ISSUE NUMBER ONE POLISH EDITION
FASHION, ARTS & CULTURE MAGAZINE 1
Model: Carlos Ferra Agency: Mayor Paris Photo: Laurent Humbert, Paris
3
6
7
L̀ɄɬɄ Ʉȇ HȐȇǸȰɜɄɑǸ
Minęło 86 dni od ukazania się zerowego numeru TWISSST. 94 tysiące odsłon w 14. różnych krajach, bez podejmowanych wcześniej akcji marketingowych, to zaskakująco pozytywny rezultat. Płynie stąd wniosek, że wciąż jest miejsce dla niezależnego projektu prasowego, opartego na solidnej, pewnej informacji oraz wysokiej jakości artystycznej. Grudniowy, pierwszy numer TWISSST pragniemy skierować na nieco bardziej niekonwencjonalne tory. Modę traktujemy nie tylko jako “wyznacznik” tendencji, lecz kładziemy nacisk na cały przemysł modowy. W numerze analizujemy wyniki makroekonomiczne grup PPR oraz LVMH, skupiające marki takie jak Gucci, Yves Saint Laurent, Louis Vuitton czy Alexander McQueen. Przedstawiamy również zaskakująco dobrą kondycję finansową, którą cieszy się międzynarodowy przemysł modowy w dobie kryzysu. Z zachwytem patrzymy na prace pewnego francuskiego fotografa i dzięki wolności wyboru, jaką daje niezależność wydawnicza, okładkę grudniowego numeru poświęcamy mężczyźnie. Laurent Humbert sfotografował w Paryżu modela Carlosa Ferrę, ukazując wyniosły new masculine look wymagany obecnie na najważniejszych światowych wybiegach.
nieco uśpioną markę oraz wprowadziła Maison do awangardy przemysłu. Również z Paryża docierają vía Wetransfer, prace Laurenta Humberta. Następnie wybieramy się do Helsinek, aby przekonać się, że Finlandia oferuje atrakcje dla każdego. Przypadkowo odkryliśmy na końcu podróży lekturę, którą pragniemy polecić – niezwykłą powieść fińskiej pisarki Sofi Oksanen Oczyszczenie. W drodze powrotnej zatrzymujemy się w Mediolanie aby przyjrzeć się imponującej architekturze dominującej nad miastem z okazji Wystawy Światowej EXPO 2015 i prezentującej prace najważniejszych współczesnych architektów. Ostatni przystanek podróży to uczestnictwo w nieokiełznanym spektaklu grupy teatralnej Fura dels Baús oraz początek odliczania w oczekiwaniu na zamknięcie numeru. W rezultacie otrzymujemy 104 strony rzetelnej informacji i najważniejsze wyzwanie – utrzymanie zainteresowania tych, którzy zaj-hrzeli do zerowego numeru TWISSST oraz zachęcenie lub odnalezienie kolejnych Twisssterów. 94 tysiące osłon poprzedniego numeru oraz kolejne tyle, które mamy nadzieję osiągnąć tym razem zobowiązują nas do jednego słowa: DZIĘKUJEMY!
Zachęcamy również do zapoznania się z Phoebe Philo – dyrektorem kreatywnym francuskiej marki Céline. Znaczący jest fakt, iż zaledwie w ciągu kilku lat wypromowała
Norberto Lopes Cabaço Editor in Chief and Creative Director
8
Rysunek: Ricardo Naranjo González
YVES
KLEIN INNA TWARZ YVES’A
Tekst: Jose Manuel Delgado Tłumaczenie: Anna Golias
P
ropaganda i megalomania to zachowania typowe nie tylko dla polityków i dyktatorów początku pierwszej połowy XX wieku; cechy te są tak stare, jak stara jest nasza cywilizacja. Przed Stalinem, Hitlerem czy Napoleonem odnajdujemy przykłady w bardziej odległej starożytności –w Egipcie, Ramzes II sławił swoją osobę stosując propagandę w znanej nam dziś postaci. W rzeczy samej – nie dziwi, że każdy z nas zna lub słyszał imię tego Faraona. Kultura czy Sztuka nie były odporne na to zjawisko. Człowiekiem, który najlepiej wiedział jak wykorzystać narzędzie autopromocji, nie będąc jednym z nielicznych wybranych, uważanych za niezbędnych w historii sztuki, jest z całą pewnością Yves Klein.
“© Yves Klein, ADAGP, Paris”
9
Y
ves pochodzi z artystycznej rodziny malarzy, ale zaczyna karierę zawodową jako judoka. Fakt ten silnie wpływa na cały jego dorobek i życie osobiste. Jako judoka poznaje i zgłębia filozofię Zen oraz wiedzę Wschodu, zaintrygowany ich wszechobecnym mistycyzmem. Poznaje również Różokrzyżowców, chrześcijańską sektę francuską, której XIX-wieczne odłamy opierają się na po-
szukiwaniu pustki – wolności uosobionej przez niebo. Dlatego rytuał i mistycyzm to podstawa do zrozumienia jego pracy. Pierwsze oficjalne pojawienie się Kleina w charakterze artysty wizualnego ma miejsce w 1955, kiedy to w Salon des Réalités Nouvelles prezentuje swój pomarańczowoołowiany monochrom Wyrażenie wszechświata. Dzieło zostaje odrzucone, ponieważ „jeden kolor
nie jest wystarczający do stworzenia obrazu”. Dzieło, zawarte w tej retrospektywie, przedstawione jest w towarzystwie innych serii monochromatycznych, żółtej, białej, czarnej, czerwonej, różowej i zielonej. Kolor nabiera tu znaczenia absolutnego, przewyższając rysunek i formę. Wałek zmienia się w pierwotne narzędzie kreacyjne, po nim, w późniejszych etapach, przyjdzie ogień i ludzkie ciało.
“© Yves Klein, ADAGP, Paris”
“© Yves Klein, ADAGP, Paris”
10
“© Yves Klein, ADAGP, Paris”
Y
ves zaczyna traktować kolor jako cel sam w sobie, niezależny od szkicu czy kształtu.Kolor jako sposób materializacji tego, co niematerialne, zdolny tworzyć i zmieniać uczucia. Usuwa linię i formę, ponieważ zostały one pozbawione sensu. 1957 to rok zadedykowany całkowicie Yves’owi – wystawia jednocześnie dwie ekspozycje w Paryżu: w galerii Iris Clert i w galerii Colette Allende. Na potrzeby wernisażu tworzy własną symfonię o stałym, trwającym 20 minut dźwięku, po którym następuje 20-minutowa cisza. W monochromatycznych propozycjach skupia się wyłącznie na niebieskim. Nadaje swoje imię jednemu z odcieni niebieskiego, od tamtego momentu znanego jako „niebieski Kleina”.
“© Yves Klein, ADAGP, Paris”
11
“© Yves Klein, ADAGP, Paris”
“© Yves Klein, ADAGP, Paris”
J
ego twórczość składa się z różnorodnych elementów. Produkcja artystyczna koncentruje się przede wszystkim na wywyższeniu twórcy, kreując jego osobiste okresy: niebieski, pneumatyczny, performansowy, itd. Jednym z najbardziej odważnych projektów jest plan pomalowania na niebiesko paryskiego obelisku, na który artysta, o dziwo, początkowo otrzymuje pozwolenie, choć w ostatniej chwili rząd zakazuje przedsięwzięcia.Wpływ Yves’a jest aż tak ogromny. W 1958 roku, w jego ulubionej galerii wraz z ulubioną kuratorką, Iris Clert, w ramach celebracji swoich 30 urodzin organizuje jedyną w swoim rodzaju wystawę. Całe wnętrze maluje wałkiem na biało. Jedynie drzwi i chodnik pociąga „niebieskim Kleina”. Kilka dni przed inauguracją w całym Paryżu wypuszcza balony w tym samym odcieniu. Wszystko zostało przygotowane tak, aby rozsławić nazwisko Klein. Przy pomocy par-
12
“© Yves Klein, ADAGP, Paris”
yskich kelnerów tworzy nawet zabarwiony na niebiesko koktajl na bazie dżinu. Drink podawany jest wszystkim uczestnikom wystawy, aby mogli popijać go w czasie, gdy twórca tłumaczy krok po kroku niewielkim grupom publiczności znaczenie dzieła — pokoju pomalowanego na biało. Reakcje zwiedzających są mieszane – jedni czują się oszukani, inni w zdziwieniu poszukują śladów rysunku czy kreski na ścianie,
jeszcze inni wstrząśnięci krzyczą i płaczą, bo w końcu zrozumieli cel dzieła – pustkę. Wszyscy stają się częścią rytuału inicjacyjnego, w którym Klein jest Mesjaszem, a jedynym sposobem zrozumienia dzieła jest jego indywidualna interpretacja. Oskarża się go o kanciarstwo, proroctwo, szaleństwo, ale jedno jest pewne, nikt nie przechodzi obok niego obojętnie.
P
o tym przełomowym dziele zaczyna eksperymentować z innymi kolorami, złotym i różowym Oba kolory pełne są znaczenia sakralnego dla Różokrzyżowców. Wykorzystuje także ogień – pali płótna, nasączone wcześniej płynem łatwopalnym. Z kolei w procesie „plamienia płótna” pokrywa ciało modelki kolorowym płynem, a następnie kieruje nią tak, aby farba pozostawiła ślad na powierzchni. Obydwa procesy artystyczne otwarte są dla publiczności, a nawet rejestrowane wraz z towarzyszącą im monotonną orkiestrą. Można by je zakwalifikować, bez wątpliwości, jako twórczość rytualną.
