Lift 3 leerwerkschrift D (GO!) - deel 1

3

Factuur

BALANS

€ =

T

AANBOD

F

VA N

BUY IT NOW

IN

VRAAG

I

©

L

Lift3D GO_Front-Back cover.indd 1

Economische wetenschappen Bedrijfswetenschappen deel 1 Doorstroomfinaliteit GO!

21/06/2021 10:02

© VA N IN

3

IN

T

VA N

F

I

©

L

Lift3D GO_Thema 1.indb 1

Thema 1: De economische kringloop

21/06/2021 07:27

Starten met Lift Welkom bij Lift. We leggen graag even uit hoe je met dit leerpakket aan de slag gaat.

1 OP WEG MET LIFT Het leerwerkboek bestaat uit zes thema’s en online ICT-fiches. Elk thema is op dezelfde manier opgebouwd.

3

IN a

Wie zie je zoal in een shoppingcentrum?

b

Waarom bezoeken mensen een shoppingcentrum?

Good to know

Mensen worden gedreven door behoeften, door dingen die ze nodig hebben of

willen. Daarom eten mensen, zoeken ze liefde en vriendschap, kopen ze de nieuwste smartphone ...

VA N

Thema 3: De marktwerking

Bestudeer de afbeeldingen van de shoppingcentra.

© rullala / Shutterstock.com

Elk thema begint met een Step-in.

Daar maak je kennis met de rode draad doorheen het thema.

Hier vind je ook de doelen die je moet bereiken op het einde van dat thema. Ze omvatten de leerplandoelen, maar ook uitdagende doelen en opstapdoelen.

I L

1

STEP-IN

F

AANBOD

STEP-IN

2

In dit thema doorloop je drie levels waarin je leert …

3

Elk level biedt je een stukje kennis dat je nodig hebt om de opdracht van de Step-up uit te voeren.

1

hoe consumenten en producenten behoeften kunnen bevredigen om hun welvaart te verbeteren;

2

hoe consumenten de vraag naar goederen en diensten bepalen in functie van de prijs;

3

hoe producenten het aanbod van goederen en diensten bepalen in functie van de prijs.

Daarin duik je onder in de actualiteit en maak je zelf een krant of een journaal over de vraag naar en/ of het aanbod van een bepaald product.

THEMA 2

T

VRAAG

BUY IT NOW

In totaal zul je zes thema’s doorlopen: de economische kringloop, de goederen- en dienstenmarkt, de marktwerking, de arbeidsmarkt, ondernemingsvormen en boekhouden. Elk thema start met een Themapagina.

4

Lift3D GO_T2_L1.indd 4

Je doorloopt per thema verschillende Levels, waarbij je telkens een centrale onderzoeksvraag beantwoordt. Je verkent de onderzoeksvraag aan de hand van verschillende opdrachten, onder de noemer Explore.

Explore 4— Hoe verloopt het collectieve aanbod van een

Optie 1

dienstenstromen (rode pijlen) tussen de verschillende partijen.

1

De gezinnen werken bij de bedrijven en de overheid.

2

De bedrijven en de overheid geven in ruil voor hun arbeid een inkomen aan de gezinnen.

3

De gezinnen sparen een gedeelte van het inkomen.

4

De gezinnen ontvangen voor hun spaargeld een vergoeding onder de vorm van rente.

5

De bedrijven leveren de goederen en diensten die de gezinnen en de overheid bij hen aankopen.

6

De gezinnen en de overheid betalen de bedrijven voor de geleverde goederen en diensten.

7

De overheid levert ook goederen en diensten aan de gezinnen en de bedrijven.

8

De bedrijven en de gezinnen betalen de goederen en de diensten door onder andere belastingen te betalen aan de overheid.

De bedrijven kopen ook goederen en diensten in het buitenland.

10

De bedrijven betalen voor die goederen en diensten geld aan het buitenland.

©

9

11

De bedrijven verkopen goederen en diensten aan het buitenland.

12

De bedrijven ontvangen voor die goederen en diensten geld uit het buitenland.

13

De financiële instellingen staan kredieten toe aan bedrijven en gezinnen zodat ze hun

Pizza

de tabel zie je hoeveel pizza’s Luigi en zijn

hoe de aanbodcurve van drie verschillende Nike-

concullega’s willen verkopen bij verschillende

verkopers eruitziet.

prijzen. Bestudeer hoe de aanbodcurve van drie verschillende aanbieders eruitziet.

Tabel 3.2

AANGEBODEN

AANGEBODEN

PRIJS PER

HOEVEELHEID

HOEVEELHEID

PAAR NIKE-

NIKE-SNEAKERS

PRIJS PER

PIZZA

SNEAKERS

PIZZA

VER-

VER-

KOPER 1

KOPER 2

KOPER 3

0

2

4

10,00

1

3

5

40,00

3

6

5

11,00

2

4

6

70,00

6

9

8

15,00

3

5

7

100,00

4

6

8

130,00

12

15

14

26,00

5

7

9

160,00

13

16

15

30,00

IN EURO

LUIGI 0

10

MAR-

IN EURO

VER-

CELLO 3

13

MARIO 2

12

5,00

21,00

© Qiongna Liao / Shutterstock.com

1

Ga ervan uit dat de drie Nike-verkopers de volledige markt voorstellen en dat zij dus alle

1

Ga ervan uit dat de drie pizzeria’s de volledige markt voorstellen en dat zij dus alle

aanbieders zijn op de Nike-sneakermarkt.

aanbieders zijn op de markt. Bereken nu het

Bereken het totale aanbod van Nike-sneakers.

totale aanbod van pizza’s.

LEVEL 3

In de kringloop zie je de voorstelling van de geldstromen (groene pijlen) en de goederen- en

Optie 2

Niet alleen pizzeria Luigi verkoopt pizza’s. In

verkopers van Nike-sneakers. Je bestudeert nu

THEMA 2

De relaties tussen de gezinnen, de bedrijven, de overheid en het buitenland worden schematisch

Nike-sneakers

Op de Nike-sneakermarkt zijn er meerdere

Tabel 3.1

De verworven leerstof is gebundeld in To the point. Daarin staat wat je moet onthouden uit het level.

Bij het onlinelesmateriaal vind je de verworven leerstof in een overzichtelijke mindmap.

weergegeven in een economische kringloop.

product?

Je gaat verder met de optie die je gekozen hebt. Vink de gekozen optie aan.

Bij verschillende opdrachten kun je kiezen uit twee of meerdere Opties. De opties geven je de keuze of je graag een uitdaging wilt aangaan of liever meer ondersteuning wenst.

Het kan ook zijn dat je kunt kiezen volgens je interesse.

TO THE POINT

18/06/2021 12:08

49

Lift3D GO_T2_L3.indd 49

18/06/2021 12:10

investeringen kunnen financieren.

14

De bedrijven en gezinnen betalen voor die kredieten een vergoeding onder de vorm van rente.

Nu is het tijd om je opgedane kennis in te oefenen aan de hand van verschillende Actions.

Action 1— Interview behoeften O V U R

Je gaat een onderzoek uitvoeren. Een onderzoek bestaat uit verschillende stappen. Ga naar het onlinelesmateriaal en raadpleeg het document met de verschillende stappen. Interview minstens drie personen over hun behoeften. a

Vink de categorie aan waartoe de geïnterviewden behoren. een persoon jonger dan 16 jaar een persoon tussen 18 en 24 jaar een persoon tussen 24 en 35 jaar een persoon tussen 35 en 60 jaar

BEKIJK DE KENNISCLIP

c

Neem een blad papier of een tablet om de antwoorden te noteren.

Stel deze vragen en bedenk nog een drietal nieuwe vragen.

Welke behoeften heeft u nu, waar heeft u op dit moment nood aan? (Meerdere antwoorden mogelijk.)



Welke behoeften of noden heeft u de komende weken en maanden?



Welke behoeften of noden heeft u de komende vier jaar?



Hoe zult u proberen om die behoeften te bevredigen?



18/06/2021 12:11



e

f

g

THEMA 2

2





LEVEL 1

STARTEN MET LIFT

14

Lift3D GO_T1_L1.indd 14

Vermeld dat het interview anoniem is en hoogstens zes minuten duurt.

d

THEMA 1

LEVEL 1

een persoon ouder dan 60 jaar b

h

Geef aan welke van die behoeften: 

economische of niet-economische behoeften zijn,



primaire, secundaire of tertiaire behoeften zijn.

Geef aan: 

welke goederen individueel of collectief zijn,



welke producten goederen of diensten zijn.

Verwerk de vragen en de antwoorden met een tekstverwerker. 

Geef het document een titel en gebruik daarvoor koptekst 1.



Nummer de vragen met behulp van opsommingstekens.



Zet de vragen vetjes.



Zet de antwoorden cursief.

Bewaar het resultaat in je portfolio. Maak een map voor elk thema en een submap voor elk level en geef die submap de naam ‘Thema_X_Level_Y’. Geef het bestand een duidelijke naam zoals ‘Action_1_Interview_behoeften’.

20

Lift3D GO_T2_L1.indd 20

Lift3D GO_Thema 1.indb 2

18/06/2021 12:12

21/06/2021 07:27

Een Action More bevat een verbreding van het leerplandoel en bevat

Action 2— Hoe stel je de economische kringloop voor met MORE

MORE

inbegrip van de arbeidsmarkt, de markt voor goederen en diensten en de vermogensmarkt?

uitdagende doelen. Het is niet verplicht die Action te maken om het leerplandoel te behalen. De Action More biedt je de mogelijkheid om (als je voor de anderen klaar bent of als je Bedrijfswetenschappen volgt) je kennis van het leerplandoel te verruimen en dat doel in een breder kader te situeren. De Action More maakt ook differentiatie in interesse mogelijk.

MORE

Good to know Wanneer je op internet naar een afbeelding zoekt van een economische kringloop, zie je heel verschillende opmaken. De kringloop kan ook nog uitgebreid worden met de verschillende markten. Dat wordt toegelicht in deze Action More.

In de onderstaande economische kringloop is het schema uitgebreid met de arbeidsmarkt, de markt voor goederen en diensten en de vermogensmarkt. Vul de goederen- en dienstenstroom en de geldstroom aan door de letter bij de juiste pijl te noteren. Raadpleeg indien nodig de ontdekplaat bij het onlinelesmateriaal.

A

Peter Delrue werkt als vrachtwagenchauffeur bij een transportbedrijf.

B

Een kledingketen koopt T-shirts aan bij een Chinese textielfabriek.

C

De koffiebranderij betaalt de geleverde partij koffiebonen aan een Braziliaanse leverancier.

D

Catherine Bertels werkt als treinbestuurster bij de NMBS.

E

Samira ging langs bij Kreatos voor een kappersbeurt.

F

Het gemeentehuis van Wommelgem betaalt de factuur voor de geleverde mondmaskers.

G

Yousef gaat dagelijks met de trein naar het werk.

H

Het gezin Decorte gaat bij de bank een lening aan voor de financiering van de nieuwe auto.

I

Brasserie Het Hof betaalt Xander voor zijn vakantiejob.

J

Nv Coque betaalt de vennootschapsbelasting aan de overheid.

K

Het gezin Somers betaalt de meubelwinkel voor de geleverde slaapkamer.

L

Laurens betaalt btw (belasting over de toegevoegde waarde) bij de aankoop van zijn smartphone.

M

Het gezin Degroof spaart maandelijks 150,00 euro op een spaarrekening bij de bank.

N

Bakkerij Mues betaalt de factuur van de nieuwe bakoven.

Action 3— Smartschool Beluister het audiofragment.

Good to know —

a

Vat het fragment samen in een mindmap of in twee zinnen.

b

Is er sprake van een monopolie van Smartschool? Waarom (niet)?

Op de markt van goederen en diensten worden goederen en diensten verhandeld. De aanbieders zijn de bedrijven. De vragers zijn de gezinnen, de bedrijven, de overheid en het buitenland.

IN

Op de arbeidsmarkt wordt arbeid gevraagd en aangeboden. Het aanbod van arbeid komt van de mensen die hun arbeid aanbieden. De vraag komt van de bedrijven en de overheid.

Op de vermogensmarkt komen het aanbod van en de vraag naar geld samen. De vragers naar geld zijn de gezinnen, de bedrijven en de overheid die meer geld LEVEL 1

uitgeven dan hun inkomen. Het aanbod komt van de gezinnen en de bedrijven die

THEMA 1

een deel van hun inkomen niet uitgeven en willen sparen.

17

Lift3D GO_T1_L1.indd 17

Aan het einde van elk level sta je stil bij de actualiteit omtrent de inhoud van dat level in de rubriek Breaking news. Bij het onlinelesmateriaal vind je de bijhorende artikels of filmpjes en de bijhorende opdracht.

18/06/2021 12:30

STEP-UP

Waarom is er toch de indruk dat Smartschool een monopoliepositie heeft?

d

Wat is het gevaar indien Smartschool een monopolie zou zijn?

BREAKING NEWS

1

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2

Los de vragen op.

3

Bewaar het resultaat in je portfolio. Maak een map voor elk thema en een submap voor elk level en geef

die submap de naam ‘Thema_X_Level_Y’. Geef het bestand een duidelijke naam zoals ‘Breaking_News’.

CHECKLIST

Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

JA

1

Ik kan het begrip markt omschrijven.

2

Ik kan de goederen- en dienstenmarkt

LEVEL 1

—

c

3

Ik kan aan de hand van voorbeelden een

THEMA 3

—

4

Ik kan de kenmerken van een marktvorm

KAN

EXTRA OEFENMATERIAAL

BETER

omschrijven.

1

In dit onderzoek geef je een antwoord op de vraag ‘Welke artikels neem je op in de economische krantenpagina of het economisch nieuwsbericht voor leeftijdsgenoten?’

Elk level eindigt met een Checklist.

Het is een hulpmiddel om te beoordelen of je de doelen van dat level onder de knie hebt.

Zoek krantenartikels en nieuwsfragmenten van de afgelopen twee maanden. Die artikels en nieuwsfragmenten moeten verband houden met de vraag naar of het aanbod van goederen en diensten.

Hier volgen enkele tips of zoektermen die je kunt gebruiken om te zoeken naar artikels en

VA N

Tip:

nieuwsfragmenten. Je kunt zoektermen combineren of zoektermen met andere woorden

2

stijging grondstoffenprijzen

stijging verkoop huizen

slechte oogst

stijging van de beurskoersen

concurrentie

inkomen gezinnen

inflatie

daling appartementen

proberen als zoekterm.

daling vraag aardappelen

meer vraag naar mondmaskers

invoer appelen uit Polen

Kies afhankelijk van je interesse of je een economische krant wilt maken (optie 1) of een televisiejournaal (optie 2). Vink de gekozen optie aan.

b

opsommen.

14

Lift3D GO_T3_L1.indd 14

18/06/2021 12:14

Elk thema sluit af met een Step-up die je uitdaagt om je kennis toe te passen in een grotere (onderzoeks)opdracht.

Verwerk die krantenartikels en nieuwsfragmenten. a

marktvorm benoemen.

Volg voor je onderzoek de OVUR-strategie. Dat houdt in dat je de volgende stappen doorloopt om

THEMA 2

STEP-UP

tot de oplossing van dit onderzoek te komen.

61

Lift3D GO_T2_L3.indd 61

18/06/2021 12:07

Een Action Next Level is moeilijker en geeft je een idee van wat er in de volgende jaren op je afkomt.

De Action Next Level zorgt dus ook voor een differentiatie in moeilijkheidsgraad en is sowieso een uitdaging.

Je vindt de Action Next Level bij het onlinelesmateriaal.

LEVEL 2

NEXT

Action 1— Vraag naar filmtickets en tennisrackets Kies, afhankelijk van je interesse, de oefening met de filmtickets of de tennisrackets.

Optie 1

Filmtickets

Op een markt is er natuurlijk meer dan een vrager. Om het niet te moeilijk te maken, ga je uit van drie

©

1

consumenten of vragers. Muhammed was niet alleen op de markt van filmtickets. a

Bekijk de onderstaande tabel.

b

Bepaal de totale vraag op de markt van filmtickets. Tel voor elke prijs de gevraagde hoeveelheid op.

Tabel 1.1

GEVRAAGDE HOEVEELHEID FILMTICKETS

PRIJS PER

HOEVEELHEID

FILMTICKET

FILMTICKETS

IN EURO

MUHAMMED

DARIO

CAS

2

1

0

11,00

3

2

1

9,00

4

3

2

7,00

5

4

3

5,00

6

5

4

3,00

7

6

5

1,00

T F I

L

ICT-fiches

Teken de grafiek. Bepaal zelf of je de grafiek met pen en papier of met een rekenblad maakt.

67

Lift3D GO_T2_Next.indd 67

18/06/2021 12:16

De ICT-fiches vind je bij het onlinelesmateriaal. Ze helpen je om zelfstandig met een tekstverwerker, een rekenblad of een presentatiepakket aan de slag te gaan; infographics te creëren, foto’s en video’s te monteren en online samen te werken.

STARTEN MET LIFT

THEMA 2

NEXT LEVEL

LEVEL 2

2

TOTALE GEVRAAGDE

3

3

Lift3D GO_Thema 1.indb 3

21/06/2021 07:27

2

2

Zet de gegevens van de tabel uit op de

Zet de gegevens van de tabel uit op de

grafiek.

grafiek.

a

a

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en de Y-as.

Verdeel de assen zodat je de punten kunt uitzetten.

b

Zet de punten uit.

c

Verbind de punten met een blauwe

b

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en de Y-as.

rechte lijn.

c

Zet de punten uit.

d

Verbind de uitgezette punten met een blauwe lijn.

2 HANDIG VOOR ONDERWEG Grafiek 5.2: Vraag naar pizza door alle vragers

Grafiek 5.1: Vraag naar Nike-sneakers door alle vragers

4

In elk thema vind je dezelfde hulpmiddelen.

Denk even aan de markt van elektrische auto’s. Wat gebeurt er met de prijs van een elektrische auto als naast Tesla, nog vele andere producenten elektrische auto’s aanbieden?

180,00 160,00 140,00 120,00 100,00 80,00

Zoals je merkt komt de prijs van een product tot stand door de vraag naar en het aanbod van dat product.

Y-as:

Y-as:

40,00 20,00 0,00

Prijszetting

Doorheen het thema vind je de belangrijkste zaken op een rijtje in de rode kenniskaders.

60,00

0

5

10

15

Explore 1— Welke partijen maken deel uit van de economische kringloop?

20

X-as:

X-as:

ECONOMISCHE KRINGLOOP

TO THE POINT De economische kringloop is een schematisch model van de werking van

COLLECTIEVE VRAAG

Moeilijke woorden worden uitgelegd de economie als systeem.

Die kringloop is een abstracte voorstelling van de Op de markt komt evenwichtsprijs of marktprijs (pe) tot stand.

Bijbuitenland. die evenwichtsprijs tussen dedegezinnen, de bedrijven, de overheid en het Die hoort ook in een relaties begrippenkader.

Die woorden ). Het is bij de de evenwichtsprijs datkringloop. qa en qv gelijk zijn. Het snijpunt van de evenwichtshoeveelheid (qeactoren vier partijen noemt men de van economische de evenwichtshoeveelheid en evenwichtsprijs is het marktevenwicht. vallen extra op door de stippellijn.

De collectieve vraag of de marktvraag is het verband tussen de prijs

IN

van een product en de gevraagde hoeveelheid van een product door alle consumenten. Het is de som van de individuele vraagfuncties.

Wanneer de aangeboden hoeveelheid groter is dan de gevraagde hoeveelheid is er sprake van een

aanbodoverschot. Dan zal de prijs afnemen tot de evenwichtsprijs is bereikt. Wanneer de gevraagde hoeveelheid groter is dan de aangeboden hoeveelheid is er een vraagoverschot. Dan zal de prijs

Good to know toenemen tot de evenwichtsprijs is bereikt.

Explore 5— Hoe bekijk je de vraag wiskundig?

Dezijn financiële instellingen, met andere de banken, zijn een apart onderdeel in Er bepaalde externe factoren die dewoorden vraag kunnen

de voorstelling van verschuiving de economische Nochtans is een financiële instelling een beïnvloeden en een van kringloop. de vraagcurve tot Begrippenlijst Thema 1 Je vindt die woorden ook achteraan bedrijf,hebben. net zoals winkel zijn en daarom neem je ze op bij de bedrijven. gevolg Dieeen oorzaken bijvoorbeeld: – inkomen, in de Begrippenlijst.

STEP-UP

Good to know In dit level heb je onderzocht hoe de diverse stromen binnen de economische kringloop worden voorgesteld.

LEVEL

Nu is het aan jou om een klein onderzoek te doen over de economische kringloop. Voor deze opdracht heb je de

–

keuze. Kies optie 1 en beantwoord deze onderzoeksvraag: ‘Hoe stel je de volledige economische kringloop voor

Om het makkelijk houden je ervan dat de vraagcurve een rechte is. In wiskunde wanneer bedrijven geld lenente en sparen?’

Als je van ga een uitdaging houdt, kiesuit je optie 2 en beantwoord je deze Optie 1: Hoe stel je de volledige economische kringloop voor wanneer bedrijven geld lenen en sparen?

IN JE EIGEN WOORDEN

en aangeboden. Het aanbod van arbeid

In de Step-up doorloop je kringloop.

– individueel prijs van een substitutiegoed of complementair hoeveelheid (q) op de X-as. Het vak economie gebruikt ook symbolen: goed.

— Gevraagde hoeveelheid: q of in groep een aantal of alle fasen — Prijs: p Amira in hetvan derde jaar van het secundair Een verschuiving het aanbod doet zich voor bij: onderwijs. van een onderzoeksopdrachtzitom een De vergelijking van de vraagcurve is dan p = -aq + b, want het is een dalende rechte dagelijks de aantal bus van De Lijn naar school. De –Zij neemt een wijziging van het producenten; en dus is de rico (a) negatief. (Het getal a is een positief reëel getal. Het minteken is om onderzoeksvraag te beantwoorden.

Amira is verantwoordelijk de –vader eenvan technologische vernieuwing (in de voor productiemethode bijvoorbeeld) waardoor de duidelijk te maken dat de rico negatief is.) productiviteit milieudienst bijverandert; de gemeente. Haar moeder werkt Je integreert aan de hand van –deeltijds een wijziging van de kostprijs voor de productie (en de verkoop). in een grootwarenhuis en ze heeft sinds kort haar eigen schoonheidssalon in bijberoep. Daarvoor de OVUR-methode informatie uit In het vraagaanbodschema zal door die bank. verschuivingen ook de prijs heeft ze eenenlening aangegaan bij een Amira en veranderen. welke mate de prijsZe verandert, is niet altijd correct te bepalen. diverse bronnen, de inhoud vanInhet haar ouders zijn vegetariërs. eten vaak speciale Er zijn immers verschillende factoren die tegelijk op de vraag en het aanbod fruitsoorten en groenten die gekweekt worden door BEKIJK DE thema of van de eerste graad. kunnen inspelen. a

Werk alleen of in een groepje van maximaal drie personen.

b

Bedenk een verhaal of een situatie waarbij de bovenstaande onderzoeksvraag wordt behandeld.

Dat is een schematisch model van de

kringloop

werking van de economie als systeem.

Die kringloop is een abstracte voorstelling van de relaties tussen de gezinnen, de

bedrijven, de overheid en het buitenland.

v

alle schakels en hun onderlinge relatie,

—

de pijlen die de geldstroom en de goederen- en dienstenstroom voorstellen.

1

geldstroom

Volg voor je onderzoek de OVUR-strategie. Dat houdt in dat je de volgende stappen doorloopt om tot de

de geleverde arbeid. De gezinnen, de

v

bedrijven, de overheid en het buitenland

VA N

oplossing van dit onderzoek te komen.

STAP

O V U R

O

MOGELIJKE VRAGEN

betalen op hun beurt voor de geleverde

goederen en diensten. De gezinnen sparen

AANDACHTSPUNTEN BIJ DE ONDERZOEKSVRAAG

meestal een gedeelte van hun inkomen bij

Wat moet ik doen?

Oriërenten

de bank die hen daarvoor vergoedt met

Wat wordt er van mij

rente. De banken stellen op hun beurt het

verwacht?

geld ter beschikking aan de bedrijven en de

Wat zijn de

gezinnen die het geld nodig hebben voor

doelstellingen?

V

hun investeringen. Zij betalen daarvoor interest aan de bank.

Hoe ga ik het doen?

Voorbereiden

1

Welke bronnen heb ik nodig?

Lift3D GO_T2_L2.indd 34

goederen- en

Op de goederen- en dienstenmarkt worden

dienstenmarkt

goederen en diensten verhandeld. De

aanbieders zijn de producenten, de vragers

18/06/2021 12:20

U

geef ik aan de

R

Wat was goed?

