Lift 6 D - algemene economie - lwb - proefversie

LIFT 6 D – ALGEMENE ECONOMIE

• Thema 1 Economie als systeem

o Level 1: Hoe stel je de relaties tussen de economische actoren voor aan de hand van het kringloopschema?

o Level 2: Hoe kun je het bbp bepalen door middel van de productie-, inkomens- en bestedingsbenadering?

• Thema 2 Internationale economie

o Level 1: Hoe ziet het internationale handelsverkeer eruit?

o Level 2: Hoe spelen wisselkoersen een rol in internationale handel?

o Level 3: Wat is de rol van het IMF en de Wereldbank?

• Thema 3 Groei en conjunctuur

o Level 1: Hoe werkt de geldmarkt?

o Level 2: Wat is inflatie?

o Level 3: Wat is economische groei?

o Level 4: Welke initiatieven neemt de overheid om via werkgelegenheid en concurrentiekracht de groei te bevorderen?

o Level 5: Wat houdt de economische conjuctuur in?

o Level 6: Wat is het effect van het monetair en budgettair beleid op de conjuctuur?

• Thema 4 Duurzaamheid

o Level 1: Wat is de link tussen duurzame modellen en duurzame economische ontwikkeling?

o Level 2: Hoe kunnen ondernemingen duurzaamheid integreren in hun beleidsvoering?

• Thema 5 Onderzoekscompetenties

Internationale economie THEMA 2 proefversie©VANIN

proefversie©VANIN

LEVEL 3 xxx p.x

LEVEL 2 Hoe spelen wisselkoersen een rol in de internationale handel? p.x

LEVEL 1 Hoe ziet het internationale handelsverkeer eruit? p.4

LEVEL 1

Hoe ziet het internationale handelsverkeer eruit?

INTRO

proefversie©VANIN

1 Surf via iDiddit naar de website van Trend Economy en zoek de export van commodities

Hoeveel procent van de totale export in de wereld hebben deze landen?

a VS:

b China:

c België:

Grafiek 1: Wereldexport van commodity’s (2022)

d Nederland:

e Duitsland:

f Japan:

2 In dit Level beantwoord je stap voor stap deze onderzoeksvraag:

Hoe ziet het internationale handelsverkeer eruit?

Explore 1— Wat is de drijfveer voor internationale handel?

Drijfveer internationale handel

Een land kan vaak niet in alle behoeften van zijn binnenlandse consument voorzien. In sommige gevallen moet het een beroep doen op het buitenland. Net zoals er in een onderneming arbeidsspecialisatie is, zal er ook specialisatie ontstaan in landen.

Adam Smith (1723-1790) zei dat landen er voordeel bij hebben om zich te specialiseren in het product waarin ze efficiënter zijn. Een land is efficiënter wanneer het meer kan produceren met de inzet van minder productiemiddelen. Wanneer een land in vergelijking met een ander land minder eenheden arbeiders moet inzetten voor de productie van product X, dan heeft dat land een absoluut kostenvoordeel.

Daarnaast kan een land ook comparatieve kostenvoordelen hebben. De theorie van de comparatieve kostenvoordelen, ontwikkeld door de Britse econoom David Ricardo (1772-1823; zie foto), toont aan waarom een land internationaal handelt zelfs als het absoluut gezien efficiënter is in de productie van alle goederen dan een ander land. Volgens Ricardo’s theorie moeten landen zich specialiseren in de productie van goederen waarin ze comparatieve kostenvoordelen hebben.

Comparatieve kostenvoordelen zorgen ervoor dat een land een goed tegen lagere opportuniteitskosten kan produceren dan een ander goed. Wanneer landen zich specialiseren op basis van comparatieve kostenvoordelen en handel drijven, leidt dat tot wederzijdse voordelen voor alle deelnemende landen. Elk land kan zich concentreren op de productie van goederen waarin het efficiënter is, en vervolgens die goederen ruilen met andere landen om toegang te krijgen tot goederen waarin zij comparatieve voordelen hebben.

Een onderneming (of land) heeft een comparatief voordeel wanneer het in staat is om tegen lagere opportuniteitskosten of opofferingskosten te produceren dan de concurrent. De opportuniteitskosten zijn het beste alternatief dat een land moet opgeven of moet ondergaan wanneer het een bepaalde beslissing neemt. Wanneer je vraagt aan een persoon hoeveel het kost om naar de film te gaan, zal hij de prijs van het filmticket zeggen. Voor een econoom is dat slechts een deel van de waarheid. Er zijn ook nog de opportuniteistkosten van de verplaatsing naar de bioscoop. De opportuniteitskosten van het bioscoopbezoek zijn hetgeen je had kunnen doen met de waarde van het filmticket plus de tijd die je spendeert met naar de film te gaan. Zo kun je beslissen om op zondag geen studentenjob te doen en te genieten van de vrije tijd. De opportuniteitskosten zijn het loon dat je verliest door niet te gaan werken maar door te genieten van de vrije tijd. De opportuniteitskosten kun je ook zien als de ruilvoet. Hoeveel eenheden van het ene product moeten geruild worden voor één eenheid van het andere product. Je offert dus het ene voor het andere product op.

Door specialisatie en handel worden de totale wereldwijde productie en efficiëntie verhoogd. Landen kunnen profiteren van elkaars sterke punten en zich richten op wat ze het beste kunnen doen. Dat leidt tot een efficiëntere allocatie van middelen op wereldniveau. Het idee van comparatieve kostenvoordelen impliceert dat internationale handel de totale welvaart kan vergroten. Landen kunnen meer produceren en consumeren.

proefversie©VANIN

Ricardo’s theorie benadrukt dat het niet nodig is dat een land absoluut efficiënter is in de productie van alle goederen. Zelfs als een land minder efficiënt is in de productie van alle goederen, kan het nog steeds profiteren van specialisatie in de productie van goederen waarin het relatief efficiënter is.

Landen specialiseren zich best in die sectoren waarvoor ze een relatief kostenvoordeel hebben. De aanwezigheid van de relatief lagere kosten kan verschillende oorzaken hebben. Twee Zweedse geleerden, Eli Heckscher en Bertil Ohlin, zochten een verklaring bij de verhouding tussen de productiefactoren waarover een land beschikt. Het Heckscher-Ohlin theorema voorspelt dat landen een relatief kostenvoordeel hebben voor die producten waarvan de nodige productiefactoren in overvloed aanwezig zijn. Het theorema verklaart onder andere waarom de ontwikkelingslanden vooral arbeidsintensieve goederen produceren en goederen importeren die veel productiefactoren produceren die in hun land relatief schaars zijn, zoals kapitaal. Het Westen zal vooral kapitaalintensieve en innovatieve goederen producten voortbrengen en arbeidsintensieve goederen importeren.

1 Lees de case en bekijk de tabel. Beantwoord de vragen.

a Hoeveel bedraagt de productie in Olivië als de arbeidsuren 50/50 verdeeld worden.

proefversie©VANIN

b Hoeveel bedraagt de productie in Panerex als de arbeidsuren 50/50 verdeeld worden.

c Hoeveel bedraagt de totale productie in beide landen?

De twee fictieve landen, Olivië en Panerex, produceren beide olijfolie en brood. Olivië is bekend voor de productie van olijfolie en Panerex is bekend voor zijn brood. De enige productiefactor in de fictieve landen is arbeid. Elke bijkomende arbeider brengt evenveel productie bij als de volgende. Dus het marginaal product is constant. In beide landen zijn 20 000 arbeidsuren beschikbaar.

Tabel 1: Aantal arbeidsuren nodig voor de productie van één eenheid olijfolie en één eenheid brood

OLIVIËPANEREX

2 Bekijk grafiek 2. Je ziet er de gegevens van tabel 1 voorgesteld in een productiemogelijkhedencurve. Die geeft weer welke combinaties van de twee goederen kunnen geproduceerd worden wanneer alle productiemiddelen worden aangewend.

a Wanneer je het principe van Adam Smith volgt wat betreft het absoluut kostenvoordeel, welk product produceert ieder land het best? Waarom?

 Olivië:

proefversie©VANIN

 Panerex:

b Wanneer elk land zich in dat product specialiseert en dus enkel dat product aanbiedt, hoeveel bedraagt dan de gezamelijke productie?

Grafiek 2: Productiemogelijkhedencurve

3 Kijk nu even naar de opportuniteitskosten. Hoeveel van het ene moet het land opofferen om het andere te produceren?

a Hoeveel bedragen de opportuniteitskosten van 100 liter extra olijfolie in Olivië? Verklaar.

b Vul de opportuniteitskosten voor Panerex en Olivië aan in tabel 2.

Tabel 2: Opportuniteitskosten

100 liter olijfolie

100 broden

proefversie©VANIN

c In welk land zijn de opportuniteitskosten van olijfolie het laagst?

d In welk land zijn de opportuniteitskosten van brood het laagst?

e Waarin kunnen beide landen zich specialiseren?

4 Je kunt de opportuniteitskosten ook uitdrukken als een ruilvoet. Die geeft weer wat de verhouding is van de opoffering. Vul de ruilvoeten aan in de tabel.

Tabel 3: Ruilvoeten

Olivië

Panerex

Ruilvoet

De ruilvoeten zijn van toepassing wanneer er geen internationale handel is en beide landen beide producten produceren. De ruilvoet zegt dus hoeveel het land van het ene product moeten opofferen om het andere te produceren.

Wanneer beide landen wel aan internationale handel zouden doen, kunnen ze afspreken dat de ruilvoet één eenheid brood voor één eenheid olijfolie is. Zo kunnen beide landen zich specialiseren daar waar ze een comparatief voordeel hebben. Dat kun je zien op grafiek 3.

Als de internationale ruilvoet van een land gelijk is aan of lager is dan de opportuniteitskosten of ruilvoet in het eigen land zonder internationale handel, dan heeft het land geen baat bij internationale handel.

Grafiek 3: Productiemogelijkhedencurven en consumptie bij een op een internationale handel

Productie brood (in aantal stuks)

proefversie©VANIN

Productie olijfolie (in liter)

OliviëPanerexConsumptie PanerexConsumptie Olivië

Explore 2— Hoe is internationale handel doorheen de geschiedenis geëvolueerd?

Evolutie internationale handel

Internationale handel is niet gisteren ontstaan, maar duizenden jaren geleden was er ook nog geen sprake van internationale handel. Er werd in een dorp geproduceerd wat ook geconsumeerd werd. Er waren amper overschotten. Doorheen de eeuwen en decennia zorgden innovaties ervoor dat internationale handel en globalisatie een steeds haalbaardere kaart werd.

1 Ga naar iDiddit en lees de tekst.

2 Beantwoord de vragen in een tekstbestand.

a Bij globalisatie zijn er drie kosten die van belang zijn. Dalen die kosten, dan wordt globalisatie meer en meer mogelijk. Welke drie kosten zijn dat?

b Waardoor werd de eerste ‘ontbundeling’ (scheiding van productie en consumptie) mogelijk?

c Waardoor werd de tweede ontbundeling mogelijk?

d Wat was het gevolg daarvan voor de Westerse landen en de Oosterse landen (zoals China, Korea, Thailand, India …)?

e Dankzij welke twee technologische innovaties zou er een derde ontbundeling kunnen komen?

f Wat is een gevolg van de derde ontbundeling?

3 Bewaar het bestand in je portfolio. Maak een map voor elk thema en een submap voor elk Level. Geef die submap de naam ‘Thema_2_Level_1’. Geef het bestand een duidelijke naam zoals ‘Explore_2_Ontbundeling’.

Explore 3— Wat zijn outsourcing en offshoring?

Outsourcing en offshoring

Ondernemingen willen zich vaak concentreren op hun kernactiviteit. Die kernactiviteit kan bijvoorbeeld Research and Development, productie, marketing of magazijnactiviteiten zijn. Om zich daarop te concentreren besteden ondernemingen de andere activiteiten, zoals administratie, personeelsdienst, IT of een callcenter vaak uit aan andere bedrijven. Ze doen met andere woorden aan offshoring of aan outsourcing.

proefversie©VANIN

Offshoring betekent dat de onderneming bepaalde activiteiten naar een ander land dan het thuisland transfereert. Meestal is dat omdat die offshorebedrijven de activiteiten tegen lagere gemiddelde kosten kunnen uitvoeren waardoor de totale kosten van de onderneming dalen. Zo kunnen productie, servicecentra of routineactiviteiten van het bedrijf naar het buitenland verhuizen.

Vaak worden die activiteiten verplaatst van een ontwikkeld land naar een ontwikkelingsland. Een ontwikkelingsland biedt heel wat opportuniteiten zoals lagere arbeidskosten, minder strenge wetten en regels, minder inmenging van de overheid, goedkopere hulpbronnen en lagere belastingtarieven. Offshoring biedt veel economisch voordelen voor de ontwikkelingslanden: hun bruto binnenlands product stijgt, de infrastructurele ontwikkeling van het land verbetert en de werkgelegenheid neemt toe.

Offshoring heeft ook enkele nadelen voor de onderneming zoals taalbarrières of communicatiebarrières.

Bij offshoring verplaatst de onderneming bepaalde activiteiten naar verder gelegen landen zoals China, India of Bangladesh. Bij nearshoring blijven de activiteiten dichter bij huis. Zo kan een IT-bedrijf uit Hasselt samenwerken met een dienstverlener in Tsjechië of Polen.

Bij outsourcing huurt een onderneming een derde partij in om diensten te verlenen of goederen te produceren die voorheen intern door de eigen werknemers werden verleend of geproduceerd. Outsourcing gebeurt door andere ondernemingen in de omgeving. Zo kan het IT-bedrijf uit Hasselt een externe poetsdienst of een extern cateringbedrijf inschakelen.

Enkele voorbeelden van diensten die ondernemingen vaak outsourcen: informatietechnologie: ondernemingen huren vaak externe IT-bedrijven in om netwerken te beheren, software te onderhouden en technische ondersteuning te bieden, bedrijfsprocessen: ondernemingen besteden klantenservice, gegevensinvoer, loonverwerking en supply chain management uit, personeelszaken: ondernemingen besteden hr-functies zoals werving, opleiding van medewerkers en salarisadministratie vaak uit aan hr-dienstverleners.

Heeft het voorbeeld betrekking op outsourcing, offshoring of nearshoring?

OUTSOURCINGOFFSHORINGNEARSHORING

Jouw school laat na 17 uur de schoolgebouwen reinigen door een externe firma.

Een IT-bedrijf uit Antwerpen laat de facturatie doen door een Indiase onderneming

proefversie©VANIN

Telenet laat een callcenter uit Nederland de klantendienst voor zijn rekening nemen.

De cafetaria van het stedelijk zwembadcomplex in Genk wordt uitgebaat door een privéonderneming.

Explore 4— Wat zijn de voordelen van internationale handel?

Voordelen internationale handel

Voordeel voor de consument en de producent Handel stelt landen in staat verder te gaan dan hun vroegere beperkingen op het gebied van hulpbronnen en productiviteit. Wanneer landen zich specialiseren in de productie van die goederen waarin zij een comparatief voordeel hebben, maximaliseren zij hun gezamenlijke productie en verdelen zij hun middelen efficiënter. Vergeleken met een situatie zonder handel is het consumentensurplus op een markt met import groter, het producentensurplus kleiner en het totale surplus groter bij vrije internationale handel. Vergeleken met een situatie zonder handel is het consumentensurplus op een markt met export kleiner, het producentensurplus groter en het totale surplus groter bij vrije internationale handel.

Wanneer goederen worden geëxporteerd, zal de prijs van de goederen op de internationale markt stijgen. De prijs op de wereldmarkt is hoger, omdat het land dat exporteert een comparatief voordeel heeft om het product te produceren en daarom een lagere prijs in het binnenland heeft. Daardoor zal op de binnenlandse markt de prijs hoger liggen dan voor de internationale handel. Consumenten op de binnenlandse markt verliezen een deel van hun consumentensurplus. Producenten van dat land winnen een deel van dat consumentensurplus plus het deel extra producentensurplus door de prijsstijging op de buitenlandse markt.

Wanneer een land goederen importeert, zal de binnenlandse prijs van die goederen dalen tot de prijs op de internationale markt. Daardoor daalt het producentensurplus, maar stijgt het consumentensurplus. Daarnaast is er ook extra consumentensurplus dat gerealiseerd wordt door de lagere internationale prijs.

Bij export winnen de producenten aan surplus, bij import de consumenten.

Op wereldvlak

De afgelopen veertig jaar is de welvaart in de wereld enorm gestegen. In China en India hebben 2,5 miljard mensen de stap gemaakt van absolute armoede naar een aangenaam middenklassenbestaan. Meer zelfs, landen die sinds 1960 openstonden voor de internationale handel en dus de wereldmarkt, hebben de stap gemaakt van armoede naar hogere welvaartsniveaus. Voorbeelden zijn Japan, Zuid-Korea, Taiwan, Hongkong en Singapore. Dat neemt natuurlijk niet weg dat er nog steeds armoede bestaat in die gebieden.

Globalisering en dus internationale handel zorgen ook voor jobcreatie. Zo is het aantal banen dat gecreëerd werd door export buiten de EU tussen 1995 en heden bijna verdubbeld.

proefversie©VANIN

2 Beantwoord

a Welke evenwichtsprijs komt tot stand zonder export?

b Hoeveel worden er verkocht op de markt zonder export?

proefversie©VANIN

c Als er export is, zal de prijs 75 000,00 euro bedragen. Hoeveel Audi’s worden er in Duitsland gevraagd tegen die prijs?

d Hoeveel worden er aangeboden?

e Wat gebeurt er met de overige 500 000 stuks?

f Duid op grafiek 4 het consumentensurplus aan in het groen en het producentensurplus in het rood.

g Duid op grafiek 5 het consumentensurplus aan in het groen en het producentensurplus in het rood.

ruimte leeglaten voor een foto

3 Bestudeer grafiek 6 en 7. Die stellen een markt voor waarop T-shirts verhandeld worden in België.

Grafiek 6: Markt T-shirts zonder import

Prijs (in euro)

VBelgië ABelgië

020406080100120140160 180

Hoeveelheid T-shirts (in 10 000 stuks)

Grafiek 7: Markt T-shirts met import

Prijs (in euro)

proefversie©VANIN

VBelgië

pwereldmarkt

020406080100120140160 180

Hoeveelheid T-shirts (in 10 000 stuks) ABelgië

4 Beantwoord de vragen over grafiek 6 en 7.

a Welke evenwichtsprijs komt tot stand zonder export?

b Hoeveel T-shirts worden er verkocht op de markt zonder export?

c Als er export is, zal de prijs 10,00 euro bedragen. Hoeveel T-shirts worden er in België gevraagd tegen die prijs?

d Hoeveel T-shirts worden er aangeboden?

e Wat gebeurt er met de overige 800 000 stuks?

f Duid op grafiek 6 het consumentensurplus aan in het groen en het producentensurplus in het rood.

g Duid op grafiek 7 het consumentensurplus aan in het groen en het producentensurplus in het rood.

Explore 5— Welke vormen van handelsbelemmeringen zijn er?

Handelsbelemmeringen

Handelsbelemmeringen of protectionistische maatregelen kunnen de internationale handel belemmeren.

Bij een invoerquotum wordt de toegelaten importhoeveelheid van een bepaald product voor een bepaalde tijd beperkt. Door het quotum verschuift de aanbodcurve op de binnenlandse markt, in dit geval België, naar rechts waardoor de prijs (op de wereldmarkt) stijgt.

In het voorbeeld van chocolade in België wordt er in België zonder het importquotum eerst 200 000 kg geproduceerd worden. De aanbodcurve is de aanbodcurve van het binnenland, van België met andere woorden: 400 000 kg zal worden geïmporteerd zonder quotum.

Met een quotum van 100 000 kg zal de aanbodcurve verschuiven naar rechts. Het is het binnenlandse aanbod plus het quotum. De prijs zal stijgen tot meer dan 7,00 euro. Daardoor wordt er 350 000 kg geproduceerd in België. Er wordt dus 450 000 kg gevraagd.

proefversie©VANIN

Grafiek 8: Vrije handel op de chocolademarkt

Prijs (in euro per kg)

VBelgië

import bij vrije handel

ABelgië

pwereldmarkt

051015202530354045505560 65

Hoeveelheid chocolade (in 10 000 kg)

Grafiek 9: De chocolademarkt met importquotum

Prijs (in euro per kg)

proefversie©VANIN

VBelgië

ABelgië

ABelgië + quotum

pwereldmarkt

051015202530354045505560 65

De gevolgen zijn:

De Belgische consument verliest surplus.

De Belgische producent wint aan surplus.

De importeurs winnen door de hogere prijs.

Hoeveelheid chocolade (in 10 000 kg)

Er ontstaat een deadweight loss door de hogere prijs en de daardoor lagere gevraagde hoeveelheid.

Grafiek 10: CS en PS bij vrije handel op de chocolademarkt

Prijs (in euro per kg)

VBelgië pwereldmarkt

ABelgië

051015202530354045505560 65

Hoeveelheid chocolade (in 10 000 kg)

Grafiek 11: DWL op chocolademarkt met importquotum

Prijs (in euro per kg)

proefversie©VANIN

VBelgië

ABelgië

ABelgië + quotum

pwereldmarkt

051015202530354045505560 65

Hoeveelheid chocolade (in 10 000 kg)

Importheffingen of douanetarieven zorgen ervoor dat de internationale marktprijs voor een product verhoogd wordt door een bijkomende heffing op de import. Tarieven genereren inkomsten voor een overheid en beschermen de ondernemingen die concurrentie ondervinden van buitenlandse bedrijven. Door een importheffing stijgt de prijs op geïmporteerde T-shirts.

Grafiek 12: Vrije handel op de T-shirtmarkt

VBelgië pwereldmarkt

import bij vrije handel

ABelgië

Grafiek 13: Importtarief op de T-shirtmarkt

VBelgië p wereldmarkt

Dit zijn de gevolgen:

proefversie©VANIN

ABelgië

import met tarief p'wereldmarkt

De Belgische consumenten betalen meer en kopen minder. Het consumentensurplus daalt.

De Belgische producenten kunnen T-shirts aan een hogere prijs verkopen, met name de prijs op de internationale markt plus het tarief. De aangeboden hoeveelheid stijgt. Het producentensurplus stijgt ook door de hogere prijs en hogere aangeboden hoeveelheid.

Er ontstaat deadweight loss. Een deel van het consumentensurplus gaat immers verloren.

Daarnaast verkrijgt de overheid inkomsten door het importtarief.

Grafiek 14: CS en PS bij vrije handel op de T-shirtmarkt

Prijs (in euro)

VBelgië

ABelgië

proefversie©VANIN

pwereldmarkt

import bij vrije handel

020406080100120140160 180

Grafiek 15: DWL op T-shirtmarkt met importquotum

Prijs (in euro)

Hoeveelheid T-shirts (in 10 000 stuks)

VBelgië

ABelgië

p'wereldmarkt

p wereldmarkt

import met tarief

020406080100120140160 180

Hoeveelheid T-shirts (in 10 000 stuks)

Subsidies voor binnenlandse producten maken het mogelijk om de export voor binnenlandse producenten te bevorderen alsook om de import van het buitenland te beperken. Zo zouden binnenlandse bedrijven beter kunnen concurreren. Hoewel exportsubsidies illegaal zijn, verhogen de subsidies die de regeringen van de VS en de Europese Unie aan boeren betalen uiteindelijk de binnenlandse productie, waarvan een deel wordt geëxporteerd. Die export van gesubsidieerde landbouwproducten maakt het voor producenten in andere landen, met name in Afrika en Midden- en Zuid-Amerika, moeilijker om op de wereldmarkten te concurreren. Exportsubsidies leveren winst op voor binnenlandse producenten, maar resulteren in inefficiënte onderproductie in de rest van de wereld en creëren een buitenkansverlies.

Niet-tarifaire belemmeringen zijn allerhande administratieve reglementeringen zoals kwaliteitsvereisten, gezondheids- en veiligheidsnormen.

Handelsbarrières verhinderen dat een land de vruchten plukt van specialisatie, zetten het ertoe aan relatief inefficiënte productietechnieken toe te passen en dwingen consumenten voor beschermde producten hogere prijzen te betalen dan ze anders zouden betalen.

Explore 6— Welke redenen worden aangehaald voor handelsbelemmeringen?

Redenen handelsbelemmeringen

Overheden leggen soms protectionistische maatregelen op om de eigen economie te beschermen.

proefversie©VANIN

Beschermen van werkgelegenheid: de overheid legt soms beperkende maatregelen op om bijvoorbeeld de werkgelegenheid in verouderde sectoren te beschermen. Zo vermijdt ze dat er veel banen verloren gaan. Tijdens die beschermende periode kan de sector zich herpakken en hopelijk opnieuw en sterker de concurrentie aangaan.

Zelfvoorzieningsargument: als een land zich specialiseert in een product waarvoor het een kostenvoordeel heeft, zal het de productie van bepaalde producten afstaan aan het buitenland. Daardoor is het land voor die producten dus afhankelijk van het buitenland. Voor sommige producten is dat natuurlijk niet opportuun, zoals water- en voedselvoorziening, defensie en energie. Die sectoren worden vaak door onder andere subsidies ondersteund.

Infant industry-argument: als er in een land een nieuwe of innovatieve sector is die nog in de kinderschoenen staat, zal de overheid proberen de sector te beschermen tegen buitenlandse concurrentie. Als diezelfde sector in het buitenland reeds langer bestaat, kan het schaalvoordelen hebben opgebouwd en daardoor kostenefficiënter produceren.

Dumping: bedrijven proberen soms een markt, in een ander land, binnen te geraken door hun producten aan lage prijzen en zelfs tegen verlies aan te bieden. Dat is een vorm van concurrentievervalsing. Door protectionistische maatregelen probeert een overheid de buitenlandse dumping te weren.

Culturele of nationale bescherming: Dat wordt gedaan om de nationale identiteit te beschermen. Volksgezondheid: als producten de gezondheid van de inwoners zouden bedreigen, zal een overheid die producten weren. Het kan gaan om een tijdelijke maatregel of een definitieve maatregel. De Europese Unie verbiedt de import van de meeste genetisch gemodificeerde voedingsmiddelen, zoals in de VS geproduceerde sojabonen.

De overheid zal soms ook sociale of milieuredenen inroepen om een beperking op de vrije wereldhandel te motiveren. Het kan daarbij gaan om maatregelen die de sociale uitbuiting in het buitenland aan banden moeten leggen als die die erop gericht zijn het eigen systeem van sociale zekerheid te beschermen. Ook het milieuargument kan slaan op het natuurbehoud in het buitenland of binnenland.

Tot slot kunnen protectionistische maatregelen genomen worden als represaille op de protectionistische maatregelen van een ander land. Die worden stopgezet wanneer ook het andere land zijn handelsbelemmeringen stopzet.

1 Ga naar iDiddit en lees het artikel.

2 Welke handelsbelemmering komt in het artikel aan bod. Leg uit.

Explore 7— Wat zijn de nadelen van internationale handel?

Nadelen internationale handel

Je zag reeds dat er welvaartsgroei is dankzij de internationale handel. Iedereen is er beter van geworden. Maar internationale handel brengt ook nadelen met zich mee. Voor een deel is die groei het gevolg van een herverdeling ten koste van de lagere middenklasse in de Verenigde Staten en in mindere mate Europa. Het zijn vooral de banen van die groepen die door de concurrentie uit China op de tocht zijn komen te staan.

