Preview boek Hogeland Verleden & Heden

Hogeland

&

Verleden Heden

Het spiegelbeeld van de tijd toont hen die er woonden en werkten ISBN:

978-94-6323-311-8

Auteurs:

2

Ingrid Astrego, Geert Bekkering, Jan Breteler, Jan Brummer, Cita Gaikema, Dirk Korte, Lies Schole, Cees van der Velde en

Ber van der Zee Redactie: Cita Gaikema, Gerard Hemelt Ontwerp: MBleem reclameadvies & creatie, Hengelo Opmaak: Geert Bekkering Beeldbewerking Margaret Brummer Drukwerk: Boekengilde, Enschede Uitgever: Stichting Historische Sociëteit Enschede-Lonneker

Eerste editie 2019

© Stichting Historische Sociëteit Enschede-Lonneker Alle in dit boek opgenomen foto’s en illustraties zijn geplaatst met toestemming van de rechthebbenden, waaronder het Stadsarchief van de gemeente Enschede en het archief van de Twentsche Courant Tubantia.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Ondanks alle aan de samenstelling van dit boek bestede zorg kunnen noch de auteurs, noch de redactie, noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor schade die het gevolg is van enige fout in deze uitgave.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten met betrekking tot de foto’s en illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Waarom dit boek is uitgegeven

Het is de commissie ‘Fotoverhalen’ van de Stichting Historische Sociëteit Enschede-Lonneker de afgelopen jaren duidelijk geworden dat de belangstelling voor de geschiedenis van de straat en de wijk waar men is opgegroeid erg is toegenomen.

Exposities over de Deurningerstraat (2014) en het Hogeland (2017) trokken veel bekijks en oogstten alom waardering.

In de jaren vijftig en zestig wemelde het in veel straten van de winkels, ambachtsbedrijven en andere ondernemingen.

Opvallend was het grote aantal soortgelijke zaken als bakkers, slagers, kruideniers, groentewinkels, manufacturenwinkels en sigarenwinkels.

Als gevolg van de gestegen welvaart kregen veel huishoudens een koel- en vrieskast en nam het autobezit toe waardoor de manier van winkelen en daarmee het winkelaanbod veranderde. Was het tot midden jaren zestig gebruikelijk om dagelijks je boodschappen te doen, zo kon men nu grotere hoeveelheden voor meerdere dagen tegelijk inkopen. De zelfbedieningswinkel, de voorloper van de supermarkt, deed zijn intrede en breidde het assortiment steeds verder uit, ook met branchevreemde artikelen. Daardoor verdween o.a. de melkventer, die voorheen dagelijks zuivelproducten aan huis bezorgde, uit het straatbeeld.

Bij onze speurtocht naar foto’s, documenten en verhalen hebben wij veel bijzondere contacten gehad met (oud)winkeliers en (oud)bewoners van het Hogeland, die ons hun verhalen vertelden. Zij stelden het materiaal beschikbaar om de expositie in 2017 en de uitgave van dit boek mogelijk te maken. Het is niet alleen een boek geworden met herinneringen aan vervlogen jaren, aan een periode van hard werken door ondernemers en hun gezinnen, maar het geeft eveneens een beeld van de ontwikkeling van de wijk tot op de dag van vandaag.

Daarbij ook de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog, de scholen, het verenigingsleven en de kerken.

Er is getracht een zo volledig mogelijk beeld van de historie en de ontwikkelingen van de wijk te geven, maar wij realiseren ons dat lang niet alle puzzelstukjes gevonden zijn. Het zijn de verhalen die ons verteld zijn door ruim 600 mensen met wie we in de afgelopen twee jaar gesproken hebben, aangevuld met hun foto- en ander materiaal.

Ook was het niet altijd even gemakkelijk om een selectie te maken uit het ons aangeboden materiaal. Al het materiaal is gescand en digitaal opgeslagen. Wij houden ons aanbevolen voor aanvullingen en correcties. U kunt deze digitaal melden aan: Hogeland@ziggo.nl Wij willen iedereen met wie we gesproken hebben en die ons geholpen heeft om tot dit resultaat te komen, hartelijk bedanken. Zonder hun verhalen en materiaal had dit boek niet gemaakt kunnen worden. Ook de archieven van de gemeente Enschede en TC Tubantia waren een welkome informatiebron. Onze waardering en dank gaan uit naar Geert Bekkering voor het verzorgen van de opmaak van de vele pagina’s en aan Margaret Brummer die met veel geduld ruim 1.500 foto’s en documenten gescand en bewerkt heeft.

3

4

Begrenzing Hogeland.

Bij het samenstellen van dit boek hebben wij de volgende grenzen voor het Hogeland gehanteerd, in het volle besef dat die begrenzing voor discussie vatbaar is: De zuidkant van de Boulevard 1945, de Heutinkstraat, de J.J. van Deinselaan, en tot aan de bebouwing van de Kuipersdijk.

Dit is een globale begrenzing, waar op basis van praktische overwegingen een aantal keren van is afgeweken.

Tot aan de bebouwing van de Kuipersdijk is gekozen, omdat de Kuipersdijk zelf heel veel bedrijven heeft en had. Hadden we deze straat opgenomen, dan was het boek nog veel dikker geworden.

Aan de zuidkant van de Hogelandsingel tussen Heutinkstraat en Gronausestraat wijken wij ook af. Het verhaal over voetbalclub Vogido hebben we bewust opgenomen. Het veld zelf ligt buiten het Hogeland, maar op het Hogeland ligt veel geschiedenis van deze club. Niet meegenomen zijn de Ledeboerstraat en de Spelbergsweg.

