STORIA HD classic 1 - Werkschrift - Voorbeeldhoofdstuk

9 SCHEMA

C

De prehistorie in Noordwest-Europa

Raadsels in steen Kaartnr(s).

1 Neolithische samenlevingen in Europa bouwen grote monumenten Megalieten = grote stenen bouwwerken uit de prehistorie Waar?

• Europa • Noord-Afrika Soorten Benaming

Uitzicht

Menhir Dolmen of hunebed

2 Onze kennis over de megalieten is erg beperkt Functie

Waarom? (Theorieën)

Graf

omdat

Astronomische functie

omdat

Grenspalen

Nog veel onopgeloste vragen over de megalieten: • •

Naam:

56

LES 9 Raadsels in steen

Klas:

Nummer:

•

3 Stonehenge, het ultieme raadsel in steen Waar?

• Wanneer opgetrokken?

• Tussen 3000 v.C. en

v.C.

Doel?

• Godsdienstige betekenis •

betekenis = grote stenen kalender

Weinig informatie over Stonehenge Gevolg: • Mensen verzinnen

over Stonehenge.

• Stonehenge = mysterieus

OPDRACHT 1

Bestudeer bron 1 op blz. 52 in je leerboek.

• In welke hedendaagse Europese landen vind je megalithische monumenten terug? Geef er drie.

OPDRACHT 2

Bekijk bron 2 op blz. 52 in je leerboek. Beschrijf bron 2A. • Soort voorwerp: gebruiksvoorwerp, schildering, beeld, gebouw, sieraad, reconstructie, andere: (1) • Gebruikt materiaal: steen, hout, metaal, verf, doek, klei, leem, marmer, andere: (1)

Naam:

Klas:

Nummer:

C DE PREHISTORIE IN NOORDWEST-EUROPA

57

•

Toestand waarin het verkeert: heel slecht, slecht, redelijk, goed, heel goed (1)

• Maten en gewichten: hoogte:

lengte:

andere:

gewicht:

breedte:

• Waarvoor hebben de voorwerpen gediend?

• Geef twee zaken die aan het voorwerp opvallen.

(1) Onderstreep het juiste antwoord.

OPDRACHT 3

Raadpleeg bron 3 op blz. 53 in je leerboek.

Op de tekeningen kun je zien hoe men die zware stenen in Stonehenge misschien rechtop heeft gezet. Dat zou in vier fasen gebeurd kunnen zijn. Beschrijf aan de hand van de tekeningen wat er bij elke fase gebeurt.

Fase 1

Fase 2

Fase 3

Fase 4

Naam:

58

LES 9 Raadsels in steen

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 4

Bestudeer bron 4 op blz. 53 in je leerboek.

Men gaat er tegenwoordig van uit dat Stonehenge een astronomische functie had. Geef een argument dat die theorie kan ondersteunen.

HEB IK HET BEGREPEN? KAN IK HET? Heb je de les goed begrepen? Lees de lestekst. Probeer het schema met je eigen woorden uit te leggen.

Surf naar het onlinelesmateriaal en los de oefeningen bij deze les op. Telkens als je denkt dat je een onderdeeltje van ‘kennen en kunnen’ beheerst, zet je er een kruisje bij.

KENNEN

KUNNEN

1 de begrippen ‘megaliet’, ‘hunebed’ en ‘menhir’ uitleggen 2 de samenlevingen van de megalietenbouwers in de tijd situeren 3 twee theorieën over de betekenis en de bouw van megalithische monumenten geven 4 de mysterieuze reputatie van Stonehenge verklaren

1 informatie uit teksten, kaarten en afbeeldingen halen 2 in je eigen woorden een megalithisch monument beschrijven 3 bronnen sorteren volgens soort 4 zelf een historische vraag formuleren bij een bron 5 een verkeerd beeld over het verleden herkennen

Geef je mening over de les. Was ze gemakkelijk of moeilijk? Interessant of saai? Zet telkens een kruisje.

Gemakkelijk / moeilijk Gemakkelijk

Tussenin

Interessant / saai Moeilijk

Interessant

Tussenin

Saai

De opdrachten De lestekst De oefeningen bij het onlinelesmateriaal De les in haar geheel Opmerkingen:

Naam:

Klas:

Nummer:

C DE PREHISTORIE IN NOORDWEST-EUROPA

59

10 SCHEMA

De Kelten, een volk uit de Europese ijzertijd Kaartnr(s).

