TUU x 18 | dobre życie

18

Poznań, Planeta Ziemia, Wszechświat

3/2020 cena 0 zł ISSN 2451-1730

dobre życie

uznaję życie Dobre życie jest wtedy, kiedy uznasz je za dobre

Sławka

za

dobre

Niko

Lenistwo 11:11 11.11

Magiczna godzina lenistwa Wspaniały czas Kiedy odwracam wzrok Od tego, co ciągle muszę W stronę tego,

co chcę

Powinności się nakładają Muszę staje się chcę Rozcieńczyć pokrzywy Podwiązać róże i jeżyny Zebrać przekwitające kwiatostany Układać w zbiory Wspierać, wspierać,

wspierać

Bo kiedy zapragnę On wesprze mnie Jak piramidy, które buduję Z wyciętych pędów Jak podwiązanie borodyny

Nie można

tego sprzątnąć raz na zawsze Jak wysoko

wrażliwe dziecko

Jak niewidzący pies Ciągle i ciągle

szukam

Palików, protez, wzmocnień, ścian i podpórek Przygotowuję grunt, pielę, selekcjonuję Wybieram to, co konieczne Żeby słońce

i deszcz I tak w kółko

cebula, która przy minimum nakładów zawsze zrealizuje Sekatory, grabie, swój plan „stań taczki i widły, się cebulą” – wystarczy Miotły i łopaty. nie przeszkadzać.

Plany, rysunki, Zadzieje się wszystko instagramy i pinteresty, tak, jak ma się ogrodnicy świata, zadziać, kolejne warstwy przyrosną, reklamy, zachwyty.

Pieniądze, benzyna, inne zbutwieją ziemia. i staną się pożywką Wszystko stanie w nieustającym kole się glebą. przemiany Wszystko materii, kosmicznego w tym spłachetku metabolizmu przetwarzam cząsteczek węgla, w ramach muru, jak wodoru i tlenu, które w studni świata. konfigurując, tańcząc Bez śmieci ten samoistny i odpadów – ślimaki balet, podlegają i dżdżownice zjadają koniecznościom, niewyobrażalne które my przejmujemy ilości materii. po kolejnych Rukola bardzo reakcjach, nawet nie zadając im smakuje. pytań i nie siląc Zanim wzejdzie – się na tworzenie już zjedzona. odpowiedzi.

Groszek pcha się do światła, miecze tną Czasem tylko widząc Niebo nad trawnikiem. odpowiedzi, myślimy, Obejrzałam film jakie mogłyby spod tulipanów, być pytanie – to wytracanie Film spod mieczy ociekałby energii, którą krwią ważek można by napędzać i bąków. dynamo, aby zaświecić sobie Muchy, jak w ciemnej piwnicy zwiadowcy, obrabiają nieświadomości, komposty, śmieci konieczności i cały rozkład, który przeżycia,

zaczyna się

w domu. Determinizm rządzi, wszystko jest zaplanowane jak

wniknięcia

w to, co uznasz za konieczne, aby stało się pokarmem dla duszy.

foto: materiały prasowe Galerii Zewnętrznej AMS

Złe życia kończą się śmiercią – można było przeczytać w 1998 roku na billbordach w całej Polsce. Wśród reklam bielizny i schabu po 9,99 zł za kg pojawiły się starotestamentowe tablice z szablonowym tekstem i cyfrą XI. Autorem tego przykazania był Paweł Susid, malarz, który dumał nad egzystencjalnymi dylematami swojego czasu oraz uniwersalnym splątaniem życia i śmierci. Nie on pierwszy. tekst: Przemysław Jędrowski

memento

13000 lat temu bezimienny homo sapiens

i zależności społecznych. Krótko mówiąc,

sztuki dobrego umierania. Były one maso-

opatrzył ściany Cueva de las Manos w Pa-

rodziły się pojęcia dobra i zła, powstawały

wo czytane aż do końca baroku. Określały

tagonii komentarzem wobec własnej rze-

magiczno-religijne narracje.

normy społeczno-religijne i dobre maniery

czywistości. Były to wizerunki zwierząt,

Przez kolejne epoki i cywilizacje krzepły

w obliczu spraw ostatecznych. Pokazywały

ludzi oraz setki dłoni obmalowywanych

mitologie, wizje zaświatów, religie i zwią-

także, że śmierci, choć wszechobecnej, nie

wydmuchiwaną przez trzcinowe rurki far-

zane z nimi systemy władzy. Najskutecz-

bagatelizowano, i że dla każdego – księ-

bą w kolorze ochry. Jeszcze starsze malo-

niejsze w naszej części świata okazały się

cia i żebraka – była ona dramatycznym

widła powstały w Lascaoux, Trois Frères

model wartości judeo-chrześcijańskich

przeżyciem. Dlatego przesłania „Ars mo-

i jaskini Chauveta we Francji. Nie znamy

i systematyzująca go najstarsza korpora-

riendi” były głęboko moralizatorskie, ale

wszystkich realiów tamtych społeczności,

cja świata – kościół rzymskokatolicki. Ten

ich kontekst o wiele szerszy. Były instruk-

nie chwytamy ich odniesień. Wiemy jed-

ostatni zmonopolizował również wyobra-

cją dobrego życia i konstatacją prostej

nak, że tworzone przez nie skomplikowane

żenie i praktykę dobrego życia. A przede

prawdy, że każdemu przyjdzie się z nim

kompozycje dotyczyły nie tylko znoju po-

wszystkim życia po życiu.

pożegnać. Podręczniki te uczyniły śmierć

lowań na grubego zwierza. We wszystkich

W średniowieczu śmierć była codzien-

strażnikiem codzienności, podporządko-

lokalizacjach, choć dzielą je kontynenty

nością. Wojny, głód czy „morowe powie-

wanej drodze ku wieczności. Przez blisko

i czas, często widzimy dłonie, wizerunki

trze” regularnie nawiedzające kraje Euro-

400 lat w ikonografii i literaturze średnio-

zwierząt i ludzko-zwierzęce postaci. Jedna

py powodowały, że ludzie spodziewali się

wiecza, renesansu i baroku towarzyszyły

z nich, w Trois Frères, ma kształt tańczącego

jej nadejścia niemal zawsze. Ta powsze-

im wizje sądu ostatecznego oraz alegorie

człowieka z głową żubra i dziwnym przed-

dniość czyniła ją bliższą życiu, co nie ozna-

przemijania i śmierci – vanitas, memento

miotem przy nosie – nazwano go „czarow-

cza, że bardziej zrozumiałą czy pożądaną.

mori. Równolegle od początku XVI wieku,

nikiem z muzycznym łukiem”. Nie bardzo

Jak wszystkie aspekty średniowiecznego

w miarę upowszechniania się znajomości

wiemy, czemu i komu służyła ta choreo-

świata, także sprawy ostateczne zdomino-

starożytnej filozofii moralnej, szczególnie

grafia, ale na pewno nie jest to polowanie

wane były przez nauki Kościoła. Czyniąc

Seneki Młodszego i Cycerona, następo-

z nagonką. Do myślenia daje też fakt, że

śmierć narzędziem pokory, wyeksponował

wała zmiana pojmowania śmierci oraz jej

w całym okresie późnego paleolitu, czyli

motyw przejścia do lepszego, doskonałego

znaczenia. Stoickie wartości Seneki oraz

już 20000 lat temu, obok przedstawień

Królestwa Bożego. To ono było celem, na-

republikańskie pojęcie „ludzkiej godności”

zwierząt i ludzi, pojawiają się abstrakcyjne

dzieją i nagrodą. Do śmierci, rozstrzygają-

i „człowieczeństwa” Cycerona stopniowo

motywy punktowe, zygzaki, słońca i ukła-

cego ostatecznego egzaminu i momentu,

przenikały do nauczania Kościoła. W efek-

dy linii. To świadczy o złożonym podejściu

w którym złe moce po raz ostatni usiłowały

cie coraz większe znaczenie przypisywa-

do rzeczywistości. Dla ówczesnych ludzi

przeciągnąć duszę na swoją stronę, trze-

no zależności „dobrej śmierci” od „dobre-

nie była ona wyłącznie wrogim światem,

ba było się należycie przygotować. Temu

go życia”. Miało być ono całe – dzień po

w którym trzeba przetrwać, ale stawała się

celowi służyły podręczniki „Artis bene mo-

dniu – wypełnione gotowością na spotka-

teatrem abstrakcyjnych wartości, wierzeń

riendi” lub „Ars moriendi”, czyli podręczniki

nie ze śmiercią i poczuciem przemijalności

tuu

#18

dobre życie

ziemskich spraw. W 1580 roku Michel de

momentów w polskiej sztuce publicznej.

Gdańska oraz „Petera von Danzig”, jego

Montagine pisał w „Próbach”: „[…] odej-

Także dlatego, że praca ta otwierała dzia-

uzbrojoną po zęby karawelę. Bitwa była

mijmy śmierci dziwność; obcujmy z nią,

łalność Galerii Zewnętrznej AMS, która

zażarta – bogaty florentczyk podróżował

przywyknijmy do niej; hodujmy ją w my-

przez cztery lata (1998-2002) eksponowa-

wielkim galeonem „Św. Mateusz” i nie miał

śli jako nieustanną towarzyszkę, w każdej

ła polską sztukę współczesną na komercyj-

zamiaru oddawać za nic ładowni z dro-

chwili przedstawiajmy ją wyobraźni i pod

nych nośnikach firmy AMS, billboardach

gocennym majątkiem: luksusowymi tkani-

wszelką postacią. […] Nie wiadomo, gdzie

i citylightach. Po co? Aby, jak komento-

nami, futrami, kosztownościami i dziełami

śmierć na nas czeka, oczekujmy ją wszę-

wali jej twórcy, „stawiać w przestrzeni pu-

sztuki. Św. Mateusz nie pomógł – zginęło

dzie. Rozmyślanie o śmierci jest rozmyśla-

blicznej ważne, ale przemilczane problemy

kilkunastu ludzi Taniego, a prawie 100 in-

niem o wolności: kto nauczył się umierać,

społeczne”.

nych załogantów i najemników odniosło

oduczył się służyć. Nie ma żadnego zła

Dziś dla większości z nas, podobnie

poważne rany. W ten sposób dzieło Hansa

w życiu dla tego, kto dobrze pojął, iż utra-

jak dla Susida, uczestników tzw. zachod-

Memlinga trafiło na stertę łupów, którymi

ta życia nie jest złem. Umieć umrzeć wy-

niej kultury, światopo-

kaper musiał podzielić

zwala nas z wszelkiej przymusu i niewoli”.