INHOUD 6-7 Hogeland 1959 8-9 Bertha van Heek 1893 11 Balistraat 29 Bandoengstraat 25 Batjanstraat 2o Benkoelenstraat 35 Boeroestraat 36 Pieter Bothstraat 40 Brinkstraat 115 Ceramstraat 117 J.P. Coenstraat 120 Meester Cornelisstraat 121 Daalweg 142 Daendelsstraat 144 J.J. van Deinselaan 156 Diekmanstraat 158 Van Diemenstraat 163 Floresstraat 177 Pastoor Geertmanstraat 181 Heutinkstraat (Veenstraat) 217 Van Heutzplein 222 Hogelandsingel 263 Hoogstraat 278 Johan van Hoornstraat 279 Javastraat

294 Willem Wilmink 297 Lombokstraat 305 Madioenstraat 314 Makassarstraat 315 Malangstraat 330 Molukkenstraat 334 Olympialaan 335 Padangstraat

365 Herman Nijkamp 375 Palembangstraat 378 Perikweg 395 Preangerstraat 401 Van Riebeekstraat 407 Rietmolenstraat 418 Ruischenborghstraat 419 Hendrik Smeltweg 422 Soendastraat 433 Cornelis Speelmanstraat 438 Timorstraat 441 Varviksingel

445 Willem Brakman 447 Dr. Johan Wagenaarstraat

455 Spelen & Sport 456 Speeltuin ’t Hogeland 458 VOGIDO 462 Sportpark Het Diekman 469 Scholen & Onderwijs 470 Alfonsusschool 474 Ludgerusschool 475 Theresiaschool 476 Brinkschool 478 Javaschool 479 Madoeraschool 480 Prins Bernhardschool 482 Drjebsteyn 483 De Kiem 484 Theo Thijsenschool 485 Hogelandschool 487 Willem Wilminkschool 489 Kohnstamschool 492 Oorlog & Ellende 493 10 oktober 1943 494 Ben Verveld 495 Albert Ticheler 498 Thea Gerritsen-Meijer 499 Gerrit Zijlstra 501 Bertus Borkens 502 Mevrouw Hilgeholt 503 Wiggers-Wolthuis 504 Ton Molenaar 505 Philips & Pope 506 Syrt Wolters 507 Feest en Vrolijkheid 508 Feestvond 1940 510 Van Heutzplein 511 Sinterklaas in De Roef 512 Daendelsveldje

513 Canrnaval

514 Palmpasen

515 Vrolijkheid

5

154-160 Jonkers

ca. 1965

46

Rond 1960 gaat de gemeente Enschede in gesprek met smederij en winkel Jonkers aan de Kalanderstraat 42-50, ongeveer waar nu modehuis Zara zit.

De grote smederij past niet meer in de smalle Kalanderstraat en de gemeente gaat delen slopen voor geplande veranderingen in de binnenstad. De eigenaar van de smederij is dan al Gerard Van ’t Kruijs, altijd met een pet op zijn hoofd. ‘Gerrat met de pet’ is zijn kenmerk en bijnaam. De gemeente biedt twee locaties aan: het voormalige ziekenhuis aan de Veenstraat en het dubbele winkelpand met naastgelegen afdakswoningen aan de Brinkstraat 148-160. De afdakswoningen kunnen gesloopt worden.

De keuze valt op de Brinkstraat, omdat daar op de plek van de te slopen woningen een grotere smederij met toonzaal gebouwd kan worden. Daarbij komen de klanten niet alleen uit de binnenstad, maar ook uit heel Enschede Zuid en het buitengebied van de Eschmarke. Rond 1960 worden nog dagelijks paarden beslagen.

Geert Gritter, de toenmalige bewoner, sluit de cafetaria die dan nog in het pand zit. Hij houdt nog wel een tijd

zijn ijsfabriek in de werkplaats achter nummer 160 aan, met de ingang aan de Semarangstraat.

De afdakswoningen worden gesloopt en het sloopmateriaal wordt gebruikt voor de bouw van de nieuwe smederij met toonzaal.

In het winkelpand komt de winkel met een uitgebreid assortiment. Huishoudelijke artikel, speelgoed, ijzerwaren, gereedschap, tuingereedschap, haarden en kachels en nog veel meer.

Bestellingen worden ook nog bezorgd, vooral in het buitengebied. Eerst met een handkar, later met een Volkswagen Kever, waar alleen de stoel voor de bestuurder nog in zit.

De winkel wordt gedreven door een zus van Van ’t Kruijs, getrouwd met Klein Poelhuis, die later ook de smederij overneemt. Haar dochters nemen later de winkel over.

De activiteiten van de smederij lopen gaandeweg terug. Er zijn minder paarden om te beslaan en er is minder reparatiewerk bij de boerderijen. Een tijdlang worden ook nog trekkers en landbouwwerktuigen onderhouden en gerepareerd. Een andere schoonzoon specialiseert zich in installatie-

werk. Hij bouwt een werkplaats met kleine smederij achter het pand Brinkstraat 149, met de ingang aan de Lombokstraat naast de groentewinkel. Rond 1982 worden de activiteiten beëindigd. De smederij en de showroom worden verkocht aan Motorhuis Piet van Dijk. Deze verkoopt daar eerst occasions van dure auto’s, later vestigt hij er een groothandel en importbedrijf voor motoronderdelen en aanverwante zaken. De winkel wordt nog enige tijd verhuurd aan de ‘Wolboetiek’, maar eind 1983 wordt het pand verkocht. Daarna vestigt zich cafetaria ‘De Brink’ in het pand.

Op de plek van de toonzaal en smederij staat nu een appartementengebouw van De Woonplaats.

adv. 1966, 1979 en 1983

160 Gritter

Geert Gritter is geboren in 1911. In de crisisjaren wordt hij werkloos. Hij is dan pas getrouwd en heeft een dochtertje. Een kennis in Hengelo heeft een ijsfabriekje 'Het Volle Profijt' en verkoopt ijs met karretjes in de stad.

