Krijimi i GVV-ve si shtysë për zhvillimin ekonomik në zonat rurale të Shqipërisë

Denaj takim me përpunues të qumështit dhe blegtorë

UNIDO dhe Këshilli i Agrobiznesit Shqiptar (KASH), ka në fokus të punës së përbashkët mes tyre, forcimin e Bashkëpunimit Rajonal përmes Grupeve të Veprimit Lokal. Drejtues dhe ekspertë të dy institucioneve ishin në Shkodër, Korçë dhe Vlorë ku në kuadër të kësaj nisme ndërmorën një sërë takimesh strategjike për të konsoliduar dhe zgjeruar këto grupe

bujqësi

(Trialeorodes vaporariorum)

Të shesësh përmes rrjeteve sociale - Kujtim Plangaj, fermeri që tregton prodhimet e tij online Rënia e bujqësisë dhe industrisë rrezikon 54% të të punësuarve në vend në... Fq.2

Tkurret bujqësia! Është sektori që punëson 1/3 e vendit, sipas Bankës Botërore duhen më shumë subvencione

Faqe 5

Kriteret, procedurat dhe mënyra e administrimit të fondit të programit për bujqësinë dhe zhvillimin rural

Përvojë nga mbrojtja me masa parandaluese jo kimike të perimeve në serra, ndaj insekteve si tenja (Tuta absoluta) dhe krahëbardha

Rritet fondi i sigurimit të depozitave të SHKK-ve, arrin në 2.2 milionë euro

Fondi i sigurimit të depozitave në shoqëritë e kursimkreditit (SHKK) u rrit me pothuajse 16% vitin e kaluar.

Megjithatë, skema e sigurimit të depozitave në SHKK është më e re në kohë.

Ngritja e këtij fondi nisi

Sipas informacionit të Agjencisë së Sigurimit të Depozitave (ASD) ky fond arriti vlerën e 223 milionë lekëve ose pothuajse 2.2 milionë eurove.

Të ardhurat kryesore që kontribuojnë në rritjen e fondit të sigurimit të depozitave në SHKK janë të ardhurat nga primi i sigurimit dhe të ardhurat nga investimi i mjeteve financiare.

Të ardhurat nga primet e sigurimit për vitin 2023 arritën në rreth 26.4 milionë lekë, nga të cilat të ardhurat nga primet e sigurimit ishin 22.2 milionë lekë, ndërsa të ardhurat nga investimi ishin 8.9 milionë lekë.

Tashmë, raporti i mbulimit të depozitave të siguruara në SHKK prej fondit të administruar nga ASD ka arritur në 2.86%, nga 2.61% që kishte qenë një vit më parë. Raporti i mbulimit është ndjeshëm më i ulët krahasuar me atë të depozitave në banka, që në fund të vitit 2023 arriti në 7.23%.

Shqetësimet e fermerëve në lidhje me simptoma të dyshimta në frutat e domates, rënie të prodhimit dhe prishje të cilësisë së frutave na bëri të ndërmerrnim një studim në këtë drejtim.

Ky fenomen u vu re në vendin tonë që prej vitit 2021, ku u publikua edhe raporti i parë i pranisë së këtij virusi. First report of tomato brown rugose fruit virus in tomato in Albania. J Plant Pathol 104, 855 (2022). EPPO Reporting Service (2022/028) First observed in October 2021 on greenhouse tomato crops (Solanum lycopersicum) in the regions of Fier and Berat. Ka të dhëna që ky virus është gjetur edhe në bimën e specit në fushë në Korçë.

ToBRFV u shfaq për herë të parë në Izrael në vitin 2014. Në vitin 2015 u përhap me shpe-

SHKK-të duhet të certifikohen dhe të marrin një vërtetim të përmbushjes së kritereve nga Këshilli Drejtues i ASD-së.

Sipas Bankës së Shqipërisë, aktualisht në Shqipëri veprojnë 11 SHKK aktive, ndërsa Agjencia e Sigurimit të Depozitave (ASD) raporton nëntë subjekte të anëtarësuara në skemën e sigurimit të depozitave.

Përfshirja në skemën e sigurimit të depozitave vlerësohet se ka patur një rol të rëndësishëm në rritjen e sektorit të SHKK-ve në vitet e fundit.

në vitin 2015, me ndryshimet e ligjit “Për sigurimin e depozitave”, që përfshinë edhe SHKK-të në skemën e sigurimit të depozitave, deri në 2 milionë lekë për çdo depozitues.

Në janar të vitit 2015, u arkëtua nga Buxheti i Shtetit fondi themeltar për sigurimin e depozitave në SHKK në vlerë 76 milionë lekë, që siguroi bazën fillestare financiare të ngritjes së fondit të sigurimit të depozitave në SHKK.

Duke nisur nga viti 2015 e në vazhdim, ASD ka administruar mjetet financiare të fondit të sigurimit të depozitave në SHKK. Megjithatë, SHKK-të e para hynë në skemë vetëm në fillim të vitit 2017, për shkak të kohës së nevojshme për përmbushjen e kritereve ligjore për përfshirjen në të. Sigurimi bëhet efektiv vetëm në momentin kur SHKK-ja përkatëse anëtarësohet në skemën e sigurimit të ASD-së. Për këtë qëllim,

Sipas të dhënave nga Banka e Shqipërisë, totali i aktiveve të tregut në fund të vitit 2023 arriti vlerën e 15.6 miliardë lekëve ose pothuajse 150 milionë eurove, në rritje me 6.3% krahasuar me një vit më parë.

Aktiviteti ndërmjetësues i SHKK-ve mbështetet, në pjesën më të madhe, te depozitat e anëtarëve. Në fund të vitit 2023, depozitat përbënin më shumë se 70% të detyrimeve totale të sektorit. Në vlerë ato prekën shifrën e 11 miliardë lekëve, në rritje 5.7% me bazë vjetore.

Shoqëritë e kursimkreditit janë institucione të lejuara me ligj të pranojnë depozita nga anëtarët dhe të ofrojnë kredi për ta. Modeli i SHKK-ve ka rezultuar efika s për financimin e atyre segmenteve të shoqërisë që, për arsye të ndryshme, kanë akses të kufizuar në sektorin bankar. Ato janë një segment i mikrofinancës veçanërisht i suksesshëm në zonat rurale të vendit, me fokus kryesor financimin e ekonomive bujqësore.

Rënia e bujqësisë dhe industrisë rrezikon

54% të të punësuarve në vend në sektorin privat

Industria dhe bujqësia janë dy sektorët që kanë shënuar ecurinë më negative gjatë vitit që sapo lamë pas. INSTAT raporti në të dhënat e Prodhimit të Brendshëm Bruto se industria në total ra me 0.69% në vitin 2023, në raport me 2022, ndërsa vetëm industria përpunuese u tkurr me 6.12%, më e forta që nga 2012-a.

Sektori i industrisë, që po lulëzonte deri në mes të vitit 2022, përmbysi arritjet e një dekade nga zhvlerësimi i euros dhe rënia e kërkesës nga jashtë pas luftës në Ukrainë.

Në territor negativ, për herë të parë që nga viti 1997, ishte dhe bujqësia, që u tkurr me 0.68%. Në 10 vitet e fundit, bujqësia është rritur mesatarisht 1%, teksa rezultati është dobësuar tre vitet e fundit për t’u kthyer negativ më 2023.

Të dy këta sektorë janë të rëndësishëm në ekonomi, me bujqësinë që kontribuon në gati 20% të Prodhimit të Brendshëm Bruto (PBB) dhe industrinë në 10%. Akoma më e rëndësishme është pesha e tyre në punësim. Sipas të dhënave të INSTAT, në sektorin bujqësor sigurojnë të ardhurat rreth 420 mijë persona. INSTAT i konsideron automatikisht si të vetëpunësuar ata që jetojnë në zonat rurale. Ndërsa industria përpunuese punëson rreth 105 mijë persona. Të dhënat i përkasin vitit 2022.

Teksa në total në sektorin privat (pa përfshirë administratën shtetërore) janë të punësuar gati 970 mijë persona, rreth 524 mijë, ose 54% e tyre sigurojnë të ardhurat nga puna në bujqësi (43%) dhe në industrinë përpunuese (11%). Rënia e këtyre dy sektorëve është një sinjal negativ për perspektivën e tyre të punësimit. Bujqësia ka hyrë në cikël rënës, e ndikuar nga pakësimi i

popullsisë në fshat nga emigracioni i brendshëm dhe i jashtëm,

në dhjetor, me -15.4%.

Kjo situatë ka detyruar

në njërën anë, dhe mungesa e subvencioneve shtetërore, në tjetrën, që e kanë përkeqësuar klimën në sektor, sidomos në blegtori. Në vitin 2022 numri i krerëve në blegtori shënoi rënie vjetore me rreth 13%, ndërsa gjatë dekadës krerët u përgjysmuan. Ndonëse jemi vendi më bujqësor në Europë, shumë produkte ushqimore po i marrim nga importi. Në industrinë përpunuese peshën kryesore në punësim e mbajnë industria e tekstile e këpucëve, që në fund të vitit 2022 kishin gati 50 mijë të punësuar, ose rreth gjysmën e totalit në këtë sektor. Industria e tekstile këpucëve punon me material porositësi dhe për shumë vite me radhë ka pasur si avantazh kryesor konkurrues koston e lirë të fuqisë punëtore. Rritja e pagës minimale vitet e fundit që arriti në 40 mijë lekë dhe tkurrja e fortë e euros, që këmbehet me 104 lekë, nga rreth 120 lekë dy vjet më parë ka bërë që si përpunuesit e këpucës ashtu dhe të veshjeve të shohin një rënie të fortë të eksporteve. Në 2023-n, ky sektor realizoi shitje prej 126 miliardë lekësh, me rënie prej 6.6% me bazë vjetore. Tendenca rënëse vijoi dhe

Virusi i Rrudhosjes Kafe të frutit të Domates në Shqipëri ToBRFV (Tomato Brown Rugose Fruit Virus)

jtësi në të gjithë Izraelin dhe u raportua në Jordani në vitin 2016. Më pas, është raportuar edhe në SHBA. Gjermania, Italia, Franca, Palestina, Kina dhe Britania e Madhe. Akoma nuk ka raportime për praninë e këtij virusi në Serbi dhe në Maqedoninë e Veriut. Grupi i punës po punon në projektin e financuar nga AKKSHI me Agjenci Ekzekutuese Akademine e Shkencave të Shqipërisë me titull: Studimi i incidencës së virusit Tomato brown rugose fruit virus, sekuencimi i plotë i gjenomës së izolateve Shqiptare duke përdorur

nanoteknologjinë MinION në domatet e kultivuara në serra.

Gjatë këtij viti në monitorimin e bërë në disa serra të mbjella me domate janë vërejtur simptomat e para të dyshimta për praninë e këtij virusi. Këto simptoma janë konfirmuar me analiza molekulare me teknikat më të avancuara sipas protokolleve të EPPOs (Reverse Transcriptase RealTime PCR).

Ky virus shkakton simptoma: në gjethet e katit të sipërm, mosaik i lehtë me flluska. Në katet e poshtme vërehen simptoma në fruta, si njolla me

shumë prej tyre të shkurtojnë punonjësit, ndërsa fabrikat e vogla po falimentojnë. Shoqata e Eksportuesve njofton përditë mbylljen e kompanive dhe shkurtimin e punonjësve, teksa shumë partnerë po i zhvendosin porositë në vende me kosto më të lira prodhimi, si Tunizi, Marok e Egjipt.

Ndërtimi dhe pasuritë e paluajtshme, që kanë udhëhequr rritjen ekonomike vitet e fundit kanë një peshë të ulët në punësim, me përkatësisht 56 mijë dhe 3.4 mijë të punësuar.

Akomodimi dhe shërbimi ushqimor, që po shohin rritje për shkak të turizmit, kishin gjithsej rreth 54 mijë të punësuar në fund të 2022-t, megjithëse në këtë sektor informaliteti është i lartë.

Krahas industrisë dhe bujqësisë, dy punëdhënësit e tjerë të mëdhenj në vend janë tregtia me 136 mijë të punësuar (14% e totalit) dhe shërbimet (12% e totalit), por dhe këtu pjesa më e madhe janë të vetëpunësuar, me aktivitetin e tyre që është i varur ndjeshëm nga ecuria e konsumit. Emigracioni i lartë i viteve të fundit po shkakton rënie të konsumit, duke shtuar vështirësitë për mikrobizneset.

Revista "Monitor"

ngjyrë kafe që shoqërohen me rrudhosje të frutit, bima ndjen lodhje, kemi prishjen e cilesisë Simptoma të

dhe humbjet janë të konsiderueshme deri në kompromentimin e prodhimit.

Intensiteti i shfaqes së këtyre simptomave është në varësi edhe me varietetin. Burimi i përhapjes së këtij virusi është fara, nëpërmjet kontaktit, me material bimor të infektuar që mbetet edhe në tokë, etj. Kontrolli i këtij virusi është i vështirë pasi nuk ka masa të drejtpërdrejta, si edhe ka shumë burime të transmetimit.

Me këtë informacion synojmë që sensibilizojmë për zbatimin e rregullave përmasat e veçanta të kontrollit për të parandaluar përhapjen e virusit, në funksion të planit të monitorimit dhe ndergjegjësimin e fermerëve që të eleminojnë bimët e para të prekura për të kufizuar dëmet që sjell kjo sëmundje virusale e rrezikshm e.

Prof. Dr. Jordan Merkuri

UNIDO dhe Këshilli i Agrobiznesit Shqiptar (KASH), ka në fokus të punës së përbashkët mes tyre, forcimin e Bashkëpunimit Rajonal përmes Grupeve të Veprimit Lokal. Drejtues dhe ekspertë të dy institucioneve ishin në Shkodër, Korçë dhe Vlorë ku në kuadër të kësaj nisme ndërmorën një sërë takimesh strategjike për të konsoliduar dhe zgjeruar këto grupe

Krijimi i Grupeve Vendore të Veprimit (GVV) në sektorin e Bimëve Aromatike dhe Mjekësore (BAMs) paraqet një hap të rëndësishëm drejt forcimit të bashkëpunimit dhe zhvillimit të qëndrueshëm në Shqipëri. Nisma e Programit Global për Cilësinë dhe Standardet (GQSP), që zbatohet nga UNIDO (Organizata e Kombeve të Bashkuara për Zhvillim Industrial) e mbështetur nga Sekretariati Shtetëror Zviceran për Çështjet Ekonomike (SECO), thekson nevojën për të përmirësuar kapacitetet e përputhshmërisë me standardet dhe cilësinë në vendet prioritare. Duke u fokusuar në sektorë kyç si ai i Bimëve Mjekësore dhe Aromatike, GQSP synon të lehtësojë hyrjen në treg për Ndërmarrjet e Vogla dhe të Mesme (NVM), duke krijuar mundësi të reja dhe duke rritur konkurrueshmërinë e këtyre produkteve shqiptare në tregjet ndërkombëtare.

Struktura dhe Roli

i GVV-ve Grupet Vendore të Veprimit janë struktura thelbësore në peisazhin e zhvillimit rural të vendit. Ata përfaqësojnë një qasje të re dhe inovative për të promovuar zhvillimin e qëndrueshëm dhe për të adresuar sfidat unike me të cilat përballen komunitetet lokale. Në thelb të tyre, GVV-të janë forume të përfshirjes së komunitetit, ku banorët, bizneset, organizatat jo-qeveritare dhe autoritetet lokale bashkëpunojnë për të identifikuar nevojat dhe për të gjetur zgjidhje të përbashkëta. GVV-të operojnë nëpërmjet një strukture të bazuar në partneritet, ku fuqia vendimmarrëse është e shpërndarë ndërmjet palëve të interesuara lokale. Kjo përfshirje e gjerë dhe e diversifikuar siguron që zëri i të gjitha segmenteve të komunitetit të dëgjohet dhe që vendimet janë të qëlluara dhe të pranueshme për të gjithë.

Roli i GVV-ve nuk është vetëm të shpërndajnë financime për projekte, por ata janë edhe katalizatorë të zhvillimit lokal. Ata inkurajojnë krijimin e një mjedisi të favorshëm për inovacionin dhe sipërmarrjen, duke ofruar mbështetje për krijimin e bizneseve të reja, zhvillimin e turizmit lokal, promovimin

e prodhimeve të vendeve dhe shërbimeve lokale, dhe shumë më tepër.

Rëndësia e GVV-ve dhe ndikimi

Në qendër të rëndësisë së GVV-ve është roli i tyre si zëri i komunitetit. Ata përfaqësojnë një platformë ku banorët mund të shprehin nevojat, aspiratat dhe shqetësimet e tyre në lidhje me zhvillimin e rajonit të tyre. Në një kohë kur komunitetet janë të përballura me sfida të ndryshme, si depopulimi, mbyllja e bizneseve dhe humbja e trashëgimisë kulturore, GVV-të ofrojnë një kanal për të mobilizuar resurse dhe për të gjetur zgjidhje bashkërisht. Për më tepër, GVV-të janë mjetet kryesore për të siguruar që politikat dhe programet e zhvillimit janë të përshtatura me realitetin lokal. Ata janë në terren dhe kanë njohuri të thelluara të nevojave dhe potencialeve të komuniteteve të tyre. Kjo i bën ata të pajisur me aftësinë për të krijuar strategji dhe për të vendosur prioritetet që janë të përshtatshme dhe të dobishme për të gjithë. Nëse e kuptojmë GVV-në si zërin e shoqërisë, atëherë kuptojmë se ata janë më shumë se thjesht një strukturë administrate. Ata janë katalizatorë të përbashkët të ndryshimeve pozitive, përfaqësues të interesave të komunitetit dhe frymëzues të zhvillimit të qëndrueshëm. Në një kohë kur përfshirja dhe bashkëpunimi janë thelbësore për arritjen e qëllimeve të zhvillimit, GVV-të janë partnerë kryesorë në rrugën drejt një të ardhmeje më të ndritshme dhe më të qëndrueshme për komunitetet tona lokale.

Pavarësisht numrit specifik, roli i GVV-ve në nxitjen e inovacionit dhe zhvillimit ekonomik në zonat rurale të BE-së është kritik. Ata jo vetëm që ndihmojnë në mbrojtjen e peizazheve natyrale dhe trashëgimisë kulturore, por gjithashtu kontribuojnë në rritjen ekonomike dhe përmirësimin e jetës së njerëzve në këto komunitete. Ky ndikim është dëshmi e qartë e suksesit të një strategjie që vë në qendër njerëzit dhe nevojat e tyre të veçanta. GVV-të vazhdojnë të jenë një pjesë jetike e strukturës së politikave të BE për zhvil-

limin rural. Përmes një qasje të përqendruar dhe të personalizuar, GVV-të mund të sjellin ndryshime të qëndrueshme dhe pozitive në jetën e komuniteteve lokale. Duke përdorur njohuritë dhe aftësitë e banorëve të zonave rurale, këto grupe janë në gjendje të identifikojnë dhe të adresojnë sfidat specifike të tyre në mënyrë efektive. Përmes projekteve dhe iniciativave të tyre, GVV-të kontribuojnë në përmirësimin e infrastrukturës, shërbimeve sociale dhe ekonomisë lokale. Përfundimisht, roli i GVV-ve në përpjekjet për zhvillim rural demonstroi se një qasje “nga poshtë lart” mund të sjellë ndryshime të thella dhe të qëndrueshme që përmirësojnë cilësinë e jetës dhe promovojnë përfshirjen e komuniteteve në proceset vendimmarrëse.

Zhvillimi Historik

dhe Legjislativ

i GVV-ve Ideja e GVV-ve u prezantua si pjesë e një qasjeje më të gjerë ndaj zhvillimit rural në fillim të viteve 1990, një kohë kur Bashkimi Evropian po përballej me sfidat e depopulimit të zonave rurale dhe nevojën për zhvillim të qëndrueshëm. Këto sfida nxitën BE-në të marrë masa për të nxitur një ndërhyrje më të drejtpërdrejtë në këto komunitete.

