biowetenschappen en Maatschappij (BWM) begint de Faculteit der

Wiskunde en Natuurwetenschappen (FWN) nu aan een nieuwe serie Niko Tinbergenlezingen. De lezing is bedoeld voor een algemeen publiek en laat zien op welke manier de wetenschap bijdraagt aan maatschappelijke uitdagingen; wat er allemaal mogelijk is met wetenschappelijke innovatie en wat dat kan betekenen voor de toekomst.

In het voorprogramma presenteren enkele Leidse wetenschappers uit FWN en LUMC hun onderzoek. www.universiteitleiden.nl/ nikotinbergenlezing

SIGNALEN

43

LUMC GOVERNANCE AND GLOBAL AFFAIRS

Hoe kan de zorg zo worden ­georganiseerd dat kwaliteit en kosten worden geoptimaliseerd?

Dat is een van de vragen die aan bod komen tijdens de gratis MOOC (online cursus) ‘Population Health Governance’ van het instituut Bestuurskunde en het LUMC. De cursus is bedoeld voor professionals en managers in de gezondheidszorg. ‘Voor onderzoekers op het gebied van bestuurskunde is de gezondheidszorg interessant omdat hier zoveel verschillende bestuurs­ lagen bijeenkomen’, aldus Maarja Beerkens, onderwijsdirecteur van het instituut Bestuurskunde.

GEESTESWETENSCHAPPEN

Lezing

Schildertechnieken uit de 17e eeuw

Met de nieuwste technieken reconstrueert Robert Erdmann hoe schilders te werk gingen in de 17e eeuw. Op 17 oktober geeft hij er een lezing over in het Lipsius, Cleveringaplaats 1. Erdmann is momenteel betrokken bij de renovatie van de Nachtwacht. Het college is onderdeel van een reeks l­ ezingen georganiseerd door de studie Kunstgeschiedenis.

Overzicht van alle activiteiten op: bit.ly/kunstgeschiedenis-leiden

HORTUS

Plantengeschiedenis in de Hortus botanicus Natuurexpert Arend Wakker gaat in de Hortus terug naar de Amerikaanse plantengeschiedenis. Hij kijkt hoe planten zich over het continent hebben verspreid en welke invloeden daarbij van belang waren. Op 17 november geeft hij een lezing over de flora van Amerika.

In november geeft bioloog en wetenschappelijk tekenaar Esmée Winkel in de hortus workshops wetenschappelijk ­tekenen. Op zaterdag 2 november staan daarbij paddenstoelen cenraal, 30 november gedroogde vruchten.

Voor aanmelden, meer informatie en andere activiteiten: hortusleiden.nl

FOTO: HOLLANDSE HOOGTE

Online cursus over gezond­ heidszorg

44

Leidraad

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

NR. 3 2019

STUDIUM GENERALE

‘Van sjaars tot schildermeester’ Rembrandt en de Leidse universiteit hadden een hechte band. Eerder dit jaar werd een herinschrijving ontdekt die aantoont dat hij langer studeerde dan eerder aangenomen. Op 24 oktober is bij Studium Generale de lezing ‘Van sjaars tot schildermeester’. Jef Schaeps en Mart van Duijn, schrijvers van het boek Rembrandt en de Universiteit Leiden, spreken over de Leidse jaren van Rembrandt en de collectie van de UBL. Voor het programma van studium generale zie universiteitleiden.nl/studium-generale.

Workshops voor alumni Storytelling

Verhalen inspireren. Verhalen geven betekenis. Maar hoe brengt u een verhaal zo aansprekend mogelijk over? Tijdens de workshop Story­ telling probeert u het geheim van een goed verhaal te ontrafelen.

U leert werken met het narratieve model van de Reis van de Held.

En u krijgt tips om uw verhaal aantrekkelijk te vertellen.