Geert Gritter kan bij hem ijsventer worden. En hoewel hij dat in eerste instantie geen echt werk vindt is het wel een eerlijke en nette manier om toch een boterham te verdienen.

De man in Hengelo stopt enige tijd later met zijn bedrijf. Geert neemt de machines over en verhuist die naar Enschede, o.a. naar de Poolmansweg.

Eind 1943 huurt hij café Vondel met woonhuis in de Nieuwstraat. Tegelijkertijd huurt hij een ruimte voor zijn ijsbedrijf aan de Getfertweg naast de Teeringschool, bij de kruising met de Haakbergerstraat.

Bij het bombardement van 22 februari 1944 worden zowel het café met woonhuis als de bedrijfsruimte getroffen, en branden volledig af. De gezinsleden ontsnappen op miraculeuze wijze. 's Avonds is het gezin letterlijk van alle bezittingen beroofd, maar ze

zijn allen nog in leven. De familie woont daarna tijdelijk op een boerderij in Haaksbergen en Geert verdient de kost als een soort marskramer.

Na de oorlog pakt hij het ijsbedrijf weer op. Na enige tijd inwoning bij familie en vrienden kan hij het pand Brinkstraat 160 huren van Van ’t Kruijs. Een winkel met bovenwoning en daarachter aan de Semarangstraat een ruimte waar ijs gemaakt kan worden. Dat ijs wordt ter plekke verkocht, en door zes venters die met ijskarretjes door de stad rijden.

bij vader achter op de Berini Geert Gritter ijswagen van Het Volle Profijt Elly voor het café, 1949

47

263 Lutje Berenbroek

ca. 1975 carnaval bij Lutje Berenbroek suikerzakje biljartzaal van Lutje Berenbroek

70

ca. 1985

Al in 1928 is er sprake van Café Lutje Berenbroek, ook wordt er dan al gedanst in de zaal achter het café. In 1941 trouwt dochter Mini Lutje Berenbroek met Bernard Kwekkeboom.

Acht jaar later nemen zij het café over.

Na het overlijden van Bernard eind jaren vijftig, komt Eddy Stübener in dienst bij mevrouw Kwekkeboom-Lutje Berenbroek. Hij zorgt er onder andere voor dat de rode loper uitgerold wordt voor de vele bruidsparen die er hun bruiloftsfeest vieren.

In de jaren zestig nemen Eddy en zijn vrouw Tineke café en feestzaal over en gaan boven de zaak wonen.

Op het braakliggende terrein aan de Brinkstraat tegenover het café ligt een ‘bewaakte’ fietsenstalling. Veel acrobatische toeren worden daar verricht om na cafébezoek of bruiloft al of niet per fiets huiswaarts te keren. Voor de buurtbewoners vermakelijk om te zien als het fietssleuteltje in het donker in gras en modder terecht gekomen is en opgezocht moet worden. In een donkere gang verderop in de Preangerstraat worden heel wat pogingen ondernomen om een al dan niet gedwongen gevolg te geven aan de uitdrukking ‘van een bruiloft komt een bruiloft’. Buurkinderen gooien vanuit hun zolderraam met veel plezier een glaasje water op die jongelui om ze 'af te koelen'. Veel (oud-)bewoners van de Preangerstraat herinneren zich nog de luide muziek, waarvan zij vrijwel elke avond moeten ‘meegenieten’. Na afloop van de bruiloft wordt de buurt getrakteerd op lawaai

263 Wouter

2017 door de bruiloftsgasten buiten op straat. Dat kan allemaal in die tijd.

Met het uit zwang raken van bruiloften zijn zaal en café opgehouden op de traditionele wijze te bestaan en zijn de Stübeners vertrokken. Eddy heeft hierna nog furore gemaakt in brasserie De Kater, en heeft bij zijn overlijden in 2005 veel eerbetoon uit de horecawereld gekregen.

In de jaren daarna wordt het café ontkoppeld van de zaal. De naastgelegen afdakswoningen aan de Brinkstraat worden afgebroken. Op de vrijgekomen grond worden enkele parkeerplaatsen gecreëerd en wordt een nieuwe entree gemaakt in de nu zichtbaar geworden zaalmuur. Met tussendoor regelmatige leegstand is de zaal o.a. in gebruik geweest als Snooker Centrum en laatstelijk als Sisha Lounge LuXx. Momenteel is de zaal weer zonder waarneembare exploitatie.

Het café is onder verschillende eigenaren al lang een cafetaria, en wordt sinds 2006 als Cafetaria ‘Wouter’ kwa-

litatief hoogstaand en succesvol gerund door de familie Tan. Deze hebben ter gelegenheid van hun tienjarig bestaan het interieur prachtig gerenoveerd.

adv. 1971 Lutje Berenbroek 50 jr. mei 1978 met Eddy en Tineke Stübener © v d Loef

71

16 Kloppers

1948 Wetenswaard 336

Kopen bij een grootwinkelbedrijf was bij Jan Kloppers uit den boze. Hij was van mening dat je je inkopen moest doen bij de zelfstandige detailhandel en daar handelde hij ook naar.

1991

Jan Wilhelmus Kloppers is in 1911 geboren aan de Hessenweg 22. Hij leert het slagersvak op het Enschedese slachthuis en heeft zijn eerste slagerij aan de Mekkelholtsweg. In 1936 begint Jan samen met zijn broer Johan een slagerij aan de Padangstraat 16.

In 1941 trouwt Jan met Marie Bevers.

Naast de zorg voor het gezin met uiteindelijk zeven kinderen, helpt zij in de winkel.

1941

Alle kinderen hebben op hun manier een bijdrage aan de slagerij geleverd, zoals vleeswaren snijden, rollades maken, bestellingen bezorgen en schoonmaken.