Internationale handel kan leiden tot de verschuiving van bepaalde industrieën naar landen met lagere productiekosten, wat kan resulteren in het verlies van banen in sectoren die niet langer concurrerend zijn. Dat kan leiden tot werkloosheid en economische onzekerheid voor bepaalde groepen werknemers.

Landen die sterk afhankelijk zijn van internationale handel lopen het risico dat zij kwetsbaar worden voor schommelingen in de wereldwijde markten. Veranderingen in de internationale economie, zoals recessies of handelsoorlogen, kunnen aanzienlijke gevolgen hebben voor die landen.

Sommige landen profiteren meer van internationale handel dan andere landen wat dan leidt tot ongelijkheid.

Voor bepaalde industrieën of sectoren worden de activiteiten verplaatst naar landen met lagere lonen waardoor in het thuisland duizenden mensen hun jobs verliezen.

Door meer en meer internationale handel zijn er meer transporten die gepaard gaan met milieuproblemen en overmatig gebruik van natuurlijke hulpbronnen.

In landen waar er niet zo nauw gekeken wordt naar regels en wetten, kan er door het uitbesteden van bijvoorbeeld productie, uitbuiting ontstaan van de arbeiders. Ze moeten dan werken in zeer slechte, ongezonde en gevaarlijke omstandigheden. Internationale handel kan leiden tot een grotere inkomensongelijkheid binnen landen, omdat sommige sectoren en groepen van de bevolking meer profiteren van de handel dan anderen. Dit kan leiden tot sociale spanningen en politieke onrust.

1 Lees het opiniestuk.

‘De tsunami van Chinese elektrische voertuigen is op komst en Europa slaapwandelt naar de afgrond.’

Met de doorbraak van de Chinese elektrische wagens van BYD – mee ondersteund door de Vlaamse belastingbetaler – en het raamcontract van De Lijn voor 500 elektrische BYD-bussen – voltrekt dat scenario zich voor onze ogen. Vlaanderen werkt er zelfs actief aan mee. Op veel andere plaatsen in de Europese Unie zien we dezelfde trends.

de mondiale productiecapaciteit voor elektrische voertuigen, wind- en zonne-energie, batterijen, brandstofcellen, warmtepompen en electrolysers – die met elektriciteit water in waterstof en zuurstof splitsen – in handen.

Door Europa waart het spook van de-industrialisering. Wat begin deze eeuw gebeurde met de Europese zonnepanelensector dreigt zich te herhalen met de windturbine- en auto-industrie, die de (oneerlijke) concurrentie met China niet aankunnen. Gemiddeld heeft China al meer dan 65 procent van

Europa staat voor een kruispunt. Ofwel doen we verder zoals we bezig zijn, met sluipende de-industrialisering en verarming tot gevolg, ofwel veranderen we het geweer van schouder zodat de broodnodige klimaatstrategie hand in hand gaat met cleantechgedreven herindustrialisering. We hebben behoefte aan een langetermijnvisie en dito industrieel beleid.

proefversie©VANIN

Net zoals China dat op briljante wijze de afgelopen decennia heeft klaargespeeld, moet Europa zijn productieketens in handen nemen, van de mijn tot de elektrische auto of windturbine. Die verticale integratie is nodig omdat de neoliberale, op vrijhandel gebaseerde globalisering afgelopen is.

zeldzame aardmetalen, lithium, nikkel, mangaan, kobalt, gallium, germanium, grafiet… Stuk voor stuk worden die grondstoffen door een handvol, veeleer ondemocratische landen gedomineerd en almaar meer worden ze als een geostrategisch wapen ingezet.

We leven in een tijdperk van protectionisme en grondstofnationalisme. Het expliciete subsidiebeleid van de Amerikaanse Inflation Reduction Act als direct antwoord op een gelijkaardige situatie, en het meer verdoken (export)subsidiebeleid van het Chinese staatskapitalisme en zijn grondstofhongerige Belt & Road Initiative dwingen Europa om zijn beleid aan te passen. Nood breekt wet.

Dat betekent importheffingen voor kunstmatig goedkope cleantechproducten (de Chinese overheid heft die ook in de andere richting), waardoor het speelveld gelijker kan worden. Voor consumenten kan een subsidiebeleid op poten worden gezet, zoals het Franse ecobonussysteem voor elektrische voertuigen, dat in tegenstelling tot het Vlaamse systeem effectief discrimineert tegen de import van auto’s die op een milieu- en sociaalonvriendelijke manier tot stand zijn gekomen. Idem dito voor de bedrijfswagenfiscaliteit en openbare aanbestedingen voor bijvoorbeeld e-bussen. Maar dat soort maatregelen is onvoldoende. Zonder innovatie en commercialisatie van hoogkwalitatieve, concurrentiële elektrische auto’s en bussen bieden heffingen en subsidies slechts tijdelijk soelaas. Dat de Duitsers bijna 1 miljard euro staatssteun op tafel leggen voor een batterijfabriek van het Zweedse Northvolt is een noodzakelijk kwaad om de Europese cleantechindustrie te ondersteunen. Beter nog zou zijn dat soort van staatssteun op Europees niveau te organiseren via een verbreed Europees Innovatiefonds, dat gefinancierd wordt door belastingen op milieuvervuilende activiteiten. Op die manier vermijden we dat bedrijven lidstaten tegen elkaar uitspelen op zoek naar de beste deal.

Mijnbouwrenaissance

In de geglobaliseerde wereld van weleer konden Europese autofabrikanten ermee wegraken om die kritieke grondstoffen te importeren en de bijbehorende sociale en ecologische problemen van onverantwoorde mijnbouw te exporteren, een kortzichtige en zelfs hypocriete benadering. Vandaag is die strategie economisch onhoudbaar. De risico’s verbonden aan de aanvoer van grondstoffen zijn enorm en zeer acuut. De staatssteun voor de nieuwe Northvolt-fabriek is weggesmeten geld als die geen toegang heeft tot lokaal geproduceerde grondstoffen.

Er rest ons geen andere keuze dan een Europese mijnbouwrenaissance te initiëren en te cofinancieren, in combinatie met de verdere uitbouw van ons metaalraffinage- en recyclagearsenaal. Het potentieel aan kritieke grondstoffen is hier veel groter dan je denkt. Finland en Zweden, die in de top drie staan van de wereldwijde batterijranking voor ecologische, sociale en governance-criteria (ESG), tonen hoe verantwoorde mijnbouw voor cleantechmetalen in de praktijk werkt. Geen uitgebuite mijnwerkers of metallo’s die hakkend hun weg moeten banen, maar goed betaalde werknemers die met een soort PlayStation-controller in de hand de graafmachines op afstand bedienen. In plaats van ‘not in my backyard’ zegt de hoofdmoot van de omwonenden van die mijnen in het Hoge Noorden daar trots ‘please in my backyard’.

Maar zelfs als we erin slagen een reeks van cleantechfabrieken in Europa neer te zetten, dan nog stelt zich de vraag hoe die fabrieken voorzien worden van de noodzakelijke grondstoffen. Europa is pijnlijk afhankelijk geworden van de import van

2

proefversie©VANIN

De window of opportunity om Europese mijnen te openen sluit zich in de nabije toekomst. De klok tikt genadeloos. Met de lancering van de Critical Raw Materials Act is dat besef bij de Europese instellingen ingedaald. Het is nu aan de Europese burger om die mindset over te nemen en een gezamenlijk toekomstverhaal te schrijven waar Made-in-Europe cleantech onze klimaatdoelstellingen helpt te behalen zonder een sociaal-economisch kerkhof te creëren.

Bron: tijd.be, 2024-01-12

Waarvan heeft China de grootste productie wereldwijd in handen volgens het artikel?

3 In welke gevallen is de schrijver van het artikel voorstander van protectionisme?

proefversie©VANIN

4 Waarom raadt hij dat aan?

5 Wat wordt bedoeld met mijnbouwrenaissance?

Explore 8— Wat is het belang van internationale handel voor België?

Belang internationale handel

België heeft een open economie, wat betekent dat het land sterk afhankelijk is van internationale handel. Het land is sterk verbonden met de wereldeconomie en is actief betrokken bij handelstransacties over de hele wereld. België staat bekend als een exportgericht land. De export van goederen en diensten is essentieel voor de groei van de Belgische economie.

Internationale handel stelt Belgische bedrijven in staat om hun producten en diensten op de wereldmarkt aan te bieden waardoor ze een breder klantenbestand kunnen bereiken. In de jaren 50 ging in België 10 % van de totale handel over onze landsgrenzen heen. In 1970 was dat al 3 keer zo veel. In 1980 was de waarde van de internationale handel in België 20 keer groter dan in 1950. In 1990 was de internationale handel 34 keer groter dan in 1950 en in 2000 was dat al 62 keer. In 2014 zijn de handelstransacties met het buitenland al met een factor 180 vergroot ten opzichte van 1950. In 2022 bedroeg de export 95 % van het bbp in België.

Wanneer je wilt nagaan hoe open een economie is, kun je kijken naar de invoer- en uitvoerquote. De invoerquote is de verhouding van de waarde van de invoer van goederen en diensten ten opzichte van de totale waarde van het bbp. De uitvoerquote is de verhouding van de waarde van de uitvoer van goederen en diensten ten opzichte van de totale waarde van het bbp.

invoerquote = waarde invoer bbp

uitvoerquote = waarde uitvoer bbp 1

Interessant is ook om de openheidsgraad te bekijken. De handelsopenheidsratio is de som van export en import gedeeld door het bbp. Die indicator meet de openheid of integratie van een land of regio in de wereldeconomie. De term openheid voor internationale concurrentie kan enigszins misleidend zijn. In feite kan een lage verhouding te wijten zijn aan de omvang en de geografische afstand tot potentiële handelspartners. Zo is het over het algemeen zo dat export en import in grote economieën een kleinere rol spelen dan in kleine economieën. In 20221 bedroeg de openheidsgraad voor België meer dan 70 %. Frankrijk en Duitsland hadden een openheidsgraad van respectievelijk 26 % en 38 %. Hongkong was koploper met een openheidsgraad van 170 %.

openheidsgraad =  import + export  bbp

Omdat België doorgaans meer goederen exporteert dan importeert, kent ons land ieder jaar een positieve handelsbalans. De handelsbalans bereken je door de invoer van de uitvoer af te trekken. In 2022 bedroeg het overschot 11,9 miljard euro. Het traditioneel positieve saldo wordt vooral verklaard doordat de export naar andere EU-landen groter is dan de import uit die landen.

handelsbalans = export – import

proefversie©VANIN

Tabel 3: Exportcijfers (in miljoen euro)

proefversie©VANIN

Eurostat en https://hbs.unctad.org/trade-indicators/

Ga naar de website van buitenlandse handel van België en beantwoord deze vragen.

a Vul tabel 3 aan met de meest recente cijfers.

b Naar welke vier landen binnen de EU exporteert België het meest? Vul Tabel 4 aan.

c Naar welke vier landen buiten de EU exporteert België het meest? Vul Tabel 5 aan.

TO THE POINT

proefversie©VANIN

Comparatieve kostenvoordelen

Een onderneming (of land) heeft een comparatief kostenvoordeel wanneer het in staat is om tegen lagere opportuniteistkosten of opofferingskosten te produceren dan de concurrent. De opportuniteitskosten zijn het beste alternatief dat je moet opgeven of ondergaan wanneer je een bepaalde beslissing neemt.

Outsourcen en offshoren

Ondernemingen willen zich vaak concentreren op hun kernactiviteit en zullen daarom bepaalde activiteiten offshoren of outsourcen. Bij offshoring zal een onderneming bepaalde activiteiten naar een ander land dan het thuisland transfereren. Bij outsourcing huurt een onderneming een derde partij in om diensten te verlenen of goederen te produceren die voorheen intern door de eigen werknemers en personeel van het bedrijf werden uitgevoerd.

Voordelen internationale handel

Dankzij export stijgt de prijs en wint de producent aan producentensurplus. Dankzij import daalt de prijs en wint de consument aan consumentensurplus.

Handelsbelemmeringen

Invoerquotum: de toegelaten hoeveelheid van een bepaald product wordt voor een bepaalde tijd beperkt.

Importheffingen of douanetarieven: de internationale marktprijs voor een product wordt door een bijkomende heffing verhoogd. Tarieven genereren inkomsten voor een overheid en beschermen de ondernemingen die concurrentie ondervinden van buitenlandse bedrijven.

Subsidies voor binnenlandse producten bevorderen de export van binnenlandse producenten en beperken de import uit het buitenland.

Niet-tarifaire belemmeringen zijn allerhande administratieve reglementeringen zoals kwaliteitsvereisten, gezondheids- en veiligheidsnormen.

Redenen voor handelsbelemmeringen

Bescherming van werkgelegenheid

Zelfvoorzieningsargument

Infant industry-argument

Dumping

Culturele of nationale bescherming

Volksgezondheid

Sociale of milieuredenen

Represaille

Nadelen internationale handel

Voor bepaalde industrieën of sectoren worden de activiteiten verplaatst naar lagere loonlanden.

Daardoor verliezen in het thuisland duizenden mensen hun jobs.

Landen die sterk afhankelijk zijn van internationale handel lopen het risico dat zij kwetsbaar worden voor schommelingen op de wereldwijde markten.

Sommige landen profiteren meer van internationale handel dan andere landen wat dan tot ongelijkheid leidt.

proefversie©VANIN

Door meer en meer internationale handel, zijn er meer transporten die gepaard gaan met milieuproblemen en overmatig gebruik van natuurlijke hulpbronnen.

In landen waar er niet zo nauw gekeken wordt naar regels en wetten, kan er door het uitbesteden van bijvoorbeeld productie, uitbuiting ontstaan van de arbeiders.

België en internationale handel

België heeft een open economie, wat betekent dat het sterk afhankelijk is van internationale handel.

Wanneer je wilt nagaan hoe open een economie is, kun je kijken naar de invoer- en uitvoerquote. De invoerquote is de verhouding van de waarde van de invoer van goederen en diensten ten opzichte van de totale waarde van het bbp. De uitvoerquote is de verhouding van de waarde van de uitvoer van goederen en diensten ten opzichte van de totale waarde van het bbp

Interessant is ook om de openheidsgraad te bekijken. De handelsopenheidsratio is de som van export en import gedeeld door het bbp.

Omdat België doorgaans meer goederen exporteert dan importeert, kent ons land ieder jaar een positieve handelsbalans. De handelsbalans bereken je door de invoer van de uitvoer af te trekken.

Action 1— Kun je de Belgische internationale handel verder uitspitten?

1 Verwerk de recente import- en exportcijfers met een rekenblad.

a Neem deze tabel over in een rekenblad.

b Zoek de gegevens op de site van de Nationale Bank van België.

proefversie©VANIN

c Bereken de invoer- en uitvoerquote met een formule.

d Bereken de handelsbalans met een formule.

e Maak een kolomgrafiek van de handelsbalans.

BBPIMPORTEXPORTINVOERQUOTE UITVOERQUOTE HANDELSBALANS 1995 2000 2002 2007 2009 2015 2018 2022 Meest recente jaar

2 Bekijk aandachtig de infographic over de internationale handel van de Verenigde Staten. Ontwerp een gelijkaardige infographic voor België. Je kunt daarvoor Canva gebruiken.

a Verwerk de volgende gegevens als volgt in je infographic:

 Maak een cirkeldiagram van de top 10 belangrijkste exportlanden binnen de EU en de respectievelijke exportwaarde.

 Maak een cirkeldiagram van de top 10 belangrijkste exportlanden buiten EU en de respectievelijke exportwaarde.

 Maak een kolomgrafiek van de top 5 belangrijkste leveranciers binnen EU en de respectievelijke importwaarde.

 Maak een kolomgrafiek van de top 5 belangrijkste leveranciers buiten EU en de respectievelijke importwaarde.

 Maak een top 5 van de belangrijkste exportproducten en de respectievelijke exportwaarde.

 Maak een top 5 van de belangrijkste importproducten en de respectievelijke importwaarde.

b Bewaar het bestand in je portfolio. Maak een map voor elk thema en een submap voor elk level. Geef die submap de naam ‘Thema_3_Level_1’. Geef het bestand een duidelijke naam zoals ‘Action_1_Grafiek_Belgie’.

Grafiek 17: Internationale handel in de VS

proefversie©VANIN

Action 2— Hoe zit het met de internationale handel van andere landen?

Surf naar de website van Eurostat of de website van de WTO en vul tabel 6 aan met de gegevens van internationale handel van de verschillende landen. Gebruik de meest recente cijfers.

Tabel 6: Invoer- en uitvoerquotes

proefversie©VANIN

BBPIMPORTEXPORT

Nederland

Duitsland

Ierland

Griekenland

Singapore

VS

Action 3— Wat vertelt de elephant curve je?

1 Lees de tekst en bestudeer de grafiek.

Tip:

Gebruik het internet om de grafiek te analyseren.

De elephant curve van Branko Milanovic geeft de inkomensgroei over verschillende inkomensgroepen in de wereld weer. De curve – in de vorm van een olifant – werd voor het eerst gepresenteerd door Milanovic in zijn boek Global Inequality: A New Approach for the Age of Globalization (2016).

De grafiek toont de relatieve winst in het inkomen per hoofd van de bevolking tussen 1988 en 2008 op verschillende punten van de mondiale inkomensverdeling waaruit blijkt dat de winsten uit de mondialisering zeer ongelijk verdeeld zijn.

Grafiek 17: Elephant curve

proefversie©VANIN

Bron tekst: bbc.com, 2016-10-05; figuur: harvard.com

2 Open een tekstbestand.

a Verklaar de punten A, B en C op de grafiek.

b Zorg voor een titel en gebruik opmaakprofielen. Raadpleeg de ICT-fiches van tekstverwerker.

c Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Action 4— Is importeren van buiten de EU altijd vrij en makkelijk?

Ga naar iDiddit en bekijk het filmpje over import van buiten de EU naar de EU. Beantwoord de onderstaande vragen.

a Wat moet er met de goederen gebeuren op het moment dat ze binnenkomen in een haven van de EU?

b Verloopt de betaling gemakkelijk via een eenvoudige overschrijving in euro?

c Wat is de taak van de expediteur?

proefversie©VANIN

Action 5— Welke handelsbelemmeringen zijn er?

Ga naar iDiddit en lees de krantenartikels. Beantwoord daarna de vragen.

a Welk handelsbelemmeringen komen aan bod in artikel 1?

b Waarom willen Frankrijk, Italië en Griekenland in artikel 1 een lijst met geografische aanduidingen?

c Welk handelsbelemmeringen komen aan bod in artikel 2?

d Wat is het doel van de belt-and-roadhandelsalliantie volgens artikel 2?

e Welke protectionistische maatregel vind je in artikel 3?

Action 6— Wat is de taak van de World Trade Organisation?

1 Werk in twee groepen. Elke groep bekijkt één filmpje over de WTO.

2 Verwerk de vragen van je groep individueel met een tekstverwerker.

3 Vorm nu groepjes per twee, waarvan één leerling van groep 1 en één leerling van groep 2. Bespreek samen de twee filmpjes aan de hand van je document. Vul je document aan.

4 Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Groep 1

a Wat is de WTO?

b Treedt de WTO op als een scheidsrechter?

c Welke filosofie hadden de landen die na de Tweede Wereldoorlog de WTO gesticht hebben?

d Wat betekent het dat de WTO een government-driven organisation is?

e Wat is de bedoeling van de regels die de lidstaten afspreken?

f Voormalig WTO-voorzitter Robert Azevedo zegt dat het WTO-handelssysteem is zoals zuurstof. Wat bedoelt hij daarmee?

Groep 2

a Leg in je eigen woorden uit wat ‘de regel van de meest begunstigde natie’ inhoudt.

b Leg uit hoe het lidmaatschap bij de WTO en dus ook dit principe een voordeel kan zijn voor landen die economisch minder sterk staan.

c Welke chaos wil men bijkomend ook vermijden door het principe van de meest begunstigde natie?

d Er zijn twee uitzonderingen op die regel. Welke?

BREAKING NEWS

1 Ga naar iDiddit. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2 Los de vragen op.

3 Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

CHECKLIST

Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

proefversie©VANIN

1 Ik kan redenen van internationale handel toelichten.

2 Ik kan voordelen van internationale handel toelichten.

3 Ik kan nadelen van internationale handel toelichten.

4 Ik kan de gevolgen van handelsbelemmeringen beschrijven.

5 Ik kan de invoer- en uitvoerquote berekenen en toelichten.

6 Ik kan gevolgen van internationaal handelsverkeer analyseren.

Hoe spelen wisselkoersen een rol in internationale handel?

INTRO

Good to know

‘De dollar is onze munt, maar jullie probleem’, luidde in 1971 de legendarische waarschuwing van de toenmalige Amerikaanse minister van Financiën John Connally aan zijn Europese collega’s.

1 Zet de juiste munteenheid en de internationale afkorting bij elk land of elk gebied.

Verenigd Koninkrijk

Japan

Verenigde Staten

China

Eurozone

Noorwegen

Zwitserland

Canada

Australië

India

Zuid-Afrika

MUNTEENHEID AFKORTING

proefversie©VANIN

2 In dit Level beantwoord je stap voor stap deze onderzoeksvraag:

Welke rol spelen de wisselkoersen in de internationale economie?

© Alamy / Zuri Swimmer

Explore 1— Wat is een wisselkoers?

Wisselkoers

Wisselkoers is de prijs die je voor een eenheid van een vreemde munt betaalt. Die koers hangt af van de vraag en het aanbod van de vreemde munt. Die vraag en dat aanbod ontstaan door transacties van de private sector of van de overheidsbedrijven en door interventies in de wisselkoersmarkten door centrale banken. De centrale bank van een land kan een bepaalde vreemde munt kopen of verkopen.

Er bestaan bilaterale en effectieve wisselkoersen. Beide wisselkoersen kunnen nominaal of reëel zijn.

De nominale bilaterale wisselkoers (= E) is de meest gebruikte en daardoor ook de bekendste koers. Het is – zoals hierboven beschreven – de prijs van een munt in termen van een andere munt. Je kunt die op twee manieren uitdrukken:

de prijs van de binnenlandse munt uitgedrukt in termen van de buitenlandse munt, de prijs van de buitenlandse munt uitgedrukt in termen van de binnenlandse munt.

In tabel 1 staat de wisselkoers van een euro in drie andere munten. De wisselkoersen in de tabel zijn jaargemiddelden.

Tabel 1: Nominale wisselkoers van de euro

proefversie©VANIN

Tussen 1999 en 2012 werd de euro duurder ten opzichte van de US-dollar en het Britse Pond. De VS en Groot-Brittannië betaalden immers meer van hun eigen munt voor 1,00 euro. De euro apprecieerde ten opzichte van de US-dollar en het Britse pond. Omgekeerd kun je stellen dat de Amerikaanse dollar deprecieerde tegenover de euro.

Tussen 1999 en 2012 werd de euro goedkoper ten opzichte van de Japanse yen. De Japanners betaalden in 2012 minder yen voor een euro dan in 1999. De euro deprecieerde ten opzichte van de yen. Omgekeerd kun je stellen dat de yen apprecieerde tegenover de euro.

Op 15 januari 2024 was de wisselkoers van de euro ten opzichte van de US-dollar: 1,00 euro = 1,0942 US-dollar of 0,9139 euro = 1,00 US-dollar.

Dat noteer je op de volgende manier:

Wisselkoers: #HC/FC

Waarbij

HC = home currency = binnenlandse munt

FC = foreign currency = buitenlandse munt

Dus voor de eurozone was dat (op 15 januari 2024):

#EUR/USD = 0,9139 EUR/USD of 0,9139 euro voor 1 US-dollar

Voor de VS wordt dat:

#USD/EUR = 1,0942 USD/EUR of 1,0942 US-dollar voor 1,00 euro

1 Zoek de meest recente wisselkoers. Gebruik het internet.

proefversie©VANIN

a Vul tabel 2 aan.

b Vergelijk de actuele wisselkoers met die van 15 januari 2024.

Tabel 2: Wisselkoersen 2024 en actueel

15 JANUARI 202415 JANUARI 2024

#EUR/USD0,9139#USD/EUR1,0942#EUR/USD #USD/EUR

#EUR/GBP1,1635#GBP/EUR0,8595#EUR/GBP #GBP/EUR

#EUR/CHF1,0695#CHF/EUR0,9350#EUR/CHF #CHF/EUR

#EUR/CHF 1,0695

#EUR/SEK0,0888#SEK/EUR11,2600#EUR/SEK #SEK/EUR

#EUR/NOK0,0887#NOK/EUR11,2765#EUR/NOK #NOK/EUR

#NOK/EUR 11,2765

#EUR/CAD0,6833#CAD/EUR1,4634#EUR/CAD #CAD/EUR

2 Verklaar de gemarkeerde wisselkoersen.

Explore 2— Wat is de reële bilaterale wisselkoers?

Reële bilaterale wisselkoers

Wanneer de prijzen van buitenlandse producten stijgen, is dat nadelig voor het buitenland land omdat de andere landen – zoals België – die producten dan minder snel zullen importeren.

Toen tussen 1999 en 2012 de yen tegenover de euro apprecieerde (tabel 1) was dat niet per se het gevolg van gestegen productprijzen. Het kan zijn dat de Japanse producten in die periode duurder werden en dat de Japanse producten of bedrijven minder concurrentieel werden, maar dat is niet altijd de reden. Om beter te kunnen beoordelen of de producten inderdaad duurder werden, moet je de reële bilaterale wisselkoers (= ε) bekijken, want die houdt rekening met de prijsverschillen.

Bekijk even dit voorbeeld van de eurozone en de VS. De formule luidt als volgt: nominale wisselkoers van de euro in dollar * prijspeil in de eurozone (in euro) prijspeil in de VS (in US−dollar)

In symbolen: ε =  E * p p *

De teller geeft weer dat de prijzen van de goederen in de eurozone omgezet worden in US-dollar. In de noemer staan de prijzen van de goederen in US-dollar.

Stijgt de reële wisselkoers van de euro dan worden de goederen uit de eurozone duurder. De buitenlandse producten worden goedkoper.

Een wijziging van de reële wisselkoers kan veroorzaakt worden door, een wijziging van de nominale wisselkoers, ofwel een wijziging van de relatieve prijzen.

1 Stel dat er twee landen zijn: Euroland (wat overeenkomt met de eurozone) en Japan. Elk land produceert een product. Euroland produceert wasmachines en Japan produceert tv-schermen. De nominale wisselkoers, E, bedraagt 1,00 euro = 100,00 yen. Een wasmachine kost 150,00 euro. Een tv-scherm kost 5 000,00 Yen. Hoeveel bedraagt de reële Japanse wisselkoers?

proefversie©VANIN

2 Als de prijs van een Audi in Duitsland 50 000,00 euro bedraagt en de nominale wisselkoers tegenover het Britse pond bedraagt 1,1637 euro voor 1,00 pond, hoeveel is dan de prijs van de Audi in Brits pond?

Explore 3— Wat is de wisselmarkt? Wisselmarkt

De valuta van het ene land wordt op de valutamarkt of wisselmarkt ingewisseld voor de valuta van een ander land. De valutamarkt bestaat uit duizenden ‘mensen’: importeurs en exporteurs, banken, internationale investeerders, speculanten, internationale reizigers en gespecialiseerde handelaren die valutamakelaars worden genoemd.