gląd oparty na chrze-

się z armatorami i za-

Niemniej, nawet po tak filozoficznym i po-

ścijańskiej eschatologii

łogą, a Tani wrócił do

godzonym z koleją rzeczy końcu każdego

wciąż stanowi waż-

domu z niczym. Piraci

czekał osąd – bramy raju lub wrota piekieł.

ny punkt odniesienia.

mieli mniej wyrobiony

Przypominał o tym obraz Pawła Susida

Dlatego pomimo po-

gust niż bankier z Ita-

„Złe życia kończą się śmiercią”. Powiększo-

stępującej laicyzacji

lii, więc tryptyk szyb-

ny i powielony 400 razy na billboardach

oraz komercjalizacji

ko trafił do współ-

oddziaływał w przestrzeni polskich miast

śmierci wciąż tak po-

właścicieli „Petera von

w rzeczywistości rozpędzającego się ka-

ruszają nas przedsta-

Danzig” i ostatecznie

pitalizmu i nachalnej, prymitywnej reklamy

wienia piekielnych kar

został ofiarowany ko-

lat 90. Parafrazując Dekalog, Paweł Susid

i niebiańskiej nagro-

ściołowi Najświętszej

przywoływał, spychane na margines kon-

dy. Jednym z najbar-

Marii Panny. Gdańsz-

sumpcyjnej codzienności, moralne funda-

dziej sugestywnych ilu-

czanie docenili rangę

menty naszego postępowania. Zrobił to

stracji końca świata wg

dzieła i przez stulecia

w oszczędnym, plakatowym stylu – bli-

Apokalipsy Św. Jana

zazdrośnie bronili do

skim reklamie złożeniem grafiki i hasła,

jest „Sąd Ostateczny” Hansa Memlinga.

niego dostępu. Także dzięki temu sta-

który charakteryzuje całe jego malarstwo.

Ukończony w 1473 roku tryptyk jest wy-

nowi ono dziś perłę w koronie zbiorów

I był to jeden z najbardziej znaczących

jątkowy pod wieloma względami. To je-

Muzeum Narodowego w Gdańsku; choć

den z najwspanialszych przykładów sztuki

zrobiono wiele, żeby ołtarzowe dzieło

niderlandzkiej, łączącej cechy późnogo-

Memlinga było zupełnie gdzie indziej.

tyckiego mistycyzmu z wrażliwością kieł-

Cesarz Rudolf II Habsburg, zafascyno-

kującego w północnej Europie renesansu.

wany okultyzmem, astrologią i śmiercią, na

To także przykład wizji i ambicji malarza,

początku XVII wieku oferował miastu za

którego autorstwo zostało zapomniane na

„Sąd Ostateczny” bajońską kwotę 40000

długie wieki, oraz niezwykłego zachwytu

talarów. Nic z tego. Piotr Wielki, car Rosji,

sztuką, czyli historia niezwykłych grabie-

zachwycił się obrazem, wizytując Gdańsk

ży i wrogich przejęć dzieła.

w 1717 roku, i zażądał wydania dzieła

„Sąd Ostateczny” powstał na zlecenie

w ramach kontrybucji na rzecz Wielkiej

Angela Taniego, CEO banku Medyceuszy

Wojny Północnej ze Szwecją, Danią i Sak-

w Niderlandach i Anglii. Bankier, kończąc

sonią. Użył nawet argumentów religijnych,

swą misję w Burgii, gdzie zachwycił się ma-

dowodząc, że luteranom katolicki obraz do

larstwem Memlinga, chciał zabrać ołta-

niczego przecież potrzebny być nie może.

rzowe malowidło do rodzinnej kaplicy pod

Mieszczanie odmówili, gnąc się w ukło-

Florencją. Wypłynął w kwietniu 1473 roku,

nach i dyplomatycznych notach. Podobnie

po drodze mając zamiar załatwić ostatnie

potraktowali komisarzy pruskiej Akademii

interesy w Anglii. Nigdy tam nie dopły-

Sztuk Pięknych i napoleońskich dygnitarzy.

nął, ponieważ spotkał kapra Pawła Be-

Dopiero w 1807 roku, po zajęciu Gdańska

neke, zalegalizowanego pirata w służbie

przez armię francuską, tryptyk Memlinga

04

człowiek, myśl

foto: archiwum Piotra Szwebe

dobre Ĺźycie

#18

tuu

bez pardonu wywieziono do paryskiego

kompozycja dzieła, ani perfekcyjność de-

Muzeum Napoleona. Po upadku cesarza

tali, efekty świetlne czy nawet wyjątkowa

obraz najpierw przewieziono do Berlina,

jak na koniec XV wieku ekspresja ludz-

a potem po długich negocjacjach i prze-

kich postaci nie przesądzają o ponad-

pychankach prawnych w 1817 roku wrócił

czasowości tego przedstawienia. Mało

na dłużej do Gdańska. Pod koniec II wojny

tego, przez stulecia uczeni komentato-

światowej Niemcy „ewakuowali” malo-

rzy odmawiali mu znaczenia i nie docie-

widło do Turyngii i ukryli je w wiejskim

kali intencji malarza. Przeważały opinie,

kościółku. Tam „Sąd Ostateczny” przeję-

że obraz co prawda robi wrażenie, ale

ła zwycięska Armia Czerwona, w efekcie

pełen jest zapożyczeń z wcześniejszych

malarzom. Ale co najważniejsze Mem-

czego obraz był eksponowany w lenin-

dzieł tej tematyki, niepotrzebnych popi-

ling przez większość życia był artystą,

gradzkim Ermitażu przez kolejne 10 lat.

sów i ogólnie daleko mu do ekstraklasy.

który się nie wychylał. Był uznany, po-

Finalnie w 1956 roku arcydzieło wróciło

Dlatego autorstwo Hansa Memlinga było

nieważ miał świetny warsztat i general-

przez Warszawę do Gdańska. Uff.

już w końcu XVI wieku zapomniane, i aż do

nie malował to, co wszyscy już wcześniej

Cóż tak fascynującego namalował za-

poł. XX wieku podważane. Tymczasem już

widzieli. Na przykład hieratyczne, sztyw-

tem Hans Memling? Co sprawiło, że jego

w 1875 roku „Sąd Ostateczny” z Gdańska

ne sceny religijne takie jak u Rogera van

dzieło zasłużyło na takie pożądanie?

i jego twórcę wziął w obronę Eugeniusz

der Weydena lub werystyczne, lecz wy-

W końcu zamówił je cyniczny książę fi-

Fromentine, kiepski francuski malarz, ale

prane z emocji portrety takie jak u Jana

nansjery ku własnej chwale, a bili się o nie

wrażliwy człowiek i znawca sztuki. Porów-

Van Eycka. Tylko raz go poniosło i po-

katolicy, luteranie, prawosławni a na ko-

nując tryptyk Memlinga z pracami innego

patrzył na świat duszą. Pomiędzy 1467

niec neopoganie z ateistami. Od-

a 1473 rokiem, gdy malował „Sąd

powiedź nie jest prosta, a jej sedno

Ostateczny”, ponieważ chciał zro-

tkwi bardziej w naszych tęsknotach

bić wrażenie w postępowej Florencji.

za transcendencją i zrozumieniem,

Zdobył się na wolność twórczą i nie

kim naprawdę jesteśmy niż sztuce

trzymał się sztywno reguł mistrzów.

jako takiej.

Wziął co prawda od nich najlepsze

Oczywiście „Sąd Ostateczny”

sztuczki, ale mógł zupełnie inaczej

to mistrzowski popis malarskiego

wykorzystać swój talent. Mając za

kunsztu Memlinga. Dopracowana

sobą dziesiątki portretów, Memling

do perfekcji ilustracja dnia, w któ-

skupił się na emocjonalnym prze-

rym Chrystus tronujący na tęczy, ze zło-

niderlandzkiego mistrza, któremu czasami

kazie postaci zbawionych i grzeszników.

tym globem Wszechświata pod stopami,

przypisywano autorstwo, pisał: „Van Eyck

Ich twarze pełne są spokoju, odprężenia

zdecyduje, kto z żywych i umarłych otrzy-

patrzył okiem, Memling zaczyna patrzeć

lub wprost przeciwnie – wybuchają roz-

ma nagrodę, a kto karę. To w jego imieniu

duszą. Jeden myślał dobrze, myślał traf-

paczą i niedowierzaniem. A nagie ciała

Archanioł Michał w złotej mediolańskiej

nie: drugi nie zdaje się tyle myśleć, lecz

sądzonych są oddane z wyjątkową, jak

zbroi waży detalicznie dusze sądzo-

ma serce, które bije zgoła inaczej”. W tym

na czas powstania dzieła, anatomiczną

nych. A wszystko to zaludnione wizerun-

poetyckim co nieco fragmencie zawiera

biegłością. Pomimo iż są to wciąż gotyc-

kami świętych, diabłów, aniołów i na-

się sedno dzisiejszej atrakcyjności „Sądu

kie smukłe figury bez włosów łonowych,

malowane w średniowiecznym 3D. Czyli

Ostatecznego”. Jest nim czułość wobec

niektóre z tych postaci, szczególnie kobie-

jako hiperrealistyczny obraz na trzech

przedstawionego świata i psychologicz-

ce, to akty pełne klasycznej gracji, god-

drewnianych tablicach, z których dwie to

na głębia postaci, z którymi można łatwo

ne renesansowych płócien. Proporcje są

ruchome skrzydła. Jednak ani nowatorska

się identyfikować. Nie byłoby to możli-

właściwe, ruchy naturalne, a mowa cia-

we, gdyby nie wcześniejsze malarskie do-

ła wyjątkowo sugestywna. Prawa strona

świadczenia Memlinga.