Programi LEADER, i lançuar në 1991, ishte një moment vendimtar në këtë drejtim. Ky program synonte të promovonte një qasje “nga poshtë lart”, ku vetë komunitetet lokale do të ishin në qendër të planifikimit dhe zbatimit të projekteve zhvillimore. Kjo qasje ishte e rëndësishme sepse lejoi komunitetet të identifikonin dhe zbatonin zgjidhje të përshtatura për nevojat dhe sfidat specifike me të cilat ata përballen.

Ligji për GVV-të dhe Implementimi i tij në Bashkimi Evropian

Ligji për GVV në BE ka një rëndësi të madhe për të promovuar zhvillimin e zonave rurale dhe pjesëmarrjen e komuniteteve në proceset vendimmarrëse. Në BE, ky legjislacion përfshin standarde dhe udhëzime të përbashkëta për krijimin, organizimin, dhe operimin e këtyre grupimeve

nëpër shtetet anëtare. Këto standardet janë të krijuara me qëllim që të përmirësojnë koordinimin dhe efikasitetin e veprimtarisë së GVVs dhe për të siguruar që ata të kryejnë rolin e tyre në mënyrë të qëndrueshme dhe të përshtatshme me nevojat lokale.

Implementimi i këtij ligji ndryshon nga vendi në vend, pasi çdo shtet anëtar ka disa liri të caktuara për të përshtatur ligjin në kontekstin e tyre juridik dhe kulturor. Megjithatë, BE-ja siguron një strukturë dhe orientime të përbashkëta për të ndihmuar në zbatimin e këtij legjislacioni. Kjo përfshin edhe monitorimin dhe vlerësimin e performancës së GVV-së nëpërmjet raportimeve periodike dhe evaluimeve të ndryshme.

Në një nivel më të gjerë, politikat dhe programet e BEsë janë ndër mjetet kryesore për të mbështetur dhe inkurajuar krijimin dhe funksionimin e këtyre grupimeve në nivel lokal. Përmes fondeve dhe programeve të ndryshme, BEja ofron mbështetje financiare dhe teknike për projektet dhe iniciativat lokale të zhvillimit rural. Kjo përfshin investime në infrastrukturë, trajnime për pjesëmarrësit dhe ndihmë në krijimin e lidhjeve me burime të tjera të financimit. Përmbushja e objektivave të zhvillimit rural dhe pjesëmarrja e qytetarëve në proceset vendimmarrëse janë qëllime kyçe të politikave dhe strategjive të BE-së dhe ligji për GVV-të është një mjet i rëndësishëm në realizimin e tyre. Përmes një ligjëratë të qëndrueshme dhe mbështetjes së përhershme, BE-ja synon të krijojë një mjedis të favorshëm për zhvillimin e komuniteteve lokale dhe përmirësimin e kushteve të jetesës së banorëve të zonave rurale.

Situata Aktuale e GVV-ve në BE

Situata aktuale e GVV-ve në Bashkimin Evropian është e pasur dhe e shumëllojshme, me një numër të madh të këtyre grupeve të veprimtarisë në të gjithë kontinentin. Numri i tyre ndryshon ndjeshëm sipas shteteve anëtare dhe varion në varësi të politikave vendore, interesave të komuniteteve dhe nivelit të disponueshmërisë së

fondeve.

Në disa vende të BE-së, siç janë Gjermania, Franca dhe Italia, ka një numër të lartë të GVVve që operojnë në nivele lokale dhe regionale. Këto vende kanë një traditë të zgjeruar të organizimeve lokale dhe një mjedis ligjor dhe financiar të favorshëm për zhvillimin e tyre.

Në vendet e tjera, siç janë vendet e rajonit të Lindjes së Mesme dhe të Ballkanit Perëndimor, numri i GVVs mund të jetë më i ulët, por ata gjithashtu luajnë një rol të rëndësishëm në zhvillimin e zonave rurale dhe në promovimin e pjesëmarrjes së komuniteteve në proceset vendimmarrëse.

Mbështetja që GVV-të marrin në BE mund të vijë nëpërmjet fondeve publike lokale dhe kombëtare, si dhe përmes programeve dhe inisiativave të BE-së për zhvillim rural dhe pjesëmarrje të qytetarëve. Këto fonde përdoren për të financuar projekte të ndryshme që shpesh përfshijnë sfidat dhe mundësitë specifike të zonave rurale, siç janë të arsimimit, turizmit rural, bujqësinë e qëndrueshme, dhe infrastrukturën lokale.

Megjithatë, në disa raste, sfidat financiare mund të jenë të pranishme për GVV-të, veçanërisht ato që operojnë në zona me burime të kufizuara dhe në komunitete të vogla. Kështu, disa GVV mund të kenë nevojë për mbështetje shtesë financiare dhe teknike për të përmbushur qëllimet e tyre dhe për të kryer rolin e tyre si agjencitë e zhvillimit lokal në BE.

Në përgjithësi, GVV janë një mjet i rëndësishëm për të përmirësuar jetën në zonat rurale dhe për të inkurajuar pjesëmarrjen e komuniteteve në proceset vendimmarrëse. Për të përmirësuar situatën e tyre dhe për të shtuar ndikimin e tyre pozitiv, është e rëndësishme që të vazhdohet të ofrohet mbështetje dhe resurse për këto grupe në nivel lokal, kombëtar dhe europian.

Grupet Vendore të Veprimit në Shqipëri Në Shqipëri, Grupet Lokale të Veprimit mund të identifikohen si një mjet kyç për të nxitur zhvillimin në zonat rurale dhe për të forcuar përfshirjen sociale dhe ekonomike të komuniteteve

lokale. Por, për të kuptuar më mirë rolin dhe evoluimin e këtyre strukturave në kuadrin e politikave të zhvillimit rural, është e rëndësishme të shqyrtojmë historikun e tyre dhe mënyrën se si janë rregulluar nga legjislacioni shqiptar.

Në vitin 2007, Shqipëria mori hapa konkretë drejt zbatimit të një strategjie të ngjashme me programin LEADER të BE-së, i cili u adaptua për të përshtatur realitetin dhe nevojat specifike të zonave rurale shqiptare. Ky ishte një moment vendimtar që çoi në krijimin e grupeve të para të veprimit lokal, të financuara kryesisht nga fonde të BEsë dhe nga burime të tjera ndërkombëtare.

Ligji Nr. 36/2022 për Organizimin dhe Funksionimin e Grupve Vendore të Veprimit (GVV) paraqet një hap të rëndësishëm drejt përmirësimit të qeverisjes lokale dhe pjesëmarrjes së komuniteteve në proceset vendimmarrëse në Shqipëri. Ky ligj ofron një strukturë të qartë dhe të përcaktuar për GVV-të, duke përfshirë rregulla për organizimin, procesin e vendimmarrjes, dhe transparencën në veprimtarinë e tyre. Përmes këtij ligji, GVV-të janë të obliguara të raportojnë dhe të llogarisin për aktivitetet dhe financimet e tyre, duke siguruar një nivel të lartë të llogaridhënies ndaj komunitetit. Ligji gjithashtu ofron një bazë ligjore për mbështetjen financiare dhe teknike të GVV-ve nga autoritetet lokale dhe qeveria qendrore, duke përmirësuar kapacitetin e tyre për të adresuar nevojat e komuniteteve në mënyrë efektive. Nëpërmjet këtij ligji synohet të stimulohet bashkëpunimi dhe koordinimi mes GVV-ve dhe autoriteteve lokale për të zhvilluar projekte të përbashkëta në përputhje me prioritetet dhe nevojat lokale. Ky hap shpreh synimin e qeverisë për të krijuar një ambient më të përfshirë dhe të zhvilluar për qytetarët dhe për të përmirësuar qeverisjen lokale në Shqipëri. Ligji përcakton parimet bazë, kriteret, përgjegjësitë dhe proceset për organizimin dhe funksionimin e GVV-ve, duke ndihmuar në

Krijimi i Grupeve Vendore të Veprimit si shtysë për zhvillimin ekonomik dhe rritjen e punësimit në zonat rurale të Shqipërisë

zbatimin e strategjive të zhvillimit të udhëhequra nga vetë komuniteti dhe në harmoni me politikat e zhvillimit bujqësor dhe rural, në nivel qendror dhe vendor.

Fuqizimi i Bashkëpunimit

Rajonal

Në mars dhe prill 2024, ekipi i UNIDO - Programit Global për Cilësinë dhe Standardet (GQSP) së bashku me

KASH nisën një seri udhëtimesh nëpër Shqipëri, nga veriu në jug, me qëllim të forcimit të sektorit të Bimëve Mjekësore dhe Aromatike. Këto udhëtime janë menduar si një strategji vitale për të nxitur bashkëpunimin, shkëmbimin e

njohurive dhe fuqizimin e komunitetit brenda këtij sektori të rëndësishëm. Objektivi është të ndërtohet një infrastrukturë ekonomikisht e fortë dhe e qëndrueshme që mbështet të gjitha palët e interesit, duke përdorur si mjet kryesor formimin dhe zgjerimin e Grupeve Vendore të Veprimit (GVV). Përmes këtyre udhëtimeve strategjike, synohet të zgjerohet dhe të fuqizohet rrjeti i GVV-ve në sektorin e MAP-ve, duke identifikuar zonat e reja për themelimin e grupeve të reja dhe duke ndihmuar në forcimin e atyre ekzistuese.

Përmes organizimit të takimeve të fokusuar me palët kyçe të interesit - përfshirë bizneset lokale, prodhuesit bujqësorë, liderët e komunitetit dhe përfaqësuesit e organizatave përkatëse - udhëtimet kërkojnë

të inkurajojnë një atmosferë të bashkëpunimit dhe pjesëmarrjes aktive. Ky angazhim synon jo vetëm lehtësimin e zhvillimit dhe zgjerimit të GVV-ve, por edhe mbledhjen e burimeve specifike të sektorit për të përmirësuar hyrjen në tregje të reja. Duke konsoliduar përpjekjet dhe shfrytëzuar njohuritë dhe burimet e përbashkëta, sektori i BAM-ve mund të njohë një penetrar më të fuqishëm në tregjet ndërkombëtare, duke u ofruar kështu një avantazh konkurrues përmes unitetit dhe bashkëpunimit të fortifikuar. Këto iniciativa strategjike dhe përpjekjet për krijimin dhe zgjerimin e GVV-ve janë thelbësore për të siguruar një të ardhme më të qëndrueshme dhe të pasur për sektorin e BAM-ve në Shqipëri.

Forcimi i Zhvillimit Rajonal përmes Grupeve Vendore të Veprimit: Përvojat nga Takimet në tre rajone të Shqipërisë

Forcimi i Bashkëpunimit

Rajonal përmes Grupeve të

Veprimit Lokal në Shkodër, Korçë dhe Vlorë është një nismë që ka përfshirë një sërë takimesh strategjike për të konsoliduar dhe zgjeruar këto grupe. Në Shkodër, takimet kanë nxjerrë në pah rëndësinë e bashkëpunimit ndërmjet qeverisjes lokale dhe ndërhyrësve të ndryshëm për të përmirësuar praktikat bujqësore dhe të qëndrueshmërisë. Ky angazhim ka shtyrë përpara dialogun dhe ka lejuar ndarjen e njohurive dhe praktikave të mira, duke theksuar nevojën për mbështetje të vazhdueshme nga autoritetet lokale dhe qeveritare për suksesin e GVV-ve.

Foto 1 - 3. Vizita në Shkodër: Foto nga takimet në Bashkinë Vau Dejës, Agjencia Rajonale e Ekstensionit Bujqësor Shkodër dhe Bashkia Malësi e Madhe.

Ndërkohë, në Korçë dhe Vlorë, angazhimet kanë përfshirë diskutime të thella mbi sfidat dhe mundësitë në zbatimin e GVV-ve. Përfshirja e një spektri të gjerë ndërhyrësish, përfshirë sipërmarrësit

lokalë dhe prodhuesit bujqësorë, ka kontribuar në një kuptim më të mirë të mjedisit rregullativ dhe ka nxitur një entuziazëm të gjerë për bashkëpunimin e ardhshëm. Në Vlorë, përpjekjet për të themeluar GVV të reja tregojnë një angazhim të fortë për zhvillimin rajonal dhe përmirësimin e qasjes në tregje, duke u mbështetur në ekspertizën dhe ndihmën e organizatave ndërkombëtare si UNIDO për të përshpejtuar këto nisma.

Blegtorët, në protestë për çmimet e ulëta të qumështit dhe mungesën e subvencioneve, bllokojnë autostradën Lushnjë-Fier

Përgjysmimi i çmimeve të qumështit në ferma në krahasim me vitin e kaluar nxori sot në protestë blegtorët e Lushnjës dhe Fierit.

Blegtorët janë nisur me traktorët e tyre nga Kavaja, Vlora, Berati, Fieri dhe Lushnja drejt rreth-rrotullimit të Savrës, ku rreth oës 12:00 është bllokuar autostrada Lushnjë-Fier.

Blegtorët po protestojnë për çmimet e ulëta të qumështit dhe për mungesën e subvencioneve. Vitin e kaluar, një litër qumësht në fermë kushtoi rreth 140 lekë, ndërsa tani, më pak se 70 lekë, teksa importet e këtij produkti janë rritur ndjeshëm në tre muajt e parë të vitit.

Blegtorët pohuan se, shteti përveçse nuk jep subvencione për bujqit shqiptarë, nuk mbron prodhimin vendas nga çmimet e importit. Blegtorët pohojnë se asnjë nga institucionet e shtetit, përkatësisht, Autoriteti i Konkurrencës, Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve, Drejtoria e Përgjithshme e Doganave

dhe Ministria e Bujqësisë dhe e Zhvillimit Rural nuk po bëjnë detyrën për të nxitur dhe për të mbrojtur prodhimin vendas. Prodhuesit dhe blegtorët pohojnë se kostot në zinxhirin e blegtorisë janë të larta pasi shteti nuk subvencionon sektorin. Me heqjen e përjashtimit të TVSH, duke kthyer edhe një herë nivelin 20%, situata e përkeqësua më tej. Çmimi i qumështit në fermë aktualisht është 40% deri në 80% më i lartë se në BE dhe Rajon. Në Shqipëri, vitin e kaluar blegtorët që kishin mbi 10 krerë lopë morën nga 98 euro për kokë me dy këste, ndërkohë që në Serbi pas grevës së blegtorëve vitin e kaluar, subvencioni për një lopë qumështi është 365 uro dhe për çdo litër blegtori merr mbrapsht 0.16 cent. Kjo diferencë në çmime po o orienton fabrikat shqiptare drejt importit të qumështit nga jashtë, çka do të thotë se është një presion i shumëfishtë për blegtorët që tashmë vuajnë nga kostot e larta të lëndës së parë, mungesa e fuqisë

punëtore dhe braktisja e fshatit. Nga ana tjetër, Shqipëria nuk ka një konsum të shpërndarë në mënyrë të qëndrueshme në të gjithë muajt e vitit. Vitin e fundit pati një kërkesë jo të zakonte në tre muajt e verës për shkak të fluksit të lartë të turistëve. Pas festave të dhjetorit, tani në tre muajt e parë të vitit 2024, shitjet kanë rënë ndjeshëm pohojnë përpunuesit.

Deformimet në treg dhe konsumi me hope dëmton fermerët. Blegtorët shqiptare nuk ka kapacitete depozituese, nuk kanë mundësi të përballojnë kostot e transportit, nuk janë të përfaqësuar me sindikata dhe janë “viktima” të ndryshimeve të çmimeve sipas nevojave të tregut.

Në vende të tjera të Europës këto luhatje eliminohen nga subvencionet. Në të gjithë vendet fqinjë subvencionet ndaj blegtorëve u rritën me tej pas kostove që krijoi lufta në Ukrainë, duke rritur më tej konkurrencën më vendin tonë.

Denaj takim me përpunues të qumështit dhe blegtorë

Ministrja e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, Anila Denaj, zhvilloi një takim me përfaqësues të blegtorëve dhe përpunuesve të prodhimeve blegtorale për të gjetur mundësinë e bashkëpunimit mes palëve në atë që është bashkërendim zinxhiri i furnizimit me produkte cilësore të lëndës së parë.

Ministrja Denaj informoi se rëndësia e bashkëpunimit bazuar në marrëdhënie kontraktuale afatgjatë për të siguruar një produkt shqiptar cilësor, ndihmon edhe në sigurimin e një pakete mbështetëse si financiare ashtu edhe fiskale.

Ajo theksoi se për këtë paketë do të bashkëpunohet me blegtorët dhe grupet e interesit gjatë dy muajve në vijim. Kjo, theksoi ajo, për të bërë të mundur që ky sektor të zgjerohet, ndërsa palët të bashkëpunojnë mbi kontrata të mirëmenduara që sigurojnë respekt financiar mes palëve, sikurse produkti “Made in Albania” e meriton.

“Sot realizuam një hap cilësor përpara, si në komunikim edhe në bashkërendim mes aktorëve, përfshirë edhe in-

stitucionet si Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, e cila ka përgjegjësinë për të zhvilluar më tej këtë sektor jetik të ekonomisë”, u shpreh ministrja Denaj pas takimit me përfaqësues të blegtorëve dhe përpunuesve të prodhimeve blegtorale.

Pse po shtrenjtohet bulmeti? Ekspertët: Ka çekuilibrim në treg, ulet çmimi i lëndës së parë por…

Nënproduktet e qumështit për qytetarët është bërë tepër i shtrenjtë, ndërsa kilja në shifra zyrtare të djathit ka shkuar në 900 lek/kg. Sipas ekspertëve të sektorit ushqimor, kjo rritje po ndodh në kushtet kur çmimi i qumështit dhe lëndëve të tjera të para për fabrikat e përpunimit janë ulur

“Patëm në periudhën dhjetor – janar uljen e qumështit tek të imëtat, kryesisht te dhitë dhe delet ku patëm dhe daljen e vetë fermerëve në rrugë, ndërsa tashmë janë njoftuar fermerët e blegtorisë për një ulje të çmimit të qumështit të lopës, kjo e katërta në një periudhë prill

2023 – mars 2024. Kemi një rënie të çmimit të karburantit, kemi një rënie të theksuar në nivelin 1 me 1 të euros, ku blerja e produkteve të plastikës jashtë vendit është bërë më e lirë. Janë shumë faktorë që shkojnë në favor të industrisë së përpunimit të qumështit. Është e pajustifikueshme që të ulësh çmimin e qumështit të fermerit, përkundrazi është dashakeqëse dhe vrastare që këtë fermer nuk e respekton apo mbështet”shprehet Ervin Resuli. Për të adresuar çekuilibrimin në tregun e bulmetit nevojitet një rregullator i ri sipas ekspertëve “Tregu i bulmetit në Shq-

ipëri është i skajshëm dhe i vështirë sepse nuk kemi operatorë rregullatorë shtetërorë të cilët e rregullojnë tregun apo operatorë me aksionerë fermerët të cilët nuk mendojnë si e si të fitojnë në makutërinë e tyre, por bëjnë llogari që edhe blegtori të jetë gjatë në treg dhe nga ana tjetër na garanton produkte cilësore dhe me çmim të pranueshëm.”

Autoriteti i Konkurrencës fundin e vitit të kaluar ka nisur hetim ndaj katër kompanive të përpunimit të qumështit për sjellje monopoliste në treg dhe fiksim çmimesh, por ende pa një verdikt.

GIZ, këshillim për praktikat inovative në fermë

Trajnim për të fuqizuar fermerët e mollëve dhe qershive në Shqipëri, GIZAlbania; 8 studentë dhe agronomë të rinj, në zonën e Korçës, pjesë e nismës Për agronomët e së ardhmes, çdo ditë është një mundësi për eksplorim, inovacion dhe rritje përmes trajnimeve të vazhdueshme. Aktualisht, 8 studentë dhe agronomë të rinj, në zonën e Korçës, janë bërë pjesë e trajnimit për të fuqizuar fermerët e mollëve dhe qershive në Shqipëri.