Wanneer je de aarde even vanuit een ‘tijdzoneperspectief’ bekijkt, dan gaat op maandagmorgen de valutamarkt open in Sydney (Australië) en Hongkong terwijl het in New York nog zondagavond is. Naarmate de dag vordert, gaan de valutamarkten in Tokio en Singapore open. Later volgen onder andere Frankfurt, Londen, New York en San Francisco. Tussen de sluiting aan de westkust van Amerika is het nog maar een uur voordat de valutamarkt in Sydney weer opengaat. Dealers over de hele wereld staan voortdurend in contact via telefoon en computer, en op een normale dag wordt zo een 5 000 miljard US-dollar aan valuta verhandeld.

Meer dan 30 % van de handel in valuta gebeurt online. De meeste handel gebeurt in Londen, New York en Tokio. Op het schema zie je wie de handelaars in valuta zijn. De afgeleide markt is de markt waar onder andere opties worden verhandeld.

Schema 1: Handelaars op de valutamarkt

GROTE BEDRIJVEN EN INSTITUTIONELE INVESTEERDERS / BELEGGERS

WISSELKOERSMAKELAAR

AFGELEIDE MARKT AANDELENMAKELAARS

GROTE BANKEN, INTERBANKENMARKT

LOKALE EN KLEINERE BANKEN

KLANTEN, KLEINE ORGANISATIES EN INSTITUTEN

Bron: International Financial Management, Pearson, 2014

1 Toon aan dat de valutamarkt een competitieve markt is.

proefversie©VANIN

ONLINE HANDEL

proefversie©VANIN

© Shutterstock / Video Media Studio Europe

© Shutterstock / Philip Lange

Vlottende wisselkoers

In een systeem van vlottende of zwevende wisselkoersen bepalen vraag en aanbod de prijs van de munt zonder directe interventie van de centrale bank. Valuta kan daardoor onbeperkt schommelen. In dat geval is er een wisselkoersrisico, want een vlottende wisselkoers leidt daarmee tot onzekerheid voor exporteurs en importeurs.

proefversie©VANIN

Wanneer de wisselkoers van het binnenland sterk stijgt, is dat nadelig voor de exporteurs. Hun producten worden duurder ten opzichte van het buitenland. Een daling van de wisselkoers is nadelig voor importeurs want de producten uit het buitenland worden daardoor duurder.

De vraag naar euro’s

De vraag naar euro’s wordt bepaald door niet-ingezetenen die handelstransacties met de eurozone willen uitvoeren. Zo kunnen ingezetenen (particulieren, ondernemingen, overheden) van bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk of van de VS: goederen en diensten van de eurozone aankopen en zo een plus op de lopende rekening van de betalingsbalans creëren; in aandelen van arGEN-X, KBC of Volkswagen beleggen en een plus op de financiële rekening van de betalingsbalans creëren, bedrijven overnemen of nieuwe bedrijven in de eurozone neerzetten en een plus op de financiële rekening van de betalingsbalans creëren.

Die handelstransacties veroorzaken dus inkomende financiële stromen. De vraag naar euro’s is dus de pluspost op de betalingsbalans van de eurozone.

Het aanbod van euro’s

Het aanbod van euro’s ontstaat doordat ingezeten van de eurozone : goederen en diensten willen kopen buiten de eurozone; in aandelen van buiten de eurozone beleggen; directe investeringen doen buiten de eurozone en zo euro’s aanbieden in ruil voor buitenlandse valuta.

Dat zijn dus de transacties die op de lopende rekening, de kapitaal- en financiële rekening met een min worden aangeduid. Het zijn uitgaande financiële stromen.

Factoren die de wisselkoers beïnvloeden

De mondiale vraag naar goederen uit de eurozone

Een toename van de mondiale vraag naar producten uit de eurozone doet de vraag naar euro’s toenemen. Bekijk even dit voorbeeld van Airbus. Een toename van de vraag naar vliegreizen in de Verenigde Arabische Emiraten zorgt ervoor dat de luchtvaartmaatschappijen in dat land op zoek gaan naar vliegtuigen. Het land besluit dat de Airbus A380 het ideale product is en bestelt 50 vliegtuigen bij Airbus. De vraag naar euro’s neemt daardoor toe.

Als de eurozone meer Amerikaanse goederen vraagt, dan worden er meer euro’s aangeboden en meer US-dollars gevraagd. Daardoor daalt de euro tegenover de US-dollar.

Relatieve verandering in inflatiepercentage

Bekijk even dit voorbeeld vanuit het perspectief van de VS. Als de inflatie in de eurozone relatief laag is ten opzichte van de inflatie in de VS, zal de vraag naar euro’s stijgen, want in de eurozone zijn goederen en diensten dan goedkoper. Daardoor zullen er euro’s gevraagd worden door de VS en de VS biedt dan US-dollars aan.

Er is nu een hogere wisselkoers. De dollar is gedeprecieerd: een US-dollar is minder waard, want je moet meer betalen voor een euro. De euro is geapprecieerd.

Bij een lage inflatie zal de waarde van de munteenheid stijgen. Bij een hoge inflatie zal de munteenheid depreciëren.

proefversie©VANIN

Relatieve verandering in interestvoet

Mensen en ondernemingen kopen financiële activa, zoals obligaties, om een bepaald rendement te behalen. Hoe hoger de interest op Amerikaanse obligaties in vergelijking met Europese obligaties, hoe interessanter voor Europese beleggers om de Amerikaanse obligaties te kopen.

De interestvoet, of beter de relatieve interestvoet, beïnvloedt de kapitaalstroom: beleggers zoeken landen waar er hoge interestvoeten zijn.

In het bovenstaande voorbeeld zal de vraag naar euro’s dalen. Dat zorgt voor een lagere wisselkoers USD/ EUR. De US-dollar is geapprecieerd ten opzichte van de euro of de euro is gedeprecieerd tegenover de US-dollar.

Aan de andere kant, kan een hoge interestvoet wijzen op hoge verwachte inflatie wat er dan weer voor kan zorgen dat buitenlandse investeringen ontmoedigd worden.

Relatieve verandering in inkomensniveau

Die verandering beïnvloedt de rijkdom en weelde van landen en dus ook hoeveel ze kunnen uitgeven.

Verandering in overheidscontrole

ƒ Een overheid kan onder andere wisselkoersbarrières en handelsbarrières opzetten.

ƒ De overheid kan tussenkomen in de valutamarkt.

ƒ De overheid kan macrovariabelen beïnvloeden zoals inflatie, interestvoeten en inkomensniveau. Zo zal een verhoging van de interestvoeten door de ECB, veeleer om bijvoorbeeld inflatie af te remmen, ervoor zorgen dat er meer euro’s gevraagd worden dan US-dollars.

Verandering van de verwachting van toekomstige wisselkoersen

De valutamarkten reageren op elk nieuws dat een toekomstig effect kan hebben. Zo kan het nieuws van een potentiële aanzwelling van de inflatie in de VS ervoor zorgen dat valutahandelaars hun dollars verkopen.

Veel institutionele investeerders nemen valutaposities in gebaseerd op geanticipeerde wisselkoersveranderingen in verschillende landen.

1 Bestudeer grafiek 1 en 2. Wat kun je zeggen over het verloop van beide grafieken?

Grafiek 1: Wisselkoers euro / US-dollar

10 juli 2023: EUR 1 = USD 1,0956

Grafiek 2: Wisselkoers US-dollar / euro

10 juli 2023: USD 1 = EUR 0,9127

proefversie©VANIN

a Wat is ‘E’?

2 Bestudeer grafiek 3. Beantwoord de vragen.

b Wat kun je zeggen over het marktevenwicht?

c Wat betekent een evenwicht van vraag en aanbod op de wisselmarkt?

d Veronderstel nu dat er meer Europese goederen gekocht worden, wat gebeurt er met de vraag naar euro’s?

e Ga ervan uit dat bij een vraagtoename er bij een waarde van 1,00 euro nu 150 miljard gevraagd wordt. Teken die evenwijdige verschuiving.

f Hoeveel bedraagt het aanbod nog steeds bij een prijs van 1,00 euro?

g Vul de tekst aan. Daardoor is er nu een van miljard. Die  miljard betekent dat de eurozone een heeft. Dat onevenwicht tussen de en stromen is bij wisselkoersen slechts tijdelijk. Het duwt de wisselkoers omhoog tot euro.

h Duid het nieuwe evenwicht aan op grafiek 3.

Grafiek 3: Vlottende wisselkoers (EUR in USD)

Explore 5— Wat is een vaste wisselkoers?

Vaste wisselkoers

Om het wisselkoersrisico in te perken kunnen landen hun munten aan elkaar koppelen. Bij een vaste wisselkoers legt de monetaire overheid de waarde van de nationale munt ten opzichte van de vreemde valuta vast. De prijs van de nationale munt wordt de pariteit of spilkoers genoemd. Als de overheid toelaat dat de wisselkoers een beperkte afwijking van die spilkoers toelaat, is er sprake van stabiele wisselkoersen. Vaak wordt er een bandbreedte of fluctuatiemarge vastgelegd, twee marges waartussen de wisselkoers kan fluctueren. Die marges vormen dus een boven- en ondergrens waarbinnen de wisselkoers mag fluctueren. Zodra er een te grote afwijking ontstaat en de vastgelegde grenzen overschreden worden, grijpt de overheid actief op de markt in om de afwijking van de spilkoers opnieuw binnen de toegelaten marges te brengen. Ze kan dat doen door een valuta-interventie of een renteaanpassing. Soms wordt een wisselkoers helemaal vastgezet, dan is de bandbreedte nul.

Grafiek 4: Wisselkoers EUR/DKK

Sinds 1999 is de Deense kroon aan de euro vastgekoppeld. De referentiekoers is 7,46 Deense kroon voor 1,00 euro. De bandbreedte bedraagt 4,50 %. Dat betekent dat de koers 2,25 % omhoog en 2,25 % omlaag mag gaan. De wisselkoers van de Deense kroon ten opzichte van de euro moet dus tussen 7,292 euro en 7,627 Deense kroon voor 1,00 euro liggen.

proefversie©VANIN

Wanneer de feitelijke wisselkoers te ver onder de spilkoers komt, zal de centrale bank ingrijpen. De centrale bank zal steunaankopen doen wat betekent dat ze haar eigen vreemde valuta gaat verkopen om eigen valuta op te kopen bij de algemene banken. Zo neemt de vraag naar de eigen valuta toe waardoor de wisselkoers weer stijgt. De centrale bank kan daar niet onbeperkt mee doorgaan. De vreemde deviezen of valuta kunnen natuurlijk opgeraken. Het gevaar is wel dat de algemene banken zelf minder eigen valuta hebben. Dat vormt een liquiditeitsprobleem want ze hebben zelf minder geld in kas om leningen te verstrekken.

Voordelen van een vaste wisselkoers

Wanneer kleinere landen hun wisselkoers aan een sterkere munt zoals de euro of de US-dollar koppelen, komt hun monetaire beleid betrouwbaarder en geloofwaardiger over bij de handelspartners. Dankzij die koppeling zullen er minder schommelingen optreden in de relatieve prijzen van de landen. Dat zorgt er natuurlijk allemaal voor dat het makkelijker is om handel te drijven met die landen.

Nadelen van een vaste wisselkoers

Vlottende of zwevende wisselkoersen zorgen zelf voor een natuurlijke correctie op de handelsbalans. Dat is bij een vaste wisselkoers niet het geval. Wanneer een land zijn munt aan een andere munt koppelt, verliest het enigszins autonomie op vlak van monetaire beleid. Zo kan het zijn dat het land waarvan de munt gekoppeld is, het andere land moet volgen op gebied van rentetarieven en inflatiebeheersing. Daarnaast kan bij een economische crisis in de eurozone, de crisis ook overlopen naar het gekoppelde land.

Bekijk aandachtig grafiek 5. Op de x-as staat de hoeveelheid Deense kroon, op de y-as de nominale wisselkoers E.

a Lees de koersen af en noteer ze hier.

Spilkoers #EUR/DKK = Plafond #EUR/DKK = Bodem #EUR/DKK =

b Veronderstel dat de rente in de eurozone stijgt. Wat gebeurt er met de Deense kroon?

proefversie©VANIN

c Teken die verschuiving op grafiek 5 zodat het nieuwe evenwicht van vraag en aanbod onder de bodemkoers uitkomt.

d Wat zal de Deense centrale bank nu doen?

e Teken die verschuiving nu zodat het nieuwe evenwicht van vraag en aanbod op de bodemkoers uitkomt. De hoeveelheid bedraagt hier 130. Duid dat aan op grafiek 5.

f Wat is nu de waarde van de Deense kroon?

g Wat is de marktvraag naar Deense kroon en dus de omvang van de Deense export van goederen en diensten en kapitaalinvoer?

h Wat is het marktaanbod van Deense Kroon en ook de omvang van de invoer van goederen en diensten en kapitaaluitvoer?

i Hoeveel heeft de Deense centrale bank gekocht?

j Zijn er nu meer of minder Deense kronen in omloop?

Grafiek 5: Wisselkoers EUR/DKK

Good to know

Doordat beleggers Deense kronen dumpten en euro’s in de plaats kochten, ontstond er een economisch tekort op de betalingsbalans. De Deense centrale bank verkocht dan euro’s, vreemde deviezen, en kocht Deense kronen. Zo was de betalingsbalans boekhoudkundig terug in evenwicht.

proefversie©VANIN

Bron: F. Heylen, MACRO-economie. Owl Press, 2023.

Explore 6— De wisselkoers en de betalingsbalans

Verband wisselkoers en betalingsbalans

Als de wisselkoers van de euro ten opzichte van US-dollar daalt, wordt de euro goedkoper voor de inwoners van de Verenigde Staten. Dat zorgt ervoor dat de producten uit de eurozone goedkoper worden en dat versterkt dan weer de concurrentiepositie van de eurolanden. De export in de eurozone neemt toe en dus ook de exportwaarde. Wanneer er goederen geïmporteerd worden van buiten de eurozone naar de eurozone, is er een vraag naar buitenlandse munt, want de euro wordt in bijvoorbeeld US-dollar omgezet.

Wanneer er geëxporteerd wordt van de eurozone naar de VS, dan is er vraag naar euro’s, want de VS zetten US-dollars om in euro. Elke transactie die resulteert in een betaling aan buitenlanders is debet (-) of debetverrichting.

Wanneer België goederen koopt van buiten de eurozone, daalt de voorraad buitenlandse valuta, want euro’s worden bijvoorbeeld in US-dollars omgezet. Elke transactie die resulteert in een ontvangst van financiële middelen van buitenlanders is credit (+) of creditverrichting. Het buitenland doet onze vreemde valuta immers stijgen. Als er op de betalingsbalans een tekort is, zal de nominale wisselkoers depreciëren. Daardoor komt de betalingsbalans terug in evenwicht. Is er een overschot op de betalingsbalans, dan zal de nominale wisselkoers appreciëren.

Er is een overschot op de betalingsbalans wanneer credit groter is dan debet of wanneer de credittransacties groter zijn dan de debettransacties. Er is een tekort wanneer debet groter is dan credit of wanneer de debettransacties groter zijn dat de credittransacties.

Als de som van de particuliere en overheidstransacties op de lopende en reguliere kapitaalrekeningen positief is, moet de centrale bank haar bezit aan buitenlands geld / activa hebben vergroot.

Als de som van particuliere en overheidstransacties op de lopende en reguliere kapitaalrekeningen negatief is, moet de centrale bank haar bezit aan buitenlands geld / activa hebben verminderd.

Een land met een tekort op de betalingsbalans betekent dat er meer uitgaande stromen zijn dan inkomende stromen. Er is dan een tekort in zijn betalingen aan het buitenland. Om dit aan te zuiveren zal een land een deel van zijn internationale reserves, meer bepaald, vreemde valuta verliezen. Dit wordt geregistreerd op de rekening ‘wijziging in de reservetegoeden van de monetaire overheid.’ Zo geraakt de betalingsbalans in evenwicht.

1 Bereken de officiële deviezenvoorraad.

MILJARD EURO Lopende rekening

proefversie©VANIN

rekening Buitenlandse

proefversie©VANIN

TO THE POINT

De nominale wisselkoers

Wisselkoers is de prijs die iemand betaalt voor een eenheid van een vreemde munt. Die koers hangt af van de vraag en het aanbod van de vreemde munt.

De nominale bilaterale wisselkoers (=E) kun je op twee manieren uitdrukken:

De prijs van de binnenlandse munt uitgedrukt in termen van de buitenlandse munt

De prijs van de buitenlandse munt uitgedrukt in termen van de binnenlandse munt

Je noteert dat op de volgende manier:

Wisselkoers: #HC/FC

Waarbij:

HC = home currency = binnenlandse munt

FC = foreign currency = buitenlandse munt

De reële wisselkoers

Als een munt apprecieert tegenover een andere munt, wil dat niet noodzakelijk zeggen dat de producten in dat land duurder werden. Om een betere vergelijking te kunnen maken of producten inderdaad duurder zijn, moet je kijken naar de reële bilaterale wisselkoers (= ε).

Die houdt rekening met de prijsverschillen. De formule luidt als volgt: nominale wisselkoers van de euro in dollar * prijspeil in de eurozone (in euro) prijspeil in de VS (in US−dollar)

In symbolen: ε =  E * p p *

De valutamarkt

De valuta van het ene land wordt op de valutamarkt ingewisseld voor de valuta van een ander land. De valutamarkt bestaat uit duizenden ‘mensen’: importeurs en exporteurs, banken, internationale investeerders, speculanten, internationale reizigers en gespecialiseerde handelaren die valutamakelaars worden genoemd.

Vlottende wisselkoers

In een systeem van vlottende wisselkoersen wordt de prijs van een munt bepaald door vraag en aanbod, zonder directe interventie van de centrale bank.

De vraag naar euro’s

De vraag naar euro’s wordt bepaald doordat niet-ingezetenen handelstransacties willen uitvoeren met de eurozone. Zo kunnen ingezetenen (particulieren, ondernemingen, overheden) van bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk of van de VSA: goederen en diensten van de eurozone aankopen en zo een plus op de lopende rekening van de betalingsbalans creëren; in aandelen van argenx, KBC of Volkswagen beleggen en een plus op de financiële rekening van de betalingsbalans creëren, bedrijven overnemen of nieuwe bedrijven hier neerzetten en een plus op de financiële rekening van de betalingsbalans creëren.

Die handelstransacties leiden met andere woorden tot inkomende financiële stromen. De vraag naar euro zijn dus de plusposten op de betalingsbalans van de eurozone.

Het aanbod van euro’s

Het aanbod van euro’s ontstaat doordat ingezeten van de eurozone: goederen en diensten willen kopen buiten de eurozone; beleggen in aandelen van buiten de eurozone; directe investeringen doen buiten de eurozone en ze daardoor euro’s aanbieden in ruil voor buitenlandse valuta.

Factoren die de wisselkoers beïnvloeden

De mondiale vraag naar goederen uit de eurozone

Relatieve verandering in inflatiepercentage

Relatieve verandering in interestvoet

Relatieve verandering in inkomensniveau

Verandering in overheidscontrole

Verandering van de verwachting van toekomstige wisselkoersen

Vaste wisselkoers

Bij een vaste wisselkoers zal de monetaire overheid de waarde van de nationale munt ten opzichte van de vreemde valuta vastleggen. De prijs van de nationale munt wordt de pariteit of spilkoers genoemd.

Vaak wordt er een bandbreedte vastgelegd, twee marges waartussen de wisselkoers kan fluctueren. Wanneer de feitelijke wisselkoers te ver onder de spilkoers komt, zal de centrale bank ingrijpen.

De wisselkoers en de betalingsbalans

proefversie©VANIN

Als er op de betalingsbalans een tekort is, zal de nominale wisselkoers depreciëren. Daardoor komt de betalingsbalans terug in evenwicht. Is er een overschot op de betalingsbalans, dan zal de nominale wisselkoers appreciëren.

Er is een overschot op de betalingsbalans wanneer credit groter is dan debet. Er is een tekort wanneer debet groter is dan credit.

Als de som van de particuliere en overheidstransacties op de lopende en reguliere kapitaalrekeningen positief is, moet de centrale bank haar bezit aan buitenlands geld / activa hebben vergroot.

Als de som van particuliere en overheidstransacties op de lopende en reguliere kapitaalrekeningen negatief is, moet de centrale bank haar bezit aan buitenlands geld / activa hebben verminderd.

Wanneer een land een tekort op de betalingsbalans heeft, dan heeft dat land meer uitgaande stromen dan inkomende stromen. Er is dan een tekort in zijn betalingen aan het buitenland. Om dat aan te zuiveren zal een land een deel van zijn internationale reserves, meer bepaald, vreemde valuta verliezen. Dat wordt geregistreerd op de rekening ‘wijziging in de reservetegoeden van de monetaire overheid.’ Zo geraakt de betalingsbalans in evenwicht.

proefversie©VANIN

Action 1— Is er een appreciatie of een depreciatie?

Lees aandachtig de volgende situaties. Houd daarbij geen rekening met andere invloedsfactoren.

a Noteer de munteenheid voluit.

b Zou de situatie tot een appreciatie of een depreciatie leiden? Kruis aan.

WAT GEBEURT ER MET

de RUB als de prijs van gas plots sterk stijgt?

de ARS als de nationale bank massaal dollars bijdrukt?

de CHF wanneer de centrale bank de rente meer verhoogt dan de rente buitenland?

Voluit: appreciatie depreciatie

Voluit: appreciatie depreciatie

Voluit: appreciatie depreciatie

de ZAR wanneer verwacht wordt dat de economie er sterker gaat groeien dan elders?

de BRL als speculanten denken dat die munt in de toekomst wel eens zou kunnen stijgen in waarde?

Voluit: appreciatie depreciatie

Voluit: appreciatie depreciatie

de CNY wanneer de centrale bank massaal geld bijdrukt

Voluit: appreciatie depreciatie

Action 2— Kun je meerkeuzevragen oplossen over wisselkoersen?

Kruis alle juiste antwoorden aan.

1 De term buitenlandse deviezen verwijst naar ...

A munten.

proefversie©VANIN

B biljetten.

C deposito’s.

D crypto’s.

2 Wanneer een verdeler uit België het Chinese elektrische automerk BYD koopt, dan wordt de Chinese fabrikant betaald in ...

A USD

B EUR.

C GBP.

D crypto’s.

E CNY.

3 Als de Verenigde Staten vlees aan het Verenigd Koninkrijk verkopen, dan wordt de Amerikaanse vleesproducent betaald in ...

A USD

B EUR.

C GBP.

4 Als Colruyt kiwi’s uit Nieuw-Zeeland koopt, dan betaalt Colruyt in ...

A USD.

B EUR.

C GBP.

D CNY.

E NZD

5 Als de ECB zijn Britse pondvoorraad verhoogt, dan zal ...

A de kapitaal- en financiële rekening toenemen.

B de kapitaal- en financiële rekening afnemen.

C er een toename zijn in de officiële deviezenreserves van de eurozone / ECB.

D er een afname zijn in de officiële deviezenreserves van de eurozone / ECB.

6 Als de ECB zijn Turkse liravoorraad laat afnemen, dan zal ...

A de kapitaal- en financiële rekening toenemen.

B de kapitaal- en financiële rekening afnemen.

C er een toename zijn in de officiële verandering in deviezenvoorraad van de eurozone / ECB.

D er een afname zijn in de verandering in officiële deviezenreserves van de eurozone / ECB.

7 De verandering van de officiële deviezenvoorraad van België is gelijk aan ...

A lenen van het buitenland plus het tekort op de lopende rekening.

B het saldo op de lopende rekening plus het saldo op de kapitaal- en financiële rekening.

C het saldo op de lopende rekening balans min het saldo op de kapitaal- en financiële rekening balans.

D buitenlandse investeringen in België min de Belgische investeringen in het buitenland.

8 Om een tekort op de lopende rekening te betalen, kan een land ...

A geld lenen van het buitenland.

B geld ontlenen aan het buitenland.

C de officiële verandering in deviezenvoorraad verhogen om het tekort te dekken.

D geld overhevelen van de kapitaalrekening naar de officiële deviezenvoorraad.

9 Wanneer er een tekort is op de lopende rekening en de officiële deviezenverandering bedraagt 0, dan ...

A overstijgt de export de import.

B is het land een exporteur van kapitaal.

C heeft de kapitaal- en financiële rekening een overschot.

D heeft het land een begrotingsoverschot.

10 Wanneer de import van België toeneemt, dan zal de som van de lopende rekening plus de kapitaal- en financiële rekening en de officiële verandering in deviezenvoorraad …

A negatief worden.

B positief worden.

C positief of negatief worden afhankelijk van het begrotingstekort of -surplus.

D niet veranderen.

11 Als het saldo op de lopende rekening -100 miljard euro bedraagt en het saldo op de kapitaal- en financiële rekening +80 miljard euro, dan zal de officiële deviezenvoorraad ...

A 20 miljard euro dalen.

B 20 miljard euro stijgen.

C 180 miljard euro stijgen.

D 180 miljard euro dalen.

12 Wanneer de waarde van de ene valuta daalt ten opzichte van een andere valuta, is de wisselkoers van de eerste valuta ...

A gedeprecieerd.

B geapprecieerd.

C gevraagd.

D rerevalueerd.

proefversie©VANIN

13 Wanneer de euro deprecieert ten opzichte van de US-dollar, zal de US-dollar appreciëren / depreciëren en de wisselkoers stijgen / dalen

14 Stel dat de situatie als volgt is: op maandag: 1,50 GBP = USD 1,00 en op vrijdag: 0,75 USD = 1,00 GBP. Wat is er dan gebeurd?

A De US-dollar is in waarde gestegen ten opzichte van het Britse pond.

B Het Britse pond is in waarde gestegen ten opzichte van de Amerikaanse dollar.

C De Amerikaanse dollar is in waarde gedaald ten opzichte van het Britse pond.

15 Wanneer de wisselkoers van de euro daalt, dan zullen goederen uit de eurozone goedkoper / duurder worden voor de VS en zal de export van de eurozone toenemen / afnemen.

proefversie©VANIN

16 Als de nominale wisselkoers stijgt en de prijsniveaus blijven constant, zal de reële wisselkoers ...

A stijgen.

B dalen.

C constant blijven.

D stijgen, dalen of constant blijven.

17 Oorspronkelijk is de wisselkoers tussen Zuid-Afrikaanse rand en de euro 18,00 rand per euro. Als de nominale wisselkoers stijgt tot 21,00 rand per euro en de Zuid-Afrikaanse prijzen noch de prijzen in de eurozone veranderen, dan ...

A is de reële wisselkoers groter dan voordien.

B is de reële wisselkoers hetzelfde als voordien.

C is de reële wisselkoers kleiner dan voordien.

D kun je geen conclusies trekken over de wisselkoers.

18 Een onderneming in België wil koffiebonen uit Brazilië importeren. De wisselkoers bedraagt 5,00 Braziliaanse real per euro. Als de koffiebonen 100,00 real per ton kosten. dan kost een ton koffiebonen ...

A 20,00 euro.

B 500,00 euro

C 105,00 euro.

D 95,00 euro.

19 Wanneer de reële wisselkoers van de euro apprecieert, dan zullen goederen uit de eurozone ...

A duurder worden tegenover goederen van buiten de eurozone waardoor export daalt en import stijgt.

B goedkoper worden tegenover goederen van buiten de eurozone waardoor export stijgt en import daalt.

C duurder worden tegenover met goederen van buiten de eurozone waardoor export stijgt en import daalt.

D goedkoper worden tegenover goederen van buiten de eurozone waardoor export daalt en import stijgt.