tryptyku to zło, chaos utkany z perfek-

W chwili gdy otrzymał zlecenie od An-

cyjnie oddanych dramatów i cierpienia

gelo Taniego, Hans Memling był uznanym

grzeszników; lewa emanuje spokojem,

portrecistą oraz bogatym człowiekiem

pięknem i niewinnością wstępujących do

w Brugii. Bywalcem i pupilkiem możne-

raju. Ta psychologiczna biegłość zbioro-

go książęcego dworu Burgundii. Był też

wego portretu ludzkości, jego złożoność

sławny za życia, i zmarł dostatnio we

i autentyczność emocji sprawia, że wierzy-

własnym domu, co nie często zdarza się

my w to, co namalowane. Widzimy siebie

06

człowiek, myśl

samych. W patrzących budzi się lęk, że

to, że Szwabe namalował scenę z dusza-

Dzień Sądu może nastąpić już jutro. Tym

mi sprawiedliwych, które zajmują miejsce

bardziej, że Chrystus-Sędzia i Archanioł

po prawej stronie Archanioła. Tym samym

Michał wyglądają jak bezduszne andro-

autor zdaje się bawić z widzem w skoja-

idy, którym nie umknie żadna przewina.

rzenia, fundując tym mniej zorientowanym

To tylko potęguje grozę przedstawienia,

w sztuce klasyczne qui pro quo. Ponieważ

bo w głębi duszy czujemy, że nas osadzą.

patrząc na nieostry fragment oraz zna-

A nikt przecież nie jest pewnym wyroku.

jąc tytuł i ogólną tematykę pierwowzoru,

„Memling żywy w pikselach” to mu-

większość uzna to za scenę potępienia.

ral namalowany przez Piotra Szwabe na

Być może powiąże to z upadkiem współ-

gdańskim osiedlu Zaspa w 2017 roku. Przy-

czesnego świata, rabunkową gospodarką

pomina, że w sztuce wciąż istotne są kwe-

planety lub konsumpcjonizmem. Właśnie

stie uniwersalne. Pierwowzór, czyli „Sąd

ta dwuznaczność, wraz ze szczególną for-

Ostateczny”, Hans Memling zaczął malo-

mą muralu, czyni ten obraz z gdańskiego

wać 550 lat wcześniej. Tyle samo części-

blokowiska tak wyjątkowym. Tym bardziej,

-pikseli (550) liczy kompozycja Szwabe.

że podobnie jak ołtarzowe malowidło ni-

Malarz wybrał fragment z centralnej czę-

derlandzkiego mistrza, przez lata będzie

ści tryptyku, przedstawiającej Chrystusa

prowokować u widzów pytania o sens

na tęczy z apostołami, Maryją i Janem

i treść egzystencji.

Chrzcicielem oraz Archanioła Michała

Paweł Susid i Piotr Szwabe wzięli na

ważącego dusze. Ta ostatnia scena zo-

warsztat wielkie tematy i ikoniczne for-

stała skadrowana, podzielona na kwa-

my, umieszczając je w przestrzeni publicz-

draty i uwieczniona na szczytowej ścianie

nej. W ten sposób nadali im moraliza-

bloku z wielkiej płyty. Widzimy na niej

torski kontekst godny podręczników „Ars

pięć ludzkich postaci, w tym jedną, którą

amandi”. Nowe tablice Mojżeszowe wśród

wyrywają sobie anioł i szatan, latające-

reklam czy transpozycja dzieła gotyckie-

go anioła dmącego w trąbę oraz część

go malarza na blokowisku to mementa

gigantycznej postaci Archanioła w złotej

naszych czasów. Pytanie, czy są w stanie

zbroi. Ale efekt obrazu rozbitego na pikse-

zmienić cokolwiek w naszym życiu.

le nie pozwala zobaczyć i zrozumieć malodystans i znajomość dzieła Memlinga. Ten pierwszy jest potrzebny, żeby zobaczyć całość w kompletnym kadrze i w otoczeniu dwóch bloków mieszkalnych, tworzących skrzydła współczesnego tryptyku. Ta druga jest niezbędna, by ludzkie historie rozgrywające się w blokach potraktować jako odpowiedniki lewej i prawej tablicy oryginału, przedstawiające dusze wstępujące do Królestwa Niebieskiego lub strącane do piekieł. Ważne jest również tuu

#18

Przemysław Jędrowski, z wykształcenia technik leśnik i historyk sztuki. Miłośnik słowa.

Komercyjnie tworzy komunikacje marek i jeszcze więcej o nich mówi. Komentuje sztukę nowoczesną i dawną. Czyta dużo i różnie. A najchętniej żegluje jak najdalej, nie mówiąc nic. dobre życie

foto: materiały prasowe Galerii Zewnętrznej AMS

widła od razu. Potrzebny jest odpowiedni

Milo

żyć zgodnie W moim przekonaniu kluczem do dobrego życia jest uświadomienie sobie, że warto żyć zgodnie ze sobą i swoimi potrzebami.

Odsunąć na bok konwenanse i starać się robić wszystko dlatego, że tego chcemy, że tak wypada, że musimy.

Aga

ze

a nie dlatego, że powinniśmy,

sobą

wszyscy po prostu żyją tekst: Damian Nowicki ilustracja: Dorota Piechocińska

Dziesięć lat temu wdałem się w potężną kłótnię z moim przyjacielem. Miało to miejsce w Gdyni, a dokładnie pod domem mojej mamy. Siedzieliśmy w jego rozklekotanym peugeocie 206, z głośników leciał album „Smash” zespołu The Offspring i awanturowaliśmy się na temat naszego rodzinnego miasta. Padło wiele górnych i durnych zdań, głównie z mojej strony, ponieważ byłem natchnionym studentem filozofii. Przyjaciel, syn inżyniera oraz również świeżak, ale na politechnice, zbijał moje argumenty krótko i precyzyjnie. Opinie szybko zamieniły się w oskarżenia ad

minionych epok oraz artefakty wspomnień,

personam.

które stały się nieśmiertelne. Na ścianie

— Przynajmniej, w przeciwieństwie do

wiszą medale przywiezione z zawodów

ciebie, nie umrę tam, gdzie się urodziłem!

wędkarskich, jeszcze z głębokiego dzie-

– powiedziałem w gniewie.

ciństwa. Przy oknie stoją stuletnie książki

— A ja nie będę miał nic przeciwko – od-

jego babci, kawałek obok biurko pamię-

powiedział spokojnie przyjaciel.

tające Wałęsę skaczącego przez płot

Sprzeczka niedługo później wygasła,

stoczni, a na nim prawie dwudziestolet-

a my wróciliśmy do naszych żyć. Doświad-

nia drukarka. Wciąż działająca! W pokoju

czyliśmy kilku przygód, odwiedziliśmy kilka

obok znajdują się płyty i książki z okresu

miejsc, skończyliśmy studia, znaleźliśmy

dojrzewania, a w przedpokoju wisi drą-

prace. Przyjaciel został marketingowcem,

żek z zawiązanym na amen paskiem ze

wspinaczem i surferem. Cały czas siedzi

sklepu Cropp, gdzieśmy się wszyscy kiedyś

w Gdyni. Morsuje na plaży w Orłowie,

ubierali. Jest to sprawdzony sposób, aby

jeździ rowerem po lasach Trójmiejskiego

ćwiczyć podciąganie na jednej ręce.

Parku Krajobrazowego. Mieszka na obrze-

żach miasta, około pół godziny autobusem

miesiące temu. Dużo czasu spędziliśmy

do centrum, gdy nie ma korków. Pamię-

w kuchni, którą zbudował od zera. Jestem

ta, jak pod koniec lat dziewięćdziesią-

emocjonalnie z nią związany, ponieważ

tych niedaleko jego bloku pasły się krowy.

kolejne dwa miesiące wcześniej pomaga-

Twierdzi, że jedynym miejscem, do którego

łem piłować, szorować, wiercić i wkręcać.

mógłby się przeprowadzić jest kanadyj-

Było słoneczne, niedzielne popołudnie.

skie Vancouver, ponieważ... przypomina

Staliśmy przy oknie, jedliśmy lody i pa-

Gdynię.

trzyliśmy na pagórek po drugiej stronie

Moja ostatnia wizyta u niego była dwa

Jego mieszkanie to zapis prawie całe-

ulicy. Dzieciaki bawiły się hulajnogami

go jego życia. Na przestrzeni kilkudzie-

i deskorolkami, psy biegały po zielonym

sięciu metrów można znaleźć dokumenty

zboczu, trzech seniorów ćwiczyło na siłowni pod chmurką, a czwarty z paczki usiadł na ławeczce obok, zdjął koszulę i łapał ostatnie promienie słońca.

Obaj z przyjacielem jesteśmy z końców-

ki 1990 roku, dlatego uczucia związane ze zbliżającą się trzydziestką przeżywaliśmy symultanicznie. Dla mnie 2020 był dość ciężki, aczkolwiek nie z powodu pandemii.

Powiedziałem wówczas przyjacielowi, że nie wiem co dalej z życiem i jak dalej przez nie iść. Że po zrealizowaniu kilku marzeń tuu

#18

dobre życie

nie przyszło uczucie spełnienia, ale pustka i wątpliwość. Że spotkałem kobietę, która jest skłonna dołączyć do tej wędrówki, a ja panicznie się boję, że ją zawiodę. Że z każdą odpowiedzią znajduję trzy kolejne pytania. Że niby znam kierunek, w jakim zmierzam oraz wiem, co chcę osiągnąć, ale w okolicy karku czuję zimne palce zwątpienia.

Patrzyłem na spektakl zwykłego życia,

I chociaż wiem, że trzecia dekada życia,

które się działo za oknem i nie mogłem

tak jak druga czy czwarta, jest pustą sym-

zrozumieć, skąd ci wszyscy ludzie brali

boliką i absolutnie nic nie znaczy, to nie

energię, radość czy nadzieję. Czy to za

mogę uciec od porównań. Do innych albo

sprawą jakiegoś pokoleniowego zdarze-

do siebie, jakiego sobie wyobrażałem, że

nia? A może umiejętność, którą nabyli. To

będę w tym wieku.

kwestia cenzusu majątkowego, intelektual-

Nie przytoczę dalszej części rozmo-

nego, pozycji społecznej? A może to jakaś

wy z przyjacielem, ponieważ zawiera in-

tajemna magia Gdyni, której nie zdąży-

tymność, której nie dostałem pozwolenia

łem poznać zanim wyjechałem na dobre?

rozpowszechniania. To co mogę przyto-

Przyjaciel się uśmiechnął i bez odrywania

czyć to cytat z książki Nadzieja w mroku,

wzroku od okna powiedział spokojnie:

Rebecci Solnit, która napisała, że „nadzie-

— Wszyscy po prostu żyją.

ja to przekonanie, że to, co robimy ma

Gdzieś, kiedyś przeczytałem, że de-

znaczenie, nawet jeśli nie sposób z góry

finicją dorosłości jest umiejętność rede-

przewidzieć, jakiego i kiedy znaczenia na-

finicji. Że, gdy zdamy sobie sprawę, że

bierze, na kogo i na co może wpłynąć”. Im

nie będziemy gwiazdami rocka, kina albo

częściej o tym myślę, tym bardziej mi się to

chociaż prezenterami TVN-u, to doro-

klei. No bo jednak spośród miliardów lat

słość polega na wymyśleniu się na nowo.

za nami oraz tych, które dopiero nadej-

dą, jak kosmicznie nieprawdopodobnym szczęściem jest fakt, że żyjemy dziś, tu i teraz, gdy czytasz te słowa czytelniczko/ku.