Programi intensiv, me një ndërthurje të teorisë dhe praktikës gjatë ditëve në terren, ka në fokus teknikat e rrallimit jo-manual deri te aplikimet me spërkatje të kalciumit në fermat e mollëve dhe përdorimit të 1-MCP në dhoma frigoriferike.

Zbatimi i praktikave inova-

tive synon rritjen e rendimentit, cilësinë dhe jetëgjatësinë e mollëve në dhoma frigorifer-

ike, duke hedhur bazat për një të ardhme të qëndrueshme në sektorin bujqësor.

Të shesësh përmes rrjeteve sociale - Kujtim

Plangaj, fermeri që tregton prodhimet e tij online

Kujtim Plangaj është një fermer nga Postriba. Ndryshe

të reklamuar dhe shitur prodhimet e tokës së tij.

nga fermerët e tjerë ka zgjedhur një mënyrë të veçantë për

Të gjitha produktet që prodhohen sipas stinës, ai arrin ti shesë me

anë të rrjetit social Facebook pa pasur nevojën që të dalë në tregjet e Shkodrës. Për të Facebook-u është kthyer në një trend promovues për produktet e ndryshme.

“Duke parë rrjetet sociale në telefon më lindi i ideja dhe mendova ta provoj një herë dhe ishte rastësi. E provova në një reklamë dhe më dha rezultat,” thotë z. Plangaj.

Kujtimi është një personazh i njohur në rrjetet sociale, disa muaj më parë ai thuri një varg me qepë jo pak po gati 4 metra të gjatë. Zona e Postribës në bashkinë e Shkodrës njihet si një ndër zonat me prodhimtari të lartë bujqësore. Por qepa është kultura e cila kultivohet për mbi 200 vjet në këtë zonë.

Tkurret bujqësia! Është sektori që punëson

1/3 e vendit, sipas Bankës Botërore duhen më shumë subvencione

Ndërsa po lëngonte prej më se dhjetë vitesh, bujqësia u tkurr gjatë vitit 2023, treguan shifrat e rritjes ekonomike

Tkurrja me -0.68% në sektorin bujqësor është një alarm kambane për sektorin që punëson 1/3 e vendit dhe jep deri në 27% kontribut në PBB-në e vendit.

Sipas ekspertëve kishte disa faktorë që sollën rënien evidente bujqësisë

“Goditja e parë erdhi për shkak të rritjes së kostos punëtore, aspekti dytë ishte aspekti i rënies së valutës së huaj me monedhën vendase, goditja e tretë ishte për arsyet të mbështetjes së qeverisë, pasi shpërtheu edhe bllokimi i fondeve IPARD, aspekti katërt ishte që një sektor si turizmi pati një rritje shumë të ndjeshme, por ti e shikon që turizmi duket si i zhvilluar me sektorët e tjerë të ekonomisë, në një vend tjetër turizmi, duhet të punonte në sinergji me këtë sektor dhe kontribuonte në zhvillimin e

saj.”- shprehet eksperti i ekonomisë, Klodian Muço. Banka Botërore në raportin e

“Nuk mund të zhvillosh një ekonomi nëse 45% e ekonomisë jeton akoma në fshat dhe

saj të fundit për Ballkanin Perëndimor evidentoi se Shqipëria i subvencionon fermerët më pak se të gjithë vendet e rajonit. Ekspertët ndajnë mendimin se pa mbështetje sektori do prodhojë edhe më shumë emigrim

Vëzhgim i Report Tv, duhani i grirë informal shitet në rrugët e kryeqytetit, kreu i AKDC: Duhen ndryshime ligjore

Për të luftuar fenomenin e tregtimit të duhanit informal kërkon ndryshime ligjore dhe koordinim më të madh të institucioneve. Për Report Tv drejtori i Agjencisë së Duhan Cigareve Gentian Selami thotë se edhe procesi i negociatave me Bashkimin Evropian do të kërkonte një sjellje të re, ndërsa ligji i mbetur prej vitesh në Kuvend kërkohet sa më shpejt të merret në shqyrtim.

Një vëzhgim i Report TV, i publikuar pak ditë më parë, konstatoi se jo vetëm në mes të rrugës, por edhe në

asnjëherë dhe kjo është një nga arsyet pse ky informalitet është në këtë fazë”, vijon më tej ai. Por kush janë përgjegjësit

tregje në zona të ndryshme të kryeqytetit tregtohet duhan i grirë pa pullë, pa dokumentacionin e nevojshëm dhe në kushte të papërshtatshme higjieno-sanitare, ndërsa ende nuk ka një ligj që ta rregullojë këtë situatë.

“Ne kur e ndërmorëm iniciativën për ndryshimin e ligjit ishim në një situatë shumë të rënduar mes fermerëve dhe grumbulluesve...”, shprehet Gentian Selami, drejtor i Agjencisë së Duhan Cigareve.

Një iniciativë ligjore e mbetur pezull prej vitesh në Kuvend synonte zgjidhjen e problematikave mes kompanive grumbulluese të duhanit dhe fermerëve, që ende kanë para të prapambetura për të marrë për mallin e tyre, por për drejtorin e Agjencisë së Duhan Cigareve kjo nuk ishte e vetmja mangësi e ligjit të vitit 2000 “Për prodhimin dhe tregtimin e duhanit dhe cigareve”.

“Për kohën ka qenë ligj i mirë, por gjërat kanë evoluar, ekonomia ka ndryshuar, shteti nuk është më ai i vitit 2001, lufta ndaj informalitetit është më e ashpër ne kërkojmë më shumë, në këtë kuadër ai nuk ka mundur të hyjë në ato zona të caktuara që kanë qenë gjatë gjithë kohës informale, kryesisht në qarkun e Shkodrës, ku fermerët e kultivojnë duhanin pa pasur kontratë me grumbullues dhe e tregtojnë në treg të zi apo e eksportojnë në mënyrë të jashtëligjshme”, shton Selami.

nuk e shikojnë me prioritet bujqësinë si sektor i së ardhmes në këtë gjendje që është me kaq copëzim. Po nuk u mbështet dhe po nuk u dhanë subvencione të rëndësishme, nuk do të zhvillohet kurrë.”

Mungesa e mbështetjes ndaj fermerëve e parashikuar në ligjin e vjetër është një nga arsyet e nivelit të lartë të informalitetit.

“Një nga gabimet e ligjit të parë: atje ishte parashikuar Fondi Duhan për mbështetjen e fermerëve, por nuk u aktivizua

kemi mundësinë ta rishikojmë dhe ta përafrojmë me AKI siç kemi detyrimet tona”.

Grupi i punës në relacionin e ligjit të ri evidentonte situatën problematike të informalitetit, çka përkthehet në miliona euro dëm në buxhetin e shtetit, para të cilat janë të parashikuara për t’u kthyer në formë subvencionesh tek fermerët.

dhe si mund të minimizohet ky informalitet?

“Duhet një koordinim më i mirë i institucioneve, duke filluar nga ne, AKU, Ministria e Financave me doganat dhe tatimet, Policia e Shtetit, Bashkitë”.

Selami thotë se në Shqipëri

kultivohet mesatarisht 800 hektarë duhan në vit, përkthyer në 1100 ton prodhim, ku mesatarisht 700 ton eksportohet kryesisht në Greqi dhe Turqi, ndërsa pjesa tjetër mbetet e pakontrolluar.

“Unë mendoj që është gjëja më e mirë që nuk është miratuar ende pasi do të bëhej një punë e dyfishtë pasi tani do

Nga ana tjetër, sa i takon institucioneve përgjegjëse, Policia e Shtetit gjatë vitit 2023, sekuestroi vetëm 2 makina grirëse dhe 900 kg duhan të grirë, ndërsa Autoriteti Kombëtar i Ushqimit gjatë periudhës kohore 20202023 ka bërë 3346 kontrolle në terren, ku në subjektet e tregtimit të duhanit ka vendosur vetëm masa administrative “paralajmërim” për mos vendosje të tabelave paralajmëruese në gjuhën shqipe si: “Pirja e duhanit dëmton shëndetin” si dhe ka bllokuar dhe asgjësuar me kërkesë të vetë subjekteve një sasi prej 9.71 ton duhan për arsye të prishjes së cilësisë së tij nga dëmtimet. Report TV i është drejtuar me shkresa zyrtare edhe Ministrisë së Bujqësisë për arsye pse ende ligji i ri nuk është diskutuar në Kuvend si dhe për aksionet anti-informalitet nga tatimet, por nuk ka marrë një përgjigje.

Në Shqipëri gratë në zonat rurale po përpiqen gjithnjë e më shumë të ngjallin traditat e së shkuarës. Jana Kukaj në zonën e Zadrimës në Lezhë, me punimet e saj në qeramikë, po rikthen në vëmendje trashëgiminë kulturore dhe artistike të krahinës. Në dy dekada ajo ka arritur të ndërtojë një shtrat të sigurt për vete dhe familjen, bazuar në më të mirën e të parëve të saj.

Të bësh art me baltën. Me mendjen zemrën dhe duart e saj Jana Kukaj, në fshatin Krajen të qytetit të Lezhës, ka ngritur atë që ajo e quan tempullin e saj të pasionit, një punishte qeramike.

E rritur në zemër të zonës së Zadrimës, ajo përcjell gjithë pasurinë e çmuar që i ka ofruar tradita familjare, përmes gjyshes dhe nënës. Në dy dekada Jana ka përshkuar një rrugë emocionesh dhe ndjesish, tejet të veçantë. Boshti i funksionimit të saj është dëshira për atë që bën.

Mjafton të kesh pasionin dhe rritesh vetë gradualisht. Unë jam rritur më veshjen e gjyshes të vjehrrës. Jam e rrethuar me traditën e tezgjahut. Është shumë e thjeshtë të marrësh vizatimet e punimeve dhe t’i vendosësh në qeramikë”, shprehet Jana Kukaj, artizane. Dikur një vajzë e re në krah të bashkëshortit të saj ajo i nisi punimet në qeramikë si lojë. “Balta ta jep mundësinë ta shkatërrosh atë që je duke ndërtuar, dhe ta nisësh sërish nga fillimi”- thotë Jana. Dhe fillimet e saj kanë mjaft momente të tilla.

“ Një ditë që isha duke krijuar disa zbukurime mbi

Fermerët nuk gjejnë treg për shitjen e qumështit të lopës si lëndë të parë përpunimi, pasi çmimi i kërkuar për blerje brenda një viti është ulur 25%.

Jana Kukaj, gruaja artizane që ruan traditën në zonën e Zadrimës

Në Shqipëri gratë në zonat rurale po përpiqen gjithnjë e më shumë të ngjallin traditat e së shkuarës. Jana Kukaj në zonën e Zadrimës në Lezhë, me punimet e saj në qeramikë, po rikthen në vëmendje trashëgiminë kulturore dhe artistike të krahinës

një vazo bashkëshorti im nuk ishte në shtëpi dhe po e prisja me shumë ankth. Pa ia ditur rëndësinë mundit që ai kishtë bërë për ta realizuar atë vazo, unë duke bërë dizenjime me prerje, pa dashur e pres më shumë së ç’duhet dhe ajo u sh-

she. E zëmë së dua të bëj një vazo. Aksidentalisht me del një gotë. Kur futesh në ambjentin e qeramikës nuk ka më vend për studime, për plane, për ide. Marrëdhënia e dorës me baltën është e papërshkrueshme, është shumë kuruese si për trurin

emb komplet dhe ra. Kur vjen ai në shtëpi isha me ankth dhe i them që është prishur. S’ka problem se është prishur - më thotë ai. Sepse balta këtë ka. Po nuk u prish nuk krijon”, vijon Jana Kukaj, artizane. A ka Jana një plan se çfarë do të realizojë, kur ndodhet përballë një topi balte pa formë. Arti i saj nuk pranon asnjë të tillë.

“Thjesht e nis. Ka patur shumë raste që e kam nisur me idenë për të bërë diçka dhe ka dalë një gjë krejt ndry-

ashtu dhe për shpirtin”, thotë Jana Kukaj, artizane. Jana sillet me veprat e saj si me disa krijesa që marrin frymë. I trajton ashtu që në momentin që po i krijon, dhe shpeshherë e ka shumë të vështirë kur në fund duhet të ndahet me to, kur dikush kërkon t’i blejë.

“Nuk di a i ndodh gjithkujt kjo ndjesi kur e ke me pasion diçka nuk ke dëshirë t’i shesësh fare. Do t’i kesh aty t’i shikosh sepse është diçka që është krijuar nga ty, jo vetëm nga koha dhe puna, por nga emocioni,

nga ajo që ndjen”, shprehet Jana Kukaj, artizane.

Gjithkush hyn në punishten e Janës, provon magjinë e baltës. Ajo e bën të duket e lehtë, por nuk është ashtu.

“Të jesh në ambjentin e qeramikës, ta siguroj se nuk shkëputesh dot. Është një zanat që të bën për vete. Nuk ngopesh

“Të gjithë prisnin ndihma, për t’i marrë gjërat gati. Në vend që të sillte qese me ushqime apo veshje ai hapi bagazhin dhe nxorri kazma dhe lopata, për t’ju dhënë një ide njerëzve që punoni se po nuk punove nuk bëhesh dikushi. Kjo ishte ideja me hap punishte nga më të ndryshmet, në tezgjah, qera-

duke mësuar. Është një zanat si një botë pa fund”, vijon Jana Kukaj, artizane.

Një prej figurave më frymëzuese për Janën, është misionari Italian Dom Antiono Sciarra, i ndarë nga jeta 10 vite më parë. Ai ka shërbyer në dioqezën e Sapës dhe ishte një mbështetës i fortë për gratë dhe vajzat në zonë, si dhe një nga njerëzit më me ndikim pas viteve 1990. Dhe kishte gjetur mënyra shumë efikase për këtë.

mikë, për prodhime sapuni dhe për t’i aktivizur njerëzit”shprehet Jana Kukaj, artizane. Në punishten ku qëndrojnë njëra pas tjetrës veprat e Janës, ka një frymë nëne që përcillet edhe tek djali i saj Alban. Ai studion në Universitetin e Arteve në Tiranë për skulpturë dhe në fundjavë kthehet në folenë ku është ngjizur arti i tij.

“Gjyshja për mua është personi që diskutoj shumë. Dhe

Edhe pas rënies së çmimit me 25%, qumështi i lopës mbetet më i shtrenjti në Europë; Për janar-mars 2024 importet rriten 33%

Fabrikat e përpunimit të qumështit pohojnë se çmimi i qumështit nga fermeri shqiptar, edhe pas rënies së çmimit, vijon të mbetet më i shtrenjti në Europë, pasi subvencionet e dhëna nga shtetet europiane ndaj fermerëve të huaj ndihmojnë në uljen e kostove.

Drejtues të fermave të mesme pohojnë se nuk po shesin qumësht te fabrikat e përpunimit për shkak të mosdakortësisë me çmimin. Për periudhën janarmars, importet e qumështit u rritën rreth 33% krahasuar me vjet, sipas të dhënave të Doganave. Sasia e qumështit të importuar për janar-mars arriti në

përmes një skulpture, unë nuk kam bërë vetëm diçka që i përngjason, por kam dashur të paraqes dhe ato ndjenja dhe emocione që kam kur flas me të”- shprehet Alban Kukaj, student, duke komentuar një skulpturë.

Për të veshur baltën me ngjyra, Janës i dashur të ndjekë edhe kurse pikture. Motivet bazohen në veshjet e zonës së Zadrimës. Por së fundi ajo po i jep profesionit të saj një dimension të ri, atë të restaurimit. Objekte të vjetra si sëndukët, të zbehura dhe të tjetërsuara nga koha në një copë druri pa jetë, rivishen me penelin e Janës.

“Kanë detajet e veta të veçanta. Në qendër të saj është një tempull që është shtylla e shtëpisë, burri. Brenda tij gruaja. Vazot anash janë djemtë dhe lulet simbolizojnë vajzat. Kjo është ajo e bukura dhe dashuria që më është shtuar për këtë punë se kanë shumë domethënie që të intrigojnë ta studiosh dhe ta punosh”, vijon Jana Kukaj, artizane duke komentuar motivet e një sënduku.

E rrethuar me këtë art Jana Kukaj çon para traditën me shumë përkushtim. Përsëriti pa pushim fjalën pasion dhe dëshirë dy kolonat e forta ku mbështetet për ta bërë rrugën e saj të sigurt.

“Nuk e kisha menduar se do arrij këtu. Por duhet të ecësh, të vazhdosh të ecësh para. Të nxjerr vetë rruga në krye”, shprehet Jana Kukaj, artizane.

Sot është duke ecur në këtë rrugë, e cila e çon në një frymëmarrje arti dhe paqeje të pashoqe.

janë importuar 4,6 milionë litra qumësht, sasia më e lartë që nga viti 2016. Importet e periudhës krahasuar me vjet janë rritur rreth 33%.

4,6 milionë litra, më e larta që nga viti 2016.

Brenda një viti çmimi i shitjes së qumështit së lopës për fermerët është ulur 25%, nga 80 lekë pa TVSH që ishte në muajin prill të vitit të kaluar, aktualisht po kërkohet me 60 lekë pa TVSH. Në harkun e 1 viti çmimi i shitjes së qumështit është ulur disa herë me 2 deri 3 lekë. Ulja e fundit u shënua më 1 Prill 2024 edhe me 10 lekë të tjera. Çmimi i shitjes së qumështit nga 70 lekë pa TVSH arriti në 60 lekë pa TVSH.

Ulja e çmimit të shitjes detyroi blegtorët të dalin për herë të dytë në protestë në mbrojtje të prodhimit tyre, duke kërkuar më tepër subvencione nga shteti shqiptar. Kjo është protesta e dytë që zhvillohet brenda pak muajsh, ku fermerët derdhin prodhimin e tyre në rrugë, ku një tjetër protestë u mbajt nga fermerët në muajin shkurt.

Rënia e çmimit të shitjes së qumështit nisi që në muajin dhjetor 2023. Taulant Pupa administratori i fabrikës

Sa është ulur çmimi i shitjes së qumështit të lopës Ervin Resuli, drejtues i një ferme të mesme në Fier, pohon se aktualisht nga fabrikat e përpunimit të qumështit nuk po blihet qumësht i prodhuar nga fermat e mëdha dhe të mesme, për shkak të konflikteve me çmimin. Të vetmit që po shesin qumështin me çmim 60 lekë, nën koston e prodhimit janë fermat e vogla. Resuli tha se situata është krijuar pas rënies drastike të çmimit të shitjes që rrezikon falimentimin e fermave. Sipas tij, nga muaji prill 2023, kur qumështi tregtohej me çmim 80 lekë pa TVSH, deri tani çmimi i shitjes ka rënë 20 lekë për litër.

së përpunimit të qumështit “Vita 2001” më herët pohoi për Monitor se nga fabrikat përpunuese në Korçë ka nisur rënia e çmimit të blerjes së qumështit për shkak të mungesës së shitjeve. Sipas tij çmimet e qumështit të lopës në muajin dhjetor ranë 5 lekë për litër, duke arritur në 65 lekë pa TVSH. Madje disa fabrika sipas tij po e blejnë qumështin nga fermeri 50 lekë për litër pa TVSh.

Luis Ndreka nga kompania “Lufra” pohon se çmimi i qumështit si lëndë e parë ka qenë më i larti në Europë e ndoshta edhe në botë, deri afër fundit të vitit 2023. Sipas tij çmimi mbetet ende i lartë krahasuar me vendet europiane edhe me uljen e fundit të datës 1 prill 2024, për shkak subvencioneve që jepen ndaj fermerëve të huaj, duke iu garantuar rënia e kostove.