Zelfbeeld

UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK LEIDEN

Zeldzame VOC-kaart van Timor voor UBL Een bijzondere aanwinst voor Universitaire Bibliotheken Leiden (UBL). Met steun van de Vrienden van de UBL is een zeldzame VOCkaart van het eiland Timor verworven. ‘Het is een handgetekende kaart waarvan geen tweede exemplaar bekend is. Absoluut uniek’, zegt Martijn Storms, conservator Kaarten en Atlassen.

De kaart dateert uit de 18e eeuw, waarschijnlijk kort na 1756. ‘In dat

jaar is er een verdrag gesloten tussen de VOC en lokale vorsten op dat eiland’, aldus Storms. ‘Opvallend is dat het Portugese gedeelte van het eiland eigenlijk veel minder nauwkeurig in kaart is gebracht.’ Daarnaast is aan de kaart goed te zien dat hij nog lange tijd is gebruikt.

‘We zien verschillende soorten aantekeningen’, legt Storms uit.

De kaart is aan te vragen in de leeszaal Bijzondere Collecties van de bibliotheek.

Daarnaast is er de Doe-Het-Zelfbeeld masterclass van Laura van der Aar en Jochem Spaans (beiden Leidse promovendi bij Onderwijsen ontwikkelingspsychologie).

Deze Masterclass biedt Leidse alumni een avond vol kennis en creativiteit bij het vormgeven van het eigen zelfbeeld.

“Beschrijf jezelf in drie woorden”.

Een bekende opdracht bij sollicitaties. Om zo’n vraag goed te kunnen beantwoorden, moet u zichzelf vragen stellen als: ‘wie ben ik?’ en ‘wat past er bij mij?’ Van der Aar en Spaans zorgen ervoor dat u met een eigen zelfbeeld weer naar huis gaat.

Storytelling: 24 oktober in Leiden (Alumni >35 jaar ), 10 december in Den Haag (alumni >35 jaar), 16 december in Leiden (Alumni <35 jaar) 19.00-21.30 uur. Kosten: 15 euro Zelfbeeld: 31 oktober in Leiden, 19.00-21.15 uur. Kosten: 15 euro www.leidenalumni.nl/Agenda

SIGNALEN

45

QUINTUS

Verbouwing Quintus klaar Een jaar lang heeft het pand van Quintus op zijn kop gestaan, maar nu is het eindelijk zover. De verbouwing van het gebouw aan de Boommarkt is af.

AUGUSTINUS

Spiegels pronken weer De monumentale spiegels van Augustinus zijn gerestaureerd, dankzij financiering van Stichting Reünisten A ­ ugustinus.

De ingreep bleek nodig toen de spiegels in december 2017 voor onderhoud werden weggehaald uit ‘de Saint’, zoals

Augustijnen hun benedenzaal noemen. Inmiddels hangen ze daar weer netjes op hun plek boven de schouwen.

De feestelijke ont­hulling van de spiegels vond plaats tijdens een borrel voor leden en reünisten.

E

r zijn twee nieuwe zalen aangelegd, op een deel van het dak zijn zonnepanelen geplaatst en er zijn nieuwe toiletten geplaatst.

Een van de twee zalen, op de begane grond, is vooral bedoeld voor reünisten, een plek waar rustiger borrels of bijeenkomsten kunnen worden gegeven. Ook is er op de eerste etage een dakterras ontstaan.

Reünisten kunnen nog steeds bijdragen aan de kosten van de verbouwing, door ­bijvoorbeeld een zonnepaneel te doneren.

Meer informatie: alsvquintus.nl/verbouwing

ARCHEOLOGIE

Open dag Kom oog in oog te staan met het verleden, maak kennis met archeologische materialen en vind uit wat archeologen doen.

Op 12 oktober opent de faculteit der ­Archeologie de deuren aan de Einsteinweg. De open dag is onderdeel van de Nationale Archeologiedagen en de viering van 444 jaar Universiteit Leiden. universiteit leiden.nl

Jonge Alumni Dag

Save the date

Op 30 november vindt de tweede editie van de Jonge Alumni Netwerk-dag plaats, met als thema ‘de alumnus van de toekomst’. Op het programma staat een dag vol workshops en lezingen over onder andere netwerken, leren prioriteren en hoe om te gaan met sociale media. De JAN-dag wordt afgesloten met een netwerkborrel.