I choć najpewniej czeka nas cieplna śmierć wszechświata, powinniśmy skupić się na życiu. Ponieważ dobre życie polega po prostu na życiu.

Z taką refleksją wszedłem w trzydziesty

rok życia.

Damian Nowicki, absolwent filozofii i filmoznawstwa UAM w Poznaniu oraz Polskiej Szkoły Reportażu w Warszawie. Publikował w „Gazecie Wyborczej”, „Onecie” i „Tygodniku Powszechnym”. Stale współpracuje z Magazynem Press.

Po godzinach bada czy, kino superbohaterskie podzieli los westernów i szuka w życiu złotego środka między klasyką a popkulturą.

tuu

#18

dobre życie

przepis na dobre życie tekst: Natalia Tułacz ilustracja: Zuzanna Tokarska 14

człowiek, myśl

Życie staje się coraz większym wyzwaniem. Z każdym dniem, tygodniem, miesiącem, rokiem mnożą się różne możliwości, które mogą wpisać się w scenariusze naszej egzystencji. A im więcej możliwości, tym trudniej podejmować decyzje.

Jak osiągnąć pełnię szczęścia? Co zrobić, żeby było mi lepiej? –

które mogą wpisać się w scenariusze na-

to pytania, które często sobie zadajemy. Pogoń za szczęściem

szej egzystencji. A im więcej możliwości,

jest główną motywacją wszelkich podejmowanych przez nas

tym trudniej podejmować decyzje. Z róż-

działań. Dowodem na to jest mnogość filmów, tekstów, utwo-

nych stron atakują nas liczne bodźce,

rów muzycznych, dzieł sztuki, poradników czy jeszcze innych

które nie ułatwiają tego zadania. Żeby

wytworów ludzkich traktujących o tej tematyce. Każdy z nas

coś mieć, z czegoś trzeba zrezygnować.

próbuje odpowiadać sobie na wyżej wymienione pytania i szu-

Wybór jest coraz trudniejszy.

kać drogi do spełnienia w życiu. W świecie toczą się rozliczne

Ta mnogość informacji daje wiele

badania na temat jakości życia i tego, co ją warunkuje. Przedsta-

możliwości, ale również rozprasza naszą

wiciele wielu dziedzin naukowych również starają się na swoje

uwagę i w pewien sposób może mani-

sposoby zajmować stanowisko w tej kwestii. I tylu ilu pojawia

pulować naszymi wyborami. Przykładów

się odpowiadających, tyle jest odpowiedzi. Dlaczego jest to

nie trzeba daleko szukać. Reklama jest

tak skomplikowane?

takim tworem, który potrafi bardzo po-

budzić naszą wyobraźnię. Zadziałać na

Większość dyscyplin naukowych tworzy w swoich językach

swoiste przepisy na dobre życie.

nas w taki sposób, iż myślimy, że kiedy

Zaczęło się już od starożytnych filozofów, którzy formułowali

kupimy wymarzony naszyjnik, telefon, sa-

swoje koncepcje na temat tego, na czym polega szczęście i jak

mochód, mieszkanie, to będziemy tymi

do niego dążyć. Już wtedy przyciągali licznych ludzi zdecydo-

wspaniałymi spełnionymi ludźmi, których

wanych podążać za tymi wskazówkami w nadziei na lepsze

możemy zobaczyć na ekranie czy plaka-

życie. Socjologia patrzy na poczucie szczęścia w życiu przez

cie. Gdy czytamy w gazecie, że ludziom

pryzmat ludzkich potrzeb i tego, w jakim stopniu są one zaspo-

w Szwajcarii żyje się najlepiej na świe-

kajane. Psychologia mierzy satysfakcję za pomocą emocji. Także

cie, to myślimy, że może dobrym spo-

ekonomia ma swój wkład w tej dziedzinie, stworzyła mnóstwo

sobem byłaby przeprowadzka. Śledząc

wskaźników, które umożliwiły obiektywną ocenę wzrostu go-

najnowsze informacje na temat gwiazd

spodarczego, a ten z kolei wpływa na jakość życia. Można by

kina czy prezesów wielkich korporacji,

wyliczać bez końca i zagłębiać się nad rozlicznymi teoriami,

zastanawiamy się, czy nasze życie zmie-

czynnikami i miernikami w każdej z tych dziedzin. Jednak ten

niłoby się na lepsze, gdybyśmy osiągnęli

kształtowany przez lata dobytek paradoksalnie może wcale nie

władzę, sławę, pieniądze… Nagle gubimy

zbliżyć nas do odpowiedzi na podstawowe pytanie: co JA mam

się w chaosie tych wszystkich propozycji,

zrobić, żeby osiągnąć szczęście?

przy czym przewodnim hasłem naszych

Życie staje się coraz większym wyzwaniem. Z każdym dniem,

czasów jest postępowanie w myśl dewizy

tygodniem, miesiącem, rokiem mnożą się różne możliwości,

„możesz wszystko”. Z jednej strony jest

tuu

dobre życie

#18

to bardzo atrakcyjna wizja życia, kreują-

rozpraszacze oddalają nas od tego, co naprawdę mogłoby dać

ca człowieka jako istotę o nieograniczo-

nam radość i szczęście. Ludzie zatracają się w ofertach, które

nych możliwościach. Jednak gdyby się

proponuje świat. Na każdym kroku natykają się na drogowskazy,

jej przyjrzeć, kierowanie się nią zamiast

które miałyby doprowadzić ich do wspaniałego życia. I gubią

pomóc nam w osiąganiu szczęścia, może

się na tej drodze.

wywołać wręcz odwrotny skutek.

Otóż zestawiając ze sobą wielość

naszego świata oddala nas od kompasu, jakim jesteśmy my

bodźców i napływających do nas infor-

sami. Każdy z nas jest wyjątkowy i jedyny w swoim rodzaju,

macji z myślą, że właściwie mogę wszyst-

każdemu z nas coś innego daje radość i spełnienie. Nawet kiedy

ko, sprawia, że zaciera się konieczność

nasze wybory są podobne do wyborów innych ludzi, to sposoby

podejmowania decyzji. A kiedy nie do-

realizacji często znacznie się różnią. Właśnie ten fakt czyni nas

konujemy wyborów, nagle możemy za-

tak barwnymi i ciekawymi istotami – ilu ludzi, tyle historii. Wra-

gubić się w chaosie możliwości. Gonić

cając do wyżej wymienianych teorii na temat szczęścia, można

za czymś, co po czasie okazuje się mało

dojść do wniosku, że jedynie zajrzenie w głąb siebie, poznanie

istotnym dla nas samych. Nagle po latach

siebie a dalej integracja i rozważenie w sobie wszystkiego co

człowiek budzi się pewnego dnia i myśli

dookoła, może doprowadzić nas do dobrego życia. Skupienie się

sobie, że właściwie wiele osiągnął lub, jest

na czynnikach wewnętrznych, na tym, co w nas może sprawić,

u szczytu kariery, ma mnóstwo pienię-

że nie pogubimy się w czynnikach zewnętrznych, które na nas

dzy czy sławę albo otacza go wielu ludzi.

wpływają i próbują kierować naszymi wyborami, przedstawiając

A jednak czuje pustkę. Zastanawia się, co

nam piękne wizje życia.

właściwie się z nim dzieje, dlaczego tak

Inny człowiek w postaci rozwoju nauk oferuje nam wiele

jest? Znowu włącza internet i poszukuje

badań i propozycji tego, co da nam spełnienie. Jednak prioryte-

w sieci artykułów, poradników i innych

towym wydaje się zbudowanie fundamentu, na którym będzie

materiałów, które miałyby odpowiedzieć

można, korzystając z tych wszystkich propozycji, cegiełka po

mu na to pytanie. Znajduje tekst „siedem

cegiełce, budować poczucie szczęścia i spełnienia. Tym funda-

sposobów na dobre życie”, odhacza ko-

mentem są odpowiedzi na takie pytania jak: jaki jestem? Jakie

lejne punkty. Nic się nie zmienia.

mam możliwości? Jakie są moje potrzeby i ograniczenia? Co

Powszechnie wiadomym jest, że każdy

sprawia mi radość? Co mnie zasmuca i męczy? Jakie relacje

chciałby mieć w życiu poczucie spełnie-

z ludźmi chcę budować? Czego potrzebuję w związku? Z jakiej

nia i szczęścia, każda bajka kończy się

pracy mogę czerpać satysfakcję i dlaczego? I wiele innych. To są

„…i żyli długo i szczęśliwie”, a ludzie fan-

nasze drogowskazy prowadzące do stworzenia definicji siebie

tazjują, że ich życie też tak będzie wyglą-

i swojego życia. Tak uzbrojeni możemy zmierzyć się z mnogością

dać. Na tych pragnieniach swoje oferty

propozycji, które oferuje nam świat. Przepis na dobre życie jest

budują władze, producenci, handlarze,

w nas.

pracodawcy i wielu, wielu innych. A te

mgr Natalia Tułacz, psycholog, psychoterapeuta psychodynamiczny, certyfikowany specjalista terapii uzależnień. Na co dzień pracuje w Poradni Zdrowia Psychicznego i w Poradni Leczenia Uzależnień w Poznaniu, przyjmuje również w prywatnym gabinecie. Zajmuje się prowadzeniem psychoterapii indywidualnej i grupowej osób zmagających się z różnego rodzaju problemami natury psychicznej. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychodynamicznej.

16

człowiek, myśl

Gdzie w takim razie szukać odpowiedzi? Otóż cały ten zgiełk

Psu nie wystarczy świadomość, że jest. Nie wystarczy podanie miski, rzucenie zabawki na podłogę i „baw się”, nie wystarczy otworzyć drzwi balkonowych i „idź sobie pobiegaj”.