Rënia e çmimit të shitjes së qumështit që përdoret si lëndë e parë për prodhimin e produkteve të bulmetit, sipas tij është ndikuar nga tkurrja e konsumit të produkteve të gatshme. “Pas luftës Rusi-Ukrainë në vitin 2022 kostot e ushqimit për mbajtjen e kafshëve u rritën, që

solli reduktimin e krerëve dhe rënien e numrit të stallave prodhuese të qumështit. Rritja e kostove prodhuese u shoqërua me shtrenjtim të çmimit të shitjes së qumështit. Përgjatë 2022, çmimi i qumështit të lopës nga 58 lekë për litër pa TVSH deri në fund të vitit 2022 shkoi në nivelin e 7374 lekë pa TVSH për litër. Rritja e çmimit nxiti shumë interes në mbarështrimin e lopëve dhe shtimin e tufave. Në 2023 pati një rënie të lehtë të çmimit, duke shkuar në vlerat e shitjes 68-70 lekë për litër. Por sërish çmimi mjaft i lartë, krahasuar me shtetet europiane, nxiti shtimin e numrit të krerëve në stalla dhe për rrjedhojë edhe sasinë e qumështit të prodhuar. Në këto kushte kur sasia është e lartë edhe çmimi vazhdon të jetë i lartë, por kërkesa për këto produkte në rafte nuk ka një rikuperim në të njëjtat nivele, natyrshëm kjo ka sjellë një reduktim të çmimit të qumështit në 64-66 lekë sot që flasim”, pohon ai.

Rriten importet 33% për muajt janar-mars

Sipas të dhënave të Doganave për periudhën janar-mars

Përpunuesit theksojnë se vijojnë të përqendrojnë furnizimet me lëndë të parë për prodhim te fermerit vendas, por sipas tyre krahasuar me jashtë çmimet e qumështit si lëndë e parë janë më të lira.

“Çmimi i qumështit që vjen nga fermat e importit është më i lirë. Javën që shkoi arriti minimumin prej 38 cent në derën e fermës në Hungari. Bashke me transport (që i shton rreth 20% kosto) dhe taksen mbrojtëse të prodhimit vendas 10%, ai vjen këtu në pikat e grumbullimit me kosto rreth 59-61 leke pa TVSH, përsëri më lirë sesa çmimi i ofruar tek fermerët vendas. Fermat e shteteve te BE-së, siç është Hungaria apo dhe shtete të tjera janë mbështetur shumë nga politika dhe subvencione dhe vazhdojnë të subvencionohen gjë që ia ul shumë koston e prodhimit”, pohon z. Ndreka. Sipas të dhënave të doganave për muajt janar-mars u importuan 126,9 mijë kg qumësht pluhur. Krahasuar me janar-mars 2023 sasia e importuar ka rënë 54%.

Revista

(Vijon nga gazeta 482)

Kriteret, procedurat dhe mënyra e administrimit të fondit të programit për bujqësinë dhe zhvillimin rural

Masa 6. Fermat organike për periudhën në kalim, vitin e parë, në vlerën 100 000 (njëqind mijë) lekë, në vitin e dytë, 150 000 (njëqind e pesëdhjetë mijë) lekë, vitin e tretë 150 000 (njëqind e pesëdhjetë mijë) lekë dhe 200 000 (dyqind mijë) lekë për fermë të certifikuar.

i. Kritere specifike për masën

Përfitues të mundshëm: Fermerë individual, SHBB, person fizik ose juridik.

a. Aplikanti duhet të ketë NIPT aktiv; në rastin e aplikimit si grup fermerësh, aplikimi quhet i vlefshëm vetëm nëse të gjithë anëtarët e grupit kanë NIPT në status aktiv;

b. Përfitojnë të gjithë aplikuesit që janë në sistem/skemë certifikimi, në kalim (viti parë, viti i dytë dhe ose viti i tretë) ose të certifikuar organik, me kusht që sipërfaqja e mbjellë që certifikohet të mos jetë më e vogël se 0.5 ha;

c. Toka të jetë në pronësi të aplikuesit, në përdorim ose me qira për të paktën 5 vjet, përfshirë edhe vitin e aplikimit.

ii. Dokumentacioni që dorëzohet nga aplikanti, pas përfshirjes në Listën e të kualifikuarve a. Kontrata e lidhur nga aplikuesi me një trupë kontrolli të miratuar në MBZHR për specien/speciet dhe sipërfaqen e kultivuar;

b. Dokumentacionin e pronësisë së tokës apo marrjes me qira Pronësia mbi tokën bujqësore, vërtetohet me një nga dokumentet e mëposhtme:

• Certifikatë pronësie, e shoqëruar me hartën treguese dhe kartelën e pasurisë së paluajtshme;

• Akti i Marrjes së Tokës në Pronësi (AMTP), sipas legjislacionit për ndarjen e tokës bujqësore, bashkëlidhur me fragmentin e hartës kadastrale, të vërtetuar nga DAMT ose Njësia Administrative ku ndodhet ngastra.

Në të dy rastet, kur aplikuesi është një nga anëtarët e familjes bujqësore dhe pronësia i takon familjes bujqësore, është e nevojshme dakordësia e bashkëpronarëve të familjes bujqësore.

Kur aplikuesi merr tokë me qira:

• Kontratë qiraje me akt noterial ose një dokument të ligjshëm të nënshkruar mes palëve. Afati i qiradhënies të jetë jo më pak se pesë vjet duke përfshirë edhe vitin e aplikimit.

c. Fotokopje ose vërtetim të dokumentit të bankës për numrin e llogarisë aktive të aplikantit. Aplikanti të dorëzojë dokumentacionin e specifikuar në listën e të kualifikuarve brenda 20 ditëve kalendarike pas publikimit të kësaj liste.

iii. Dokumentacioni i dorëzuar në momentin e verifikimit

a. Dokumentet e certifikimit (certifikatë për statusin e certifikimit dhe anekset e certifikatës ku tregohet kultura e certifikuar) lëshuar nga një trupë kontrolli e miratuar nga MBZHR:

• AZHBR akseson dokumentet e certifikimit nga faqja zyrtare e trupës certifikuese;

• Kur dokumentet e certifikimit nuk janë të disponueshme në faqen zyrtare të trupës së certifikimit, ato dorëzohen nga aplikanti.

b. Faturë tatimore e fiskalizuar e trupës certifikuese/ose invoice kur nuk është kompani shqiptare;

c. Transfertë e bankës të subjektit që është certifikuar me vlerën e shërbimit;

d. Fotokopje ose vërtetim të dokumentit të bankës për numrin e llogarisë aktive të aplikantit, nëse nuk është dorëzuar më parë.

Në rastet kur dokumentet e mësipërme aplikanti nuk i disponon në momentin e verifikimit, mund t’i dorëzojë pranë Agropikës më të afërt ose zyrës qendrore të AZHBR-së fizikisht ose me postë. Këto dokumente skanohen dhe ngarkohen në sistem.

Masa 7. Implementimi dhe certifikimi Global GAP, përfshirë mbulimin e kostove të analizave të produkteve, në perime, fruta, rrush, ullinj, agrume dhe kultura të tjera bujqësore të certifikueshme, në masën 50 (pesëdhjetë) % të vlerës totale të faturës tatimore:

i. por jo më shumë se 175 000 (njëqind e shtatëdhjetë e pesë mijë) lekë, për sipërfaqe jo më pak se 1 (një) ha për certifikim individual;

i. por jo më shumë se 500 000 (pesëqind mijë) lekë, për sipërfaqe jo më pak se 3 (tre) ha në ambiente të mbrojtura dhe jo më pak se 10 (dhjetë) ha në fushë të hapur, për certifikim në grup me minimum 10 (dhjetë) fermerë të përfshirë;

ii. por jo më shumë se 700 000 (shtatëqind mijë) lekë, për sipërfaqe jo më pak se 15 (pesëmbëdhjetë) ha në ambiente të mbrojtura dhe jo më pak se 30 (tridhjetë) ha në fushë të hapur, për certifikim në grup me minimum 20 (njëzet) fermerë të përfshirë.

i. Kriteret specifike për masën

Përfitues të mundshëm: Fermerë individual, SHBB, person fizik ose juridik.

a. Aplikanti mund të jetë prodhues dhe/ose subjekt grumbullues/ eksportues i produkteve bujqësore.

b. Aplikanti për certifikim individual mund të përfitojë një certifikatë, e cila mund të përmbajë më shumë se një produkt, në sipërfaqe jo më pak se 1 (një) ha për një ose më shumë kultura të mbjella.

c. Aplikanti për certifikim në grup mund të përfitojë një certifikatë, e cila mund të përmbajë më shumë se një fermer prodhues në vendndodhje të ndryshme si dhe produkte të ndryshme.

d. Në rastin e aplikimit për certifikim në grup duhet të ketë marrëveshje dakordësie të aplikantit dhe prodhuesve, e cila përmban sipërfaqen e mbjellë, vendndodhjen e fermës të secilit prej tyre si dhe dokumentet e pronësisë apo të marrjes me qira për tokën bujqësore.

e. Aplikanti duhet të jetë në procedurë certifikimi me një trupë certifikimi (shqiptare ose e huaj) të akredituar dhe aprovuar nga Global GAP.

f. Aplikanti të ndjekë procedurën e miratuar deri në marrjen e certifikatës Global GAP.

g. Certifikata të ketë elementë të verifikueshëm on-line, për operatorin, trupën e certifikimit dhe organizmin akreditues në faqen zyrtare të Global GAP.

ii. Dokumentacioni që dorëzohet nga aplikanti, pas përfshirjes në Listën e të kualifikuarve

a. Kontrata e lidhur nga aplikanti me trupën e certifikimit të akredituar dhe aprovuar nga Global GAP.

b. Marrëveshja e dakordësisë së anëtarëve të certifikimit në grup (prodhuesve) me aplikantin. Dokumenti duhet të përmbajë sipërfaqen e secilit anëtar të grupit, vendndodhjen e fermës, si dhe dokumentet e pronësisë apo të marrjes me qira për tokën bujqësore për secilin prodhues.

Pronësia mbi tokën bujqësore, vërtetohet me një nga dokumentet e mëposhtme:

• certifikatë pronësie, e shoqëruar me hartën treguese dhe kartelën e pasurisë së paluajtshme;

• akti i marrjes së tokës në pronësi (AMTP), sipas legjislacionit për ndarjen e tokës bujqësore, bashkëlidhur me fragmentin e hartës kadastrale, të vërtetuar nga DAMT-ja ose njësia administrative ku ndodhet ngastra.

Në të dy rastet, kur aplikuesi është një nga anëtarët e familjes bujqësore dhe pronësia i takon familjes bujqësore, është e nevojshme dakordësia e bashkëpronarëve të familjes bujqësore.

Kur aplikuesi merr tokë me qira:

• kontratë qiraje me akt noterial ose një dokument të ligjshëm të nënshkruar mes palëve.

Afati i qiradhënies të jetë jo më pak se një vit duke përfshirë edhe vitin e aplikimit.

c. Fotokopje ose vërtetim të dokumentit të bankës për numrin e llogarisë aktive të aplikantit.

Aplikanti të dorëzojë dokumentacionin e specifikuar në listën e të kualifikuarve brenda 20 ditë kalendarike pas publikimit të kësaj liste.

iii. Dokumentacioni i dorëzuar në momentin e verifikimit

a. Certifikatë fotokopje e noterizuar dhe në gjuhën shqipe, që vërteton llojin e prodhimit të certifikuar si Global GAP, të lëshuar nga trupa e certifikimit e akredituar dhe aprovuar nga Global GAP.

b. Faturë tatimore për kostot e procesit të implementimit (kostot e konsulencës për implementimin Global GAP).

c. Faturë tatimore për koston e procesit të certifikimit (tarifat e Trupës Certifikuese, tarifat e Global GAP dhe të analizave të produkteve, tokës dhe ujit për ujitje).

d. Transfertën e bankës/SWIFT për faturat e mësipërme nga subjekti që është certifikuar.

e. Fotokopje ose vërtetim të dokumentit të bankës për numrin e llogarisë aktive të aplikantit, nëse nuk është dorëzuar më parë. Në rastet kur dokumentet e mësipërme aplikanti nuk i disponon në momentin e verifikimit, mund t’i dorëzojë pranë Agropikës më të afërt ose zyrës qendrore të AZHBR-së fizikisht ose me postë ose nëpërmjet e-Albania. Këto dokumente skanohen dhe ngarkohen në sistem.

PROCEDURA E APLIKIMIT PËR MASAT ME NR. 1-7 Aplikanti/përfaqësuesi i tij ligjor kryen regjistrimin në portalin eAlbania me kartën e identitetit. Pas regjistrimit, aplikantit i shfaqet në sistem dritarja “Aplikim për skemat kombëtare”. Aplikanti plotëson NIPT-in e fermerit, përzgjedh masën mbështetëse dhe plotëson (vetë deklaron) sasinë që ka (krerë, zgjoje, sipërfaqe) dhe jep komandën “dërgo”.

Rubrikat që shfaqen në sistem janë:

1. Masa mbështetëse.

2. Të dhënat e kartës së identitetit të aplikantit (në rast kur ka përfaqësues, të dhënat në formular të jenë ato të aplikantit).

3. Statusi nëse aplikanti ka NIPT Aktiv.

4. Vendndodhje e aplikimit.

5. Sasia e aplikuar (krerë/zgjoje/sipërfaqja në ha).

6. Vlera maksimale e përfitimit.

7. Numër kontakti.

8. Kodi i aplikimit dhe koha e regjistrimit në sistem, të cilat gjenerohen automatikisht nga sistemi.

9. Aplikanti pranon që të dhënat e tij personale të përdoren vetëm për qëllim të këtij aplikimi. AZHBR garanton mbrojtjen e të dhënave personale të aplikantëve sipas ligjeve në fuqi.

10. Aplikanti informohet se nuk mund të përfitojë nëse është debitor ndaj AZHBR-së, dhe/ose MBZHR-së dhe/ose nuk ka derdhur detyrimet koherente për sigurimet shoqërore.

11. Llogaria bankare e aplikantit/përfituesit.

Procedura e aplikimit përfundon me mesazhin në sistem “Aplikimi u regjistrua me sukses”.

PROCEDURA QË NDIQET PËR PËRZGJEDHJEN,

VERIFIKIMIN DHE PAGESAT PËR MASAT MBËSHTETËSE

ME NR. 1-7

1. Përveç sa përcaktohet në Kreun IV- “Informacion i përgjithshëm për aplikimin”, aplikimi për masën mbështetëse 1 dhe 2, bëhet mbi bazën e numrit të lopëve, deleve dhe /ose dhive të tufës bazë ekzistuese, përfshirë edhe kafshët riprodhuese meshkuj, të vërtetuar nga sistemi RUDA, ndërsa për masën 3 për numrin e zgjojeve që mbarështohen.

Aplikimi për masën mbështetëse nr. 4, bëhet mbi bazën e sipërfaqes që kultivohet në fakt dhe/ose që parashikohet të mbillet në sezonin e dytë.

Aplikimi për masën mbështetëse nr. 5, bëhet mbi bazën e sipërfaqes së mbjellë/kultivuar në fakt.

Pagesa, për masën 4 dhe 5, bëhet pas verifikimit në terren për sipërfaqen faktike të kultivuar, ndërsa për masën 1, 2 dhe 3 sipas numrit faktik të tufës bazë dhe zgjojeve.

Për masën 4, për perimet në serra, bëhet të paktën një verifikim në terren.

2. Me përfundimin e fazës së aplikimit, sistemi gjeneron automatikisht listat e aplikantëve për çdo masë mbështetëse.

3. Me përfundimin e aplikimeve dhe kontrollit administrativ të dokumenteve që gjenerohen on-line, AZHBR shpall brenda 20 ditëve kalendarike, listën e aplikimeve të kualifikuara dhe dokumentet e kërkuara sipas masës përkatëse, në faqen zyrtare të saj www.azhbr. gov.al.

4. Aplikantët, sipas evidentimeve në listën e shpallur, kanë afat deri në 20 ditë kalendarike nga data e shpalljes së listës, të dorëzojnë dokumentet e kërkuara në Agropikën më të afërt ose në zyrat qendrore të AZHBR-së, ose me postë në zyrat qendrore të AZHBRsë. Përjashtimisht, vetëm mosdorëzimi i dokumentit të llogarisë bankare nuk pengon vijimin e procedurave të verifikimit në terren.

5. Për rastet e aplikimeve si “Grup Fermerësh”, përfaqësuesi i grupit që bën aplikimin, lajmërohet nëpërmjet sistemit për statusin e aplikimit për të gjithë anëtarët e grupit.

6. Inspektori/specialisti i Agropikës për çdo dokument të paraqitur nga aplikanti/përfaqësuesi ligjor apo çdo dokument tjetër të gjeneruar nga regjistrat publik, mban proces verbal në dy kopje, të marrjes në dorëzim të dokumenteve dhe i dërgon në AZHBR, Tiranë.

7. Dosja origjinale transferohet nga zyrat e aplikimit në AZHBR përmes protokollit në Sektorin e SPAP/AZHBR.

8. DPAP/SPAP bën kontrollin administrativ të dokumentacionit, si të atyre që gjenerohen nga sistemi on-line dhe të atyre që ndodhen në dosjen e aplikimit dhe në përputhje me kriteret, aprovon/ s’kualifikon aplikimet përkatëse.

9. Grupi i verifikimit në terren në prani të aplikantit ose të përfaqësuesit ligjor, kryen verifikimet e nevojshme dhe plotëson formularin e verifikimit sipas masës përkatëse. Formulari i verifikimit firmoset nga aplikanti/përfaqësuesi i tij ligjor dhe gjithë grupi i verifikimit. Për çdo rast aplikanti/përfaqësuesi ose ndonjë përfaqësues i grupit të verifikimit mund të bëjë observimet e nevojshme dhe të firmosë.

10. Kur grupi i verifikimit ka mendime të ndryshme në lidhje me gjetjet faktike në terren, një ekip i Drejtorisë së Kontrollit të AZHBRsë qendër, bën riverifikim të rastit, vendimi i argumentuar i të cilit është i pa kontestueshëm administrativisht nga palët.

11. Në momentin e verifikimit aplikanti/përfaqësuesi ligjor i dorëzon grupit të verifikimit dokumentet e nevojshme të parashikuara në këtë udhëzim.

12. Procedurat e pranimit, procesit të aplikimit dhe verifikimeve

Kriteret, procedurat dhe mënyra e administrimit të fondit të programit për bujqësinë dhe zhvillimin rural

përcaktohen në Manualin e Procedurave të Implementimit të Skemave Kombëtare 2024.

13. Në këtë manual përcaktohen edhe afatet konkrete për shqyrtimin e dosjeve të aplikantëve, shpalljen e listës përfundimtare të fituesve, kohën dhe mënyrën e disbursimit të fondeve tek përfituesit.

14. Për aplikimet e skualifikuara nga kontrollet administrative dhe në terren, AZHBR shpall në faqen zyrtare të internetit listën e subjekteve të skualifikuara me arsyet e skualifikimit.

KRITERET, DOKUMENTACIONI DHE PROCEDURA PËR MASËN 8: MBËSHTETJE PËR NAFTËN PËR PUNIMET E MEKANIZUARA NË BUJQËSI.

PËRKUFIZIME

1. “Kulturë bashkëshoqëruese” është ajo bimë që mbillet njëkohësisht me një bimë tjetër, të quajtur bimë kryesore (p.sh., fasulja është një bimë bashkëshoqëruese, nëse mbillet bashkë me misrin që konsiderohet kulturë kryesore).

2. “Parcelë me kulturë bujqësore dominuese” do të quhet një parcelë e mbjellë me më shumë se një bimë, por që sipërfaqja e mbjellë me njërën nga bimët (bima dominuese) zë të paktën 70% të sipërfaqes së parcelës.