“© Yves Klein, ADAGP, Paris”
13
Y
ves ma obsesję na punkcie pustki, próbuje uciec od grawitacji poprzez lewitację, co jak sam twierdzi, osiągał wiele razy. W momencie kulminacyjnym skacze z trzeciego piętra. Na dole, czekają na niego uczniowie judo, aby go złapać. Na życzenie Kleina, opublikowany został fotomontaż z happeningu. Śmierć zaskakuje go w roku 1962 w wieku 34. lat podczas spotkania z przyjaciółmi z kręgu. Nasuwa się pytanie: dokąd mógłby dotrzeć, gdyby nie niefortunny zbieg okoliczności? Niewątpliwie jest to artysta, który stworzył własną figurę. Klein pomimo braku większych zdolności nie tylko zajął miejsce w historii sztuki, lecz także został uznany za jednego z ważniejszych twórców XX wieku. Propaganda osiągnęła swój cel.
“© Yves Klein, ADAGP, Paris”
14
Nuno Moreira e Marco Moreira ( Central Models, Lisbon) Photo by : Carla Pires
All people are born equal... then some become
฀
Staff Editor in Chief & Creative Director Norberto Lopes Cabaço norberto.lopes@twissst.com Foreign Editors Director Mauro Parisi mauro.parisi@twissst.com Twissst Polish Edition Responsible Weselina Gacińska wese.gacinska@twissst.com Editorial Coordinator Chloe Yakuza Architecture & Art Director Mauro Parisi mauro.parisi@twissst.com Graphic Designers David Lariño Torrens david.larino@twissst.com Claire Marie O’Donnell claire.odonnell@twissst.com
Foto Ryan Tansey
18
Editors Twissst English Edition Angela Velo Pérez Daniela Cataldo Clare Hodgson Twissst Italian Edition Giulia Chiaravallotti Francesco Marangon Twissst Polish Edition Weselina Gacińska Anna Golias Twissst Portuguese Edition Elis Porfirio Bernardo Saavedra Twissst Spanish Edition Elena Arteaga Benedicta Moya
Contributors Laurent Humbert, Eleonora Maggioni, Laura Parisi, Siu Cho Hang, Jaime G. Masip, Jose Manuel Delgado, Ricardo González Naranjo, Carlota Branco.
Twissst Magazine - Head Office Calle Gran Via, 57 7 F 28013, Madrid, Spain Tel: 34 910 072 973 hello@twissst.com www.twissst.com
19
La Fura Dels Baus 3U]\EOLĝHQLH LPSXOVX NUHDF\MQHJR SHZQHM JUXS\ WHDWUX DEVROXWQHJR Tekst: Eleonora Maggioni Tłumaczenie: Anna Golias
20
Mój pierwszy kontakt ze światem La Fura dels Baus był całkowicie przypadkowy. Sylwester roku 2004, Genewa była wtedy ośrodkiem Europejskiej Kultury, a Fura tamtej nocy, przedstawiała światową premierę “On Naumon” (Podróży), spektaklu/wydarzenia świateł, dźwięku i tańca. Była to miłość od pierwszego wejrzenia, prawdziwy strzał wymierzony w zmysły. Statek o 60-metrowym kadłubie, przy akompaniamencie hipnotycznego rytmu japońskich bębnów, z 150-osobową załogą składającą się z linoskoczków, aktorów, tancerzy i marynarzy cumował w Starym Porcie w Genewie. W tamtym momencie cały port zaczął przeistaczać się w wielką scenerię o ogromnych scenografiach, choreografiach podwieszonych ponad linią morza, w apogeum kolorów, dźwięków i akrobacji, które towarzyszyły nam przy witaniu Nowego Roku. Przygoda Naumona dopiero się zaczynała, stąd miał wyruszyć w podróż dobijając do dwudziestu kolejnych portów Morza Śródziemnego, aby kontynuować po Oceanie Atlantyckim, Spokojnym i Indyjskim
Ze sztuki /zdjęcie de Francesca Sara Cauli
21
Przemiana
“Naumon” w Genui w 2004 roku
Jednak tym co, po kilku latach, najbardziej zaskoczyło mnie w teatrze La Fura dels Baus było jego wnętrze oraz zdolność modyfikacji konwencjonalnej scenerii dzięki użyciu projekcji i innych elementów wizualnych. Wolna interpretacja “Przemiany ” Kafki została przedstawiona w Japonii w 2005 roku, a w 2006 dotarła do madryckiego teatru María Guerrero. Przy tej okazji, La Fura dels Baus postawiła na reprezentację dużo bliższą tekstowi niż performansowi, nie rezygnując przy tym z „kontaminacji” nośnikiem cyfrowym. Scenografia była w ciągłej ewolucji – wielka przezroczysta rura, w której mieszkał Gregor Samsa, materializowała kontrast między zewnętrzną rzeczywistością a życiem wewnętrznym bohatera, stół oraz ekran, po którym płynęły boleśnie jawiące się przed oczami publiczności obrazy, natężał oniryczną i niesamowitą atmosferę stworzoną przez Kafkę w swoim opowiadaniu
Przemiana
22
Historia tej grupy artystów zaczyna się w 1979, kiedy Marcel Antúnez Roca, Quico Palomar, Carles Padrissa i Pere Tantinya tworzą trupę zorientowaną na uliczne animacje oraz eksperymenty związane użyciem ruchu i muzyki. W latach 80. następuje zbliżenie ku teatrowi, choć zawsze z eksperymentalnego punktu widzenia, z zamiarem zerwania z tradycyjnym teatrem klasycznym: muzyka, taniec, wprowadzenie innowacyjnych materiałów i nowych technologii jest odpowiedzią na to wyzwanie. W latach 90. grupa angażuje się w operę i wielkie wydarzenia, wykonując spektakl otwarcia Igrzysk Olimpijskich w Barcelonie roku 1992.
Boris Godunov
Boris Godunov
23
Boris Godunov
Eksperymenty kontynuuje także w sektorze makro-spektakli, gdzie charakterystyczny język grupy przystosowuje się do publiczności i ogromnej przestrzeni scenicznej (jak w przypadku otwarcia Igrzysk Śródziemnomorskich w Almerii w 2005 roku), co przyniosło jej uznanie na dużą skalę. W 2008 roku, wraz z Borysem Godunowem, Fura potwierdza swoje pionierstwo w poszukiwaniu alternatyw teatralnych w stylu włoskim, a mówiąc ściślej, jako spektakl z tradycyjną scenerią, tworząc dzieło metateatralne w całej jego esencji.
Wychodząc od krytyki/refleksji o budzących się tendencjach totalitarnych niektórych państw demokratycznych, jak i o strachu przed terroryzmem, który ogarnął w ostatnich latach społeczeństwa zachodnie, reżyser artystyczny Alex Olle zrywa po raz kolejny z pojęciem „czystego” teatru, wspomagając się wkładem kinematograficznym i audiowizualnym. Publiczność staje się bohaterem, zakładnicy to sami widzowie, i choć od początku ma się świadomość poruszania się w granicach fikcji, jesteśmy prowadzeni, by stanąć twarzą w twarz z własnymi demonami, zmuszeni do przeniknięcia w głąb oglądanej historii.
Ze sztuki
24
Ze sztuki
W „Degustacji Titusa Andronicusa” z roku 2010 teatr powraca do korzeni, pokazując spektakl na sto procent furerski, którego punktem centralnym jest interakcja między publicznością a aktorami. Tę sztukę, wolną adaptację tragedii szekspirowskiej, publiczność ogląda w całości na stojąco, otoczona metalowymi kładkami, gdzie umocowane są urządzenia, które przenoszą aktorów. Podczas tego przedstawienia, dwóch kucharzy przygotowuje dania, które później trzydziestu szczęśliwców będzie mogło degustować w towarzystwie aktorów. Mieszanka muzyki, tańca i perfum rozciąga się przez całą salę, aby w tragicznym zakończeniu połączyć się z publicznością
Ze sztuki /zdjęcie Francesca Sara Cauli
25
Prace teatru La Fura dels Baus zgłębiają się w eksperymentach na polu kinematograficznym (Faust 5,0) oraz internetowym, z nowym gatunkiem, który grupa katalońska kwalifikuje jako teatr cyfrowy, czyli sumę „aktorów i bitów”. Po wniknięciu w 2011 do świata opery wraz z „Edypem”, Fura kontynuuje badania w tym kierunku sztuką „Babilon, opowiadanie maszyn”, której premiera odbędzie się w październiku w Bayerische Staatsoper w Monachium. Równolegle, pod koniec 2012, zobaczymy La Fura del Baus w kilku makro-wydarzeniach, w trzech różnych krajach świata: „Afrodyta i sąd Parysa” w Korei, „Wizyta” w Chinach i „Ukryte miasto” w Bukareszcie w Rumunii. Zaskoczenie i innowacja znajdują się w DNA Fury Dels Baus. Czekamy z niecierpliwością na kolejną możliwość uczestniczenia w uczcie dla naszych zmysłów.
Ze sztuki/zdjęcie Francesca Sara Cauli
26
27
Laurent Humbert
Laurent Humbert urodził się na południu Francji, w małej nadmorskiej miejscowości Hyères. Czyste, przejrzyste i jasne kolory oraz uznanie jakie zdobyła miejscowość organizując International Festival of Fashion and Photography, mogły stanowić dla niego artystyczną inspirację rozwijaną od wczesnych lat.
28
29
30
Już
w wieku zaledwie 12 lat portretował rodzinę oraz przyjaciół. Od tego momentu wiedział, że jego więź z fotografią będzie nierozerwalna. Pierwsze wykonane zdjęcie okazało się katalizatorem całego procesu kształcenia z zakresu fotografii oraz odkryciem wewnętrznej ciekawości i osobowości uznanego dziś twórcy.