Action 3— Welke vaste wisselkoersen bestaan er?

1 Zoek de munteenheden van de volgende landen. Vermeld aan welke munt ze gekoppeld zijn en wat de wisselkoers is.

a Bulgarije

b Bosnië: c Panama:

2 Noteer minstens vier andere landen die aan de Amerikaanse dollar zijn gekoppeld. Gebruik het internet.

proefversie©VANIN

Action 4— Welke zijn de tegenstellingen van vlottende en vaste wisselkoersen?

1 Lees aandachtig het artikel en verklaar de gemarkeerde stukken uit de tekst.

a De reële rente in Turkije bedraagt -22 procent.

b De president wil de economische orthodoxie op de kop zetten door via lagere rentes een lagere inflatie na te jagen.

c tuimelperte van de lira

d een land dat nagenoeg zijn volledige energiebehoefte in harde dollar moet invoeren

e snel slinkende deviezenreserves

Eind 2021: Een tuimelende Turkse munt en een diep negatieve reële rente jagen de officiële inflatie in Turkije naar 36 procent

Dat is ook meteen het hoogste niveau sinds de Turkse president Erdogan begin deze eeuw aan de macht kwam.

Januari 2022. De reële rente in Turkije bedraagt -22 procent (a). In 2021 knipte de centrale bank de rente bij tot 14 procent, terwijl de inflatie in december 2021 opgelopen was tot 36 procent.

De stijging van de levensduurte is zo opgelopen tot het hoogste peil sinds 2002, het jaar waarin huidig president Recep Tayyip Erdogan aan de macht kwam. Zijn populariteit steeg snel door een eind te maken aan de decennialange hyperinflatie en het land als opkomende economie op de kaart te ze en. Ironisch genoeg ze e diezelfde Erdogan die stabiliteit op de helling met een soort monetaire kamikaze die de 84 miljoen Turken in snel tempo aan het verarmen is. De president wil de economische orthodoxie op de kop ze en door via lagere rentes een lagere inflatie na te jagen.(c) Alle critici van dat controversiële beleid werden opgeruimd, zowel bij de centrale bank als bij het ministerie van Financiën.

Op dit ogenblik lijkt de kamikaze echter een resultaat te sorteren dat in lijn ligt met de economische orthodoxie: snel oplopende inflatie. Dit mede als gevolg van de bijbehorende tuimelperte van de lira (c), die tegenover de euro en de dollar in 2021 meer dan 40 procent van zijn waarde verloor.

Zware onderscha ing

proefversie©VANIN

Zo’n hallucinante daling is een ramp voor een land dat nagenoeg zijn volledige energiebehoefte in harde dollar moet invoeren (c). Het is die ingevoerde inflatie die nu begint door te sijpelen in de inflatiestatistieken.

Merk op dat die officiële cijfers volgens sommige ona ankelijke Turkse economen nog een zware onderscha ing van de echte stijging van de levensduurte in het land zijn. Een groep economen verenigd in ENAGrup schat de echte inflatie in het land in december op 83 procent.

Zo’n hallucinante daling is een ramp voor snel slinkende deviezenreserves (e) om de lira te ondersteunen en

Met de aankondiging van een soort spaardersgarantie kon Erdogan vlak voor Kerstmis de glijvlucht van de munt even een halt toeroepen en de lira zelfs de grootste dagwinst sinds 1983 bezorgen. ‘We hebben de economische doctrine op de kop gezet’, kraaide de Turkse president victorie. Intussen is de kostprijs van die bokkensprong duidelijk geworden: snel slinkende deviezenreserves (e) om de lira te ondersteunen en een spaardersgarantie die op termijn de schatkist flink wat geld kan kosten.

Naar: detijd.be

2 Lees aandachtig het artikel en verklaar de gemarkeerde stukken uit de tekst.

a De centrale bank kocht voor 47 miljard kronen (6,3 miljard euro) buitenlandse deviezen op in een poging een verdere stijging van de kroon tegen te gaan.

b In de feiten handhaaft de centrale bank al meer dan twee decennia de kroon binnen een veel engere vork.

c De sterke kroon voedde de jongste maanden de speculatie dat de Deense centrale bank de rente – die nu al 0,6 procent onder nul zit – verder zou moeten verlagen om de kroon af te remmen.

Een Deens luxeprobleem: een te sterke munt

De Deense centrale bank heeft in december miljarden euro’s moeten kopen om te vermijden dat de kroon te ver van haar spilkoers tegenover de eenheidsmunt zou afwijken.

Terwijl Turkije, eind 2021, snel de reserves aan het opbranden is bij pogingen om de tuimelende lira te stutten speelt zich in Denemarken een omgekeerd scenario af.

In december klom de kroon naar 7,436 per euro.

Dat is bijna een half procent boven de spilkoers en vormde het signaal voor de interventies.

Kopenhagen moest de jongste dagen en weken fors euro’s kopen om te vermijden dat de kroon te sterk zou stijgen. De centrale bank kocht voor 47 miljard kronen (6,3 miljard euro) buitenlandse deviezen op in een poging een verdere stijging van de kroon tegen te gaan (a).

De sterke kroon voedde de jongste maanden de speculatie dat de Deense centrale bank de rente – die nu al 0,6 procent onder nul zit – verder zou moeten verlagen om de kroon af te remmen (c).

Dat is een weinig aantrekkelijke optie in een land dat spaarders al jaren met negatieve rentes om de oren slaat.

Door de interventie, de grootste sinds begin 2015, zijn de buitenlandse reserves van Denemarken gestegen tot 530 miljard kronen (71 miljard euro). Denemarken koppelt sinds 1987 de kroon tegen dezelfde koers vast, eerst tegenover de Duitse mark en sinds 1999 tegenover de euro. Dat gebeurt rond een centrale koers van 7,46 kronen per euro, met een bandbreedte van 2,25 procent daarboven of -onder. In de feiten handhaaft de centrale bank al meer dan twee decennia de kroon binnen een veel engere vork (b).

Denemarken heeft van alle ontwikkelde landen de coronapandemie ongeveer het best doorstaan. Vorige maand stelde de Deense regering een lagere stimulus in het vooruitzicht voor 2022 om de naar eigen zeggen ‘ongelooflijke’ economie af te remmen.

Bron: tijd.be, 2022-01-xx

De Deense economie beperkte de pandemische krimp in 2020 tot 2 procent en zou volgens de prognoses van het Internationaal Monetair Fonds in 2021 3,8 procent herstel geboekt hebben. Met iets meer dan 5 procent werkloosheid kent het land bijna volledige tewerkstelling. De begroting is nagenoeg in evenwicht en de overheidsschuld beloopt minder dan 40 procent van het bruto binnenlands product.

Action 5— Hoe ziet de geschiedenis van de euro en de EMU eruit?

Gebruik de website van de Europese Unie en bekijk het filmpje op iDiddit om de vragen op te lossen. Vul aan.

ƒ Datum : Marjolinmemorandum: eerste voorstel tot

ƒ Datum : EMS-stelsel: wisselkoersmechanisme rond een

ƒ Datum : Europese Akte: Doel = gemeenschappelijke markt instellen

ƒ Datum 1989: Rapport : Plan tot in drie fasen

ƒ Datum : Start fase 1: Afschaffing

ƒ Datum : Verdrag van : EMU = Economische en Monetaire Unie

proefversie©VANIN

Welke waren de voorwaarden om te mogen deelnemen aan de euro (Maastrichtnormen)?

: dicht bij de 3 landen met de laagste inflatie om zo prijsstabiliteit te garanderen.

: maximaal van het bbp

Staatsschuld: maximaal

wisselkoers: laatste twee jaren binnen de marges van EMS gebleven

Lage : maximaal 2 % boven de drie landen met laagste rente

Datum : Start fase 2: Oprichting

Datum : keuze voor euro als naam voor gemeenschappelijke munt

Datum 1997: Stabiliteits- en groeipact

Datum 1998: beslissing over

Datum : Oprichting , vervangt EMI

Het eurosysteem bestaat uit de ECB en de Nationale banken van eurolanden; verantwoordelijk voor het monetair beleid binnen de eurozone.

ECB hoofdzetel: Frankfurt

Datum : Start fase 3

Datum 1999: Invoering euro

Datum 2002: Invoering euro

De landen die de euro gebruiken zijn:

proefversie©VANIN

BREAKING NEWS

1 Ga naar iDiddit. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2 Los de vragen op.

3 Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

CHECKLIST

Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

JA KAN BETER EXTRA OEFENMATERIAAL

1 Ik kan de werking van de nominale wisselkoers toelichten.

proefversie©VANIN

2 Ik kan de nominale wisselkoers berekenen.

3 Ik kan de werking van de reële wisselkoers toelichten.

4 Ik kan omschrijven wanneer er zich een appreciatie van een munt voordoet.

5 Ik kan omschrijven wanneer er zich een depreciatie van een munt voordoet.

6 Ik kan omschrijven wie de partijen op de valutamarkt zijn.

7 Ik kan het verschil tussen vlottende en vaste wisselkoersen toelichten.

8 Ik kan het verband tussen de wisselkoers en de betalingsbalans omschrijven.

Begrippenlijst Thema 2

1absoluut kostenvoordeel

1comparatief kostenvoordeel

Wanneer een land minder eenheden arbeiders moet inzetten voor de productie van product X in vergelijking met een ander land dan heeft dat eerste land een kostenvoordeel.

proefversie©VANIN

1douanetarief of importheffing

Comparatieve kostenvoordelen verwijzen naar de mogelijkheid van een land om een goed tegen lagere opportuniteitskosten te produceren in vergelijking met een ander goed.

Dat tarief zorgt ervoor dat de internationale marktprijs voor een product verhoogd wordt door een bijkomende heffing bij de import.

1dumpingBedrijven proberen soms een markt, in een ander land, binnen te geraken door hun producten aan lage prijzen en zelfs tegen verlies aan te bieden.

1handelsbalansDat is de export verminderd met de import.

1handelsopenheidsratio of openheidsgraad

1 infant industry

Dat is de som van export en import gedeeld door het bbp. De indicator meet de openheid of integratie van een land of regio in de wereldeconomie.

Dat is een industrie die nog nieuw en recent is en dus in de kinderschoenen staat.

1invoerquoteDe invoerquote is de verhouding van de waarde van de invoer van goederen en diensten ten opzichte van de totale waarde van het bbp.

1invoerquotumDat beperkt de toegelaten hoeveelheid van de import van een bepaald product voor een bepaalde tijd.

1nearshoringHet verplaatsen van activiteiten naar een onderneming in het buitenland dichter bij het oorspronkelijke land.

1niet-tarifaire belemmering

Dat zijn allerhande administratieve reglementeringen zoals kwaliteitsvereisten, gezondheids- en veiligheidsnormen.

1offshoringOffshoring betekent dat bepaalde activiteiten van een bedrijf naar een ander land dan het thuisland worden getransfereerd.

1opofferingskosten of opportuniteitskosten

De opportuniteitskosten zijn het beste alternatief dat iemand moet opgeven of moet ondergaan wanneer hij een bepaalde beslissing neemt.

1outsourcingOutsourcing is een bedrijfspraktijk waarbij een bedrijf een derde partij inhuurt om diensten te verlenen of goederen te produceren die voorheen intern door de eigen werknemers en het eigen personeel werden uitgevoerd.

1ruilvoet Dat is de hoeveelheid eenheden van het ene product die voor een eenheid van het andere product geruild moet worden.

1uitvoerquoteDat is de verhouding van de waarde van de uitvoer van goederen en diensten ten opzichte van de totale waarde van het bbp

1zelfvoorzieningsargument

2bandbreedte of fluctuatiemarge

2nominale bilaterale wisselkoers (= E)

2pariteit of spilkoers

proefversie©VANIN

2 reële bilaterale wisselkoers (= ε)

2relatieve verandering in inflatie percentage

Dat is wanneer een land maatregelen neemt om zichzelf veilig te stellen wat betreft voorziening van noodzakelijke goederen of diensten.

Dat is een boven- en ondergrens waarbinnen de vaste wisselkoers mag fluctueren.

Dat is de prijs van een munt in termen van een andere munt.

Dat is de waarde van een munt waartegen die munt ten opzichte van een andere munt wordt vastgelegd.

Dat is de nominale wisselkoers van de euro in dollar vermenigvuldigd met prijspeil in de eurozone (in euro) gedeeld door het prijspeil in VS (in US-dollar)

Dat is de inflatie in het binnenland vergeleken met inflatie in buitenland.

2relatieve verandering in interestvoet

Dat is de rente in het binnenland vergeleken met inflatie in buitenland.

2valutamarktDie markt bestaat uit duizenden ‘mensen’: importeurs en exporteurs, banken, internationale investeerders, speculanten, internationale reizigers en gespecialiseerde handelaren die valutamakelaars worden genoemd die valuta vragen of aanbieden.

2vaste wisselkoers

proefversie©VANIN

2vlottende of zwevende wisselkoersen

In dat systeem van wisselkoers bepaalt de monetaire overheid de waarde van de nationale munt ten opzichte van de vreemde valuta.

In dat systeem van wisselkoersen wordt de prijs van een munt bepaald door vraag en aanbod, zonder directe interventie van de centrale bank.

2wisselkoersDat is de prijs die iemand betaalt voor een eenheid van een vreemde munt.

proefversie©VANIN

THEMA 3 proefversie©VANIN

Groei en conjunctuur

proefversie©VANIN

Wat is inflatie?

INTRO

proefversie©VANIN

1 Lees de uittreksels uit een aantal krantenartikels.

Bron: standaard.be, 2023-02-14

Ook de inflatie in de eurozone lijkt over haar piek. Na recordprijsstijgingen van 10,60 procent in oktober wordt voor januari een inflatie van 8,50 procent verwacht. En voor het volledige jaar 2023 zou ze afzwakken tot respectievelijk 5,60 procent in de eurozone en zelfs 4,30 procent in ons land.

Bron: standaard.be, 2023-02-09

Een pakje friet werd 97 procent duurder in achttien jaar tijd.

Bron: tijd.be, 2023-10-31

De Belgische inflatie is in oktober gedaald naar het laagste peil sinds januari 2021. Volgens de Europese berekeningswijze is in ons land sprake van deflatie, een toestand van dalende prijzen.

‘Het is geleden van toen onze economie drastisch afkoelde door corona dat de inflatie nog zo laag was, en daarvoor van april 2015’, zegt Stijn Baert, professor arbeidseconomie aan de Universiteit Gent en lid van de Indexcommissie, op X. ‘Mocht die inflatie de komende maanden aanhouden - wat we verwachten - dan is dat zelfs te laag.’ Hij verwijst naar de doelstelling van de Europese Centrale Bank (ECB) die naar een inflatie van 2 procent in de eurozone streeft.

2 Veronderstel dat je in je geboortejaar 1 000,00 euro op je spaarboekje geplaatst hebt, hoeveel zou dat bedrag nu nog waard zijn volgens jou?

3 In dit level beantwoord je stap voor stap deze onderzoeksvragen:

– Wat is inflatie?

– Wat zijn de oorzaken en de gevolgen van inflatie?

– Hoe wordt inflatie gemeten?

Explore 1— Hoe wordt inflatie gemeten?

Inflatie meten

Inflatie is een stijging van het gewogen gemiddelde van het algemene prijspeil. In de definitie staat ‘algemeen prijspeil’ omdat niet alle prijzen in dezelfde periode gelijkmatig veranderen: sommige prijzen stijgen, andere dalen. ‘Gewogen gemiddelde’ betekent dat niet alle producten even zwaar doorwegen.

De inflatie wordt gemeten aan de hand van de jaarlijkse evolutie van de prijzen van een bepaalde korf met goederen. In die korf zitten producten en diensten die een gezin aankoopt. Sommige producten zoals elektriciteit, krijgen een zwaarder gewicht, andere producten zoals suiker, wegen minder zwaar door. Tweemaal per jaar voert de FOD Economie een huishoudbudgetonderzoek uit om bij 5 000 gezinnen vast te stellen wat hun uitgaven zijn. Daarnaast noteert de FOD in de winkels de prijzen van de verschillende producten. Sinds enkele jaren gebruikt hij ook data van de kassascanners en doet hij aan webscraping (informatie halen van websites). Op dit moment verzamelt de FOD alvast 33 % van de informatie over prijzen op die manier.

Om de inflatie te meten gebruikt de FOD Economie de consumptieprijsindex (CPI) of het indexcijfer van de consumptieprijzen. Dat cijfer meet de schommeling van het niveau van de CPI tussen twee perioden waarbij de eerste periode als vergelijkingsbasis geldt. Om de inflatie te meten wordt de consumptieprijsindex op een bepaald moment gelijkgesteld aan 100. Wanneer de FOD daarna de prijzen in de korf opnieuw meet en de consumptieprijsindex bedraagt 103, bedraagt de inflatie 3 %.

Om de consumptieprijsindex zo representatief mogelijk te houden, krijgt de korf met goederen en diensten ook regelmatig een update. Dan verdwijnen er producten, zoals een gps, en komen er nieuwe producten, zoals een dakkoffer, bij. Dat is vanzelfsprekend aangezien ons aankoopgedrag ook verandert.

proefversie©VANIN

1

a Noteer de productgroepen in de tabel met de gewichten van de productgroepen.

b Noteer van elke productgroep het gewicht in procent in 2023.

proefversie©VANIN

Ga naar iDiddit. Je vindt er de productgroepen van de consumptieprijsindex waarin de goederen van de korf zijn onderverdeeld.

2 Verwerk de gegevens met een rekenblad.

a Neem de categorieën inclusief hun percentages over in een werkblad.

b Stel de gegevens voor in een cirkeldiagram.

c Bewaar het resultaat in je portfolio. Maak een map voor elk thema en een submap voor elk level. Geef die submap de naam ‘Thema_3_Level_1’. Geef het bestand een duidelijke naam zoals ‘Explore_1_gewichtenschema’.

3 Zoek de recentste samenstelling van de consumptieprijsindex. Gebruik het internet. Noteer van elke productgroep het gewicht in de derde kolom van de tabel met gewichten van de productgroepen.

4 Welke drie uitgavenposten nemen bij een gemiddeld gezin samen een hap van zo’n 50 % uit het gezinsbudget?

5 Zoek de consumptieprijsindexen en de inflatiecijfers van de laatste vier maanden. Vervolledig de tabel volgens het voorbeeld. Gebruik het internet.

Explore 2— Welke factoren veroorzaken inflatie?

Oorzaken inflatie

Op korte termijn veroorzaken schokken – plotse wijzigingen in de vraag of het aanbod – inflatie. Een plotse wijziging in de vraag is een vraaginflatie of demand-pull inflatie. Wanneer de totale vraag op de markt groter is dan het totale aanbod, dan wakkert de toename van de vraag de inflatie aan. De marktvraagcurve verschuift naar rechts. Dat kan door een toename van de consumptie door de gezinnen, door de overheid of door een toename van de geldhoeveelheid.

Doen de wijzigingen zich aan de aanbodzijde voor, dan is er een kosteninflatie of cost-push inflatie. Wanneer de prijzen van de inputfactoren stijgen, daalt het aanbod. De aanbodcurve verschuift naar links. Niet alleen een sterke stijging van de grondstofprijzen, van de energiekosten of de loonkosten kan de prijs van de inputfactoren doen stijgen, maar ook natuurrampen, een monopolie, overheidsregulering, belastingen of hogere wisselkoersen.

Inflatie veroorzaakt vaak een sneeuwbaleffect dat een land in een inflatoire spiraal meezuigt. Dat wordt ook wel transitory inflation genoemd. Het wordt veroorzaakt door onevenwichten in de markt zoals hierboven beschreven. De transitory inflation is zelfherstellend aangezien het marktmechanisme een nieuw evenwicht zal vinden. januari

1 Toon op de volgende grafieken aan op welke manier de inflatie veroorzaakt wordt. Duid het oorspronkelijke prijsevenwicht en het nieuwe prijsevenwicht aan.

Grafiek 1: Demand-pull inflatie

Grafiek 2: Cost-push inflatie

proefversie©VANIN

2 Lees de teksten. Is er sprake van demand-pull inflatie of van cost-push inflatie?

Inflatie:

C

Inflatie:

De uitbraak van de coronapandemie zorgde voor een ander bestedingspatroon van gezinnen. Mensen mochten niet samenkomen, gingen niet op vakantie en gaven hun geld uit aan elektronica, fietsen en huis- en tuinmeubelen. Door de bestedingsschok steeg dan ook de prijs van die producten. A

De duurdere energie en de stijging van de prijs van veevoeder, veroorzaakt door de oorlog in Oekraïne, zorgden in de eerste plaats voor een stijging van de eierprijs begin 2023. Doordat de eierprijs op de markt toch relatief laag bleef, gingen de eierboeren zich niet engageren om nieuwe leghennen aan te schaffen. De capaciteit werd daardoor niet volledig benut. Daarnaast zorgde de vogelgriep voor een extra schok op de aanbodzijde. Dat veroorzaakte natuurlijk een krapte of een tekort.

BInflatie:

Door de oorlog in Oekraïne steeg de prijs van kunstmest en ook zonnebloemolie en graan werden door de oorlog veel duurder.

DInflatie:

Na een jaar van stijgende energieprijzen in 2022, die voor het grootste deel verantwoordelijk waren voor de hoge inflatie in veel Europese landen, zorgden vanaf eind 2022, begin 2023 de hoge voedselprijzen meer en meer voor het stuwen van de inflatie. Door de hoge inflatie stegen ook de lonen. Die hogere lonen zorgden er dan voor dat de prijs voor bewerkt voedsel steeg.

Explore 3— Wat zijn de gevolgen van inflatie?

Gevolgen inflatie

Inflatie kan zowel positieve als negatieve gevolgen hebben.

Positieve gevolgen van inflatie

Een beperkte inflatie heeft positieve gevolgen en is goed voor de economie want consumenten stellen hun aankopen niet uit zoals bij een daling van de prijzen. Daarom hanteert de Europese Centrale Bank zelfs 2 % inflatie als doelstelling. Daarnaast is inflatie positief voor wie schulden heeft. Geld is later immers minder waard door inflatie.

Negatieve gevolgen van inflatie

Een te sterke inflatie tast de koopkracht van de lonen aan. Door de prijsstijging kunnen consumenten met hetzelfde inkomen namelijk minder kopen.

Het buitenland zal dan op zoek gaan naar alternatieve partners omdat onze producten te duur geworden zijn. De export zal dus dalen als de inflatie in het buitenland lager is dan in België.

Inflatie tast het spaargeld aan. Wanneer je spaart en de inflatie is hoger dan het rendement op je spaarmethode, zoals een spaarboekje, wordt je geld minder waard. Inflatie is dus ook nadelig voor spaarders. Veronderstel dat er jaarlijks een rente van 2 % op je spaarboekje is en een inflatie van 3 %, dan krijg je misschien wel 20,00 euro op je spaarboekje van 1 000,00 euro, maar door de prijsstijging van 3 % ben je dus 1 % ‘armer’ geworden. De 2 % rente heet de nominale rente op je spaarboekje. Na aftrek van de inflatie, heb je de reële rente. In dit geval is dat -1 %.

Door inflatie moeten ondernemingen hun prijslijsten vaak aanpassen of moeten ze prijzen opnieuw onderhandelen met klanten.

Andere indexen

Naast de consumptieprijsindex is er in België ook nog de gezondheidsindex. Die is afgeleid van de consumptieprijsindex, maar dan zonder alcoholische dranken, tabakswaren en motorbrandstoffen. Het gezondheidsindexcijfer wordt gebruikt om de huurprijzen te indexeren of te verhogen. Daarnaast is er ook nog de afgevlakte index. Dat is de gemiddelde waarde van de gezondheidsindex in de voorbije vier maanden vermenigvuldigd met factor 0,98. De afgevlakte index wordt gebruikt voor de indexering van pensioenen, sociale uitkeringen en sommige lonen en wedden.

Inflatie beïnvloedt ook de arbeidsmarkt, aangezien het loon eraan aangepast. De indexaanpassing van overheidswedden en sociale uitkeringen gebeurt wanneer de afgevlakte index een bepaalde waarde overschrijdt, de zogenaamde spilindex. De automatische loonindexering in België zorgt ervoor dat de lonen stijgen wanneer een hoge inflatie een tijdje aanhoudt. Op zich lijkt de koopkracht daardoor behouden, maar aangezien de nominale lonen gestegen zijn, komen mensen in een hogere belastingschaal terecht en moeten ze dus meer belastingen betalen.

Het nadeel kan zijn dat door een aanpassing van de lonen, de kosten voor de producten stijgen. Daardoor kan de inflatie aangewakkerd worden. Door de inflatie kunnen lonen weer automatisch aangepast worden.

proefversie©VANIN

Naast de inflatie op basis van de consumptieprijsindex en de geharmoniseerde consumptieprijsindex (HICP), is er ook nog de kerninflatie. Die meet de evolutie van de consumptieprijzen zonder energie en onbewerkte voeding. Daarom zal de kerninflatie ook stabieler verlopen.

1 Leg de inflatie uit aan de hand van dit voorbeeld: Jouw budget bedraagt 100,00 euro. Met dat budget kun je 100 producten van 1,00 euro kopen.

a Stel dat de prijs van die producten een jaar later stijgt. Elk product kost nu 1,10 euro. Hoeveel producten kun je dan nog kopen?

proefversie©VANIN

b Met andere woorden, leg uit wat het gevolg is van de inflatie.

2 Veronderstel dat je op 2 januari 10 000,00 euro op je spaarboekje hebt en door een of andere crisis of oorlog, bedraagt de inflatie 8 %. Hoeveel is je 10 000,00 euro na een jaar waard?

3 Stel dat je in je geboortejaar 1 000,00 euro op je spaarboekje hebt gezet, hoeveel is dat nu waard?

4 Lees de volgende tekst.

a Hebben de prijsstijgingen een groot effect op de koopkracht van de Belgische bevolking?

b Verklaar schematisch hoe de loonindexering een inflatiespiraal kan veroorzaken.

In België zorgt de automatische loonindexering voor het behoud van koopkracht. De stijging van lonen gebeurt in sommige sectoren wanneer de spilindex wordt overschreden, in andere sectoren gebeurt dat een of meerdere keren per jaar op vaste tijdstippen. De impact van de hoge inflatie in België in 2022, veroorzaakt door de hoge energieprijzen, werd al snel kleiner dankzij de automatische loonindexering: de lonen stijgen ook wanneer het leven duurder wordt. Enkel België en Luxemburg hebben dat systeem. Dankzij die automatische loonindexering bleef de koopkracht in België ongeveer gelijk. Dat was niet zo in onze buurlanden. In Nederland daalde de koopkracht met ongeveer 6 %. In Duitsland was dat met 4 %. Terwijl de automatische loonindexering goed is voor de gezinnen, is dat niet erg gunstig voor de ondernemingen. De loonkosten stijgen immers voor de ondernemingen met als gevolg een verslechtering van de concurrentiekracht van de ondernemingen.

Explore 4— Hoe wordt de inflatie gemeten volgens de HICP?

Inflatie meten volgens HICP

De geharmoniseerde consumentenprijsindex (HICP) is een inflatiemaatstaf die de landen van de Europese Unie (EU) en de Europese Economische en Monetaire Unie (EMU) gebruiken. Hij is ontworpen om op een gestandaardiseerde manier inflatiecijfers van verschillende EU-lidstaten te monitoren en met elkaar te vergelijken.