3. “Parcelë me mbjellje mikse” do të quhet një parcelë e mbjellë, në të cilën asnjëra prej bimëve të mbjella në këtë parcelë nuk mbulon më tepër se 70% të sipërfaqes së parcelës.

4. “Sezoni i mbjelljes” lidhet me kohën e mbjelljes. Sezoni i parë përfshin mbjelljet e kulturave bujqësore në periudhën 1 tetor 2023 deri më 31 maj 2024. Sezoni i dytë përfshin mbjelljet e kulturave bujqësore në periudhën 1 qershor 2024 deri më 30 shtator 2024.

KRITERET DHE NORMATIVAT E PËRFITIMIT

1. Masa e mbështetjes për naftën për bujqësinë mbulon kryerjen e punimeve të mekanizuara në kulturat bujqësore, sipas përcaktimeve në Aneksin 6, bashkëlidhur këtij udhëzimi.

2. Subjekte përfituese nga skema mbështetëse për naftën për bujqësinë janë ato subjekte, të cilat për aktivitetin e tyre bujqësor kryejnë punime të mekanizuara në kulturat bujqësore.

3. Aplikanti duhet të ketë NIPT aktiv. Në rastin e aplikimit si grup fermerësh, aplikimi quhet i vlefshëm vetëm nëse të gjithë anëtarët e grupit kanë NIPT me status aktiv.

4. Çdo subjekt përfitues, duhet të provojë se ka tokë bujqësore në pronësi apo përdorim, sipas përcaktimeve dhe dokumentacionit të kërkuar në këtë udhëzim.

5. Aplikanti vetëdeklaron kulturat bujqësore të mbjella ose që parashikon të mbjellë, sipas përcaktimeve të formularit të aplikimit on line.

6. Për të gjitha llojet e subjekteve përfituese (fermer individual/ grup fermerësh), madhësia minimale e sipërfaqes së deklaruar për kryerjen e punimeve të mekanizuara në kulturat bujqësore, duhet të jetë jo më pak se 1 (një) ha, e përbërë nga parcela/ngastra me sipërfaqe jo më pak se 0.1 ha.

7. Në rastin e aplikimit si grup fermerësh duhet të kenë marrëveshje dakordësie, e cila ngarkohet në sistem. Në marrëveshje përcaktohet:

• Sipërfaqja totale dhe e mbjellë/që do mbillet për çdo anëtar dhe si grup, si dhe përfaqësuesi i grupit/subjektit që bën aplikimin;

• Sipërfaqja e tokës për të cilën aplikohet të jetë e mbjellë/të mbillet me të njëjtën kulturë bujqësore, është kusht përfitimi për grupin.

8. Marrëveshja tip e dakordësisë/bashkimit të anëtarëve të grup fermerëve jepet në Aneksin 2 (M 8).

Përfaqësuesi i grupit që bën aplikimin, lajmërohet nëpërmjet Sistemit të Menaxhimit të Informacionit për statusin e aplikimit për të gjithë anëtarët e grupit.

9. Normativat e konsumit të naftës për punimet e mekanizuara, sasia e naftës dhe vlera në lekë që përfitohet nga çdo subjekt përfitues, sipas kulturave bujqësore/grup-kulturave, paraqiten në Aneksin 7, bashkëlidhur këtij udhëzimi.

10. Përfitimi në vlerë, për sipërfaqen që kultivohet është, si më poshtë vijon:

i. deri në 100% të vlerës, për fermerët/aplikantët me sipërfaqe deri në 10 ha, sipas përllogaritjeve të bëra, referuar Aneksit 7, bashkëlidhur këtij udhëzimi;

ii. Për sipërfaqen mbi 10 (dhjetë) ha, masa e përfitimit zvogëlohet me 50%, përjashtuar rastet e aplikantëve me status “Grup fermerësh” ose “SHBB”, të cilët përfitojnë 100% të vlerës.

11. Përcaktimi i sasisë së naftës për të përllogaritur vlerën në lekë, që përfiton aplikanti është i lidhur me sipërfaqen e kultivuar dhe llojin e kulturës bujqësore sipas vetëdeklarimit. Në rast se këto sipërfaqe nuk janë të kultivuara apo nuk kultivohen sipas vetëdeklarimit, subjekti përfitues duhet të kthejë mbrapsht vlerën përkatëse, në të

kundërt, përbën element penalizues në momentin e verifikimit.

PËRLLOGARITJA E MASËS SË PËRFITIMIT

1. Formula mbi përllogaritjen e masës së përfitimit, në përputhje me kriteret dhe normativat e përfitimit, është si vijon:

a) për parcela me kulturë bujqësore dominuese dhe mbi 1 dynym, sasia e naftës = sipërfaqe parcelë e mbjellë/kultivuar * normativën e naftës që përfitohet në barasvlerë të lehtësimit fiskal për kulturën kryesore.

b) për parcela me mbjellje mikse mbi 2 dynymë, sasia e naftës = shuma e sasive të llogaritura të naftës për çdo kulturë (sasia e naftës për çdo kulturë = sipërfaqe e mbjellë me bimën përkatëse * normativën e naftës që përfitohet për këtë kulturë).

c) Për parcelat mikse 1–2 dynymë, sasia e naftës = sipërfaqe parcelë e mbjellë/kultivuar * normativën fikse. Normativa fikse është 8 litra për dynym.

APLIKIMI PËR MBËSHTEJE PËR NAFTËN PËR BUJQËSINË

1. Çdo subjekt që plotëson kriteret e përcaktuara në këtë udhëzim, duhet të bëjë aplikimin online, duke plotësuar të dhënat nëpërmjet vetëdeklarimit dhe duke ngarkuar në sistem dokumentacionin e kërkuar.

2. Formulari i aplikimit online nëpërmjet e-Albania plotësohet nga aplikanti mbi bazë vetëdeklarimi, në lidhje me:

a) parcelat që kultivohen gjatë vitit (mbjelljet e para);

b) kulturat e mbjella apo që do të mbillen në ato parcela gjatë vitit (mbjelljet e para).

3. Deklarimi i mbjelljeve nga aplikanti bëhet si vijon:

Fermeri do të deklarojë sipërfaqet e mbjelljeve të para të kulturave bujqësore, që përfshin mbjelljet në periudhën e vjeshtës dhe të pranverës (1 tetor 2023 deri më 31 maj 2024). Sipërfaqja e deklaruar përfshin vetëm mbjelljet e para dhe llogaritet e kultivuar vetëm një herë.

Deklarimi i mbjelljeve nga aplikanti, bëhet si vijon:

a) Për perimet e serrës, fermeri do të deklarojë sipërfaqet që ka të mbjella me perime serre në momentin e aplikimit dhe/ose sipërfaqet që do të mbjellë deri më 31 maj 2024.

b) Për drufrutorët, fermeri do të deklarojë sipërfaqen ekzistuese të mbjellë me këto bimë në momentin e kryerjes së aplikimit, si dhe sipërfaqet që do të mbillen deri më 31 maj, 2024, me kusht që sipërfaqet e reja të mos jenë zëvendësime të sipërfaqeve të deklaruara të mbjella me të njëjtat bimë ose me bimë të tjera.

c) Për kulturat në fushë të hapur, për bimët njëvjeçare të arave dhe perimet e fushës, fermeri do të deklarojë sipërfaqet: (i.) me bimët e arave të mbjella në vjeshtën 2023 (fakt në momentin e aplikimit) dhe/ ose që do të mbillen deri më 31 maj 2024; (ii.) me perimet e fushës që ka mbjellë (fakt në momentin e aplikimit) ose që do të mbjellë deri në 31 maj 2024. Në rastin e bimëve bashkëshoqëruese, sipërfaqja do të deklarohet vetëm një herë, vetëm për bimën kryesore. Për bimët foragjere shumëvjeçare dhe bimët aromatike-mjekësore, fermeri do të deklarojë sipërfaqen e mbjellë me këto bimë në momentin e kryerjes së deklarimit, si dhe sipërfaqet që do të mbillen deri 31 maj 2024, me kushtet e përcaktuara në pikën “b” për drufrutorët.

Kulturat bujqësore/grup-kulturat që mbështeten nga skema e naftës për bujqësinë përcaktohen në Aneksin 6.

4. Gjatë aplikimit online, çdo dokument i kërkuar, sipas këtij udhëzimi, do të skanohet dhe ngarkohet në mënyrë elektronike nga aplikuesi, me përjashtim të dokumentit/dokumenteve që ofrohen automatikisht nga portali e-Albania).

5. Dokumentacioni i kërkuar për t’u ngarkuar online, sipas këtij udhëzimi, duhet të jetë në origjinal ose i noterizuar, si dhe të jetë në gjuhën shqipe ose në rast se është në gjuhë të huaj, të jetë i përkthyer nga një përkthyes i autorizuar dhe i vërtetuar nga noteri.

6. Dokumentacioni i pronësisë së tokës (certifikata) i ngarkuar në sistem do të konsiderohet i vlefshëm nëse gjatë kontrollit administrativ konfirmohet nga ASHK-ja.

Në rastin kur në sistem ngarkohet AMPT do të konsiderohet e vlefshme nëse gjatë kontrollit administrativ konfirmohet nga ASHK-ja ose njësitë e vetëqeverisjes vendore (NJVV).

Të vlefshme konsiderohen edhe konfirmimet për dokumentacionin te pronësisë (certifikatë ose AMTP), të bëra në aplikimet për naftën për bujqësinë në vitin 2021, 2022 dhe/ose 2023.

7. Dokumentacioni që duhet të ngarkohet në sistem është në varësi të statusit të pronësisë apo përdorimit të tokës bujqësore për të cilën aplikohet dhe statusit të regjistrimit të saj në ASHK. Në mënyrë të përmbledhur, dokumentacioni i kërkuar sipas skenarëve të ndryshëm, është si më poshtë:

8. Kontratat e vlefshme të qiramarrjes, të cilat duhet të përfshijnë edhe vitin 2024, të lidhura me ish-drejtoritë e bujqësisë, MBZHR-ja ose komunat/bashkitë, kanë të njëjtën vlerë me ato të bëra pranë noterit publik.

9. Kur gjatë kontrollit administrativ të dokumentacionit, sipërfaqet

e parcelave sipas AMTP-së rezultojnë me diferenca me ato sipas ASHK/NJVV, merren në konsideratë të dhënat e ASHK/ NJVV.

10. Marrëveshje dakordësie kërkohet edhe në rastet kur aplikanti është njëri prej bashkëpronarëve sipas AMTP/certifikatës së pronësisë së tokës bujqësore. Modeli tip i marrëveshjes së dakordësisë jepet në Aneksin 8, bashkëlidhur këtij udhëzimi.

11. Kur certifikata e pronësisë së tokës bujqësore është në pronësi të personit/ve të ndryshëm nga aplikanti, kërkohet kontratë qiraje/huapërdorjeje, pavarësisht se aplikanti mund të jetë anëtar i të njëjtës familje, por nuk është një prej bashkëpronarëve në dokumentin e pronësisë.

12. Nëse akti i marrjes së tokës në pronësi (AMTP), i ngarkuar në sistem nga aplikuesi, nuk konfirmohet nga ASHK, AZHBR-ja kërkon konfirmim zyrtar të këtij dokumenti me sipërfaqen totale dhe sipërfaqen e parcelave nga njësia administrative/bashkia përkatëse. Përgjigjia pozitive/negative ngarkohet në sistem.

13. Do të konsiderohen të vlefshme edhe kontratat e qiramarrjes/ huapërdorjes/dokument të ligjshëm të firmosur nga palët. Në rast se kontrata ose dokumenti janë të panoterizuara duhet të jetë i konfirmuar nga njësia administrative dhe të përfshijë dokument identifikimi të palëve. Ato përmbajnë sipërfaqen totale dhe të parcelave të tokës bujqësore objekt qiramarrjeje/ huapërdorje, si dhe vendndodhjen e secilës parcelë. Kontrata/dokumenti përfshin edhe të drejtën e përdorimit të tokës për vitin 2024.

14. Procedura e aplikimit nëpërmjet portalit e-Albania përfundon me dërgimin e suksesshëm të formatit elektronik të formularit të aplikimit në sistem dhe aplikuesi njoftohet me mesazh elektronik. Aplikimi elektronik programohet në mënyrë që të mos lejojë vazhdimin e plotësimit të aplikimit, nëse nuk përmbushen kriteret bazë të kualifikimit në lidhje me madhësinë e sipërfaqes totale të deklaruar, madhësinë e parcelave, kulturat e mbjella dhe tipin e dokumentacionit në lidhje me tokën bujqësore.

15. Të gjitha aplikimet e kryera nëpërmjet e-Albania, i nënshtrohen procesit të kontrollit administrativ, që shqyrton përputhjet e vetëdeklarimeve, në lidhje me parcelat, sipërfaqet, kulturat dhe dokumentacionin që i mbështet këto deklarime.

16. Pas kontrollit administrativ, aplikanti njoftohet mbi rezultatin e aplikimit (i kualifikuar/i skualifikuar).

17. Të dhënat elektronike të dërguara gjatë aplikimit administrohen nga AZHBR-ja, sipas legjislacionit në fuqi.

18. Informacion i nevojshëm për mënyrën e aplikimit, kriteret e përfitimit dhe të procedimit deri në përfitimin e vlerës përkatëse të mbështetjes për naftën për bujqësinë, do të ofrohet pranë AREB-ve, pranë Agropikave si dhe në faqet zyrtare të internetit të AZHBR -së.

PROCEDURA QË DO TË NDIQET PËR KUALIFIKIMIN, VLERËSIMIN, PËRFITIMIN E MBËSHTETJES PËR NAFTËN PËR BUJQËSINË DHE KONTROLLIN

1. Kontrolli administrativ i vetëdeklarimit dhe i dokumentacionit të aplikantit, të ngarkuar/gjeneruar nga sistemi online ose të administruara shkresërisht bëhet nga punonjësi i ngarkuar për kontrollin. Në përputhje me kriteret, bëhet miratimi/skualifikimi i aplikimeve përkatëse dhe përllogaritet sasia e naftës për bujqësinë që përfiton aplikanti.

2. Punonjësit e ngarkuar për kontrollin administrativ përzgjidhen nga stafi i AREB-eve dhe AZHBR-së.

3. Punonjësit që do të merren me kontrollin administrativ, aksesojnë aplikimet online nëpërmjet e-Albania ose Sistemit të Menaxhimit të Informacionit të naftës për bujqësinë, me anë të kredencialeve të përcaktuara nga e-Albania/AKSHI.

Vështirësia e mbrojtjes së perimeve ndaj këtyre dëmtuesve argumentohet me disa fakte

• Japin shumë gjenerata gjatë vitit dhe kjo kërkon numër të madhe trajtimesh me insekticide, të cilat nga ana e tyre ndosin prodhimin dhe mjedisin, vrasin insektet e dobishme.

• Kanë një numër të madh bimësh të egra ku mbijetojnë për të kaluar në bimët perimore

• Nga numri i madh i breznive brenda sezonit, fitojnë shpejt rrezistencë ndaj produkteve të mbrojtjes së bimëve.

• Japin dëme direkte në dëmtimin e prodhimit duke thithur lëngjet në trupin e bimëve, por dhe duke u bërë shkaktarë të kërpudhave saprofite (joparazitare) të blozës, e cila pengon diellin dhe dobësojnë forcën përpunuese të fotosintezën. Kjo shtresë bloze mbi bimë e fruta, dëmton vlerën e tyre tregtare.

Këndi i Mbrojtjes intelegjente të biMëve

Përvojë nga mbrojtja me masa parandaluese jo kimike të perimeve në serra, ndaj insekteve si tenja (Tuta absoluta) dhe krahëbardha (Trialeorodes vaporariorum)

Në perime dëmtuesit më kryesorë janë krahëbardha (Trialeorodes vaporariorum), këpusha (Tetranychus urticae), tenja (Tuta absoluta), afidet, tripset dhe aty ku nuk ka qarkullim bujqësor është edhe nematoda gungë-formuese në rrënjë. Meloidogyne spp)

• Këto dëmtues, kush më shumë e kush më pak, janë edhe transmetues të sëmundjeve virusale nga bima e prekur te bimët e paprekura nga viruset.

Masat parandaluese që përshkruhen më poshtë, janë të dobishme për të gjithë insektet që përmendëm më sipër, por në këtë shkrim, do të ndalemi në vlerën e këtyre masave te dy dëmtues, si Tuta dhe Krahëbardha.

Këto dy dëmtues janë mikroflutura, të cilat nuk fluturojnë në distanca të mëdha, por vetëm pak metra largësi.

Cilat janë burimet nga mund të vijë infeksioni mbi fidanat dhe perimet e rritura?

• Janë fidanat e infektuara nga tuta dhe krahëbardha.

• Barërat e egra ku këto dëmtues rriten mirë, gjinden si jashtë serrave, ashtu edhe brenda tyre. Këto barëra janë: laboti, nena, qumështoret, rrudheja, kungulloret e egra, rrapica, lëpjeta, etj. Numri i bimëve strehuese për krahëbardhën janë shumë më të mëdha në numër, se sa ato që strehojnë insektin Tuta absoluta.

• Perimet e mbjella si bimë e parë, shërbejnë gjithashtu si burim infeksioni, sepse insektet kalojnë te perimet e mbjella si mbjelje e dytë brenda sezonit.

Po sjell disa raste nga përvoja

ime personale në nivel ferme, se si masat higjenizuese kanë shmagur trajtimet kimike deri në 80 dhe 100 %.

Rasti i parë. . Në ish serrat me xham të Elbasanit (pranë kombinatit të metarlogjikut), viti 1983.

Këtu ishin të mbjella 30 ha perime nën serrat me xham. Në këto vite ka pasur një invazion nga krahëbardha. Brenda një sezoni bujqësor realizoheshin 18-20 trajtime me inskticide.

Ky infeksion i madh ndodhte sepse në gjysmën tjetër të serrës prodhoheshin fidanat e infektuar dhe infeksioni kalonte te fidanat e mbjellë, si mbjellje e parë e bimës së domates.

Kur e vrojtuan këtë fenomen, udhëzuam që fidanat të mbilleshin në një serrë më vete, e cila më parë ishte pastruar nga barërat e egra, si dhe vetë struktura e serrës, xhama dhe skeleti i hekurit, para mbjelljes së farës për prodhimin e fidanit u spërkat me insecticide. Së dyti, në fidanat e rinj ku ishin infektuar kotiledonet, këto të fundit u prenë me brisqe rroje ose gërshërë të vogla, dhe mbetjet me pupat dhe vezët e krahëbardhës u dogjën.

Higjenizuam të gjithë territorin brenda dhe jashtë serrave nga barërat e egra strehuese të krahëbardhës.

Pas dy viteve, numri i trajtimeve u pakësua nga 18-20, në 4-5 trajtime në vit dhe më vonë duke u ndërgjegjësuar specialistët dhe punëtorët për rolin e masave higjenizuese, trajtimet u paksuan në minimum.

Krahëbardha në ato vite quhej “insekt pa shpirt”

Rasti i dytë. Një serrë në Ndroq e Vellezërve Dardha, nuk pranonin të fillonin prodhimin e perimeve biologjike, sepse bënin 7-8 trajtime për mbrojtjen e domates dhe katravecit nga krahëbardha.

I pyeta ku e prodhoni fidanin? Ato e prodhonin në serrën e një miku të tyre në Pezë.

Kur shkova atje, pashë një rrëmujë totale si në mjedisin me plot arka dhe hekurishte, por edhe barëra të egra të infektura rëndë nga nga krahëbardha. Fidanat e perimeve të prodhuara në këto mjedise kishin infeksion ekstrem.

Rasti tretë. Në serrat e grupit të prodhuesve të perimeve biologjike në Llakatund, Vlorë. Edhe këtu morëm të njëjtat masa higjenizuese. Pas dy viteve ky dëmtues nuk ishte më shqetësim për fermerët. Në atë kohë për këtë grup fermerësh biologjikë, kujdesej agronomi mbrojtjes së bimëve Mendim Baçaj.