Aanmelden via www.universiteitleiden.nl/alumni/jan.

46

de jonge wetenschapper

TEKST: WILKE MARTENS, FOTO: MARIUS ROOS

Emma Koemans

Geen patiënt is hetzelfde

NR. 3 2019

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Hoewel wereldwijd een miljoen mensen ermee te maken krijgen, kent bijna niemand CAA. Zelfs artsen zijn niet altijd op de hoogte van de ziekte, die 40 procent van alle hersenbloedingen veroorzaakt. Daarom zet arts-onderzoeker Emma Koemans (25) zich extra hard in om een medicijn te vinden.

M

in of meer bij toeval is Emma Koemans in het onderwerp CAA gerold, maar dat ze ­w ilde onderzoeken was voor de Bredase altijd al duidelijk. ‘Waar mijn fascinatie vandaan komt weet ik niet’, vertelt ze, ‘maar ik ben als kind twee keer opgenomen geweest met een ­neurologische aandoening. Niks ernstigs, maar blijkbaar triggerde dat toch iets.’ Tijdens haar studie Genees­ kunde in Leiden wist ze al in het eer­ ste jaar dat ze meer wilde dan leren uit de boeken. ‘Daarom ben ik gaan solliciteren voor een MD/PhD-traject, speciaal voor geneeskundestudenten, zodat ik me alvast kon voorbereiden op een promotie. Uiteindelijk ben ik met hoogleraar Neurologie Marieke Wermer gaan praten en ben ik bij dit onderzoek betrokken geraakt.’

Een medicijn is het uiteindelijke doel.

‘Eerst moeten we meer weten over het verloop van de ziekte’, legt Koe­ mans uit. ‘Per ­patiënt zijn er zo veel verschillen: de plaats waar een bloe­ ding ontstaat, hoe vaak iemand een bloeding krijgt, of ze vasculaire dementie ontwikkelen als gevolg van de ziekte. Door ­middel van een MRIscan kunnen we de diagnose stel­

Wat is...

CAA? CAA staat voor c ­ erebrale amyloïd angiopathie. Dat is een ziekte waarbij een eiwit, amyloïd beta, zich

len en proberen we “markers” van de ziekte te vinden om een prognose op te stellen. Deze markers vormen tegelijk aanknopings­punten voor ­therapie. Je kunt immers wel een medicijn ontwikkelen, maar je moet ook kunnen meten of dat effectief is.’

Katwijkse ziekte

Naast de sporadische variant die mensen vaak op latere ­leeftijd ­k rijgen, kent CAA een erfelijke ­variant: de Katwijkse ziekte. ‘Het gaat om een genetische mutatie die vele generaties terug ontstaan is in Katwijk’, zegt Koemans. ‘Omdat het gen dominant overerft en zich pas openbaart als dragers al kinderen en kleinkinderen hebben, heeft de ziek­ te zich kunnen verspreiden. ­Vroeger bleef men vooral in de eigen regio wonen, dus zie je een grote concen­ tratie patiënten hier in de buurt.’

Die regionale gebondenheid levert soms een stigma op. ‘De ­erfelijke variant is zeldzaam en buiten deze regio relatief onbekend’, weet ­Koemans. ‘Soms wordt dan niet de juiste diagnose gesteld en wordt de verkeerde behandeling ­gegeven.

Door al het onderzoek wordt de ­ziekte in de medische wereld

in de kleine vaatjes van de hersenen ophoopt.

Het is een eiwit dat iedereen aanmaakt, maar dat ­normaliter wordt weggefilterd. Door de ophoping worden vaten fragiel of raken verstopt. Omdat

Leidraad

47

steeds bekender. Toch kan het voor ­patiënten lastig zijn om erover te pra­ ten, ook al heeft de familie een heel ­verleden met de ziekte.’