O V U R

De goederen- en dienstenstroom bestaat

dienstenstroom

uit de gezinnen die arbeid leveren, en uit de

rente

Dat is de vergoeding die de banken betalen

KENNISCLIP

goederen en diensten leveren.

aan gezinnen wanneer zij sparen bij de

geleverde werk?

Wat kan er beter?

STEP-UP

goederen- en

bedrijven, de overheid en het buitenland die

1

Wat vind ik van het

Reflecteren

THEMA 1

en het buitenland

1

landbouwers in verre landen.

onderzoeksvraag?

d

zijn de gezinnen, de bedrijven, de overheid

Welke invulling

Uitvoeren

De geldstroom houdt in dat de bedrijven

en de overheid de gezinnen betalen voor

bank. Het begrip wordt ook gebruikt voor de vergoeding die de gezinnen, bedrijven en de

GEZINNEN

BEDRIJVEN

OVERHEID

BUITENLAND

Amira

grootwarenhuis

De Lijn

landbouwers

vader

schoonheidssalon

de gemeente

moeder

de bank

Verwerk het geheel tot een infographic in Canva en stel hem aan de klas voor. Gebruik daarvoor de

overheid betalen aan de banken.

ICT-fiche_C_01.

e

22

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Lift3D GO_T1_L1.indd 22

LEVEL 2

—

01/06/2021 08:55

Lift3D GO_T1_L1.indd 21

THEMA 3

c

Hou rekening met:

economische

BEGRIPPENLIJST

Tip:

1

THEMA 1

LEVEL 2

Optie 2: stel jevertaling de volledige economische kringloop voor wanneer de overheid geld leent?

Wanneer jeHoede maakt naar economie, dan staat de prijs (p) op de Y-as en de

THEMA 2

VERKLARING

Op de arbeidsmarkt wordt arbeid gevraagd

consument, aanbieden, de vraag komt van de bedrijven en de overheid.

Lees–de tekst over Amira.

Noteer de onderstreepte woorden onder de juiste actor van de economische het aantal consumenten,

gekozen optie aan. is dedevergelijking van een rechte: y = ax + b

34

BEGRIP

1 voorkeur (voor een product of dienst) van dearbeidsmarkt

komt van de mensen die hun arbeid

onderzoeksvraag: ‘Hoe stel je de volledige economische kringloop voor wanneer de overheid geld leent?’ Vink

25

21

18/06/2021 12:21

18/06/2021 12:19

Good to know

THEMA 1

In de Good to know-kaders staan handige tips of weetjes bij de uitvoering van de opdrachten.

LEVEL 1

Lift3D GO_T3_L2.indd 25

Bedrijven zoals De Lijn en de NMBS zijn overheidsbedrijven. Dat zijn bedrijven die in handen zijn van de overheid, en dus door de staat gecontroleerd worden.

10

Explore 6— Is welvarend zijn het belangrijkste?

Lift3D GO_T1_L1.indd 10

©

In een Forum voer je in groepjes of met de hele klas een gesprek over een bepaalde stelling.

Het is de bedoeling dat je luistert naar elkaars mening en leert hoe anderen denken, maar ook dat je je eigen mening leert onderbouwen met argumenten.

18/06/2021 12:22

Forum

Bespreek de titel van deze explore.

1

In de vorige explore leerde je dat België een welvarend land is. Wil dat zeggen dat alle inwoners het goed hebben? Lees de volgende tekst en bestudeer de tabel. Beantwoord daarna de vragen. a

Hoe scoort België op het vlak van zelfdodingen?

b

In welke landen is het onderzoek van Unicef uitgevoerd?

De volgende iconen helpen je ook nog een eind op weg: c

Welke problemen worden in het rapport van Unicef aangehaald?

Je vindt online extra (ondersteunend) materiaal.

STARTEN MET LIFT

Het beeldfragment dat hierbij hoort, vind je online.

4

Lift3D GO_Thema 1.indb 4

Het luisterfragment dat hierbij hoort, vind je online.

Waar kun je het beste opgroeien? België krijgt in Unicef-rapport slechte punten voor mentale Je moet iets bewaren in je portfolio. gezondheid en kinderarmoede Je vindt online een ontdekplaat.

Je oefent je ICT-vaardigheden.Nederland, Denemarken en Noorwegen zijn de beste landen om als kind op te groeien. Dat blijkt uit een nieuw onderzoek van de kinderrechtenorganisatie Unicef naar de fysieke en mentale gezondheid van minderjarigen in de 41 meest welvarende landen. België staat op een algemene achtste plaats. Niet slecht, al is het niet allemaal goed nieuws. Zo scoren we slecht als het gaat over de gezondheid van kinderen, kinderarmoede en sociaal beleid.

In het rapport ‘Worlds of Influence: Inzicht in wat het welzijn van kinderen in rijke landen vormgeeft’ onderzoekt Unicef de mentale en fysieke gezondheid van kinderen in de 41 meest welvarende lidstaten van de Europese Unie en de OESO. De kinderrechtenorganisatie nam ook de sociale en academische vaardigheden onder de loep.

Nederland, Denemarken en Noorwegen halen in de algemene rangschikking de beste score, met andere

21/06/2021 07:28

HET ONLINELEERPLATFORM BIJ LIFT

Leerstof kun je inoefenen op jouw niveau.

IN

Je kunt vrij oefenen of de leraar kan opdrachten voor jou klaarzetten.

Hier vind je de opdrachten die de leraar voor jou heeft klaargezet.

VA N

Hier kan de leraar toetsen en taken voor jou klaarzetten.

Benieuwd hoe ver je al staat met je oefeningen en opdrachten? Hier vind je een helder overzicht van je resultaten.

Hier vind je het lesmateriaal per hoofdstuk (onder andere videobestanden, instructiefiches en instructiefilmpjes).

STARTEN MET LIFT

©

Ga ook hier aan de slag met ontdekplaten en de bijhorende werkblaadjes.

5

Lift3D GO_Thema 1.indb 5

21/06/2021 07:28

VA N

THEMA

IN

1

©

De economische kringloop

Lift3D GO_Thema 1.indb 6

21/06/2021 07:28

IN

STEP-UP

VA N

Presentatie van een economische kringloop

LEVEL

Hoe stel je de economische spelers voor in een kringloopschema?

p. 9

STEP-IN

p. 8

©

1

p. 20

Lift3D GO_Thema 1.indb 7

21/06/2021 07:28

STEP-IN 1

In onze maatschappij spelen verschillende partijen een belangrijke rol in de economie. Herken je ze?

Noteer de namen onder de afbeeldingen.

B

D

E

C

VA N

IN

A

STEP-IN THEMA 1

2

I

© Mariusz Bugno

In dit thema doorloop je een level waarin je leert …

1

3

© Dafinchi / Shutterstock.com

H

©

G

F

wat de relatie is tussen de verschillende actoren in de economische kringloop.

Dat level biedt je een stukje kennis dat je nodig hebt om de opdracht van de Step-up uit te voeren.

Daarin stel je de economische kringloop voor op een originele manier.

8

Lift3D GO_Thema 1.indb 8

21/06/2021 07:28

LEVEL 1 Hoe stel je de economische spelers voor in een kringloopschema?

1

IN

INTRO De wagen van het gezin Vermoesen heeft het begeven. Het gezin gaat dus op zoek naar een nieuwe wagen. Daar komen verschillende economische spelers bij kijken. Noteer de letters van de onderstaande relaties op de juiste plaats in het schema.

A

De Zuid-Koreaanse autofabrikant levert de nieuwe auto bij de garage.

B

Het gezin Vermoesen betaalt de bestelde auto aan de Hyundai-garage in de buurt.

C

Het gezin Vermoesen betaalt de belasting op inverkeerstelling (inschrijvingstaks) aan de overheid.

Het gezin Vermoesen sluit een omniumverzekering af bij een verzekeringsmaatschappij.

VA N

D

©

Gezinnen

Buitenland

In dit level beantwoord je stap voor stap deze onderzoeksvraag: Hoe stel je de relaties tussen de verschillende economische spelers voor in een

THEMA 1

kringloopschema?

LEVEL 1

2

Overheid

Bedrijven

9

Lift3D GO_Thema 1.indb 9

21/06/2021 07:28

Explore 1— Welke partijen maken deel uit van de economische kringloop?

ECONOMISCHE KRINGLOOP

De economische kringloop is een schematisch model van de werking van de economie als systeem. Die kringloop is een abstracte voorstelling van de relaties tussen de gezinnen, de bedrijven, de overheid en het buitenland. Die

IN

vier partijen noemt men de actoren van de economische kringloop.

Good to know

De financiële instellingen, met andere woorden de banken, zijn een apart onderdeel in

de voorstelling van de economische kringloop. Nochtans is een financiële instelling een

VA N

bedrijf, net zoals een winkel en daarom neem je ze op bij de bedrijven.

Lees de tekst over Amira. Noteer de onderstreepte woorden onder de juiste actor van de economische kringloop.

©

Amira zit in het derde jaar van het secundair onderwijs.

Zij neemt dagelijks de bus van De Lijn naar school. De vader van Amira is verantwoordelijk voor de milieudienst bij de gemeente. Haar moeder werkt deeltijds in een grootwarenhuis en ze heeft sinds kort haar eigen schoonheidssalon in bijberoep. Daarvoor heeft ze een lening aangegaan bij een bank. Amira en haar ouders zijn vegetariërs. Ze eten vaak speciale fruitsoorten en groenten die gekweekt worden door landbouwers in verre landen.

Good to know Bedrijven zoals De Lijn en de NMBS zijn overheidsbedrijven. Dat zijn bedrijven die in

GEZINNEN

BEDRIJVEN

OVERHEID

BUITENLAND

THEMA 1

LEVEL 1

handen zijn van de overheid, en dus door de staat gecontroleerd worden.

10

Lift3D GO_Thema 1.indb 10

21/06/2021 07:28

Explore 2— Wat houdt de goederen- en dienstenstroom in?

GOEDEREN- EN DIENSTENSTROOM

De goederen- en dienstenstroom bestaat uit de gezinnen die arbeid leveren en uit de bedrijven, de overheid en het buitenland die

Good to know

IN

goederen en diensten leveren.

Goederen, zoals een smartphone, zijn tastbaar. Diensten, zoals een doktersbezoek, zijn niet-tastbaar. Als je geen onderscheid wilt maken, spreek je van een product.

VA N

Vul de goederen- en dienstenstroom aan door de letter bij de juiste pijl te noteren.

A

De vader van Amira werkt bij de gemeente.

B

De moeder van Amira werkt in een grootwarenhuis.

C

Amira gebruikt dagelijks De Lijn om naar school te gaan.

D

De Belgische supermarkten kopen fruit en groenten aan bij buitenlandse landbouwers.

E

De ouders van Amira kopen fruit en groenten in de supermarkt.

F

Een Belgische chocolatier verkoopt pralines aan een Nederlandse supermarktketen.

G

Een fabrikant van digitale borden levert vijf borden aan de school van Amira.

©

Gezinnen

Bedrijven

Buitenland

THEMA 1

LEVEL 1

Overheid

11

Lift3D GO_Thema 1.indb 11

21/06/2021 07:28

Explore 3— Wat houdt de geldstroom in?

GELDSTROOM

De geldstroom houdt in dat de bedrijven en de overheid de gezinnen betalen voor de geleverde arbeid. De gezinnen, de bedrijven, de overheid en het buitenland betalen op hun beurt voor de geleverde goederen en diensten. Meestal geven de gezinnen niet al het verdiende geld uit maar sparen bij de bank. Ze stellen hun geld ter

IN

beschikking bij de bank en die bank betaalt hen er rente voor. Op hun beurt stellen de banken het geld ter beschikking aan de bedrijven, de gezinnen en de overheid die het geld nodig hebben voor hun

investeringen. De bedrijven, de gezinnen en de overheid betalen daar dan rente voor aan de bank.

VA N

Good to know

De termen rente en interest worden vaak door elkaar gebruikt. Er is geen verschil qua betekenis, maar binnen een economische context geniet de term ‘rente’ de voorkeur.

Vul de geldstroom aan door de letter bij de juiste pijl te noteren.

A

De moeder van Amira ontvangt haar salaris van het grootwarenhuis.

B

Peter Van Damme, de leraar economie van Amira, ontvangt zijn salaris van het ministerie van Onderwijs.

C

De ouders van Amira betalen het abonnement van De Lijn.

D

De Belgische supermarkten betalen buitenlandse landbouwers voor de geleverde groenten en fruitsoorten.

E

De ouders van Amira betalen personenbelasting waarmee de overheid onder andere het onderwijs kan financieren.

F

Amira zet het geld dat ze voor haar verjaardag

©

van haar grootouders heeft gekregen, op haar spaarrekening.

G

De ouders van Amira betalen de supermarkt voor hun aankopen.

H

De gemeente Wommelgem betaalt de geleverde stookolie aan de betrokken leverancier.

I

De Nederlandse supermarktketen betaalt de

J

De bank geeft een lening aan de moeder van Amira zodat ze met haar schoonheidssalon kan starten in bijberoep.

THEMA 1

LEVEL 1

geleverde pralines.

12

Lift3D GO_Thema 1.indb 12

21/06/2021 07:28

Bedrijven

VA N

Overheid

IN

Gezinnen

Buitenland

Explore 4— Wat is de meerwaarde van een model als de economische kringloop?

1

Lees de onderstaande tekst.

2

Markeer de meerwaarde van een model als de economische kringloop.

De economische kringloop is een vereenvoudigde voorstelling van de economische relaties tussen de belangrijkste economische spelers: de gezinnen, de bedrijven, de overheid en het buitenland. Economen

©

werken graag met modellen omdat de economische werkelijkheid te complex is om in haar volledigheid te overzien.

De economische kringloop focust op de geldstroom en de goederen- en dienstenstroom. Doorheen je schoolloopbaan in het secundair onderwijs zul je nog heel wat andere economische modellen tegenkomen zoals dat van de marktwerking met het spel van vraag en aanbod. Doorheen de methode wordt er waar mogelijk naar de economische kringloop verwezen om duidelijk te maken welk onderdeel je op dat moment bestudeert. Zo helpt de economische kringloop jou ook om het grote plaatje niet uit het oog te

THEMA 1

LEVEL 1

verliezen!

13

Lift3D GO_Thema 1.indb 13

21/06/2021 07:28

TO THE POINT De relaties tussen de gezinnen, de bedrijven, de overheid en het buitenland worden schematisch weergegeven in een economische kringloop.

In de kringloop zie je de voorstelling van de geldstromen (groene pijlen) en de goederen- en dienstenstromen (rode pijlen) tussen de verschillende partijen.

De gezinnen werken bij de bedrijven en de overheid.

2

De bedrijven en de overheid geven in ruil voor hun arbeid een inkomen aan de gezinnen.

3

De gezinnen sparen een gedeelte van het inkomen.

4

De gezinnen ontvangen voor hun spaargeld een vergoeding onder de vorm van rente.

5

De bedrijven leveren de goederen en diensten die de gezinnen en de overheid bij hen aankopen.

6

De gezinnen en de overheid betalen de bedrijven voor de geleverde goederen en diensten.

7

De overheid levert ook goederen en diensten aan de gezinnen en de bedrijven.

8

De bedrijven en de gezinnen betalen de goederen en de diensten door onder andere belastingen te betalen aan de overheid.

IN

1

De bedrijven kopen ook goederen en diensten in het buitenland.

10

De bedrijven betalen voor die goederen en diensten geld aan het buitenland.

11

De bedrijven verkopen goederen en diensten aan het buitenland.

12

De bedrijven ontvangen voor die goederen en diensten geld uit het buitenland.

13

De financiële instellingen staan kredieten toe aan bedrijven en gezinnen zodat ze hun

VA N

9

investeringen kunnen financieren.

De bedrijven en gezinnen betalen voor die kredieten een vergoeding onder de vorm van rente.

BEKIJK DE KENNISCLIP

THEMA 1

LEVEL 1

©

14

14

Lift3D GO_Thema 1.indb 14

21/06/2021 07:28

15

Lift3D GO_Thema 1.indb 15

21/06/2021 07:28

THEMA 1

©

LEVEL 1

8

Goederen- en dienstenstroom

5

7

Buitenland

8

6

Gezinnen

3

2

VA N

2

Geldstromen

Overheid

1

7

10

12

6

1

Bedrijven

13

11

9

IN

14

4

Goederen- en dienstenstroom / Geldstroom

5

14

13

Action 1— Hoe werkt de economische kringloop?

1

Vervolledig de economische kringloop door deze activiteiten met pijlen aan te duiden.

2

Noteer: a

de letter van de goederen- en dienstenstroom in het rood,

b

de letter van de geldstroom in het groen.

Ferre Verplanken werkt als inspecteur bij de politie.

B

Koffiebranderij Fascino koopt een partij koffiebonen bij een landbouwer in Peru.

C

Stijn betaalt Panos voor het broodje dat hij kocht tijdens de middagpauze.

D

Cleandienst poetst dagelijks de gebouwen van het gemeentehuis van Ravels.

E

De Duitse hotelketen betaalt de kaasfabrikant voor de geleverde Belgische kazen.

F

De bank staat de kaasfabrikant een lening toe om de uitbreiding van het magazijn te financieren.

G

Treinbestuurder Gomez ontvangt zijn maandelijkse salaris van de NMBS.

H

Het gezin Neirens betaalt 4 358,00 euro personenbelasting aan de fiscus.

I

De firma Gabriels vult de brandstoftank van het gezin Yilmaz.

J

Het gezin Bilgun ontvangt 21,00 euro rente van de bank als vergoeding voor een spaarrekening.

VA N

IN

A

Gezinnen

Geldstromen

Bedrijven

Buitenland

Goederen- en dienstenstroom

THEMA 1

LEVEL 1

©

Overheid

16

Lift3D GO_Thema 1.indb 16

21/06/2021 07:29

Action 2— Hoe stel je de economische kringloop voor met inbegrip van de arbeidsmarkt, de markt voor goederen en diensten en de vermogensmarkt?

RE

MORE

MO

MORE

Good to know Wanneer je op internet naar een afbeelding zoekt van een economische kringloop, zie

IN

je heel verschillende opmaken. De kringloop kan ook nog uitgebreid worden met de verschillende markten. Dat wordt toegelicht in deze Action More.

In de onderstaande economische kringloop is het schema uitgebreid met de arbeidsmarkt, de markt voor

goederen en diensten en de vermogensmarkt. Vul de goederen- en dienstenstroom en de geldstroom aan door de letter bij de juiste pijl te noteren. Raadpleeg indien nodig de ontdekplaat bij het onlinelesmateriaal.

Peter Delrue werkt als vrachtwagenchauffeur bij een transportbedrijf.

B

Een kledingketen koopt T-shirts aan bij een Chinese textielfabriek.

C

De koffiebranderij betaalt de geleverde partij koffiebonen aan een Braziliaanse leverancier.

D

Catherine Bertels werkt als treinbestuurster bij de NMBS.

E

Samira ging langs bij Kreatos voor een kappersbeurt.

F

Het gemeentehuis van Wommelgem betaalt de factuur voor de geleverde mondmaskers.

G

Yousef gaat dagelijks met de trein naar het werk.

H

Het gezin Decorte gaat bij de bank een lening aan voor de financiering van de nieuwe auto.

I

Brasserie Het Hof betaalt Xander voor zijn vakantiejob.

J

Nv Coque betaalt de vennootschapsbelasting aan de overheid.

K

Het gezin Somers betaalt de meubelwinkel voor de geleverde slaapkamer.

L

Laurens betaalt btw (belasting over de toegevoegde waarde) bij de aankoop van zijn smartphone.

M

Het gezin Degroof spaart maandelijks 150,00 euro op een spaarrekening bij de bank.

N

Bakkerij Mues betaalt de factuur van de nieuwe bakoven.

VA N

A

Good to know —

Op de markt van goederen en diensten worden goederen en diensten verhandeld. De

©

aanbieders zijn de bedrijven. De vragers zijn de gezinnen, de bedrijven, de overheid en het buitenland.

—

Op de arbeidsmarkt wordt arbeid gevraagd en aangeboden. Het aanbod van arbeid komt van de mensen die hun arbeid aanbieden. De vraag komt van de bedrijven en de overheid.

—

Op de vermogensmarkt komen het aanbod van en de vraag naar geld samen. De uitgeven dan hun inkomen. Het aanbod komt van de gezinnen en de bedrijven die

THEMA 1

een deel van hun inkomen niet uitgeven en willen sparen.

LEVEL 1

vragers naar geld zijn de gezinnen, de bedrijven en de overheid die meer geld

17

Lift3D GO_Thema 1.indb 17

21/06/2021 07:29

IN VA N Gezinnen

Arbeidsmarkt

Vermogensmarkt

Overheid

Bedrijven

Buitenland

THEMA 1

LEVEL 1

©

Markt van goederen en diensten

18

Lift3D GO_Thema 1.indb 18

21/06/2021 07:29

BREAKING NEWS 1

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2

Los de vragen op.

3

Bewaar het resultaat in je portfolio. Maak een map voor elk thema en een submap voor elk level en geef

CHECKLIST

IN

die submap de naam ‘Thema_X_Level_Y’. Geef het bestand een duidelijke naam zoals ‘Breaking_News’.

Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

JA

1

Ik kan de economische relaties tussen de

KAN

BETER

EXTRA OEFENMATERIAAL

gezinnen, de bedrijven, de overheid en het

VA N

buitenland omschrijven.

2

Ik kan de goederenstroom in de economische kringloop illustreren met een voorbeeld.

3

Ik kan de geldstroom in de economische kringloop illustreren met een voorbeeld.

4

Ik kan de economische kringloop voorstellen aan de hand van een schema.

Ik kan een infographic maken.

THEMA 1

LEVEL 1

©

5

19

Lift3D GO_Thema 1.indb 19

21/06/2021 07:29

STEP-UP In dit level heb je onderzocht hoe de diverse stromen binnen de economische kringloop worden voorgesteld.

Nu is het aan jou om een klein onderzoek te doen over de economische kringloop. Voor deze opdracht heb je de keuze. Kies optie 1 en beantwoord deze onderzoeksvraag: ‘Hoe stel je de volledige economische kringloop voor wanneer bedrijven geld lenen en sparen?’ Als je van een uitdaging houdt, kies je optie 2 en beantwoord je deze onderzoeksvraag: ‘Hoe stel je de volledige economische kringloop voor wanneer de overheid geld leent?’ Vink de gekozen optie aan.

IN

Optie 1: Hoe stel je de volledige economische kringloop voor wanneer bedrijven geld lenen en sparen?

Optie 2: Hoe stel je de volledige economische kringloop voor wanneer de overheid geld leent? a

Werk alleen of in een groepje van maximaal drie personen.

b

Bedenk een verhaal of een situatie waarbij de bovenstaande onderzoeksvraag wordt behandeld.

Tip:

c

Hou rekening met: —

alle schakels en hun onderlinge relatie,

—

de pijlen die de geldstroom en de goederen- en dienstenstroom voorstellen.

Volg voor je onderzoek de OVUR-strategie. Dat houdt in dat je de volgende stappen doorloopt om tot de

VA N

oplossing van dit onderzoek te komen.

STAP

O V U R

MOGELIJKE VRAGEN

O

Wat moet ik doen?

Oriërenten

Wat wordt er van mij

AANDACHTSPUNTEN BIJ DE ONDERZOEKSVRAAG

verwacht?

Wat zijn de

doelstellingen?

V

Hoe ga ik het doen?

Voorbereiden

Welke bronnen heb ik nodig?

Welke invulling

Uitvoeren

geef ik aan de

©

U

onderzoeksvraag?

R

Wat vind ik van het

Reflecteren

geleverde werk?

Wat kan er beter?

THEMA 1

STEP-UP

Wat was goed?

20

d

Verwerk het geheel tot een infographic in Canva en stel hem aan de klas voor. Gebruik daarvoor de ICT-fiche_C_01.

e

Lift3D GO_Thema 1.indb 20

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

21/06/2021 07:29

Begrippenlijst Thema 1 LEVEL 1

BEGRIP

VERKLARING

economische

Dat is een schematisch model van de

kringloop

werking van de economie als systeem.

van de relaties tussen de gezinnen, de

IN

geldstroom

Die kringloop is een abstracte voorstelling bedrijven, de overheid en het buitenland.

1

IN JE EIGEN WOORDEN

De geldstroom houdt in dat de bedrijven

en de overheid de gezinnen betalen voor

de geleverde arbeid. De gezinnen, de

bedrijven, de overheid en het buitenland

betalen op hun beurt voor de geleverde

goederen en diensten. De gezinnen sparen meestal een gedeelte van hun inkomen bij de bank die hen daarvoor vergoedt met rente. De banken stellen op hun beurt het

gezinnen die het geld nodig hebben voor

VA N

geld ter beschikking aan de bedrijven en de hun investeringen. Zij betalen daarvoor

1

1

interest aan de bank.

goederen- en

De goederen- en dienstenstroom bestaat

dienstenstroom

uit de gezinnen die arbeid leveren, en uit de

rente

bedrijven, de overheid en het buitenland die

goederen en diensten leveren.