31
Po ukończeniu studiów w dziedzinie sztuki, oraz informacji i komunikacji, Laurent opuścił rodzinne miasto aby przenieść się do Paryża, gdzie obecnie rozwija i pogłębia twórcze eksperymenty. Stworzył obrazy, które same w sobie są marką i oddają artystyczną żyłkę twórcy, który stoi po drugiej stronie aparatu. Humbert wykonuje zlecenia dla stałych klientów takich jak Lacoste, francuskiego oddziału Zary, Dim czy Lancel, a pozytywne recenzje jego prac można przeczytać w „Le Figaro”, „L’Express”, „Luna”, „Tetu” czy „GQ”. Fakt, że Laurent Humbert wciąż zdobywa uznanie kolejnych marek oraz paryskich agencji modelingu jest rezultatem wielu lat artystycznych poszukiwań oraz tworzenia fotografii o silnym ładunku emocjonalnym, bez zbędnych dodatków.
32
33
Obrońca koncepcji less is more oraz estetyki clean, w swych pracach Laurent przywołuje słowa Monsieur Cristobala Balenciagi: „dobry projektant powinien być architektem dla wzorów, rzeźbiarzem formy, malarzem wzorów, muzykiem, który tworzy harmonię, a także trochę filozofem”. Jesteśmy przekonani, że to założenie można zastosować do wielu innych dziedzin, m.in. fotografii i bezdyskusyjnie do prac Laurenta. Za to wszystko, za to co reprezentuje i za udział w tworzeniu okładki pierwszego numeru Twissst, Merci Monsieur Humbert!
Norberto Jose Lopes Cabaço
34
Tłumaczenie: Weselina Gacińska
35
37
38
Nowy Mediolan, krok po kroku
Tekst: Laura Parisi Tłumaczenie: Ania Golias
Od 31 marca 2008 roku, kiedy to Mediolan wybrany został na miejsce Wystawy Światowej 2015, modernizacja miasta wydaje się nie mieć końca. Lombardzka aglomeracja zmienia swoje oblicze, a jej mieszkańcy przyzwyczaili się już do niekończących się robót.
Wieżowiec Palazzo Lombardia. Zdjęcie: Simone Utzeri
39
Wieżowiec Palazzo Lombardia. Zdjęcie: Simone Utzeri
Od
okolic Porta Nuova do Cascina Merlata, od dawnego kina Excelsior do Poziomego Lasu, od nowej siedziby zarządu regionalnego do kompleksu Citylife, od zrestrukturyzowanych stacji kolejowych poprzez koszary wojskowe, aż do dawnych terenów przemysłowych – wszystko wskazuje na to, że Mediolan jest ponad nieprzerwaną, typowo włoską dysputą o wyższości stylu tradycyjnego nad nowoczesnym, z jego pędem ku niebu, charakterystycznym dla światowych metropolii.
Na trzy lata do wystawy i w oczekiwaniu skutecznego zakończenia prac z nią związanych, odwiedziliśmy ekonomiczną stolicę Włoch, aby zorientować się we wszystkich przemianach, jakie mimo opóźnień i kontrowersji, przyczyniają się do tworzenia nowego Mediolanu przyszłości.
40
Wieżowiec Palazzo Lombardia. Zdjęcie: Meravigliosopericoloso
Ruszyliśmy znanym już szlakiem, gdyż w 2009 odbyło się otwarcie nowej siedziby Regionu Lombardzkiego. Projekt firmowany przez nowojorskie studio Pei Cobb Freed&Partners zajmuje powierzchnię 30.000 m², a za konstrukcję odpowiadało 700 osób przez 24 godziny na dobę.
Wieżowiec Palazzo Lombardia . Zdjęcie: Meravigliosopericoloso
41
Cztery wykrzywione 9-piętrowe budynki, usytuowane wokół 39-piętrowego wieżowca głównego, pozwoliły na centralizację wszystkich działów administracyjnych, wcześniej rozrzuconych po całym mieście, z zachowaniem historycznej siedziby w wieżowcu Pirelli.
W
tym samym roku, razem z hotelem, zainaugurowano dwa wieżowce projektu francuskiego architekta Dominique’a Perrault’a. Wyższy budynek, o wysokości 72. metrów, pochyla się w kierunku Fieramilano, natomiast niższy, 65-metrowy, skierowany jest na centrum miasta. Ten dynamizm, wraz z kontrastem pomiędzy chromatyczną fasadą i cylindrycznym elementem w kolorze pozłacanego aluminium, nadaje całemu zespołowi architektonicznemu bardzo silną osobowość. Hotel NH. Zdjęcie: Roberto Arsuffi (Urbanfile.it)
42
Wracając
do centrum miasta, na wysokości dworca Porta Garibaldi, możemy już podziwiać Centro Direzionale di Porta Garibladi. Dwie stare wieże kolei krajowej z lat 80., po operacji całkowitego i prawie ukończonego recladdingu zostały kompletnie przekształcone według nowoczesnych technik architektury ekologicznej (panele fotowoltaliczne na fasadach, słoneczne na dachu oraz szyby termoizolacyjne w oknach). Z estetycznego punktu widzenia natomiast, front z szybami zamontowanymi pod różnym kątem zapewnia miliony odbić, przypominając blask diamentu.
Szczegół fasady budynku Torre Garibaldi. Zdjęcie: Simone Utzeri
43
The P rojekt urbanprzekształceń redevelopment urbanistycznych project follows the powstał standards naofpodstawie sustainable architecture wytycznych architektury and in the new zrównoważonej, Milan, the culture dlatego of public w green „nowym” areasMediolanie are fundamental. zieleń An toexample podstawa. for that is the Portello Przykładem może być district Portello of 400,000 – obszarsquare o wielkości meters: 400.000m², Where the gdzie Alfadawniej Romeo znajdowały and Lancia factories się fabrykiwere Alfylocated, Romeo iaLancii, conversion a teraz plan wprowadza is being carried się planout restrukturyzacji in order to build opracowany a 70,000 squareAndreasa przez meters large Kipara park, i Charlesa developed Jenksa, by przewidujący Andreas Kiparutworzenie and Charlesparku Jenks, o powierzchni open to the public fromktórego 70.000m², this autumn. inauguracja odbędzie się jesienią.
Park University2night.it ParcoPortello. Portello.Zdjęcie: Photo: University2night.it
44
The C entralnym central elements elementem of parku the park są dwa are two wzgórza hillocks zbudowane built withz pozostałego rubble from the po budowie area: onegruzu. spiral-shaped Wewnątrz with spiralnego a lake in one pagórka of its utworzono indentations, jezioro, the other natomiast coneshaped drugie, stożkowe with two wzgórze, footpathsprzecinają that cross dwa the hillock niekrzyżujące withoutsię intersecting szlaki prowadzące each other do and parku a sculpture rzeźby. park.
45
AZnother goal of 2011 akończenie prachas been nad the completion of RCS thew historic RCS historyczną siedzibą Crescenzago, seat in Crescenzago developed by the według projektu studio Boeri, Barreca architectural Boeri, by Barrecająand i La Varra, firm przekształcającego w LaVarra, themultimedialnej building into główny transforming ośrodek grupy the of the multimedia było headquarter kolejnym zamierzeniem roku 2011. group. Obszar Garibaldi-Repubblica jest już In Garibaldi - Repubblica area, some wthe fazie ostatnich poprawek, prace last details of the redevelopment modernizacyjne w Mieście project Mody are being completed. The projectCesara is led prowadzone pod kierunkiem by Cesar Pelli who; powstanie with his “Fashion Pelli, przewidują strefy City“, has designed a pedestrian pieszych z rozległym parkiemdistrict oraz with a vast park, an impressive podiumwspaniałym placem o średnicy 100 square meters diameter and 6 metrów,of 100 podniesionym 6 metrów square above ulicy, the road surface, ponad meters powierzchnię gdzie wokół and eco-sustainable buildings of 145-metrowego wieżowca (200made metrów glass and steel. Between them, a tower z banerem) staną szklane i betonowe of 145 meters (200 m considering the ekologiczne budynki. banner), will stick out.
Drapacz chmur Cesara Pelli. Zdjęcie: Roberto Arsuffi
Wzdłuż placu, przestrzeni modęasi well kreatywność, będą Residential andoprócz office buildings willprzeznaczonych be added to thenasquare as spaces umiejscowione dedicated to fashion budynki mieszkalne, biuraand oraznumerous wielkie schronisko i liczne sklepy. and creativity, a big hotel, commercial premises.
Miasto Mody. Zdjęcie: Cityfile.it
46
Diamantone. Photo: Urbanfile.it Diament. Zdjęcie: Urbanfile.it
W pobliżu tejarea, strefy, Porta Close to that in w Porto Nuova–Varesine, wyłania się inne Nova -Varesina, another commercial centrum biznesu centre is rising up,z awieżowcem tower that is wyznaczającym horyzont already markingnowy the Milan skyline: mediolańskiego nieba. To „Diament” the “Diamond”, developed by KPF -from projekt studia Newnowojorskiego York, with its peculiar KPF. budynek o osobliwym form,Jest theto overhanging principal kształcie, z wystającą fasadą façade. The focus of the Diamond główną, stawiający na oszczędność stays in the energy-saving measures energetyczną, dzięki której zdobył which earned the most prestigious najbardziej nagrody prize in the prestiżowe architectural ecow dziedziniefield. zrównoważonej sustainable architektury.