Koemans zit niet alleen achter de MRI-scanner, op dinsdagen werkt ze op de poli. Ze weet precies voor wie ze haar onderzoek doet. ‘Ik zie een hele grote groep patiënten die dezelf­ de genetische mutatie hebben, maar allemaal zo verschillend zijn. Dat geldt niet alleen voor het verloop van hun ziekte, maar ook voor de manier waarop zij ermee omgaan. Ik heb geleerd dat ik heel goed moet luis­ teren naar de patiënt, niet alleen de checklist moet afvinken. De indivi­ dualiteit van elke patiënt is vreselijk belangrijk.’

Toekomst

Hoewel ze zich al vijf jaar verdiept in CAA, is Koemans nog lang niet ‘klaar’ met de ziekte. ‘Juist nu zitten we in een interessante tijd. Er lopen twee grote prospectieve cohort­studies, waarbij we personen langere tijd ­volgen, en de eerste test van ­nieuwe medicatie gaat hopelijk binnen­kort van start. Alles gebeurt nu, dus daar wil ik bij zijn.’ Toch wil dat niet zeg­ gen dat ze haar leven lang in Leiden blijft. ‘Financiering voor onderzoek is altijd een lastige kwestie, dus dat zou een rol kunnen spelen. Bovendien wil ik ervaring opdoen in het buiten­ land. Ik zou heel graag een deel van mijn promotie­onderzoek willen doen in Boston, aan Harvard. Het is hard werken, maar uiteindelijk zou ik – net als mijn promotoren – kliniek en ­academie willen combineren.’

bloedvaatjes hierdoor gaan lekken, krijgen ­mensen met deze ­ziekte hersenbloedingen. Soms kleine, maar soms ook grote. Een derde van de mensen die een eerste CAA-bloeding krijgen,

komt daaraan te overlijden. Het ziekteverloop van de overige patiënten is heel wisselend.

Vaak ontstaan nog meer bloedingen en leidt het tot vasculaire dementie.

48

Cleveringabijeenkomsten 2019 Nederland Amsterdam 26 november Prof.dr. W.J.M. Voermans ‘Het verhaal van de grondwet: zoeken naar wij’

‘Cleveringa weet steeds weer een nieuw publiek aan te spreken’

Arnhem/Nijmegen 26 november Prof.dr. H. te Velde ‘De beste speech van Nederland - De rede van Cleveringa en de Nederlandse spreektraditie’ Breda 26 november Prof.dr. V. Icke, ‘Oorlog der Werelden’ Den Haag 26 november Prof.dr. B. van den Berg ‘Van vrije meningsuiting naar een vrijheid van meningsuiting’ Friesland 26 november Prof.dr. C.J.M. Schuyt ‘Waar kwam de moed vandaan om op te staan? 15 redenen om een biografie van professor Cleveringa te schrijven’ ’t Gooi 23 november Mr. R.G.J. van Iperen ‘Verzet in ‘t Gooi: de prijs van opportunisme en non-conformisme’

FOTO: MARC DE HAAN

Eén van de drijvende krachten achter de Cleveringabijeenkomsten is prof. Rick Lawson.

Toen hij in 2016 afscheid nam als decaan van de faculteit Rechtsgeleerdheid, werd een speciaal fonds gevormd dat nu wordt ingezet om m ­ eer bijeenkomsten in het b ­ uitenland mogelijk te maken.

Waar komt uw belangstelling voor Cleveringa vandaan?

‘Toeval en noodlot. In 1986 zocht de faculteit een student-­ assistent. Ik trok de ­stoute ­schoenen aan, en zo werd ik ­assistent van prof. Peter Baehr, die net op de Cleveringa-­ leerstoel was benoemd. Sindsdien ligt de leerstoel, en het verhaal van de ­protestrede, me na

aan het hart. Maar dat was hoe dan ook onvermijdelijk: mijn vakgebied betreft ­mensenrechten en rechtsstaat, en de rede van Cleveringa is een prachtig ­symbool daarvan.’