Na de oorlog trekt Johan zich uit de zaak terug en vertrekt hij naar de Kalanderstraat. Weer later is hij werkzaam in de mess op vliegbasis Twente.

Jan Kloppers is een kwaliteitsslager en heeft een drukbeklante zaak. De woensdag is standaard worstenmaakdag (metworst, leverworst en natuurlijk Twentse baklever) en ook het roken gebeurt in eigen beheer. Later sluit Kloppers zich aan bij de slagerscombinatie Unicum, voor gezamenlijke inkoop en worstenmakerij. In 1971 stopt hij en verkoopt zijn zaak.

In 1991 vieren Jan en Marie Kloppers hun 50-jarig huwelijk. Vier weken later sterft Marie. Jan Kloppers overlijdt op 12 april 2001 in zijn 90ste levensjaar.

16 Pauline, Dingo, PMWE

2017 16 Maison Pauline

16 PMWE

16 Dingo

Piet van Dam - die ook een bakkerij op het Stadsveld had - heeft een verkooppunt in het pand aan de Padangstraat, waar begin jaren 80 de opvolger van slager Kloppers zat.

Van Dam heeft de bakkerij naar zijn vrouw Pauline Jongbloed vernoemd.

Hij heeft veel eerder, begin vijftiger jaren samengewerkt met bakker Busch, maar is voor zich zelf begonnen.

In dit pand is sinds september 2015 PMWE gevestigd. PMWE staat voor Praktijk voor eigentijds Maatschappelijk Werk Enschede, een vrijgevestigde praktijk van Ràmita Vasterink. Zij richt zich op de persoonlijke ontwikkeling van mensen met psychosociale klachten en de wisselwerking met hun sociale omgeving. Na de afronding van haar studie HBO Maatschappelijk Werk en Dienstverlening is Ràmita gedurende 20 jaar werkzaam geweest bij een tweetal instellingen voor maatschappelijk werk.

In 1978 start José Bijkerk haar hondentrimsalon Dingo aan de Haaksbergerstraat. In 1991 koopt ze het pand van bakker Maison Pauline aan de Padangstraat 16. Na een grondige verbouwing vestigt ze daar haar salon, waar honden op vakkundige wijze getrimd, geschoren en gewassen worden. Kortom: een volledige vachtverzorging.

337

60 Bets Timmers

2017

350

Drie generaties Timmers hebben geknipt aan de Padangstraat. Libertus (Bets) Timmers (*1914) komt als 12-jarige te werken in de kapperszaak van zijn broer Herman aan de Janninksweg. Herman is als één van de eersten een dameskapsalon in Enschede begonnen. In 1937 neemt Bets een kapperszaak aan de Padangstraat 60 over.

Het pand huurt hij voor 30 gulden per maand van zijn buurman, slager Gollenbeek.

Het scheren van de mannen is voor de oorlog een vaste bron van inkomen.

De concurrentie is hevig. In 1939 zijn er zes kappers op het Hogeland gevestigd.

In de oorlog is er gebrek aan alles, ook aan scheerzeep. Klanten kunnen alleen nog worden geholpen als ze zelf zeep en een handdoek meenemen.

Bets gaat er ’s avonds regelmatig op uit om onderduikers te knippen en te scheren.

In 1959 wordt Bets Timmers, 45 jaar oud, getroffen door een hersenbloeding. In 1964 gaat zijn 14-jarige zoon Gerard naar Nordhorn om het kap-

1947 persvak te leren en in 1966 volgt hij zijn vader op. Het is de tijd van de Beatles, de Stones en andere bands, waarvan de leden voor die tijd ongewoon lang haar hebben. Ook Gerard heeft lang haar en een baard en noemt zich de 'Beatkapper'. De hele Enschedese muziekscene laat zich in de Padangstraat knippen.

In de jaren zeventig raakt het ‘afrokapsel’ voor mannen in de mode.

Daarvoor moet permanent gezet worden en aangezien dat minstens twee uur duurt, gebeurt dat in de avonduren. (De zaak verhuist later naar nr.

66) Bets Timmers aan het knippen 1947 Bets Timmers aan het knippen ca 1960

ca. 1960

62 Gollenbeek

1950 dhr. Gollenbeek en zijn vrouw adv. 1936, 1937, 1938

Herman Gollenbeek opent aan de J.P. Coenstraat 26 in februari 1935 zijn slagerij. Dat is het deel van de huidige Padangstraat tussen de Daalweg en de Brinkstraat. In 1936 is dit deel aan de Padangstraat toegevoegd en krijgt Gollenbeek huisnummer 62.

Zijn zoon, Herman jr. (*1938) moet al van kinds af aan hand- en spandiensten verrichten. Op 14-jarige leeftijd slacht hij op het slachthuis voor het eerst een varken.

Vanaf begin jaren vijftig tot eind jaren zestig werkt hij bij zijn vader in de zaak. Herman jr. herinnert zich nog de ijskoude slagerij in de winter – er is geen verwarming. Ook herinnert hij zich het vervoer van het slachthuis naar de Padangstraat van 80 kilo zware achterbouten. Dat gebeurt vóór op een transportfiets, waarbij je het stuur goed vast moet houden, om te voorkomen dat de bout eraf valt. In 1958 wordt de winkel verbouwd en

351

62 Gollenbeek

2019 352

krijgt een nieuwe inrichting, die aan de eisen van die tijd voldoet. Rond 1975 is de zaak gesaneerd.

Wetenswaard Aan de Veenstraat 135 is ooit sigarenmagazijn B. Gollenbeek gevestigd geweest. Dit is geen familie van slager Herman Gollenbeek.

adv. 1935

64 Twentina

2017 Wetenswaard Velen spreken over het elastiekfabriekje van Boeijink. Men maakte echter geen elastiek, maar producten waarin elastiek verwerkt was. adv. 1934 en 1950 personeel van Grune: staand links Hennie Grune, op de 6e plek (met stropdas) Dick Grune, vóór hem Willy Altepost, broer van Harry die een schoenmakerswerkplaats had aan de Hoogstraat 6

Achter kapper Gerard Timmers staat een bijzonder pand met nummer 64.