De HICP wordt maandelijks berekend met behulp van een gemeenschappelijke methodologie die rekening houdt met de prijzen van een vooraf gedefinieerde korf aan goederen en diensten die de consumptiepatronen van een gemiddelde Europese consument vertegenwoordigen. Die korf bevat doorgaans uitgaven zoals voeding, kleding, huur, transport, gezondheidszorg en diverse andere goederen en diensten.

De HICP is voor de EU- en EMU-lidstaten een gemeenschappelijk referentiepunt om de inflatie te meten en dat is onder andere belangrijk om het economische beleid te coördineren en om te beoordelen of landen voldoen aan de criteria voor het aannemen van de euro als munteenheid.

Naar: statbel.fgov.be

proefversie©VANIN

Good to know

Waarin verschilt de HICP van de CPI?

De weging van het pakket aan goederen en diensten in de HICP is hoofdzakelijk gebaseerd op de nationale rekeningen. Op de lagere gedetailleerde niveaus wordt het huishoudbudgetonderzoek gebruikt. De CPI gebruikt op alle niveaus hoofdzakelijk het huishoudbudgetonderzoek.

De referentiepopulatie van de HICP bestaat uit private huishoudens (incl. toeristen in België) en bewoners in institutionele huishoudens (o.a. rusthuizen en instellingen). Voor de CPI bestaat de referentiepopulatie op dit moment uit private huishoudens met een referentiepersoon onder een maximale leeftijd.

In de HICP wordt een binnenlands bestedingsconcept gehanteerd, dat zijn bestedingen gedaan in België door de referentiepopulatie. Voor de CPI wordt een nationaal bestedingsconcept gehanteerd, dat zijn bestedingen gedaan door de referentiepopulatie ongeacht de locatie.

Voor de HICP wordt geen seizoencorrectie toegepast, voor de CPI wordt dat gedaan voor buitenlandse reizen en vakantiedorpen.

De solden werden in de CPI geneutraliseerd, in de HICP worden die in de maand opgenomen.

Voor huisbrandolie wordt de huidige prijs gebruikt in de berekening van de HICP. In de berekening van de CPI wordt een gewogen 12-maandelijks gemiddelde gehanteerd.

Bron: statbel.fgov.be

Vul de tabel aan met de cijfers van september 2023 en met de recentste cijfers. Gebruik het internet.

SEPTEMBER 2023

proefversie©VANIN

Inflatie volgens de CPI

Kerninflatie

HICP

Explore 5—

Hoe ziet de evolutie van de inflatie eruit?

Evolutie inflatie

Wanneer je de evolutie van de inflatie wilt nagaan, moet je eerst bepalen welke inflatie je wilt bestuderen. Enerzijds is er de consumptieprijsinflatie die het stijgingspercentage van de consumptieprijsindex (CPI) weergeeft. Anderzijds is er de kerninflatie.

Bestudeer grafiek 3 en 4 en vul de tekst aan.

In de jaren 1960 bevond de inflatie zich tussen en . Midden de jaren ‘70 schoot de inflatie omhoog tot zelfs boven

. Tussen 1976 en 1980

de inflatie en was er sprake van Daarvan was ook sprake tussen 1983 en en tussen 1994 en . Tussen 1980 en 1983 was er opnieuw een van de inflatie. Tussen 2000 en 2012 was de inflatie relatief stabiel en bedroeg ze gemiddeld . Tussen bedroeg de inflatie gemiddeld amper 1,5 %. Na de covidcrisis en aangewakkerd door de energiecrisis was er een van de inflatie na 2020.

Grafiek 3: Evolutie van de inflatie in België in procent (1961-2022)

Bron: Statbel.fgov.be

proefversie©VANIN

Grafiek 4: Evolutie van de inflatie in België in procent (2013-2022)

Bron: NBB

Je weet al dat inflatie een stijging van het algemene prijspeil is. Het omgekeerde bestaat ook, met name deflatie. Dat is een daling van de prijzen. Op het eerste gezicht lijkt een daling van de prijzen goed voor de consument aangezien de prijzen dan lager zijn. Het probleem bij deflatie is echter dat de consument zijn aankopen uitstelt, hij denkt dat de prijzen nog verder zullen dalen. Daardoor wordt er minder aangekocht en dus moet er minder geproduceerd worden. Wanneer er minder geproduceerd wordt, kan het zijn dat ondernemingen mensen moeten ontslaan.

Eind 2022 zaten de magazijnen in België tjokvol omdat ondernemingen tijdens en na corona omwille van aanvoerproblemen extra voorraden hadden aangelegd. Door de hoge energiekosten in 2022 hielden gezinnen minder geld over om aan andere zaken uit te geven. De voorraden bleven daardoor hoog in de ondernemingen. Om die kwijt te geraken zullen ze de prijzen moeten laten zakken. Begin 2023 kon je in de supermarkt al acties zien zoals ‘2 kopen, 1 gratis’.

Surf naar de website van de Nationale Bank van België (Statistieken) en zoek de evolutie van de inflatie.

a In welk jaar was er deflatie? Bekijk de cijfers van de afgelopen twintig jaar.

proefversie©VANIN

b In welke maanden van welk jaar was er sprake van deflatie? Bekijk de cijfers van de afgelopen 150 maanden.

TO THE POINT

Meten van inflatie

Inflatie is de stijging van het algemene prijspeil. De inflatie wordt gemeten aan de hand van de consumptieprijsindex. Voor de consumptieprijsindex (CPI) worden de prijzen van een korf goederen en diensten waaraan een gezin geld besteedt, bijgehouden. De inflatie wordt gemeten aan de hand van het niveau van de CPI tussen twee perioden.

Oorzaken van inflatie

Inflatie kan veroorzaakt worden doordat de vraag toeneemt terwijl het aanbod nagenoeg gelijk blijft: door de stijging van de vraag, stijgen de prijzen. Inflatie kan ook veroorzaakt worden door een verandering aan de aanbodzijde. Dat is vooral het geval wanneer de kosten van de inputfactoren zoals grondstoffen en loonkosten stijgen. Dit wordt ook wel transitory inflation genoemd. Het wordt veroorzaakt door onevenwichten in de markt zoals hierboven beschreven. Die transitory inflation is zelfherstellend aangezien het marktmechanisme een nieuw evenwicht zal vinden.

Gevolgen van inflatie

Een beperkte inflatie, van bijna 2 %, is goed voor de economie want dan stellen consumenten hun aankopen niet uit. Inflatie is ook positief voor wie schulden heeft, aangezien het geld in de toekomst minder waard is dan op heden.

Sterke inflatie tast echter de koopkracht aan. Het geld dat een consument nu heeft, is in de toekomst minder waard. Inflatie tast ook het spaargeld aan. De nominale rente is de rente die je krijgt op bijvoorbeeld je spaarboekje. Wanneer je de inflatie ervan aftrekt, verkrijg je de reële rente.

Hogere prijzen in een bepaald land zorgen ervoor dat de producten duurder zijn dan de producten van de buurlanden. Dat komt de binnenlandse concurrentiekracht niet ten goede.

Naast de consumptieprijsindex is er ook de gezondheidsindex. Dat is de consumptieprijsindex zonder tabakswaren, motorbrandstoffen en alcohol. Op basis daarvan worden huurprijzen geïndexeerd. De afgevlakte index, een gemiddelde van de gezondheidsindex van de afgelopen vier maanden vermenigvuldigd met een factor 0,98, wordt gebruikt voor de indexering van pensioenen, sociale uitkeringen en sommige lonen en wedden.

De indexaanpassing van overheidswedden en sociale uitkeringen gebeurt wanneer de afgevlakte index een bepaalde waarde overschrijdt, de zogenaamde spilindex. De automatische loonindexering in België zorgt ervoor dat de lonen stijgen wanneer een hoge inflatie een tijdje aanhoudt. De geharmoniseerde consumentenprijsindex (HICP) is een inflatiemaatstaf die wordt gebruikt door de landen van de Europese Unie (EU) en de Europese Economische en Monetaire Unie (EMU). Het is ontworpen om op een gestandaardiseerde manier inflatiecijfers tussen verschillende EU-lidstaten te vergelijken.

Naast de inflatie op basis van de consumptieprijsindex en de HICP, is er ook nog de kerninflatie. Die meet de evolutie van de consumptieprijzen zonder energie en onbewerkte voeding. Daarom zal de kerninflatie ook stabieler verlopen.

Het omgekeerde van inflatie bestaat ook, met name deflatie. Dat is een daling van de prijzen.

proefversie©VANIN

Action 1— Hoe ziet de evolutie van inflatie eruit?

1 Zoek de index- en inflatiecijfers van de laatste vier maanden. Gebruik het internet. Een voorbeeld werd gegeven.

Tip:

proefversie©VANIN

2 Ga naar iDiddit. Je vindt er een tabel met de inflatiecijfers.

a Vul de tabel aan met de inflatiecijfers tot op heden.

b Maak in een werkblad een grafiek van de evolutie van de totale inflatie.

c Maak een grafiek van de evolutie van de inflatie van de drie groepen die de grootste hap uit het gezinsbudget nemen.

d Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

3 Werk in groepen. Noteer in een tabel, in een onlinegedeeld werkblad vijf producten die je in een supermarkt vindt. Wees heel specifiek.

a Vermeld de prijs van de producten in de tweede kolom.

b Kijk drie à vier maanden later nog eens naar de prijs van die producten. Noteer de prijs in de derde kolom.

c Bereken het procentuele verschil in de laatste kolom.

d Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Action 2— Op welke manier komt inflatie in de actualiteit aan bod?

1 Zoek vier krantenartikels met betrekking tot inflatie.

a Bewaar de artikels in je map of geef onlineartikels een duidelijke naam en bewaar ze in je portfolio.

b Kies een artikel en vat de kern van dat artikel samen.

proefversie©VANIN

2 Ga naar de inflatietool van Wikifin. Vul er de volgende gegevens in.

a Je hebt een startbedrag van 1 000,00 euro.

b Er is een inflatie van gemiddeld 2 %.

c Hoeveel is die 1 000,00 euro nog waard na tien jaar?

d Hoeveel is die 1 000,00 euro nog waard na twintig jaar?

e Doe hetzelfde voor een inflatie van 3 % en ga na wat de waarde na tien en na twintig jaar is.

Action 3— Hoe kun je als belegger rekening houden met inflatie?

1 Je hebt intussen al geleerd dat je geld op je spaarboekje en in je spaarpot wegkwijnt door inflatie. Om toch nog geld over te houden, kun je je geld beleggen. Lees de volgende korte tekst.

Uit onderzoek van de afgelopen 120 jaar blijkt dat beleggen in aandelen het meeste rendement oplevert. Wanneer je kijkt naar het rendement van de aandelen van bijvoorbeeld de 500 grootste ondernemingen in Amerika, dan bedraagt het reëel rendement van de aandelen van die ondernemingen 6,50 procent per jaar en dat ondanks de sterke dalingen die de aandelen kenden ten tijde van de Eerste en de Tweede Wereldoorlog, de Grote Depressie in 1929, de grote recessie in 2008, de coronacrisis … Reëel rendement betekent ‘na inflatie’. Met andere woorden wanneer je een goed gespreide aandelenportefeuille hebt, met aandelen van ongeveer twaalf ondernemingen uit verschillende sectoren, zou je dat jaarlijks 6,50 % rendement opleveren.

2 Veronderstel nu dat je 1 000,00 euro belegt in twaalf verschillende aandelen. Hanteer 6,50 % jaarlijks nettorendement, dus na inflatie.

a Hoeveel is die 1 000,00 euro na tien jaar waard?

b Hoeveel is die 1 000,00 euro na twintig jaar waard?

c Hoeveel is 10 000,00 euro waard na twintig jaar aan dat rendement?

Action 4— Hoe ontstaat inflatie?

Lees de tekst.

a Markeer de oorzaken van transitory inflation in het geel.

b Markeer de oorzaken van structurele inflatie in het groen.

proefversie©VANIN

Vraagschok: De remedie voor hoge prijzen? Hoge prijzen!

In het kielzog van de coronapandemie steeg de verkoop van tweedehandswagens met enkele tientallen procenten tussen 2020 en 2022. Daardoor stegen ook de prijzen met bijna 40 %. De oorzaak was onder andere tekort aan chips en het feit dat de consumenten voorzichtiger waren met grote uitgaven. De hogere prijzen waren duidelijk aangewakkerd door de hoge vraag naar de tweedehandswagen. Het marktmechanisme schoot in werking, mensen kochten na 2022 minder tweedehandswagens en ook de prijzen daalden.

Aanbodschok

Structurele inflatie

In tegenstelling tot transitory inflation bestaat er ook structurele inflatie. Dat is vaak een langetermijnfenomeen. Die vorm van inflatie corrigeert zichzelf maar kan zichzelf wel versterken.

Wanneer er een te laag aanbod is, stijgen de prijzen waardoor de producenten gestimuleerd worden om hun output te verhogen, knelpunten op te lossen en uit te breiden. Het aanbod stijgt waardoor het marktmechanisme de prijs doet dalen.

Structurele inflatie wordt aangedreven door significante veranderingen in de structuur van de economie die de oorspronkelijke relatie tussen vraag en aanbod alsook het prijsmechanisme kan verstoren. Zo zal bij te weinig concurrentie, denk maar aan een monopolie, de prijs sneller stijgen. Na de covidpandemie en de tekorten in Azië trachten de Europese ondernemingen om hun productie dichterbij te halen. Door de hogere lonen, stijgen de productiekosten en dus ook de prijzen.

Een verhoging van de rente kan de twee hierboven beschreven oorzaken van inflatie niet oplossen. Monetair beleid werkt hier dus niet.

De prijs op de markt dient dus als signaalfunctie en zal de consument en producent ertoe aanze en te reageren waardoor de prijs zich ook zal aanpassen. Deze vormen van transitory inflation zullen zichzelf oplossen.

In de komende decennia tot 2050 zal de wereldbevolking ouder dan zestig jaar verdubbelen. De werkende bevolking zal niet kunnen voldoen aan die stijgende vraag naar goederen en diensten van die oudere bevolking waardoor de prijzen zullen stijgen. Doordat bedrijven en consumenten willen vergroenen, zal er een grote investering plaatsvinden in nieuwe, groenere technologieën. Ook dit zal leiden tot hogere prijzen op middellange termijn.

Bron: Statista.com

Good to know

Er bestaat ook nog zoiets als stagflatie, een samentrekking van inflatie en stagnatie. Stagflatie is een economische situatie waarin er zowel inflatie heerst als hogere werkloosheid en groeivertraging.

BREAKING NEWS

1 Ga naar iDiddit. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2 Los de vragen op.

3 Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

CHECKLIST

Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

JA KAN BETER EXTRA OEFENMATERIAAL

proefversie©VANIN

1 Ik kan het begrip ‘inflatie’ toelichten.

2 Ik kan het begrip ‘consumptieprijsindex’ toelichten.

3 Ik kan de gevolgen van inflatie toelichten.

Wat is economische groei?

INTRO

proefversie©VANIN

1 Bekijk aandachtig de wereldkaart met de groeipercentages van het bruto binnenlands product (bbp).

a Vergelijk de Belgische situatie met die van andere landen (situatie in andere landen van de EU, Azië, Afrika, Amerika …).

b Surf via iDiddit naar de interactieve grafiek op de website van het imf (Internationaal Monetair Fonds) (zie iDiddit).

 Hoe was de situatie van 2020 tot 2022? Kun je verklaren waarom de situatie zo was?

 Wat is de prognose voor de komende jaren?

Grafiek 1: De groei van het bbp in de wereld (2024)

2 Analyseer de volgende infographic. Ze geeft weer in welke mate België de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s) behaald heeft. De kleuren geven de huidige stand van zaken aan. De pijlen geven aan in welke mate België op weg is om die doelen tegen 2030 te bereiken. Surf via iDiddit naar een site waar je per SDG ook de indicatoren van andere landen kunt bekijken.

Grafiek 2: SDG’s in België

Forum

Nu je de gegevens uit grafiek 1 en grafiek 2 grondig bestudeerd hebt, ben je trots om in België te wonen? Waarom (niet)?

proefversie©VANIN

3 In dit level beantwoord je stap voor stap deze onderzoeksvragen:

– Wat is economische groei?

– Hoe wordt economische groei gemeten?

– Wat is het gevolg van innovatie op de economische groei? Is economische groei een goede indicator voor welwaart en welzijn?

Explore 1— Hoe wordt economische groei gemeten? Economische groei meten

De term ‘economische groei’ wordt in de economische berichtgeving zeer veel gebruikt in de context van welvaart. Economische groei is namelijk de toename van de productie op lange termijn en dat is een maatstaf voor de welvaart van een land.

Om economische groei te meten moet je het huidige bbp met het bbp van de voorgaande jaren vergelijken. Dat is een gangbare methode om de toename of afname van de economische activiteit vast te stellen.

Een afname van economische activiteiten ten opzichte van de voorgaande periode, met andere woorden een negatieve economische groei, wordt aangeduid als economische krimp.

Bij een toename van economische activiteiten is er sprake van positieve economische groei: de economische activiteit neemt toe ten opzichte van de voorgaande periode.

Er bestaan twee soorten bbp: het nominaal en het reëel bbp.

Het nominaal bbp of het bbp tegen lopende prijzen geeft de productie weer tegen de marktprijs die op dat ogenblik geldt. Een stijging van het bbp kan dan te danken zijn aan een stijging van de prijzen, de geproduceerde hoeveelheden of een combinatie van beide.

nominaal bbp = q * p met p de marktprijs van dat ogenblik

Het reëel bbp meet de productie tegen constante prijzen van een bepaald referentiejaar of basisjaar waardoor de volumegroei tot uiting komt in de cijfers. Het reëel bbp sluit de invloed van prijsstijgingen of -dalingen uit.

reëel bbp = q * pbasisjaar

1 In tabel 1 staan de geproduceerde hoeveelheden en de geldende prijs van 2021 tot 2023.

a Bereken de groei van de geproduceerde hoeveelheid, het nominaal en reëel bbp en de groeipercentages.

Vul de gegevens aan in de tabel. Gebruik eventueel een rekenblad.

b Wat geeft het best de groei in volume weer? Leg uit.

Tabel 1: Groei van het bbp

2 Ga naar iDiddit. Je vindt er een tabel met het bbp van België tegen lopende en tegen vaste prijzen.

a Welk basisjaar wordt gebruikt om het reëel bbp weer te geven? Leg uit.

proefversie©VANIN

b Bereken in het werkblad de jaarlijkse reële groei.

c Welke methode gebruikt de Nationale Bank van België om de economische groei te meten? Leg uit.

Tip:

Zoek bij de kerncijfers in de statistieken van de NBB.

d Stel de evolutie van het bbp tegen lopende en reële prijzen en de groei van het reëel bbp voor in één grafiek.

 Gebruik een secundaire as voor de groei van het reëel bbp.

 Neem de trendlijn van de groei van het reëel bbp op.

 Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

 Welke lijn stelt de economische groei voor?

 Verklaar de ‘groei’ in 2009 en 2020.

Explore 2— Geeft het bbp of het bbp per capita de economische groei het best weer?

Weergave economische groei

De groei van het reëel bbp geeft de stijging van de welvaart weer. Dat betekent echter niet dat de koopkracht van de inwoners van dat land is gestegen. Het aantal inwoners van een land verandert immers ook. Wanneer de bevolking procentueel meer is aangegroeid dan het reëel bbp, is de koopkracht per inwoner of de welvaart per inwoner afgenomen.

De groei van het bbp per capita of per hoofd van de bevolking geeft een betere indicatie van de economische groei of welvaart. Op basis daarvan kun je de economische groei van verschillende landen vergelijken.

1 Bekijk tabel 2 met het bbp tegen lopende prijzen van een aantal Europese landen. Wat kun je besluiten in verband met de welvaart of economische groei van België:

a in vergelijking met de andere landen uit de tabel?

proefversie©VANIN

b van 2020 tot 2022?

Tabel 2: Bbp tegen lopende prijzen uitgedrukt in miljoen euro

2

a Analyseer het verschil tussen België en Duitsland. Wat stel je vast?

proefversie©VANIN

b Waarom is het bbp per capita van Luxemburg zo groot?

c Bespreek de situatie van België ten opzichte van het Europese gemiddelde.

d Bereken de groei van het reëel bbp per capita van 2021 naar 2022. Noteer dat in de laatste kolom. Doe dat met een rekenblad of gebruik het basisbestand op iDiddit.

Tabel 3: Reëel bbp per capita uitgedrukt in euro

Beperkingen van het bbp als welvaartsindicator

In de vorige Explores heb je gezien dat economische groei uitgedrukt wordt aan de hand van het reëel bruto binnenlands product (per capita). Dat is nochtans geen ideale indicator voor welvaart.

proefversie©VANIN

Welvaart, ook wel bekend als ‘brede welvaart’, wordt in de welvaartstheorie gedefinieerd als de maximalisatie van behoeften binnen de beperkte middelen die beschikbaar zijn. De bedenkers van die theorie, waaronder de Amerikaanse econoom en Nobelprijswinnaar Simon Kuznets (1901-1985), gaven al aan dat het bbp helemaal geen maatstaf is voor het welvaartsniveau. Het vertegenwoordigt slechts de waarde van alle tegen marktprijzen verhandelde goederen binnen een afgebakend gebied gedurende een bepaalde periode. Vanaf de vroegste economen, zoals Adam Smith (1723-1790), is duidelijk dat welvaart meer omvat dan alleen materieel welzijn; het omvat ook immateriële aspecten zoals onderwijs. Dat vormt de vanzelfsprekende link tussen bbp en brede welvaart.

Het reëel bbp per capita heeft belangrijke beperkingen als indicator voor brede welvaart.

De productie in de informele sector is niet in het bbp verrekend. Die sector bestaat uit inkomen uit ongeregistreerd werk, zoals zwartwerk. In sommige, vooral arme landen maar ook België, is de informele sector groot.

Onbetaalde arbeid wordt ook niet meegenomen bij de berekening van het bbp. Bij bijvoorbeeld vrijwilligerswerk en huishoudelijk werk wordt er geen inkomen verdiend, maar worden mensen wel geholpen. Daardoor stijgt de welvaart, zonder dat dat te merken is in het bbp. De welvaart in enge zin stijgt. Een andere belangrijke categorie van ongeprijsde effecten is het gebruik van grondstoffen en milieu. Dat omvat negatieve externe effecten die niet verrekend zijn in de huidige marktprijzen van producten. Daardoor is de basis voor de berekening van het bbp niet juist als een maat van maatschappelijk welzijn.

Het reëel bbp houdt geen rekening met de verdeling van welvaart over de bevolking van een land. Een land kan een hoog bbp per capita hebben, maar wat als die rijkdom in handen is van bijvoorbeeld slechts 10 % van de bevolking?

Good to know

Distinctions must be kept in mind between quantity and quality of growth, between its costs and return, and between the short and the long term. Goals for more growth should specify more growth of what and for what.

Simon Kuznets in H. D. Croly eds. ‘About rethinking the system of national accounting’, The New Republic, 1962, Vol. 147, p. 29.

How selfish soever man may be supposed, there are evidently some principles in his nature, which interest him in the fortune of others, and render their happiness necessary to him, though he derives nothing from it except the pleasure of seeing it.

A. Smith, The Theory of Moral Sentiments Part I, 1759.

1 Lees het onderstaande fragment uit het dossier Zwartwerk van het economische tijdschrift Trends.

a Hoe kan de omvang van zwartwerk gemeten worden?

proefversie©VANIN

b Leg uit. Zwartwerk is een vorm van:

 sociale fraude.

 fiscale fraude.

c Hoeveel euro zou het opleveren als het zwartwerk in België zou dalen tot het niveau van Nederland.

Het land van ‘moet alles op factuur?’: zwartwerk in België, de cijfers

De zwarte economie is in België goed voor zo’n 15,4 procent van het bruto binnenlands product (bbp), leren verschillende internationale onderzoeken. 77 miljard euro van de welvaart in ons land wordt dus in het zwart gecreëerd. Daarmee staan we in de Europese top vijf en hoger dan onze buurlanden Duitsland (10 %), Frankrijk (12 %) en Nederland (7,5 %).

Het gewicht van de zwarte economie daalt weliswaar al twintig jaar. In 2003 was nog 21,3 procent van ons bbp zwarte economie. Bron: knack.be, 2023-07-12

2 Surf via iDiddit naar een interessante bron. Hoeveel wordt er in België (bij benadering) uitgegeven aan:

 sociale bescherming en gezondheidszorg van de burgers (RSZ)?

 onderwijs?

 kinderbijslag en andere gezinstoelagen?

proefversie©VANIN

Forum

Zou jij zwartwerken als je daardoor geen belasting moet betalen op dat inkomen? Of omgekeerd: zou jij een persoon in het zwart betalen die aan het huis komt werken als je weet dat je dan 20 % minder moet betalen?

Explore 4— Is de Human Development Index (HDI) een goede indicator om de welvaart van een land te meten?

HDI als indicator van economische groei

In de afgelopen decennia zijn er meerdere maatstaven ontwikkeld om welvaart in de brede zin te meten. Oorspronkelijk lag de focus op duurzame ontwikkeling (de Sustainable Development Goals – VN, 2015). Toen het eerst over duurzame economische groei gesproken werd, werd niet bedoeld dat er rekening gehouden moest worden met de beperkte grondstoffen die onze aarde biedt, maar wel met een groei die aangehouden moest worden. Stilaan kwam er uit meer en meer hoeken kritiek op het pure gebruik van bnp of bbp als maatstaf voor de economische groei. Wat met het milieu? En het welzijn? Grafieken van bbp’s lijken oneindig te blijven stijgen. Kijk maar naar grafiek 2.

Grafiek 3: Bbp van de wereld, uitgedrukt in biljoen US-dollar (een biljoen is duizend miljard) tegen constante prijzen van 2015

Op grafiek 2 zie je dat de globale economie blijft groeien. Kan de wereld die groei handhaven? In een systeem van een lineaire economie worden steeds nieuwe grondstoffen gebruikt om goederen te produceren. De aarde is echter niet onuitputtelijk en we kunnen nog lang niet naar andere planeten om extra grondstoffen aan te voeren. De laatste decennia ontstaat meer en meer kritiek op de oude economische modellen en ontstaan er nieuwe modellen.

In 1990 ontwikkelde de Pakistaanse econoom Mahbub ul Haq de Human Development Index (HDI) of de index van de menselijke ontwikkeling, een maatstaf die onder andere de Verenigde Naties (VN, Engels UNO: United Nations Organization) vandaag gebruiken. De HDI geeft de welvaart in een land weer aan de hand van drie duidelijk omschreven indicatoren.

De gezondheid wordt gemeten aan de hand van de levensverwachting bij de geboorte.

proefversie©VANIN

De levensstandaard wordt gemeten aan de hand van het bruto nationaal inkomen per capita.

De onderwijsprestaties worden gemeten aan de hand van het aantal jaren scholing dat een volwassene van 25 jaar heeft gehad en het gemiddelde aantal jaren scholing dat een kind krijgt.

Op basis van de HDI wordt een land ingedeeld in een categorie van lage naar hoge menselijke ontwikkeling en dat geeft in combinatie met het bbp een grondiger inzicht in de werkelijke welvaartstoestand in een land. De Verenigde Naties publiceren jaarlijks de HDI.

Inmiddels is er ook de PHDI (Planetary pressures-adjusted Human Development Index) die ook met de volgende milieufactoren rekening houdt: de uitstoot van koolstofdioxide per capita van dat land, de materiële voetafdruk die meet hoeveel metalen en fossiele brandstoffen er worden gebruikt bij de productie van goederen en diensten die dat land verbruikt.

proefversie©VANIN

Good to know

A billion is geen biljoen!