U geeft dit jaar zelf een Cleveringalezing in Istanbul?

‘Dat klopt. We zijn druk bezig om ook op allerlei ­‘nieuwe’ plaatsen bijeenkomsten te organiseren: Praag, Boedapest, ­Tbilisi, Kinshasa... Alumni zitten overal! En het is belangrijk om ook op die plaatsen over vrijheid te praten. Juist als de rechtsstaat onder druk staat, is de principiële stellingname van ­Cleveringa heel inspirerend. Zo weet hij steeds weer een nieuw publiek aan te spreken. Prachtig!’

Haarlem 27 november Prof.dr. E.A.M. Crone ‘Opgroeien in het tijdperk van sociale media’ Leiden 28 november Prof.mr. J.G. de Hoop Scheffer ‘Eindigt een Brexit-moe Europa in de Amerikaans-Chinese geopolitieke notenkraker?’

Limburg 27 november Prof.dr. R.E. Breuker ‘Academische ­vrijheid in de Korea’s’ Middelburg 27 november Prof.dr. J.P. van der Leun, decaan faculteit Rechtsgeleerdheid en ­hoogleraar Criminologie Rotterdam 26 november Prof.dr. W. Otterspeer, Emeritus hoogleraar Universiteitsgeschiedenis Sluis op of rond 26 november Nader bekend te maken

NR. 3 2019

Twente 26 november Prof.dr. T.R.A. de Rijk, kunsthistoricus en directeur van Design Museum Den Bosch Utrecht/Amersfoort 26 november Prof.dr. C. Mummery ‘Mini-menselijk organen van stamcellen op een “chip”’ Zutphen 26 november Prof.dr. C.P.M. Cleiren ‘Strafrecht in beweging’

Buitenland Boedapest op of rond 26 november Prof.dr. N.M. Blokker, hoogleraar Internationaal Institutioneel Recht Boston 12 november Prof.dr. E. Mazur, Professor of Physics and of Applied Physics, Harvard ­University Bratislava op of rond 26 november Nader bekend te maken Brussel 26 november Dr. G.J. Rutten ‘Een land, een volk, een taal? Taalgebruik, taalplanning en natievorming in de Nederlanden (17e-19e eeuw)’ Cairo op of rond 26 november Prof.dr. H. Willems, director of the archaeological project at Dayr al-Barsha (Middle Egypt) Calgary 26 november Prof.dr. I.P.J. Alwayn ‘­Regeneratieve geneeskunde in orgaan falen en ­transplantatie’ Curaçao 29 november Prof.dr.mr. T. Liefaard ‘De 30e verjaardag van het VN-Kinderrechtenverdrag: wat valt er te vieren voor kinderen?’

Genève 27 november Nader bekend te maken Hong Kong op of rond 26 november Nader bekend te maken Israël 26 november Dr. T. Abbas ‘Race, Racism and ‘Othering’ in the Current Economic and Cultural Crises of the Global North’

ALUMNIMAGAZINE VAN DE UNIVERSITEIT LEIDEN

Istanbul 21 november Prof.dr. R.A. Lawson, ‘Academic freedom - from the days of Cleveringa to today’ Jakarta op of rond 26 november Nader bekend te maken Kinshasa op of rond 26 november Nader bekend te maken

Leidraad

49

Shanghai op of rond 26 november Nader bekend te maken Singapore 25 november Prof.mr. C.E. Dettmeijer-Vermeulen ‘Human trafficking: Exploitation of Domestic Servants’ Skopje op of rond 26 november Mr.dr. F.P. Ölcer, universitair hoofd­ docent straf- en strafprocesrecht