47
Zdjęcie
Fundacja Feltrinelli. Zdjęcie: Designboom.com
Przyglądając się kolejnym planom, dostrzega się aspiracje, aby fala konstrukcyjna przemierzająca miasto, była zapisem nowych prądów kulturalnych i wyznacznikiem autentycznej stolicy kultury.
W 2013, na przykład, Porta Volta, będzie całkowicie przekształcona przez szwajcarskiego architekta Jacques’a Herzoga; dwa identyczne budynki będące siedzibą, biblioteką i archiwum Fundacji Feltrinelli staną w miejscu starej bramy. Na poziomie ulicy obydwa budynki będą
48
Fundacja Feltrinelli. Zdjęcie: Designboom.com
otwarte dla publiczności, oferując odzyskaną przestrzeń z biblioteką wydawnictwa, sklepami i restauracjami.
Jak podkreśla sam architekt, jest tu wiele aluzji do historii lokalnej architektury, od interpretacji dwóch budynków jako bramy wejściowej ważniejszych placów (Piazza Duomo czy Piazza Duca d’Aosta) poprzez podłużne konstrukcje typowe dla obszaru lombardzkiego kończąc na ostrych kształtach architektury gotyckiej.
49
Fundacja Prada Zdjęcie Dzięki uprzejmości DesignBoom Fondazione Prada Attilio Maranzano
W 2014 będzie można podziwiać kolejny majstersztyk holenderskiego architekta Rema Koolhaasa, który w dawnej dzielnicy przemysłowej Via Ripamonti, na zlecenie Fundacji Prada, powoła do życia Centrum Sztuki Współczesnej. Asymetryczny wieżowiec, służący za magazyn dzieł sztuki, będzie górował, w charakterystycznej elastycznej organizacji przestrzeni, ponad odzyskanym obszarem dawnej gorzelni, i tak, „sześcian” w środku dziedzińca przeistoczy się w kino na wolnym powietrzu, audytorium, obszar performansów czy centrum kontroli.
50
Fundacja Prada DesignBoom
51
Z
drugiej strony, w dzielnicy Porta Ticinese, projekt „Miasto Kultur” Chipperfielda w dawnej fabryce Ansaldo, przewiduje utworzenie rozległego konglomeratu kulturalnego z nowym Muzeum Archeologicznym, Centrum Sztuk Wizualnych, a także Laboratorium Kukiełek.
Z punktu widzenia architektonicznego, odzyskanie niektórych z istniejących budynków połączone będzie z budową nowego, w którym mieścić się będzie Centrum Kultur Pozaeuropejskich z przestrzenią wystawową na pierwszym piętrze, księgarnią, kawiarnią, restauracją, audytorium i biblioteką.
Kolejnym protagonistą 2014 roku, jeśli zrealizują się zlokalizowane tam projekty, będzie historyczna dzielnica Isola. Bez wątpienia wyróżniać się będą dwa mieszkalne wieżowce o wysokości 105 i 78 metrów, projektu studio Boeri, lepiej znane jako „Pionowy Las” z uwagi drzewa i krzewy, jakie będą posadzone na każdym z pięter, aby wchłaniać zanieczyszczenia i wytwarzać tlen.
Pionowy Las . Zdjęcie: Bernard Peissel
52
Citylife - Trzy Wieże
Tego samego roku zobaczymy także realizację nagłośnionego „CityLife”, wspaniałego kompleksu mieszkalnego, sklepowego i biznesowego, budowanego na terenie targowiska, który przypieczętuje zapewne obraz nowego Mediolanu, choćby tylko przez popularność medialną twórców 3 drapaczy chmur, znanych jako il Diritto (Prosty, Arata Isozaki), lo Storto (Zgięty, Zaha Hadid) oraz il Curvo (Krzywy, Daniel Libeskind).
Projekt, poza rozwiązaniami mieszkalnymi, obejmuje również powstanie Muzeum Sztuki Współczesnej Libeskinda i Palazzo delle Scintille (Pałac Iskier). W jedynym zachowanym budynku starego targowiska przestrzeń przeznaczona zostanie dla dzieci i osób starszych.
Kiedy
wszystkie te projekty zostaną wprowadzone w życie, Mediolan przemieni się bez wątpienia w nową stolicę architektoniczną współczesnej Europy. Właśnie tego mu brakowało, biorąc pod uwagę jego bezsporną wagę w świecie designu i awangardy. Citylife - Trzy Wieże
53
The Business
of Fashion 56
Jak zostać projektantem indie i nie ponieść klęski przy pierwszej próbie.
Kiedy zaczęliśmy się zastanawiać w jaki sposób ująć temat zarządzania w biznesie modowym, stanęliśmy przed koniecznością określenia roli projektanta zarówno jako twórcy, jak i kierownika odpowiedzialnego za sukces nowej marki lub znaku nie należącego do holdingowej orbity. Podstawą analizy stały się sprawozdania finansowe kolosów tego przemysłu oraz tekst, ukazujący drugą stronę zjawiska jakim jest moda. Pragniemy przedstawić wszystko to, czego nie widać na fotografiach czy w relacjach z backstage’u, a co umożliwia ich realizację. Reasumując – naszym celem jest przedstawienie kontrastów i wywołanie reakcji. Z jednej strony międzynarodowe marki rosną w szaleńczym tempie semestr za semestrem, zarówno na poziomie lokalnym jak i globalnym. Z drugiej strony jednak, uznani już twórcy, o wyrobionej na rynku marce, przechodzą trudne chwile.
Tekst: Norberto Lopes Cabaço Tłumaczenie:Weselina Gacińska
57
Przemysł modowy, szczególnie hiszpański, boryka się z typowymi problemami – David Delfin zamknął swój sklep w sercu Madrytu, Carmen March porzuciła pracę na rzecz własnej marki, aby przejąć kierownictwo w firmie Pedro del Hierro, a kłopoty finansowe pary projektantów Victorio & Lucchino stały się obiektem komentarzy na całym świecie. Skoro uznane marki borykają się z tak licznymi problemami, dla młodych projektantów wyzwanie może okazać się niemożliwe do podjęcia. Pomimo codziennej twórczej rutyny i umiejętności dostosowania się do sztywnych terminów, większość młodych designerów nie ma pojęcia o biznesie, w którym się obraca. Spośród projektantów, z którymi podjęliśmy rozmowę na ten temat, żaden nie posiadał wykształcenia w dziedzinie marketingu, m.in. nie wiedział jak określić i przewidzieć rozwój marki, wypromować ją za granicą, czy zaplanować wydatki i inwestycje. Twórcy przyznają się do niepewności towarzyszącej im w momencie wyceny projektów. Konsekwencją działania w hermetycznym, prawie „rodzinnym” środowisku są wątpliwości, czy przygotowywana kolekcja liczy odpowiednią liczbę ubrań, która zapewni cash-flow umożliwiający dalsze inwestycje. Szkoły, uniwersytety, platformy promujące modę zazwyczaj nie są ze sobą połączone. Kształcenie i promocja to dwa równoległe procesy, ale żaden z nich nie kładzie nacisku na rozwój zawodowy, handlowy oraz przystosowanie do uniwersum każdego projektanta. Osoby zawodowo zajmujące się modą w XXI wieku muszą porzucić idę projektowania jako sztuki dla sztuki, aby móc być indie i żyć z tego co sprawia radość. Bycie designerem indie i posiadanie własnego biznesu oznacza niezależność od patronatów i trudnych projektów współpracy,
58
oferujących w zamian budżet umożliwiający rozwój. Niewiarygodne, że ambasadorzy twórczej awangardy o światowym zasięgu i wpływie nie posiadają sprawnie działających stron internetowych czy sklepów on-line. Ponadto, niewielu z nich rozwinęło linię akcesoriów, a jedynie garstka posiada sieć dystrybucyjną, czy realizuje bezpośredni kontakt marketingowy z klientem. Rzeczywistość skłania jednak do zmiany tej tendencji i jesteśmy przekonani, że historia przyzna nam rację. Twórcy tacy jak Valentino czy Giorgio Armani osiągnęli sukces w momencie, kiedy zdali sobie sprawę, że zarządzanie jest tak samo ważne jak ich kunszt. Obecna sytuacja potwierdza, że niewielu projektantów jest w stanie działać indywidualnie na szeroką skalę, szczególnie w Europie.
Oto obecna sytuacja na światowym rynku mody – liczby mówią same za siebie. 14 miliardów, tak, 14 miliardów euro przychodu rocznie zanotowały grupy PPR (PinaultPrintemps-Redoute) i LVMH (Louis Vuitton Möet Hennessy). 14 miliardów euro nie pochodzi jedynie z kieszeni niewielkiej, elitarnej grupy konsumentów. Moda wytworzyła światowy biznes, który niewiele ma wspólnego z „demokratyzacją mody”, a raczej z „demokratyzacją potrzeby” konsumpcji produktów związanych z modą.
Te ogromne grupy koordynują, monopolizują i rozdzielają najbardziej znane światowe marki, co jest możliwe jedynie dzięki szczegółowo opracowanemu business case. Możliwe, że taka perspektywa – surowa i pozbawiona pozornego glamour – uzmysłowi, że moda to jedynie kreatywne próby, które miały szczęście stać się częścią rzeczywistości. Tak czy inaczej, it’s a story to be told. Moda rządzi się budżetami, terminami, przypływami gotówki i prognozami finansowymi, tak samo jak każde przedsięwzięcie czy firma, mająca na celu rentowność i stabilność. Wskaźniki sprzedaży poszczególnych ubrań w zależności od pory roku czy lokalizacji, najlepiej sprzedawane odcienie, najchętniej wybierane przez konsumenta materiały wraz z dokładnym poznaniem „filozofii” marki oraz targetu, do którego skierowana jest propozy-
cja stanowią klucz do zrozumienia mody jako biznesu. Na tej bazie PPR i LVMH skomercjalizowały tzw Luxury Market. W dobie kryzysu, międzynarodowa francuska korporacja PPR, specjalizująca się w sprzedaży na skalę światową produktów luksusowych sport & life style (pod którą podlegają marki takie jak Gucci, Yves Saint Laurent, Balenciaga, Alexander McQueen, Stella McCartney czy Bottega Veneta) pochwalić się może liczbami nie tyle zawrotnymi, co zaskakującymi. „Kluczowe postaci” roku 2011 w sektorze produktów luksusowych wypracowały pierwszorzędne wynikiem 4,9 miliarda euro przychodu, 13 500 zatrudnionych pracowników i 801 sklepów To bilans działalności PPR w 2011 roku.