NEDERLANDS ENGELS IN CIJFERS

miljard billion

biljoen trillion

biljard quadrillion

triljoen quintillion

1 000 000 000

1 000 000 000 000

1 000 000 000 000 000

1 000 000 000 000 000 000

Surf via iDiddit naar de website van de Verenigde Naties.

b Wat is de Nederlandse term voor ‘gross national income per capita’?

Tabel 4: Samenstelling van de HDI van België

c Wat is de betekenis van de waarde van de HDI voor België? Is die goed of slecht? Leg uit.

d Wat is de betekenis van de waarde van de ‘GNI per capita rank minus HDI rank’?

proefversie©VANIN

e Is het goed dat het getal positief is? Leg uit.

Explore 5— Welke instrumenten zijn er nog om de welvaart te meten?

Andere instrumenten om economische groei te meten

Er bestaan nog tal van andere indicatoren voor welvaart. Het zijn meestal synthetische indicatoren omdat er meerdere factoren worden geïntegreerd.

De Better Life Index van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, Engels OECD: Organisation of Economic Co-operation and Development) dient om 41 welvarende landen te vergelijken op basis van 11 verschillende aspecten van welzijn. Daarbij wordt onder meer gekeken naar inkomen, onderwijs, gezondheid, werk-privébalans, veiligheid, sociale relaties, milieukwaliteit, levenstevredenheid en meer.

Bij de Better Life Index kun je je eigen ranglijst samenstellen op basis van de factoren die je belangrijk vindt. Je kunt dan de landen van de OESO met elkaar vergelijken volgens jouw criteria.

Het Bruto Nationaal Geluk is een maatstaf voor het subjectief welzijn. Jaarlijks stellen de Verenigde Naties het World Happiness Report op waarin 158 landen gerangschikt zijn op hun mate van geluk. De ranking is opgesteld op basis van zes variabelen die volgens de onderzoekers een gelukkig leven bepalen: een lange levensverwachting, voldoende sociale ondersteuning, onderlinge vrijgevigheid, vrijheid in het maken van levenskeuzes, weinig corruptie en een hoog bruto binnenlands product. Volgens de VN leidt een gelukkiger land tot economische en sociale vooruitgang waarbij ‘vooruitgang’ niet staat voor economische groei, maar voor meer geluk en welzijn van mensen. Dat wordt gemeten aan de hand van levenstevredenheidsenquêtes. Die polsen aan de hand van een of meerdere vragen, naar hoe goed mensen zélf denken dat hun leven voor hen gaat op een schaal van 1 tot 10. De wetenschappers onderzoeken het subjectief welzijn, namelijk de mate waarin een inwoner zelf vindt dat zijn leven goed gaat.

1 Ga naar iDiddit en bekijk het filmpje over de werking van de Better Life Index. Is dat een indicator om de economische groei te meten?

2 Surf via iDiddit naar de website van de Better Life Index van de OESO.

a Exploreer de site.

b Leunen bepaalde aspecten aan bij het bbp per capita als indicator voor welvaart? Indien ja welk(e)?

proefversie©VANIN

c Zijn er aspecten die overeenkomen met de HDI? Indien ja, welk(e)?

d Vergelijk de onderstaande afbeelding met de laatst beschikbare gegevens. Welke verschillen stel je vast?

Grafiek 4: Better Life Index

3 Bekijk aandachtig grafiek 5.

a Kun je uit de grafiek afleiden dat de rijkdom van een land (bbp per capita) een belangrijke parameter is om hoog te scoren in de World Happiness Index? Leg uit.

GRAFIEK

b Komt inkomensgelijkheid tot uiting in de index?

c Welke aspect uit de PHDI komt niet aan bod in de World Happiness Index?

proefversie©VANIN

Het World Happiness Report definieert ‘dystopia’ als dat stuk van geluksbeleving dat de opstellers niet kunnen verklaren aan de hand van vermoedelijk onderliggende oorzaken van levensgeluk, zoals bbp per capita, corruptie ... Good to know

Grafiek 5: Ranking van de landen volgens de World Happiness Index 2020-2022

1. Finland (7 804)

2. Denmark (7 586)

3. Iceland (7 530)

4. Israel (7 473)

5. Netherlands (7 403)

6. Sweden (7 395)

7. Norway (7 315)

8. Switzerland (7 240)

9. Luxembourg (7 228)

10. New Zealand (7 123)

11. Austria (7 097)

12. Australia (7 095)

13. Canada (6 961)

14. Ireland (6 911)

15. United States (6 894)

16. Germany (6 892)

17. Belgium (6 859)

18. Czechia (6 845)

19. United Kingdom (6 796)

20. Lithuania (6 763)

129. Tanzania (3 694)

130. Comoros (3 545)

131. Malawi (3 495)

132. Botswana (3 495)

133. Congo (Kinshasa) (3 207)

134. Zimbabwe (3 204)

135. Sierra Leone (3 138)

136. Lebanon (2 392)

137. Afghanistan (1 859)

Explained by: GDP per capita

Explained by: social support

012345678

Explained by: healthy life expeciancy

Explained by: generosity

Dystopia (1.78) – residual

Explained by: freedom to make life choices

Explained by: perceptions of corruption

95% confidence interval

Bron: https://happiness-report.s3.amazonaws.com/2023/WHR+23_Statistical_Appendix.pdf

Explore 6— Welke invloed hebben disruptieve factoren en innovatie op de economische groei?

Disruptieve factoren

Volgens de Oostenrijkse econoom Schumpeter (1883-1950) vormen innovatie en technologische vooruitgang de drijvende krachten achter economische groei. Door voortdurende technologische ontwikkelingen verdwijnen bepaalde sectoren in de economie om plaats te maken voor innovaties. Dat veroorzaakt nieuwe industriële cycli die leiden tot een toename van de vraag. Ondernemingen die de innovaties niet kunnen bijhouden, worden overbodig en moeten noodgedwongen sluiten. Groei wordt daarom gezien als een voortdurende cyclus van creatie, vernietiging en herstructurering, ofwel creatieve destructie.

In 1997 verfijnde Harvardhoogleraar Clayton Christensen (1952-2020) dat fundamentele concept tot ‘disruptieve innovatie’. Bestaande ondernemingen falen door disrupties. Een disruptie is een nieuw product of een nieuwe dienst, een nieuw businessmodel of een plotse technologische vernieuwing die een bestaande economie ontwricht. Vooral technologische vernieuwing is een belangrijke oorzaak want bijvoorbeeld robotisering, digitalisering en artificial intelligence (AI) zijn goedkoper, gemakkelijker te gebruiken, gericht op nieuwe doelgroepen … Veel ondernemingen zien een disruptieve innovatie aankomen maar doen niets tot het te laat is om zich aan te passen.

Bestaande ondernemingen willen over het algemeen hun meest winstgevende en veeleisende klanten voorzien van steeds betere producten en diensten. Ze besteden minder aandacht aan minder veeleisende klanten. Daardoor is er ruimte voor een ontwrichter die een product levert dat ‘goed genoeg’ is voor de onderkant van de markt.

Soms boren ontwrichters een nieuwe markt aan en creëren ze dus een markt die er eerst niet was waarbij ze niet-gebruikers tot gebruikers te maken.

Disruptieve innovaties starten vaak onderaan de markt of in een nieuwe markt. Het disruptieve innovatieproces verbetert zichzelf, zorgt voor meer marktaandeel en verdrijft het huidige product. De innovaties geven de gevestigde concurrenten het nakijken en werken zichzelf naar boven. Daarom focussen veel ondernemingen net op de ontwikkeling van disruptieve innovaties. Het is een efficiënte manier van denken over groei die gestuurd wordt door innovatie.

Voor een onderneming is het belangrijk om de concurrenten te kennen. Kleine concurrenten die niet disruptief zijn, moet de onderneming meestal negeren. Als het echter gaat over een disruptieve innovatie, kunnen ze zeer bedreigend zijn. In dat geval moeten de bestaande ondernemingen zich focussen en moeten ze bereid zijn om eigen omzet op te offeren om succesvol te concurreren met disruptieve innovaties.

proefversie©VANIN

1 Lees aandachtig de case over de iPhone. Is de iPhone een voorbeeld van disruptieve innovatie? Leg uit.

De eerste iPhones van Apple waren in bepaalde opzichten slechter dan de mobiele telefoons van Nokia. Maar met enkele innovatieve functies veroverden ze een klein segment Nokiagebruikers. Door razendsnel te leren van de wensen van die eerste groep en de technologie daarop verder te optimaliseren, ontdekte een groter publiek het verbeterde aanbod. Nokia voerde ondertussen een vaste koers, en reageerde niet snel genoeg.

2 Analyseer de taxidienst Uber aan de hand van de definitie.

a Vond Uber een oplossing voor minder veeleisende klanten.

proefversie©VANIN

b Richt Uber zich op een nieuwe markt?

© Shutterstock / Maksim Safaniuk

TO THE POINT

Economische groei

Economische groei is de toename van de productie op lange termijn en wordt gemeten door het bruto binnenlands product (bbp) per capita van meerdere jaren met elkaar te vergelijken. Positieve groei duidt op toenemende economische activiteiten, terwijl negatieve groei wijst op economische krimp

proefversie©VANIN

Het bbp kan nominaal of tegen lopende prijzen (op basis van marktprijzen) of reëel (gecorrigeerd voor prijsveranderingen / tegen constante prijzen) zijn. Het reëel bbp geeft de volumegroei van de productie weer, zonder de invloed van prijsveranderingen.

Het reëel bbp (per capita) als indicator voor de welvaart

De groei van het reëel bruto binnenlands product (bbp) geeft welvaartstoename aan maar dat vertaalt zich niet automatisch naar een hogere koopkracht per inwoner. Als de bevolkingsgroei sneller is dan de groei van het reëel bbp, kan de welvaart per inwoner afnemen. Daarom is de groei van het bbp per capita een nauwkeurigere indicator van economische groei en welvaart waardoor vergelijkingen tussen verschillende landen mogelijk zijn.

Beperkingen van het reëel bbp per capita als indicator van welvaart

De economische groei wordt doorgaans gemeten door het reëel bruto binnenlands product (per capita) van verschillende jaren te vergelijken maar toch is dat geen ideale indicator voor welvaart. De bedenkers van de indicator, waaronder Simon Kuznets, benadrukken dat het bbp slechts de waarde van verhandelde goederen vertegenwoordigt. Welvaart omvat ook immateriële aspecten, zoals onderwijs. Ook de informele sector, onbetaalde arbeid, milieueffecten en de ongelijke verdeling van welvaart worden niet of onvoldoende verrekend in het reëel bbp per capita.

De Human Development Index (HDI)

Het bbp roept vragen op over de duurzaamheid van de groei, vooral gezien de beperkte natuurlijke hulpbronnen van de aarde. In 1990 ontwikkelde de Pakistaanse econoom Mahbub ul Haq de Human Development Index (HDI) als een alternatieve maatstaf. De HDI geeft de welvaart in een land weer aan de hand van gezondheid, levensstandaard en onderwijs. Een nieuwe versie van de HDI, de Planetary pressures-adjusted Human Development Index (PHDI) houdt ook rekening met milieufactoren.

Alternatieve indicatoren van welvaart

Er bestaan nog tal van andere indicatoren voor welvaart. Het zijn meestal synthetische indicatoren omdat er meerdere factoren worden geïntegreerd.

De Better Life Index van de OESO vergelijkt 41 welvarende landen op basis van elf aspecten van welzijn, waaronder inkomen, onderwijs en milieukwaliteit.

Het Bruto Nationaal Geluk is een maatstaf voor subjectief welzijn. Het World Happiness Report van de Verenigde Naties (VN) rangschikt 158 landen op basis van zes variabelen, waaronder vrijheid in levenskeuzes en bbp.

Disruptieve innovatie

Volgens de Oostenrijkse econoom Schumpeter leiden voortdurende technologische ontwikkelingen tot creatieve destructie, het verdwijnen van bepaalde economische sectoren. De Amerikaan Clayton Christensen verfijnde in 1995 dat concept tot disruptieve innovatie: plotse technologische vernieuwingen die de economie verstoren. Disruptieve innovaties beginnen vaak onderaan de markt en veroveren geleidelijk meer marktaandeel. Het is cruciaal voor ondernemingen om disruptieve innovaties van concurrenten serieus te nemen en bereid te zijn om eigen omzet op te offeren om succesvol te concurreren met dergelijke innovaties.

Action 1— Hoe verloopt de economische groei in Vlaanderen ten opzichte van andere regio’s en landen?

1 Bestudeer grafiek 6 en grafiek 7.

Grafiek 6: Bbp per inwoner – Belgische gewesten en EU-landen 2020-2023, in euro koopkrachtstandaard – Jaar 2023 prognose

Grafiek 7: Bbp per inwoner – Belgische gewesten en EU-landen 2020-2023, in euro koopkrachtstandaard – Jaar 2020 waarneming

proefversie©VANIN

Bron: AMECO & HERMREG

Bron: AMECO & HERMREG

2 Onderzoek de oorzaken van de grote verschillen tussen de drie Belgische gewesten. Volg het stappenplan van een beperkte onderzoeksopdracht op iDiddit.

3 Als eindresultaat van je onderzoek maak je een verslag met het antwoord op de onderzoeksvraag: ‘Wat bepaalt het verschil in bbp per capita tussen de drie gewesten?’.

4 Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

proefversie©VANIN

Action 2— Kun je de gegevens over de economische groei verwerken in een rapport?

Surf via iDiddit naar de website van Eurostat. Zoek het reëel bbp per capita van België en van vier andere landen uit de EU naar keuze.

a Exporteer de gegevens naar een rekenblad.

b Maak een lijndiagram van de gegevens vanuit de website van Eurostat.

c Maak een staafdiagram van de gegevens vanuit de website van Eurostat.

d Maak een mapvoorstelling van de gegevens vanuit de website van Eurostat.

e Bespreek in een rapport van 250 woorden de belangrijkste tendensen.

f Bewaar alle resultaten. Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Action 3— Hoe verwerk je je eigen criteria in de Better Life Index?

1 Surf via iDiddit naar de website van de Better Life Index van de OESO.

2 Beantwoord de vragen en verwerk je antwoord in een bondige presentatie of een videopresentatie.

a Stel de elf parameters voor de berekening van de Better Life Index in volgens je eigen aandachtspunten.

b Werk per twee. Vergelijk jullie ranking. Bespreek de grote verschillen en de gelijkenissen.

c Peil naar de genderongelijkheden op basis van jouw instellingen. Klik daartoe op de knop Gender differences. Zijn er grote verschillen? Vergelijk met andere landen.

d Klik op de bloem van België. Bespreek de situatie van België bij vijf van de elf parameters waarvan Education er één is.

 Hoe scoort België ten opzichte van de andere landen uit de Better Life Index?

 Welke criteria worden opgenomen om de score per parameter te bepalen?

3 Geef je presentatie een duidelijke naam en bewaar ze in je portfolio.

Tip:

Werk aanschouwelijk met bijvoorbeeld afdrukken van grafieken. Je mag de Engelstalige termen gebruiken uit de Better Life Index, maar gebruik de Nederlandstalige terminologie bij de mondelinge toelichting.

Action 4— Kun jij je mening geven over de voor- of nadelen van het bbp als indicator van economische groei?

Verwerk jouw visie op de voor- en nadelen van het bbp als economische groei. Voor deze opdracht heb je de keuze. Kies, afhankelijk van je interesse, of je een opiniestuk wilt schrijven (optie 1) of een filmpje of een podcast (optie 2) wilt maken. Vink de gekozen optie aan.

Optie 1 Opiniestuk

Good to know

In een opiniestuk schrijf je wat je mening over een bepaald onderwerp is en hoe het anders kan of moet. Het is ook een journalistiek genre dat meestal in (online) kranten, tijdschriften of op blogs staat.

a Schrijf voor het tijdschrift Knack een opiniestuk van ongeveer 500 woorden (een A4) over de voor- en / of nadelen van het (reëel) bbp (per capita) als indicator van economische groei. Daaruit moet blijken wat jij een ideale indicator vindt. Stel die eventueel samen en bespreek.

b Surf via iDiddit naar een site met meer informatie over de structuur van een opiniestuk.

c Houd rekening met deze aandachtspunten:

 Gebruik pen en papier.

 Onderbouw je mening met cijfergegevens, gegevens uit de actualiteit …

 Gebruik minstens één concreet voorbeeld uit de actualiteit om je mening te onderschrijven.

 Neem minstens drie bronnen op waarop je je hebt gebaseerd. Noteer de bronnen in de APA-vorm.

 Geef de bronnen op voor je cijfergegevens.

 Zorg voor een duidelijke en uitdagende titel.

Optie 2 Filmpje of podcast

d Bewaar het opiniestuk in je map of maak een foto of scan je opiniestuk, geef het een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

proefversie©VANIN

a Maak voor het online tijdschrift Knack een filmpje of een podcast van ongeveer vijf minuten over de voor- en / of nadelen van het (reëel) bbp (per capita) als indicator van economische groei. Daaruit moet blijken wat jij een ideale indicator vindt. Stel die eventueel samen en bespreek.

b Ga naar iDiddit. Daar vind je document met de elementen die noodzakelijk zijn voor een goede podcast.

c Houd rekening met deze aandachtspunten:

 Onderbouw je mening met cijfergegevens, gegevens uit de actualiteit …

 Gebruik minstens één concreet voorbeeld uit de actualiteit om je mening te onderschrijven.

 Upload het filmpje of de podcast op een platform zoals YouTube of Smartschool.

d Geef het filmpje of de podcast een duidelijk naam en bewaar in je portfolio.

Action 5— Is innovatie hetzelfde als disruptieve innovatie?

1 Bekijk de schermafdruk van de website van de FOD Economie.

2 Ga naar iDiddit en bekijk het filmpje van het WIPO.

3 Verklaar het verband tussen innovatie en economische groei.

proefversie©VANIN

4 Is innovatie een indicator voor welvaart? Waarom (niet)? Leg uit.

5 In het filmpje worden vormen van innovatie gegeven die zorgen voor economische groei. Zijn dat disruptieve innovaties? Leg uit.

proefversie©VANIN

Action 6— Kun je afleiden of een innovatie disruptief is?

1 Is ChatGPT een voorbeeld van disruptieve innovatie? Analyseer dat aan de hand van de definitie.

a Vond ChatGPT een oplossing voor minder veeleisende klanten?

b Richt ChatGPT zich op een nieuwe markt?

c Ga na welk bedrijf aan de oorsprong van ChatGPT ligt en welke grote ondernemingen daarna die innovatie ook hebben aangeboden.

 Stel de vraag aan ChatGPT.

 Evalueer het antwoord kritisch.

 Noteer je conclusie hier.

proefversie©VANIN

Action 7— Kun je illustreren hoe een onderneming met een disruptieve innovatie omgaat?

Er zijn heel wat ondernemingen die groeien dankzij een (disruptieve) innovatie.

a Werk in groep. Kies met je groep een onderneming uit de lijst.

Tesla – Uber – Airbnb – Cambio – Waze – Spotify – HelloFresh – Zalando – Booking.com – Amazon –TikTok – OpenAI (ChatGPT)

Je kunt zelf ook een bedrijf aanbrengen dat maximaal drie jaar geleden met een innovatie op de markt is gekomen.

c Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio. Tip:

b Verwerk de antwoorden op de volgende vragen in een tekstbestand, een infographic of een presentatie.

 Welke innovatie (goed, dienst, verdienmodel …) heeft je onderneming op de markt gebracht?

 Is dat een disruptieve innovatie? Leg uit.

 Wie zijn de concurrenten van jouw bedrijf?

 Hoe hebben zij gereageerd op de (disruptieve) innovatie?

 Is de concurrentie bedreigd (geweest) in haar voortbestaan omwille van de (disruptieve) innovatie?

Action 8— Kun je in de media actuele informatie vinden over economische groei?

1 Zoek een recent krantenartikel of nieuwsfragment (maximaal twee maanden oud) dat:

 economische groei bekritiseert, of;

 een voordeel van economische groei illustreert.

2 Kopieer het artikel of de link naar het nieuwsfragment in een tekstbestand en geef het tekstbestand een duidelijke naam. Bewaar dat bestand in je portfolio.

3 Vat hier kort samen:

 wat er bekritiseerd wordt, en of je het daarmee eens bent.

 wat de essentie van het artikel is en of je het daarmee eens bent.

proefversie©VANIN

Action 9— Kun je een kritische beoordeling geven bij een artikel over economische groei?

1 Lees aandachtig de uitspraak die de Vlaamse econoom en opiniemaker Bart van Craeynest in Knack deed.

In bepaalde kringen wordt economische groei afgeschilderd als bron van allerlei kwaad. Daarbij wordt nogal vlot genegeerd welke spectaculaire vooruitgang in welvaart en welzijn gerealiseerd is via economische groei. En die lijn moet doorgetrokken worden met een focus op duurzame en gedeelde groei. Er is geen leven zonder groei.

Bron: B. van Craeynest, ‘Een wereld zonder groei dreigt al snel een drama te worden, Knack, jg. 2021, juni 23

2 Geef in een tekstbestand een goed geargumenteerd antwoord op die uitspraak. Gebruik argumenten die gebaseerd zijn op meerdere bronnen.

3 Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

BREAKING NEWS

1 Ga naar iDiddit. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2 Los de vragen op.

3 Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

CHECKLIST

Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

JA KAN BETER EXTRA OEFENMATERIAAL

1 Ik kan het begrip ‘economische groei’ omschrijven.

proefversie©VANIN

2 Ik kan de voor- en nadelen van economische groei als indicator voor welvaart en welzijn toelichten.

3 Ik kan voorbeelden geven van alternatieve indicatoren voor welvaart.

4 Ik kan innovatie als groeifactor toelichten.

5 Ik kan het begrip disruptieve innovatie verklaren.

6 Ik kan aan de hand van concrete voorbeelden illustreren hoe ondernemingen reageren op disruptieve innovaties.

Begrippenlijst Thema 3

1afgevlakte index

1consumptieprijsindex

Dat is het rekenkundige gemiddelde van de gezondheidsindex van de laatste vier maanden vermenigvuldigd met een factor 0,98.

proefversie©VANIN

1geharmoniseerde consumentenprijsindex (HICP)

Dat is een economische indicator die tot hoofdtaak heeft op objectieve wijze de prijsevolutie in de tijd weer te geven van een korf van goederen en diensten die gezinnen aankopen en die als representatief voor hun verbruiksgewoonten worden beschouwd.

Dat is een inflatiemaatstaf die de landen van de Europese Unie (EU) en de Europese Economische en Monetaire Unie (EMU) gebruiken. Hij is ontworpen om op een gestandaardiseerde manier inflatiecijfers van verschillende EU-lidstaten te monitoren en met elkaar te vergelijken.

1gezondheidsindex

1inflatie

Dat indexcijfer is afgeleid uit het indexcijfer van de consumptieprijzen. De actuele waarde van het indexcijfer is het indexcijfer van de consumptieprijzen zonder een aantal producten uit die korf, met name alcoholische dranken (in de winkel gekocht of in een café geconsumeerd ), tabakswaren en motorbrandstoffen.

Inflatie is een stijging van het gewogen gemiddelde van het algemene prijspeil. In de definitie staat ‘algemeen prijspeil’ omdat niet alle prijzen in dezelfde periode gelijkmatig veranderen: sommige prijzen stijgen, andere dalen. Gewogen gemiddelde betekent dat niet alle producten even zwaar doorwegen.

Het is de verhouding tussen de waarde van het indexcijfer van de consumptieprijzen van een gegeven maand en het indexcijfer van dezelfde maand het jaar voordien.

1inflatoire spiraal

De inflatiespiraal is een economisch fenomeen dat een reeks aaneenschakelingen van prijsstijgingen van productiefactoren veroorzaakt die prijsindexcijfers en lonen beïnvloeden, waardoor een spiraal ontstaat waaruit het heel moeilijk is om eruit te komen.

1kerninflatieDie meet de evolutie van de consumptieprijzen zonder energie en onbewerkte voeding. Daarom zal de kerninflatie ook stabieler verlopen.

1koopkracht Dat verwijst naar de hoeveelheid die een gemiddeld huishouden kan kopen.

1kosteninflatie / cost-push inflatie

Het aanbod aan een product neemt af doordat de prijzen van de inputfactoren stijgen.

1loonindexeringDat is de stijging van het loon naar aanleiding van inflatie.

1nominale renteDe nominale rente is de rente die je krijgt op bijvoorbeeld je spaarboekje.

1reële renteDat is de nominale rente verminderd met de inflatie.

1spilindex Dat is een vooraf vastgelegde drempelwaarde waarmee de afgevlakte gezondheidsindex vergeleken wordt. Als de spilindex bereikt of overschreden wordt, volgt een indexering van het loon of de uitkering.

1vraaginflatie / demand-pull inflatie

2bbp tegen lopende prijzen / nominaal bbp

proefversie©VANIN

2constante prijzen

De totale vraag naar een product is groter dan het totale aanbod aan een product.

Dat is het nominaal bbp berekend met de prijzen van het betrokken jaar, niet gecorrigeerd voor de inflatie. Het geeft de productie weer tegen de marktprijs die op dat moment geldt.

Dat zijn de prijzen uitgedrukt in functie van een gegeven basisjaar. Op die manier spelen veranderingen van de prijzen niet mee bij de berekening van de groei. Het resultaat is de reële groei.

2creatieve destructie

Dat is een economisch concept dat Joseph Schumpeter heeft ontwikkeld. Het doet zich voor wanneer nieuwe en innovatieve ondernemingen of technologieën oude en verouderde vervangen. Dat proces wordt vaak gezien als een noodzakelijk onderdeel van de economische groei.

2disruptieDie term komt van de Amerikaanse academicus Clayton Christensen en verwijst naar een proces waarbij een product of dienst populair genoeg begint te worden om een gevestigd product of gevestigde dienst uit te dagen en te vervangen. bv. Netflix als disruptor van videotheken en bioscopen

2disruptieve innovatie

proefversie©VANIN

2economische krimp

Dat is een proces waarbij een nieuwe technologie of een nieuw product op de markt komt en die markt verstoort. Het nieuwe product biedt waarde die geen ander product of technologie heeft, meestal tegen lagere kosten en met meer gemak voor de gebruiker. Disruptieve innovaties starten vaak onderaan de markt en werken zichzelf naar boven waarbij de bestaande concurrenten te laat of niet reageren. Op die manier creëert de innovatie nieuwe markten.

Dat is een afname van economische activiteiten, met andere woorden een negatieve economische groei. De economie neemt in kracht af ten opzichte van de voorgaande periode.

2informele sector

Dat zijn economische activiteiten zoals huishoudelijke taken en zwartwerk. Ze worden niet opgenomen in de berekening van het bruto binnenlands product omdat ze niet gemeten worden.

2marktprijsDat is de prijs zoals die op de markten voorkomt. Daarin zit de prijsverhogende werking van de indirecte belastingen (btw) en de prijsverlagende subsidies. De prijzen vormen de basis voor de berekening van het bbp tegen marktprijzen.

2ongeprijsde effecten

Dat zijn de negatieve externe effecten die niet verrekend zijn in de huidige marktprijzen van producten, zoals de milieukosten.