Het is het voormalige schoenenfabriekje Twentina van D.J. Grune. De heer Grune zit eerder aan de Veenstraat 162 en verhuist in 1934 naar Padangstraat 68. In zijn achtertuin staat de pantoffelfabriek met huisnummer 64. Uit advertenties lezen we dat er tot ca. 1960 ‘huisschoeisel’ gemaakt wordt.

353

Dirk Jan Grune en Gerritje Grune Schutte

1948

64 Boeijink

2019

354

B. Boeijink begint in 1934 aan de Roomweg 52 met een bretelfabriekje.

In 1936 verhuist het bedrijfje naar de Kuipersdijk 288. Na de oorlog trekken ze in een oude wasserij bij de Gasfabriek. Rond 1960 wordt de Gaskrim afgebroken en komt het elastiekwarenfabriekje naar de Padangstraat 64.

Kort na de verhuizing overlijdt de heer Boeijink, pas 50 jaar oud, en zet zijn vrouw – een echte zakenvrouw – met hun zoon J.C. Boeijink het fabriekje voort. Het pand heeft twee verdiepingen, met voor de brandveiligheid een buitentrap. Men maakt er o.a. jarretels, bretels en sokophouders. Er zitten 10 à 12 meisjes achter naaimachines. Het is erg gezellig, ze zingen onder het werk vaak samen oude (kinder)liedjes. Geleidelijk verandert de mode en is er minder vraag naar hun artikelen. Rond 1980 stopt het fabriekje en wordt het pand verbouwd tot woonhuis.

adv. 1941

adv. 1934

adv. 1948

adv. 1936

66 Welters, Brilman-Van Erven

2019 Wetenswaard Jaren geleden - weinig mensen hadden tv thuis - was er een voetbalinterland Duitsland-Hongarije, die door de WDR live werd uitgezonden. Brilman zette toen een (zwart-wit) tv-toestel in de etalage van zijn zaak en hing een luidspreker aan de gevel. Dat lokte veel buurbewoners naar de winkel.

Sommigen kwamen met stoelen en trapjes om de wedstrijd goed te kunnen volgen.

Het dubbele pand met de nummers 66-68 en het daarachter gelegen fabriekje op nummer 64 zijn in 1934 gebouwd door fietsenmaker Welters.

Zes jaar later heeft Ter Mors de zaak gekocht. Deze emigreert midden jaren vijftig naar Canada, waarna Berend Brilman de rijwielzaak overneemt.

Achter in de zaak zit een radio- en tv-monteur. Eind jaren vijftig gaat Brilman een compagnonschap aan met

Van Erven, die in het voorste deel van de zaak met elektra, radio, tv en witgoed begint.

Rond 1960 stopt Berend Brilman en zet Van Erven de zaak voort. Als deze er in 1970 mee ophoudt, koopt Gerard Timmers het pand en verhuist met zijn kapperszaak van Padangstraat 60 naar 66.

Berend Brilman in zijn zaak adv. 1966

adv. 1965

355

66 Gerard Timmers

2017

356

In 1970 koopt Gerard het pand Padangstraat 66. Dat heeft én meer ruimte én een bovenwoning, waar hij met zijn vrouw gaat wonen. In de jaren tachtig gaat het geweldig in de kappersbranche. Er staan vijftien mensen te knippen in zijn salon. Gerard heeft een afdeling in ziekenhuis Ziekenzorg (MST) en is enkele jaren mede-eigenaar van Bibob B.V., met vestigingen in Hengelo en Delden.

Op zijn vijftigste doet Gerard een stap terug en houdt hij alleen de salon aan de Padangstraat 66 nog aan. Inmiddels heeft zijn dochter Sharon een belangrijke inbreng in de zaak.

Ondanks zijn drukke baan neemt Gerard Timmers van 1979 tot 2009 het voorzitterschap van de wijkraad op zich. Ook voor dit vak is hij kennelijk geknipt.

Wetenswaard De familie Timmers is een liefhebber van kleurkanaries. Caféhouder Timmers en diens drie zoons zijn in 1939 betrokken bij de oprichting van de Eerste Enschedese Kleurkanarie Vereniging (EEKV). De diepe achtertuin van Padangstraat 60 staat vol met volières. Na de oorlog begint Timmers met de handel in kleurkanaries, en dat wordt een extra bron van inkomsten. Eind jaren veertig exporteert hij honderden vogels naar Guatemala.

Gerard Timmers fokt nu raskippen.

adv. 1960 Gerard Timmers aan het knippen in 1986 (de beatkapper) en met Albert Fransen in 2008

66 Marijke Timmers

2017

Marijke Timmers in haar schoonheidsalon Sharon Timmers aan de telefoon

Marijke Timmers is verpleegkundige in opleiding, maar moet hiermee stoppen als ze trouwt. Naast het werk in het gezin met twee kinderen studeert ze vervolgens eerst voor het middenstandsdiploma, want ze doet de boekhouding voor de kapsalons. In 1974 volgt ze de kappersopleiding, maar ze heeft er nooit iets mee gedaan.

Leren vindt ze leuk, dus in 1979-80 doet ze de opleiding voor schoonheidsspecialiste en in 1981 ook nog de opleiding voor pedicure, "Maar daar vond ik niets aan".

Marijke begint de schoonheidssalon in 1981, in een zijkamertje van de kapperszaak van haar man Gerard Timmers. Als het gezin vanuit de bovenwoning naar een ander huis verhuist, kan de bovenverdieping goed ingericht worden als schoonheidssalon. En daar werkt Marijke vier dagen per week.