Możemy mieć przekonanie, wręcz graniczące z pewnością, że nasz pupil zinterpretuje to jedynie na swój korzystny sposób, czyli: „idź pokop dziury w ogrodzie”, „zrób podkop pod ogrodzeniem” czy też „przesadź roślinki”. Pies potrzebuje relacji, współpracy, świadomości, że ktoś wyznacza mu zasady i ich przestrzega, bo to daje psu poczucie bezpieczeństwa.

tekst: dr Anna Przybylska foto: Jerzy Sadowski

historia psijaźni

dobre życie z psem

Co roku powstają nowe fundacje, orga-

wszystkie zmiany spowodowały utrwala-

nizacje, projekty, które dążą do tego, aby

nie wzmacnianych przez człowieka cech

pokazać nam, czym jest dobre życie, jak

w psach wiejskich, zmniejszenie dystansu

codziennie pracować nad zwiększaniem

społecznego między tymi dwoma gatun-

swojego szczęścia w ujęciu hedonistycz-

kami, jak również selekcjonowanie wielu

nym i eudajmonistycznym. Kolejni psy-

przydatnych z punktu widzenia użytecz-

chologowie, czy to polscy, czy zagraniczni

ności cech, co doprowadziło do wyglądu

z zakresu terapii behawioralno-poznaw-

i charakteru współczesnego psa.

czej przygotowują następne koncepcje

osiągnięcia dobrostanu, wskazania źró-

śnie rzeczywistość, która mówi o tym, czym

deł szczęścia, sposobu jego budowania

jest pies, kim jest człowiek, jakie my mamy

i dbałości o nie.

potrzeby, jakie potrzeby ma pies i jak

To poszukiwanie stabilizacji oraz do-

zorganizować nasze życie, aby każda ze

brego życia nie jest niczym nowym. Mo-

stron była usatysfakcjonowana. Bo chodzi

żemy w różny sposób bagatelizować po-

o to, aby pogodzić życie współczesnego

dejście filozofów do danej tematyki, ale

psa i współczesnego człowieka, aby te re-

czasami warto spróbować zrozumieć ich

lacje się przenikały, uzupełniały, aby obie

dywagacje, bo to oni w prosty sposób po-

strony usatysfakcjonowane, a ich potrzeby

kazują, jak uwolnić się od cierpienia i zbli-

były w pełni realizowane.

żyć do szczęścia. To Epikur prowadzi dys-

Świat ewoluuje, nasze potrzeby rów-

puty na temat wypalenia zawodowego,

nież, prędkość życia, styl życia, cele i mo-

Montaigne odnosi się do stresującego dnia

tywacje. Rozwój nauki i techniki, nasz pęd

w pracy, Nietzsche pokazuje, jak walczyć

do lepszego życia powodują inne postrze-

z zakupoholizmem, a Budda i Laozi wręcz

ganie świata, chęć zmiany warunków.

wracają do natury i zalecają spacery po

Dotychczas następowały one powolutku

lesie. Czemu zatem odcinać się od korze-

i stopniowo, w ciągu setek, a nawet nie-

ni? Dlaczego nie zatrzymać się, przestać

które tysięcy lat. Obecnie, przede wszyst-

pędzić, pomyśleć, zrozumieć – siebie, swoje

kim na skutek konsumpcjonizmu, te procesy

otoczenie, życie i psa? Jego miejsce i rolę

zachodzą znacznie szybciej.

w naszym życiu?

A gdzie jest w tym wszystkim pies?

I tu zaczynają się schody, a może wła-

Gdzie jest początek rozważań na temat

Gdzieś obok, gdzieś za nami, czasami

dobrego życia z psem? Może zaczyna się

przed nami. Bierzemy psa, bo zazwyczaj

od pierwszych etapów procesu udomowie-

potrzebujemy, aby w tym pędzie ktoś na

nia psa, czyli 10-15 tysięcy lat temu. Cały

nas czekał, przywitał, połasił się, „poga-

proces rozpoczął się, gdy człowiek zaczął

dał”, wysłuchał naszych rozterek… Łatwiej

prowadzić osiadły tryb życia. Powstanie

wydaje się przenieść nasze emocje na

osad wiejskich pozwoliło na przybliżanie

psa aniżeli na drugiego człowieka, bo

się bardziej odważnych jednostek do czło-

nie mamy już siły na skrzywdzenie, bo

wieka, w celu zdobycia resztek jedzenia

przecież pies nas nie skrytykuje, nie zrani,

pozostawionych przez niego. Wysypiska

nie powie nic złego, zaakceptuje wszyst-

stały się głównym przyczynkiem zmniej-

ko, w co go wprowadzimy. Tylko jakim

szenia bariery pomiędzy zwierzętami

kosztem? Kosztem oczywiście swoich psich

a ludźmi, a potrzeba przetrwania i jedno-

potrzeb.

cześnie brak oczekiwań człowieka wobec

wilków, powodowały, że w miarę upływu

zaiczny, a jednak jest ważny, choć baga-

czasu czuły się one bezpieczniejsze i po-

telizowany i niedoceniany, a może na-

zwalały sobie coraz bardziej na pokony-

wet nierozumiany. Podstawową potrzebą

wanie bariery odległości. Bliskość ludzi,

psa jest bezpieczeństwo. My sami jako lu-

poza jedzeniem, dawała szczeniętom po-

dzie szukamy swojego miejsca na ziemi,

czucia bezpieczeństwa, chroniąc młode

swojej ostoi, gdzie będziemy mogli czuć

osobniki przed innymi drapieżnikami. Te

się bezpiecznie, gdzie będziemy mogli

20

myśl

Psie potrzeby – temat wydaje się pro-

Bierzemy psa, bo zazwyczaj potrzebujemy, aby w tym pędzie ktoś na nas czekał, przywitał, połasił się, „pogadał”, wysłuchał naszych rozterek… Łatwiej wydaje się przenieść nasze emocje na psa aniżeli na drugiego człowieka.

Kira

Masha

pozwolić sobie na więcej. Pies potrze-

Jedzonko. Jakie jedzonko jest – każ-

buje takiego miejsca do osiągnięcia pełnej

dy widzi. Widzi w misce oraz w jakości

swobody w swoim życiu, by odpocząć od

i ilości psich odchodów. Żyjemy szybko,

naszych pieszczot, wymagań, od świata

intensywnie, bywamy w restauracjach, ży-

zewnętrznego, od

Ryszard wimy się na mieście

wszystkiego, co mu

w fast foodach, slow

zagraża i nie za-

foodach i innych fo-

graża, a po prostu

odach – podob-

otacza. Czym jest

nie karmimy swoje

bezpieczna

prze-

psy, bo przecież to

strzeń? To taka na

jest smaczne. Nie-

uboczu, która nie

raz klient przywiózł

zmusza psiaka do

psa z rosołkiem na

stałej kontroli oto-

8 dni, już gotowym,

czenia, gdzie nie

z pełną zawartością

przybiegną radosne

mięska i makaronu

dzieci i gwałtownie

w środku, podzie-

nie wybudzą ze snu.

lonego na równe 8

Najczęściej pies sam

porcji albo z zado-

sobie wybiera taką przystań, rzadko kiedy

woleniem przekazał informację: „Fafik

jesteśmy w stanie samodzielnie uświado-

zjadł już dzisiaj kilka placków ziemnia-

mić psu, że potrzebuje odpocząć w tym,

czanych, więc może u was nic nie chcieć

a nie innym miejscu. Oczywiście mamy

jeść”. Albo jeszcze inaczej: „Proszę, aby

w swoim asortymencie narzędzia, by po-

mój pies jadł codziennie bułkę z masłem,

móc mu wskazać to miejsce preferowane,

bo on tak lubi”. Oczywiście, że lubi. Ja też

aczkolwiek jeśli chcemy narzucać, wy-

lubię, ale czy to oznacza, że jem tak co-

bierzmy z głową tak, by to psu było do-

dziennie? Czy skoro lubię, to jest to rów-

brze, a nie nam. Pozbądźmy się egoizmu,

nież zdrowe? My jesteśmy odpowiedzialni

bo nie o to chodzi, aby na siłę psa wcią-

sami za siebie, za swoje nawyki i możemy

gnąć sobie na kolana, aby zmusić go do

ponosić konsekwencje swojego żywienia,

przebywania w bezpośredniej naszej bli-

natomiast pies nie pójdzie sam do lodów-

skości dlatego, że my tego chcemy. Pies

ki i nie będzie sobie podjadał tego, na co

potrzebuje miejsca na uboczu, pod sto-

ma ochotę w ilości akceptowanej przez

łem, w rogu, pod schodami, miejsca nie

niego. Bo gdyby mógł tak zrobić, posilił-

będącego jednocześnie elementem szlaku

by się naszą pomidorówką albo po prostu

komunikacyjnego w domu, bo wówczas

rozerwałby sobie 12-kilogramowy worek

nigdy nie będzie miał w pełni przeko-

karmy i opędzlował go od A do Z. Czy

nania, czy idziemy do kuchni, korytarza,

dostałby wtedy nauczkę z przejedzenia?

czy zmierzamy do jego legowiska. Będzie

Nie – zwierzęta tak nie myślą, nie dosta-

się stale przebudzał, czuł potrzebę kon-

ją nauczki w taki sposób. Jest to związane

troli sytuacji, otoczenia i w tym momen-

z rodzajem abstrakcyjnego myślenia: jak

cie w sposób czasem niezauważony z nor-

zjem za dużo, będzie mnie bolał brzuch,

malnego zapotrzebowania snu, jakim jest

lepiej następnym razem zjem mniej. Zwie-

16-18 godzin, liczba przespanych godzin

rzęta myślą zero-jedynkowo. Tu i teraz.

w ciągu doby spadnie do 8-10, co będzie

Nie mają zdolności abstrakcyjnego myśle-

powodowało zmęczenie, apatię, frustrację

nia. Dlatego nie są w stanie myśleć o kon-

i być może w konsekwencji agresję. Więc

sekwencjach swoich działań. Pojawia się

skoro my staramy się zaspokajać swoje

zamiar, pojawia się działanie.

potrzeby snu, dbajmy również o pełen

Dlatego my, jako zdroworozsądkowi

wymiar i jakość wypoczynku swojego psa.

opiekunowie, jesteśmy za nie odpowie-

Od tego zaczyna się wszystko inne.