2reëel bbpDat is de output van een economie over een bepaalde periode (meestal een jaar), zonder rekening te houden met eventuele prijsveranderingen. De inflatie wordt dus uitgeschakeld. Om het reëel bbp te berekenen worden constante prijzen gebruikt. Het reëel bbp wordt gebruikt om onder andere verschillende jaren met elkaar te kunnen vergelijken.

reëel bbp = q * pbasisjaar

proefversie©VANIN

2synthetische indicator

2volumegroei

Die indicator bestaat uit statistisch materiaal van verschillende indicatoren. bv. de Better Life Index of de HDI

Dat is de groei van het bbp zonder rekening te houden met de prijsveranderingen. Het geeft dus een indicatie over de werkelijke groei van de productie.

proefversie©VANIN

Duurzaamheid THEMA 4 proefversie©VANIN

proefversie©VANIN

LEVEL

2

Hoe kunnen ondernemingen duurzaamheid integreren in hun beleidsvoering? p. x

LEVEL

1

Wat is de link tussen economische modellen en duurzame economische ontwikkeling?

p. 4

Wat is de link tussen economische modellen en duurzame economische ontwikkeling?

INTRO

1 Ga naar iDiddit en bekijk het filmpje over duurzame ontwikkeling.

2 Welke pijlers van duurzame economische ontwikkeling worden in het filmpje aangehaald?

proefversie©VANIN

3 In dit level beantwoord je stap voor stap deze onderzoeksvragen:

– Welke tekortkomingen zijn er bij het klassieke kringloopmodel?

– Hoe houden de alternatieve economische modellen rekening met een duurzame economische ontwikkeling?

Explore 1— Wat zijn de tekortkomingen van het klassieke kringloopmodel?

Tekortkomingen klassieke kringloopmodel

Het klassieke kringloopmodel is een schematische weergave van de werking van de economie als systeem. Het idee van een economische kringloop wordt toegeschreven aan de Franse arts en econoom François Quesnay. Quesnay kwam op het idee om het economische proces voor te stellen als de bloedsomloop van het menselijke lichaam. Daarbij stelt het bloed de geldstromen in de economie voor en de verschillende onderdelen van het menselijke lichaam staan voor de verschillende economische sectoren.

In het basismodel worden de gezinnen geplaatst tegenover de bedrijven. De gezinnen bieden in ruil voor geld – het loon – arbeid aan de bedrijven. Met dat geld kopen de gezinnen goederen en diensten bij de bedrijven. In een meer uitgewerkte economische kringloop komen ook de banken (financiële instellingen), de overheid en het buitenland voor.

Schema 1: Economische kringloop

proefversie©VANIN

De kringloop stelt de geldstromen (groene pijlen) en de goederen- en dienstenstromen (rode pijlen) tussen de verschillende partijen voor.

1 De gezinnen werken bij de bedrijven en de overheid.

2 De bedrijven en de overheid geven de gezinnen in ruil voor hun arbeid een inkomen.

3 De gezinnen sparen een gedeelte van het inkomen.

4 De gezinnen ontvangen voor hun spaargeld een vergoeding onder de vorm van rente.

5 De bedrijven leveren de goederen en diensten die de gezinnen en de overheid bij hen aankopen.

6 De gezinnen en de overheid betalen de bedrijven voor de geleverde goederen en diensten.

7 Ook de overheid levert goederen en diensten aan de gezinnen en de bedrijven.

8 De bedrijven en de gezinnen betalen de goederen en de diensten door onder andere belastingen te betalen aan de overheid.

9 De bedrijven kopen goederen en diensten in het buitenland.

10 De bedrijven betalen het buitenland voor die goederen en diensten.

11 De bedrijven verkopen goederen en diensten aan het buitenland.

12 De bedrijven ontvangen voor die goederen en diensten geld uit het buitenland.

13 De financiële instellingen staan kredieten toe aan bedrijven en gezinnen zodat ze hun investeringen kunnen financieren.

14 De bedrijven en gezinnen betalen voor die kredieten een vergoeding onder de vorm van interest.

Het klassieke kringloopmodel is zeker nuttig om de werking van de economie als systeem te begrijpen maar het heeft zijn tekortkomingen. Zo suggereert dat model dat het proces kan en zal voortduren met andere woorden dat er oneindige economische groei kan zijn. De vraag is ook of die economie moet blijven groeien.

1 Verklaar deze stelling: ‘De economie botst op de grenzen van de planeet.’

proefversie©VANIN

2 Noteer twee andere negatieve externe effecten die economische groei met zich kan meebrengen.

Explore 2— Waarom kan een circulaire economie voor duurzame economische ontwikkeling zorgen?

Lineaire en circulaire economie

De lineaire economie verwerkt grondstoffen tot een product dat na gebruik wordt weggegooid. De keteneconomie met recycling verwerkt grondstoffen tot een product dat na gebruik gedeeltelijk wordt gerecycleerd om eventueel samen met grondstoffen weer verwerkt te worden tot een product. Er blijft nog wel restafval.

Schema 2: Economische modellen en duurzaamheid

LINEAIRE ECONOMIE

Grondstoffen

Naar: modulocare4circulair.nl

KETENECONOMIE MET RECYCLING

CIRCULAIRE ECONOMIE

De circulaire economie verwerkt grondstoffen tot een product dat na gebruik volledig wordt gerecycleerd om eventueel samen met grondstoffen weer verwerkt te worden tot een product. Er is geen restafval. De circulaire economie wil alles wat van waarde is, waardevol houden. Er gaat niets verloren. Eerst en vooral zal een wasmachine, bijvoorbeeld, in een circulaire economie langer meegaan. Gaat ze toch stuk, dan wordt ze hersteld. Voldoet ze niet meer aan de standaarden, dan krijgt ze een upgrade. Misschien wordt ze zelfs opnieuw verkocht. Als dat alles niet meer kan, worden met de herbruikbare onderdelen nieuwe machines gemaakt. Als ook dat niet meer mogelijk is, worden de materialen van de machines gerecycleerd tot nieuwe materialen. Afval wordt dan grondstof.

proefversie©VANIN

Zijn dit kenmerken van de lineaire of van de circulaire economie? Kruis aan. LINEAIRE

Het doel is om zoveel mogelijk winst te maken.

Grondstoffen zijn niet onuitputtelijk en worden zo veel mogelijk hergebruikt.

proefversie©VANIN

Gebruik en hergebruik van producten zijn het uitgangspunt. Het gaat niet om het bezit maar om de functionaliteit of het resultaat van producten.

De omloopsnelheid van producten is heel belangrijk. Hoe meer producten een onderneming kan verkopen, hoe beter.

Er wordt alles aan gedaan om afval te voorkomen.

Door grondstoffen te recycleren zijn bedrijven minder afhankelijk van het huidige aanbod. Dat aanbod aan grondstoffen is namelijk niet altijd beschikbaar en sterk afhankelijk van de invoer.

Van veel producten is er overcapaciteit omdat ze niet worden gebruikt.

Explore 3— Wat houdt de donuteconomie in?

Donuteconomie

Het klassieke economische denken focust vooral op de groei van het bruto binnenlands product (bbp) maar is dat systeem op lange termijn wel houdbaar? Sociale ongelijkheid, klimaatverandering en verlies van biodiversiteit zijn een aantal gevolgen van een systeem waarin ‘steeds meer en meer’ centraal staat.

De donuteconomie van Kate Raworth focust op het welzijn van de mens en niet op de groei van het bbp. In haar boek Donuteconomie, in zeven stappen naar een economie voor de 21e eeuw beschrijft ze een systeem waarin er rekening gehouden wordt met het ecosysteem van de aarde en waarin dat niet misbruikt kan worden voor eigen gewin. Ze spreekt over een planeetbrede visie van de economie. Ze gaat op zoek naar de balans tussen het sociale fundament en het ecologische plafond.

Vervangen zodra HiRes van RC beschikbaar is.

In de binnenste ring van de donut – het sociale fundament – bevinden zich menselijke tekorten, zoals honger, sociale ongelijkheid, ongezonde of geen huisvesting …. Buiten de buitenste ring – het ecologische plafond – vindt de aantasting van de planeet plaats in de vorm van klimaatverandering, luchtvervuiling, minder biodiversiteit …. Tussen het sociale fundament en het ecologische plafond bevindt zich de donut: de ruimte waarin er aan de behoeften van iedereen kan voorzien worden binnen de mogelijkheden van de aarde. De economie moet dus de juiste balans vinden en in ieders behoeften voorzien zonder de planeet en het welzijn van de mens aan te tasten.

1 Ga naar iDiddit en bekijk de filmpjes van Kate Raworth.

2 Maak een samenvatting van de inhoud van de filmpjes met een tekstverwerker.

3 Bewaar het bestand in je portfolio. Maak een map voor elk thema en een submap voor elk level. Geef die submap de naam ‘Thema_4_Level_1’. Geef het bestand een duidelijke naam zoals ‘Explore_3_donuteconomie’.

proefversie©VANIN

Schema 3: Donuteconomie

Deeleconomie

De Europese Commissie omschrijft het begrip ‘deeleconomie’ als volgt:

De term deeleconomie verwijst naar bedrijfsmodellen waarin activiteiten worden gefaciliteerd door deelplatformen die een open marktplaats tot stand brengen voor het tijdelijke gebruik van (vaak door particulieren aangeboden) goederen of diensten.

Bij de deeleconomie zijn drie categorieën actoren betrokken: dienstverleners die activa, middelen, tijd en / of vaardigheden delen. Dat kunnen particulieren zijn die af en toe diensten aanbieden (peers) of dienstverleners die in hun beroepshoedanigheid handelen (professionele dienstverleners); gebruikers daarvan; tussenpersonen die aanbieders en gebruikers met elkaar in contact brengen — via een online platform — en die transacties tussen hen faciliteren (deelplatformen).

Bij transacties in de deeleconomie is er algemeen geen sprake van overdracht van eigendom en die transacties kunnen met of zonder winstoogmerk worden uitgevoerd.

Bron: https://economie.fgov.be/nl/themas/ondernemingen/duurzame-economie/deeleconomie

1 Ga naar iDiddit en lees het artikel over deeleconomie.

2 Beantwoord de vragen.

a Welke voordelen van deeleconomie worden in het artikel vermeld?

proefversie©VANIN

b Hoe komt het dat deeleconomie zo snel groeit volgens de auteur van het artikel?

c Waarom hebben technologische evoluties een exponentiële groei van de deeleconomie veroorzaakt?

proefversie©VANIN

d Waarom moet de overheid nadenken over hoe ze met de disruptieve ontwikkelingen in de klusjeseconomie zal omgaan?

e In het artikel is er sprake van het Piketty-effect. Wat houdt dat effect in? Gebruik het internet.

3 Markeer in het artikel het antwoord op de vragen:

a in het geel: Waarom heeft de overheid het zo moeilijk om in te spelen op het fenomeen deeleconomie?

b in het groen: Wat zijn de positieve effecten van deeleconomie?

c in het rood: Wat zijn de mogelijke nadelen van deeleconomie?

d Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Explore 5— Waarom is er bij sociale economie sprake van duurzame ontwikkeling?

Sociale economie

Op haar website omschrijft de Vlaamse overheid het begrip sociale economie als volgt:

proefversie©VANIN

Sociaal ondernemerschap is ondernemerschap met een sociale invalshoek. Hoe een ondernemer die sociale component in zijn onderneming inbouwt, kan sterk verschillen.

De sociale economie bestaat uit bedrijven en initiatieven die in de eerste plaats een specifieke maatschappelijke meerwaarde willen realiseren, en daarbij bepaalde principes respecteren: tewerkstelling en competentieversterking (met aandacht voor positie van mensen uit kansengroepen), duurzame ontwikkeling, voorrang van arbeid op kapitaal, democratische besluitvorming, maatschappelijke inbedding, transparantie, kwaliteit en duurzaamheid.

De ondernemingen mogen dan wel verschillen van ‘reguliere ondernemingen’, ook zij leveren goederen en diensten waarvoor klanten en behoeften bestaan, zowel vandaag als in de toekomst. De focus ligt op continuïteit, rendabiliteit en een efficiënte inzet van de middelen.

De sociale economie in Vlaanderen omvat een grote diversiteit aan ondernemingen en initiatieven. Denk aan kringloopwinkels, sociale restaurants, energiesnoeiers, groenwerkers, fietspunten ... De sociale economie biedt werk aan meer dan 24 000 mensen uit kansengroepen. Dankzij een duurzame job waarin competentieversterking centraal staat, kunnen zij een volwaardige en zinvolle rol spelen in onze samenleving.

De sociale economie wil ook het ondernemerschap zélf anders aanpakken. Duurzaam ondernemen houdt in dat het rendement verder gaat dan alleen financiële winst: ook de maatschappelijke winst telt mee. Iedereen heeft recht op een job, ook mensen die door de mazen van het net vallen. De sociale economie kan voor hen een trampoline zijn. Ze geeft mensen een veerkrachtige job waarin ze zich kunnen ontplooien.

De Vlaamse overheid voorziet binnen de sociale economie heel wat financiële en andere ondersteuning voor sociaal ondernemerschap. Er zijn binnen de sociale economie verschillende soorten bedrijven die mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt tewerkstellen, waaronder de maatwerkbedrijven en de lokale diensteneconomiebedrijven.

De pijler ‘maatwerk bij collectieve inschakeling’ wil werk en ondersteuning op maat bieden aan mensen die moeilijk een job vinden en hen zo naar het reguliere circuit laten doorstromen. De doelgroep van die maatregel zijn:

personen met een arbeidshandicap, personen met een psychosociale problematiek, langdurig werkzoekenden (minstens twee jaar) die extra begeleiding nodig hebben. Voor die laatste groep is de ondersteuning per definitie tijdelijk.

Bron: https://www.vlaanderen.be/sociale-economie

1 Surf via iDiddit naar de website van Groep Maatwerk sociale ondernemers Vlaanderen en beantwoord de onderstaande vragen.

a Omschrijf het begrip ‘maatwerkbedrijf’ in eigen woorden.

b Wie zijn de werknemers van een maatwerkbedrijf?

2 Ga naar iDiddit. Bestudeer de projecten in de kijker van de Groep Maatwerk en beluister de radiospots.

a Beantwoord de vragen en verwerk de antwoorden met een tool naar keuze.

 Welke troeven heeft het maatwerkbedrijf? Noteer er vier.

 Welke activiteit(en) voert het maatwerkbedrijf voor elk van beide ondernemingen uit? Omschrijf.

 Op welke manier draagt het maatwerkbedrijf bij aan duurzame economische ontwikkeling?

b Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Good to know

Reguliere bedrijven zoeken werknemers voor hun werk. Maatwerkbedrijven zoeken werk voor hun werknemers.

proefversie©VANIN

TO THE POINT

Het klassieke kringloopmodel is een schematische weergave van de werking van de economie als systeem. Dat kringloopmodel is zeker nuttig om de werking van de economie als systeem te begrijpen maar het heeft zijn tekortkomingen. Zo suggereert het klassieke model dat het proces kan en zal voortduren met ander woorden dat er oneindige economische groei kan zijn. De vraag is ook of die economie moet blijven groeien.

De circulaire economie moet gezien worden in contrast met de lineaire economie. In de lineaire economie worden grondstoffen tot een product verwerkt. Zodra het product verkocht is, daalt de waarde van de grondstoffen, soms zelf zozeer dat je ervoor moet betalen om ze weg te gooien. In een circulaire economie daarentegen worden verschillende strategieën toegepast om materialen en producten zo lang mogelijk in te zetten. Ze worden hersteld, geüpgraded, uit elkaar gehaald en tot nieuwe producten omgevormd, ze hebben een hoge tweedehandswaarde, of de materialen zijn volledig recycleerbaar of afbreekbaar ...

De donuteconomie is een economisch model dat economische welvaart meet door te kijken naar de realisatie van een sociaal fundament zonder het overschrijden van ecologische plafonds. Het doel is om de behoeftes van iedereen te realiseren binnen de draagkracht van de aarde.

Met de deeleconomie verandert de manier van produceren en consumeren: goederen worden geleend in plaats van gekocht; woonruimte, transportmiddelen of gereedschap worden gedeeld. Een gebruiker biedt zijn knowhow aan in ruil voor de kennis van iemand over iets anders. Goederen worden tweedehands verkocht. Dankzij de deeleconomie ontstaat er een milieuvriendelijkere en duurzamere productie en consumptie.

Sociale economie is een alternatief voor de klassieke economie. Die vorm van economie is niet uitsluitend gebaseerd op winst, maar steunt op de volgende belangrijke principes: personen en werkgelegenheid primeren op kapitaal bij de herverdeling van de winst.

Action 1— Welke tekortkomingen worden ten opzichte van het klassieke economische model aangehaald?

Ga naar iDiddit en bekijk het filmpje over economische groei.

a Welke tekortkomingen ten opzichte van het klassieke economische model worden erin vermeld?

b Verwerk de tekortkomingen met een tool naar keuze.

c Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Action 2— Wat houdt duurzame ontwikkeling in?

Ga naar iDiddit en bekijk het filmpje over de dimensies van duurzame ontwikkeling.

a Waarop is duurzame ontwikkeling gebaseerd?

proefversie©VANIN

b Op welke pijlers is duurzame ontwikkeling gebaseerd?

c In welke kernelementen wordt duurzame ontwikkeling ingedeeld?

d Leg uit waarom alle elementen op het schema leiden tot ‘echte’ duurzaamheid.

Schema 4: Duurzame ontwikkeling

PEACE

SOCIAL

Action 3— Hoe zorgt de circulaire economie voor duurzame economische ontwikkeling?

1 Bespreek klassikaal aan de hand van schema 5 dat de circulaire economie voor duurzame ontwikkeling zorgt.

Schema 5: Lineaire en circulaire economie

proefversie©VANIN

DE LINEAIRE ECONOMIE

DE CIRCULAIRE ECONOMIE

assemblage

retail

extractie productie

Waarde toevoegen

gebruiker

Waarde vernietigen

Waarde toevoegen

repair / maintain

Waarde behouden

reuse / distribute

refurbish

remanufacture recycle

Naar: The Value Hill (Achterberg, Hinfelaar en Bocken, 2016 in: vlaio.be)

2 Werk in drie groepen. Elke groep onderzoekt hoe de toegewezen onderneming aan circulaire economie doet.

a Surf naar de aangegeven bron.

b Beantwoord de vragen.

 Wat is de kernactiviteit van de onderneming?

 Omschrijf het gebruikte concept in verband met circulaire economie.

c Verwerk je antwoorden in een infographic of een beeldfragment.

d Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

BRON

Groep 1Website van Repeat

Groep 2 Website van Yma Labs

Groep 3Filmpje van Philips

VÓÓR GEBRUIK GEBRUIKNA GEBRUIK

VÓÓR GEBRUIK GEBRUIKNA GEBRUIK

Action 4— Hoe proberen ondernemingen bij te dragen tot de circulaire economie?

Heel wat ondernemingen zijn zich bewust van duurzaamheid en doen inspanningen om bij te dragen tot de circulaire economie.

a Bestudeer de website van een van deze ondernemingen:

IKEA – Zalando – Colruyt – Krëfel

proefversie©VANIN

b Verwerk hun acties in verband met de circulaire economie in een infographic.

c Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Action 5— Wat is de kritiek op de donuteconomie?

Niet iedereen is het eens met het concept van de donuteconomie.

a Vraag aan ChatGPT wat de kritiek op de donuteconomie inhoudt.

b Neem dat antwoord over in een tekstbestand.

c Vergelijk jouw antwoord met het antwoord van je buur. Vul eventueel jouw antwoord aan.

d Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Action 6— Hoe past deeleconomie in het groeiende bewustzijn dat ecologie en duurzaamheid belangrijk zijn?

De deeleconomie of sharing economy is in. Initiatieven daaromtrent schieten als paddenstoelen uit de grond. Werk per twee en onderzoek een van die initiatieven.

a Kies samen een van deze initiatieven: goederen ruilen en delen – voeding ruilen / delen – gedeeld wonen – gedeelde mobiliteit –delen en ruilen op reis

b Zoek informatie in verband met het gekozen initiatief. Gebruik het internet.

c Verwerk in een onlinedocument de volgende punten.

 Bespreek de goederen en / of diensten die in het initiatief gedeeld of geruild worden.

 Omschrijf bondig het concept aan de hand van tekst of afbeeldingen.

 Bespreek eventueel de doelgroep die het initiatief wil bereiken.

 Bespreek hoe dat initiatief past binnen het streven naar duurzaamheid.

d Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Action 7— Hoe draagt het online platform Peerby bij tot een duurzame maatschappij?

1 Bestudeer het schema die het concept van Peerby toelicht.

Schema 6: Peerbysysteem

proefversie©VANIN

Bron: peerby.com

2 Leg uit waarom zowel consument als producent bij dat concept baat hebben.

Action 8— Hoe verklaar je het succes van de kringloopwinkels?

Lees het artikel over kringloopwinkels en beantwoord de vragen.

a Waarom kennen de kringloopwinkels zo’n groot succes?

b Op welke manier heeft de kringloopwinkel ook een sociaal doel?

De kringloopwinkel wordt alleen maar populairder

De opmars van de kringloopwinkels lijkt niet te stoppen. Het publiek wordt steeds breder en de omzet stijgt. Het succes is niet alleen een commercieel, maar ook een sociaal succes.

In de meeste kringloopwinkels ruikt het allang niet meer muf. De zaken gaan goed. Winkelpanden worden omgetoverd tot ware showrooms en er wordt een breed publiek aangesproken.

Er zijn meerdere verklaringen voor het commerciële succes. Enerzijds is er door toegenomen armoede behoefte aan goedkopere kwaliteitsproducten. Anderzijds is het helemaal in de mode om te shoppen bij de kringloopwinkel.

Het winkelaanbod bestaat vaak uit populaire oudere, vintage producten. Die zijn niet alleen in de mode, het publiek kan het ook waarderen dat daardoor geen producten onterecht worden weggegooid.

Naast het commerciële succes blijven de winkels ook sociale ondernemingen. Ze zorgen voor arbeidsplaatsen voor mensen die minder kansen hebben op de arbeidsmarkt. Daarnaast werken ze ook met veel vrijwillige medewerkers voor wie het werken in de winkel soms veel betekent.

Bron: eenvandaag.avrotros.nl

proefversie©VANIN

BREAKING NEWS

1 Ga naar iDiddit. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2 Los de vragen op.

3 Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

CHECKLIST

Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

JA KAN BETER EXTRA OEFENMATERIAAL

1 Ik kan reflecteren over de tekortkomingen van het klassieke economische model.

proefversie©VANIN

2 Ik kan het concept ‘circulaire economie’ toelichten.

3 Ik kan omschrijven waarom circulaire economie voor duurzame economische ontwikkeling zorgt.

4 Ik kan het concept ‘donuteconomie’ toelichten.

5 Ik kan omschrijven waarom de donuteconomie voor duurzame economische ontwikkeling zorgt.

6 Ik kan het concept ‘deeleconomie’ toelichten.

7 Ik kan omschrijven waarom deeleconomie voor duurzame economische ontwikkeling zorgt.

8 Ik kan het concept ‘sociale economie’ toelichten.

9 Ik kan omschrijven waarom sociale economie voor duurzame economische ontwikkeling zorgt.

Hoe kunnen ondernemingen duurzaamheid integreren in hun beleidsvoering?

INTRO

proefversie©VANIN

1 Bekijk de afbeeldingen. Welk economisch gevolg zie je? Noteer.

2 Welke tegenstrijdigheid brengen economische activiteiten met zich mee?

proefversie©VANIN

3 Wat kun je als producent doen om de negatieve externe effecten te beperken?

4 Wat kun je als consument doen om duurzaam te consumeren?

5 In dit level beantwoord je stap voor stap deze onderzoeksvraag:

Hoe kunnen ondernemingen duurzaamheid integreren in hun beleidsvoering?

Explore 1— Welke maatschappelijke verantwoordelijkheden brengt ondernemerschap met zich mee?

Maatschappelijk verantwoord ondernemen

Duurzaam ondernemen of maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) is gericht op economische prestaties (profit) maar met respect voor de sociale kant (people) en binnen de ecologische randvoorwaarden (planet): de triple P-bottomline.

Naar: economielokaal.nl

proefversie©VANIN

De uitdaging voor ondernemingen bestaat erin om die perspectieven in balans te brengen, aangezien ze vaak conflicterend zijn.

Een onderneming heeft een economische verantwoordelijkheid. Ze moet winst (profit) maken of ten minste kostendekkend zijn om continuïteit en tewerkstelling te kunnen garanderen. Profit heeft invloed op de haalbaarheid van keuzes rondom people en planet. Als de inkoop van groene energie vanuit de doelstelling planet, economisch niet haalbaar is, zal de onderneming de stap wellicht niet zetten.

Een onderneming heeft ook een sociale verantwoordelijkheid. Een onderneming met veel aandacht voor people erkent dat zij een rol speelt in het dagelijkse leven van haar medewerkers en in de maatschappij rondom de onderneming. Zo heeft de onderneming oog voor arbeidsverhoudingen, ontwikkelmogelijkheden van medewerkers ... Zij voert actief beleid om mensen met een kwetsbare arbeidsmarktpositie te integreren in het bedrijf, om zodoende iedereen een kans te bieden binnen de onderneming. Daarnaast erkent de onderneming dat zij deel uitmaakt van een gemeenschap door niet alleen oog te hebben voor haar medewerkers maar ook voor problematieken in haar omgeving, zoals sociale ongelijkheid of arbeidsomstandigheden bij leveranciers. Zo zal zij kinderarbeid en uitbuiting tegengaan.

Een onderneming heeft ten slotte ook een ecologische verantwoordelijkheid (planet). Dat wil zeggen dat ze rekening moet houden met de negatieve of positieve effecten van haar bedrijfsbeslissingen en –activiteiten op de natuurlijke leefomgeving. Ecologische verantwoordelijkheid omvat onder andere milieumanagement, ketenbeheer (om het grondstoffenverbruik en de milieuvervuiling te beperken) en analyse van de levenscyclus zodat het goed zo lang mogelijk kan meegaan. Dat komt tot uiting door bijvoorbeeld de bewuste inkoop te voeren, hernieuwbare energie te gebruiken, afvalstromen te scheiden en te reduceren … Uitgangspunt daarbij is, dat een onderneming zichtbaar en op transparante wijze aantoont wat de gevolgen zijn van haar bedrijfsvoering op het milieu.

Samengevat gaat mvo over het continue balanceren van people, planet en profit in de bedrijfsvoering om het huidige en toekomstige leefklimaat zo optimaal mogelijk te houden en te maken.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen heeft voordelen voor de onderneming.

proefversie©VANIN

Kmo’s genieten een aanzienlijk concurrentievoordeel. Wanneer er contracten met andere ondernemingen gesloten moeten worden, stellen de medecontractanten vaak hoge eisen met betrekking tot de naleving van sociale normen, milieunormen en goed bestuur.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen is vaak een voorwaarde om subsidies te verkrijgen van de bevoegde instanties.

De kwaliteiten die met mvo gepaard gaan, maken de onderneming aantrekkelijker waardoor ze toegang krijgt tot nieuwe markten.

Dankzij mvo komt een onderneming in aanmerking voor bepaalde voordelen bij een financiering, zoals een groene lening.

Ondernemingen met de focus op mvo trekken ook werknemers aan.

1 Voor deze opdracht heb je de keuze. Kies, afhankelijk van je interesse, of je onderzoekt in welke mate IKEA (optie 1), Patagonia (optie 2) of Ben & Jerry’s (optie 3) maatschappelijk verantwoord onderneemt. Vink de gekozen optie aan.