Heel fijn zijn de sociale contacten en de leuke verhalen. Marijke heeft veel klanten al erg lang ‘in de stoel’. Ook heel leuk zijn de bruiden, die beneden een bruidskapsel krijgen en naar boven gaan voor een bruidsmake-up.

Dat kan ook thuis als de bruid dat liever heeft.

Marijke doet het werk in de schoonheidssalon met erg veel plezier en gaat nog even door, ook al is ze nu officieel met pensioen.

357

22 Van de Wetering

402

Wetenswaard In de buurt wordt verteld dat groenteboer Van de Wetering heel erg bijbels is en ook aan gebedsgenezing doet. Als je de zaak binnenkomt en zegt dat het mooi weer is, kan de man zo antwoorden met een Bijbelcitaat.

In de jaren dertig van de vorige eeuw heerst in heel Europa een grote en hardnekkige economische crisis. De werkloosheid is groot. Veel mensen verhuizen naar de stad, waar werkgelegenheid is. Zo verhuist de familie Van de Wetering in 1931 van Vollenhove naar Enschede, voor de textielindustrie. Er heerst daar echter ook nog een tuberculose-epidemie.

De zoon van Van de Wetering ontmoet een leuk meisje en ze krijgen verkering. Maar kort daarna krijgt zij tbc. En omdat deze ziekte zo’n zeven jaar duurt, worden hun liefde en toekomstplannen erg op de proef gesteld. Uiteindelijk besluiten ze toch met elkaar te trouwen, op 9 mei 1940.

In de nacht die volgt op hun huwelijksdag, breekt de oorlog uit.

Zij hebben het winkelpand gekocht van Kok, die naar Padangstraat 83 verhuist, en willen als jong stel graag een groentezaak beginnen.

Mevrouw staat in de winkel en Van de Wetering gaat ‘een ventwijk’ doen. Als de winkel goed gaat lopen, zal hij de ‘ventwijk’ opgeven en ook in de winkel komen werken.

In 1941 verwachten zij hun eerste kindje. De aanstaande moeder staat in de winkel klanten te helpen. Bij de tekenen dat de baby in aantocht is, wordt de verloskundige geroepen.

Maar die komt, hoe afschuwelijk ook, niet opdagen. Als ze het vruchtwater verliest, moet ze toch doorgaan. Het duurt allemaal heel erg lang. Het is immers oorlog en dan verlopen de dingen vaak anders dan normaal. Later blijkt dat de verloskundige, die geroepen is, niet kan komen door groot

22 Van de Wetering

oponthoud. In verband met de oorlog hebben de Duitsers de weg versperd.

Als ze uiteindelijk komt blijkt het ook nog een ‘stuitligging’ te zijn. Het wordt een vreselijk moeilijke en zware bevalling. Verder heeft het kindje ook nog een vrij groot hoofd, wat uiteraard ook niet echt meewerkt. Dit is vermoedelijk erfelijk, omdat moeder zelf en haar tweede kind later ook een

forse schedelomvang hebben. Het kindje wordt genoemd naar haar oma die Trijntje heette, en verder naar koningin Wilhelmina. Al deze dingen bij elkaar zijn de oorzaak, dat Trijnie blauw is als ze uiteindelijk toch geboren is, wat duidt op zuurstofgebrek.

Het is waarschijnlijk dat hierdoor hersenbeschadigingen zijn ontstaan. Ze krijgen nog twee gezonde zoons.

De ene zoon is dominee geworden en zoon Henk is fotograaf.

Rond 1955 is de zaak vergroot door van de nieuwe uitbouw de woonkamer te maken en de oude kamer bij de zaak te trekken. de advertentie op de vorige pagina is van december 1941; van de overige afbeeldingen weten we niet uit welk jaar ze zijn

403

Sportpark Het Diekman

1955

462 In de jaren twintig van de vorige eeuw besluit de gemeente Enschede tot de aankoop van het oude Erve Dieckman, met de bedoeling om een deel van de gronden te bestemmen tot sportpark.

De Raad stelt geld beschikbaar voor de aanleg van twee voetbalvelden voor De Tubanters en Geel-Zwart - en een strook grond tussen de velden voor atletiekbeoefening.

Op 4 juli 1931 wordt het sportpark feestelijk geopend, feitelijk het begin van het ‘Sportpark Diekman’.

In de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog bloeien de sportverenigingen in Enschede (en elders in Nederland) weer op. Met als gevolg een vraag naar meer en betere accommodaties. In Enschede is er bij de sportverenigingen veel onvrede over de passiviteit van het gemeentebestuur.

De gemeenteraad van Enschede heeft daar in die eerste jaren na de oorlog weinig aandacht voor. Er zijn andere grote en belangrijke opgaven voor de overheid, zoals het oplossen van de werkloosheid en vooral de woningnood. In 1947 wordt een idee voor een nieuw sportpark met stadion nog snel terzijde gelegd.

Maar de sportverenigingen laten steeds van zich horen, met als hoogtepunt een bezoek van ruim honderd sportverenigingen uit de stad aan een vergadering van de gemeenteraad. Als dan in 1948 de gemeente Hengelo besluit tot de aanleg van het sportpark Veldwijk, wordt de druk in Enschede groter, en krijgen de ambtelijke diensten opdracht om de mogelijkheden te onderzoeken. Van de diverse mogelijkheden (onder andere in Drienerlo)

die worden onderzocht, lijkt de uitbreiding van het bestaande sportpark ‘Erve Dieckman’ de beste optie te zijn.

Dan blijft het weer enige tijd stil aan de kant van de gemeente. En dit terwijl in de maatschappij steeds meer het belang van sport voor de gezondheid van de bevolking wordt benadrukt, met name ook voor opgroeiende kinderen.