1 De Kelten verspreiden zich in twee periodes over Europa Periode

Begin- en eindjaar

Feiten Ontstaan van de Kelten 1 Indo-Europeanen uit

Hallstatt

2 Vestigen zich in 3 Plaatselijke bevolking wordt 4 Vermenging van beide volkeren: Kelten Verspreiding van Kelten over Europa Oorzaak 1: 1 Grotere bevolking 2 3 Meer landbouwgrond nodig 4 Oorlog om

La Tène

• tegen • tegen Oorzaak 2: 1 Kelten leren beter 2 3 Kunnen buurvolkeren makkelijk verslaan Oorzaak 3:

Naam:

60

LES 10

Klas: De Kelten, een volk uit de Europese ijzertijd

Nummer:

Kelten onderworpen Einde La Tène

ca. 50 v.C.

Zuiden: Noorden:

2 De Kelten leven van landbouw en handel Oorlog

 soms reusachtige heuvelforten

 vanaf ca. 200 v.C. versterkte steden Landbouw • doeltreffende landbouwwerktuigen: Veeteelt • rijkdom: Handel • ruilhandel met • vanaf 300 v.C.:

3 De Keltische samenleving bestaat uit verschillende groepen Keltische stammen geen koninkrijk

voeren oorlog tegen elkaar

Groepen in een Keltische stam Vrijen: kiezen stamhoofd (kan vrouw zijn)

Edellieden

bezitten meeste grond en vee •

Gewone volk • werkt als •

Onvrijen

Onderworpenen

• mogen geen • moeten

Slaven

Naam:

•

Klas:

Nummer:

C DE PREHISTORIE IN NOORDWEST-EUROPA

61

Groepen met een speciale plaats in de samenleving Druïde: Bard: maakt

• •

OPDRACHT 1

Bestudeer bron 1 op blz. 56 in je leerboek. Lees vervolgens de onderstaande uitspraken en omcirkel het juiste antwoord.

• De meeste gebieden waar vandaag nog Keltisch wordt gesproken, liggen in de buurt van Engeland / Spanje / Italië.

• Er wonen in onze gewesten Kelten vanaf de Hallstatt-periode / La Tène-periode.

• Het huidige Frankrijk heet in de Keltische tijd Massilia / Gallië / Rusland.

OPDRACHT 2

Raadpleeg bron 2 op blz. 56 in je leerboek.

• Welke verklaring geeft Livius voor de Keltische invallen?

Historisch denken. Kritische studie van bron 2 • Onderstreep het juiste antwoord.

Het is een primaire / secundaire bron.

• Geef inlichtingen over de maker van de bron.

• Hoe groot is het tijdsverschil tussen het schrijven en de feiten die verhaald worden?

Naam:

62

LES 10

Klas: De Kelten, een volk uit de Europese ijzertijd

Nummer:

• Staat er een mening in de bron? Zo ja, welke?

• Waarvoor gebruikt Livius zijn werk?

• Onderstreep het juiste antwoord.

Op basis van je antwoorden kun je besluiten dat je wel / niet moet oppassen om Livius volledig te geloven.

OPDRACHT 3

Bestudeer bron 3 op blz. 56 in je leerboek.

• Waarom liggen Keltische versterkingen op een heuvel?

• Het hout van de huizen en de versterkingen is in de hedendaagse tijd al lang verdwenen.

Waaraan kun je een heuvelfort vandaag toch nog herkennen?

Naam:

Klas:

Nummer:

C DE PREHISTORIE IN NOORDWEST-EUROPA

63

OPDRACHT 4

Raadpleeg bron 4 op blz. 57 in je leerboek.

• Welke sociale groep behoort, naast het stamhoofd, de druïden en de barden, ook tot de adel?

• In welke drie beroepsklassen kun je het gewone volk indelen?

• Kijk naar de breedte van de bevolkingspiramide. Wat kun je zeggen over de verhouding tussen de adel en het gewone volk?

• Welke bevolkingsgroepen staan onderaan in de bevolkingspiramide?