dzialni. To my musimy podjąć decyzję

tuu

#18

dobre życie

Stymulacja umysłowa zwiększa pewność siebie psa, uczy go podejmowania własnych decyzji, które są bardzo istotne przy zachowaniach lękowych. Pies wówczas uczy się funkcjonować jako odrębna jednostka, która nie musi każdorazowo chować się za naszymi nogami, tylko jest w stanie iść obok nas, współuczestniczyć w spacerze, podczas wizyty gości w naszym domu czy też w poznawaniu nowych miejsc.

o wyborze karmy, a niedosmaczaniu je-

to w sposób bezstresowy. Bo przecież nie

tylko niektóre rzeczy wymagają dłuższej

dzenia, o tym, żeby przetrwać ewentual-

chodzi o to, aby nasz pies był sparaliżo-

nauki i rozłożenia tego procesu na więk-

ne sytuacje związane z buntem naszego

wany strachem albo w przypływie ataku

szą liczbę etapów. Ale zawsze najważniej-

psa na zawartość miski. To naszą rolą

paniki za wszelką cenę, próbując się wy-

sza w tej kwestii jest nasza wyrozumiałość

jest obserwować, a wręcz policzyć liczbę

dostać spod obcej ręki, został przez przy-

na emocje psiaka i pokazanie mu, że nie

wypróżnień, jakość odchodów, bo to one

padek zraniony maszynką lub nożyczkami

chcemy jego krzywdy. Wówczas z trenin-

powiedzą nam, czy nasz psiak toleruje

czy pilniczkiem. Dlatego, jeśli oczekujemy

gu manipulacyjnego możemy zrobić fajną

karmę, czy nie. Zdanie „powiedz mi, co

w jesienne wieczory czystej podłogi, kie-

zabawę.

jesz, a powiem ci, czym jesteś” ma zasto-

dy na dworze plucha, nauczmy najpierw

sowanie również w psim świecie, o czym

naszego psijaciela dotyku łapek, potem

każdą, ale nie przepadam za bieganiem

niestety często zapominamy. A nieodpo-

podnoszenia ich, następnie dopiero po-

na dworze. Wystarczy jednak, że przypnę

wiedni sposób żywienia to podrażnienia

wolutku czyszczenia, a nie chwytajmy me-

do pasa moje psy, a zaczynam odczuwać

jelit, złe samopoczucie, bóle, biegunki

chanicznie za łapki i na siłę dokonujmy

wówczas zupełnie inny rodzaj radości, coś,

niepoprawne trawienie i nieodpowiednia

oczyszczania i suszenia łapek. Podobnie

czego nie daje mi żaden inny rodzaj ak-

przyswajalność substancji odżywczych,

z pozostałymi zabiegami manipulacyj-

tywności. Klienci często mówią, że jeśli pies

a tym samym wewnętrzne niedożywienie

nymi. Psa możemy nauczyć wszystkiego,

się nie wybiega, to dostaje na głowę. Ale

Baryła

Uwielbiam aktywność fizyczną, prawie

organizmu.

czy faktycznie tak jest? Czy w całej tej za-

Dlatego dobre życie z psem to nie jest

bawie chodzi o nie do końca przemyślany

żywienie tym, co my jemy, to zadbanie

ruch? Oczywiście zawsze lepiej tak niż

o komfort również psiego żołądka tu i te-

nic, np. wypuszczenie psa na przydomowy

raz, co będzie wpływało na jego kondycję

ogródek i czekanie, aż sam się wybiega, aż

w przyszłości. Chodzimy do kosmetyczki,

sam zrealizuje swoje potrzeby ruchowe. Bo

makijażystki, stomatologa, dermatologa…

przecież my na ogródku wypoczywamy,

wszystko, aby o siebie zadbać. Bo to jest

umiemy zrealizować się, zrelaksować, to

wyznacznikiem naszego dobrego samo-

zapewne nasz pies również. Błąd w my-

poczucia. Codzienna pielęgnacja nas sa-

śleniu i działaniu. W pewnym momencie

mych, jak również powierzanie naszego

dla psa ten przydomowy ogródek prze-

ciała innym osobom, jako specjalistom. Po-

staje być atrakcyjny. Zwierzę zapoznało

dobnie wygląda dbałość o psią urodę. Co-

się z zapachami i szuka zachowań za-

dzienne wyczesywanie, pielęgnacja oczu,

stępczych, które zaczynają być zachowa-

uszu, pazurków – i nie wystarczy, abyśmy

niami niepożądanymi, typu: kopanie dziur

raz na dwa czy trzy miesiące oddali na-

w ogrodzie, ucieczki czy też oszczekiwa-

szego pupila do salonu psiej urody i po-

nie wszystkiego dookoła. Pies nie umie

wiedzieli: „Proszę go ogarnąć na bóstwo!”.

sobie sam zorganizować czasu, dlatego

Jeśli my, jako opiekunowie i jednocześnie

bardzo ważne jest, aby w sposób prze-

osoby postrzegane przez psa jako bez-

myślany znać możliwości fizyczne nasze-

pieczne, nie nauczymy go odpowiedniego

go psiaka i zadbać o ich realizację. Brak

dotyku, manipulacji przy ząbkach, oczach,

realizacji jego potrzeb, nie tylko tych ru-

uszach, łapkach czy sierści, nie możemy

chowych, powoduje wzrost frustracji, a tym

liczyć na to, aby obcej osobie udało się

samym zwiększenie prawdopodobieństwa

Żywa istota ma uczucia i potrzeby, dlatego musimy jej zapewnić kontakt z nami, z innymi ludźmi, jak również innymi psami.

24

myśl

Hugo tuu

#18

dobre życie

Minjee

26

myśl

wystąpienia zachowań agresywnych bądź

A relacje tworzą się poprzez zrównoważo-

hormonalnych, jako próba rozładowania

ną zabawę, spacer przeplatany ze współ-

tego napięcia.

pracą, jak również przez najzwyklejsze

pieszczoty i mizianki.

Staramy się szukać aktywności pozafi-

zycznej, czegoś, co pozwoli nam się zre-

alizować, rozwinąć. Podobnie powinniśmy

my posiadać psa, bo

zadbać o rozwój naszego psa, jego zdol-

jest to modne i sami

ności poznawcze, pewność siebie i od-

potrzebujemy jedy-

wagę. Bo to właśnie rozwój umysłowy

nie zrealizować swo-

zwierzęcia jest najważniejszy, a wszel-

je potrzeby o dość

kiego rodzaju zabawy umysłowe na przy-

płytkim podłożu, od-

kład bazujące na umiejętnościach psiego

puśćmy temat – lepiej

nosa, dostarczają dużo więcej wartościo-

kupić pluszaka, posa-

wych bodźców i możliwości rozwoju, do-

dzić go na kanapie

datkowo są znacznie bardziej stymulujące

i w momencie potrze-

aniżeli jakakolwiek aktywność fizyczna.

by bliskości poprzy-

Wystarczy popatrzeć na rasę labrador

tulać go i pomiziać.

retriver, która wręcz została zniewolo-

A kiedy swoje potrze-

na przez człowieka, siłą napędową re-

by zrealizujemy, niech z powrotem wraca

klam telewizyjnych wsadzona na kanapę

na kanapę, bo tam jest jego miejsce. Żywa

i utuczona do granic możliwości, bo prze-

istotna ma uczucia i potrzeby, dlatego mu-

cież labrador nic więcej nie potrzebuje,

simy jej zapewnić kontakt z nami, z inny-

Jest cudownym miśkiem do przytulania.

mi ludźmi, jak również innymi psami. Nie

I nie ma znaczenia fakt frustracji, wzrasta-

mówimy tu o upośledzeniu różnych funkcji

jącej agresji wynikającej z niemożliwości

socjalnych, o tym, że pies w którymś mo-

realizacji swoich celów, do jakich rasa ta

mencie życia nie nauczył się bliskości in-

została stworzona. Ale czy wówczas nasz

nych zwierząt czy ludzi, albo też przeżył

pies jest faktycznie szczęśliwy? Czy my

traumatyczne zdarzenia z udziałem tej

jesteśmy szczęśliwi, widząc go z trudem

strony, co skutkuje tym, że za wszelką cenę

wspinającego się po schodach, na kana-

unika tych kontaktów – mówimy o popraw-

pę, nie mogącego podjąć zabawy z innymi

nie ukształtowanych społecznie osobni-

psami, tylko dlatego, że w chwili słabości

kach. Ale te z upośledzeniami społeczny-

podaliśmy mu więcej jedzenia niż on po-

mi również nie powinny być wyalienowane

trzebuje. I to wielokrotnie…

z życia społecznego, bo właśnie przy nich

Psy są zwierzętami społecznymi,

również powinniśmy dbać o zrównoważo-

w związku z czym potrzebują poczuć pew-

ne kontakty na linii człowiek-pies czy pies-

nego rodzaju przynależność do grupy, ak-

-pies. A jeśli sami nie umiemy takich relacji

ceptację ze strony opiekuna. Nie wystar-

zorganizować, sięgnijmy po pomoc spe-

czy psu świadomość, że jest. Nie wystarczy

cjalisty, behawiorysty. Nam może się tyl-

podanie miski, rzucenie zabawki na pod-

ko wydawać, że naszemu psu jest dobrze

łogę i „baw się”, nie wystarczy otworzyć

w samotności, on po prostu może cierpieć.

drzwi balkonowych i „idź sobie pobiegaj”.

Wbrew pozorom psia i ludzka psychika

Możemy mieć przekonanie, wręcz gra-

mają bardzo wiele wspólnego.

niczące z pewnością, że nasz pupil zin-

Nadal żyjemy w przekonaniu, że mi-

terpretuje to jedynie na swój korzystny

ska karmy i spacer, nawet ten dłuższy,

sposób, czyli: „idź pokop dziury w ogro-

są wystarczającymi potrzebami naszego

dzie”, „zrób podkop pod ogrodzeniem”

psa. A dobre życie to takie, w którym pies

czy też „przesadź roślinki”. Pies potrzebuje

będzie szczęśliwy – nie tylko my, ale on

relacji, współpracy, świadomości, że ktoś

również. Szczęśliwy pies to zrealizowany

wyznacza mu zasady i ich przestrzega,

pies. Biorąc pod uwagę, że psy są zwie-

bo to daje psu poczucie bezpieczeństwa.

rzętami bardzo szybko regenerującymi

tuu

#18

Dlatego jeśli chce-

Ciocia Monika

dobre życie

Anna Przybylska Jestem realistką. Uwielbiam gotowanie, podczas którego się odstresowuję. Kocham leżeć na podłodze z psami, nie chcąc od nich nic i nic nie wymagając, po prostu być.