Die druk, in combinatie met een financiële meevaller in de gemeentebegroting, maakt dat in december 1949 het College van B&W komt met een voorstel om de plannen voor een Sportpark Diekman uit te werken. Er komen vele varianten ter discussie, maar de kern van al die plannen is: een stadion in het midden, zeven voetbalvelden aan de oostkant en een zwembad, korfbalvelden, een turnhal

Sportpark Het Diekman

krantenartikel van 4 januari 1950 Overzicht graafwerkzaamheden ten

Blijdschap alom. Zo snel is de houding ten opzichte van sport veranderd.

behoeve van de aanleg van het sportpark Het Diekman, met rechts erve Diekman. 1953

en een schoolsportvoorziening aan de westkant.

Nadat de gemeente het sportpark ‘De Vliert’ in Den Bosch heeft bezocht, komt het plan er als volgt uit te zien: - een openluchtzwembad - een stadion voor 22.000 bezoekers, en een sintelbaan rond het veld, die geschikt is voor atletiek, wielrennen en schaatsen - een turnhal met turnveld - een complex met zeven voetbalvelden - twee korfbalvelden aan de Kuipersdijk - een terrein voor de schoolsport ook langs de Kuipersdijk - twee dienstwoningen.

Op 13 april 1953 stelt de gemeenteraad fl 2.250.000,- beschikbaar voor de realisatie van het sportpark. Zonder discussie en in een hosanna-sfeer.

Nog even over de sintelbaan: die in later jaren veelvuldig verfoeide baan die de voetbalsfeer in het stadion verpest. De gemeenteraad is zich bij de besluitvorming over dit onderwerp volledig bewust van dit nadeel. Maar uiteindelijk wordt gekozen voor multifunctionaliteit boven sfeer, ook omdat het bestuur van de Enschedese Boys, op dat moment de beoogde bespeler van het stadion, die baan geen enkel probleem vindt.

Op 12 november 1953 begint de bouw, met de nodige feestelijkheden.

Alles lijkt soepel te gaan. Maar dan komen er toch aanzienlijke problemen. Het project loopt financieel volledig uit de hand. Door de complexiteit van het project, maar ook omdat in die tijd veel steden in Nederland bezig zijn met de bouw van zo’n sportpark. En Enschede wilde in grootte, luxe en tempo voorop blijven lopen. In 1955 krijgt de Raad het voor-

stel om aanvullend fl 1.400.000,- beschikbaar te stellen. Een overschrijding van ruim 50%. De Raad is daar niet tussentijds over geïnformeerd. En dat terwijl het schoolsportterrein en dienstwoningen al eerder uit het plan zijn geschrapt. De Raad is woest, maar kan niet anders dan het geld beschikbaar stellen. Het is grotendeels al uitgegeven. Het plan voor de turnhal, waarmee nog niet was begonnen, wordt ter plekke geschrapt.

De korfbalvelden van DOS Het eerste project dat wordt opgeleverd op 11 september 1954, zijn de korfbalvelden van DOS op de hoek van de J.J. van Deinselaan en de Kuipersdijk. Daar hebben de korfballers gespeeld tot aan de fusie met WK in 1988 en de verhuizing naar de Wesselerbrink. Op de plek van de korfbalvelden staat nu het Aquadrome.

Veel Enschedeërs kennen de velden ook omdat de avondvierdaagse er jarenlang eindigt, omdat het schoolkorfbaltoernooi ieder jaar op de DOS-velden plaatsvindt, en omdat het

463

Alfonsusschool

alle leerlingen, jaren '30 balkonnetje voor sacramentsprocessie

470

Onder de scholen op het Hogeland neemt de Alfonsusschool wel een bijzondere plaats in. Het is jarenlang de enige school in de wijk en hij heeft binnen de Rooms-Katholieke zuil een zeer grote betekenis gehad.

In de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw groeit het Hogeland. Er wordt veel nieuwbouw gerealiseerd, o.a. door de R.K. Woningbouwvereniging ‘Ons Huis’. Het aantal katholieke bewoners neemt gestaag toe, en daarmee ook de behoefte aan een ´eigen´ parochie, en eigen onderwijs.

In de eerste vergadering van het kerkbestuur wordt besloten om een noodkerk te bouwen in plaats van een definitieve grote kerk. Dit onder meer door de onzekere economische toestand (na de beurskrach van 1929).

Er wordt grond gekocht van verschillende eigenaren totdat men beschikt over een areaal dat zich uitstrekt van de hoek Singel/Veenstraat (Heutinkstraat) tot aan de Daalweg.

De noodkerk aan de toenmalige Bandoengstraat (nu pastoor Geertmanstraat) wordt opgeleverd in september 1930 en is tegenwoordig als ´De Roef´ in gebruik. Het ingemetselde kruis aan de voorgevel herinnert aan de oorspronkelijke functie van dit gebouw.

In 1931 wordt aan de Daalweg een nieuwe school gebouwd, naar een ontwerp van architect Van Beers. De school wordt op 1 december 1931 geopend. Een imposant gebouw van twee verdiepingen met zeven klaslokalen en een ruime zolder. Aan de gevel boven de hoofdingang bevindt zich een balkonnetje. En aan de linkerkant van het gebouw is een doorgang, een soort tunnel, naar het terrein achter de school. Zowel dit balkonnetje als deze doorgang worden gebruikt voor de jaarlijkse sacramentsprocessie. Vanwege het processieverbod voor de openbare ruimte kan men zo de rondgang op geheel eigen terrein

Alfonsusschool

realiseren. Dus inclusief de speelplaats. Op het balkon staat de priester voor de gezamenlijke gebeden. Later komt er een geluidsinstallatie.