• Maak op basis van de tekening en de lestekst een definitie voor het woord ‘slaaf’.

Naam:

64

LES 10

Klas: De Kelten, een volk uit de Europese ijzertijd

Nummer:

HEB IK HET BEGREPEN? KAN IK HET? Heb je de les goed begrepen? Lees de lestekst. Probeer het schema met je eigen woorden uit te leggen.

Surf naar het onlinelesmateriaal en los de oefeningen bij deze les op. Telkens als je denkt dat je een onderdeeltje van ‘kennen en kunnen’ beheerst, zet je er een kruisje bij.

KENNEN

KUNNEN

1 de begrippen ‘slaaf’, ‘geldeconomie’ en ‘handel’ uitleggen 2 uitleggen hoe de Kelten zijn ontstaan 3 de oorzaken van het uitzwermen tijdens de La Tène-periode geven 4 twee feiten opnoemen die aan de

Keltische overheersing een einde maken 5 uitleggen hoe de Kelten in hun levensonderhoud voorzien 6 verklaren waarom er nooit een groot Keltisch koninkrijk geweest is 7 de vier verschillende sociale groepen met hun rol in de samenleving uitleggen 8 uitleggen wat druïden en barden zijn

1 op een tijdlijn de twee Keltische periodes aanduiden 2 de Kelten in de juiste tijd plaatsen 3 met behulp van historische kaarten de belangrijkste Keltische gebieden aanduiden 4 op een blinde kaart van Europa twee gebieden aanwijzen en benoemen waar nu nog Keltisch gesproken wordt 5 met behulp van opdrachten een bron kritisch bestuderen

Geef je mening over de les. Was ze gemakkelijk of moeilijk? Interessant of saai? Zet telkens een kruisje.

Gemakkelijk / moeilijk Gemakkelijk

Tussenin

Interessant / saai Moeilijk

Interessant

Tussenin

Saai

De opdrachten De lestekst De oefeningen bij het onlinelesmateriaal De les in haar geheel Opmerkingen:

Naam:

Klas:

Nummer:

C DE PREHISTORIE IN NOORDWEST-EUROPA

65

OPDRACHT 5

Over de Keltische samenleving

EXTRA

Op de volgende bladzijden stel je zelf de Keltische bevolkingspiramide samen.

• Op p. 67 vind je een schematische voorstelling van de sociale piramide bij de Kelten.

• Op p. 69 staan bovenaan stukjes tekst die je meer uitleg geven over de verschillende bevolkingsgroepen en onderaan afbeeldingen van die bevolkingsgroepen.

• Knip de afbeeldingen en de stukjes tekst van blz. 69 uit en kleef ze op de juiste plaats in de bevolkingspiramide.

• Je noteert het best eerst in potlood waar je wat gaat kleven. Dat doe je door het cijfer van een afbeelding en de letter van een stukje tekst op de juiste plaats in de piramide te schrijven.

• Je kleeft niets op vóór je leraar je kladversie heeft gecontroleerd!

H

V

ONV

Naam:

66

LES 10

Klas: De Kelten, een volk uit de Europese ijzertijd

Nummer:

ADEL

HET GEWONE VOLK

VRIJEN

ONVRIJEN

Naam:

Klas:

Nummer:

C DE PREHISTORIE IN NOORDWEST-EUROPA

67

A Ik ben de fantastische bard of zanger. Met mijn muzikaal talent vertel en zing ik over heldendaden.

B Ik ben een edelman. Ik bezit veel gronden die ik laat bewerken.

D Ik ben de eerwaardige druĂŻde van de C Ik ben een slaaf. Ik werk meestal in de zoutmijnen, samen met misdadigers en krijgsgevangenen. Ik leid een zwaar bestaan.

stam. Ik ben een geleerde en priester.

Ik maak geneeskundige brouwsels en breng offers aan de goden.

F Ik voer handel in zout, metaal enz. Ik E Ik ben een landbouwer. Ik verbouw rogge, tarwe, gerst, haver en zorg ook voor het vee. Een gewone volksman dus.

G Ik ben een smid. Ik ben een echte vakman, net zoals de steenhouwer en pottenbakker binnen onze stam.