Rasti i katërt. Në Shkozet te serra prej 0, 5 ha të prodhuesit Fatmir Kallbaqi, ishin bërë të njëtat gabime dhe u morën të njëjtat masa higjenizuese . Prodhuesi i perimeve, Fatmiri vitin tjetër tha, -u largua krahëbardha. Krahëbardha nuk do largohej, nëse nuk do të ishin ndërprerë rrugët e shumëzimit. (Shih foton nr. 2)

Rasti i pestë ishte te një serrë e madhe në Fushë-Krujë. Atje infeksioni i lartë nga tenja (Tuta absoluta ) dhe krahëbardha (Trialeorodes vaporariorum) vinte si nga fidanat e infektuarr, ashtu edhe nga

Në serrën e Ndroqit hoqëm dorë nga kjo metodë prodhimit të fidanave dhe filluam të prodhojmë fidanat e pastër nga krahëbardha. Pas një viti, nuk bëmë më trajtime për krahëbardhën në serrë. (Shih foton nr. 1)

perimet, mbjelljet e para. Pas masave të përshkruara më lart, infeksionet e krahëbardhës u stabilizuan dhe pas dy viteve u kufizuan trajtimet me insekticide.

(Shih fotot nr. 3 dhe 4)

Rroli që kanë masat parandalzuese ndaj dëmtuesve të tillë ka çuar edhe në prodhimin e rrjetave të imta, me të cilat mbulohet serra. Rrjeta të tilla janë pengesa fizike parandalimi për futjen e insekteve si krahëbardha, tuta absoluta dhe insekte të tjerë me trup të vogël. Rrjetat përdoren edhe në kushte fushore, kjo vetëm e vetëm për të shmangur mbrojtjen kimike.

(Shih foton nr. 5)

Për të ruajtur gjelbërimin mes blloqeve të serrave, mund të mbillen bimë graminore si lolium, por duke e korrur shpesh. Forogjeret e familjes graminore (Loliumet), preken më pak nga këto dëmtues. Masat higje nizuese janë frutdhënëse edhe në perimet e fushës, por jo me të njëjtin rezultat si në mbrojtjen e perimeve, të cilat rriten në serra.

Rasti serrës në Fushë-Krujë. Në njërën anë të serrës perime të rritura me infeksion nga krahëbardha dhe tenja (Tuta absoluta), djathtas ngjitur sapo janë mbjellë domatet, mbjellja e dytë. Në këtë rast dy pjesët e serrës u izoluan me fletë plasmasi. (në foto agronomi Enver Isufi, gjatë ditëve për këshillime teknike në këtë serrë) Foto nr. 3

Fushë-Krujë. Foto djathtas: E. Isufi duke shkulur dhe larguar bimët e egra jasht serrës. Pas pastrimit të teritorit një konsultë mes specialistëve dhe pronarit të serrës Mehmet Loci. (viti 2010): Në foto edhe Prof. Abdulla Kapidani. (majtas në tavolinën e konsultimeve)

Prof. Ass. Enver Isufi, Agronom në Mbrojtjen e Bimëve dhe Bujqësinë Biologjike

serrën e “Vëllezërve Dardha” në Ndqoq, Tiranë. Pamja nga pastrami i serrës nga barërate egra, të infektuara nga krëhëbardha (viti 2002)

Barëra të egra të infektuara me krahëbardhën në serrën e F. Kallbaqit, Shkozet, Durrës.

Serra të mbuluara me rrjete parandaluese për futjen e insekteve të vegjël në serrë

Kriteret, procedurat dhe mënyra e administrimit të fondit të programit për bujqësinë dhe zhvillimin

4. Gjatë kontrollit administrativ shqyrtohet përputhja e vetëdeklarimeve në lidhje me parcelat, sipërfaqet, kulturat dhe dokumentacionin që i mbështet këto deklarime:

a) nëse dokumentacioni i ngarkuar në aplikim është dokumentacioni i duhur, me karakteristikat dhe elementet e kërkuara sipas këtij udhëzimi;

b) nëse të dhënat e dokumentacionit të ngarkuar në aplikim, përkojnë me të dhënat e identitetit të aplikuesit; Pas kontrollit, sipas shkronjës “a” dhe shkronjës “b”, punonjësi që bën kontrollin lë një shënim në sistem, duke: i. konfirmuar që dokumentacioni i ngarkuar ËSHTË sipas kërkesave që lidhen me llojin e dokumentacionit.

ii. konfirmuar që dokumentacioni i ngarkuar NUK ËSHTË sipas kërkesave mbi llojin e dokumentacionit. Në këtë rast punonjësi shënon në sistem çfarë problematike ka ky dokumentacion; c) nëse sipërfaqet e vetëdeklaruara për mbjellje janë të mbështetura me dokumentacionin e duhur pronësor apo të përdorimit të tokës. Për këtë, punonjësi kontrollon formularin e aplikimit për sipërfaqet e çdo parcele dhe verifikon nëse parcela është në dokumentet e ngarkuar në sistem dhe e konfirmuar me vërtetimin “pozitiv/negativ” nga ASHK/NJVV.

d) gabime të tjera të mundshme.

Pas kontrollit, sipas shkronjës “c” dhe shkronjës “d”, punonjësi lë një shënim në sistem, duke:

i. konfirmuar që sipërfaqet dhe mbjelljet e deklaruara JANË sipas kërkesave të këtij udhëzimi dhe të bazuara në dokumentacion; ii. konfirmuar që sipërfaqet dhe mbjelljet e deklaruara NUK JANË sipas kërkesave të këtij udhëzimi dhe nuk janë të bazuara në dokumentacion. Në këtë rast, punonjësi shënon në sistem arsyet e këtij konstatimi dhe do të kërkojë nga aplikuesi që të plotësojë dokumentacionin në afatin e përcaktuar sipas këtij udhëzimi; iii. shënime mbi gabime të tjera, të identifikuara nga punonjësi që kryen kontrollin.

5. Në përfundim të procesit të verifikimit administrativ të mësipërm, aplikanti njoftohet për një nga situatat e mundshme si më poshtë: a) aplikimi është gjykuar i vlefshëm dhe ka kaluar në fazën e përllogaritjes së përfitimit të naftës për bujqësinë; b) aplikimi ka mangësi dhe kërkon veprime shtesë nga aplikanti, të cilat ai duhet t’i kryejë brenda 20 ditëve kalendarike, nga momenti i njoftimit.

6. Pas kthimit të përgjigjes elektronike nga aplikanti ose në mungesë të kësaj përgjigjeje brenda afateve zyrtare, në lidhje me plotësimet dokumentare apo plotësimet e fushave të caktuara të formës në afatin e kërkuar, punonjësi që ka trajtuar aplikimin përkatës bën ndryshimet e nevojshme në formën dhe dokumentacionin, dhe në bazë të informacionit shtesë të paraqitur ose mungesës së tij, merr vendimet e mëposhtme:

a) aplikimi gjykohet i vlefshëm në mënyrë tërësore; b) aplikimi gjykohet i vlefshëm në mënyrë pjesore (vetëm për ato sipërfaqe dhe të mbjella që kanë rezultuar në respektim të kërkesave të këtij udhëzimi);

c) aplikimi refuzohet.

7. Aplikimet me statusin përkatës, sipas pikës 6 më sipër, i kalojnë për miratim Drejtorisë së Përzgjedhjes dhe Aprovimit të Projekteve. Drejtoria mund të bëjë ndryshime të argumentuara, duke lënë shënim në sistem dhe në përfundim të këtij procesi miraton aplikimet sipas statusit të tyre.

8. Në përfundim të procesit të kontrollit administrativ përgatitet lista e aplikimeve të miratuara si dhe lista e aplikimeve të skualifikuara.

9. Për menaxhimin e procesit për mbështetjen e fermerëve me naftë për bujqësinë, përdoret Sistemi i Menaxhimit të Informacionit (SMI), i cili mundëson:

a) menaxhimin e aplikimeve online, duke mundësuar/lehtësuar grumbullimin dhe shqyrtimin administrativ të tyre;

b) përllogaritjen e sasisë së naftës dhe vlerën përkatëse që përfitohet, mbështetur në vetëdeklarim dhe duke u bazuar te sipërfaqet e

tokës bujqësore dhe kulturat e deklaruara;

c) përzgjedhjen e subjekteve përfituese që do t’i nënshtrohen kontrollit në terren;

d) menaxhimin e procesit të kontrollit në terren që do të vlerësojë përputhshmërinë e vetëdeklarimeve me situatën reale në terren;

e) gjenerimin e raportimeve të ndryshme në faza të caktuara të procesit.

10. Lista e përfituesve me vlerën përkatëse (në lekë) të përllogaritur për subjektet përfitues publikohet në faqen zyrtare të internetit të AZHBR-së.

11. Pas shpalljes së listës së përfituesve kryhen kontrollet në terren dhe vazhdojnë në varësi të periudhave të deklaruara për mbjelljen e kulturave. Çdo subjekt përfitues i naftës për bujqësinë është subjekt potencial kontrolli.

12. Kontrolli i subjekteve përfituese për naftën për bujqësinë mund të jetë i plotë ose me zgjedhje rastësore. Kontrolli do të jetë i plotë për të gjitha subjektet përfituese me sipërfaqe mbi 10 ha dhe me zgjedhje rastësore për subjektet përfituese me sipërfaqe deri në 10 ha. Kontrolli me zgjedhje rastësore duhet të bëhet sipas kritereve të zgjedhjes përfaqësuese, duke pasur parasysh shpërndarjen gjeografike të përfituesve, madhësinë e fermës përfituese, kulturën bujqësore përfituese dhe sezonin e mbjelljeve. Kontrolli në terren duhet të bëhet për jo më pak se 10% të subjekteve përfituese, përfshirë kontrollin e të gjitha subjekteve me sipërfaqe mbi 10 ha si dhe subjektet me statusin “Grup fermerësh” dhe “SHBB”.

13. Grupi i kontrollit në terren bën verifikimin në vend, duke lajmëruar paraprakisht subjektin përfitues për praninë e tij ose përfaqësuesin ligjor të pajisur me prokurë. Grupi i kontrollit paraqitet te subjekti përfitues për t’u kontrolluar me formularin e vetëdeklarimit të sipërfaqeve të planifikuara për t’u kultivuar prej tij.

14. Grupi i kontrollit, në prani të subjektit përfitues ose të përfaqësuesit ligjor, kryen verifikimet e nevojshme dhe plotëson raportin e verifikimit. Raporti i verifikimit firmoset nga subjekti përfitues/përfaqësuesi i tij ligjor dhe i gjithë grupi i verifikimit. Për çdo rast që subjekti përfitues nuk pranon vendimin e grupit të verifikimit, ai mund të bëjë shënimet/komentet e nevojshme dhe të firmosë për to. Formularët/raportet e verifikimit në terren, përgatiten sipas Aneksit 9, në përputhje dhe në zbatim të këtij udhëzimi.

15. Kur grupi i verifikimit ka mendime të ndryshme me subjektin përfitues, në lidhje me gjetjet faktike në terren, përkundrejt formularit të vetëdeklarimit, një ekip i Drejtorisë së Kontrollit në AZHBR, bën riverifikim të rastit, vendimi i argumentuar i të cilit është i përfundimtar nga pikpamja administrative.

16. Informacioni i raportit të verifikimit, ngarkohet në Sistemin e Menaxhimit të Informacionit (SMI) të naftës për bujqësinë, sipas kërkesave të sistemit.

17. Në vlerësimin e përputhshmërisë së vetëdeklarimeve me situatën reale në terren, shmangia e lejuar e faktit të verifikuar të kulturave dhe e sipërfaqes së kultivuar, në raport me vlerën në lekë të përfituar/kaluar në llogarinë bankare, sipas aplikimit të miratuar, duhet të jetë jo më e madhe se 20%. Devijimi mban parasysh, si diferencën në sipërfaqen e kulturave, ashtu edhe ndryshimet në kulturat e kultivuara.

18. Në rast se vlerësohet një devijim më i madh se 20% (sipas përcaktimit të pikës 17 më sipër) ose konstatohen deklarime/dokumente të pasakta, subjekti përfitues:

a) përjashtohet për 3 vjet nga e drejta e përfitimit prej masave mbështetëse për bujqësinë dhe për zhvillimin rural, të financuara nga buxheti i shtetit;

b) shpallet edhe debitor për vlerën e përfituar në mënyrë të padrejtë.

19. Trajtimi i ankesave bëhet sipas legjislacionit në fuqi.

20. Procedurat mbi procesin e verifikimeve sipas këtij kreu, përcaktohen në një manual të veçantë nga AZHBR.

rural

KONTROLLI PËR ADMINISTRIMIN E FONDIT DHE ÇËSHTJE TË TJERA

1. AZHBR është përgjegjëse për zbatimin, auditimin dhe likuidimin financiar të përfituesve sipas masave të mbështetjes dhe kritereve të përfitueshmërisë.

2. AZHBR gëzon të drejtën për të kërkuar çdo informacion /dokumentacion shtesë, në rast se e gjykon të arsyeshme brenda kritereve dhe procedurave të miratuara.

3. Për faturat në valutë të huaj do të zbatohet kursi i këmbimit të Bankës së Shqipërisë në ditën e çeljes së thirrjes për aplikim.

4. Dokumentet e dorëzuara bëhen pronë e AZHBR-së sipas përcaktimeve nga ligji për ruajtjen e dokumentacionit, dhe nuk i kthehen aplikantit.

5. MBZHR, AZHBR dhe AKSHI hartojnë dhe zbatojnë një plan trajnimi me stafin që do të përfshihet në procesin e implementimit të masave mbështetëse, për të cilat aplikimi bëhet on line.

6. MBZHR dhe AZHBR hartojnë dhe zbatojnë një plan informimi dhe ndërgjegjësimi me grupet e interesit për masat e përfitimit, kriteret dhe kushtet që duhet të plotësojnë të gjithë përfituesit potencialë për të përfituar mbështetje financiare nga fondi i programit për bujqësinë dhe zhvillimin rural.

7. Alokimi i fondit sipas masave mbështetëse bëhet me Urdhër të ministrit të Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, sipas propozimit të AZHBR.

8. Në rastet kur numri i aplikuesve të një mase nuk plotëson tavanin e financimit për masën përkatëse, rialokimi i fondeve në masat e tjera bëhet me Urdhër të ministrit të Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural, me propozim të AZHBR.

9. Për masat mbështetëse 1, 2, 3, 4, 5 dhe 8, në rastet kur fondi në dispozicion rezulton më i vogël se totali i kërkesës së aplikimeve të bëra për masën përkatëse sipas listës përfundimtare të përfituesve, vlera e financimit që përfitohet për njësi (krerë, zgjua apo ha), si dhe në total për subjekt, reduktohet në përputhje me këtë fond. Ky reduktim nuk zbatohet për aplikantët me status “Grup fermerësh” dhe “SHBB”.

10. Aplikimi, kontrolli administrativ, verifikimi në terren, autorizimi dhe ekzekutimi i pagesës së aplikimeve përshkruhen në “Manualin e procedurave për implementimin e masave kombëtare”, të miratuar nga Drejtori i Përgjithshëm i AZHBR-së.

11. Formularët/raportet e verifikimit në terren, sipas masave mbështetëse, përgatiten nga AZHBR në përputhje dhe në zbatim të këtij udhëzimi.

12. Aplikuesit, të cilët skualifikohen gjatë implementimit të masave mbështetëse paraqesin ankesën e tyre brenda 15 ditëve kalendarike nga marrja e njoftimit pranë AZHBR.

AZHBR brenda 15 ditëve kalendarike nga marrja e ankesës bën verifikimin përkatës dhe i jep përgjigje ankimuesit.

13. Për vlerësime të aplikimeve në masat e investimeve, AZHBR mund të kontraktojë me kohë të kufizuar ekspertë të licencuar të fushës.

14. Mbështetja financiare llogaritet mbi vlerën e faturës tatimore, përjashtuar vlerën e TVSH.

15. Në momentin e aplikimit, aplikanti pranon që të dhënat e tij personale të përdoren vetëm për qëllim të këtij aplikimi. AZHBR garanton mbrojtjen e të dhënave personale të aplikantëve sipas ligjeve në fuqi.

16. Në rast të konstatimit të “kundërvajtjeve administrative”, nga ana e përfituesit në drejtim të tjetërsimit të qëllimit për të cilën janë marrë fondet apo mos mbajtjes së dokumentacionit të përdorur për përfitimin e fondeve për një periudhë 5 vjeçare, AZHBR propozon sanksione të përcaktuara në nenin 39 të ligjit Nr. 9817, datë 22.10.2007 “Për bujqësinë dhe zhvillimin rural”.

17. Për menaxhimin e fondeve AZHBR raporton në mënyrë periodike në MBZHR, e cila raporton çdo katër mujor në MFE për ecurinë e realizimit të programit të mbështetjes financiare.

18. Për zbatimin e këtij Udhëzimi ngarkohen Agjencia për Zhvillim Bujqësor dhe Rural, Ministria e Bujqësisë dhe Zhvillimit Rural si dhe Ministria e Financave.

(Vijon nga gazeta nr. 481)

Nëna e mijërave (Saxifraga stolonifera)

E njëjta cilësi që i ka dhënë Nënës së mijërave (Saxifraga stolonifera) emri i saj e bën atë një mbulesë tokësore të shkëlqyer: aftësinë e

Këndi i eKspertit

Bimët e mbulimit të tokës për hije të thellë

Begonia e luleshtrydheve rritet më së miri në toka të lagështa, të pasura organikisht, të drenazhuara mirë në hije të pjesshme deri në hije të plotë. Megjithatë, ajo toleron tokat e rënda argjilore. Nëse rritet jashtë, duhet të jetë në një zonë

saj të jashtëzakonshme për të prodhuar pasardhës. Tapetet me gjethe të rrumbullakëta, me damarë argjendi, nxjerrin stolone të hollë e të kuq për të kapur në mënyrë të qëndrueshme terren të ri. Rezultati është një mbulesë e ngushtë, në nivelin e tokës që ndriçon hijen me shtëllunga të larta 2 metra të luleve të vogla e të bardha në fund të pranverës.

Begonia Strawberry (Luleshtrydhe), e quajtur edhe “Nëna e Mijërave” për shkak të përhapjes së saj pjellore nga stolone të kuqe si dhe luleshtrydhja, është një bimë shumëvjeçare me stolone dhe me gjelbërim të përhershëm me gjethe jeshile në formë zemre me vena të bardha dalluese sipër dhe tërheqëse të kuqe poshtë.

Bima është vendas në Kinë, Japoni dhe Kore. Por është i përhapur në shumicën e rajoneve të buta të Euroazisë dhe në Amerikën e Veriut. Në vendlindjen e tyre lulëzojnë në pyje, në shkurre, në livadhe, madje edhe në shkëmbinj, në lartësitë 400 deri në 4500 metra. Tani përdoret si bimë zbukuruese në mbarë botën.

Bima formon një rrogoz të përhapur dhe të ulët, i përhapur nga ndarja e bimëve nga rrëshqanorët e ngjashëm me fije. Strawberry Begonia është një vendas i Azisë Lindore, Kinës Perëndimore dhe Japonisë dhe shpesh gjendet në shkëmbinj me hije dhe shkëmbinj myshk në lartësi të ulëta. Përhapja dhe vlera zbukuruese e bimës, si dhe toleranca e saj ndaj tokës së rëndë argjilore e bëjnë atë një kandidat të mirë për t’u përdorur si mbulesë tokësore. Emri i gjinisë vjen nga fjalët latine saxum që do të thotë shkëmb dhe frangere që do të thotë të thyesh në lidhje me bimën që rritet në çarjet e shkëmbinjve dhe me kalimin e kohës, thyen shkëmbin. Emri i species do të thotë “të kesh stolone”.

het me lule delikate vjollce-blu me qendra të verdha, që lulëzojnë nga fillimi i pranverës deri në fillim të verës. Gjethet në formë zemre zbukurojnë bimët me rritje të ulët, të cilat zakonisht arrijnë rreth 10-20 cm të larta.

me hije. Nëse rriten në ambiente të mbyllura, bimët duhet të vendosen në dritë të ndritshme indirekte, megjithëse një diell i drejtpërdrejtë (nëse jo intensiv) do të nxisë ngjyrat e kuqërremta të gjetheve. Bima shumohet lehtësisht duke rrënjosur bimët direkt në tokë.