Dat is de vergoeding die de banken betalen

aan gezinnen wanneer zij sparen bij de

bank. Het begrip wordt ook gebruikt voor de

vergoeding die de gezinnen, bedrijven en de

BEGRIPPENLIJST THEMA 1

©

overheid betalen aan de banken.

21

Lift3D GO_Thema 1.indb 21

21/06/2021 07:29

NOTITIES

IN

VA N

©

LIFT-Thema 1.indb 115

16/03/2020 15:28

IN VA N

© LIFT-Thema 1.indb 116

16/03/2020 15:28

IN

VA N

©

LIFT-Thema 1.indb 116

16/03/2020 15:28

3

T

AANBOD

F

VA N

BUY IT NOW

IN

VRAAG

I

©

L

Lift3D GO_Thema 2.indb 1

Thema 2:

De goederen- en dienstenmarkt

18/06/2021 13:04

VA N

THEMA

IN

2

©

De goederen- en dienstenmarkt

Lift3D GO_Thema 2.indb 2

18/06/2021 13:04

IN

NEXT LEVEL

STEP-UP

VA N

Onderzoek: economische berichtgeving

Hoe komt het aanbod van goederen en diensten tot stand?

p. 41

LEVEL

Hoe komt de vraag naar goederen en diensten tot stand?

p. 23

2

LEVEL

©

p. 61

LEVEL

3

Lift3D GO_T2_L1.indd 3

p. 67

1

Welke keuzes moeten een consument en een producent maken?

p. 5

STEP-IN

p. 4

21/06/2021 07:42

STEP-IN Bestudeer de afbeeldingen van de shoppingcentra.

Wie zie je zoal in een shoppingcentrum?

b

Waarom bezoeken mensen een shoppingcentrum?

© rullala / Shutterstock.com

IN

a

VA N

1

Good to know

Mensen worden gedreven door behoeften, door dingen die ze nodig hebben of willen. Daarom eten mensen, zoeken ze liefde en vriendschap, kopen ze de nieuwste

©

smartphone ...

3

THEMA 2

STEP-IN

2

In dit thema doorloop je drie levels waarin je leert …

1

hoe consumenten en producenten behoeften kunnen bevredigen om hun welvaart te verbeteren;

2

hoe consumenten de vraag naar goederen en diensten bepalen in functie van de prijs;

3

hoe producenten het aanbod van goederen en diensten bepalen in functie van de prijs.

Elk level biedt je een stukje kennis dat je nodig hebt om de opdracht van de Step-up uit te voeren.

Daarin duik je onder in de actualiteit en maak je zelf een krant of een journaal over de vraag naar en / of het aanbod van een bepaald product.

4

Lift3D GO_T2_L1.indd 4

21/06/2021 07:44

LEVEL 1

INTRO

Bekijk de afbeeldingen. Waaraan hebben deze mensen nood? Noteer het onder de afbeelding.

VA N

1

IN

Welke keuzes moeten een consument en een producent maken?

2

Mensen hebben behoefte aan dingen die te koop zijn en aan dingen die niet te koop zijn.

Maar niet iedereen kan alles kopen wat hij wil. In dit level beantwoord je stap voor stap deze

©

onderzoeksvraag: Hoe bevredigen consumenten en producenten hun behoeften, rekening houdend met

THEMA 2

LEVEL 1

hun voorkeuren?

5

Lift3D GO_Thema 2.indb 5

18/06/2021 13:05

Explore 1— Behoeften Good to know Mensen hebben behoeften. Die behoeften variëren naargelang het moment van de dag en de levensfase.

Een baby heeft behoefte aan zuurstof, voeding en liefde.

–

Mensen die net een zware aardbeving hebben meegemaakt, hebben nood aan

–

Een puber of tiener wil vriendschap.

–

Een pas afgestudeerde master Economie wil zich bewijzen als manager.

bescherming zoals een veilig onderdak.

1

Welke behoeften heb jij … op dit moment?

VA N

a

IN

–

2

b

vanavond rond 21 uur?

c

in het weekend?

Hebben jullie dezelfde behoeften? Bespreek klassikaal.

Ook producenten of bedrijven hebben behoeften. Bekijk de afbeeldingen. Waaraan hebben ze nood?

THEMA 2

LEVEL 1

©

3

6

Lift3D GO_Thema 2.indb 6

18/06/2021 13:05

Behoefte Behoefte is iets nodig hebben of naar iets verlangen. Elke mens heeft behoeften. Hoewel die behoeften verschillen van persoon tot persoon, zijn de basisbehoeften van iedereen dezelfde.

Je wordt gedreven in je handelen door de behoefte die je op dat moment hebt.

Niet alleen consumenten maar ook producenten hebben behoeften. Zij hebben behoefte aan

VA N

IN

allerlei goederen en diensten om te produceren of hun productie te verbeteren.

Explore 2— Welke soorten behoeften zijn er?

1

Bekijk de onderstaande behoeften en markeer: a

de behoeften die je kunt bevredigen door iets te kopen in het groen;

b

de behoeften die je niet kunt bevredigen door iets te kopen in het blauw.

smartphone – fiets – kleding – kennis – internet – liefde – vriendschap – gezondheid – schoenen – vakantie aan zee op hotel

ECONOMISCHE EN NIET-ECONOMISCHE BEHOEFTE

©

Economische (of materiële) behoeften kun je bevredigen door goederen of diensten te kopen.

Niet-economische behoeften, zoals de behoefte aan goede vrienden en gezondheid, kun je niet bevredigen door iets te kopen.

a

de levensnoodzakelijke behoeften in het geel,

b

de niet-noodzakelijke behoeften die je nodig hebt om je goed te voelen in het rood,

c

luxebehoeften in het blauw. vakantie op de Malediven – eten – onderwijs – kleding – cosmetica – een Ferrari – 5G-internet – drinken – uitgaan – medische zorgen – verwarming – PS5 – onderdak – liefde – een kasteel

LEVEL 1

Bekijk de onderstaande behoeften en markeer:

THEMA 2

2

7

Lift3D GO_Thema 2.indb 7

18/06/2021 13:05

PRIMAIRE EN SECUNDAIRE BEHOEFTEN

Primaire behoeften zijn levensnoodzakelijke behoeften, zoals de behoefte aan eten, drinken en een woning.

Als er aan de primaire behoeften voldaan is, kun je de secundaire behoeften bevredigen. Secundaire behoeften zijn niet-noodzakelijke behoeften maar zijn noodzakelijk om je goed te voelen.

VA N

IN

Tertiaire behoeften zijn luxebehoeften en geven je een zekere status.

Explore 3— Welke soorten goederen en diensten zijn er?

1

Sommige producten kun je vastnemen, ze zijn tastbaar. Andere producten zijn niet-tastbaar. a

Noteer de onderstaande producten bij de juiste soort. Kies uit:

shampoo – brood – laptop – tv – busrit – kappersbeurt – auto-onderhoud

Noteer twee extra voorbeelden bij elke soort.

TASTBAAR – GOEDEREN

NIET-TASTBAAR – DIENSTEN

Producten

THEMA 2

LEVEL 1

©

b

Algemeen spreek je over producten. Die kun je indelen in goederen en diensten, afhankelijk van het feit of ze tastbaar zijn of niet.

8

Lift3D GO_Thema 2.indb 8

18/06/2021 13:05

2

Je kunt goederen ook opsplitsen in gebruiksgoederen en verbruiksgoederen op basis van het aantal keren dat je ze kunt gebruiken. a

Zoek het verschil op internet.

b

Noteer de onderstaande goederen bij de juiste soort. Kies uit: shampoo – brood – laptop – tv – wasmachine – tablet – voetbalschoenen – jurk – zak chips

3

VERBRUIKSGOEDEREN

IN

GEBRUIKSGOEDEREN

De producten die je gebruikt om je behoeften als consument te bevredigen, zijn consumptiegoederen. Die consumptiegoederen moeten echter ook worden geproduceerd. Dat gebeurt met investeringsgoederen.

Kruis de juiste soort(en) aan.

CONSUMPTIEGOED

VA N

PRODUCT

PRODUCTIEGOED

Brood

Doktersbezoek Computer

Kantoorgebouw

INDIVIDUELE EN COLLECTIEVE GOEDEREN

Het product dat jij koopt, kan niemand anders kopen. Wanneer jij in de frituur een pakje friet koopt, kan niemand anders dat pakje kopen.

Het zijn individuele goederen.

Daarnaast zijn er producten die zowel door jou als door

anderen gebruikt kunnen worden. Denk maar aan het leger, de

©

straatverlichting, een vuurwerkshow of de schone lucht. Dat noemen we publieke of collectieve goederen.

a

individuele goederen:

b

collectieve goederen:

LEVEL 1

Geef twee voorbeelden van:

THEMA 2

4

9

Lift3D GO_Thema 2.indb 9

18/06/2021 13:05

Explore 4— Kun je altijd al je behoeften bevredigen?

1

Je bent al een tijdje zuinig met je zakgeld en dankzij het geld dat je voor je verjaardag en voor Nieuwjaar kreeg, heb je inmiddels 450,00 euro gespaard.

Bekijk het onderstaande verlanglijstje en voeg er nog twee items aan toe die jij graag wilt.

b

Kun je met het gespaarde bedrag alles doen wat op het lijstje staat?

IN

a

€ 1 100,00 € 400,00 € 75,00 € 250,00 € 100,00

VA N

De nieuwste smartphone De PS5 Nieuwe broek Skischoenen Bluetoothoortjes Geld op spaarboekje plaatsen Geschenk voor jarige vriend(in)

Schaarste

Behoeften zijn oneindig. Wanneer de ene behoefte vervuld is, voel je al een andere behoefte.

©

Veel (maar niet alle) behoeften kun je bevredigen door goederen of diensten aan te schaffen.

Dat je niet aan al je behoeften kunt voldoen, heet schaarste. Enerzijds is er schaarste aan bronnen. Zo zijn onder andere arbeid, water, olie en grond niet onbeperkt beschikbaar en dus schaars. Anderzijds zijn ook het inkomen of het budget en de tijd van een consument schaars waardoor hij niet alles kan kopen wat hij wil.

keuze maken. In de economie verwijst het begrip schaarste naar het feit dat de middelen – dat zijn het budget, het inkomen, de beschikbare goederen of de diensten – ontoereikend zijn om aan alle behoeften te voldoen.

THEMA 2

LEVEL 1

Ook de bedrijven en de overheid kunnen niet al hun behoeften bevredigen en moeten dus een

10

Lift3D GO_Thema 2.indb 10

18/06/2021 13:06

2

Niet alleen de consument maar ook de bedrijven en de overheid kunnen niet al hun behoeften bevredigen met de middelen die ze ter beschikking hebben. Vul de tabel in. a

In de eerste kolom geef je aan op wie het voorbeeld van toepassing is.

b

In de tweede kolom vul je de behoefte in.

c

In de laatste kolom leg je uit waarom die behoeften niet bevredigd kunnen worden.

Het liefst is er een

consument

zwembad in elke

producent

gemeente.

overheid

Pfizer wil meer vaccins

consument

tegen Corona maken,

producent

maar heeft onvoldoende

overheid

grondstoffen en fabrieken. consument

zonnepanelen op het

producent

woonhuis installeren,

overheid

REDEN

VA N

Je ouders willen

BEHOEFTE

IN

WIE

maar hebben nu

THEMA 2

LEVEL 1

©

onvoldoende geld.

11

Lift3D GO_Thema 2.indb 11

18/06/2021 13:06

Explore 5— Kun je in België meer of minder aan je

economische behoeften voldoen dan elders?

Welvaart Wanneer je gemakkelijk in (al) je behoeften kunt voorzien rekening houdend met de schaarse middelen, dan ben je welvarend. Welvaart verwijst naar het feit dat een persoon veel

Lees het volgende artikel. a

Wat is het netto financieel vermogen?

b

Hoeveel bedraagt dat voor België?

VA N

1

IN

goederen en diensten kan kopen. Er wordt dus gekeken naar de economische behoeften.

België zakt naar achtste plaats op ranglijst rijkste landen ter wereld In België is het gemiddeld netto financieel vermogen per inwoner vorig jaar met 4,31 procent gedaald.

Dat blijkt uit het jongste ‘Global Wealth Report’ van verzekeraar Allianz. Ons land zakte naar de achtste plaats op de ranglijst van de rijkste landen ter wereld.

Belg ziet vermogen verminderen

Belgen zagen hun vermogen in hun hele portefeuille slinken – met name de aandelen en aandelenfondsen (-6,2 procent) –, met uitzondering van het geld op de spaarboekjes. Het vermogen dat we storten op onze spaarrekeningen steeg vorig jaar met 5,7 procent. Enkel de Duitsers (+6 procent) spaarden nog meer via het spaarboekje.

THEMA 2

LEVEL 1

©

De Belg beschikte in 2018 gemiddeld over een netto financieel vermogen van 89 543,00 euro. Het gaat daarbij om het totaal aan onder meer geld op spaarboekjes, aandelen en pensioenreserves, min de privéschulden (zoals een woonlening en consumentenkredieten). België staat daarmee op de achtste plaats van rijkste landen ter wereld en op de vierde plaats in Europa, volgens het rapport van Allianz. De Verenigde Staten, Zwitserland en Taiwan voeren de internationale lijst aan. Ons land scoort wel slechter dan vorig jaar, toen België nog op de vijfde plaats stond met gemiddeld 93 580,00 euro.

12

Lift3D GO_Thema 2.indb 12

18/06/2021 13:06

2

Bestudeer aandachtig de grafiek. a

Op welke plaats staat België in de lijst met rijkste landen ter wereld?

b

Hoeveel procent bedraagt het netto financieel vermogen van de gemiddelde Belg ten opzichte van het netto financieel vermogen van de gemiddelde inwoner uit de Verenigde Staten?

Zuid-Korea

IN

Gemiddeld netto financieel vermogen per inwoner 2018 € 29 719,00

Ierland

€ 47 056,00

Duitsland

€ 52 857,00

Italië

€ 53 136,00

Oostenrijk

€ 53 981,00

Frankrijk

€ 57 095,00

Australië

€ 68 670,00

Israël

€ 73 182,00 € 79 762,00

Canada

€ 80 667,00

VA N

Verenigd Koninkrijk Denemarken

€ 85 895,00

Nieuw-Zeeland

€ 87 621,00

België

€ 89 543,00

Zweden

€ 92 317,00

Japan

€ 96 308,00

Nederland

€ 97 345,00

Taiwan

€ 97 850,00

Singapore

€ 100 370,00

Zwitserland

€ 173 838,00

USA

€ 0,00

€ 30 000,00

€ 60 000,00

€ 90 000,00

€ 120 000,00

€ 184 411,00

€ 150 000,00

€ 180 000,00

€ 210 000,00

© Allianz/Global Wealth Report, Bron: National Central Banks and Statistical Offices UN Population Division. In: hln.be

Good to know

Jaarlijks stijgt de welvaart gemiddeld met een kleine 2 %. Dat merk je op een jaar tijd niet

©

echt. Meestal merk je die stijging van de welvaart pas na tien jaar. De welvaart verdubbelt ongeveer om de dertig jaar.

Denk eens na over dit voorbeeld of bespreek het met je ouders: In het begin van de jaren negentig had niemand een gsm of een laptop. Nu heeft bijna elk huishouden gemiddeld een computer en een (of meerdere) gsm(‘s). Vanaf het midden van de jaren negentig deed het internet zijn intrede in de huiskamers. De smartphones

THEMA 2

jaren bestaan Netflix en smartwatches.

LEVEL 1

kwamen op de markt rond 2005-2007. In 2010 werd de iPad voorgesteld en sinds enkele

13

Lift3D GO_Thema 2.indb 13

18/06/2021 13:06

Explore 6— Is welvarend zijn het belangrijkste?

Forum Bespreek de titel van deze explore.

In de vorige explore leerde je dat België een welvarend land is. Wil dat zeggen dat alle inwoners het goed

IN

1

hebben? Lees de volgende tekst en bestudeer de tabel. Beantwoord daarna de vragen.

Hoe scoort België op het vlak van zelfdodingen?

b

In welke landen is het onderzoek van Unicef uitgevoerd?

c

Welke problemen worden in het rapport van Unicef aangehaald?

VA N

a

Waar kun je het beste opgroeien? België krijgt in Unicef-rapport slechte punten voor mentale gezondheid en kinderarmoede Nederland, Denemarken en Noorwegen zijn de beste landen om als kind op te groeien. Dat blijkt uit een nieuw onderzoek van de kinderrechtenorganisatie Unicef naar de fysieke en mentale gezondheid van minderjarigen in de 41 meest welvarende landen. België staat op een algemene achtste plaats. Niet slecht, al is het niet allemaal goed nieuws. Zo scoren we slecht als het gaat over de gezondheid van kinderen, kinderarmoede en sociaal beleid.

THEMA 2

LEVEL 1

©

In het rapport ‘Worlds of Influence: Inzicht in wat het welzijn van kinderen in rijke landen vormgeeft’ onderzoekt Unicef de mentale en fysieke gezondheid van kinderen in de 41 meest welvarende lidstaten van de Europese Unie en de OESO. De kinderrechtenorganisatie nam ook de sociale en academische vaardigheden onder de loep.

Nederland, Denemarken en Noorwegen halen in de algemene rangschikking de beste score, met andere woorden, daar zijn de omstandigheden om op te groeien het best. Turkije, Mexico en Griekenland scoren het slechtst. België staat op een achtste plaats in die lijst.

Unicef ziet de problemen voor kinderen in rijke landen in vergelijking met het vorige rapport twee jaar geleden

stijgen, zeker als het gaat over hun mentale en fysieke gezondheid. ‘Zelfmoord, ziekte, zwaarlijvigheid en slechte sociale en academische vaardigheden zijn maar al te vaak voorkomende situaties’, zegt de organisatie.

14

Lift3D GO_Thema 2.indb 14

18/06/2021 13:06

Als het gaat over geestelijke gezondheid, staat ons land pas op de 17e plaats. Het zelfmoordcijfer voor jongeren tussen 15 en 19 jaar bedraagt 6,1 per 100 000. ‘Een relatief hoog cijfer.’

Kinderarmoede blijft een grote zorg. België staat daar op de 29e plaats, met 20,6 procent van de kinderen die in een huishouden leven met een inkomen van minder dan 60 procent van het gemiddelde. Dat wil zeggen dat een op de vijf kinderen in zo’n gezin opgroeit. We scoren ook slecht op bepaalde punten in ons sociaal beleid, met een zeer laag percentage zwangerschaps- en vaderschapsverlof vergeleken met het gemiddelde van andere rijke landen.

VA N

België staat in de algemene lijst van beste welvarende landen om op te groeien, op de 8e plaats. ‘Dat is zeker niet slecht, maar er zijn veel zaken waarvoor we slechte punten krijgen’, zegt Philippe Henon, woordvoerder van Unicef België. ‘Zo is de gezondheid van kinderen in ons land zorgwekkend, zowel de mentale als de fysieke gezondheid.’

IN

Bijvoorbeeld: in de meeste landen zegt minder dan vier vijfde van de kinderen dat ze tevreden zijn met hun leven. In Turkije zijn de kinderen het minst tevreden, gevolgd door Japan en het Verenigd Koninkrijk.

Kinderen die gezinnen hebben die minder steun bieden en die het slachtoffer zijn van pesten, hebben het op mentaal vlak nog moeilijker.

Net geen kwart (24 procent) van de kinderen en tieners in ons land lijdt aan overgewicht en obesitas. Maar liefst 31 procent van de kinderen in ons land beschikt op zijn 15e niet over de basis van lezen en rekenen die je op die leeftijd mag verwachten. Als we kijken naar beleid dat kinderen ondersteunt en factoren zoals economie, samenleving en milieu, staat België op de 24e plaats.

Op het vlak van gezondheidsbeleid staat België op de 32e plaats.

Bron: vrt.be, 2020-09-03

Aantal zelfdodingen per 100 000 inwoners (2016)

België

17,1

Liechtenstein

15,6

Oostenrijk

13,7

Frankrijk

13,2

Zwitserland

12,2

Duitsland

11,3

Nederland

11,3

Luxemburg

9,4

©

Landen West-Europa

Bron: Eurostat in factcheck.vlaanderen

Heeft een welvarend land of een welvarend gezin het altijd goed? Waarom (niet)?

THEMA 2

LEVEL 1

2

15

Lift3D GO_Thema 2.indb 15

18/06/2021 13:06

Welzijn Naast welvaart is ook welzijn heel belangrijk. Welzijn houdt rekening met de levenskwaliteit van de mensen: de levensverwachting, de scholingsgraad (het hoogst behaalde diploma), tewerkstelling, de gezondheidstoestand, de levensstandaard en de sociale omgeving (mensen om je heen hebben).

Bij welzijn draait het om goed voelen. Je hebt een goed leven door contact met anderen, een prettig leefklimaat en goede geestelijke gezondheid. Welzijn gaat niet over geld, een duur

IN

huis of carrière. Welzijn gaat over wat jou zonder geld gelukkig maakt. Welvaart kan je daarbij

VA N

helpen, maar lost niet alles op.

Explore 7— Wat is nu eigenlijk economie?

1

Behoeften, middelen, goederen en diensten, consumenten, producenten, overheid enzovoort zijn allemaal termen die je nu kent. Tijd om een omschrijving van economie op te stellen. a

Lees de onderstaande artikels aandachtig.

b

Vervolledig voor elk artikel de onderstaande tabel. Over wie gaat het? Over welke behoefte gaat het?

©

Welke middelen zijn er nodig? Welke keuze moet er gemaakt worden?

Artikel 1

WIE

BEHOEFTE

MIDDELEN

KEUZE

consument producent

THEMA 2

LEVEL 1

overheid

16

Lift3D GO_Thema 2.indb 16

Artikel 2

consument producent overheid

Artikel 3

consument producent overheid

18/06/2021 13:07

1

Ons doel: slim energie beheren Bewust omgaan met energie verkleint je ecologische voetafdruk.

Daarom beperken we bij Colruyt Group zoveel mogelijk ons verbruik en kiezen we voor alternatieve energiebronnen zoals wind en zon. Een voorbeeld? We laden de elektrische voertuigen ‘s nachts op wanneer het rustig is en terwijl onze windturbines energie voorhanden is.

Bron: colruytgroup.com, 2020-02-05

2

IN

blijven draaien. Zo overbruggen we momenten dat er minder

Onderwijs kost 11,7 miljard, en bijna alles gaat naar lonen

VA N

Vorig jaar heeft de overheid 11,7 miljard euro belastinggeld ter beschikking gesteld om de scholen te financieren. Van dat bedrag moest liefst 7,1 miljard gebruikt worden om lonen uit te betalen.

Dat is 84,5 % van de beschikbare middelen. Van het geld dat overblijft, gaat het grootste deel naar de werkingsmiddelen zoals de aankoop van digitale borden. In 2018 kregen de lagere en secundaire scholen daarvoor 1 miljard. Wat dán nog rest, 285 miljoen euro, dient voor de renovatie van scholen.

Véél te weinig, volgens de onderwijskoepels. Zij becijferden dat er minstens 6 miljard nodig is voor de renovatie van schoolgebouwen.

Uit: hln.be, 2019-08-30

3

©

Dagboek inleefweek samen tegen armoede Van 4 tot en met 11 december organiseert Welzijnszorg de inleefweek ‘samen tegen armoede’. Volg hier de ervaringen van de deelnemende jongeren! Gedurende één week proberen zij rond te komen met een budget van iemand die in armoede leeft. Afhankelijk van hun gezinssituatie komt dat neer op 60,00 euro voor een volwassen persoon. Met dat budget zullen zij voeding, ontspanning, brandstof en alle

winkel. Hoeveel van het budget gaan jullie al uitgeven? Naar welke winkel gaan jullie? Koop minstens één product voor persoonlijke hygiëne en één onderhoudsproduct, voorzie voldoende handgel en mondmaskers om deze week de coronamaatregelen te kunnen opvolgen.

Bron: kerknet.be, 2020-12-16

THEMA 2

De opdracht van vandaag: denk na over wat jullie de komende week willen eten en ga naar de

LEVEL 1

(onverwachte) kosten tijdens die week moeten betalen.