59
Aż 85% wpływów wypracowały trzy marki:
GUCCI
Przychód
3,14 miliardów euro i 376 sklepów zaowocowały 63,4% wkładem w roczne dochody PPR. Marka pod kierownictwem Fridy Giannini jest bezkonkurencyjna. Jeśli rok 2011 można uznać za udany, to 2012 jest wyjątkowy. W pierwszym semestrze 2012 roku znak Gucci zarobił 1,73 miliarda euro – 17,6% więcej niż w tym samym okresie poprzedniego roku, co stanowi 59% semestralnego przychodu w 2012.
60
61
BOTTEGA VENETA
Marka założona w 1966 roku we włoskiej Vicenzy, w 2001 roku została zakupiona przez grupę PPR, a kierownictwo przejął Tomas Meier. Od tej pory sumienna praca i praktyczna wizja luksusu wyniosły Bottega Venetę na poziom światowy. Pod koniec 2011 roku odnotowano 683 miliardy euro dochodu i 170 sklepów. W pierwszym semestrze 2012, przychód wzrósł do 429,5 miliarda euro co stanowi wzrost o 44,3% w stosunku do tego samego okresu w 2011 i 14,7% dochodu semestralnego.
62
YVES SAINT LAURENT
354 miliony euro zarobione w 2011 dzięki 83. sklepom stanowią 7,2% rocznego dochodu grupy. W pierwszym semestrze 2012 roku odnotowano zawrotny wzrost o 46,4% w stosunku do tego samego okresu w 2011, co potwierdza dobrą formę, zarówno twórczą jak i finansową, marki stworzonej w latach 60. przez nieocenionego Monsieur Yves Saint Laurenta, do niedawna pod artystycznym hkierownictwem Stefano Pilati, a w ostatnim czasie zaniedbana przez pana Silmane’a. 223,5 miliony euro w tym roku to dochód Maison Yves Saint Laurent, dzięki czemu firma zajmuje trzecią pozycję w rankingu grupy PPR.
63
Balenciaga, Alexander McQueen, Stella McCartney, Brioni i Boucheron dzielą pozostałe 15%. Może wydawać się dziwne, ale niektóre uznane przez fashionistów marki są mniejszymi siostrami gigantów przemysłu modowego. Ich role są różne, ale zasięg i odpowiedzialność, bardzo podobne.
LVMH (Louis Vuitton Möet Hennessy), międzynarodowa grupa skupiająca ponad 60 marek, zarządzana przez Bernarda Arnault nie odnotowała sukcesu wśród znaków firmowych, a raczej wśród sektorów. W sektorze Fashion and Leather Goods liczby są imponujące - 8,7 miliardów euro to rezultat w 2011 roku. Również w pierwszym semestrze 2012, dochód 4,6 miliardów euro obrazuje wzrost o 17% w stosunku pierwszego semestru 2011.
64
Grupa zarządzająca markami Louis Vuitton, Marc Jacobs, Fendi, Céline, Givenchy, Loewe, Donna Karan czy Kenzo w pierwszych miesiącach roku utrzymała dominację na kontynencie azjatyckim (poza Japonią), który reprezentuje 33% wartości światowej. Stany Zjednoczone stanowią 19%, Europa (bez Francji) – 18%, Japonia – 14%, Francja 8%, a pozostałe rynki 8%.
LOUIS VUITTON
W ostatnim roku (czerwiec 2011 i czerwiec 2012) otwarto 43 nowe sklepy na całym świecie, czyli średnio 3,58 placówek na miesiąc. Zgodnie z komunikatem finansowym grupy, marka Louis Vuitton, główny „motor” ekonomiczny grupy ponownie odnotowała, w każdej dziedzinie aktywności, dwucyfrowy przyrost (pozostawmy to bez głębszych wyjaśnień). Wskaźniki sprzedaży w Chinach i Stanach Zjednoczonych były kluczowe. W Europie korzystne wyniki zbytu zapewniają turyści odwiedzający sklepy Maison Vuitton. Nie dziwi więc wysiłek jaki grupa wkłada w tworzenie nowych sklepów, jak w przypadku Roma Etoile, pierwszego sklepu Vuitton we Włoszech czy butiku w Ammanie inaugurującego obecność firmy w Jordanii.
65
FENDI
Marka Fendi, założona w 1925 roku w Rzymie przez Edoardo i Adele Fendi, obecnie prowadzona przez wyjątkowego Karla Lagerfelda, również jest w dobrej formie. Linia odzieży męskiej odnotowała znaczący wzrost sprzedaży, a słynna torebka Baguette Handbag, która obchodzi w tym roku 15 urodziny, tylko poprawiła pozytywną tendencję. Grupa PPR wzmocniła międzynarodową pozycję Fendi otwierając nowe sklepy w Meksyku i w Chinach.
66
CÉLINE
CÉLINE,
znak firmowy stworzony we Francji w 1945 roku początkowo koncentrował się jedynie na obuwiu dziecięcym. Rozwój firmy latach 60. sprawił, że otwarła się również na ubrania dla dorosłych, nadając liniom odzieży niepowtarzalnego paryskiego i sportowego charakteru. Céline Vipiana utrzymała plan rozwoju i promocji marki za granicą aż do 1997 roku, kiedy kierownictwo przejął Michael Kors. Lata 2004-2008 to czas poważnej recesji oraz chaosu związanego z ciągłymi zmianami kierowników artystycznych Céline. Dołączenie do firmy niepowtarzalnej Phoebe Philo oraz kilka kolekcji jej autorstwa wystarczyło, aby ulokować Céline na pierwszej linii awangardy francuskiej mody. Wygląda na to, że klienci są jej wierni. Grupa dowiodła wartości twierdzenia „performed remarkably well across all it’s markets” otwierając nowe sklepy firmowe na nowojorskiej Madison Avenue.
67
Również
Donna Karan pochwalić się może zrównoważonym wzrostem sprzedaży, zwłaszcza dzięki pozytywnemu odbiorowi akcesoriów i linii DKNY Jeans. Marki Loewe, Marc Jacobs, Givenchy, Pucci czy Kenzo również otrzymują green flag, a ich wyniki okazały się zbieżne z oczekiwaniami. Szczególnie kolekcje przygotowane dla Kenzo przez duet Carol Lim i Humberto Leon, wniosły powiew świeżości i młodości do domu mody
Mówiąc o modzie światowej, należy uznać pewne dysproporcje i nierówności. Nie ma sensu porównywać rzeczywistości indywidualnych projektantów a wielkich korporacji, ale zastosowanie - w początkowej fazie rozwoju marki - sprawdzonych zasad i metod zarządzania może okazać się owocne. Praca jaką należy wykonać nie jest łatwa, jednak dobro samych zainteresowanych wymaga przeprowadzenia dogłębnych zmian. Fakultety, szkoły, platformy, gabinety prasowe i prasa w ogóle, twórcy oraz cały związany z przemysłem modowym kapitał ludzki… To oni powinni wziąć odpowiedzialność za nową rzeczywistość i dzielić wypływające z niej zyski. „Fashion is not something that exists in dresses only. Fashion is in the sky, in the street, fashion has to do with ideas, the way we live, what is happening” Coco Chanel
68
69
Sekrety skrywane w ciszy Tekst: Mauro Parisi Tlumaczenie: Weselina Gacińska
“Przez całą drogę usiłowała się skupić na pończochach, nie myśleć o Ingel, nie myśleć o Lindzie, nie myśleć o tym, co się stało. Wyliczała na głos różne ich rodzaje: pończochy jedwabne, pończochy bawełniane, pończochy ciemnobrązowe, pończochy czarne, pończochy jasnobrązowe, pończochy szare, pończochy wełniane, pończochy sflaczałe, w oddali zamajaczył lamus, rozwidniało się, pończochy dziecięce, przez pastwisko wyszła na tył domu, pończochy wyszywane, pończochy fabryczne, pończochy kupione za dwie osełki masła, pończochy za trzy słoiki miodu, dwie dniówki.” (Oczyszczenie, Tłumaczenie: Sebastian Musielak, Świat Książki 2010)
Zdjęcie: Dimitri Korobtsov
71
Sekrety
skrywane w ciszy Bardzo często ulegam wrażeniu jakie wywiera wygląd zewnętrzny książki. Za każdym razem, kiedy wyznacznikiem nie są przeczytane recenzje pozwalam, aby to obrazy z okładek zachęciły mnie do poznania historii, którą skrywa książka. Tak właśnie stało się z hiszpańskim wydaniem powieści Oczyszczenie, fińskiej pisarki Sofi Oksanen. Moją uwagę zwróciły prostota okładki oraz wyraźnie skandynawskie nazwisko autorki, a streszczenie fabuły tylko ułatwiło decyzję.