Uwielbiam dążyć do perfekcji. W tym, co robię, muszę czuć chemię, muszę czuć powołanie. Podobno jestem kopniętym introwertykiem - za dnia introwertyk, ale czasami mu się przypomni, że chciałby spędzić trochę czasu z ludźmi. Ludzi lubię, uwielbiam komunikację, ale tą merytoryczną, a nie agresywną, dlatego kocham komunikację na poziomie pies – człowiek. Zwierzęta nie udają, one są zero-jedynkowe, szczere, czasami aż do bólu. Zawodowo pracuję jako behawiorysta, staram się pomóc ludziom w porozumieniu się z własnym psem. Uczę przyszłych zoopsychologów, staram się zarażać ich pasją do tego zawodu. Wspólnie z całą rodziną prowadzimy bezkojcowy hotel oraz fundację pomocową.

się, to mimo prób wybiegania ta czwo-

podstawowych, wówczas kiedy pies czu-

by przy następnych cieczkach był spokoj-

ronożna bestia szybko się zregeneruje

je się bezpiecznie w naszym otoczeniu.

niejszy. To tak nie działa, to wewnętrzny

i będzie domagać się z czasem coraz wię-

Ten etap rozwoju jest równie istotny dla

przymus. Dlatego jeśli chcemy prowadzić

cej. A my pozostaniemy w dalszym ciągu

wszystkich psów. Zapewnia nie tylko po-

komfortowe życie razem z naszym czwo-

tylko ludźmi, nasz proces regeneracji nie

prawny sposób współpracy z naszym

ronogiem, nie mamy planów hodowlanych

jest tak sprawny jak u naszego psa, co

psem, ale przede wszystkim zmniejsza

ani przeciwwskazań behawioralnych, po-

oznacza, że nigdy nie będziemy od nich

prawdopodobieństwo wystąpienia ewen-

winniśmy podjąć decyzję o pomocy nasze-

szybsi i sprawniejsi. Dlatego do repertuaru

tualnych problemów behawioralnych

mu psu – kastracji chemicznej lub prostszej

zabaw trzeba dołożyć wszelkiego rodzaju

w przyszłości. Gdy już się pojawią, po-

i trwalszej fizycznej.

stymulację umysłową, jak również zrów-

maga w znaczący sposób je rozwiązać,

noważoną zabawę, taką która zmusza

czyli stanowi swoisty sposób terapii be-

towaniem jego potrzeb. Nie wrzuceniem

naszego psa do myślenia, analizowania,

hawioralnej, wpływającej na zachowania

go po prostu w nasze życie i powiedzenie:

a nie do biegania bez większego celu za

niepożądane.

„Radź sobie, chłopaku, sam!”. Jest to spra-

rzucaną piłeczką.

Popęd seksualny to naturalna potrzeba

wienie, aby jego życie było komfortowe,

Stymulacja umysłowa zwiększa pew-

każdego zwierzęcia i moglibyśmy zaśmiać

tak samo jak my dążymy do tego, aby na-

ność siebie psa, uczy go podejmowaniu

się i zapytać, co to ma wspólnego z do-

sze było komfortowe. Bo wygoda to jedno,

własnych decyzji, które są bardzo istotne

brym życiem naszym i naszego psa. Otóż

natomiast psy jeszcze nie dostosowały się

przy zachowaniach lękowych. Pies wów-

ma i to bardzo wiele. Na każdym etapie

do naszych wymagań, oczekiwań, pędu

czas uczy się funkcjonować jako odręb-

może nam w sposób znaczący utrudnić

życia. Gdzieś w podświadomości akceptu-

na jednostka, która nie musi każdorazo-

funkcjonowanie w normalnym świecie,

jemy, że koty nie zostały udomowione, są

wo chować się za naszymi nogami, tylko

a psa dosłownie zmusić do rzeczy, nad

samodzielnymi indywidualistami. I w więk-

jest w stanie iść obok nas, współuczest-

którymi sam nie panuje, które są znacznie

szości rozumiemy ich potrzeby, często po

niczyć w spacerze, podczas wizyty gości

od niego silniejsze. Popęd to działanie,

prostu usprawiedliwiając rzuconym zda-

w naszym domu czy też w poznawaniu

nad którym zwierzę nie ma kontroli, robi

niem: „Bo to koty”, ale psy również mają

nowych miejsc. Oczywiście zarówno za-

bo musi, nie dlatego, że chce. Dość stereo-

swoje potrzeby, które powinniśmy akcep-

bawa sznurkiem, bazująca na odpowied-

typów, że suczka musi mieć przynajmniej

tować, a wręcz szanować. Tylko w taki

nim sposobie chwycenia, przeciągania,

jeden raz szczeniaczki, zanim ją wykastru-

sposób jesteśmy w stanie osiągnąć har-

jak również wszelkie zabawy węchowe

jemy, bo wówczas jest zdrowsza. Innym

monię w życiu swoim i naszego psa.

są to czynności, które mogą być realizo-

błędnym przekonaniem jest konieczność

wane dopiero po zapewnieniu potrzeb

dopuszczenia samca do suki w cieczce,

Czym jest dobre życie z psem? Respek-

Czym jest dobre życie z psem? Respektowaniem jego potrzeb. Nie wrzuceniem go po prostu w nasze życie i powiedzenie: „Radź sobie, chłopaku, sam!”.

Fundacja Psi Zakątek

psizakatekborowiec.pl

28

myśl

Hugo

autorka: Katarzyna Smoczyńska

@piesparowka

l Kaczmarek tekst: Gabrie dowska iatosława Sa ilustracje: Św dowski foto: Jerzy Sa

powrót do natury

Od czasów Jeana-Jacquesa Rousseau powrót do natury stał się jedną z najbardziej rozpowszechnionych recept na osiągnięcie stanu pierwotnej szczęśliwości. Inżynierowie od wieków podglądają

przyrodę w poszukiwaniu rozwiązań wypracowanych w wyniku ewolucji. Jest to tak powszechne, że zabieg ten zyskał nawet osobną nazwę – biomimicry. Od jakiegoś czasu również przedstawiciele pozostałych dyscyplin naukowych starają się lepiej zrozumieć naturę ludzką, poszukując licznych analogii między zachowaniami homo sapiens a innymi gatunkami.

34

myśl

tuu

Jest wiele oczywistych podobieństw w zwy-

1,4 m. Następnie umieścił w niej kilkadzie-

czajach ludzi i zwierząt. Słonie grzebią

siąt gryzoni z gatunku szczura norweskie-

swoich zmarłych, przykrywając ich ciała

go. Zwierzęta wiodły tam dostatnie życie

gałęziami. Później wielokrotnie odwiedza-

z zapasem jedzenia, wody i budulca, chro-

ją miejsce pochówku. Altaniki, ptaki wystę-

nione przed drapieżnikami, pogodą oraz

pujące w Nowej Zelandii, budują różnoko-

objęte opieką medyczną. Zwierzęta nie

lorowe gniazda, wykorzystując gałęzie,

chorowały, gdyż do eksperymentu, dzięki

kwiaty, szkło i plastik. Salmo trutta, gatu-

starannej selekcji, wybrano najzdrowszych

nek ryb z rodziny łososiowatych, potrafi

przedstawicieli gatunku z renomowanej

udawać orgazm, aby doprowadzić part-

hodowli. Przestrzeń została podzielona

nera do wcześniejszej ejakulacji. Modlisz-

na 4 obszary, w każdym znajdowały się

ki po kopulacji odgryzają partnerowi gło-

64 boksy mogące pomieścić kilkanaście

wę. Nic więc dziwnego, że utwierdzeni tymi

osobników. Maksymalnie w szczurzarni

zbieżnościami naukowcy zaczęli projekto-

mogło żyć blisko cztery tysiące szczurów.

wać eksperymenty z udziałem zwierząt,

z których wnioski być może uda się prze-

jącej 104 dni, szczury adaptowały się do

łożyć na życie ludzkie. Jednym z najsłyn-

zastanych warunków, budowały gniazda.

niejszych tego typu doświadczeń jest Eks-

Nastąpił podział terytorium. Do 315. dnia

peryment Calhouna, zwany czasem także

trwał drugi etap, gdy populacja mnożyła

Szczurzą Utopią.

się w dużym tempie, osiągając liczebność

Sądząc po poparciu, jakie zjednu-

600 gryzoni. Towarzyszyły temu dość ty-

ją państwowe programy socjalne można

powe zjawiska, jak wytworzenie struktury

przyjąć, że na pytanie „czy chciałbyś mieć

społecznej, w której bardziej dominujące

zagwarantowane darmowe materiały bu-

osobniki posiadały liczniejsze potomstwo.

dowlane, wyżywienie i opiekę medyczną?”,

Wraz ze wzrostem zaczęto też obserwo-

zdecydowana większość społeczeństwa

wać, że szczury chętniej spędzały czas

odpowiedziałaby twierdząco. Rzecz ja-

z przedstawicielami obcych grup. Co cie-

sna jest jeden haczyk – społeczność, któ-

kawe, już pod koniec tego okresu zdecy-

rej przysługiwałyby powyższe przywileje,

dowanie przeważały osobniki niepełniące

miałaby znacząco ograniczoną przestrzeń

żadnej wyraźnej roli społecznej, niedomi-

odpowiadającą powierzchni mieszkalnej

nujące w żaden sposób, do tej grupy nale-

Burj Khalifa, a jej całe życie odbywa-

żały głównie starsze osobniki. Był to etap

ło się tylko na tym obszarze. Jaka przy-

najgwałtowniejszego rozpłodu, po którym

szłość czekałaby żyjącą w takich warun-

rozrost populacji zaczął wyhamowywać.

kach wspólnotę? W pewnym uproszczeniu

Trzecia era szczurzego uniwersum trwała

można przyjąć, że właśnie na takie py-

do dnia 559. i charakteryzowała się sta-

tanie starał się odpowiedzieć amerykań-

bilnym przyrostem naturalnym. Zatłocze-

ski etolog i badacz, behawiorysta John B.