17

Lift3D GO_Thema 2.indb 17

18/06/2021 13:07

2

Vul het schema aan. Kies uit: overheid – behoeften (2x) – consumeren – goederen en diensten – schaars – middelen – producent

middelen

oneindig

produceren

VA N

IN

keuze

economisch principe

consument

maximaal bevredigen

beschikbare

kiezen

Economie

Economie is de studie die beschrijft hoe de consument, de producent en de overheid ernaar streven om behoeften te bevredigen met schaarse middelen. Ze moeten dus een keuze maken tussen al die behoeften met het aantal middelen dat beschikbaar is. De mensen proberen om de behoeften te maximaliseren met de beschikbare middelen, dat is het

©

economisch principe.

Eens hij een keuze heeft gemaakt, kan hij het product of de goederen en diensten kopen of consumeren. Die producten worden geproduceerd in een bedrijf. Ook het bedrijf moet een keuze maken, namelijk welke producten produceert het rekening houdend met de beschikbare grondstoffen, machines, arbeid en het budget.

hoeveel ambtenaren – mensen die voor de overheid werken – ze tewerkstelt enzovoort.

THEMA 2

LEVEL 1

De overheid ten slotte moet een keuze maken tussen al de projecten die ze realiseert,

18

Lift3D GO_Thema 2.indb 18

18/06/2021 13:07

TO THE POINT Alle mensen worden gedreven door behoeften. Behoeften die je kunt bevredigen door bijvoorbeeld goederen en diensten te kopen, zijn voornamelijk economische behoeften. Niet alleen de consumenten hebben behoeften, ook producenten en overheden hebben nood

IN

aan allerlei goederen en diensten.

Behoeften die je niet kunt bevredigen door iets te kopen,

zijn niet-economische behoeften. Zo hebben mensen nood aan vrienden en een goede gezondheid.

Je kunt behoeften ook opdelen in primaire en secundaire behoeften. De vervulling van primaire

behoeften is levensnoodzakelijk. Denk maar aan eten, drinken en een woning. Als er aan je primaire behoeften voldaan is, kun je je secundaire behoeften vervullen. De vervulling van secundaire

behoeften is minder noodzakelijk, maar je hebt ze toch nodig om je goed te voelen. Secundaire

behoeften zijn bijvoorbeeld de behoefte aan een fiets of sport. Tertiaire behoeften zijn luxebehoeften

VA N

zoals een dure sportauto.

Om je behoeften te bevredigen heb je middelen – geld, goederen en diensten – nodig. Je budget is natuurlijk niet oneindig. Dat heet schaarste. In de economie wijst schaarste dus op het feit dat de middelen of het budget (het inkomen) onvoldoende zijn om alle behoeften te bevredigen.

Goederen die jij koopt en waarvoor je dus betaalt, kan een andere persoon niet meer kopen. Dat zijn

individuele goederen. Daarnaast heb je goederen die meerdere mensen tegelijkertijd kunnen gebruiken,

denk bijvoorbeeld aan het leger, straatverlichting of

een vuurwerkshow. Je kunt die goederen gelijktijdig met iemand anders gebruiken. Dat zijn collectieve

goederen. Consumptiegoederen zoals brood bevredigen

de behoeften van gezinnen of personen. Investeringsgoederen zoals een machine of grondstoffen daarentegen dienen om consumptiegoederen of andere investeringsgoederen voort te brengen.

Wanneer iemand makkelijk in (al) zijn behoeften kan voorzien rekening houdend met zijn schaarse middelen, dan is hij welvarend. Welvaart verwijst dus naar het feit of een persoon veel goederen en

©

diensten kan kopen. Er wordt gekeken naar de economische behoeften.

Welzijn reikt verder dan welvaart en kijkt naar hoe goed mensen zich voelen. Welzijn kijkt ook naar de levensverwachting, de levensstandaard, de toegang tot de scholing en de gezondheidszorg.

Economie bestudeert hoe je met schaarse middelen zoveel mogelijk behoeften kunt bevredigen.

Zowel de consument, de producent als de overheid moeten een keuze maken tussen de schaarse

THEMA 2

LEVEL 1

middelen om toch zoveel mogelijk behoeften te bevredigen, dat is het economisch principe.

19

Lift3D GO_Thema 2.indb 19

18/06/2021 13:07

Action 1— Interview behoeften O V U R

Je gaat een onderzoek uitvoeren. Een onderzoek bestaat uit verschillende stappen. Ga naar het onlinelesmateriaal en raadpleeg het document met de verschillende stappen. Interview minstens drie personen over hun behoeften. a

Vink de categorie aan waartoe de geïnterviewden behoren. een persoon tussen 18 en 24 jaar een persoon tussen 24 en 35 jaar een persoon tussen 35 en 60 jaar een persoon ouder dan 60 jaar

IN

een persoon jonger dan 16 jaar

b

Vermeld dat het interview anoniem is en hoogstens zes minuten duurt.

c

Neem een blad papier of een tablet om de antwoorden te noteren.

d

Stel deze vragen en bedenk nog een drietal nieuwe vragen.

Welke behoeften heeft u nu, waar heeft u op dit moment nood aan? (Meerdere antwoorden mogelijk.)



Welke behoeften of noden heeft u de komende weken en maanden?



Welke behoeften of noden heeft u de komende vier jaar?



Hoe zult u proberen om die behoeften te bevredigen?

VA N









e



economische of niet-economische behoeften zijn,



primaire, secundaire of tertiaire behoeften zijn.

Geef aan: 

welke goederen individueel of collectief zijn,



welke producten goederen of diensten zijn.

©

f

Geef aan welke van die behoeften:

h

THEMA 2

LEVEL 1

g

Verwerk de vragen en de antwoorden met een tekstverwerker. 

Geef het document een titel en gebruik daarvoor koptekst 1.



Nummer de vragen met behulp van opsommingstekens.



Zet de vragen vetjes.



Zet de antwoorden cursief.

Bewaar het resultaat in je portfolio. Maak een map voor elk thema en een submap voor elk level en geef die submap de naam ‘Thema_X_Level_Y’. Geef het bestand een duidelijke naam zoals ‘Action_1_Interview_behoeften’.

20

Lift3D GO_Thema 2.indb 20

18/06/2021 13:07

Action 2— Welvaart ruimer bekeken Ga naar het onlinelesmateriaal en bekijk er de drie filmpjes. Beantwoord deze vragen.

Waarover gaat economie volgens het filmpje?

b

Welke omschrijving wordt gegeven voor welvaart?

c

Hoe kun je landen vergelijken op vlak van welvaart?

VA N

IN

a

Welke omschrijving wordt gegeven voor welvaart in enge zin?

e

Welke omschrijving wordt gegeven voor welvaart in ruime zin?

THEMA 2

LEVEL 1

©

d

21

Lift3D GO_Thema 2.indb 21

18/06/2021 13:07

BREAKING NEWS 1

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2

Los de vragen op.

3

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

IN

CHECKLIST Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

JA

1

Ik kan verklaren dat niet alle behoeften bevredigd kunnen worden.

2

KAN

BETER

EXTRA OEFENMATERIAAL

Ik kan beschrijven hoe behoeften bevredigd

VA N

kunnen worden.

3

Ik kan voorbeelden geven van economische, primaire, secundaire en tertiaire behoeften.

4

Ik kan de begrippen welvaart en welzijn

THEMA 2

LEVEL 1

©

toelichten.

22

Lift3D GO_Thema 2.indb 22

18/06/2021 13:07

LEVEL 2 Hoe komt de vraag naar goederen en diensten tot stand?

1

IN

INTRO Lees het verhaal van Jolien en beantwoord de vragen.

­ ­

­



a

VA N

Jolien, een jongedame van jullie leeftijd, speelt enorm graag games op haar spelconsole.

Ze surft een beetje rond in onlinewinkels en ziet de volgende aanbieding.



Hoeveel bedraagt… 

de normale prijs van de game?



de prijs met de korting?

b

Hoeveel korting wordt er gegeven?

c

Jolien heeft van haar ouders en grootouders voor haar verjaardag 70,00 euro gekregen. Wat is

©

het gevolg van de promotieprijs van de games?

Good to know Joliens tevredenheid met een product hangt af van het aantal stuks dat ze kan kopen. De eerste game levert een grotere tevredenheid of groter nut op dan de tweede. De tweede game levert dan weer een grotere tevredenheid op dan de derde game. Maar natuurlijk

2

In dit level beantwoord je stap voor stap deze onderzoeksvraag: Hoe komt de vraag naar goederen en diensten tot stand?

Lift3D GO_Thema 2.indb 23

THEMA 2

onuitputtelijk.

LEVEL 2

kan Jolien niet eindeloos veel games kopen. Het aantal games en haar budget zijn niet

23

18/06/2021 13:07

Explore 1— Welke combinatie van goederen geniet de voorkeur?

Voorkeur en tevredenheid Een consument koopt niet één goed maar een heleboel producten en diensten. Daarbij kan hij een voorkeur of preferentie hebben voor bepaalde combinaties van goederen.

Een consument heeft een budget en moet kiezen welk product hij wil aanschaffen. De mogelijk te maken.

Rachid, die soms wel meerdere keren per maand naar de film gaat, eet ook graag popcorn. Aangezien zijn budget niet oneindig is, zal hij dus een keuze maken tussen een bepaalde hoeveelheid popcorn

IN

consument zal daarbij proberen om zijn nut of tevredenheid te maximaliseren of zo groot

en een bepaalde hoeveelheid film. Bestudeer de

VA N

volgende grafiek. a

De startsituatie is punt p. Punt p is een

combinatie van films en popcorn waarmee

Rachid tevreden is. Voor hoeveel films en zakjes popcorn kiest hij daar?

Bekijk de combinaties op de paarse lijn. Hoe is die situatie?

c

Bestudeer de combinaties op de blauwe lijn. Hoe is die situatie?

©

b

Good to know De consument heeft een voorkeur voor meerdere stuks van een product dan voor minder stuks van dat product. Logisch, toch? Als jij kunt kiezen tussen twee of tien paar schoe-

THEMA 2

LEVEL 2

nen, dan is de keuze snel gemaakt.

24

Lift3D GO_Thema 2.indb 24

18/06/2021 13:07

d

Bekijk de combinaties van aantal films en aantal zakjes popcorn in het groene vak. Zal Rachid daar meer of minder tevreden mee zijn?

e

Wat kun je zeggen over de combinaties van films en popcorn in het rode vlak? Is Rachid daar meer of

IN

minder tevreden mee?

Good to know

Een consument wil zijn tevredenheid maximaliseren, maar moet daarbij rekening houden

VA N

met de prijs van de producten en zijn budget.

Popcorn (aantal zakjes per maand)

Grafiek 1: Keuze tussen films en popcorn 20

18 16 14 12

p

10 8 6 4 2 0

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

THEMA 2

LEVEL 2

©

Films (aantal per maand)

25

Lift3D GO_Thema 2.indb 25

18/06/2021 13:07

Explore 2— Hoe verloopt de individuele vraag naar een product?

Good to know In Level 2 en 3 behandel je de vraag en het aanbod op de goederen- en dienstenmarkt.

Eerst richt je je op de consument die de vraagzijde van de goederen- en dienstenmarkt

IN

bepaalt.

Voor de volgende opdracht heb je de keuze. Kies optie 1 ‘Nike-sneakers’ als je wat ondersteuning wilt. Kies optie 2 ‘Pizza’ als je liever een uitdaging hebt. Vink de gekozen optie aan.

Nike-sneakers

Optie 2

Pizza

VA N

Optie 1

© Anna Stasia / Shutterstock.com

Jolien heeft onder andere van haar grootouders

Céline, een klasgenote van Jolien, eet graag pizza.

geld gekregen voor haar verjaardag. Eerst was ze

Op zaterdag werkt ze in A.S.Adventure.edu en

van plan om enkele games te kopen, maar ze zou

verdient daarmee een aardig centje. Met dat geld

toch liever nieuwe schoenen willen, bij voorkeur

verwent ze zichzelf dan ook graag met een pizza,

meerdere paren.

bij voorkeur meerdere keren per maand.

1

1

Hoeveel paar kan Jolien kopen? Waarvan

©

hangt dat af?

In de volgende tabel zie je hoeveel paar

hangt dat af?

2

In de volgende tabel zie je hoeveel pizza’s

schoenen Jolien per maand voor een bepaalde

Céline per maand voor een bepaalde prijs zou

prijs zou kopen. Wat kun je afleiden uit de gele

kopen. Wat kun je afleiden uit de gele rij in de

rij in de tabel?

tabel?

THEMA 2

LEVEL 2

2

Hoeveel pizza’s zal Céline kopen? Waarvan

26

Lift3D GO_Thema 2.indb 26

18/06/2021 13:07

Tabel 1.1

Tabel 1.2

GEVRAAGDE

SNEAKERS

NIKE-SNEAKERS

PRIJS PER PIZZA

PIZZA VAN

IN EURO

CÉLINE

10,00

13

5,00

5

40,00

9

11,00

4

70,00

6

15,00

3

100,00

4

21,00

2

130,00

2

26,00

1

160,00

1

30,00

IN

6

Zet de gegevens van de tabel uit in een grafiek.

3

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je

Zet de gegevens van de tabel uit in een grafiek.

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je

Tip:

VA N

Tip:

HOEVEELHEID

IN EURO

DOOR JOLIEN

3

GEVRAAGDE

PRIJS PER PAAR

HOEVEELHEID

a

vindt er een link naar een applicatie

vindt er een link naar een applicatie

die je uitlegt hoe je de vraagcurve op

die je uitlegt hoe je de vraagcurve op

papier kunt tekenen.

papier kunt tekenen.

a

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en

de Y-as.

Verdeel de assen zodat je de punten kunt

uitzetten.

b

Zet de punten uit.

c

Verbind de punten met een blauwe rechte

b

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en

de Y-as.

lijn.

c

Zet de punten uit.

d

Verbind de uitgezette punten met een

blauwe lijn.

Grafiek 2.1: Vraag naar Nike-sneakers door Jolien

Y-as:

©

180,00 160,00 140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00

0

1

2

3

4

5

6

Grafiek 2.2: Vraag naar pizza’s door Céline

7

X-as:

THEMA 2

Y-as:

LEVEL 2

X-as:

27

Lift3D GO_Thema 2.indb 27

18/06/2021 13:07

4

De vraag naar een product is de hoeveelheid die de consument of koper bereid is te kopen bij verschillende prijzen. De lijn die de punten met elkaar verbindt, is de vraagcurve. Wat stel je vast in verband met het verloop van de vraagcurve?

a

Schrijf de letter V bij de grafiek.

b

Vul aan.

Optie 1: Wanneer de prijs 70,00 euro bedraagt, vraagt Jolien

paar Nike-

sneakers. Wanneer de prijs 130,00 euro bedraagt, vraagt Jolien

IN

Nike-sneakers.

paar

Optie 2: Wanneer de prijs 11,00 euro bedraagt, vraagt Céline Wanneer de prijs 15,00 euro bedraagt, vraagt Jolien c

Waarom verloopt de vraagcurve zo?

pizza’s.

pizza’s.

VA N

Vraagcurve

De vraagcurve geeft het verband weer tussen de gevraagde hoeveelheid bij verschillende prijzen.

De individuele vraagcurve geeft in een grafiek weer hoeveel stuks een consument wil kopen bij verschillende prijzen.

Wanneer de prijs van het product verandert, is er een beweging langs of op de curve. Je gaat namelijk van het ene punt op de curve naar het andere punt op de curve.

Bij de vraagcurve is er een negatief verband tussen prijs en gevraagde hoeveelheid.

Good to know

Voor het gemak wordt de vraagcurve vaak als een rechte voorgesteld. Maar meestal is dat een kromme zoals in het verhaal van Céline.

Je kunt het verloop van de vraagcurve gemakkelijk herkennen aan de hand van het eerste

©

beentje in de V van ‘vraag’.

5

Je hebt de grafieken op papier gemaakt. Maak nu de grafiek met een rekenblad. Zoek op internet op hoe je

a

Neem de tabel van jouw gekozen optie over in een rekenblad.

b

Zorg ervoor dat de prijzen op twee cijfers na de komma worden afgerond en dat er een euroteken staat.

c

Ontwerp de grafiek. Gebruik daarvoor een spreidingsdiagram.

d

Denk aan de benaming van de assen en een titel voor de grafiek.

THEMA 2

LEVEL 2

dat moet doen of gebruik de filmpjes en de ICT-fiche_R_28.

28

Lift3D GO_Thema 2.indb 28

Tip: e

Gebruik ‘Grafiekelementen’ om de assen te benoemen.

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

18/06/2021 13:07

Explore 3— Wanneer kan de vraag naar een product veranderen?

Je gaat verder met de optie die je gekozen hebt. Vink de gekozen optie aan.

Optie 1

Nike-sneakers

Optie 2

Pizza

De vraag van Céline naar pizza (of een ander

ander product) blijft niet altijd hetzelfde. Er zijn

product) blijft niet altijd hetzelfde. Er zijn

verschillende redenen waarom de vraag van Jolien

verschillende redenen waarom de vraag van

stijgt of daalt bij gelijkblijvende prijzen.

1

In elk van de volgende situaties verandert er telkens een aspect. Ga na hoe die verandering de vraag van Jolien naar Nike-sneakers beïnvloedt. Markeer: de oorzaak in het groen,

b

het gevolg in het blauw.

Céline stijgt of daalt bij gelijkblijvende prijzen.

1

In elk van de volgende situaties verandert

er telkens één aspect. Ga na hoe die

verandering de vraag van Céline naar pizza beïnvloedt. Markeer: a

de oorzaak in het groen,

b

het gevolg in het blauw.

VA N

a

IN

De vraag van Jolien naar Nike-sneakers (of een

Situatie 1

Jolien krijgt voortaan van haar oma extra zondagsgeld. Voor de rest

Situatie 1

Céline gaat voortaan ook op zaterdagavond werken, in de horeca. Ze

verandert er niets. Jolien zal dus

heeft daardoor extra inkomen. Voor

minder / meer sneakers kunnen en

de rest verandert er niets. Céline zal

willen kopen.

dan minder / meer pizza kunnen en willen kopen.

schoen ontworpen. Om die te promoten wordt Puma de nieuwe sponsor

Situatie 4

Céline houdt niet alleen van pizza maar ook van durum. Stel dat ze

van Joliens favoriete volleybalteam.

de pizza even beu is en dat haar

De voorkeur van Jolien verandert

voorkeur verandert en uitgaat naar

dus. Voor de rest verandert er niets.

durum. Voor de rest verandert er

Jolien zal dan meer / minder Nike-

niets. Céline zal dan meer / minder

sneakers kopen.

pizza kopen.

De prijs van de Nike-sneakers blijft dezelfde, maar Adidas (concurrent)

©

Situatie 3

Situatie 2

Situatie 3

De prijs van de pizza’s blijft dezelfde, maar de lokale kebabzaak

verlaagt zijn prijzen. Joliens vraag

verlaagt de prijs van haar durum.

naar Nike-sneakers zal dus meer /

Dan zullen er meer / minder pizza’s

minder worden.

verkocht worden.

De overheid promoot het sporten waardoor meer mensen sporten. Er

Situatie 4

In de gemeente van Céline zijn recent veel jonge koppels komen

zullen dus meer / minder schoenen

wonen die carrière willen maken

verkocht worden.

en weinig tijd hebben om te koken.

Daardoor is er meer / minder vraag

THEMA 2

naar pizza.

LEVEL 2

Situatie 2

Puma heeft een nieuwe, flashy

29

Lift3D GO_Thema 2.indb 29

18/06/2021 13:07

Verschuiving vraagcurve rechts Wanneer een bepaalde factor de vraag naar een product doet toenemen, zal de vraagcurve naar rechts verschuiven. Dat betekent dat er voor elke prijs meer gevraagde hoeveelheid is.

Teken een situatie waarbij de vraag toeneemt. a

Trek een pijl voor de richting van de verschuiving.

b

Teken een situatie waarbij de vraag toeneemt. a

Trek een pijl voor de richting van de verschuiving.

Noem de eerste vraagcurve V1 en de

tweede vraagcurve V2.

Grafiek 3.1: Vraag naar Nike-sneakers door Jolien

180,00

b

Noem de eerste vraagcurve V1 en de tweede vraagcurve V2.

Grafiek 3.2: Vraag naar pizza door Céline

160,00 Prijs in euro

140,00

35,00

VA N

Prijs in euro

2

IN

2

120,00 100,00

80,00

30,00 25,00 20,00

60,00

15,00

40,00

10,00

20,00

5,00

0,00

0

1

2

0,00

3 4 5 6 7 8 9 Gevraagde hoeveelheid

0

2

4

6 8 10 12 14 16 18 Gevraagde hoeveelheid

Verschuiving vraagcurve links

Wanneer een bepaalde factor de vraag naar een product doet afnemen, zal de vraagcurve naar links verschuiven. Dat betekent dat er voor elke prijs minder gevraagde hoeveelheid is.

Teken een situatie waarbij de vraag afneemt.

©

3

a

Trek een pijl voor de richting van de

3

Teken een situatie waarbij de vraag afneemt. a

verschuiving.

b

Noem de eerste vraagcurve V1 en de

verschuiving. b

Noem de eerste vraagcurve V1 en de tweede vraagcurve V2.

THEMA 2

LEVEL 2

tweede vraagcurve V2.

Trek een pijl voor de richting van de

30

Lift3D GO_Thema 2.indb 30

18/06/2021 13:07

Grafiek 4.2: Vraag naar pizza door Céline

180,00 160,00 140,00

Prijs in euro

Prijs in euro

Grafiek 4.1: Vraag naar Nike-sneakers door Jolien

120,00 100,00 80,00

30,00 25,00 20,00 15,00

40,00

10,00

20,00

5,00

0

1

2

3 4 5 6 7 8 9 Gevraagde hoeveelheid

Markeer de tendens in de samenvattende tabel.

FACTOR DIE DE VRAAG KAN BEÏNVLOEDEN

IN

60,00

0,00

4

35,00

0,00

0

2

FACTOR NEEMT AF

4

6 8 10 12 14 16 18 Gevraagde hoeveelheid

FACTOR NEEMT TOE

Vraagcurve verschuift naar

Vraagcurve verschuift naar

consument

links / rechts.

links / rechts.

Vraag neemt af / toe.

Vraag neemt af / toe.

Voorkeur van de

Vraagcurve verschuift naar

Vraagcurve verschuift naar

consument

links / rechts.

links / rechts.

Vraag neemt af / toe.

Vraag neemt af / toe.

Prijs van een

Vraagcurve verschuift naar

Vraagcurve verschuift naar

substitutiegoed

links / rechts.

links / rechts.

Vraag neemt af / toe.

Vraag neemt af / toe.

Prijs van een

Vraagcurve verschuift naar

Vraagcurve verschuift naar

complementair goed

links / rechts.

links / rechts.

Vraag neemt af / toe.

Vraag neemt af / toe.

Grootte van bevolking of

Vraagcurve verschuift naar

Vraagcurve verschuift naar

bevolkingsgroep

links / rechts.

links / rechts.

Vraag neemt af / toe.

Vraag neemt af / toe.

©

VA N

Inkomen van de

5

Wat zijn substitutieproducten?

6

In de bovenstaande situaties heb je een voorbeeld gezien van substitutieproducten. Over welke twee producten gaat het?

THEMA 2

LEVEL 2

31

Lift3D GO_Thema 2.indb 31

18/06/2021 13:07

Complementaire goederen Complementen of complementaire goederen zijn goederen die elkaar aanvullen zoals smartphones en hoesjes of auto’s en benzine.

7

Je hebt de verschuivingen van de vraagcurve op papier getekend. Maak nu de verschuivingen van de vraagcurve met een rekenblad. Zoek op internet

IN

hoe je dat moet doen of gebruik de filmpjes en de ICT-fiche_R_28. a

Bij het onlinelesmateriaal vind je de cijfergegevens in een rekenblad.

b

Zorg ervoor dat de prijzen op twee cijfers na de komma worden afgerond en dat er een euroteken staat.

c

Ontwerp de grafieken.

d

Denk aan de benaming van de assen en een titel voor de grafiek.

e

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

VA N

Explore 4— Hoe verloopt de collectieve vraag naar een product?

Je gaat verder met de optie die je gekozen hebt. Vink de gekozen optie aan.

Nike-sneakers

©

Optie 1

Optie 2

Pizza

© Robert Way / Shutterstock.com

Céline is niet de enige die graag pizza eet. Haar

sneakers. Haar twee vrienden, Mils en Mauro,

twee BFF’s, Dilara en Merel, zijn ook grote

zijn ook grote fan van Nike. Bestudeer hoe de

pizzafans. Bestudeer hoe de vraagcurve van de

vraagcurve van de drie vrienden eruitziet.

drie vriendinnen eruitziet.