72
Koleje losu dwóch kobiet, które różni wiek oraz życiowe doświadczenia, zbiegają się pewnego wilgotnego poranka pod koniec lata. Zara to młoda Rosjanka uciekająca przed handlarzami kobiet. Wyczerpana i zdezorientowana trafia do ogrodu Aliide, samotnej staruszki mieszkającej z dala od wioski na estońskim odludziu. Obie kobiety wykazują się nieufnością – każda z nich doświadczyła trudów życia i wie, że niebezpieczeństwo może czyhać wszędzie. Z czasem nieufność ustąpi miejsca niespodziewanym emocjom, kiedy okaże się, że ich spotkanie to nie przypadek i łączy je więcej niż tylko strach..
Dzięki tej powieści możemy poznać brutalną rzeczywistość kobiet padających ofiarą handlu żywym towarem i zmuszanych do prostytucji w krajach byłego Związku Radzieckiego, przeszłość Estonii doświadczonej przez nazistowską oraz radziecką okupację oraz konsekwencje, jakie miały te wydarzenia w tworzeniu skomplikowanych zależności społecznych. Krótkie rozdziały i surowy ton bez prób „podkolorowania” opisywanej rzeczywistości pozwala nam zagłębić się w historię, w której o życiu nie decyduje się samemu, lecz gdzie wszystko zależy od obowiązującej władzy. Nadużycia i strach, sekrety, które trzeba zachować aby przeżyć oraz nieodłączne im poświęcenia. Wszystko to obecne jest w powieści i pozostaje w pamięci po zakończeniu lektury.
Reminiscencje z przeszłości obu kobiet to podstawowy zabieg narracyjny wykorzystany w Oczyszczeniu. Z każdą stroną czytelnik zagłębia się w dramat i pochłania go lektura. Co najbardziej zaskakuje to otoczenie, w którym rozgrywa się akcja – spokojny wiejski dom, swojska rutyna wyznaczana przez przygotowania konserw i przetworów. Unoszące się zapachy zapewniają wrażenie spokoju pośród tragicznych wydarzeń, które stopniowo odkrywamy. To właśnie na szczegółach, często brutalnych, opiera się sukces powieści. Sama Oksanen przyznaje, że jej celem było aby „czytelnik zagłębił się w historię dzięki informacji wzrokowej i odczuciom, poprzez sposób w jaki bohaterowie namacalnie doświadczają rzeczywistości”. Każdy detal ma swoje znaczenie i uzasadnione miejsce w powieści – na przykład obfitość słojów i butelek w domu Aliide oraz jej nieustanne przygotowania konfitur to „mrugnięcie” w stronę kruchych lat Związku Radzieckiego oraz wcze snych lat niepodległości, kiedy większość obywateli przygotowywała własne przetwory na przekór problemom zaopatrzeniowym.
Ilustracje: Ricardo González Naranjo
73
Zdjęcie: Anneli Alekand
Oczyszczenie
to trzecia powieść fińsko – estońskiej pisarki, która po ukończeniu studiów literackich zmęczona analizowaniem tego co piszą inni, zdecydowała się zgłębić sposoby wyrażania własnego niepokoju artystycznego, rozpoczynając studia z dziedziny dramaturgii i teatrologii w helsińskiej Szkole Teatralnej Teatterikorkeakoulu.
74
Już jej pierwsze dzieło, Krowy Stalina, spotkało się z pozytywnym odbiorem, zarówno ze strony publiki jak i skandynawskich krytyków. Jednak to Oczyszczenie zapewniło jej francuską nagrodę Femina w kategorii literatury obcojęzycznej oraz Europejską Nagrodę Literacką za Powieść Roku 2010.
Dzięki niej mogę umieścić Finlandię na mapie współczesnej literatury co stanowiło niemałe, choć miłe zaskoczenie. Dzięki osobliwości podejmowanych tematów oraz przejrzystości stylu, jestem pewien, że nie przegapię kolejnych okazji aby zagłębić się w świat opisywany przez Sofi Oksanen.
Phoebe Philo Tekst: Norberto Jose Lopes Cabaço Tłumaczenie: Weselina Gacińska
kobieta, 76
która
stoi
za...
77
“One of the reasons why I try to use fabrics and cuts that don’t go out of fashion is because I like the idea of women buying the clothes and then...I don’t know what the word is...cherish sounds over-emotional for a relationship with a piece of clothing...but for a woman to feel proud, satisfied, comfortable and powerful in them, to wear them and get on with their lives.”
78
Rzadko zdarza się by twórca w tak zwięzłych słowach zdołał opisać swoją wizję. Udaje się to jednak Phoebe Philo, która od zawsze stawia tylko na istotne elementy, kluczowe dla jej sukcesu. Projektantka stworzyła nierozerwalną więź pomiędzy współczesną kobietą a modą – kieruje propozycje do kobiet poszukujących praktycznych rozwiązań, dostosowanych do miejskiego stylu życia, jego szybkiego tempa i zmiennego oblicza.
Brytyjka urodzona w Paryżu, w 1996 roku ukończyła studia w londyńskim Central Saint Martins College of Arts and Design. Rok później rozpoczęła pracę jako asystentka Stelli McCartney dla marki Chloé. Współpraca między projektantkami okazała się satysfakcjonująca dla obu stron – Philo wniosła do Chloé look effortless chic oraz rzesze klientek zainteresowanych praktycznymi kolekcjami odzieży – idealnymi na każdy dzień tygodnia. Takie założenie okazało się być najlepszą reklamą. Zaproponowana przez nią linia określiła na nowo pewne wyznaczniki w przemyśle modowym, aż ten przejął jej oryginalne pomysły i uznał za obowiązujące.
79
Współpraca okazała się na tyle owocna, że Philo zastąpiła Stellę na stanowisku dyrektora kreatywnego w 2001 roku, kiedy grupa Gucci zaproponowała McCartney stworzenie własnej linii firmowanej swoim nazwiskiem. W tym czasie Philo zaprojektowała stroje, które stały się znakami rozpoznawczymi marki: „Paddington”, „Edith Bag”, jeansy z wysokim stanem „Chloé high jeans”, które Kate Moss, Kylie Minouge czy Geri Halliwell szybko uznały za must have w swojej szafie.
Philo skupiła się na ujednoliceniu wizerunku Chloé oraz wypracowaniu jej pozycji międzynarodowej aż do stycznia 2006 roku, kiedy zdecydowała się opuścić stanowisko dyrektora kreatywnego. Kończąc pewien etap z francuską marką przeznaczyła trochę czasu na odpoczynek. Po przewartościowaniu kolejnych planów, w 2008 roku zdecydowała się zastąpić Ivanę Omazić w nieco uśpionej marce Céline. Tym sposobem natrafiła na okazję wyczekiwaną przez każdego twórcę – możliwość rozwijania marki o pewnej tradycji, jednocześnie mając wolną rękę w kwestii nowej wizji estetycznej.
80
Kiedy Bernard Arnault, dyrektor grupy LVMH (Louis Vuitton Moet Henessy), ogłosił wyczekiwaną zmianę w Céline, Phoebe Philo stwierdziła: „This is a really exciting step for me to be taking, with what could be seen as one of the most promising brands of the industry. I can’t wait to step back into the studio and begin creating designs which will reinvigorate the brand, get customers excited about the product and work with a team that are incredibly serious and passionate about their work”.
Philo wiedziała, że skierowane na nią będą oczy wszystkich krytyków i w swojej pierwszej kolekcji (czerwiec 2009) zadbała o najdrobniejsze szczegóły, aby sprostać ich oczekiwaniom. Starannie wybrała wszystkie fabryki odzieży, stawiając bardziej na warsztaty włoskie niż francuskie, aby charakter procesu tworzenia kolekcji był raczej precyzyjny i kunsztowny, niż couture. Stworzyła również bogatą propozycję akcesoriów. Tym samym, jej linia utrzymała swój praktyczny styl, z naciskiem na prostotę form – wyznacznik i motyw przewodni jej projektów. Kolekcja „Resort” zebrała najlepsze recenzje w skali międzynarodowej, a przyszłość znaku Céline wydawała się być obiecująca.
81
Od
tamtej pory Philo nieustannie dokłada starań aby Céline stała się marką o zasięgu globalnym – zarówno pod względem artystycznym jak i finansowym, pozycja firmy wzrasta i cieszy się zasłużonym uznaniem. Phoebe Philo jest szczególnej wizji – tastemaker zdołała propozycje, które niewarte uwagi.
82
bowiem kobietą o jako projektantka i przywrócić do łask wielu uważało za
Wniosła swoistą street sensibility z dodatkiem manish look, tak charakterystycznego dla Céline. Marka wierna jest temu stylowi od dłuższego czasu, gdyż w efekcie okazuje się być silny, zrównoważony i wybitnie kobiecy.
Zarówno stroje jak i akcesoria prêta-porter zachowują jednolity styl, są idealnie rozpoznawalne. Należy pamiętać, iż wypracowanie tak ujednoliconych, a jednocześnie oryginalnych propozycji zajęło jedynie cztery lata.
83
Céline to marka odświeżona, wewnętrznie skonsolidowana i otwarta na świat. Na chwilę obecną prezentowane kolekcje momentalnie stają się kultowe. Phoebe Philo stoi na czele marki, która nigdy wcześniej nie należała do awangardy designu. Czy w takim razie less is more? Wydaje się, że tak.