Kjo bimë kërkon pak kujdes. Ajo është i përshtatshëm për tokat pyjore acidike, por do të rritet po aq mirë në tokë argjilore të rëndë dhe acide. Në jug, ajo duron verëra të gjata dhe të nxehta dhe është një bimë e mrekullueshme kalimtare. Kjo bimë është e qëndrueshme në dimër për zonat me klimë mesatare, ku rritet më së miri në toka të lagështa, të pasura organikisht, me humuse, zhavorre, të drenazhuara mirë në hije të pjesshme.

Kjo bimë është një lule e njohur e kopshtit. Saxifraga stolonifera ka lule tërheqëse të bardha me petale të theksuara dhe vezore të verdhë të ndezur. Kërkon një vend të mbrojtur në hije të plotë ose të pjesshme. Gjethja e saj e gjelbër zvarritëse bën një mbulesë të mirë tokësore. Në kushte të favorshme është gjysmë e gjelbër.

Kjo bimë shërben dhe për qëllime të tjera si ushqimi (Fruta dhe Perime): Gjethet mund të hahen të gatuara ose të freskëta. Thuhet se kërcelli i lulëzuar është i shijshëm kur kripet. Mund të përdoret dhe për qëllime medicinale: Një zierje (lëng i përftuar nga zierja e materialit bimor në ujë) përdoret për të trajtuar çibanet, absceset dhe kafshimet e gjarpërinjve. Lëngu i gjetheve aplikohet në veshët që dhembin.

Ylli i artë (Chrysogonum virginianum)

Ylli i artë (Goldenstar) lulëzon me shkëlqim dhe përhapet në mënyrë të qëndrueshme

Goldenstar (Chrysogonum virginianum) është një mbulesë tokësore elegante, jetëgjatë,

me lule verbuese të verdha të shpërndara mbi një qilim të pasur dhe të gjelbër me gjethe. Ai përhapet në një mbulesë toke të ngushtë, me rritje të ulët që është 10-15 cm i lartë. Pranvera sjell shumë lule të ndritshme, të verdha, të ngjashme me margaritë, të cilat rishfaqen në fund të verës.

I lindur në pyjet gjetherënëse lindore, ylli i artë pëlqen pak diell në mëngjes për lulëzim më të mirë, por do të përshtatet me hijen mesatare deri në të plotë. Është i guximshëm në veri dhe rritet mirë në jug, duke toleruar verë të nxehtë dhe të thatë. Një tokë e lagësht, pak acid në neutrale është më e mira. Një përhapës i ngadaltë, por i qëllimshëm, ia vlen të prisni dhe është i përshtatshëm për kopshte ku bimët delikate shumëvjeçare dhe lulet e egra do të jenë fqinjët e saj.

Ylli i artë (Chrysogonum virginianum), është një specie e Amerikës së Veriut të bimëve në familjen Asteraceae. Është vendas në Shtetet e Bashkuara lindore nga shteti i Nju Jorkut dhe Rhode Island në jug deri në Luiziana dhe Florida Panhandle.

Lloji nganjëherë rritet si një bimë zbukuruese shumëvjeçare për shkak të luleve të saj tërheqëse. Zakonisht shumohet me copa rrënje.

Vancouveria (Vancouveria spp.)

Vancouveria është një grup i vogël bimësh që i përkasin Berberidaceae të përshkruar si një gjini në vitin 1834. Gjinia është emëruar pas George Vancouver, lundërtar dhe eksplorues anglez. Tre bimët në këtë gjini njihen përgjithësisht si lule mbrapsht dhe ato janë endemike në Bregun Perëndimor të Shtetet e Bashkuara.

Kjo bimë rritet 20-40 centimetra e lartë me gjethe të përbëra në treshe dhe zakonisht gjendet në copa të dendura. Emrin e ka marrë nga lulet e vogla delikate të bardha me sepale të ngjashme me petale, të cilat fshihen papritmas, sikur janë duke u kthyer nga brenda.

Bima është një mbulesë e sjellshme, e stilit të lartë për hije me lagështi. Ky vendas i Bregut Perëndimor po bëhet një mbulesë tokësore popullore

me gjelbërim të përhershëm në Lindje. Atje, ajo nuk është aq e bollshme sa në habitatin e saj perëndimor, por është një bimë e fortë që vazhdon të kthehet. Masat e gjetheve jeshile të zbehtë bëjnë një mbulesë elegante, deri në 40 cm të lartë. Lule të vogla dhe të bardha sipër gjethit në fillim të verës. Në jug të nxehtë, kërkohet lotim i bollshëm dhe mbjellje në hije të mesme dhe të thellë. Me hije të lagësht dhe tokë të thellë, acide, pyjore me pjerrësi të mirë, ajo do të formojë një mbulesë të ngushtë toke. Më në veri, mund të marrë rrezet e diellit në rritje.

Manushaqja blu e zakonshme (Viola sororia) Kjo lule e egër simpatike

Viola sororia e njohur zakonisht si vjollca blu e zakonshme, është një bimë barishtore shumëvjeçare me kërcell të shkurtër, e lindur në Amerikën e Veriut lindore. Është i njohur me një numër emrash të zakonshëm, duke përfshirë vjollcën e zakonshme livadhe etj. Kjo bimë shumëvjeçare është e shpërndarë në gjysmën lindore të Shteteve të Bashkuara, Kanada dhe një pjesë të Meksikës lindore. Habitatet e tij vendase janë pyje të pasura, të lagështa dhe këneta të vendosura në gjysmën lindore të Shteteve të Bashkuara dhe Kanadasë.

Viola sororia është një bimë shumëvjeçare me kërcell të shkurtër, barishtore që rritet në habitate të drenazhuara mirë dhe me hije. Kjo vjollcë 15-25 cm e gjerë ka gjethe me shkëlqim, në formë zemre dhe është e mbushur me lule vjollcë me grykë të bardhë. Tre petalet e poshtme janë leshore dhe kërcelli i lules bie pak. Këto lule mund të gjenden në pyje, gëmusha dhe pranë shtretërve të përrenjve. Viola sororia mund të jetojë dhe të riprodhohet për më shumë se 10 vjet. Duke lulëzuar në pranverë dhe verë (prill-gusht), Viola sororia mund të gjendet në ngjyrat e bardha, blu ose vjollcë. Viola sororia gjendet kryesisht në pyje dhe është interfertile, që do të thotë se ka të ngjarë dhe mund të shumohet me specie të tjera Viola të lidhura ngushtë. Lloji rritet në dysheme pyjore dhe mund të përshtatet me kushtet me diell ose pjesërisht me hije. Gjethet zhvillohen në pranverën e hershme kur kurorat e pemëve përreth nuk janë mbyllur plotë-

rriten dhe zhvillohen. Tokat e preferuara nga Viola sororia janë të lagështa, të pasura dhe të drenazhuara mirë. Përdoret në skajet e pyjeve, ku ajo shton një prekje të ngjyrës dhe hijeshisë magjepsëse vjollce dhe mund të funksionojë mirë edhe në një lëndinë polikulture ku do të përhapet ngadalë nëpërmjet rritjes rizomatoze. Është një strehë për pjalmuesit, duke tërhequr një vallëzim të gjallë bletësh, fluturash dhe kolibri me nektarin e tij të ëmbël. Ndërsa lulet i shtojnë elegancë të ngrënshme sallatave dhe garniturave, kini parasysh se gjethet, megjithëse janë gjithashtu të ngrënshme, mund të mbajnë një notë pak të hidhur. Tradicionalisht, vjollca blu e zakonshme kishte vlerë mjekësore për kujdesin e lëkurës dhe sëmundje të tjera.

Biodiversiteti: Tërheq pjalmuesit dhe siguron ushqim për fluturat në fazën e vemjeve të tyre. Vemjet e fluturave të zhveshura, të tilla si fritillary e madhe dhe e larmishme, varen nga këto dhe bimë të tjera në gjininë Viola. Bimët shërbejnë si ushqim për gjelat e egër, lepujt, drerët, bagëtinë, pëllumbin e zisë, të bardhën dhe miun këmbëbardhë.

Bletët vendase si bletët murator, bletët djerse dhe bletët e specializuara të minierave vjollce, vizitojnë bimën Viola sororia për nektarin e saj në pranverë. Fluturat njihen gjithashtu për pjalmimin e specieve. Këto lule të pjalmuara rezultojnë në një shpërndarje normale të farës si shumica e bimëve të lulëzuara. Megjithatë, Viola sororia prodhon fara në fund të verës nga një proces i quajtur kleistogami. Kjo do të thotë se ajo vetëplehërohet brenda bimës, pa u hapur. Kapsulat e farës përfundimisht kthehen drejt, hapen dhe nxjerrin farat e tyre deri në 2. 7 metra larg bimës.

Vjollcat përdorin myrmecochory, që është procesi i shpërndarjes së farës nga milingonat. Farat janë të veshura me shtresë të pasur me proteina dhe lipide që tërheqin milingonat, të njohura edhe si elaiozome. Më pas milingonat mbledhin farat dhe i kthejnë në foletë e tyre. Kur veshja konsumohet nga milingonat, fara hidhet në grumbujt e tyre të mbeturinave dhe mund të mbijë. Viola sororia nuk ka toksicitet të njohur. Ka një tolerancë të ulët ndaj zjarrit, dhe nuk ka probleme serioze me insektet ose sëmundjet. Gjethja e saj zakonisht bie në verë të nxehtë.

Viola sororia njihet si një vjollcë e egër që mund të jetë e vështirë për t’u kontrolluar për shkak të natyrës së saj dikur barërat e këqija. Përtej përdorimit të saj si një bimë e zakonshme lëndinë dhe kopshti, Viola sororia është përdorur historikisht për ushqim dhe për ilaçe. Lulet

Përgatitur nga Prof. As. Dr. Eqrem Meçollari

dhe gjethet janë të ngrënshme dhe disa burime sugjerojnë se rrënjët mund të hahen gjithashtu. Popullsia indiane Cherokee e ka përdorur atë për të trajtuar ftohjet dhe dhimbjet e kokës. për kollën, dhimbjet e fytit dhe kapsllëkun.

Viola sororia mund të përdoret për të dekoruar vendkalimet dhe zonat e parkut. Përdoret si një lule e egër në lëndina, megjithëse disa e konsiderojnë Viola sororia një barërat e këqija pavarësisht se është një burim për pjalmuesit.

Viola sororia është e lartë në vitamina A dhe C. Gjethet e reja dhe sythat e luleve mund të hahen të freskëta ose të gatuara, ose të ziera për një çaj. Mund të funksionojë gjithashtu si një anti-inflamator dhe është përdorur në mënyrë topike për sëmundjet e lëkurës. Viola sororia është rezistente ndaj drerëve.

Gjethet dhe lulet e violës sororia janë të ngrënshme me moderim dhe gjithashtu të sigurta për t’u mbjellë rreth kafshëve shtëpiake.

Viola sororia është lulja shtetërore e Illinois, Rhode Island, New Jersey dhe Wisconsin. Gjinia Viola njihet si simbol i dashurisë dhe modestisë nga poetë si Safo, Shekspir dhe Christina Rossetti. Një shfaqje franceze që arriti popullaritet në Broadway në fund të viteve 1920, The Captive, shfaqi një personazh lezbike që fitoi interesat e saj të dashurisë me vjollcat. Kjo frymëzoi një modë vjollce në mesin e mbështetësve të shfaqjes, dhe ndoshta një bojkot vjollce midis kritikëve të saj. Kjo është arsyeja pse vjollca nganjëherë quhet “lulja lezbike”. Përhapja: Përhapet lehtësisht me rizomë dhe me vetëmbjellje. Farërat mund të mbillen gjithashtu në vjeshtë ose pranverë.

Gardhet janë pjesët anësore kufizuese në një kopsht ose në një parcelë toke. Këto hapësira, shpesh herë të ngushta, si një rrip toke, në një pjesë të mirë të rasteve janë si lëndina, ku rritet vetëm bari ose barërat e këqija, aty-këtu dhe ndonjë shkurre ose bimë të tjera të panevojëshme. Një gardh është një strukturë që mbyll një zonë, zakonisht jashtë dhe zakonisht ndërtohet nga shtylla që lidhen me dërrasa, tela, shina ose rrjetë teli etj. Një gardh ndryshon nga një mur në mungesën e një themeli të fortë në të gjithë gjatësinë e tij. Alternativat e rrethimit përfshijnë një hendek (ndonjëherë të mbushur me ujë). Gardhet shpesh ndërtohen dhe me material ndërtimi si thupra druri, dërrasa, tulla, blloqe betoni dhe material të tjera ndërtimi. Gardhet përdoren për disa qëllime të rëndësishme, si për të bllokuar një pamje të kopshtit nga jashtë ose pamje jo të përshtatëshme nga kopshti. Shpesh gardhet ngrihen për të mbrojtur bimët e

Këndi i eKspertit

Bimët e mbulimit të tokës për hije të thellë

Kryeengjëlli i verdhë

(Lamium galeobdolon)

Lamium galeobdolon, i njohur zakonisht si Kryeengjëlli i verdhë, hithra e artë, bima e artilerisë, bima e aluminit ose feçka e verdhë e nuselalës, është një lule e egër e përhapur

Form on një shtresë të dendur, 20-30 cm të lartë gjethesh me pika argjendi. Bima mbulohet me lule të verdha në fillim të pranverës.

Kryeengjëlli i verdhë është një bimë shumëvjeçare me gjethe të mëdha me stolone nëntokësorë që rriten në një lartësi prej rreth 40 deri në

në Evropë dhe është prezantuar diku tjetër si bimë kopshti. Ajo shfaq morfologjinë zigomorfe të luleve, gjethet e kundërta dhe kërcellet katrore tipike të familjes së nenexhikut, Lamiaceae. Lulet janë të verdha të buta dhe të vendosura në grupe boshtore, me një ‘kapuç’ të spikatur (lobi dorsal i kurorës). Përhapet lehtë dhe kështu është përdorur zakonisht si një mbulesë toke dekorative. Mund të jetë invaziv në vendet ku nuk është vendas dhe duhet pasur kujdes gjatë mbjelljes në këto zona.

(‘Krenaria e Hermann’) është një nga mbulesat e tokës me rritje më të shpejtë.

80 cm. Gjethet e kundërta të çiftëzuara janë kërcellore, gjerësisht vezake me një bazë kordale dhe buzë të dhëmbëzuara. Pjesa e poshtme e gjetheve shpesh duket e purpurt. Lulet rriten në rrotulla në një gozhdë fundore. Kurora është e verdhë, 15 deri në 25 mm e gjatë, petalet e shkrirë me një tub të gjatë dhe dy buzë. Buza e sipërme është me kapuç dhe buza e poshtme ka tre lobe me përmasa të ngjashme me atë qëndrore trekëndore dhe shpesh me vija portokalli. Ka dy stamena të shkurtra dhe dy të gjata. Karpelet janë të shkrira dhe fruti është një skizokarp

me katër dhoma. Është vendas në Evropë, dhe gjendet nëpër Evropë dhe Azinë Perëndimore. Një specie e futur në Shtetet e Bashkuara, shteti i Uashingtonit e ka shpallur atë si një nga “barërat e këqija” dhe e ka ndaluar shitjen e saj.

Në jug të nxehtë, ajo ka nevojë për hije mesatare deri në të plotë dhe ka tendencë të zgjatet shumë nëse thahet shumë. Nëse kjo ndodh, bima shkurtohet një ose dy herë në sezon në 10-20 cm të gjatë. Më në veri, toleron diell të konsiderueshëm dhe rritet shumë më e fortë. Mund të jetë shumë i zhvilluar për zonat me bimë delikate shumëvjeçare dhe lule të egra. Kudo që të gjendet, do të kërkojë një pH të tokës afër neutralit.

Barbarozë e egër (Geranium maculatum)

Geranium maculatum, bar-

është një bimë shumëvjeçare vendase në pyjet në Amerikën e Veriut lindore, nga Manitoba Jugore dhe Quebec Jugperëndimor në jug deri në Alabama dhe Georgia dhe në perëndim në Oklahoma dhe Dakota e Jugut

Bima ka tufa gjethesh në kërcell të gjatë. Krijon një mbulesë me shkurre të kurorëzuar me lule vjollce të qëndrueshme dhe tërheqëse. Përhapet si duke e mbjellë vetë gjerësisht ashtu edhe nga rizomat. Rezultati është një mbulesë tokësore prej 45-60 cm me gjethe të gjelbra gri, me lobe të thella, gjethe qumështit. Në fillim të pranverës, lulet me faqe lart shfaqen në grupe të lirshme mbi gjethe.

E rritur lehtësisht në hije pyjore acide, gjithmonë të lagësht në Jug dhe pak diell dhe hije të lehta në veri, është një mbulesë tokësore rezistente ndaj insekteve, me përhapje të shpejtë dhe tërheqëse.

barozë e egër, barbarozë me njolla, ose barbarozë druri,

Njihet si vinça me njolla ose vinça e egër në Evropë,

Gardhet ushqimore - një formë e polikulturës në bujqësi

por vinça e egër është një tjetër bimë, e lidhur Geranium sylvaticum (një vendas evropian i quajtur “barbarozë pyjore” në Amerikën e Veriut).

Është një bimë barishtore shumëvjeçare që rritet deri në 60 cm e lartë, që prodhon kërcell dhe lule të drejta, zakonisht të padegëzuara në pranverë deri në fillim të verës. Gjethet janë pëllëmbore me pëllëmbë me pesë ose shtatë lobe të prera thellë, 10–12,5 cm të gjera, me një bisht të gjethes deri në 30 cm që del nga nënshartesa. Ata janë të ndarë thellë në tre ose pesë ndarje, secila prej të cilave është përsëri e çarë dhe e dhëmbëzuar.

Lulet janë 2,5-4 cm në diametër, me pesë petale trëndafili-vjollcë, të zbehtë ose vjollcë-vjollcë (rrallë të bardhë) dhe dhjetë stamina. Në hemisferën veriore, ato shfaqen nga prilli deri në qershor (datat e sakta varen nga gjerësia gjeografike). Ata janë të grupuar në korime të lirshme ose çadra nga dy deri në pesë në majë të kërcellit të luleve.

Kapsula e frutave, e cila hapet kur piqet, përbëhet nga pesë qeliza secila që përmban një farë të bashkuarme një kolonë të gjatë në formë sqepi 2–3 cm të gjatë (që i ngjan një krahu vinçi) të prodhuar nga qendra e vjetër.

Rizoma është e gjatë dhe 5 deri në 10 cm e trashë, me degë të shumta. Ajo është e mbuluar me plagë, duke treguar mbetjet e kërcellit të rritjes së viteve të mëparshme. Kur thahet ka një ngjyrë disi të purpurt nga brenda.

Bima është përdorur në mjekësinë bimore dhe është rritur edhe si një bimë kopshti. Geraniumi i egër konsiderohet një astringent, një substancë që shkakton tkurrje të indeve dhe ndalon gjakderdhjen. Indianët Mesquakie krijuan një çaj me rrënjë për dhimbje dhëmbi dhe për nerva të dhimbshëm dhe i bënin pure rrënjët për trajtimin e hemorroideve.

Së bashku me këtë bukuri me lule dhe ushqime të shijshme, kjo polikulturë ka shumë të ngjarë të rrisë biodiversitetin brenda kopshtit tuaj dhe të përmirësojë shëndetin ekologjik.