THEMA 2

LEVEL 2

Jolien is niet de enige die interesse heeft in Nike-

32

Lift3D GO_T2_L2.indd 32

21/06/2021 07:45

Tabel 2.1

Tabel 2.2

GEVRAAGDE

GEVRAAGDE

PRIJS PER PAAR

HOEVEELHEID

NIKE-SNEAKERS

NIKE-SNEAKERS

IN EURO

PRIJS PER

HOEVEELHEID

PIZZA

PIZZA CÉLINE DILARA MEREL

IN EURO

MILS

MAURO

6

7

5

10,00

13

16

15

5,00

5

6

4

40,00

9

12

11

11,00

4

5

3

70,00

6

9

8

15,00

3

4

2

100,00

4

7

6

21,00

2

3

1

130,00

2

5

4

26,00

1

2

0

160,00

1

4

3

30,00

Stel dat de drie vrienden de volledige markt

1

Stel dat de drie vriendinnen de volledige

voorstellen en dus alle vragers zijn op de

markt voorstellen en dus alle vragers zijn op

markt van Nike-sneakers.

de markt van pizza.

a

a

Wat is de totale vraag naar pizza?

b

Vul de tabel aan.

VA N

1

IN

JOLIEN

Wat is de totale vraag naar

Nike-sneakers?

b

Hoe wordt dat cijfer berekend?

Tabel 3.1

Tabel 3.2

HOEVEELHEID

NIKE-SNEAKERS IN EURO

GEVRAAGDE

PRIJS PER PIZZA

HOEVEELHEID

IN EURO

PIZZA

10,00

5,00

15

40,00

11,00

12

70,00

15,00

9

100,00

21,00

6

130,00

26,00

3

160,00

30,00

THEMA 2

18

©

NIKE-SNEAKERS

TOTALE

PRIJS PER PAAR

LEVEL 2

TOTALE

GEVRAAGDE

33

Lift3D GO_Thema 2.indb 33

18/06/2021 13:08

2

2

Zet de gegevens van de tabel uit op de

Zet de gegevens van de tabel uit op de

grafiek.

grafiek.

a

a

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en de Y-as.

Verdeel de assen zodat je de punten kunt uitzetten.

b

Zet de punten uit.

c

Verbind de punten met een blauwe

b

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en de Y-as.

rechte lijn.

c

Zet de punten uit.

d

Verbind de uitgezette punten met een blauwe lijn.

vragers

180,00 160,00 140,00 120,00 100,00

Grafiek 5.2: Vraag naar pizza door alle vragers

IN

Grafiek 5.1: Vraag naar Nike-sneakers door alle

80,00

VA N

60,00

Y-as:

Y-as:

40,00 20,00 0,00

0

5

10

15

20

X-as:

X-as:

COLLECTIEVE VRAAG

De collectieve vraag of de marktvraag is het verband tussen de prijs van een product en de gevraagde hoeveelheid van een product door alle consumenten. Het is de som van de individuele vraagfuncties.

©

Explore 5— Hoe bekijk je de vraag wiskundig?

Good to know Om het makkelijk te houden ga je ervan uit dat de vraagcurve een rechte is. In wiskunde is de vergelijking van een rechte: y = ax + b LEVEL 2

hoeveelheid (q) op de X-as. Het vak economie gebruikt ook symbolen:

THEMA 2

Wanneer je de vertaling maakt naar economie, dan staat de prijs (p) op de Y-as en de

De vergelijking van de vraagcurve is dan p = -aqv + b, want het is een dalende rechte

— —

Gevraagde hoeveelheid: qv Prijs: p

en dus is de rico (a) negatief. (Het getal a is een positief reëel getal. Het minteken is om duidelijk te maken dat de rico negatief is.)

34

Lift3D GO_Thema 2.indb 34

18/06/2021 13:08

1

Stel dat de onderstaande formule de vraagvergelijking naar een nieuw type smartphone van Huawei weergeeft. Bepaal twee koppels coördinaten zodat je de rechte kunt tekenen. ) en (

(0;

;0)

1 * q + 400 p = – __ v 15



1 * q + 400 p = – __ v 15



1 * q + 400 p = – __ v 15

IN

Noteer hoe je dat hebt bepaald.

VA N

a

b

2

Vul de coördinaten aan in vraag 1, de hoeveelheid staat op de Y-as, de prijs op de X-as.

Teken de grafiek van die vraagvergelijking. Bepaal zelf of je de grafiek maakt met pen of met een

THEMA 2

LEVEL 2

©

rekenblad.

35

Lift3D GO_Thema 2.indb 35

18/06/2021 13:08

TO THE POINT In dit level gaat het over de goederen- en dienstenmarkt. De consumenten bepalen de vraag en de producenten het aanbod.

Een consument koopt niet één goed maar een heleboel producten en diensten. Daarbij kan hij een voorkeur goederen.

IN

of preferentie hebben voor bepaalde combinaties van

Een consument heeft een budget en moet kiezen welk product hij wil aanschaffen. De consument zal daarbij

proberen om zijn nut of tevredenheid te maximaliseren of zo groot mogelijk te maken.

De vragers (of ook consumenten) laten zich beïnvloeden door de prijs. Ze zijn bereid een bepaalde prijs te betalen wanneer die in overeenstemming is met de kwaliteit, zo niet zullen ze snel

overstappen naar de concurrent. Hoe hoger de prijs van het product, hoe lager de gevraagde

VA N

hoeveelheid (qv) van de consumenten. Omgekeerd geldt uiteraard: hoe lager de prijs, hoe groter

de gevraagde hoeveelheid. Wanneer de prijs wijzigt, heb je een beweging langs de curve. Als je

de vraagcurve bekijkt van één consument, heb je een individuele vraagcurve (individuele vraag).

Wanneer je de vraagcurves van alle consumenten optelt, of de vraag van alle vragers samenneemt, krijg je de collectieve vraagcurve of de collectieve vraag (marktvraag).

Er zijn bepaalde externe factoren die de vraag kunnen beïnvloeden en een verschuiving van de vraagcurve tot gevolg hebben. Die oorzaken zijn bijvoorbeeld: —

wijziging van het inkomen,

—

wijziging in de voorkeur (voor een product of dienst) van de consument,

—

wijziging in het aantal consumenten,

—

wijziging in de prijs van een substitutiegoed of een complementair goed.

Als er een toename is bij een van die factoren (een

afname bij de prijs van een complementair goed), zal de

vraagcurve naar rechts verschuiven. Als er een afname is (een toename bij de prijs van een complementair goed),

©

zal de curve naar links verschuiven.

Een substitutiegoed is een goed dat voor de consument kan dienen als een vervangmiddel voor het oorspronkelijke product. Zo kunnen elektrische auto’s en dieselauto’s substitutiegoederen zijn van elkaar.

Complementaire goederen of complementen hebben elkaar nodig, ze vullen

BEKIJK DE KENNISCLIP

THEMA 2

LEVEL 2

elkaar aan. Een hoesje van een smartphone past bij een smartphone.

36

Lift3D GO_Thema 2.indb 36

18/06/2021 13:08

Action 1— Vraag naar filmtickets en tennisrackets Kies, afhankelijk van je interesse, de oefening met de filmtickets of met de tennisrackets. Vink de gekozen optie aan.

Optie 1

Filmtickets

Muhammed houdt ervan om naar goede actiefilms zoals The Avengers en Star Wars te gaan.

In deze tabel staat hoeveel filmtickets hij zou kopen bij verschillende prijzen.

Tabel 4.1 PRIJS

HOEVEELHEID

PER TICKET

FILMTICKETS

IN EURO

2

11,00

3

9,00

4

7,00

5

5,00

6

3,00

7

1,00

VA N

GEVRAAGDE

IN

1

Teken de vraag naar filmtickets van Muhammed.

3

Hoeveel bedraagt de vraag bij een prijs van 3,00 euro?

THEMA 2

LEVEL 2

©

2

37

Lift3D GO_Thema 2.indb 37

18/06/2021 13:08

Stel dat de prijs toeneemt van 7,00 euro naar 9,00 euro. a

Wat gebeurt er met de vraag?

b

Maak dat duidelijk op de grafiek.

c

Markeer het juiste antwoord. Er is hier sprake van een verschuiving van / langs de vraagcurve.

Optie 2

Tennisrackets

IN

4

Elena tennist graag. Ze heeft ook een A-trainer en traint twee maal per week.

1

In deze tabel staat hoeveel tennisrackets Elena zou kopen bij verschillende prijzen.

Tabel 4.2 PRIJS PER RACKET

TENNISRACKETS

IN EURO

VA N

GEVRAAGDE HOEVEELHEID

100,00

2

75,00

3

50,00

4

25,00

5

0,00

Teken de vraag naar tennisrackets van Elena.

THEMA 2

LEVEL 2

©

2

1

38

3 4

Lift3D GO_Thema 2.indb 38

Hoeveel bedraagt de vraag bij een prijs van 75,00 euro?

Stel dat de prijs toeneemt van 50,00 euro naar 75,00 euro.

18/06/2021 13:08

a

Wat gebeurt er met de vraag?

b

Maak dat duidelijk op de grafiek.

c

Markeer het juiste antwoord. Er is hier sprake van een verschuiving van / langs de vraagcurve.

1

IN

Action 2— De verschuiving van de vraag in een rekenblad Bekijk de hoeveelheid koffie (in pakjes van 1 kg) die de consumenten vragen bij verschillende prijzen.

Teken de vraagcurve met een rekenblad.

Tabel 5 qV

PRIJS IN EURO 6,50

35

7,50

30

8,50

25

9,50

20

10,50

15

11,50

VA N

40

© monticello / Shutterstock.com

Door een inkomenswijziging van de consument verschuift de vraagcurve. a

Analyseer de tabel.

b

Wat gebeurt er met de vraag en de vraagcurve?

c

Is dat te danken aan een toename of afname van het inkomen? Waarom?

THEMA 2

LEVEL 2

©

2

39

Lift3D GO_Thema 2.indb 39

18/06/2021 13:08

d

Teken de verschuiving op de grafiek.

Tabel 6 qV (NA VERSCHUIVING)

40

60

6,50

35

55

7,50

30

50

8,50

25

45

9,50

40

10,50

35

11,50

20 15

BREAKING NEWS

PRIJS IN EURO

IN

qV (VOOR VERSCHUIVING)

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2

Los de vragen op.

3

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

VA N

1

CHECKLIST

Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

JA

Ik kan een individuele vraagcurve analyseren.

2

Ik kan een individuele vraagcurve visualiseren.

3

Ik kan onderzoeken waardoor de vraagcurve kan

EXTRA OEFENMATERIAAL

©

1

KAN

BETER

verschuiven.

4

Ik kan een collectieve vraagcurve bepalen en visualiseren.

5

Ik kan het verschil verklaren tussen een

THEMA 2

LEVEL 2

verschuiving langs de vraagcurve en een verschuiving van de vraagcurve.

6

Ik kan een vraagcurve grafisch voorstellen in een rekenblad.

7

Ik kan aan de hand van een vraagvergelijking de vraagcurve grafisch voorstellen.

40

Lift3D GO_Thema 2.indb 40

18/06/2021 13:08

LEVEL 3 Hoe komt het aanbod van goederen en diensten tot stand?

1

IN

INTRO Lees het verhaal van Jolien en beantwoord de vragen.

Je weet al dat Jolien graag gamet. Ze heeft maar liefst 23 games voor haar Playstation, waarvan ze er slechts vijftien regelmatig speelt. Ze besluit dan ook om drie games die ze niet speelt, te verkopen.

Spelletje PS4 – nieuw in de verpakking 9 x gezien

sinds 02 feb., 19:49

10 x gezien B ewaar

VA N

Be wa a r

1 x bewaard

Spelletje PS4 – nieuw in de verpakking

€ 20,00

Levering Ophalen of verzenden

0 x bewaard

sinds 02 feb., 19:53

€ 15,00 Levering Ophalen of verzenden

Op de website 2dehands.be gaat ze eens kijken aan welke prijs men tweedehands games aanbiedt. Jolien twijfelt: 15,00 euro, 20,00 euro of 25,00 euro? Ze besluit om de games aan te bieden tegen een prijs van 20,00 euro!

Wonder boven wonder, ze heeft de drie games binnen enkele uurtjes verkocht. Dat zet haar aan het denken … Ze besluit om nog 5 games te verkopen. a

Voor welke prijs zal Jolien die games proberen te verkopen? Zal die prijs hoger of lager dan

Wat zou Jolien doen als de kopers slechts 10,00 euro willen betalen voor haar games?

c

Is Jolien een aanbieder van of een vrager naar tweedehandsgames?

In dit level beantwoord je stap voor stap deze onderzoeksvraag: Hoe komt het aanbod van goederen een diensten tot stand?

THEMA 2

2

b

LEVEL 3

©

20,00 euro zijn? Waarom?

41

Lift3D GO_Thema 2.indb 41

18/06/2021 13:08

Explore 1— Wat is de toegevoegde waarde van een onderneming?

Bedrijfskolom Vooraleer je een product in je winkelmand legt, heeft dat een hele weg afgelegd. Dat heet de bedrijfskolom: de weg die een product aflegt van de oorsprong tot het eindproduct. Het zijn deel uit van de bedrijfskolom.

1

IN

dus de opeenvolgende bedrijven die meewerken aan de productie. De consument maakt geen

Je gaat verder met de optie die je in Level 2 gekozen hebt. Vink de gekozen optie aan.

Good to know

In elke stap van de bedrijfskolom neemt de waarde van de sneaker of de pizza toe, er

VA N

wordt dus waarde toegevoegd.

Optie 1

Bekijk de onderstaande bedrijfskolom.

Optie 2

a

Pizza

Bekijk de onderstaande bedrijfskolom

veeboer

landbouwer / groenteteler

leerlooierij

meelfabriek

fabrikant sneakers

fabrikant pizza’s

groothandel

groothandel

kleinhandel

kleinhandel

consument

consument

THEMA 2

LEVEL 3

©

a

Nike-sneakers

42

Lift3D GO_Thema 2.indb 42

18/06/2021 13:08

b

De waarde voor de veeboer is al berekend.

b

Vul de toegevoegde waarde van de andere bedrijfstakken aan.

Vul de toegevoegde waarde van de andere bedrijfstakken aan.

Tabel 1.1

KOLOM

AANKOOP-

VERKOOP-

PRIJS

PRIJS

IN EURO

IN EURO

Veeboer

0,00

TOEGEVOEGDE

BEDRIJFS-

WAARDE

KOLOM

IN EURO

1,50

1,50

Land-

AANKOOP-

VERKOOP-

PRIJS

PRIJS

IN EURO

IN EURO

0,00

TOEGEVOEGDE WAARDE IN EURO

0,20

IN

BEDRIJFS-

Tabel 1.2

bouwer

Leer-

Meel-

looierij

fabriek

Fabrikant

Fabrikant

Groot-

handel

handel

Klein-

Klein-

handel

handel

VA N

Groot-

Som van de toegevoegde waardes

c

Som van de toegevoegde waardes

Gebruik de ICT-fiches als je de berekening ook in een rekenblad wilt maken. Geef het bestand dan een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

2

Uit welke elementen bestaat die toegevoegde waarde, m.a.w. wat is het verschil tussen de verkoopwaarde en de aankoopwaarde?

Waaraan is de som van de toegevoegde waardes gelijk? Waarom?

©

3

Toegevoegde waarde De toegevoegde waarde van elke stap in de bedrijfskolom is het verschil tussen de verkoopprijs en de aankoopprijs, of met andere woorden het verschil tussen de marktwaarde

beloning voor

beloning voor

beloning voor

arbeid (loon)

kapitaal (interest)

natuur (pacht)

ondernemerschap (winst)

TOEGEVOEGDE WAARDE

THEMA 2

beloning voor

LEVEL 3

van de productie en de aangekochte goederen.

43

Lift3D GO_Thema 2.indb 43

18/06/2021 13:08

Explore 2— Hoe verloopt het individuele aanbod van een product?

Good to know In het vorige Level heb je de vraagzijde van de goederen- en dienstenmarkt bestudeerd.

In dit Level richt je je op de producent die de aanbodzijde van de goederen- en

IN

dienstenmarkt bepaalt.

Een verkoper wil natuurlijk zoveel mogelijk verdienen. Hoe hoger de verkoopprijs per stuk, hoe meer winst hij maakt. Je gaat verder met de optie die je gekozen hebt.

Optie 1

Optie 2

In de volgende tabel zie je hoeveel Nike-

1

Pizza

Pizzeria Luigi verkoopt de beste pizza’s. In de

sneakers een verkoper wil verkopen bij

volgende tabel zie je hoeveel pizza’s hij wil

verschillende prijzen. Wat kun je afleiden uit

verkopen bij verschillende prijzen. Wat kun je

de gele rij in de tabel?

afleiden uit de gele rij in de tabel?

VA N

1

Nike-sneakers

Tabel 2.1

Tabel 2.2

AANGEBODEN

PRIJS PER PAAR

AANGEBODEN

HOEVEELHEID

SNEAKERS

HOEVEELHEID

NIKE-SNEAKERS

IN EURO

PIZZA’S

IN EURO

10,00

0

5,00

1

40,00

3

11,00

2

70,00

6

15,00

3

100,00

10

21,00

4

130,00

12

26,00

5

160,00

13

30,00

©

0

THEMA 2

LEVEL 3

PRIJS PER PIZZA

44

Lift3D GO_Thema 2.indb 44

18/06/2021 13:08

2

2

Zet de gegevens van de tabel nu uit in een grafiek.

grafiek.

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je

Tip:

vindt er een link naar een applicatie

a

Zet de gegevens van de tabel uit in een

die je uitlegt hoe je de aanbodcurve

op papier kunt tekenen.

op papier kunt tekenen. a

Verdeel de assen zodat je de punten

b

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en

de Y-as.

kunt uitzetten.

Zet de punten uit.

Verbind de uitgezette punten met een

de Y-as.

rode rechte lijn.

IN

c

vindt er een link naar een applicatie

die je uitlegt hoe je de aanbodcurve

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en

b

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je

Tip:

c

Zet de punten uit.

d

Verbind de uitgezette punten met een rode lijn.

Grafiek 1.1: A anbod van Nike-sneakers door één verkoper

Grafiek 1.2: Aanbod van pizza’s door Luigi

180,00

VA N

160,00

35,00

120,00

30,00

100,00

25,00

80,00

20,00

60,00

15,00

40,00

10,00

Y-as:

Y-as:

140,00

20,00 0,00

0

1

2

3

4

5

6

X-as:

3

5,00 0,00

0

2

4

6

8

10

12

14

X-as:

Het aanbod van een product is de hoeveelheid die de producent of verkoper bereid is te verkopen bij verschillende prijzen. De lijn die de punten met elkaar verbindt, is de aanbodcurve. Wat stel je vast over het verloop van de aanbodcurve?

Schrijf de letter A bij de grafiek.

b

Vul aan.

©

a

O ptie 1: Wanneer de prijs 100,00 euro bedraagt, biedt de verkoper paar Nike-sneakers te koop aan. Wanneer de prijs 70,00 euro bedraagt, daalt de aangeboden hoeveelheid naar

paar Nike-sneakers.

naar c

Waarom verloopt de aanbodcurve zo?

Lift3D GO_Thema 2.indb 45

pizza’s.

THEMA 2

pizza’s te koop aan. Wanneer de prijs 21,00 euro bedraagt, stijgt de aangeboden hoeveelheid

LEVEL 3

Optie 2: Wanneer de prijs 15,00 euro bedraagt, biedt de verkoper

45

18/06/2021 13:08

Aanbodcurve Wanneer de prijs van het product verandert, heb je een beweging langs of op de curve. Je gaat namelijk van het ene punt op de curve naar het andere punt op de curve.

De individuele aanbodcurve geeft het verloop van de aangeboden hoeveelheid bij verschillende prijzen. Ze geeft weer hoeveel stuks de producenten / verkopers willen verkopen bij verschillende prijzen.

Je hebt nu de grafiek op papier gemaakt. Maak nu de grafiek met een rekenblad. Zoek op internet op hoe

IN

4

je dat moet doen of gebruik de filmpjes en de ICT-fiche_R_28. a

Neem de tabel van jouw gekozen optie over in een rekenblad.

b

Zorg ervoor dat de prijzen op twee cijfers na de komma worden afgerond en dat er een euroteken staat.

c

Ontwerp de grafiek.

d

Denk aan de benaming van de assen en een titel voor de grafiek.

e

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

VA N

Explore 3— Waardoor kan het aanbod veranderen?

Je gaat verder met de optie die je gekozen hebt. Vink de gekozen optie aan.

Optie 1

1

Nike-sneakers

In elk van de volgende situaties verandert er

Optie 2

1

Pizza

In elk van de volgende situaties verandert er

telkens één aspect. Wat gebeurt er? Markeer:

telkens één aspect. Wat gebeurt er? Markeer:

a

de oorzaak in het groen,

a

de oorzaak in het groen,

b

het gevolg in het blauw.

b

het gevolg in het blauw.

Situatie 1

Als er meer aanbieders van Nike-

sneakers komen, worden er meer /

Situatie 1

minder Nike-sneakers aangeboden of

Als er meer aanbieders van pizza komen, worden er meer / minder pizza’s aangeboden of verkocht.

©

verkocht.

Situatie 2

Als de prijzen van de grondstoffen van sneakers gaan dalen, worden

Situatie 2

er meer / minder Nike-sneakers

Als de prijzen van de grondstoffen dalen, worden er meer / minder pizza’s aangeboden of verkocht.

aangeboden of verkocht.

Als er meer / minder Nike-sneakers per uur door een werknemer worden

Situatie 3

Als er meer / minder pizza's per uur door een werknemer worden

geproduceerd, worden er meer /

geproduceerd, worden er meer /

minder sneakers aangeboden.

minder pizza's aangeboden.

THEMA 2

LEVEL 3

Situatie 3

46

Lift3D GO_Thema 2.indb 46

18/06/2021 13:08

Verschuiving aanbodcurve rechts Als je dat op een grafiek bekijkt, dan gaat de toename van het aanbod gepaard met een verschuiving van de aanbodcurve naar rechts.

2

2

Teken de situatie waarbij het aanbod

toeneemt.

IN

toeneemt. a

a

Trek een pijl voor de richting van de

b

Noem de eerste aanbodcurve A1 en de

tweede aanbodcurve A2.

Grafiek 2.2: Aanbod van pizza’s door Luigi

verkoper 180,00

Noem de eerste aanbodcurve A1 en de tweede aanbodcurve A2.

Grafiek 2.1: Aanbod van Nike-sneakers door één

A

160,00

VA N

Prijs in euro

Trek een pijl voor de richting van de verschuiving.

verschuiving. b

Teken de situatie waarbij het aanbod

Prijs in euro

140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00

3

A

30,00 25,00 20,00 15,00 10,00

20,00 0,00

35,00

5,00

0

1

2

3

4

5

6

7

8

0,00

9

Aangeboden hoeveelheid

Het aanbod kan ook op een andere manier

3

0

2

4

6

8

10

veranderen. Markeer:

a

de oorzaak in het groen,

a

de oorzaak in het groen,

b

het gevolg in het blauw.

b

het gevolg in het blauw.

Als er veel aanbieders van Nikesneakers failliet gaan, dan worden

Situatie 3

minder pizza’s aangeboden of verkocht.

sneakers gaan stijgen, dan worden

18

failliet gaan, dan worden er meer /

aangeboden of verkocht.

Als de prijzen van grondstoffen van

16

Als er veel aanbieders van pizza

er meer / minder Nike-sneakers

©

Situatie 4

Als de prijzen van de grondstoffen gaan stijgen, dan worden er meer /

er meer / minder Nike-sneakers

minder pizza’s aangeboden of

aangeboden of verkocht.

verkocht.

THEMA 2

LEVEL 3

Situatie 4

14

Het aanbod kan ook op een andere manier

veranderen. Markeer:

Situatie 3

12

Aangeboden hoeveelheid

47

Lift3D GO_Thema 2.indb 47

18/06/2021 13:08

Verschuiving aanbodcurve links Als je dat op een grafiek bekijkt, dan gaat de afname van het aanbod gepaard met een verschuiving van de aanbodcurve naar links.

a

Teken de situatie waarbij het aanbod afneemt. a

Trek een pijl voor de richting van de verschuiving.

b

Trek een pijl voor de richting van de verschuiving.

b

Noem de eerste aanbodcurve A1 en de

tweede aanbodcurve A2.

verkoper

180,00

Noem de eerste aanbodcurve A1 en de tweede aanbodcurve A2.

Grafiek 3.1: Aanbod van Nike-sneakers door één

Grafiek 3.2: Aanbod van pizza door Luigi

A

160,00

VA N

Prijs in euro

4

Teken de situatie waarbij het aanbod afneemt.