Naam:

leg contacten met andere volkeren en leer op die manier heel wat andere producten en gewoonten kennen. Ik behoor tot de groep van het gewone volk.

H Ik ben de belangrijkste figuur van de stam. Ik sta bovenaan in de piramide.

Ik ben het stamhoofd.

1

2

3

4

5

6

7

8

Klas:

Nummer:

C DE PREHISTORIE IN NOORDWEST-EUROPA

69

1

11 SCHEMA

Sprokkels uit de Keltische samenleving

Kaartnr(s).

1 De Keltische krijgers geloven in een onsterfelijke ziel Kelten houden van oorlog

dappere krijgers populair

• bij feest beste stuk vlees • gedichten en liederen over held Manier van vechten • uiterlijk: • • • • Koppensnellers geloven dat ziel in hoofd woont

hakken hoofd van tegenstanders af

2 De Kelten offeren aan vele goden Vele goden

Naam:

verbonden met natuur: stamgoden + algemeen verspreide goden

oppergod:

oorlogsgod: Klas:

Nummer:

C DE PREHISTORIE IN NOORDWEST-EUROPA

71

Mensenoffers • angst dat wereld elk ogenblik kan vergaan • mensenoffers

3 De Kelten leven ook bij ons Vanaf de 7e eeuw v.C.

Contact met Kelten in Midden-Europa

Vanaf de 5e eeuw v.C.

stammen vestigen zich in onze streken, onze streken worden waarschijnlijk grotendeels Keltisch.

Nieuwe Keltische stammen vestigen zich tussen Seine en Rijn:

4e of 3e eeuw v.C. Enkele stammen van de Belgae: Morinen, Menapiërs, Eburonen Romeinen o.l.v. van de Belgae uit.

roeien groot deel

Ca. 50 v.C. Romeinen en : nieuwe bewoners  Vlamingen en Walen zijn nauwelijks verwant aan ‘Oude Belgen’.

OPDRACHT 1

Bestudeer bron 2A en B op blz. 60 in je leerboek.

Wat vinden de Kelten blijkbaar belangrijk?

OPDRACHT 2

Bestudeer bron 4A en B op blz. 61 in je leerboek.

Waarom zouden de Kelten mensen offeren?

OPDRACHT 3

Bestudeer bron 5 op blz. 61 in je leerboek.

Geef de namen van de hedendaagse landen waarin het stamgebied van de Belgae ligt.

Raadpleeg een atlas als dat nodig is.

Naam:

72

LES 11 Sprokkels uit de Keltische samenleving

Klas:

Nummer:

OPDRACHT 4

Historisch denken. Kritische studie van bron 1B op blz. 60 van je leerboek

EXTRA

• Hoe toont de maker de woestheid van de held aan?

• Lijkt geweld volgens de bron goed of slecht?

• Wat voor soort bron was het oorspronkelijk?

• Welk tijdsverschil is er tussen de twee soorten bronnen?

• Wat kan er daardoor met de inhoud van de bron gebeurd zijn?

• Wat denk je dat de auteurs van dit handboek gevonden hebben om te besluiten dat de krijgers misschien toch wel zo wild waren?

OPDRACHT 5

In les 2 heb je kennisgemaakt met de verschillende domeinen van de geschiedenis. Vul ze hieronder achter de cijfers in.

1= 2= 3= 4=

Naam:

Klas:

Nummer:

C DE PREHISTORIE IN NOORDWEST-EUROPA

73

Hieronder vind je een aantal uitspraken over de Kelten. Zet bij elke uitspraak tot welk domein ze behoort. Dat doe je door het juiste cijfer in de laatste kolom te zetten.

A Keltische stammen bevechten elkaar en veroveren ook meer grondgebied op de omgevende volkeren.

B De Kelten zijn een volk van landbouwers.

C Keltisch Europa drijft intensief handel met het Middellandse Zeegebied.

D Krijgsgevangenen en misdadigers doen dienst als slaaf.

E De edellieden bezitten de meeste grond en het meeste vee.

F De Kelten aanbidden vele goden.

G De ontvolkte gebieden worden gekoloniseerd door Romeinen en later zelfs door Germanen.