Gardhet krijohen dhe me drurë e shkurre dekorative, një pjesë e të cilave kanë dhe gjëmba në trupin e tyre, për të penguar penetrimin e kafshëve të ndryshme dhe keqbërësve të rastit.

Në gardhe mund të mbillen dhe shumë bimë që mund të japin fruta të ngrënshme. Gardhet ushqimore janë një mënyrë e shkëlqyer për të shfrytëzuar sa më shumë hapësirën e kopshtit tuaj. Kjo është veçanërisht e vërtetë në kopshte të vogla, ku hapësira është me çmim të lartë.

kopshtit nga era, sidomos në ato zona ku erërat janë të shpeshta dhe të fuqishme. Gardhet formohen dhe për të krijuar ndarje në zona të ndryshme ose për të shënuar kufijtë e një prone. Gardhet krijohen dhe duke ofruar një sfond tërheqës me gjethe dhe lule në kufijtë e kopshtit, duke zbutur zhurmat dhe duke ofruar privatësi nga bota e jashtme. Gardhet gjithashtu ofrojnë strehë dhe ushqim të shkëlqyeshëm për zogjtë dhe insektet lokale, dhe mund të ofrojnë ushqim edhe për njerëzit. Në shumicën e rasteve gardhet rregullohen në një formë drejtkëndëshe dhe përbëhen nga një specie e vetme bimore, megjithatë, nuk ka asnjë arsye themelore që një gardh të jetë pa gjallëri dhe monoton. Një gardh mund të jetë plot me lule gjatë gjithë sezonit, lule që shndërrohen në fruta të ngrënshme dhe kjo është pikërisht ajo që ofron kjo polikulturë e gardhit ushqimor. Një shfaqje e larmishme e luleve nga shkurt - maj dhe fruta nga prill - tetor.

Nëse dëshironi të rritni ushqimin tuaj, por ju mungon oborri i shtëpisë për kopshtarinë intensive të perimeve, zëvendësimi i veçorive tuaja ekzistuese zbukuruese me bimë të ngrënshme do të sigurojë një prodhim bimor gjatë gjithë vitit. Vetëm duke përdorur një mbulesë toke të përshtatshme dhe do të keni më shumë ushqim sesa mund ta imagjinoni ndonjëherë të rriten në një hapësirë të vogël. Meqenëse gardhet janë projektuar për të shërbyer një sërë qëllimesh në të njëjtën kohë, është e rëndësishme të gjendet një bimë që plotëson të gjitha kushtet për nevojat tuaja mbrojtëse.

Por, para se të merren parasysh nevojat tuaja, do t’ju duhet të merrni parasysh nevojat e bimëve. Gardhet ushqimore mund të rriten mirë dhe të prodhojnë ushqim vetëm në kushtet e duhura, të cilat padyshim

ndryshojnë për secilën bimë. Puna fillon duke zgjedhur një bimë të ngrënshme që rritet mirë në zonën tuaj klimatike, për t’u siguruar që do të mbijetojë gjatë dimrit. Më pas, kontrollohet ekspozimi i vendit ndaj dritës së diellit. Shumica e bimëve frutaprodhuese kanë nevojë për një sasi të shëndetshme të diellit të plotë gjatë ditës, por disa mund të kenë nevojë për më shumë se të tjerët. Duhet të siguroheni që cilado formë gardhi dhe bime që zgjidhet duhet të jetë e kënaqur me nivelet e dritës së vendit tuaj të mbjelljes. Gardhi formohet duke u bazuar në nevojat tuaja të veçanta të mbrojtjes. Kështu p.sh. në gardhet për privatësi, zgjidhet një bimë me gjelbërim të përhershëm që nuk i lëshon gjethet gjatë dimrit. Nëse lartësia është një konsideratë, zgjidhni bimë më të larta ose kacavjerëse që të mbulojnë zonën e kërkuar.

Ndërsa në gardhet për siguri, zgjidhen bimë me gjëmba dhe që janë të dëndura. Këto gjithashtu mbajnë kafshë ndërhyrëse jashtë zonave që nuk i dëshironi.

Dhe së fundi, kur zgjidhni një gardh ushqimor, është e rëndësishme të zgjidhen bimë që ju pëlqeni t’i hani. Duket si një pikë e qartë, por shumë kopshtarë zgjedhin bimët në bazë të pamjes ose rritjes, duke harruar se qëllimi i gardheve ushqimore është të marrin prodhime në fund të ditës. Nëse nuk doni t’i lini frutat e fituara me vështirësi për zogjtë, shkoni te një bimë që ju pëlqen shija dhe do ta përdorni rregullisht. Përpara se të mbillet një gardh ushqimor, përgatitet toka për t’i dhënë bimëve fillimin më të mirë. Pastrohet zona nga të gjitha barërat e këqija dhe përzien në tokë pak plehra për të rritur lëndët ushqyese. Shumica e gardheve të ngrënshëm mbillen

më së miri në fillim të pranverës kur i gjithë ngrica ka kaluar për të përfituar nga sezoni i pikut të rritjes.

Duhet të tregohet kujdes në dëndësinë e mbjelljes së bimëve duke mos u tunduar të ngjishen shumë bimët së bashku me synimin për ta bërë mbulesën e gjetheve sa më të dendur që të jetë e mundur. Por mbjellja e bimëve në gardhet ushqimore shumë afër njëra-tjetrës mund të pengojë rritjen e tyre pasi ato konkurrojnë për hapësirë dhe lëndë ushqyese. Ai gjithashtu rrit rrezikun e dëmtuesve dhe sëmundjeve pasi ka më pak fluks ajri midis bimëve.

Gjithmonë duhet t’u jepet hapësirë e mjaftueshme bimëve që mbillen në gardhi ushqimor në mënyrë që të rriten shëndetshëm. Mbjellja mund të duket e rrallë në fillim, por bimët me rritje të shpejtë do të mbushen së shpejti për të siguruar mbulesën që ju kërkoni.

Pas mbjelljes së bimëve, kryhet ujitje e thellë dhe tërësisht për të nxitur përhapjen e rrënjëve. Bimët do të duhet të ujiten më shpesh ndërsa rriten, por ka të ngjarë të kenë nevojë për më pak vëmendje në stinët e mëvonshme. Një shtresë e trashë mulçi rreth bazës së bimëve do të ndihmojë në mbajtjen e lagështirës dhe në parandalimin e përhapjes së barërave të këqija rreth bimëve tuaja të pambrojtura.

Për krijimin e gardheve ushqimore duhet të zgjidhen bimë të përshtatëshme për këtë qëllim. Ndërsa ka disa bimë të ndryshme ushqimore që mund të jenë të suksesshme në pothuajse çdo kopsht, ka disa që dallohen nga pjesa tjetër e tyre.

Boronica (Vaccinium sp.)

Kur flitet për gardhe ushqimore, manaferrat janë zakonisht fruti i parë që ju vjen në mendje. Dhe më e popullarizuara në mesin e tyre është padyshim boronica.

Boronicat janë zakonisht shkurre të shtrira që mund të

Këndi i eKspertit

Gardhet ushqimore - një formë e polikulturës në bujqësi

duke e lejuar bimën të formojë një rrjet rizomash dhe rrënjësh. Boronicat me shkurre të larta (të kultivuara) preferojnë tokat me rërë ose pjellore, që kanë sisteme rrënjore të cekëta që përfitojnë nga mulchi dhe plehu. Fruti është një kokërr e kuqe 5–16 mm në diametër me një kurorë të ndezur në fund; ato janë në fillim të gjelbërta të zbehta, pastaj të kuqërremta në vjollcë dhe në fund në mënyrë uniforme blu kur piqen. Ato përgjithësisht kanë një shije të ëmbël kur janë të pjekur, me aciditet të ndryshueshëm. Shkurret e boronicës zakonisht japin fryte në mes të sezonit të rritjes: koha e frutave ndikohet nga kushtet lokale si klima, lartësia dhe gjerësia gjeografike, kështu që koha e vjeljes në hemisferën veriore mund të ndryshojë nga maji në gusht.

Me kujdesin e duhur, këto bimë me mirëmbajtje të ulët mund të zgjasin dekada, duke siguruar fruta të besueshme vit pas viti.

Shkurret e boronicës gjithashtu krijojnë mbrojtje të shkëlqyera të privatësisë nëse keni një zonë të kopshtit tuaj që dëshironi ta mbroni nga sytë kureshtarë.

Disa varietete rriten më të larta se të tjerat dhe do t’i mbajnë gjethet e tyre gjatë dimrit në klimat e moderuara. Ato mund të arrijnë lartësi deri në 2 metra dhe gjërësi deri 1 metër. Që boronicat të qëndrojnë një bimë me mirëmbajtje të ulët gjatë gjithë sezonit, ato duhet të mbillen në tokën e duhur. Kur përgatitni shtretërit, pasuroni tokën me shumë kompost. Këto fruta preferojnë tokë shumë acide, të drenazhuar mirë me një pH midis 4. 5 dhe 5. 5. Bimët vendosen rreth 1 metër larg njëra-tjetrës për të lejuar që sistemet e cekëta të rrënjëve të përhapen horizontalisht. Pasi të mbillet, mbulojeni me një shtresë të trashë mulch - rreth 10 cm, për t’i mbajtur rrënjët të lagështa dhe

ndryshojnë në madhësi nga 10 centimetra në 4 metra në lartësi. Ato janë dy lloje, speciet me kokrra të vogla me madhësi bizele që rriten në shkurre të nivelit të ulët që njihen si “boronicë të ulët” dhe speciet me manaferra më të mëdha që rriten në shkurre më të larta dhe të kultivuara njihen si “boronica me shkurre”. Bima mëmë zhvillon kërcell nëntokësor të quajtur rizoma,

Shtogumanaferrë (Sambucus sp.)

Manaferra është një zgjedhje më pak e zakonshme për kopshtarët e shtëpisë, por dendësia dhe natyra e ulët e mirëmbajtjes e bëjnë atë një mbrojtje ideale të ngrënshme. Sambucus është një gjini e bimëve me lule të

të ditës, por rriten më mirë në vende me diell të plotë. Edhe pse nuk shqetësohen për tokën, ato duhet të ujiten shpesh. Aplikoni një shtresë mulch për të parandaluar avullimin dhe për të zvogëluar numrin e lotimeve. Këtyre bimëve u duhen disa vjet për t’u pjekur, por do të mbush-

familjes Adoxaceae. Llojet e ndryshme zakonisht quhen si shtogu, lulja e madhe ose elderberry. Gjethet e vendosura në mënyrë të kundërt janë me 5–9 gjethëza. Çdo gjethe është 5–30 cm e gjatë dhe gjethëzat kanë buzë të dhëmbëzuara. Ata mbajnë grupe të mëdha lulesh të vogla të bardha ose krem në fund të pranverës; këto pasohen nga grupe kokrrash të vogla të zeza, blu-të zeza ose të kuqe (rrallë të verdha ose të bardha).

Plaku zakonisht rritet pranë fermave dhe kopshteve shtëpiake. Është një bimë e varur nga azoti dhe për këtë arsye në përgjithësi gjendet pranë vendeve të depozitimit të mbetjeve organike. Pleqtë rriten shpesh si një bimë gardh në Britani, pasi ato rriten shumë shpejt, mund të përkulen lehtësisht në formë dhe rriten mjaft shumë, duke fituar kështu reputacionin e të qenit “një mbrojtje e menjëhershme”. Në përgjithësi nuk ndikohet nga lloji i tokës ose niveli i pH-së dhe praktikisht do të rritet kudo ku ka dritë të mjaftueshme dielli.

Manaferrat shërbejnë si ushqim për pëllumbat e egër dhe disa larva të Lepidopterëve. Varietetet dekorative të Sambucus janë rritur në kopshte për lulet e tyre të dukshme, frutat dhe gjethet e dantellave, të cilat mbështesin habitatin për jetën e egër. Për përpjekjet e vogla që bëni, do të shpërbleheni me manaferra të dobishme për ju në kuzhinën tuaj, ose për zogjtë në kopshtin tuaj. Lulet delikate tërheqin gjithashtu fluturat, duke inkurajuar një bollëk të kafshëve të egra në kopshtin tuaj gjatë gjithë stinëve.

en në një gardh masiv, duke e bërë kohën shtesë të vlefshme për pritjen. Ato mund të mos jenë gardhet më të rregullta, por ato e kompensojnë pamjen e tyre të shkrifët me tufa frutash që vijnë në kohën e vjeljes në vjeshtë.

Gjatë vjeljes duhet të tregohet kujdes, pasi gjethet, kërcelli dhe rrënjët e bimës së manaferrës janë toksike për njerëzit. Disa besojnë se manaferrat e papjekura janë gjithashtu toksike kur gëlltiten pasi ato rezultojnë në një grumbullim cianidi në trup. Gatimi i manave para ngrënies e eliminon këtë rrezik dhe mund t’i bëjë ato të shijojnë edhe më mirë. Shtoni pak sheqer dhe do të keni një reçel të mrekullueshëm të manaferrës.

Manaferra e zezë (Gjinia Rubus)

E fundit në listën e manave tradicionale është manaferra, e cila prodhon rreshta frutash të ëmbla dhe të shijshme.

vitin e dytë të rritjes (d. m. th. janë dyvjeçare).

Ndërsa ka varietete pa gjemba në treg, opsionet me gjemba janë perfekte për gardhe të ngrënshme. Ato ofrojnë siguri, duke krijuar një pengesë të gjatë të padepërtueshme, e garantuar për të mbajtur jashtë oborrit tuaj ndërhyrës, qofshin ata njerëz apo dëmtues.

Kur mbillen, disa kultivarë të manaferrës mund të mos japin fruta në vitin e parë. Ndërsa ka të tjerë që japin fruta më herët dhe që janë ideale për kopshtarët e padurueshëm.

Manaferrat duhet të mbillen në fillim të pranverës, rreth 60 cm larg njëra-tjetrës për një mbrojtje të dendur. Ashtu si manaferrat e tjera, sigurohuni që vendi të jetë pa barëra të këqija përpara mbjelljes, pasi ato do të jenë tepër të vështira për t’u hequr pasi të rritet bima. Ata gjithashtu preferojnë tokën acide, megjithëse jo aq acide sa boronica me një pH pak më të vogël se 6. Ato tolerojnë pak hije, por do të rritet më mirë në një pozicion të plotë me diell. Manaferrat do të jenë gati për t’u vjelë në verë, gjë që tregohet nga ndryshimi i ngjyrës së tyre. Tonet e pasura do të zbehen pak dhe manaferrat duhet të hiqen lehtësisht nga bima. Ato mund të hahen të papërpunuara, por zakonisht ruhen për reçel, konserva ose ëmbëlsira të gatuara.

Lajthia (Corylus avellana)

shtëpisë tuaj.

Lajthia e zakonshme (Corylus avellana), është një specie bimore me lule në familjen e mështeknës (Betulaceae), vendase në Evropë dhe Azinë Perëndimore. Është një komponent i rëndësishëm i gardheve që, historikisht, janë përdorur si kufij pronësie dhe fushash në Anglinë fushore. Druri tradicionalisht rritej si cungishte, me shtyllat e prera që përdoreshin për ndërtimin e gardheve bujqësore.

Lajthia e zakonshme kultivohet kryesisht për frutat (arrat) e saj. Bërthama e farës, është e ngrënshme dhe përdoret e papërpunuar ose e pjekur, ose e grirë në një pastë.

të freskëta.

Në varësi të varietetit të zgjedhur, manaferrat mund të jenë gati për vjelje nga fundi i pranverës deri në verë. Manaferrat që janë gati për t’u vjelë duhet të jenë plotësisht blu dhe lehtësisht të hiqen nga dega. Mbani manaferrat e pjekura në bimë për aq kohë sa të mundeni. Sa më gjatë të qëndrojnë në degë, aq më të ëmbël do të jenë.

Varietetet e elderberry mund të rriten jashtëzakonisht të larta, duke i bërë ato perde ose pengesa ideale për privatësinë. “Adams”, varieteti më i zakonshëm, rritet deri në 3. 5 metra dhe prodhon manaferrat e purpurta të thella në grupime masive. Elderberry blu, zakonisht ngatërrohet me boronica, por rritet shumë më e madhe. Kjo manaferrë rritet midis 3-10 metra të larta, duke u përhapur rreth 6 metra. Manaferrat mund të tolerojnë pak hije në pjesë

Rubus është një gjini e madhe dhe e larmishme e bimëve të lulëzuara në familjen e trëndafilave, Rosaceae, me mbi 1,350 lloje, të njohura zakonisht si manaferra e egër e zezë. Shumica e këtyre bimëve kanë kërcell druri me gjemba si trëndafila; gjembat, qimet dhe qimet me majë të gjëndrave. Bimët e manaferrës së zezë zakonisht rriten si shkurre (edhe pse disa janë barishtore), me kërcejtë e tyre që zakonisht mbulohen me gjemba të mprehta. Ata rriten si lastarë të gjatë e të harkuar që rrënjëzohen lehtësisht me kontakt me tokën. Gjethet janë ose me gjelbërim të përhershëm ose gjetherënës, dhe të thjeshta, me lobe ose të përbëra. Fidanet zakonisht nuk lulëzojnë ose japin fryte deri në

Duke u larguar nga kategoria e frutave dhe në arra, arrijmë te lajthia - një mbrojtje e rëndësishme e ngrënshme. Këto bimë rriten në shkurre të trasha dhe të dendura rreth 3 metra të larta, duke siguruar mjaft mbulesë si një ekran privatësie. Ato gjithashtu i përgjigjen formësimit, një mundësi e shkëlqyeshme për kopshte formale ushqimore ose për të ndarë pjesët e kopshtit në dhoma. Dhe ato ofrojnë strehë për jetën e egër, duke rritur biodiversitetin në oborrin e

Lajthia e zakonshme është zakonisht një shkurre që arrin 3-8 metra e lartë, por mund të arrijë 15 m. Bimët janë gjetherënëse, me gjthe të rrumbullakosura, 6–12 cm të gjata dhe të gjera, me push të butë në të dyja sipërfaqet dhe të dhëmbëzuara. Lulet prodhohen shumë herët në pranverë, para gjetheve dhe janë monoike. Lulet mashkullore janë të verdhë të zbehtë dhe 5–12 cm të gjata, ndërsa lulet femërore janë shumë të vogla dhe të fshehura kryesisht në sytha me të dukshme vetëm stilet e kuqe të ndezura 1–3 milimetra. Fruti është një arrë, e prodhuar në grupe nga një deri në pesë së bashku, secila arrë e mbajtur në një fole të shkurtër me gjethe (“lëvozhgë”) që mbyll rreth tre të katërtat e arrës. Arra është afërsisht sferike në ovale, 15–20 mm e gjatë dhe 12–20 mm e gjerë, me ngjyrë të verdhë-kafe me një mbresë të zbehtë në bazë. Arra bie nga mbështjellësja kur piqet, rreth 7-8 muaj pas pjalmimit. Kjo kaçubë është e zakonshme në shumë pyje evropiane. Është një komponent i rëndësishëm i gardheve që ishin kufijtë tradicionalë të fushës në Anglinë fushore. Për të arritur formën e dëshiruar të shkurret për mbrojtje, lajthitë do të duhet të krasiten rregullisht. Në klimat jashtëzakonisht të nxehta, lajthitë do të kërkojnë pak hije, por zakonisht preferojnë diellin e plotë. Lajthia është një nga bimët e pakta që shkon mirë dhe në toka me cilësi të dobët. Shumë lëndë ushqyese do të nxisin gjethet të rriten, duke u lënë me më pak arra. Ky është një mbrojtje ideale për pjesët e kopshtit ku bimët e tjera luftojnë të rriten, pasi ato janë më tolerante ndaj një sërë kushtesh dhe ende prodhojnë arra pa shumë kërkesa.