IN

4

Prijs in euro

140,00 120,00 100,00 80,00

35,00 25,00 20,00

60,00

15,00

40,00

10,00

20,00

5,00

0,00

0

1

2

3

4

5

6

0,00

0

2

Aangeboden hoeveelheid

5

A

30,00

4

6

8

10

12

14

Aangeboden hoeveelheid

Markeer de tendens in de samenvattende tabel. Geef aan wat er gebeurt met het aanbod wanneer die factor afneemt of toeneemt.

FACTOR NEEMT AF

FACTOR NEEMT TOE

Aantal producenten

Aanbod daalt / stijgt

Aanbod daalt / stijgt

Kosten voor de productie / prijs grondstoffen

Aanbod daalt / stijgt

Aanbod daalt / stijgt

Productiviteit (de productie per uur)

Aanbod daalt / stijgt

Aanbod daalt / stijgt

©

FACTOR DIE HET AANBOD KAN BEÏNVLOEDEN

6

Je hebt de verschuivingen van de grafiek op papier gemaakt. Maak nu de verschuivingen van de grafieken met een rekenblad. Zoek op internet hoe je dat moet doen of gebruik de filmpjes en de ICT-fiche_R_28 en

THEMA 2

LEVEL 3

fiche_R_29.

48

Lift3D GO_Thema 2.indb 48

a

Bij het onlinelesmateriaal vind je de cijfergegevens in een rekenblad.

b

Zorg ervoor dat de prijzen op twee cijfers na de komma worden afgerond en dat er een euroteken staat.

c

Ontwerp de grafieken.

d

Denk aan de benaming van de assen en een titel voor de grafiek.

e

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

18/06/2021 13:08

Explore 4— Hoe verloopt het collectieve aanbod van een product?

Je gaat verder met de optie die je gekozen hebt. Vink de gekozen optie aan.

Optie 1

Nike-sneakers

Optie 2

Pizza

Niet alleen pizzeria Luigi verkoopt pizza’s. In

verkopers van Nike-sneakers. Je bestudeert nu

de tabel zie je hoeveel pizza’s Luigi en zijn

hoe de aanbodcurve van drie verschillende Nike-

concullega’s willen verkopen bij verschillende

verkopers eruitziet.

IN

Op de Nike-sneakermarkt zijn er meerdere

prijzen. Bestudeer hoe de aanbodcurve van drie verschillende aanbieders eruitziet.

Tabel 3.1

Tabel 3.2

AANGEBODEN

PRIJS PER

HOEVEELHEID

AANGEBODEN

HOEVEELHEID

PAAR NIKE-

NIKE-SNEAKERS

PRIJS PER

PIZZA

SNEAKERS

VER-

VER-

VER-

KOPER 1

KOPER 2

KOPER 3

0

2

4

10,00

0

3

2

5,00

1

3

5

40,00

3

6

5

11,00

2

4

6

70,00

6

9

8

15,00

3

5

7

100,00

10

13

12

21,00

4

6

8

130,00

12

15

14

26,00

5

7

9

160,00

13

16

15

30,00

VA N

MAR-

PIZZA IN EURO

IN EURO

CELLO

MARIO

©

LUIGI

Ga ervan uit dat de drie Nike-verkopers de

1

Ga ervan uit dat de drie pizzeria’s de

volledige markt voorstellen en dat zij dus alle

volledige markt voorstellen en dat zij dus alle

aanbieders zijn op de Nike-sneakermarkt.

aanbieders zijn op de markt. Bereken nu het

Bereken het totale aanbod van Nike-sneakers.

totale aanbod van pizza’s.

THEMA 2

1

LEVEL 3

© Qiongna Liao / Shutterstock.com

49

Lift3D GO_Thema 2.indb 49

18/06/2021 13:09

Tabel 4.2

Tabel 4.1 TOTALE

AANGEBODEN

NIKE-SNEAKERS

HOEVEELHEID

HOEVEELHEID

IN EURO

NIKE-SNEAKERS

PIZZA’S

PRIJS PER PIZZA IN EURO

10,00

5,00

40,00

11,00

70,00

15,00

100,00

21,00

130,00

26,00

160,00

30,00

Zet de gegevens van de tabel uit in een grafiek. a

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en

b

Zet de punten uit.

c

Verbind de uitgezette punten met een

IN

2

Zet de gegevens van de tabel uit in een grafiek. a

Verdeel de assen zodat je de punten

b

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en

c

Zet de punten uit.

d

Verbind de uitgezette punten met een

VA N

2

TOTALE

PRIJS PER PAAR

AANGEBODEN

de Y-as.

kunt uitzetten. de Y-as.

rode rechte lijn.

rode lijn.

Grafiek 4.1: A anbod van Nike-sneakers door alle

Grafiek 4.2: Aanbod van pizza door alle aanbieders

aanbieders

180,00 160,00 140,00 120,00 100,00 80,00 60,00

Y-as:

Y-as:

©

40,00 20,00

0,00

0

5

10

15

X-as:

20

25

X-as:

THEMA 2

LEVEL 3

Collectieve aanbod Het collectieve aanbod is het verband tussen de prijs van een product en de aangeboden hoeveelheid van dat product door alle producenten. Het is de som van de individuele aanbodfuncties.

50

Lift3D GO_Thema 2.indb 50

18/06/2021 13:09

Explore 5— Hoe bekijk je het aanbod wiskundig?

Good to know Om het makkelijk te houden ga je ervan uit dat de aanbodcurve een rechte is. In wiskunde is de vergelijking van een rechte: y = ax + b Wanneer je de vertaling maakt naar economie, dan staat de prijs (p) op de Y-as en de hoeveelheid (q) op de X-as. Het vak economie gebruikt ook symbolen: —

Aangeboden hoeveelheid: qa

IN

—

Prijs: p

De vergelijking van de aanbodcurve is dan p = aqa + b, want het is een stijgende rechte en dus is de rico (a) positief.

1

Stel dat de onderstaande formule de aanbodvergelijking van een nieuw type smartphone van Huawei

VA N

weergeeft. Bepaal twee koppels coördinaten zodat je de rechte kunt tekenen. ) en (

(0;

a

Noteer hoe je dat hebt bepaald. p = __ ​​ 1 ​​ * qa + 60 15

b

2

;400)

p = __ ​​ 1 ​​ * qa + 60 15

Vul de coördinaten aan in vraag 1. Op de X-as staat de aangeboden hoeveelheid, op de Y-as de prijs.

Teken de grafiek van die aanbodvergelijking. Bepaal zelf of je de grafiek maakt met pen of met een

THEMA 2

LEVEL 3

©

rekenblad maakt.

51

Lift3D GO_T2_L3.indd 51

21/06/2021 07:48

TO THE POINT De weg die een product aflegt van de oorsprong tot het eindproduct wordt de bedrijfskolom genoemd. Het zijn de opeenvolgende bedrijven die meewerken aan de productie. De consument maakt geen deel uit van de bedrijfskolom.

Het aanbod op de goederen- en dienstenmarkt wordt bepaald door de producent. De verkoopprijs van een onderneming of producent is gelijk aan de waarde van de aangekochte goederen en de winst, interest en huur.

IN

toegevoegde waarde. De toegevoegde waarde is de vergoeding voor de productiefactoren: loon,

De aanbieders (of producenten) zorgen ervoor dat de prijs waaraan ze hun producten aanbieden, hun kosten voor de productiefactoren dekt. Hoe hoger de prijs, hoe meer winst de producenten maken.

Bij een hogere prijs zullen ze dan ook meer willen aanbieden en zal de aangeboden hoeveelheid

(qa) stijgen. Hoe lager de prijs, hoe minder ze willen aanbieden. Wanneer de prijs wijzigt, heb je een beweging langs de curve. Als je de aanbodcurve bekijkt van één producent, heb je een individuele

aanbodcurve (individueel aanbod). Wanneer je de aanbodcurven van alle producenten optelt, of het

VA N

aanbod van alle aanbieders samenneemt, krijg je de collectieve aanbodcurve.

Er zijn factoren die het aanbod beïnvloeden en dus de aanbodcurve doen verschuiven. Zo kan: –

het aantal producenten wijzigen,

– er een technologische vernieuwing (in de productiemethode bijvoorbeeld) zijn, waardoor de productiviteit verandert,

– de kostprijs voor de productie (en de verkoop) veranderen.

Bij de eerste twee factoren doet een toename de aanbodcurve naar rechts verschuiven. Het aanbod neemt dus toe. Als de kostprijs echter toeneemt, wordt het duurder om te produceren en zal de producent minder aanbieden.

Omgekeerd geldt dat bij een afname van de eerste twee factoren de

aanbodcurve naar links verschuift en het aanbod afneemt. Wanneer de kostprijs daalt en het produceren goedkoper wordt, zal het aanbod toenemen en de curve naar rechts verschuiven.

BEKIJK DE KENNISCLIP

©

Action 1— Voorstelling van de aanbodcurve met een wiskundige formule

Bekijk aandachtig de aanbodcurve van een nieuwe laptop van Lenovo. Voor deze opdracht heb je de keuze.

Kies optie 1 als je wat ondersteuning wilt en op een blad papier werkt. Kies optie 2 als je liever een uitdaging

THEMA 2

LEVEL 3

hebt en met een rekenblad werkt. Vink de gekozen optie aan.

Optie 1 a

Gegeven is de volgende aanbodvergelijking van de nieuwe laptop van Lenovo. p = 150 * qa – 600

52

Lift3D GO_Thema 2.indb 52

18/06/2021 13:09

b

Gebruik de volgende tabel om de coördinaten te zoeken. Teken de aanbodcurve. Je hebt genoeg aan twee coördinaten om een rechte lijn te construeren.

c

Wat gebeurt er met de aanbodcurve wanneer de prijs van 400,00 euro naar 800,00 euro stijgt? Duid dat aan op de grafiek.

Tabel 5

HOEVEELHEID (qa)

PRIJS IN EURO (p)

4 12

©

VA N

Grafiek 5

IN

AANGEBODEN

Optie 2

a

Gegeven is de volgende aanbodvergelijking van de nieuwe laptop van Lenovo.

b

Teken de aanbodcurve in een rekenblad.

c

Wat gebeurt er met de aanbodcurve wanneer de prijs van 400,00 euro naar 800,00 euro stijgt? Duid dat

THEMA 2

ook aan op de grafiek.

LEVEL 3

1 * p + 4 (de hoeveelheid in 1 000 stuks) qa = ____ 150

d

Lift3D GO_Thema 2.indb 53

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

53

18/06/2021 13:09

Action 2— De verschuiving van het aanbod met een rekenblad

1

Bekijk de hoeveelheid koffie (in pakjes van 1 kg) die de verkopers willen verkopen bij verschillende prijzen. Teken de aanbodcurve met een rekenblad.

AANGEBODEN HOEVEELHEID (qa)

PRIJS IN EURO (p) 6,50

15

7,50

20

8,50

25

9,50

30

10,50

VA N

10

IN

Tabel 6

35

2

11,50

Door een stijging van de kosten verschuift de aanbodcurve. a

Analyseer de tabel.

b

Wat gebeurt er met het aanbod en de aanbodcurve?

c

Teken de verschuiving op de grafiek.

Tabel 7

qa (NA VERSCHUIVING)

PRIJS IN EURO

10

2

6,50

15

7

7,50

20

12

8,50

25

17

9,50

30

22

10,50

35

27

11,50

THEMA 2

LEVEL 3

©

qa (VOOR VERSCHUIVING)

54

Lift3D GO_T2_L3.indd 54

21/06/2021 08:06

Action 3— Vraag en aanbod met een rekenblad Het elektronicabedrijf Sony heeft in Japan onderzocht hoeveel consoles ze van de nieuwe Playstation 5 in Tokio zouden verkopen bij verschillende prijzen.

Bekijk de tabel.

b

Teken de vraag- en aanbodcurven in een rekenblad.

c

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Tabel 8

IN

a

GEVRAAGDE HOEVEELHEID

AANGEBODEN HOEVEELHEID

IN EURO

CONSOLES

CONSOLES

240,00

28 000

280,00

24 000

320,00

20 000

13 000

360,00

16 000

16 000

400,00

12 000

19 000

440,00

8 000

22 000

480,00

4 000

25 000

7 000

10 000

THEMA 2

©ESOlex / Shutterstock.com

LEVEL 3

©

VA N

PRIJS PER CONSOLE

55

Lift3D GO_Thema 2.indb 55

18/06/2021 13:09

Action 4— Stellingen beoordelen Zijn de volgende stellingen juist of fout? Verbeter de foutieve stellingen.

JUIST a

FOUT

Wanneer je de vraagcurve wilt tekenen, plaats je de aangeboden hoeveelheid op de Y-as en de prijs op de X-as.

b

IN

De aanbodcurve verloopt stijgend omdat de producent meer wil aanbieden bij een lagere prijs.

VA N

c

Als de prijs stijgt, dan stijgt het aanbod en daalt de vraag.

d

Als het inkomen van de consumenten stijgt, zal de aanbodcurve naar rechts verschuiven.

e

Als de prijzen van de grondstoffen stijgen, zal de aanbodcurve naar rechts verschuiven.

©

f

Als de voorkeur van de consumenten voor een bepaald product afneemt, zal de vraagcurve naar links verschuiven.

THEMA 2

LEVEL 3

56

Lift3D GO_Thema 2.indb 56

18/06/2021 13:09

Action 5— Dagelijkse kost: verandering in vraag en aanbod Lees de volgende krantenknipsels. a

Zal die informatie een gevolg hebben voor de vraag of het aanbod? Kruis aan in kolom 2.

b

Teken in kolom ‘Situatie’ de oorspronkelijke vraag- of aanbodcurve en geef die de juiste benaming.

c

Zal de vraag of het aanbod stijgen of dalen? Kruis aan in kolom 3.

d

Welke verschuiving van de vraag of het aanbod vindt dan plaats? Teken in de eerste kolom de nieuwe vraag-

IN

of aanbodcurve.

1

Op de markt van mondmaskers: Door het coronavirus stijgt de vraag naar mondmaskers enorm.

SITUATIE V

TENDENS

vraag

stijging

aanbod

daling

VA N

p

GEVOLG VOOR

q

2

©

Een deel van de producten die Coolblue verkoopt, komt uit China en is niet meer leverbaar. Door de problemen met de bevoorrading zijn sommige prijzen enorm gestegen.

GEVOLG VOOR

A

TENDENS

vraag

stijging

aanbod

daling

q

THEMA 2

LEVEL 3

p

SITUATIE

57

Lift3D GO_Thema 2.indb 57

18/06/2021 13:09

3 Op de markt van fietsen: fietsverkoop na de lockdown (ten tijde van corona) boomt als nooit tevoren: ‘Die eerste week was gewoon hallucinant.’

p

GEVOLG VOOR

V

vraag

stijging

aanbod

daling

VA N

q

TENDENS

IN

SITUATIE

4

Op de markt van benzine en diesel: Benzine of diesel wordt bijna 6 cent goedkoper per liter. De daling van de brandstofprijzen is het gevolg van de sterke daling van de prijs van ruwe olie. Die zakte gisteren verder tot het laagste niveau in maar liefst 21 jaar.

SITUATIE

©

p

GEVOLG VOOR

A

TENDENS

vraag

stijging

aanbod

daling

q

THEMA 2

LEVEL 3

5 Door de lockdown (ten tijde van corona) waren de horecazaken lange tijd gesloten en werden er ook geen evenementen meer georganiseerd.

Daardoor was er minder vraag naar industriële (diepvries)frieten.

58

Lift3D GO_Thema 2.indb 58

18/06/2021 13:09

SITUATIE p

GEVOLG VOOR

V

TENDENS

vraag

stijging

aanbod

daling

IN

q

6

VA N

Door de hitte in juli en augustus zal de oogst van aardappelen dit jaar naar schatting 6 procent kleiner zijn dan vorig jaar.

SITUATIE

p

GEVOLG VOOR

A

TENDENS

vraag

stijging

aanbod

daling

THEMA 2

LEVEL 3

©

q

59

Lift3D GO_Thema 2.indb 59

18/06/2021 13:09

BREAKING NEWS 1

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2

Los de vragen op in een tekstverwerker.

3

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

IN

CHECKLIST Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

JA

Ik kan een individuele aanbodcurve analyseren.

2

Ik kan een individuele aanbodcurve visualiseren.

3

Ik kan onderzoeken waardoor de aanbodcurve

EXTRA OEFENMATERIAAL

VA N

1

KAN

BETER

kan verschuiven.

4

Ik kan een collectieve aanbodcurve bepalen en visualiseren.

5

Ik kan het verschil verklaren tussen een

verschuiving langs de aanbodcurve en een verschuiving van de aanbodcurve.

6

Ik kan een aanbodcurve grafisch voorstellen in een rekenblad.

7

Ik kan aan de hand van een aanbodvergelijking

THEMA 2

LEVEL 3

©

de aanbodcurve grafisch voorstellen.

60

Lift3D GO_Thema 2.indb 60

18/06/2021 13:09

STEP-UP 1

In dit onderzoek geef je een antwoord op de vraag ‘Welke artikels neem je op in de economische krantenpagina of het economisch nieuwsbericht voor leeftijdsgenoten?’

Zoek krantenartikels en nieuwsfragmenten van de afgelopen twee maanden. Die artikels en nieuwsfragmenten moeten verband houden met de vraag naar of het aanbod van goederen en diensten.

Hier volgen enkele tips of zoektermen die je kunt gebruiken om te zoeken naar artikels en

Tip:

stijging grondstoffenprijzen

stijging verkoop huizen

2

concurrentie

daling vraag aardappelen

slechte oogst

stijging van de beurskoersen

VA N

inkomen gezinnen

inflatie

daling appartementen

proberen als zoekterm.

IN

nieuwsfragmenten. Je kunt zoektermen combineren of zoektermen met andere woorden

meer vraag naar mondmaskers

invoer appelen uit Polen

Verwerk die krantenartikels en nieuwsfragmenten. a

Kies afhankelijk van je interesse of je een economische krant wilt maken (optie 1) of een televisiejournaal (optie 2). Vink de gekozen optie aan.

b

Volg voor je onderzoek de OVUR-strategie. Dat houdt in dat je de volgende stappen doorloopt om

THEMA 2

STEP-UP

©

tot de oplossing van dit onderzoek te komen.

61

Lift3D GO_Thema 2.indb 61

18/06/2021 13:09

STAP

O V U R

MOGELIJKE VRAGEN

O

Wat moet ik doen?

Oriëren­ten

Wat wordt er van mij verwacht?

Wat zijn de doelstellingen?

AANDACHTSPUNTEN BIJ DE ONDERZOEKSVRAAG

Hoe ga ik het doen?

Voor­­

Welke bronnen heb ik

berei­den

nodig?

IN

V

VA N

U

Welke invulling

Uit­voe­ren

geef ik aan de

onderzoeksvraag?

©

R

Wat vind ik van het

Re­flec­te­

geleverde werk?

ren

Wat kan er beter?

THEMA 2

STEP-UP

Wat was goed?

62

Lift3D GO_Thema 2.indb 62

18/06/2021 13:09

Optie 1

Economische krant

Werk per twee.

b

Gebruik het sjabloon dat je bij het onlinelesmateriaal vindt.

c

Geef je krant een naam.

d

Ga op zoek naar een aantal economische artikels.

e

Neem ook andere elementen op in je krant zoals het weer en de voetbaluitslagen.

f

Zorg voor gepaste afbeeldingen.

g

Vermeld telkens de naam van de schrijver van het artikel.

h

Presenteer jouw economische krant in de klas.

i

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

VA N

IN

a

Optie 2

Televisiejournaal

a

Werk in groepjes van drie.

b

Ga op zoek naar een aantal economische artikels.

c

Maak een journaalvideo van maximaal vijf minuten met een nieuwslezer. Filmen kan met een camera of met de camera van een smartphone of tablet indien die van goede kwaliteit is.

d

Geef je journaal een naam.

e

Wanneer je een nieuwsitem bespreekt, zorg er dan voor dat je er op de achtergrond informatie over toont, bijvoorbeeld op een scherm of een bord.

Wees origineel en zorg voor een ‘reporter ter plaatse’.

g

Zorg voor een inleidend en een uitleidend muziekje. Je zult je video dus moeten bewerken.

h

Je filmpje kun je uploaden naar Vimeo of YouTube.

i

Toon je journaal in de klas.

j

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

THEMA 2

STEP-UP

©

f

63

Lift3D GO_T2_L3.indd 63

21/06/2021 08:11

Begrippenlijst Thema 2 LEVEL 1

BEGRIP behoefte

VERKLARING Behoefte hebben betekent iets nodig hebben of naar iets verlangen. Elke mens

verschillen maar de basisbehoeften zijn

collectieve

Dat zijn goederen die meerdere mensen

goederen

tegelijkertijd kunnen gebruiken.

vuurwerkshow

economische

Economische (of materiële) behoeften kun

behoeften

je vervullen door goederen of diensten

Mensen moeten omwille van het aantal

VA N

economisch

bv. het leger, straatverlichting of een

tegen betaling te kopen.

1

IN

1

heeft behoeften die onderling kunnen dezelfde.

1

IN JE EIGEN WOORDEN

principe

middelen dat beschikbaar is, een keuze maken tussen al die behoeften. De

mensen proberen om de behoeften

te maximaliseren met de beschikbare middelen.

1

individuele

Dat zijn goederen die slechts een

goederen

consument kan kopen. Na verkoop kan

een andere persoon het niet nog een keer

kopen.

niet-

Niet-economische behoeften kun je niet

economische

bevredigen door iets te kopen.

behoeften

bv. behoefte aan vrienden en gezondheid

primaire

Primaire behoeften zijn levensnoodzakelijke

behoeften

behoeften als eten, drinken en een woning.

1

producent

Producenten zijn de bedrijven.

1

schaarste

Bij economie wijst schaarste op het feit dat

1

©

1

1

1

het budget of het inkomen ontoereikend is om in alle behoeften te voldoen.

secundaire

Secundaire behoeften zijn niet-

behoeften

noodzakelijke behoeften, maar die je nodig

hebt om je goed te voelen.

tertiaire

Dat zijn luxebehoeften die wijzen op een

behoeften

zekere status of rijkdom.

THEMA 2

BEGRIPPENLIJST

64

Lift3D GO_Thema 2.indb 64

18/06/2021 13:09

LEVEL 1

BEGRIP welvaart

VERKLARING Wanneer iemand makkelijk in (al) zijn behoeften kan voorzien, rekening

hij welvarend. Welvaart verwijst dus naar

diensten kan kopen. welzijn

Welzijn houdt rekening met de levenskwaliteit van de mensen. Zo kijkt men

de scholingsgraad (een diploma hebben),

IN

bij welzijn ook naar de levensverwachting, tewerkstelling, de gezondheidstoestand,

de levensstandaard en de sociale omgeving

(mensen om je heen hebben).

collectieve

Dat is de curve van alle vragers naar een

vraagcurve of

product op de markt.

collectieve

vraag

VA N

2

houdend met zijn schaarse middelen, is het feit of een persoon veel goederen en

1

IN JE EIGEN WOORDEN

comple-

Dat zijn producten die elkaar aanvullen

mentaire

zoals benzine en auto’s. Het ene kan niet

goederen of

zonder het andere.

complementen consument

Dat is de persoon die in de economie koopt of consumeert.

2

2

gevraagde

Dat is de hoeveelheid die een consument

hoeveelheid

wil vragen bij een bepaalde prijs.

individuele

Dat is de curve die de vraag naar een

vraagcurve

product weergeeft van een consument of

of individuele

een vrager.

vraag

2

Het nut van een goed of een

tevredenheid

goederencombinatie geeft weer hoe

2

substitutiegoed

tevredenheid

nut of

©

2

tevreden een consument is met de

hoeveelheid van die producten die hij zal

consumeren.

Dat is een goed dat een ander goed kan vervangen omdat het hetzelfde nut heeft.

Het nut van een goed of een goederencombinatie geeft weer hoe

tevreden een consument is met de

hoeveelheid van die producten die hij zal

consumeren.

BEGRIPPENLIJST

2

THEMA 2

2

65

Lift3D GO_Thema 2.indb 65

18/06/2021 13:09

LEVEL 2

2

BEGRIP

VERKLARING

voorkeur of

Preferentie verwijst naar de voorkeur

preferentie

van de consument voor een bepaalde

vraag

vraagoverschot

Dat is wat de consument vraagt op een

Dat ontstaat wanneer de prijs lager ligt dan de evenwichtsprijs en de gevraagde hoeveelheid.

vrager

Vragers zijn de consumenten die producten vragen op de markt.

3

aanbieder

De aanbieder is de producent die de producten op de markt aanbiedt.

3

aanbod

IN

hoeveelheid groter is dan de aangeboden

2

combinatie van goederen.

bepaalde markt van producten of diensten.