OPDRACHT 6 EXTRA

EXTRA De Kelten: kunst en graven De Keltische ambachtslieden maken naast gewone gebruiksvoorwerpen ook kunstvoorwerpen uit o.a. goud, metaal, email en glas. Verschillende gebruiks- en kunstvoorwerpen zijn door archeologen gevonden in graven. Het graf van een gewone Kelt is meestal voorzien van enkele gebruiksvoorwerpen en wat persoonlijke spulletjes. Het graf van een adellijke Kelt is ingericht met stoere wapens, allerhande gebruiksvoorwerpen en werktuigen, prachtige juwelen en rijkelijke kunstvoorwerpen. In sommige graven hebben archeologen zelfs strijdwagens teruggevonden.

Een Keltisch graf Bekijk de tekening van de grafkamer van Hochdorf (opgegraven in Duitsland). Probeer de volgende voorwerpen in het graf terug te vinden door er het juiste cijfer bij te plaatsen.

4 Dolk met bladgoud 1 Bijl en messen 2 Speer 5 Torque of halsband uit goud 3 Met goud versierde schoenen 6 Ligbank van brons

Naam:

74

LES 11 Sprokkels uit de Keltische samenleving

Klas:

7 Drinkhoorns 8 Bronzen borden 9 Bronzen ketel 10 Strijdwagen

Nummer:

OPDRACHT 7 EXTRA

De Keltische kunst De Keltische ambachtslieden maken kunstvoorwerpen met enkele opvallende kenmerken. Bekijk de onderstaande afbeeldingen en omcirkel de correcte kenmerken op de volgende bladzijde.

Naam:

Sierkom

Torque

Sierhelm

Tafereel uit de ketel van Gundestrup

Sierschild

Klas:

Nummer:

C DE PREHISTORIE IN NOORDWEST-EUROPA

75

Je vindt hieronder vijftien kenmerken van kunst. Omcirkel de zeven kenmerken die typisch zijn voor de Keltische kunst. Per juist kenmerk krijg je één letter. Als je de juiste zeven letters hebt verzameld, kun je een woord maken.

Werken met cirkels

Strakke vormen

Spiraalvormen

N

O

I

Rechte lijnen

Afwerking met schelpen

Veel fantasie en creatief

W

T

Niet creatief

Werken met schaduw

Werken met textiel

P

D

M

Mens en dier 100 % zoals in werkelijkheid

Mens en dier eenvoudig voorstellen

Weinig beweging

G

J

Spel van bewegende lijnen

Werken met metalen

Details in kleur afgewerkt

Y

Q S

U

K

●●●●●●●

Woord:

Naam:

76

LES 11 Sprokkels uit de Keltische samenleving

Klas:

Nummer:

HEB IK HET BEGREPEN? KAN IK HET? Heb je de les goed begrepen? Lees de lestekst. Probeer het schema met je eigen woorden uit te leggen.

Surf naar het onlinelesmateriaal en los de oefeningen bij deze les op. Telkens als je denkt dat je een onderdeeltje van ‘kennen en kunnen’ beheerst, zet je er een kruisje bij.

KENNEN

KUNNEN

1 de populariteit van een dappere krijger bij de Kelten beschrijven 2 de Keltische manier van vechten uitleggen 3 verklaren waarom de Kelten het menselijke hoofd belangrijk vinden 4 de naam van een Keltische god geven 5 de rol van mensenoffers uitleggen

6 drie feiten over de Belgae opnoemen 7 verklaren waarom wij geen rechtstreekse afstammelingen van de Belgae zijn

1 op een blinde kaart van Europa het gebied van de Belgae aanduiden 2 bronnen ontleden en vergelijken 3 een bron met behulp van vragen kritisch bestuderen 4 een historische vraag formuleren bij een bron

Geef je mening over de les. Was ze gemakkelijk of moeilijk? Interessant of saai? Zet telkens een kruisje.

Gemakkelijk / moeilijk Gemakkelijk

Tussenin

Interessant / saai Moeilijk

Interessant

Tussenin

Saai

De opdrachten De lestekst De oefeningen bij het onlinelesmateriaal De les in haar geheel Opmerkingen:

Naam:

Klas:

Nummer:

C DE PREHISTORIE IN NOORDWEST-EUROPA

77