Londen 26 november Prof.dr.ir. J.B. Prins, hoogleraar ­Proefdierwetenschappen en Hoofd van de Centrale Proefdierfaciliteit van het LUMC

Straatsburg 28 november Mr.dr. B.R. Rijpkema, universitair docent verbonden aan de afdeling Encyclopedie van de rechtswetenschap

Luxemburg 26 november Nader bekend te maken

Sydney op of rond 26 november Nader bekend te maken

Montréal op of rond 26 november Nader bekend te maken

Tbilisi op of rond 26 november Prof.mr. L.F.M. Verheij, bijzonder Kircheiner hoogleraar Staats- en Bestuursrecht

München 28 november Prof.dr. W. Otterspeer, Emeritus ­hoogleraar Universiteitsgeschiedenis New York 3 december Prof.dr. A.F. Cohen, hoogleraar ­Klinische Farmacologie Nice 16 november Prof.dr. R. de Wijk ‘De Nieuwe ­Wereld­orde’ Ottawa 29 november Prof.dr. M. van Buchem ‘How shedding new light on an old disease in Katwijk could help elderly world-wide’

Tokyo op of rond 26 november Prof.dr. H. Beukers ‘In het spoor van Pompe van Meerdervoort: de modernisering van de Japanse geneeskunde in de Bakumatsu periode’ Vancouver 27 november Prof.dr. I.P.J. Alwayn ‘Regeneratieve geneeskunde in orgaan falen en transplantatie’ Washington 2 december Prof.dr. A.F. Cohen, hoogleraar ­Klinische Farmacologie

Parijs 26 november Prof.dr. J.H. Meijer, hoogleraar Neurofysiologie Praag 17 november Prof.mr.dr. L.J. Brinkhorst, Internationaal en Europees recht en bestuur Pretoria 27 november Prof.dr. J.M. Ubink ‘Custom, capitalism and democracy; The case of South Africa’ Santiago op of rond 26 november Nader bekend te maken

Aanmelden en informatie U kunt zich opgeven via de website van het Leids Universiteits Fonds: www.LUF.nl/Cleveringa. Op deze site vindt u ook actuele informatie over de sprekers, onderwerpen, locaties, kosten en aanvangstijden. U kunt ons ook bereiken op 071-513 05 03 of via cleveringa@luf.leidenuniv.nl

50

Leidraad

lezen, luisteren, doen

Leiden International Filmfestival

FOTO: HCVA

Tien dagen vol premières, b ­ ijzondere f­ ilmevents, feestjes en meer: dat is het Leiden I­ nternational Film F ­ estival. Gestart in 2006 en tegenwoordig een van de belangrijkste f­ ilmfestivals in ­Nederland.

De 14e editie vindt plaats van 31 oktober tot 10 november 2019 en biedt ruim 100 films van over de hele wereld, van arthouse tot mainstream.

Wolkers in het ziekenhuis en UBL

Verschenen

Doezamand Marijke Harberts Doezamand is een ­ironisch en pijnlijk portret van het Leidse studentenmilieu in de jaren vijftig en tevens een ontroerend verslag van zelfontdekking en ontgoocheling.

Boerhaave Botanicus Margreet ­Wesseling De onbekende kant van de beroemde Leidse arts Herman Boerhaave. In 1709 werd hij hoogleraar Geneeskunde en Kruidkunde, en prefect van de Leidse Hortus Botanicus.

Jan Wolkers was een enthousiast ­tekenaar. Wolkers begon met het tekenen van de omgeving van zijn geboorteplaats ­Oegstgeest. Kasteel Poelgeest en de ­­Leidse Hout zijn frequente motieven in zijn vroege tekenwerk.

Boris: Bestemming bereikt Patrick Bernhart Leids rechten­ alumnus Patrick Bernhart schreef een biografie over de ­Engelse premier. Bernhart reconstrueert Johnsons opmars naar de hoogste politieke functie van het land.