Optie 1 IKEA

a Surf via iDiddit naar de website van IKEA.

b Hoe doet IKEA aan maatschappelijk verantwoord ondernemen? Noteer per pijler één voorbeeld.

Profit

People

Planet

Optie 2 Patagonia

a Ga naar iDiddit en lees het artikel.

Profit

b Hoe doet Patagonia aan maatschappelijk verantwoord ondernemen? Noteer per pijler één voorbeeld.

proefversie©VANIN

People

Optie 3 Ben & Jerry ’s

a Ga naar iDiddit en bekijk het filmpje over Ben & Jerry’s.

b Hoe doet Ben & Jerry ’s aan maatschappelijk verantwoord ondernemen? Noteer per pijler één voorbeeld. Profit People Planet

proefversie©VANIN

2 Bespreek de antwoorden klassikaal. Vul de gegevens van de andere ondernemingen aan.

3 Welke pijler streeft elke onderneming na ongeacht of het aan maatschappelijk verantwoord ondernemen doet of niet? Leg uit.

4 Waarom focussen ondernemingen zoals IKEA, Patagonia en Ben & Jerry’s zich niet enkel op winst maar gaan ze ook sociale engagementen aan en zetten ze zich voor het klimaat in?

© Shutterstock / InFocus.ee

Explore 2— Wat houden Sustainable Development Goals of Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen in?

Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen

In september 2015 werden de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen of Sustainable Development Goals (SDG’s) formeel aangenomen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Tegen 2030 moeten de 17 SDG’s, die gekoppeld worden aan 169 targets, een actieplan vormen om de mensheid te bevrijden van armoede en de planeet terug op de koers richting duurzaamheid te plaatsen. Die doelstellingen die een en ondeelbaar zijn reflecteren de drie dimensies van duurzame ontwikkeling: economisch, sociaal en ecologisch.

Er zijn vijf grote thema’s binnen die SDG’s: mensen, planeet, welvaart, vrede en partnerschap (people, planet, prosperity, peace, partnership).

De nadruk van de SDG’s ligt op ‘universaliteit’, wat betekent dat de implementatie niet enkel in het Globale Zuiden moet gebeuren maar over de gehele planeet.

proefversie©VANIN

1 Surf via iDiddit naar de website Duurzame Ontwikkeling.

a Kies een van de 17 SDG’s en vat de inhoud samen in een tekstbestand.

b Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

2 Voor deze opdracht heb je de keuze. Kies afhankelijk van je interesse, of je de SDG-doelen van afvalverwerkend bedrijf Vanheede (optie 1) of van de Kringwinkel (optie 2) wilt onderzoeken. Vink de gekozen optie aan.

Tip:

Gebruik nog steeds de site van de SDG’s op iDiddit.

proefversie©VANIN

Optie 1 Project Vanheede.com

Welke SDG-doelen past Vanheede.com toe? Koppel het juiste SDG-doel aan de juiste ondernemingsactiviteit of omgekeerd.

We zijn een afvalverwerkend bedrijf dat ten volle in de circulaire economie geïntegreerd is. Voor al het afval dat we inzamelen zoeken we naar een duurzame verwerkingsmethode. Onze activiteiten zijn verspreid over verschillende sites. In Dottenijs zijn twee van onze dochterbedrijven actief. Vanheede Alternative Fuels zet hoogcalorisch afval om in pellets voor de cement- en kalkindustrie. Vanheede Polymers & Compounds zet plastics om in granulaten die opnieuw naar productiebedrijven gaan. In Quévy verwerkt Vanheede Biomass Solutions verpakt en onverpakt voedingsafval. We vergisten de organische massa, doen aan energieopwekking en leveren daarna een bodemverbeteraar aan de landbouw. En in Rumbeke ten slotte hebben we naast onze plastic recovery facility ook nog onze stortplaats, beheerd door Vanheede Landfill Solutions. Onze stortplaats is een ingenieus staaltje van techniek. Het aanwezige stortgas vangen we op en zetten we om in warmte en elektriciteit. Met elk van die activiteiten willen we een bijdrage leveren aan het verwezenlijken van de SDG’s.

Bron: sdg.be

NUMMER SDG ACTIVITEIT

hoogcalorisch afval omzetten in pellets voor de cement- en kalkindustrie

plastics omzetten in granulaten die opnieuw naar productieondernemingen gaan

stortplaats als een ingenieus staaltje van (duurzame) techniek

Verpakt en onverpakt voedingsafval wordt vergist tot bodemverbeteraar.

7 (betaalbare en duurzame energie)

(verantwoorde consumptie en productie)

Optie 2 Project de Kringwinkel

Welke SDG-doelen past de Kringwinkel toe? Koppel het juiste SDG-doel aan dejuiste ondernemingsactiviteit of omgekeerd.

Wij willen met de Kringwinkels van Reset vzw het hergebruik in Limburg doen toenemen en daarmee een aantal maatschappelijke problemen aanpakken.

– We willen de burger nóg meer bewust maken van het nut van duurzamer consumentengedrag. We willen de afvalberg verkleinen door het stimuleren van hergebruik en het verhogen van recyclage.

– We willen de persoonlijke groei en ontwikkeling van onze medewerkers bevorderen, als impuls voor participatie tot de maatschappij. Daarom zijn we bewust een sociale organisatie met een vlakke structuur, binnen een innovatief arbeidskader van zelfsturing, samenwerking en werk als sociale factor. We zijn met andere woorden samen aan het werk.

– We zijn ervan overtuigd dat schaalvergroting nodig is om onze lokale doelen beter te bereiken. We evolueren naar een groter, maar wendbaar en veerkrachtig geheel. We schuiven eenheid van beleid en eenheid van leiding als belangrijke voorwaarden naar voren: alle acties worden bewust en coherent gestoeld op de missie en visie van onze organisatie. Dat betekent ook dat we zoveel mogelijk samenwerken met actoren die relevant zijn in het speelveld of gelijklopende ambities hebben.

Bron: sdg.be

– We geven mensen de kans om via (sociale) tewerkstelling hun financiële onafhankelijkheid te verhogen. We richten ons op mensen die moeilijk hun weg vinden naar de reguliere arbeidsmarkt, mensen die uit de boot vallen of mensen die in het NEC niet aan de bak kunnen. Daarnaast bieden we (her-) gebruiksgoederen aan en maken we die betaalbaar voor iedereen.

bewustmaking van duurzamer consumentengedrag

proefversie©VANIN

de persoonlijke groei en ontwikkeling van onze medewerkers bevorderen

© Shutterstock / Imladris

(geen armoede)

proefversie©VANIN

17

(partnerschap om doelen te bereiken)

3 Bespreek klassikaal enkele voorbeelden van projecten en / of ondernemingen die SDG’s toepassen.

Explore 3— Wat houdt de verplichting tot het opstellen van een duurzaamheidsrapport in?

Duurzaamheidsrapport

In april 2021 riep de Europese Commissie de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) of het duurzaamheidsrapport in het leven. Daarmee wil ze meer duurzame en inclusieve groei realiseren. Een financieel jaarrapport is in België al langer verplicht — behalve voor eenmanszaken — en vanaf 2024 komt daar dus ook een duurzaamheidsrapport bij. De insteek is in principe hetzelfde, maar de nadruk ligt bij het rapport op de duurzaamheidsinspanningen van de onderneming in plaats van op de financiële gezondheid. In het verslag moet de onderneming aantonen hoe ze impact heeft op mensen, de maatschappij en het milieu.

Een onderneming is verplicht om een duurzaamheidsrapport op te stellen als ze aan minimaal twee van de onderstaande criteria voldoet. De onderneming heeft: gemiddeld meer dan 250 werknemers over het volledige boekjaar, een balanstotaal van meer dan 20 miljoen euro, of een netto-omzet van meer dan 40 miljoen euro.

In het verslag moet de onderneming niet alleen duidelijk maken welke impact de onderneming op de maatschappij heeft maar ook welke impact bijvoorbeeld de klimaatverandering op de onderneming heeft. De doelstellingen op korte en lange termijn moeten helder geformuleerd worden en duidelijk aangeven welke strategie de onderneming zal volgen om ze te bereiken.

De volgende thema’s komen meestal aan bod: het ondernemingsmodel en de strategie, een stakeholdersanalyse, een materialiteitsanalyse, het duurzaamheidsbeleid, de doelstellingen en vooruitgang, de governance: de bestuurs-, management- en toezichthoudende organen de mogelijke risico’s en negatieve effecten: hoe gaat de onderneming die voorkomen, beperken en verhelpen?

Surf via iDiddit naar het duurzaamheidsrapport van Colruyt.

a Werk in zes groepen. Elke groep vat een van de thema’s samen in een mindmap.

THEMA

Groep 1Het ondernemingsmodel en de strategie

Groep 2Een stakeholdersanalyse

Groep 3Een materialiteitsanalyse

Groep 4Het duurzaamheidsbeleid, de doelstellingen en vooruitgang

Groep 5De governance

Groep 6De mogelijke risico’s en negatieve effecten

b Stel met je groep de mindmap voor aan de andere groepen.

Explore 4— Wat is greenwashing? Greenwashing

Om de consumptie duurzamer te maken is betrouwbare, relevante en verifieerbare informatie over de belangrijkste milieueffecten van goederen en diensten noodzakelijk. Pas dan kan de consument een weloverwogen duurzame aankoop doen.

Steeds meer ondernemingen spitsen hun marketing toe op het milieu, de ecologie en de duurzame ontwikkeling om de consument te overhalen om een bepaald product of een bepaalde dienst bij hen aan te kopen in plaats van bij een concurrent. Het kan gaan om allerlei soorten beweringen en inlichtingen maar ook om symbolen, logo’s, afbeeldingen en merknamen tot zelfs het gebruik van bepaalde kleuren op verpakkingen, etiketten, in reclame en dat op papier, sociale media, websites, tv ...

Als de beweringen fout of misleidend zijn of als ze niet geverifieerd kunnen worden, dan is er sprake van greenwashing. De verkoper neemt een loopje met de waarheid en stelt zijn product of dienst dus groener voor dan in werkelijkheid het geval is. Dat is een vorm van oneerlijke handelspraktijken en daarom verboden in België. Overtreders riskeren boetes tot 80 000,00 euro. Bij greenwashing worden de volgende trucs gebruikt:

proefversie©VANIN

De onderneming benadrukt de duurzaamheid van een klein deel van haar activiteiten terwijl de kern van de onderneming helemaal niet duurzaam is.

Er staan niet-gecontroleerde milieulabels op de verpakking.

Er wordt een vernieuwde (deels) gerecyclede verpakking gebruikt, maar de inhoud is niet duurzaam.

Er wordt een natuurlijk ingrediënt zoals azijn, citroen, of zoete amandel aangeprezen terwijl dat slechts in beperkte mate aanwezig is.

De verkoper benadrukt bijvoorbeeld dat de kleding van het natuurlijke materiaal katoen gemaakt is, maar dat maakt het kledingstuk nog niet duurzaam. Bovendien betekent ‘duurzaam’ nog niet dat het eerlijk geproduceerd is. Denk daarbij aan fast fashion.

De reclameboodschap bevat vage en algemene begrippen als ‘bewust’, ‘milieuvriendelijk’ en ‘duurzaam’ om de indruk te wekken dat het product geen negatieve gevolgen voor het milieu heeft.

De onderneming claimt correcte zaken die echter geen rol (meer) spelen. Wanneer er op een product staat dat het cfk-vrij is, dan is dat correct, want het gebruik van cfk is bij wet verboden. De bewering is dus irrelevant.

De gebruikte afbeeldingen, kleuren, tekens, logo’s en symbolen wekken een verkeerde indruk. Zo kan er een symbool of kleur die duidelijk de natuur oproept op de verpakking van een huishoudelijk product staan, terwijl het product geen of slechts weinig positief effect heeft op het milieu.

Voor de consument is het vaak moeilijk om uit te maken of die uitingen over duurzaamheid oprecht zijn of niet.

Waarom is er op de onderstaande afbeeldingen sprake van greenwashing?

Tandpasta die ‘natuurlijk’ beschermt zonder fluor

DENTE-FRIS bio eco

proefversie©VANIN

proefversie©VANIN

Welke voorbeelden van greenwashing kun je nog bedenken? Forum

© Shutterstock / Vincenzo Lullo

TO THE POINT

Maatschappelijk verantwoord ondernemen

Ondernemerschap kent heel wat verantwoordelijkheden: economische verantwoordelijkheid (profit) sociale verantwoordelijkheid (people) ecologische verantwoordelijkheid (planet)

triple P-bottomline

proefversie©VANIN

Elke onderneming focust zich op profit, want winst is noodzakelijk om de continuïteit van de onderneming en de tewerkstelling te garanderen.

Wanneer een onderneming zich focust op alle P’s is er sprake van duurzaam ondernemen of maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Sustainable Development Goals of Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen

In september 2015 werden de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen of Sustainable Development Goals (SDG’s) formeel aangenomen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Tegen 2030 moeten de 17 SDG’s, die gekoppeld worden aan 169 targets, een actieplan vormen om de mensheid te bevrijden van armoede en de planeet terug op de koers richting duurzaamheid te plaatsen. Die doelstellingen die een en ondeelbaar zijn reflecteren de drie dimensies van duurzame ontwikkeling: economisch, sociaal en ecologisch.

Er zijn vijf grote thema’s binnen die SDG’s: mensen, planeet, welvaart, vrede en partnerschap (people, planet, prosperity, peace, partnership).

Duurzaamheidsrapport

Een onderneming is verplicht om een duurzaamheidsrapport op te stellen als ze aan minimaal twee van de onderstaande criteria voldoet. De onderneming heeft: gemiddeld meer dan 250 werknemers over het volledige boekjaar, een balanstotaal van meer dan 20 miljoen euro, of een netto-omzet van meer dan 40 miljoen euro.

In het verslag moet de onderneming niet alleen duidelijk maken welke impact de onderneming op de maatschappij heeft maar ook welke impact bijvoorbeeld de klimaatverandering op de onderneming heeft. De doelstellingen op korte en lange termijn moeten helder geformuleerd worden en duidelijk aangeven welke strategie de onderneming zal volgen om ze te bereiken.

Greenwashing

Door de toenemende aandacht voor duurzaamheid in de maatschappij doen heel wat ondernemingen zich groener voor dan ze daadwerkelijk zijn in de hoop meer te kunnen verkopen. Dat heet greenwashing. Het kan gaan om allerlei soorten beweringen en inlichtingen maar ook om symbolen, logo’s, afbeeldingen en merknamen tot zelfs het gebruik van bepaalde kleuren op verpakkingen, etiketten, in reclame en dat op papier, sociale media, websites, tv ...

Action 1— Hoe kan een onderneming duurzaam ondernemen?

Lees het krantenartikel over Odette Lunettes en beantwoord de vragen.

a Hoe doet Odette Lunettes aan duurzaam ondernemen? Som de duurzame ondernemingsactiviteiten op.

proefversie©VANIN

b Welke pijlers van duurzaam ondernemen worden in Odette Lunettes toegepast?

c Markeer in vraag a de ondernemingsactiviteiten

ƒ die bij people horen, in het groen.

ƒ die bij planet horen, in het geel.

d Waaruit kun je concluderen dat Odette Lunettes ook de pijler profit nastreeft?

e Welke SDG’s kun je koppelen aan de duurzame bril?

Eline De Munck en Tom Boonen ontwerpen sportbril waarmee je gezien wílt worden: ‘De vraag om dat gat in de markt op te vullen drong zich al een tijdje op’

We kennen Eline De Munck niet alleen van haar werk als zangeres, actrice en presentatrice. Sinds 2015 treedt het multitalent vooral op de voorgrond als ontwerpster van brillen die ze verdeelt via haar eigen bedrijf Odette Lunettes. De onderneemster verrijkte haar collectie zopas met een opmerkelijk exemplaar: een stijlvolle sportbril. Deze woorden lieten zich tot nu toe niet in één adem noemen, dus klopte HLN Shop aan bij De Munck voor een woordje uitleg over die bijzondere bril, waarvoor ze de handen in elkaar sloeg met ex-wielrenner Tom Boonen.

Eline De Munck: ‘Op 1 april lanceerden we met Odette Lunettes onze eerste cross-over sportbril. Hij is geschikt om te dragen bij alle soorten sporten: van lopen en etsen tot golfen en skiën. Wat de bril uniek maakt, is zijn stijlvolle look. Een mooie sportbril was tot nu toe onvindbaar, dus de vraag om dit gat in de markt op te vullen drong zich al een tijdje op. Ik ben zelf een fervent sporter en ervoer het ook als een gemis. Onlangs nam ik deel aan de New York City Marathon, maar omdat ik weigerde om een lelijke sportbril op te zetten, heb ik niets kunnen zien van de stad.’

Je koos resoluut voor duurzaamheid?

textuur te integreren, wat niet kan bij een klassieke productiemethode. Omdat Tom houdt van racen met auto’s en de ets, brachten we de textuur van banden aan op onze bril. Maar 3D-printen brengt ook beperkingen met zich mee. Zo kun je geen kleuren combineren, dus zijn de brillen monochroom. We kozen verder voor een aviatorlook. Ik zou de stijl omschrijven als casual sporty chic.’

‘Een sportbril diende tot nu toe enkel om te sporten, daarnaast wou je niet dat iemand je ermee zag. Om na het sporten een terrasje te doen, kon je dus maar beter een tweede exemplaar op zak hebben. Onze bril is echter multifunctioneel en kun je na je work-out perfect op je neus houden zonder aan stijl te moeten inboeten. Dat maakt hem duurzaam in gebruik, maar daar stopt het niet, want ook de productie verloopt op een ecologisch verantwoorde manier. De bril is gemaakt van castorbonen die Indiase boeren telen op grond waar niets anders kan groeien. 700 000 familieboerderijen halen daar een inkomen uit. Daar komt bij dat ook overproductie voor onze bril geen probleem zal vormen, want we produceren hem pas op het moment dat je hem bestelt. Je kiest je maat en kleur en wij printen hem in België met een 3D-printer!’

proefversie©VANIN

Welke voordelen biedt een sportbril ten opzichte van een gewone zonnebril?

Hoe beïnvloedt de productie met 3D-printer het uiterlijk van de bril?

‘Je merkt het e ect van het 3D-printen: het zorgt meteen voor een eigentijdse en innovatieve uitstraling. Het is de eerste keer dat we van die technologie gebruikmaken. 3D-printen is duurzaam en het biedt ook de mogelijkheid om

‘Het materiaal is exibeler en bijvoorbeeld beter bestand tegen een val of de impact van een bal. Aan de zij- en bovenkant bevinden zich zonnekleppen, waardoor de zon geen kans krijgt om in je ogen te schijnen. Daarnaast zijn goede spiegelglazen belangrijk en zijn er openingen in de bril die ervoor zorgen dat de glazen niet aandampen als je transpireert. Ook moet de bril een neuspad hebben: zo schui hij niet naar beneden wanneer je begint te zweten. Wil je een sportbril kopen, is het cruciaal dat hij comfortabel zit. Tom Boonen is een echte zonnebrillenlie ebber en hee veel ervaring met sporten met een bril op. Dankzij zijn feedback hebben we de ultieme, stijlvolle sportbril kunnen ontwerpen.’

Bron: hln.be, 2022-04-14

Action 2— Op welke pijlers van mvo zet de onderneming in?

Op welke pijler(s) van mvo zet de onderneming in? Kruis aan.

DE ONDERNEMING ...

streeft naar 100 % hernieuwbare energie.

heeft mensen met een beperking in dienst.

neemt energiebesparende maatregelen.

richt haar bedrijfsprocessen zoals productie en transport duurzaam in.

heeft een intern medewerkersbeleid om sociale betrokkenheid te bevorderen.

stimuleert thuiswerken en hybride werken.

werkt zoveel mogelijk digitaal.

Action 3— Wat zijn de voordelen van mvo?

PROFITPEOPLEPLANET

proefversie©VANIN

Welke voordelen van maatschappelijk verantwoord ondernemen kun je achterhalen uit de krantenkoppen?

A

Olieraffinagebedrijf Neste schopt het tot wereldwijde marktleider in hernieuwbare en circulaire technologieën

B

Stad wil zélf vier windmolens bouwen om energierekening van bewoners te drukken

C

Consument koopt milieubewuster dankzij ecocheque

D

Klimaatbeleid onderneming is voor vele werknemers cruciaal

E

Limburgse onderneming, B4Plastics, wint grootste milieuprijs ter wereld

F

Move your Money-actie in Gent: ‘Kies duurzame bank want veel banken investeren miljarden in fossiele brandstoffen’

proefversie©VANIN

Action 4— Welke informatie vind je in een duurzaamheidsrapport?

In de jaarrekening van grote ondernemingen vind je een duurzaamheidsrapport terug.

a Kies afhankelijk van je interesse een onderneming en download de jaarrekening van de website van de balanscentrale.

b Vat de acties die de onderneming neemt in het kader van mvo samen in een poster.

c Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Action 5— Herken jij greenwashing?

1 Surf via iDiddit naar een blog over greenwashing.

2 Hoe kun je greenwashing herkennen? Verwerk de tips die op de blog staan in een poster.

3 Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

Action 6— Wat is de mogelijke link tussen fast fashion en sweatshops?

1 Lees de krantenknipsels en bekijk de afbeeldingen.

Zara blijft leidend schoolvoorbeeld van fast fashion

De bestellingen van Zara-filialen worden binnen de 48 uur verwerkt , verstuurd en in de winkels gehangen. Twee keer per week doet elk filiaal van Zara zijn bestellingen bij het hoofdkantoor in Spanje, dat ervoor zorgt dat de bestellingen binnen de acht uur klaar zijn om te verschepen naar de winkels. Volgens woordvoerder Jesus Echevarria is het daarbij vooral belangrijk om de juiste levering bij de juiste winkels te krijgen. Hij voegde er ook nog aan toe dat de designers van het bedrijf, waarvan Inditex er ongeveer 350 heeft, en de fabrieken een nieuwe collectie binnen drie tot vier weken kunnen klaar hebben.

H&M wordt beschouwd als een fast fashion-bedrijf: een bedrijf dat een businessmodel hanteert dat erop gericht is zo snel mogelijk (online) trends te signaleren en de producten daarbij binnen korte tijd op de markt te brengen. Door de lage prijzen en de matige kwaliteit worden consumenten aangemoedigd zo veel mogelijk kleding te kopen en snel weer af te danken. Dat concept gaat samen met een hoge milieu-impact en slechte arbeidsomstandigheden.

Gemaakt voor 0,60 euro

Van grote bedrijven zoals Nike, Disney en Studio 100 is herhaaldelijk publiekelijk aangetoond dat ze gebruikmaken van sweatshops.

Verkocht voor 50,00 euro

proefversie©VANIN

© Shutterstock AI. This content was generated by an Artificial Intelligence (AI) system and has been approved by content review.

© Shutterstock AI. This content was generated by an Artificial Intelligence (AI) system and has been approved by content review.

2 Gebruik het internet. Wat betekenen deze begrippen?

a Fast fashion:

proefversie©VANIN

b Sweatshops:

3 Wat is de link tussen fast fashion en sweatshops?

BREAKING NEWS

1 Ga naar iDiddit. Je vindt er een actualiteitsitem over het onderwerp.

2 Los de vragen op.

3 Geef het bestand een duidelijke naam en bewaar het in je portfolio.

CHECKLIST

Duid aan of je de onderstaande vaardigheden voldoende beheerst.

proefversie©VANIN

1 Ik kan omschrijven wat ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ is.

2 Ik kan het belang van mvo voor de maatschappij verklaren.

3 Ik kan de verantwoordelijkheden van mvo onderscheiden en beschrijven.

4 Ik kan beschrijven wat SDG’s zijn.

5 Ik kan SDG’s koppelen aan duurzame projecten.

6 Ik kan omschrijven wat een duurzaamheidsrapport inhoudt.

7 Ik kan toelichten wat greenwashing inhoudt.

8 Ik kan voorbeelden van greenwashing geven.

JA KAN BETER EXTRA OEFENMATERIAAL

Begrippenlijst Thema 4

1circulaire economie

Die economie verwerkt grondstoffen tot een product dat na gebruik volledig wordt gerecycleerd om eventueel samen met grondstoffen weer verwerkt te worden tot een product. Er is geen restafval.

1deeleconomieDie economie is een socio-economisch systeem waarin delen en collectief consumeren centraal staan. Het gaat om gezamenlijke creatie, productie, distributie, handel en consumptie van goederen en diensten.

1 donuteconomie

proefversie©VANIN

1keteneconomie met recycling

Dat is een economisch model dat economische welvaart meet door te kijken naar de realisatie van een sociaal fundament zonder de ecologische plafonds te overschrijden. Het doel is om de behoeften van iedereen te realiseren binnen de draagkracht van de aarde.

Die economie verwerkt grondstoffen tot een product dat na gebruik gedeeltelijk wordt gerecycleerd om eventueel samen met grondstoffen weer verwerkt te worden tot een product. Er blijft nog wel restafval.

1klassiek kringloopmodel

1lineaire economie

1sociale economie

Dat is een schematische weergave van de werking van de economie als systeem. Het is een abstracte voorstelling van de relaties tussen de verschillende economische actoren.

Die economie verwerkt grondstoffen tot een product dat na gebruik wordt weggegooid.

Die economie bestaat uit bedrijven en initiatieven die in de eerste plaats een specifieke maatschappelijke meerwaarde willen realiseren, en daarbij bepaalde principes respecteren: tewerkstelling en competentieversterking (met aandacht voor positie van mensen uit kansengroepen), duurzame ontwikkeling, voorrang van arbeid op kapitaal, democratische besluitvorming, maatschappelijke inbedding, transparantie en kwaliteit en duurzaamheid.

2duurzaam of maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo)

2duurzaamheidsrapport

Bij die manier van ondernemen is er sprake van een continu verbeteringsproces waarbij de onderneming vrijwillig, op systematische wijze, rekening houdt met de 3 P’s: profit, people en planet.

proefversie©VANIN

2Duurzame

Ontwikkelingsdoelstellingen of Sustainable Development Goals (SDG’s)

Dat is een verslag van een onderneming over haar inspanningen op het gebied van duurzaamheid of maatschappelijk verantwoord ondernemen: zowel de prestaties op het gebied van sociaal-ethiek, milieu als economisch (People-Planet-Profit).

Dat zijn universele doelstellingen voor duurzame ontwikkeling, goedgekeurd door de 193 lidstaten van de Verenigde Naties. Ze moeten de mensheid bevrijden van armoede en de planeet terug op koers richting duurzaamheid plaatsen.

2greenwashingDat betekent dat een onderneming zich duurzamer voorstelt dan ze in werkelijkheid is. Dat doet ze om meer producten of diensten te verkopen.

2 people

2 planet

2 profit

2 Triple Pbottomline

Die sociale verantwoordelijkheid van een onderneming bestaat erin dat ze onder andere rekening houdt met de behoeften van het personeel en van andere stakeholders.

Die ecologische verantwoordelijkheid van een onderneming bestaat erin dat ze bij ondernemingsbeslissingen en –activiteiten rekening houdt met de negatieve of positieve effecten van die beslissingen voor de natuurlijke leefomgeving.

Die economische verantwoordelijkheid van een onderneming bestaat erin dat ze winst moet maken om haar bestaanszekerheid te verzekeren.

Dat beginsel houdt in dat voor een onderneming de 3 P’s – profit, people, planet – van belang zijn in haar dagelijkse ondernemingsactiviteiten.