84
85
+HOVLQNL GOD NDĝGHJR Tekst: Weselina Gacińska Zdjęcia: Jaime G. Masip
Wejście do portu to z pewnością najbardziej emblematyczny widok Helsinek, gdzie uwagę przykuwa katedra Tuomiokirkko i jej górująca obecność nad Pałacem Prezydenckim
86
N
iezależnie od celu podróży czy pory roku, stolica Finlandii zachwyca spokojem oraz klasycystyczną architekturą, w której można doszukać się wpływów rosyjskich i szwedzkich. Helsinki w głównej mierze wzorowane są na Sankt Petersburgu. Przynależąc w latach 1809-1918 do Imperium Rosyjskiego, przejęły obowiązujący wówczas styl, który nadaje miastu wyjątkowy charakter, niespotykany w pozostałych skandynawskich stolicach. Symbol Helsinek – śnieżnobiała protestancka katedra Tuomiokirrko – góruje nad miastem i stanowi najbardziej charakterystyczny element krajobrazu. Majestatyczna budowla kontrastuje ze skromnym, stonowanym wnętrzem rozświetlonym przez nieliczne lampiony.
87
J
ednak 30 kwietnia katedra zmienia się w miejsce spotkań studentów wszystkich helsińskich uniwersytetów. Rozpoczynają się bowiem obchody Vappu. Tego dnia o godzinie 18 następuje uroczyste nałożenie białej czapeczki na głowę Havis Amanda, kolejnego modernistycznego symbolu Helsinek. Wokół rzeźby przedstawiającej nagą dziewczynę zbierają się tłumy kolorowo ubranych ludzi, z dumą noszących identyczne białe czapki.
88
W pierwszym dniu Vappu schody katedry Tuomiokirkko zmieniają się w miejsce spotkań i zabawy.
89
Z
wyczaj stanowi, że wszyscy, którzy zdobyli maturę mają prawo nosić w czasie Vappu to nakrycie głowy. Tłumy kierują się pod katedrę, gdzie postronny obserwator nie może oderwać oczu od kolorowych strojów i zabawnych przebrań, przypominających wiosenny karnawał. Święto trwa do 1 maja a towarzyszą mu koncerty, konkursy i imprezy organizowane nie tylko w miasteczkach studenckich, lecz także w centrum miasta, w parku Kaivopuisto.
90
H
istoryczne centrum Helsinek jest dość zwarte, więc wszystkie najważniejsze obiekty dzieli niewielka odległość. Zaledwie parę kroków dalej, w pobliżu portu usytuowany jest Sobór Uspieński, największy kościół prawosławny w Europie poza Rosją. Warto do niego zajrzeć, gdyż poza bogatym wnętrzem rozciąga się stamtąd widok na Port Południowy i centrum miasta. Kierując się z Soboru w stronę portu dochodzimy do okolic Esplanadi mijając przy okazji Pałac Prezydencki oraz Ratusz. Naprzeciwko Pałacu wielbiciele małych kiermaszów mogą spróbować lokalnych specjałów bądź zaopatrzyć się w tradycyjne fińskie wyroby skórzane czy wełniane.
Również trzej kowale, symbol pracy i zgodności, zobowiązani są do noszenia białych czapek w czasie obchodów Vappu
Kto nie jest przekonany do próbowania smakołyków prosto z kramu, może udać się do secesyjnej hali targowej kauppahalli. Jej wykonane z mahoniowego drewna wnętrza zachowują starodawny styl. Wśród bogatej oferty kulinarnej jest w czym wybierać – od przysmaków rybnych, którymi szczyci się Finlandia, po mięso renifera czy rosyjski kawior.
91
Z
Portu Południowego regularnie wypływają promy do szwedzkiej fortecy Suomenlinna. Wybudowana w 1748 roku na pięciu wyspach strzec miała dostępu do miasta od strony morza. Do dziś zachowana jest większość murów i wałów obronnych wraz z artylerią, a wojskowe budynki zmienione zostały w muzea i galerie. Niewątpliwą ciekawostką wyspy jest muzeum zabawek. W niewielkim rodzinnym muzeum zgromadzono ponad tysiąc lalek, misiów i gier z całej Europy. Najstarszą zabawką jest lalka pochodząca z 1830 roku. Wyprawa na Suomenlinna jest szczególnie warta polecenia w słonecznie popołudnie – ścieżki spacerowe wzdłuż wybrzeża, muzea i liczne kawiarnie gwarantują kilkugodzinny relaks. Odwiedzając Finlandię należy pamiętać, że Helsinki to nie tylko secesja i skandynawski klasycyzm. Silna obecność designu w miejskim stylu zdecydowała o ustanowieniu go Światową Stolicą Designu 2012 roku. Większość warsztatów, konferencji i wystaw odbywa się tutaj oraz w pobliskim Espoo. W związku z wyróżnieniem realizowane są nowe projekty architektoniczne. Jednym z ciekawszych jest tzw. kaplica ciszy na helsińskim placu Narinkka. Jej innowacyjna architektura drewniana oferuje spokojną przestrzeń i chwile wytchnienia w samym sercu miasta.
92
Kultura morska obecna jest na każdym kroku przypominając o początkach miasta związanych z handlem.
93
Mola i przystanie otaczają miasto. W tle Sobór Uspieński i dziewiętnastowieczne kamienice.
94
P
rzebywając w Helsinkach warto przeznaczyć jeden dzień na zwiedzanie pobliskiego Porvoo, jednego z najstarszych miast na południowym wybrzeżu. Można się tam dostać autobusem lub samochodem, ale szczególnie malownicza jest przeprawa morzem. Podróż niewielkim statkiem to okazja do podziwiania linii brzegowej, licznych wysepek i zalesionego wybrzeża Finlandii. W Porvoo czeka nas obowiązkowy spacer wąskimi brukowanymi uliczkami. Wizytę w Vanha Porvoo, czyli w starym mieście, najlepiej zacząć od XV-wiecznego kościoła Tuomiokirkko, który na przestrzeni wieków wielokrotnie ulegał zniszczeniom i pożarom. Odrestaurowany, jako miejsce o doniosłym znaczeniu historycznym, przyciąga turystów pięknymi średniowiecznymi freskami i rzeźbieniami. To tutaj w 1809 roku car Aleksander I proklamował Wielkie Księstwo Finlandii, i zwołał parlament fiński. Historię miasta, jego zawiłe relacje z Imperium Rosyjskim, a także przedmioty codziennego użytku sprowadzane w XIX wieku z Rosji do Finlandii prezentują ekspozycje Muzeum Miasta przy rynku.
95
W Porvoo zwiedzający może odnaleźć spokój fińskiej prowincji.
96
W
niewielkim starym mieście nie sposób się zgubić gdyż wszystkie urokliwe uliczki prowadzą do rynku lub nad rzekę. Niskie, drewniane domki w pastelowych kolorach sprawiają wrażenie cichej fińskiej prowincji a nie przemysłowego południa. W Porvoo wydaje się, że czas stanął w miejscu. W starym centrum nie ma co liczyć na typowe pamiątki, czy turystyczne atrakcje – warto jednak zatrzymać się w jednej z kawiarenek, spróbować ciast z tradycyjnie wyrabianymi konfiturami, zasmakować w jedynych w swoim rodzaju fińskich owocach leśnych i cieszyć się spokojem.
97
S
pacer należy zakończyć przechadzką wzdłuż rzeki, skąd rozciąga się idylliczny widok na miejscowość. Przy dobrej pogodzie, słońce wydobywa wszystkie delikatne kolory, dzięki czemu Porvoo urzeka barwami niczym impresjonistyczny obraz. Na południu Finlandii ciekawy podróżnik odkryje wiele kontrastów: dziką przyrodę, przemysłowe miasta, niezliczone wysepki z niewielkimi osadami, czy imponujące miasta takie jak Helsinki czy Porvoo. Warto więc przełamać stereotyp niedostępnej północy i poznać fińskie wybrzeże.
98
Ulice w historycznym centrum Helsinek prezentują mieszankę stylów skandynawskiego i rosyjskiego - tak charakterystyczną dla miasta.
Culture Calendar Tekst: Jose Manuel Delgado, Giulia Chiaravallotti Tłumaczenie: Weselina Gacińska
Jean Paul Gaultier, Uniwersum mody: z ulicy do gwiazd, Fundación Mapfre, Madryt (Do 6 stycznia 2013) Wystawa Universo de la moda: De la calle a las estrellas poświęcona Jean Paulowi Gaultierowi stanowi chronologiczny przegląd artystycznej kariery projektanta, ewolucję jego stylu i koncepcji Mody. Przegląd zorganizowany dzięki współpracy Musée des Beaux-Arts z Montrealu oraz marki Jean Paul Gaultier, jest pierwszym międzynarodowym przedsięwzięciem promującym twórczość Francuza poza ojczystym krajem. Wystawa obejmuje 110 strojów haute couture oraz prêt-à-porter, a także 50 szkiców, towarzyszących im informacji o pokazach mody, oraz liczne wywiady z projektantem. Retrospektywa rozpoczyna się wraz z Odyseją oraz nieodłącznymi marynarzami i syrenami, stanowiącymi charakterystyczny znak tożsamości Gaultiera. W kolejnej sali zwiedzający mogą odkryć szczegóły dzieciństwa artysty, inspiracje mające wpływ na jego pierwsze prace – gorsety i podwiązki wyrwane z ograniczonego intymnością kontekstu są szczególnymi elementami tamtego okresu, które pozostają obecne w jego twórczości również w późniejszych latach. Obowiązkowy motyw humorystyczny, niezbędny na wystawie poświęconej Gaultierowi to obecność 30. manekinów, które dzięki projekcjom nabierają rysów znanych osobistości i celebrytów, przyjaciół projektanta oraz samego Gaultiera, który również wziął dział w tym „balu przebierańców”. fundación mapfre
99
Fernando Botero: Celebración, Sala BBK, Museo Bellas Artes, Bilbao, Hiszpania. (do 20 stycznia 2013) Dla miłośników wybujałej zmysłowości znanego kolumbijskiego artysty jest to wystawa, której nie można przegapić. Ten prawdziwy przegląd jego twórczej kariery gromadzi 79 obrazów oraz rzeźbę – Konia z uzdą z 2009 roku – usytuowaną na ulicy Gran Vía w centrum Bilbao przed siedzibą banku sponsorującego pokaz. Wystawa stanowi hołd miasta dla Fernando Botero z okazji jubileuszu 80-lecia urodzin. Zwiedzający mogą obserwować artystyczny rozwój Kolumbijczyka poprzez dzieła wykonane na przestrzeni 60 lat pracy twórczej w dziedzinie malarstwa, rzeźby czy rysunku. Sporą zaletę stanowi również katalog wystawy, nad którym czuwała osobiście córka artysty. Znaleźć w nim można teksty dwóch wielkich postaci literatury latynoamerykańskiej, prywatnie przyjaciół Botero – niedawno zmarłego Carlosa Fuentesa oraz Mario Vargasa Llosy.