De tentoonstelling Jan Wolkers in de LUMC Galerie laat een selectie van zijn ­tekeningen zien met als thema’s dieren, planten en f­ amilie. Die familie is meestal Wolkers eigen gezin, de dieren en planten tekende hij in de Leidse Hout.

Tegelijkertijd is er de tentoonstelling De Zeven gezichten van Jan Wolkers in de Universiteitsbibliotheek Leiden. De schrijver en de beeldend kunstenaar komen daarin aan bod, maar ook de familieman, de ontwerper van politieke affiches en de liefde voor de natuur krijgen aandacht.

Wolkers aanwezigheid in de media wordt eveneens belicht, net als de plaats van seksualiteit in zijn oeuvre.

51

De Laken hal

De Lakenhal is grondig verbouwd en kreeg een nieuwe vleugel met daarin twee tentoonstellings­ ruimten en een educatie­ atelier. Het oude pand ging ook op de schop en kreeg een nieuwe indeling, met een p ­ rominente plek voor het drieluik Het Laatste Oordeel van Lucas van Leyden.

De nieuwe Lakenhal heeft een nadrukkelijker Leids ­karakter gekregen. De vaste collectie is gebaseerd op zeven Leidse t­ hema’s, zoals het Leidens Onzet en Beleg en Leiden als bakermat van de Gouden Eeuw. Ook is er een speciale universiteitskamer ingericht, waar de geschiedenis van de Universiteit Leiden wordt uitgelicht.

De pers toonde zich na de ­heropening buitengewoon lovend over de nieuwe Lakenhal en schreef onder meer ‘De Lakenhal is weer een Leids paleisje’.

Museum De Lakenhal, Oude Singel 32, Leiden.

FOTO: BOERHAAVE

Weer or open vo publiek

Na een verbouwing van ­bijna drie jaar is museum de Lakenhal deze zomer weer geopend voor het publiek. Koning Willem-­ Alexander verrichtte op 20 juni de langverwachte heropening.

Boerhaave beste Europese museum Het Rijksmuseum B ­ oerhaave heeft dit voorjaar de European M ­ useum of the Year Award gewonnen.

Jan Wolkers als tekenaar in de Galerie LUMC, op de begane grond in Gebouw 1.

De Zeven gezichten van Jan Wolkers in de Universiteisbibliotheek Leiden, Witte Singel 27. De toegang is gratis.

Het Leidse museum kreeg de prijs voor de vernieuwende manier waarop het nieuwe technologieën en persoonlijke verhalen gebruikt om wetenschap en geneeskunde voor het voetlicht te brengen.

Tot 27 oktober is in Boerhaave nog

de tentoonstelling Alle Einsteins te zien, de gehele verzameling handgeschreven brieven en d ­ ocumenten van Einstein bij elkaar. Ze v ­ erbinden het verleden met het heden en tonen het genie achter de Algemene Relativiteitstheorie, en zijn bijzondere band met Leiden en Nederland.

Rijksmuseum Boerhaave, Lange Sint Agnietenstraat 10, Leiden

Cleveringabijeenkomsten voor alumni

Tijd om te luisteren Hij kwam in opstand tegen de Duitse bezetter: Rudolph Cleveringa, hoogleraar in de rechts­ geleerdheid aan de Universiteit Leiden. Zijn woorden zijn door de jaren heen nooit vergeten.

Ter nagedachtenis aan zijn beroemde protest­ rede op 26 november 1940, worden in de week van 26 november overal ter wereld lezingen

MIDDELBURG

AMSTERDAM

LONDEN

gegeven door Leidse wetenschappers. Neem de tijd om te luisteren naar hun verhalen over het belang van het vrije woord. Waar ter wereld u ook bent.

Meer informatie over de Cleveringa­ bijeenkomsten vindt u op pagina 48-49

SKOPJE

MÜNCHEN

BOEDAPEST

VANCOUVER

CAÏRO

NEW YORK

NICE

TOKYO

ZUTPHEN

BRATISLAVA

PRETORIA

KINSHASA