Het is behalve een imposant, ook een mooi gebouw. Grote ramen en ruime dak-oversteken. In het gebouw zelf vallen de ruime hal en de mooie gangen met kapstoknissen op. En met aandacht voor kleine details, zoals tegeltjes van diverse heiligen, waaronder de heilige Jacobus, patroon van Enschede.

De zolder wordt jarenlang gebruikt door de padvinderij. De welpen en verkenners hebben daar hun hoofdkwartieren, bereikbaar via een eenvoudige trap. En dan ook alleen via die trap. Bekeken met de ogen van nu: een levensgevaarlijke toestand. Geen brandtrap of iets dergelijks. Gezien het feit dat er wel eens een kampvuur wordt gehouden op de houten zolder, met brandend spiritus in een was-

blik(!), is het een wonder te noemen dat alles goed is blijven gaan. De zolder wordt later ook gebruikt door de school, voor film, carnaval en toneel.

Voor het gebouw bevindt zich een ruime speelplaats, met lindebomen.

Op de speelplaats erachter krijgen de klassen gymnastiek. Een apart lokaal daarvoor is er niet.

Op de ruimte achter de school, verrijst later een houten noodgebouw. In 1954 wordt daar de Ludgerusschool gebouwd, nu de Alfonsusschool.

De school wordt genoemd naar Alfons AriĂŤns, een priester die in Enschede veel betekend heeft voor de arbeidersbeweging, en waarvoor pastoor Geertman, de bouwpastoor grote verering koestert. De definitieve nieuwgebouwde kerk wordt later ook de AriĂŤns Gedachtenis Kerk genoemd.

alle leerlingen, jaren '30 fraai betegelde vloer, geglazuurde tegels en kapstoknissen

471

Thea Gerritsen-Meijer

498

Hoogstraat

In de oorlogsjaren is Willem Meijer actief bij de ondergrondse. Onder zijn huis zit een grote kelder, die tevens als schuilkelder dienst doet. Willem heeft de tralies aan de buitenzijde verwijderd, zodat kinderen de schuilkelder vanaf de straat snel kunnen bereiken.

In de pastorie van de H. Hartkerk aan de overzijde van de Hogelandsingel huizen Duitse militairen. Aangezien Marie Meijer vloeiend Duits spreekt – zij heeft Duitse ouders – is er sprake van een redelijk goede verstandhouding tussen de Meijers en de Duitse soldaten. De kelder van de pastorie wordt ook als schuilkelder gebruikt, en de soldaten waarschuwen de omwonenden zelfs voor razzia’s. Bij een luchtalarm wordt dochter Thea door een Duitse soldaat, genaamd Heinz,

van school gehaald en naar haar moeder gebracht. Aangezien er in de zaak van Meijer een verbandtrommel is komen velen na het bombardement van 10 oktober 1943 zich bij mevrouw Meijer melden om hun verwondingen te laten verzorgen.

Willem heeft een gat in de houten vloer op de overloop gezaagd. Hij heeft in de ruimte tussen de vloer en het plafond van de zaak kostbaarheden verstopt van de Joodse familie De Leeuw, slager in de Hoogstraat. Ook verstopt hij enkele dagen drie onderduikers op zolder. Willems zwager Pierre Perry, die aan de Prinsenstraat woont, hoort van een geplande razzia en waarschuwt hem. Willem regelt onmiddellijk twee fietsen en stelt ook de zijne beschikbaar, om vervolgens de onderduikers bij een boer in Denekamp onder te brengen.

Op een keer wordt Marie Meijer tij-

dens een razzia door een 17-jarige(!)

Duitse soldaat, die haar een geweer in de rug duwt, gedwongen te zeggen waar haar man zich bevindt. "Machst du das auch bei deiner eigenen Mutter?" roept ze. De jongeman heeft perplex gestaan over Marie’s goede Duits.

Gerrit Zijlstra

1 april 1945 Gerrit Zijlstra (*1935), zoon van politieagent Jan Zijlstra, woont met zijn ouders, broer Jurre en zus Jellie aan de Niasstraat 7. Op 10 mei 1940, hij is met een aantal vriendjes soldaatje aan het spelen, als er plotseling een bom valt in de Hendrik Smeltweg. De bom explodeert gelukkig niet. Net als veel andere bewoners van het Hogeland heeft ook Gerrit nare herinneringen aan het bombardement van 10 oktober 1943. Zijn zus Jellie overlijdt, 22 jaar oud, daags na het bombardement aan de gevolgen van haar verwondingen. In diverse straten zijn rubberbenzolbommen (voorloper van napalm) gevallen, waardoor veel huizen in brand staan. Gerrit heeft nog het beeld voor ogen van door de Palembangstraat rennende mensen. Onder hen bevindt zich Alie Groeneveld.

Ook zij overlijdt de volgende dag.

In 1983 begint Gerrit Zijlstra met het schilderen van luchtvaarttaferelen en is hij medeoprichter van de CVNLS, Club van Nederlandse Luchtvaart Schilders. Zij worden ondersteund en van adviezen voorzien door de vermaarde Engelse schilder Frank Wootton, een grootheid op dit gebied ‘probably the finest aviation artist of all time’ -. Gerrit Zijlstra heeft een aantal bijzondere schilderijen van oorlogssituaties gemaakt, waaronder het op de volgende pagina afgebeelde tafereel van de aanval van een Typhoon op een terugtrekkende Duitse tank aan de Haaksbergerstraat.

In 1944 wordt er tijdens een razzia in de Niasstraat, vlak voordat de Duitsers huis aan huis gaan aanbellen, bij de familie Zijlstra aangebeld. Een Duitse soldaat vraagt of hij even van het toilet gebruik mag maken. Dat

wordt hem toegestaan. Bij de razzia zelf wordt de bel van huize Zijlstra overgeslagen.

Gerrit Zijlstra met zus en broer

499