2

IN JE EIGEN WOORDEN

Dat is wat de producent aanbiedt op een

VA N

bepaalde markt van producten of diensten.

3

3

aangeboden

Dat is de hoeveelheid die een producent bij

hoeveelheid

een bepaalde prijs wil aanbieden.

bedrijfskolom

Dat is de weg die een product aflegt van de oorsprong tot het eindproduct

3

3

collectieve

Dat is de curve van alle aanbieders van een

aanbodcurve

product op de markt.

of collectief

aanbod

toegevoegde

De toegevoegde waarde van elke stap in

waarde

de bedrijfskolom is het verschil tussen de

verkoopprijs en de aankoopprijs, of m.a.w.

het verschil tussen de marktwaarde van de

THEMA 2

BEGRIPPENLIJST

©

productie en de aangekochte goederen.

66

Lift3D GO_Thema 2.indb 66

18/06/2021 13:09

NEXT

LEVEL 2

Action 1— Vraag naar filmtickets en tennisrackets Kies, afhankelijk van je interesse, de oefening met de filmtickets of de tennisrackets.

1

Filmtickets

IN

Optie 1

Op een markt is er natuurlijk meer dan een vrager. Om het niet te moeilijk te maken, ga je uit van drie consumenten of vragers. Muhammed was niet alleen op de markt van filmtickets. a

Bekijk de onderstaande tabel.

b

Bepaal de totale vraag op de markt van filmtickets. Tel voor elke prijs de gevraagde hoeveelheid op.

Tabel 1.1

TOTALE GEVRAAGDE

PRIJS PER

HOEVEELHEID

FILMTICKET

FILMTICKETS

IN EURO

VA N

GEVRAAGDE HOEVEELHEID FILMTICKETS DARIO

CAS

2

1

0

11,00

3

2

1

9,00

4

3

2

7,00

5

4

3

5,00

6

5

4

3,00

7

6

5

1,00

THEMA 2

NEXT LEVEL

LEVEL 2

Teken de grafiek. Bepaal zelf of je de grafiek met pen en papier of met een rekenblad maakt.

©

2

MUHAMMED

67

Lift3D GO_Thema 2.indb 67

18/06/2021 13:09

Optie 2 1

Tennisrackets

Op een markt is er natuurlijk meer dan een vrager. Om het niet te moeilijk te maken, ga je uit van drie consumenten of vragers. Elena en haar twee vrienden, Jana en Lore, spelen ook tennis in dezelfde club. a

Bekijk de onderstaande tabel.

b

Bepaal de totale vraag op de markt van tennisrackets. Tel voor elke prijs de gevraagde hoeveelheid op.

GEVRAAGDE HOEVEELHEID TENNISRACKETS ELENA

JANA

LORE

0

0

1

1

1

2

2

2

3

3

3

4 5

IN

Tabel 1.2 TOTALE GEVRAAGDE HOEVEELHEID

TENNIS­RACKETS

IN EURO 125,00

100,00

75,00

4

50,00

4

5

25,00

5

6

0,00

VA N

Teken de grafiek. Bepaal zelf of je de grafiek met pen en papier of met een rekenblad maakt.

THEMA 2

NEXT LEVEL

LEVEL 2

©

2

PRIJS PER GAME

68

Lift3D GO_Thema 2.indb 68

18/06/2021 13:09

NEXT

LEVEL 3

Action 1— Aanbod van filmtickets en tennisrackets Kies, afhankelijk van je interesse, de oefening met de filmtickets of de tennisrackets.

Op een markt is behalve een vrager ook een aanbieder. Je gaat in deze casus uit van twee aanbieders. a

Bekijk de onderstaande tabel.

b

Bepaal het totale aanbod op de markt van filmtickets. Tel voor elke prijs de aangeboden hoeveelheid op.

Tabel 1.1

TOTALE AANGEBODEN

PRIJS PER

HOEVEELHEID

FILMTICKET

FILMTICKETS

IN EURO

VA N

AANGEBODEN HOEVEELHEID FILMTICKETS KINEPLACE

100

70

3,00

110

75

5,00

120

80

7,00

130

85

9,00

140

90

11,00

150

95

13,00

THEMA 2

NEXT LEVEL

©

CINEMAX

LEVEL 3

1

Filmtickets

IN

Optie 1

69

Lift3D GO_Thema 2.indb 69

18/06/2021 13:09

2

Teken de grafiek. Bepaal zelf of je de grafiek met pen of met een rekenblad maakt. Op de X-as begin je pas

VA N

IN

met een hoeveelheid van 150 tickets.

Optie 2

1

Tennisrackets

Op een markt is behalve een vrager ook een aanbieder. Je gaat in deze casus uit van twee aanbieders. a

Bekijk de onderstaande tabel.

b

Bepaal het totale aanbod op de markt van tennisrackets. Tel voor elke prijs de aangeboden hoeveelheid op.

Tabel 1.2

AANGEBODEN HOEVEELHEID FILMTICKETS WIMBLEDON

HOEVEELHEID

TENNISRACKET

TENNISRACKETS

IN EURO

TENNISFUN

0

0

0,00

10

40

25,00

20

80

50,00

30

120

75,00

40

160

100,00

50

200

125,00

© LEVEL 3

PRIJS PER

THEMA 2

NEXT LEVEL

TOTALE AANGEBODEN

70

Lift3D GO_Thema 2.indb 70

18/06/2021 13:09

Teken de grafiek. Bepaal zelf of je de grafiek met pen of met een rekenblad maakt.

LEVEL 3 THEMA 2

NEXT LEVEL

©

VA N

IN

2

71

Lift3D GO_Thema 2.indb 71

18/06/2021 13:09

NOTITIES

IN

VA N

©

LIFT-Thema 1.indb 115

16/03/2020 15:28

3

T

AANBOD

F

VA N

BUY IT NOW

IN

VRAAG

I

©

L

Lift3D GO_Thema 3.indb 1

Thema 3: De marktwerking

18/06/2021 12:52

VA N

THEMA

IN

3

©

De marktwerking

Lift3D GO_Thema 3.indb 2

18/06/2021 12:52

IN

NEXT LEVEL

STEP-UP

VA N

Onderzoek naar de cacaomarkt

LEVEL

2

LEVEL

©

1

Lift3D GO_Thema 3.indb 3

Hoe komt de prijs op de goederenen dienstenmarkt tot stand?

p. 37

p. 34

p. 15

Welke marktvormen zijn er op de goederen- en dienstenmarkt?

p. 5

STEP-IN

p. 4

18/06/2021 12:52

STEP-IN 1

Lees het artikel. a

Markeer in het artikel de prijs van de Pokémonkaart die Yves Bruynen momenteel zou krijgen en de prijs waarvoor hij die kaart, samen met andere kaarten, heeft gekocht.

Waarom zou de prijs zo gestegen zijn?

IN

b

Kempenaar bezit zeldzaamste Pokémonkaart: ‘Ik kreeg al een bod van 415 000,00 euro, maar dat heb ik afgeslagen’ Net zoals zoveel kinderen begon Yves Bruynen eind jaren negentig met het verzamelen van

Pokémonkaarten. ‘Ik had een hele collectie. Die hield ik bij in een zwart koffertje. Na een jaar of zeven, toen ik in mijn puberjaren kwam, heb ik dat koffertje aan de kant gezet bij mijn grootmoeder.’

VA N

Ondertussen heeft Bruynen in Hoogstraten ook een winkel waar hij alles van Pokémon verkoopt, Flashcards. ‘Zes jaar geleden kocht ik een collectie op van een Nederlander’, vertelt de Kempenaar.

Hij betaalde daar toen zo’n 200,00 euro voor. Daar zaten niet alleen losse kaarten maar ook een paar pakjes bij. Die heb ik allemaal dichtgelaten.’ Als er geen waardevolle kaarten in die pakjes zitten, zijn die gesloten immers meer waard. Maar vorig jaar besliste Bruynen toch om een van die pakjes te openen.

Wat hij onder ogen kreeg was de eerste editie van een ‘Shadowless Charizard’ uit 1999. In totaal zijn er wereldwijd 122 van die kaarten in omloop.

‘Vijf jaar geleden was die kaart zo’n 15 000,00 euro waard.’ Eind vorig jaar werd de kaart van Bruynen geschat op 200 000,00 euro. Ondertussen kreeg hij al een bod van 415 000,00 euro. ‘Dat bod heb ik afgeslagen.’

Bron: gva.be, 2021-04-16

Good to know

Een consument is bereid om veel geld te betalen voor een product met slechts een

©

beperkt aanbod en een grote vraag.

In dit thema doorloop je twee levels waarin je leert …

1

welke marktvormen er op de goederen- en dienstenmarkt bestaan;

2

dat de prijzen van goederen en diensten ontstaan doordat kopers en verkopers overeenkomen om een bepaalde hoeveelheid goederen te verhandelen tegen een afgesproken prijs.

3

THEMA 3

STEP-IN

2

Elk level biedt je een stukje kennis dat je nodig hebt om de opdracht van de Step-up uit te voeren.

Daarin ga je zelf onderzoeken hoe de prijs van een gekozen product tot stand komt.

4

Lift3D GO_Thema 3.indb 4

18/06/2021 12:52

LEVEL 1 Welke marktvormen zijn er op de goederen- en dienstenmarkt?

1

IN

INTRO Hieronder zie je twee kaarten waarop tankstations zijn aangegeven. Op kaart A zie je tankstations

langs de Grote Baan in Houthalen. Op kaart B zie je een tankstation in de Ardennen. Waar zou je het minst betalen voor de benzine? Waarom?

B

©

VA N

A

Good to know Naarmate er meer concurrentie is, is de macht van de ondernemingen om een hoge prijs

2

In dit level beantwoord je stap voor stap deze onderzoeksvraag: Welke marktvormen zijn er op de goederen- en dienstenmarkt?

Lift3D GO_Thema 3.indb 5

THEMA 3

hogere prijs te vragen.

LEVEL 1

te vragen beperkter. Wanneer er slechts één aanbieder is, is zijn macht groot om een

5

18/06/2021 12:52

Waar doet het begrip markt je aan denken?

VA N

1

IN

Explore 1— Wat is een markt?

2

In welke twee categorieën kun je de mensen op de markt indelen?

3

Wat is een consument?

4

Wat is een producent?

5

Op een markt staan er vaak meerdere kraampjes die fruit of schoenen verkopen. Wat zijn die verkopers

©

onderling van elkaar?

MARKT

In de economie is een markt een (fictieve) plaats waar kopers en verkopers van een goed of een dienst samenkomen en een prijs

6

Over welke markt gaat het in de Intro?

THEMA 3

LEVEL 1

afspreken.

6

Lift3D GO_Thema 3.indb 6

18/06/2021 12:52

7

Je hoort de term markt wel eens vallen in het nieuws. Over welke markten in de economie wordt er dan zoal gesproken?

Wie zou een concurrent van tankstation LUKOIL uit Houthalen (kaart A) uit de Intro kunnen zijn?

9

In dit Level gaat het over de goederen- en dienstenmarkt. Welke twee partijen uit de economische kringloop spelen een centrale rol op die markt?

IN

8

a

Noteer beide partijen in de cirkels.

b

Noteer in de tekstvakken de woorden ‘vraag’ en ‘aanbod’, volgens wie de vraag naar goederen stelt

VA N

en wie het aanbod ervan bepaalt.

Leveren van goederen aan consumenten

Betalen voor aankoop goederen en diensten

producent / verkoper

THEMA 3

LEVEL 1

©

consument / koper

7

Lift3D GO_Thema 3.indb 7

18/06/2021 12:52

Explore 2— Welke marktvormen zijn er?

1

Bestudeer de volgende afbeeldingen. a

Hoeveel aanbieders zijn er: veel, enkele of slechts een?

b

In welke mate verschillen de producten van elkaar. Kruis aan.

Restaurant

IN

Bloemenveiling

geen verschil

gelijkaardig

gelijkaardig

VA N

geen verschil verschillend

Vliegtuigbouwer

verschillend Elektriciteitscentrale

geen verschil

geen verschil

gelijkaardig

gelijkaardig

verschillend

verschillend

©

NMBS

THEMA 3

LEVEL 1

© Bjorn Beheydt / Shutterstock.com

geen verschil gelijkaardig verschillend

8

Lift3D GO_Thema 3.indb 8

18/06/2021 12:52

2

Welke markten zie je op de foto’s?

Markt Hoewel het allemaal markten zijn waar kopers en verkopers samenkomen, zijn er toch veel verschillen. Een markt wordt getypeerd of bepaald door vier kenmerken.

Aantal aanbieders en aantal vragers: Zijn er veel of weinig aanbieders van en vragers naar dat product?

IN

— —

Homogeen of heterogeen product: Zijn de producten identiek of verschillen ze veel?

—

Transparantie van de markt: Kan de consument de prijzen en de kwaliteit gemakkelijk vergelijken? Hoe gemakkelijker dat is, hoe transparanter de markt is.

—

Vrije toetreding tot of uittreding uit de markt: Kun je als nieuwe aanbieder gemakkelijk op die markt een bedrijf starten?

3

Er zijn vier bekende marktvormen: volkomen concurrentie of volkomen mededinging, monopolistische

VA N

concurrentie, oligopolie en monopolie. Van een monopolie heb je ongetwijfeld al gehoord. Wat is dat?

Good to know

Wanneer je die vier marktvormen op een lijn uittekent, dan staan monopolie en volkomen mededinging elk aan een uiteinde. Daartussen bevinden zich de andere twee vormen.

VOLKOMEN CONCURRENTIE

MONOPOLIE

—

veel aanbieders, veel vragers

—

een aanbieder, veel vragers

—

homogeen product

—

homogeen product

—

makkelijke toetreding tot en

—

zeer moeilijke toetreding tot

—

weinig tot niet-transparante

uittreding uit een markt transparante markt

een markt markt

THEMA 3

LEVEL 1

©

—

9

Lift3D GO_Thema 3.indb 9

18/06/2021 12:52

4

Vul aan de hand van je antwoorden op vraag 1 de tabel in.

Volkomen

VOOR-

AANTAL

SOORT

TRANS-

BEELD

AANBIEDERS

PRODUCT

PARANTIE

TOE- EN UITTREDING MARKT

Bloemen

Monopolis-

Restaurants

tische concurrentie

Oligopolie

Vliegtuigen

IN

concurrentie

VA N

Elektriciteit

Treinritten

©

Monopolie

5

Dit jaar leer je enkel de volkomen concurrentie. Markeer daarom die rij in de tabel.

De perfecte competitieve markt (volkomen concurrentie) is een economisch model dat in realiteit nauwelijks voorkomt. Het model wordt wel gebruikt om economische theorieën te ontwikkelen, zoals in dit level.

THEMA 3

LEVEL 1

Good to know

10

Lift3D GO_T3_L1.indd 10

21/06/2021 09:37

VA N

IN

TO THE POINT

De term markt wordt in de economie gebruikt voor de plaats waar vragers (kopers of consumenten) en aanbieders (verkopers of producenten) elkaar ontmoeten, net zoals dat op de markt in jouw buurt het geval is. Er zijn verschillende marktvormen. Dat betekent dat een bepaalde markt kan verschillen van de andere.

Een markt wordt getypeerd door vier kenmerken: –

het aantal aanbieders, het aantal vragers,

–

een homogeen of heterogeen product,

–

de transparantie van de markt,

–

de vrije toetreding tot of uittreding uit de markt.

In dit level gaat het om de marktvorm volkomen concurrentie of volkomen mededinging. In die marktvorm zijn er veel vragers en aanbieders. De markt is transparant wat betekent dat de consument makkelijk toegang heeft tot informatie over prijs en kwaliteit. De producten zijn

THEMA 3

LEVEL 1

©

homogeen en aanbieders kunnen gemakkelijk tot die markt toetreden of uit die markt treden.

11

Lift3D GO_T3_L1.indd 11

21/06/2021 09:37

Action 1— Marktvormen Met welke marktvorm hebben de vragers en aanbieder(s) van de onderstaande producten te maken? Vul de tabel aan.

Schoenen

Identiteitskaart Maïs

HOMOGEEN /

AAN-

HETEROGEEN

BIEDERS

PRODUCT

TRANS-

TOE- EN

PARANTIE

UITTREDING

MARKTVORM

IN

PRODUCT

AANTAL

VA N

Leidingwater

Telecomprovider (bv.

Proximus) Brood

Bestu-

ringssystemen voor

THEMA 3

LEVEL 1

©

computers

12

Lift3D GO_Thema 3.indb 12

18/06/2021 12:53

Action 2— Supermarkten Lees de onderstaande artikels.

Waarom is Albert Heijn een prijzenoorlog gestart?

b

Van welk marktvorm is hier sprake? Waarom?

c

Wat zou de reactie kunnen zijn van andere supermarkten?

VA N

IN

a

A

Stuntactie Albert Heijn lijkt prijzenoorlog te ontketenen

De prijzenoorlog bij de Belgische supermarkten blijkt terug van weggeweest. Lidl pakt uit met een nieuwe

campagne en nieuwe vestigingen. Albert Heijn stunt er flink op los. Bij aankoop van bepaalde producten in de winkel krijg je er maar liefst vijf andere

producten gratis bij. De zelfstandige supermarkten, verenigd in Buurtsuper.be, vragen een onderzoek

naar een mogelijke overtreding van het verbod op

verkoop met verlies. Boerenbond noemt de prijsstunt van Albert Heijn ‘stuitend’.

B

Promotiestunt Albert Heijn zet kwaad bloed De promotiestunt van Albert Heijn waarbij 1+5 gratisproducten aangeboden wordt, lokt heel wat negatieve reacties uit. ‘Minister van Economie moet een onderzoek instellen.’

Uit: gondola.be, 2021-02-17

1

KO P E

N

THEMA 3

5 GRA TIS

LEVEL 1

©

Bron: vilt.be, 2021-02-16

13

Lift3D GO_Thema 3.indb 13

18/06/2021 12:53

Action 3— Smartschool Beluister het audiofragment.

Vat het fragment samen in een mindmap of in twee zinnen.

b

Is er sprake van een monopolie van Smartschool? Waarom (niet)?

c

Waarom is er toch de indruk dat Smartschool een monopoliepositie heeft?

d

Wat is het gevaar indien Smartschool een monopolie zou zijn?

VA N

IN

a

BREAKING NEWS

1

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2

Los de vragen op.

3

Bewaar het resultaat in je portfolio. Maak een map voor elk thema en een submap voor elk level en geef die submap de naam ‘Thema_X_Level_Y’. Geef het bestand een duidelijke naam zoals ‘Breaking_News’.

CHECKLIST

©

Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

1

Ik kan het begrip markt omschrijven.

2

Ik kan de goederen- en dienstenmarkt

JA

KAN BETER

EXTRA OEFENMATERIAAL

LEVEL 1

3

THEMA 3

omschrijven.

4

Ik kan aan de hand van voorbeelden een marktvorm benoemen.

Ik kan de kenmerken van een marktvorm opsommen.

14

Lift3D GO_Thema 3.indb 14

18/06/2021 12:53

LEVEL 2 Hoe komt de prijs op de goederenen dienstenmarkt tot stand?

Lees het verhaal van Jolien.

VA N

1

IN

INTRO

© Adha Ghazali / Shutterstock.com

©

In het vorige thema maakte je kennis met Jolien. Ze heeft toen al enkele van haar games aangeboden op 2dehands.be, maar ze heeft nog tientallen games zoals Call of Duty, GTA en FIFA. Haar moeder wil dat ze de helft van de overblijvende games verkoopt.

Het eerste weekend van mei vindt de jaarlijkse avondmarkt plaats waar Jolien haar games verkoopt.

Per game vraagt ze 16,00 euro. De eerste klant wil meteen twee games kopen, maar wil er slechts 10,00 euro per game voor betalen. Een tweede klant wil dan weer drie games kopen en is bereid om 9,00 euro per game te betalen.

De klanten vinden de gevraagde prijs te hoog. Jolien zal de prijs met de klanten moeten bespreken om tot een overeenkomst te komen.

In dit level beantwoord je stap voor stap deze onderzoeksvraag:

THEMA 3

Hoe komt de prijs op de goederen-en dienstenmarkt tot stand?

LEVEL 2

2

15

Lift3D GO_Thema 3.indb 15

18/06/2021 12:53

Explore 1— Waar zijn de vraag en het aanbod op de markt gelijk?

Je stelt vast dat kopers liever minder betalen en verkopers liever tegen een hogere prijs verkopen. Om toch tot een aankoop of verkoop over te gaan, komen kopers en verkopers, of vragers en aanbieders, samen op de markt. Daar spreken ze af welke hoeveelheid ze bereid zijn te verhandelen tegen een overeengekomen prijs.

Je gaat verder met de optie die je gekozen hebt in Thema 2. Vink de gekozen optie aan.

1

IN

Nike-sneakers

Optie 1

Je vindt de gevraagde en aangeboden hoeveelheid in een tabel.

Tabel 1.1

TOTALE AANGEBODEN

PRIJS PER PAAR

HOEVEELHEID NIKE-SNEAKERS

IN EURO

18

6

10,00

15

9

40,00

12

12

70,00

9

15

100,00

6

18

130,00

3

21

160,00

VA N

TOTALE GE­VRAAG­DE HOE­VEEL­HEID NIKE-SNEAKERS

2

Vervolledig de grafiek.

Tip:

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een link naar een applicatie die je uitlegt hoe je de vraag- en aanbodcurve op papier kunt tekenen.

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en de Y-as.

b

Verbind de punten. Controleer of je ze in de tabel vindt.

THEMA 3

LEVEL 2

©

a

16

Lift3D GO_Thema 3.indb 16

18/06/2021 12:53

Grafiek 1.1: Vraag en aanbod van Nike-sneakers op de totale markt

170,00 160,00 150,00 140,00 130,00 120,00 110,00 100,00

IN

90,00 80,00 70,00 60,00 50,00

Y-as:

40,00 30,00 20,00 10,00 0

3

6

9

12

15

18

21

24

VA N

0,00

THEMA 3

LEVEL 2

©

X-as:

17

Lift3D GO_Thema 3.indb 17

18/06/2021 12:53

Optie 2 1

Pizza

Je vindt de gevraagde en aangeboden hoeveelheid in de tabel.

Tabel 1.2 TOTALE AANGEBODEN

PRIJS PER PIZZA

HOEVEELHEID PIZZA

IN EURO

44

5

5,00

32

14

11,00

23

15,00

35

21,00

41

26,00

44

30,00

IN

TOTALE GE­VRAAG­DE HOE­VEEL­HEID PIZZA

23 17 11 8

2

VA N

Noteer de gegevens uit de tabel in de grafiek en teken de curven.

Tip:

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een link naar een applicatie die je uitlegt hoe je de vraag- en aanbodcurve op papier kunt tekenen.

a

Verdeel de assen zodat je de punten kunt uitzetten.

b

Schrijf de juiste benaming bij de X-as en de Y-as.

c

Zet de punten uit.

d

Verbind de uitgezette punten.

Y-as:

©

Grafiek 1.2: Vraag en aanbod van pizza op de totale markt

THEMA 3

LEVEL 2

X-as:

18

Lift3D GO_Thema 3.indb 18

18/06/2021 12:53

3

Waar de vraagcurve en de aanbodcurve snijden, is de markt in evenwicht. Vraag en aanbod zijn daar gelijk. a

Optie 1: In dat snijpunt is er enerzijds een evenwichtshoeveelheid van 12 stuks voor Nikesneakers en anderzijds een evenwichtsprijs of marktprijs van 70,00 euro.

Optie 2: In dat snijpunt is er enerzijds een evenwichtshoeveelheid van 23 pizza’s en anderzijds een evenwichtsprijs of marktprijs van 15,00 euro.

Trek een lijn vanuit het snijpunt naar de evenwichtshoeveelheid en de evenwichtsprijs.

c

Noem dat snijpunt ‘e’. Dat staat voor marktevenwicht.

Symbolen

IN

b

Zoals je al weet gebruikt het vak economie, net als wiskunde, symbolen.

— —

Gevraagde hoeveelheid: qv (q komt van quantity)

Aangeboden hoeveelheid: qa

—

Prijs: p

—

Evenwichtshoeveelheid: qe

—

Evenwichtsprijs: pe Marktevenwicht: e

VA N

—

Gebruik voortaan die symbolen.

4

Je merkt al hoe de prijs van een product of dienst tot stand komt. Hoe wordt de prijs van een product bepaald?

5

Je hebt de grafieken op papier gemaakt. Maak nu de grafiek met een rekenblad. Zoek op internet op hoe je dat moet doen of gebruik de filmpjes en de ICT-fiche_R_28 en fiche_R_29. a

Neem de tabel van jouw gekozen optie over in een rekenblad.

b

Zorg ervoor dat de prijzen op twee cijfers na de komma worden afgerond en dat er een euroteken staat.