Wassily Kandinsky, Z Rosji do Europy, Palazzo Blu, Piza (do 3 lutego 2013) Dzięki 50. obrazom największego przedstawiciela abstrakcjonizmu, pochodzącym z Muzeum Rosyjskiego w Sankt Petersburgu oraz innych rosyjskich galerii, zwiedzający mogą poznać pierwsze lata działalności malarza. Wystawa obejmuje okres od roku 1901, kiedy porzucił studia etnograficzne, które zawiodły go do najodleglejszych wiosek Imperium Rosyjskiego, aż do 1922 roku, w którym opuścił Związek Radziecki przyjmując zaproszenie Waltera Gropiusa aby nauczać w Bauhausie. Kolekcję otwiera sekcja poświęcona wpływowi rosyjskiego folkloru, znanego artyście dzięki zainteresowaniom etnograficznym, w początkowym etapie twórczości. Następnie w malarstwie Kandinskiego zaczyna dominować atmosfera symbolizmu, charakterystyczna dla epoki znanej jako „Murnau”. Wystawę zamykają najbardziej znane dzieła, w których łączą się wpływy awangardy zachodniej oraz rosyjskiej, m.in. Łarionowa czy Gonczarowej.
100
Prerafaelici: wiktoriańska awangarda, Tate Britain, Londyn. (do 13 stycznia 2013) Wystawa ta nie jest niczym nowym w Wielkiej Brytanii. Składa się na nią 150 prac z zakresu malarstwa, rzeźby, fotografii oraz sztuki użytkowej, wykonanych przez Prerafaelitów, pierwszy ruch współczesnej sztuki w Wielkiej Brytanii, który narodził się jako wynik kryzysu 1846 roku. Prerafaelici, na czele z Dante Gabrielem Rossettim, Williamem Holmanem Huntem i Johnem Everettem Millaisem, zbuntowali się przeciwko wyznacznikom sztuki obowiązującym w drugiej połowie XIX wieku. Zainspirowani malarstwem wczesnego renesansu (poprzedzającym twórczość Rafaela), tworzyli dzieła o przyzwoitej jakości, korzystnie przełamywane użyciem głównie zimnych tonów podkreślających mistycyzm przedstawianych scen. W sztuce wczesnego odrodzenia szukali wskazówek dotyczących godnego, chrześcijańskiego życia, kontrastującego z otaczającą ich skorumpowaną, niegościnną i surową rzeczywistością społeczeństwa przemysłowego. Spośród dzieł, które można obejrzeć, szczególną uwagę pragniemy zwrócić na obraz wykonany en plein air zatytułowany Ferdynand wabiony przez Ariel (1849-50) autorstwa J.E. Millaisa, jednego z siedmiu twórców bractwa. Muzeum Torebek i Portfeli, Amsterdam (do 10 marca 2013) Muzeum Torebek i Portfeli znajduje się w kamienicy wybudowanej w 1664 roku w centrum Amsterdamu, w pobliżu kanału Herengracht. Wśród zbiorów zgromadzono ponad 4 tys. torebek, toreb, portfeli, walizek, neseserów oraz akcesoriów poczynając od późnego średniowiecza aż do dnia dzisiejszego. Muzeum Torebek i Portfeli jest największym muzeum tego typu na świecie. Historię torebki przedstawiono w całej różnorodności form, funkcji i materiałów, kładąc nacisk na indywidualne losy każdego eksponatu oraz jego cechy charakterystyczne względem stylu i mody danej epoki. Torby o niezwykłych kształtach zaczęły się pojawiać w XIX wieku, a fantazja projektantów podążała za rytmem rozwoju technologicznego. Możemy więc oglądać torebki w kształcie wentylatora, rekina, domu, samochodu, kwiatu lub wazonu.
101
Małopolski Ogród Sztuk, Kraków (Do 19 października) W Krakowie, jednym z najbardziej międzynarodowych polskich miast, otwarto nowe centrum kultury – Małopolski Ogród Sztuk. Usytuowany w historycznym centrum miasta aspiruje do spełniania funkcji krakowskiego „Centrum Pompidou”. Inicjatywa, zapoczątkowana ponad dekadę temu, skupiała się na zagospodarowaniu opuszczonych budynków i przestrzeni w centrum miasta. Dzięki niej możemy podziwiać przemianę budynku, który dawniej mieścił ujeżdżalnię koni oraz teatralną pracownię techniczną, w imponującą konstrukcję przypominającą szklarnię, w której dominuje szkło i przejrzyste materiały. Oszklona fasada połączona jest z elementami dawnej ceglanej struktury, a usytuowany we wnętrzach okazały ogród stanowi metaforę bogactwa i różnorodności kulturalnej oferowanej przez nową krakowską galerię.
As Idades do Mar (Czas morza) (do 27 stycznia 2013, Museu Gulbenkian, Lizbona) Tylko w Lizbonie mogła powstać wystawa poświęcona wyłącznie morzu oraz jego znaczeniu w historii i sztuce. Dzięki współpracy z Muzeum d’Orsay zgromadzono prace 89. artystów podzielone na sześć bloków tematycznych – Czas Mitu, Czas Władzy, Czas Pracy, Czas Burz, Czas Przemijający oraz Nieskończoność. Manet, Constable, Monet, Van Goyen, De Chirico, Friedrich, Hopper, Fattori, Sorolla, Klee, Turner, to tylko część artystów, których prace można podziwiać w Muzeum Gulbenkian aż do stycznia przyszłego roku. Ponadto prezentowane są prace malarzy portugalskich - Pousão, Souzy-Cardoso, Vaza, Vieira da Silvy e Meneza - poprzez które można zrozumieć szczególne miejsce, jakie zajmuje morze w wyobraźni Portugalczyków.
102
A ROOM FOR LONDON, Queen Elisabeth Hall, Londyn, Anglia (do 31 grudnia 2012) Kto z was chce obudzić się w pokoju na ostatnim piętrze księga, w której goście mogą zapisywać swoje refleksje londyńskiego teatru na South Bank z widokiem na i doświadczenia z pobytu. Tamizę? Dzięki tegorocznej edycji A Room for London jest to marzenie możliwe do spełnienia. David Kohn wraz ze swoją grupą realizował już wcześniej podobne projekty. Stworzyli m.in. A Room for London rozpoczął swe istnienie jako tymczasową restaurację w Królewskiej Akademii konkurs projektowania. Główną ideą było stworzenie Sztuk oraz galerię sztuki współczesnej na West Endzie. tymczasowej instalacji w mitycznym londyńskim bu- Z kolei Fiona Banner niedawno zaprezentowała dynku, aby dwie osoby mogły tam spędzić noc. instalację Harrier and Jaguar opartą umieszczeniu na dwóch samolotów bojowych w centralnym hallu Tate W tegorocznej edycji podobne przedsięwzięcie Britain. zrealizowano nad Queen Elizabeth Hall, jedną z największych i najważniejszych sal koncertowych w Poza przyjmowaniem na noclegi wybranych Londynie, z zamysłem podejmowania gości, aby mog- szczęśliwców, A Room for London będzie gościć li rozkoszować się widokami z tak wyjątkowego mie- również artystów, pisarzy oraz komentatorów jsca i doświadczeniem, którego nikt nigdy nie przeżył. kulturalnych skłonnych doświadczyć przebywania w tym niezapomnianym miejscu. Zaproszeni twórcy Na konkurs wpłynęło ponad 500 projektów, ale mogą wykorzystać to doświadczenie jako źródło to architekci David Kohn i Fiona Banner wz- inspiracji - jest to bowiem miejsce przeznaczone budzili największy entuzjazm projektem Boat. Aby twórczości. zrealizować Łódź Kohn zaprojektował i dodał do budynku wszystkie elementy charakterystyczne dla statku Inicjatywa A Room for London stanowi część Festidalekomorskiego. Aby osiągnąć wrażenie przeby- walu Londyn 2012 oraz Olimpiady Kulturalnej, a wania na prawdziwej łajbie gotowej do wyruszenia w także jest promowana przez Living Architecture oraz morze dodano górny i dolny pokład. Ale zamiast bez- Artangel we współpracy z Southbank Centre. kresnego oceanu i brzegów dalekich wysp zobaczyć można Tamizę, Big Bena i Katedrę St. Paul’s. Choć rezerwacja dostępna jest dla wszystkich, to nie każda kieszeń może sobie pozwolić na podobny Kiedy statek jest zajęty, wznosi się chorągiewkę co wydatek. Zainteresowani mogą poznać szczegóły na oznacza brak wolnych miejsc noclegowych. W pokoju www.Livinglondon.uk.com. znajduje się - wzorem dziennika pokładowego -
103