Ontwerp nu de grafiek.

d

Denk aan de benaming van de assen en een titel voor de grafiek.

e

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

THEMA 3

LEVEL 2

©

c

19

Lift3D GO_T3_L2.indd 19

21/06/2021 09:43

Explore 2— Wanneer is er sprake van vraagoverschot en aanbodoverschot?

2

Stel dat op de onderstaande grafiek de prijs van een brood 1,40 euro bedraagt. Hoeveel bedraagt dan: a

de gevraagde hoeveelheid?

b

de aangeboden hoeveelheid?

Markeer het juiste antwoord. Als de gevraagde hoeveelheid groter / kleiner is dan de aangeboden hoeveelheid, dan is er een vraagoverschot.

3

Duid dat aan op de grafiek.

IN

1

Vraagoverschot (of aanbodtekort)

Bij een vraagoverschot wil de aanbieder zijn product niet aanbieden omdat de prijs te laag is.

Bij die prijs is de vraag hoog omdat het product goedkoop is. Gevolg is dat de prijs toeneemt

VA N

tot op het ogenblik dat de evenwichtsprijs wordt bereikt. Dan zijn vraag en aanbod in evenwicht

4

Hoeveel bedraagt de evenwichtsprijs?

Prijs in euro

Grafiek 2: Vraag en aanbod van brood

3,20 3,00

A

V

2,80 2,60 2,40 2,20

©

2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80

THEMA 3

LEVEL 2

0,60 0,40 0,20 0,00

0

1

2

3

4

5

6

7

Hoeveelheid

20

Lift3D GO_Thema 3.indb 20

18/06/2021 12:53

5

6

Stel dat op de onderstaande grafiek de prijs 2,60 euro bedraagt. Hoeveel bedraagt dan: a

de gevraagde hoeveelheid?

b

de aangeboden hoeveelheid?

Markeer het juiste antwoord. Als de aangeboden hoeveelheid groter / kleiner is dan de gevraagde hoeveelheid, dan is er een aanbodoverschot.

Duid dat aan op de grafiek.

IN

7

Aanbodoverschot (of vraagtekort)

Bij een aanbodoverschot wil de koper het product niet kopen omdat de prijs te hoog is. Bij die prijs is het aanbod hoog omdat de producent dan veel geld voor het product krijgt. Gevolg is

dat de prijs afneemt tot op het ogenblik dat de evenwichtsprijs wordt bereikt. Dan zijn vraag en aanbod in evenwicht.

Hoeveel bedraagt de evenwichtsprijs?

VA N

8

Prijs in euro

Grafiek 3: Vraag en aanbod van brood

3,20 3,00

A

V

2,80 2,60 2,40 2,20 2,00 1,80 1,60 1,40

©

1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00

0

1

2

3

4

5

6

7

THEMA 3

LEVEL 2

Hoeveelheid

21

Lift3D GO_Thema 3.indb 21

18/06/2021 12:53

Explore 3— Waarom is het belangrijk om over vraag en aanbod te leren?

Lees de volgende krantenknipsels. a

Teken de situatie op de bijhorende grafiek. Benoem alle curven.

b

Hoe veranderen de evenwichtsprijs en de evenwichtshoeveelheid?

c

Duid de oorspronkelijke en de nieuwe evenwichtshoeveelheid (qe1 en qe2) en evenwichtsprijs (pe1 en

d

Duid het oorspronkelijke en nieuwe marktevenwicht aan (e1 en e2).

pe2) aan.

IN

1

1

VA N

Door de hogere vraag naar ruwe aardolie vanuit China, India en de VS werd bijna 30 % meer betaald voor een vat. Dat effect sijpelde door in de brandstofprijzen.

SITUATIE

p

V

pe

qe

A

q

2

SITUATIE p

V

pe

qe

A

THEMA 3

LEVEL 2

©

Door de slechte oogst van aardappelen stijgt de prijs van frieten in de frituur

q

22

Lift3D GO_Thema 3.indb 22

18/06/2021 12:53

3 Door kleinere vraag naar iPhone moet Apple de prijs verlagen

SITUATIE V

qe

A

q

IN

p

pe

VA N

4

Dankzij goede appeloogst in België en Polen en aanvoer van appels uit Chili, is het aanbod dit jaar groter

SITUATIE

p

V

pe

qe

A

THEMA 3

LEVEL 2

©

q

23

Lift3D GO_Thema 3.indb 23

18/06/2021 12:53

2

Lees de krantenknipsels. Wat leid je eruit af? Markeer de tendens. a

Doordat de rentevoeten voor woonleningen zijn gedaald / gestegen, is de vraag naar woonhuizen afgenomen / toegenomen. Daardoor is de prijs van de woonhuizen afgenomen / toegenomen.

b

Palladium wordt gebruikt bij de productie van benzineauto’s. De vraag naar benzineauto’s neemt af / neemt toe waardoor de vraag naar/ het aanbod van palladium afneemt / toeneemt. Tegelijk neemt ook de vraag naar / het aanbod van palladium af / toe omdat er mogelijk stakingen komen bij de arbeiders

A In 2018 is de prijs van een woonhuis in ons land

IN

die palladium ontginnen. Om die twee redenen neemt de prijs van palladium af / toe.

met 4,7 procent gestegen. ‘Aan de ene kant lagen de rentevoeten voor woonkredieten erg laag. Dat zet vooral jongere mensen ertoe aan om de stap

te zetten om een huis te kopen. Tegelijk merken we

dat investeerders actiever geworden zijn omdat ze op zoek zijn naar wat extra rendement of naar een

VA N

veilige haven.’

Bron: vrt.be, 2019-01-21

B

De prijs van palladium is hard aan het stijgen de laatste weken. Inmiddels is het edelmetaal zo hard in prijs

gestegen dat het op weg is zijn beste maand te hebben sinds november 2016.

Oorzaak van de stijging is de toegenomen vraag vanuit

de autosector. In de katalysatoren van benzineauto’s zit

namelijk palladium verwerkt. En de vraag naar benzineauto’s stijgt op dit moment, aangezien overheden het

gebruik van dieselauto’s ontmoedigen. De katalysatoren van dieselauto’s bevatten meestal platina.

Het aanbod van palladium is nog niet in staat om aan de sterk toegenomen vraag te voldoen. Daarnaast

©

dreigt er een staking van Zuid-Afrikaanse mijnwerkers. Dat doet de zorgen omtrent het aanbod alleen maar verder aanwakkeren.

Bron: tijd.be, 2019-02-26

a

Als de vraag stijgt,

.

LEVEL 2

Vul de verbanden aan.

b

Als de vraag daalt,

.

c

Als het aanbod stijgt,

.

THEMA 3

3

d

Als het aanbod daalt,

.

24

Lift3D GO_Thema 3.indb 24

18/06/2021 12:54

4

Denk even aan de markt van elektrische auto’s. Wat gebeurt er met de prijs van een elektrische auto als naast Tesla, nog vele andere producenten elektrische auto’s aanbieden?

Prijszetting Zoals je merkt komt de prijs van een product tot stand door de vraag naar en het aanbod

TO THE POINT

IN

van dat product.

Op de markt komt de evenwichtsprijs of marktprijs (pe) tot stand. Bij die evenwichtsprijs hoort ook

de evenwichtshoeveelheid (qe). Het is bij de evenwichtsprijs dat qa en qv gelijk zijn. Het snijpunt van

VA N

de evenwichtshoeveelheid en evenwichtsprijs is het marktevenwicht.

Wanneer de aangeboden hoeveelheid groter is dan de gevraagde hoeveelheid is er sprake van een aanbodoverschot. Dan zal de prijs afnemen tot de evenwichtsprijs is bereikt. Wanneer de gevraagde hoeveelheid groter is dan de aangeboden hoeveelheid is er een vraagoverschot. Dan zal de prijs toenemen tot de evenwichtsprijs is bereikt.

Er zijn bepaalde externe factoren die de vraag kunnen

beïnvloeden en een verschuiving van de vraagcurve tot gevolg hebben. Die oorzaken zijn bijvoorbeeld: –

inkomen,

– voorkeur (voor een product of dienst) van de consument,

–

het aantal consumenten,

– prijs van een substitutiegoed of complementair goed.

Een verschuiving van het aanbod doet zich voor bij: –

een wijziging van het aantal producenten;

©

een technologische vernieuwing (in de productiemethode bijvoorbeeld) waardoor de – productiviteit verandert;

–

een wijziging van de kostprijs voor de productie (en de verkoop).

In het vraag- en aanbodschema zal door die verschuivingen ook de prijs veranderen. In welke mate de prijs verandert, is niet altijd correct te bepalen.

BEKIJK DE KENNISCLIP

THEMA 3

kunnen inspelen.

LEVEL 2

Er zijn immers verschillende factoren die tegelijk op de vraag en het aanbod

25

Lift3D GO_Thema 3.indb 25

18/06/2021 12:54

Action 1— Waar komen de vraag en het aanbod van fietsen elkaar tegemoet?

1

Bekijk de tabel, daar vind je bij verschillende prijzen de gevraagde hoeveelheid fietsen en het aanbod ervan.

Tabel 2 AANBOD

400,00

0

425,00

10

450,00

20

475,00

30

500,00

VRAAG 100

90

80

70

40

60

525,00

50

50

550,00

60

40

575,00

70

30

VA N a

NIEUWE VRAAG

IN

PRIJS IN EURO

Maak met de gegevens uit de tabel een grafiek (pen en papier) waarin je de vraag en het aanbod tekent. Gebruik de juiste symbolen.

b

Hoeveel kopers zijn bereid een prijs te betalen van 500,00 euro?

c

Hoe groot is het aanbod bij een prijs van 400,00 euro?

d

Aan welke prijs worden de fietsen verhandeld, m.a.w. hoeveel bedraagt de evenwichtsprijs?

©

e

Duid die ook aan op de grafiek met het juiste symbool.

Markeer die prijs ook in de tabel.

Hoeveel bedraagt dan de evenwichtshoeveelheid? Duid die ook aan in de grafiek en de tabel.

THEMA 3

LEVEL 2

26

Lift3D GO_Thema 3.indb 26

18/06/2021 12:54

IN Stel dat de vraag naar fietsen daalt. De nieuwe vraag bedraagt bij elke prijs twintig fietsen minder.

VA N

2

a

Vul de overeenkomstige kolom in in de tabel.

b

Construeer de nieuwe vraagcurve op de grafiek.

c

Duid het nieuwe evenwicht, evenwichtsprijs en evenwichtshoeveelheid aan.

d

Wat is het gevolg van de verschuiving op de evenwichtsprijs en de evenwichtshoeveelheid?

e

Geef een mogelijke reden voor de daling van de vraag.

THEMA 3

LEVEL 2

©

27

Lift3D GO_Thema 3.indb 27

18/06/2021 12:54

Action 2— Vraag en aanbod met een rekenblad Een festivalorganisator heeft na onderzoek de volgende gegevens beschikbaar over de gevraagde en aangeboden hoeveelheid bij verschillende prijzen. a

Bekijk de tabel.

b

Teken de vraag- en aanbodcurven hieronder in een rekenblad. Gebruik daarvoor ICT-fiche_R_28 en fiche_R_29.

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Tabel 3 GEVRAAGDE HOEVEELHEID 12 500

IN

c

AANGEBODEN HOEVEELHEID

PRIJS IN EURO

0

5,00

3 750

10,00

7 500

7 500

15,00

5 000

11 250

20,00

2 500

15 000

25,00

THEMA 3

LEVEL 2

©

VA N

10 000

28

Lift3D GO_Thema 3.indb 28

18/06/2021 12:54

EVALUATIEFICHE VRAAG- EN AANBODCURVE MET EEN REKENBLAD

—

Juiste keuze grafiektype

—

Juiste selectie van gegevens

—

Benoeming van de assen

—

Grafiektitel

—

Benoeming van de reeksen

TOTAAL

Score

Opmerkingen

IN

Max

VA N

Action 3— Stellingen beoordelen Zijn de volgende stellingen juist of fout? Verbeter de foutieve stellingen.

a

JUIST

FOUT

De evenwichtsprijs is de prijs waar de vraagcurve de Y-as snijdt.

b

Wanneer de prijs hoger is dan de evenwichtsprijs, dan is er een vraagtekort.

c

Wanneer de prijs lager is dan de evenwichtsprijs, dan is er een aanbodoverschot.

©

d

Wanneer producenten hun oude machineparken door nieuwe en betere machines vervangen, stijgt op de markt van dat product de prijs omdat de aanbodcurve naar rechts verschuift.

Wanneer het aantal consumenten toeneemt, zal door de verschuiving van de vraagcurve de prijs op de markt afnemen.

THEMA 3

e

LEVEL 2

29

Lift3D GO_Thema 3.indb 29

18/06/2021 12:54

Action 4— Dagelijkse kost: verandering in vraag en aanbod Lees de volgende krantenknipsels. a

Duid op de grafiek de oorspronkelijke evenwichtsprijs en de evenwichtshoeveelheid aan met een blauwe

b

Teken de verschuiving.

c

Duid op de grafiek de nieuwe evenwichtsprijs en evenwichtshoeveelheid aan met een groene stippellijn.

Benoem die met qe2 en pe2.

Geef aan wat er gebeurt met de evenwichtsprijs en de evenwichtshoeveelheid (stijgen, dalen of gelijk blijven).

IN

d

stippellijn. Benoem die met qe1 en pe1.

1

Op de markt van mondmaskers: Door het coronavirus hadden mensen plots veel mondmaskers nodig.

pe

qe

VA N

SITUATIE p

V

A

q

2

SITUATIE p

V

pe

qe

A

THEMA 3

LEVEL 2

©

Een deel van de producten die Coolblue verkoopt, komt uit China en is niet meer leverbaar. Door de problemen met de bevoorrading zijn sommige prijzen enorm gestegen.

q

30

Lift3D GO_Thema 3.indb 30

18/06/2021 12:54

3 Op de markt van fietsen: fietsverkoop na de lockdown (ten tijde van corona) boomt als nooit tevoren: ‘Die eerste week was gewoon hallucinant.’

p

V

pe A

VA N

q

qe

IN

SITUATIE

4

Benzine of diesel wordt bijna 6 cent goedkoper per liter. De daling van de brandstofprijzen is het gevolg van de sterke daling van de prijs van ruwe olie. Die zakte gisteren verder tot het laagste niveau in maar liefst 21 jaar.

SITUATIE

V

qe

A

q

THEMA 3

LEVEL 2

©

p

pe

31

Lift3D GO_Thema 3.indb 31

18/06/2021 12:54

5 Door de lockdown (ten tijde van corona) waren de horecazaken lange tijd gesloten en werden er ook geen evenementen meer georganiseerd.

Daardoor was er minder vraag naar industriële (diepvries)frieten.

p

V

pe A

VA N

q

qe

IN

SITUATIE

6

Door de hitte in juli en augustus zal de oogst van aardappelen dit jaar naar schatting 6 procent kleiner zijn dan vorig jaar.

SITUATIE

V

qe

A

q

THEMA 3

LEVEL 2

©

p

pe

32

Lift3D GO_Thema 3.indb 32

18/06/2021 12:54

BREAKING NEWS 1

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2

Los de vragen op in een tekstverwerker.

3

Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

IN

CHECKLIST Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

JA

1

Ik kan de totstandkoming van de prijs op de markt analyseren en beschrijven.

2

KAN

BETER

EXTRA OEFENMATERIAAL

Ik kan de werking van het marktmechanisme

VA N

analyseren.

3

Ik kan factoren die vraag en aanbod beïnvloeden

THEMA 3

LEVEL 2

©

onderscheiden en de prijsevolutie bepalen.

33

Lift3D GO_Thema 3.indb 33

18/06/2021 12:54

STEP-UP In deze Step-Up onderzoek je de cacaomarkt. Voor deze opdracht werk je in groepjes van drie. Wat zouden jullie willen onderzoeken? Formuleer zelf een onderzoeksvraag aan de hand van onderstaande situatie.

Zorg ervoor dat je onderzoeksvraag goed omschreven is, maak gebruik van de tips.

Tip:

b

–

Begin je vraag met ‘Hoe? Waarom? Welke? …

–

Kun je het onderzoeken, m.a.w. kun je je vraag oplossen binnen de tijd die je leraar opgeeft?

–

Beperk je vraag tot één probleem.

Ga naar het onlinelesmateriaal. Je vindt er enkele websites die je kunt raadplegen. Ook de gegevens op de volgende bladzijde kunnen je op weg helpen.

c

IN

a

Maak een schriftelijk verslag van maximaal drie pagina’s waarin je stapsgewijs een oplossing geeft voor

de onderzoeksvraag. Illustreer met duidelijke afbeeldingen (grafieken, tabellen, foto’s …) om de tekst te verduidelijken. d

Maar een presentatie in powerpoint of een ander presentatiepakket van maximaal 5 dia’s. Gebruik indien nodig de ICT-fiches.

Presenteer je taak klassikaal.

f

Volg de OVUR-werkwijze die je hebt gezien in de Step-up van de vorige thema’s.

VA N

e

THEMA 3

STEP-UP

©

O V U R

De cacaobonen gaan na het drogen vanuit Afrika en Zuid-Amerika met het schip naar België. In België zijn immers veel chocoladeproducenten, waaronder de wereldmerken Godiva, Neuhaus, Leonidas …

De cacaoboeren houden zelf zeer weinig over van de dure pralines. Ook Afrikaanse jonge kinderen worden ingezet bij het productieproces. Gelukkig zijn er meer en meer bedrijven die werken volgens het fairtradekeurmerk. Dat betekent dat die bedrijven de moderne vorm van slavernij bij de cacaoteelt tegengaan.

34

Lift3D GO_Thema 3.indb 34

18/06/2021 12:54

Die vraag zetten we centraal tijdens de Week van de Fair Trade! Van 3 tot 13 oktober belichten we de situatie van cacaoproducenten in WestAfrika. Ivoorkust en Ghana produceren samen meer dan 60 % van alle cacao wereldwijd.

Maar paradoxaal genoeg leeft de meerderheid van die producenten van minder dan 67 cent per dag – dat ligt onder de armoedegrens.

IN

Hoelang werk jij voor 67 cent?

Een cacaoboer in West-Afrika, een hele dag.

Iedereen heeft recht op een leefbaar inkomen.

Kies fairtrade en maak het verschil.

Fairtrade streeft naar leefbaar inkomen voor de

cacaoproducenten. En daar kunnen we jouw hulp bij gebruiken! Lees hier meer over onze campagne.

Het loon van de cacaoboer

THEMA 3

Bron: Oxfam Wereldwinkels

STEP-UP

©

VA N

cao bestemd?

Voor wie is de opbrengst van een ton ca De Belgische chocoladesector in cijfers De consumptie van ca cao wereldwijd.

35

Lift3D GO_Thema 3.indb 35

18/06/2021 12:54

Begrippenlijst Thema 3 LEVEL 1

BEGRIP consument

VERKLARING Dat is de persoon die in de economie koopt of consumeert.

1

markt

Dat is de plaats waar vragers en aanbieders samenkomen en onderhandelen over de

IN JE EIGEN WOORDEN

IN

prijs voor een welbepaalde hoeveelheid.

1

producent

Producenten zijn de bedrijven.

1

volkomen

Dat is een marktvorm met veel vragers

concurrentie

en aanbieders. De markt is transparant

of volkomen

wat betekent dat de consument makkelijk

mededinging

toegang heeft tot informatie over prijs en

kwaliteit. De producten zijn homogeen en

het is voor aanbieders makkelijk die markt

aanbod­

Aanbodoverschot ontstaat wanneer de prijs

overschot

hoger ligt dan de evenwichtsprijs en de

VA N

te betreden of te verlaten.

2

2

2

2

2

aangeboden hoeveelheid dus groter is dan

de gevraagde hoeveelheid.

evenwichts-

Dat is de hoeveelheid die verhandeld wordt

hoeveelheid

bij de evenwichtsprijs.

evenwichts­

Dat is de prijs waarbij vragers en aanbieders

prijs of

op de markt overeenkomen een bepaald

marktprijs

product te verhandelen.

markteven-

Het marktevenwicht is het snijpunt van de

wicht

aanbodcurve met de vraagcurve.

vraagoverschot

Dat ontstaat wanneer de prijs lager ligt

hoeveelheid groter is dan de aangeboden hoeveelheid.

THEMA 3

BEGRIPPENLIJST

©

dan de evenwichtsprijs en de gevraagde

36

Lift3D GO_Thema 3.indb 36

18/06/2021 12:54

NEXT

LEVEL 1

Action 1— Poster of muurkrant marktvormen Kies, afhankelijk van je interesse, of je een poster wilt maken (optie 1) of een muurkrant (optie 2). Vink de gekozen optie aan.

Poster

IN

Optie 1

Werk per drie. Maak een poster waarop je (afbeeldingen van) producten koppelt aan de diverse marktvormen.

Een voorbeeld van een lay-out vind je hieronder, maar kies je eigen ontwerp. a

Ontwerp je poster in Canva. Gebruik daarvoor ICT-fiche_C_01.

b

Hang je poster op in de klas.

c

Geef punten aan de posters van de andere groepen. Elke leerling moet anoniem punten geven waarbij de beste 10 krijgt, de tweede beste 9 enz. De drie beste blijven hangen gedurende het hele schooljaar.

VA N

EVALUATIEFICHE

POSTER PRODUCTEN EN MARKTVORMEN

Max

—

Score

Opmerkingen

Komen de afgebeelde producten overeen met de marktvorm?

—

Staan er minimaal drie producten per marktvorm?

—

Is de lay-out goed? (structuur,

verdeling over het blad, kleuren,

duidelijkheid van de afbeeldingen of foto’s)

NEXT LEVEL

MONOPOLIE

LEVEL 1

VOLKOMEN CONCURRENTIE

MARKTVORMEN

MONOPOLISTISCHE CONCURRENTIE OLIGOPOLIE

THEMA 3

©

TOTAAL

37

Lift3D GO_Thema 3.indb 37

18/06/2021 12:54

Optie 2

Muurkrant

Werk per drie. Maak de inhoud van een bepaalde marktvorm duidelijk in een muurkrant.

Good to know Een muurkrant is en geschreven en getekende krant die je aan de muur van de klas bevestigt. Je kunt de muurkrant opvullen met eigen artikels, artikels uit kranten of van

IN

het internet, foto’s, tekeningen, schema’s …

a

Je krijgt van je leraar een marktvorm. De klas wordt zo verdeeld dat alle marktvormen aan bod komen.

b

Je gaat op zoek naar artikels, afbeeldingen, schema’s die duidelijk maken wat jouw marktvorm betekent, bijvoorbeeld hoe maak je duidelijk wat monopolie betekent?

Tip:

—

Bekijk het schema met de indeling van de marktvormen in Explore 2 van Level 1.

—

Je kunt tekst markeren in artikels en daaronder bespreken, zoals het begrip ‘homogeen

VA N

product’. c

Hang je muurkrant op in de klas.

d

Geef punten aan de muurkranten van de andere groepen. Elke leerling moet anoniem punten geven waarbij de beste 10 krijgt, de tweede beste 9 enz. De muurkranten van de vier verschillende marktvormen blijven hangen.

EVALUATIEFICHE

MUURKRANT MARKTVORMEN

Max

—

Score

Opmerkingen

Komen de artikels, afbeeldingen, schema’s … overeen met de marktvorm?

—

Zijn er minimaal vier artikels, afbeeldingen … voor je

©

marktvorm?

—

Is de lay-out goed? (structuur, verdeling over het blad, kleuren, of foto’s, artikels, uitleg …)

TOTAAL

THEMA 3

NEXT LEVEL

LEVEL 1

duidelijkheid van de afbeeldingen

38

Lift3D GO_Thema 3.indb 38

18/06/2021 12:54

NEXT

LEVEL 2

Action 2— Vraag en aanbod wiskundig Bepaal de evenwichtsprijs en evenwichtshoeveelheid.

Vergelijking vraagcurve: –1 q + 400 p = ___ 15 v

Vergelijking aanbodcurve: 1 q + 60 p = ___ 15 a

LEVEL 2 THEMA 3

NEXT LEVEL

©

VA N

Gegeven:

IN

1

39

Lift3D GO_Thema 3.indb 39

18/06/2021 12:54

Teken de grafieken in een rekenblad. a

Vul eerst de volgende tabel verder aan.

b

Duid het evenwicht aan in de tabel.

GEVRAAGDE HOEVEELHEID

AANGEBODEN

(qv)

HOEVEELHEID (qa)

150

4 950

1 500

3 600

PRIJS IN EURO (p)

IN

2

230,00

2 100

4 500

600

THEMA 3

NEXT LEVEL

LEVEL 2

©

VA N

3 000

40

Lift3D GO_Thema 3.indb 40

18/06/2021 12:54