nie było już na tyle znaczące, że samce

Calhoun. Skonstruował on szczurzarnię na

zestresowane liczbą osobników w równym

planie kwadratu o boku 2,7 m i wysokości

stopniu dominujących porzucały bronienie

#18

W pierwszej fazie eksperymentu, trwa-

dobre życie

36

myśl

własnego terytorium. Większą agresję za-

częły przejawiać samice, szczególnie te

poruszenie w środowisku naukowym, zna-

karmiące, które z przeludnionego boksu

lazły również duży oddźwięk w wyobra-

wyrzucały nawet własne potomstwo. Za-

żeniach kulturowych dotyczących prze-

burzone zostało normalne formułowa-

ludnienia i wiążącego się z nim rozpadu

nie więzi społecznych i rozpad typowych

społeczeństwa. Wielu defetystów dopa-

szczurzych relacji. Wyrzutkowie groma-

trywało się w zatłoczonych metropoliach

dzili się w apatycznych grupach na środku

lat siedemdziesiątych pełnej analogii do

szczurzarni, sporadycznie wybuchały po-

trzeciego etapu badań, niezainteresowa-

śród nich fale bezcelowej przemocy, której

nych prokreacją singli, identyfikując jako

ofiary często same później zmieniały się

szczurzych „pięknych”, rozwiązłość sek-

w atakujących. Zachowania prokreacyj-

sualną i rozpad więzi rodzinnych, łącząc

ne zaczęły należeć do rzadkości, instynkt

z analogicznymi zwierzęcymi zachowa-

rodzicielski powoli zanikał, a porzucanie

niami. Z pewnością niektóre dzisiejsze

świeżo urodzonego potomstwa i śmier-

zjawiska społeczne jeszcze silniej utwier-

telność wśród niego gwałtownie wzrosły.

dziłyby czarnowidzów w ich poglądach.

Niektóre samotne samice zaczęły emigro-

W Japonii pojawił się ruch hikikomori, czy-

wać do najwyżej położonych boksów, izo-

li propagujący całkowitą izolację się od

lując się od reszty populacji. Pojawiły się

społeczeństwa, ograniczenie aktywności,

osobniki określane mianem „pięknych” –

zamknięcie w domu lub pokoju, niekomu-

niezainteresowane seksem i walką, śpiąc,

nikowanie się z nikim, za wyjątkiem naj-

jedząc i dbając o futro. Występowały rów-

bliższej rodziny. W 2019 roku grupa liczy-

nież przejawy kanibalizmu i panseksuali-

ła około 650 000 osób w wieku od 40 do

zmu. Można powiedzieć, że szczurze spo-

64 lat. Również w Kraju Kwitnącej Wiśni

łeczeństwo zaczęło chylić się ku upadkowi.

statystyki pokazują znaczący spadek za-

W 560. dniu populacja osiągnęła swo-

interesowania aktywnością seksualną – co

ją szczytową liczbę około 2200 osobni-

czwarta osoba nigdy nie odbyła stosun-

ków. Od tego momentu w czwartej fazie

ku płciowego. Może to faktycznie dawać

eksperymentu pojawiały się nieliczne cią-

poczucie, iż wnioski z eksperymentu Cal-

że, a społeczność powoli zaczynała wy-

houna urzeczywistniają się na naszych

mierać. Coraz liczniejszą grupę stanowi-

oczach. Jednakże zwolennikom takiego

li „piękni”, narcystycznie skoncentrowani

poglądu umyka jeden prosty fakt. Japo-

wyłącznie na sobie. Ostatnie zapłodnienie

nia nie jest najgęściej zaludnionym rozwi-

odbyło się w 920. dniu. Interesujący jest

niętym krajem. Singapur, Malta, Monako,

fakt, iż większość gryzoni wygląda wy-

Tajwan, Holandia zamieszkuje więcej osób

jątkowo dorodnie i zdrowo, jednakże nie

na kilometr kwadratowy, a opisane wyżej

wiązało się to w żaden sposób ze zdolno-

zjawiska nie występują w nich w istotnym

ściami reprodukcyjnymi populacji. W 1588.

nasileniu lub w ogóle. Może zatem w prze-

dniu umarł ostatni osobnik.

ciwieństwie do początkowych wniosków

Wyniki eksperymentu wywołały spore

i założeń eksperymentu nie tylko gęstość

o podniesienie poziomu szczęśliwości.

jest tu jedynym i decydującym o deterio-

Jedynym trwałym czynnikiem wpływają-

racji społecznej.

cym na poczucie zadowolenia z życia, jaki

Od dłuższego czasu liczne badania

udało się zaobserwować w badaniach,

wykazują istotny wpływ otoczenia na po-

była przeprowadzka w miejsce posia-

ziom szczęśliwości. Naukowcy z The Uni-

dające wiele zieleni za oknem. Możliwe

versity of Warwick, Newcastle University

zatem, że czynnikiem pominiętym w ba-

stwierdzili, badając 25518 osób, że życie

daniach Calhouna było właśnie wyabs-

w bliskości terenów zielonych (w szczegól-

trahowanie szczurów z naturalnego habi-

ności nie więcej niż 300 metrów od nich),

tatu i odgrodzenie od natury. Jeżeli zatem

poprawia zdrowie psychiczne i poczucie

istnieje przesłanka wskazująca na to, że

życiowej satysfakcji. Akademicy z Univer-

zazielenienie terenów mieszkalnych ma

sity of Exeter po 17 latach gromadzenia

długofalowo uchronić społeczeństwo od

danych dotyczących 10000 Brytyjczyków

kanibalizmu, alienacji społecznej, rozpa-

jednoznacznie stwierdzili, iż przeprowadz-

du więzi rodzinnych i spontanicznych fal

ka do bardziej zielonej okolicy redukuje

agresji, a wreszcie od całkowitego wymar-

stres i obciążenie psychiczne oraz popra-

cia w wyniku braku prokreacji, to z celową

wia zadowolenie z życia. W 2014 roku BBC

przesadą należy stwierdzić, iż uwzględ-

informowało o wynikach badań, z któ-

nienie terenów zielonych przez urbanistów

rych naukowcy wnioskowali, iż awans,

i zwiększenia nakładów na zieleń miejską,

podwyżka, wygrana na loterii, dają je-

to już nie tylko kwestia estetyki, to kwestia

dynie kilkumiesięczny efekt, jeżeli chodzi

przetrwania.

Gabriel Kaczmarek, kompozytor, pianista, licencjonowany muzykolog, koordynator nagrań studyjnych.

Autor muzyki teatralnej, filmowej, baletowej, koncertowej, reklamowej i elektronicznej. „Kanadyjskie sukienki”, „Chcę wstąpić do policji”, „Alicja w Krainie Czarów”, „Impresje zimowe”, „Kwiat paproci”, „Msza 1050”, „Królowa Śniegu”, za którą dostał prestiżową nagrodę – podwójny srebrny medal Global Music Awards w Los Angeles, „Morfeusz Sen”, „Cylia”, „Tropem Białej Sowy” i ostatnio na zamówienie Teatru Wielkiego stworzył muzykę do baletu „Trojan”. To tytuły filmów, spektakli muzycznych, baletów i innych form scenicznych, do których skomponował muzykę. Jest absolwentem muzykologii na UAM w Poznaniu, i wicedyrektorem do spraw artystycznych w Szkole Baletowej Anny Niedźwiedź i Prezesem Zarządu Fundacji Artystyczno-Edukacyjnej Anny Niedźwiedź.

tuu

#18

dobre życie

wspieraj twรณrcรณw

zrรณb zakupy

tuusklep.pl

dobre życie

– Spójrz na siebie! Świat idzie do przodu, a Ty stoisz w miejscu. Zero postępu. To nie tak miało być. Zobacz takiego Pawła Kaśki, niby taki prosty chłop, a właśnie kupił nowe auto. Tak po prostu, wszedł do salonu, powiedział, że chce ten, o tutaj, i już. Nawet o cenę nie zapytał. Widzisz? A Ty co? Non stop ten sam stary złom. A ten jego brat, Piotr, co się kiedyś z niego tak śmiałeś, dostał właśnie awans w pracy, awans, rozumiesz?

No pewnie, że nie rozumiesz, przecież Ty nawet dnia w normalnej firmie nie przepracowałeś, zawsze jakieś śmieszne zlecenia, jakieś umowy o dzieło i inne niewolnicze cyrografy, więc skąd Ty masz wiedzieć, czym jest awans, taki z dodatkową premią, większym biurkiem, nowym podpisem na wizytówce i służbową kartą?

Może gdybyś wiedział, to nie upokorzyłbyś się, tak jak wtedy we Francji, co Ci zabrakło kasy na taxi i musiałeś zapie...ć z walizką do hotelu 10 km poboczem. No więc Piotrek ma awans i za tę kasę kupił basen do ogródka.

Duży, że normalnie możesz na materacu po nim pływać i się opalać i pić drinki z palemką do tego, a nie kisić się w samym centrum Warszawy, w mieszkaniu na ostatnim piętrze, które jest tak blisko słońca, że latem masz tam krematorium.

Zobacz, jak ci wszyscy ludzie mają dobrze, a Ty co? Jeszcze gdybyś poszedł zupełnie w drugą stronę, że piep...ć konwenanse, że jadę w świat i nic mnie tu nie trzyma. O, tak jak Marta, która była chyba na wszystkich kontynentach, pływała po wszystkich oceanach i wlazła na każdą górę, a teraz to pewnie sama nawet nie wie, gdzie jest. Może i nie ma mieszkania, nie ma oszczędności, ale przeżyła tyle, że sto filmów można by o tym nakręcić. A ty co? Całe życie

tekst & foto: Marcin Wojdak

w jednym miejscu...

‒ Panie Januszu, przepraszam, że przeszkadzam. O, myślałem, że ktoś u Pana jest. ‒ Nie, nie. Jestem sam. Tak sobie głośno myślałem. Co, już zaczynamy, tak? ‒ Tak. Wszyscy są już gotowi. Za 5 minut startujemy. ‒ Dziękuję, zaraz będę. ‒ Panie Januszu, jeszcze jedno. Nie wiem, jak Pan to robi, ale znowu jest komplet. Ludzie nawet schody obsiedli... A to już tyle lat od premiery. Super! ‒ Hmmm... Może i super... mojej żonie Justynie

tuu

#18

dobre życie

IG: cosmoderna

‒ No i co? Napisałeś? ‒ Nie.

Marcin Wojdak, łódzki fotograf, urodzony w 1984 r., specjalizujący się w dokumentowaniu infrastruktury wypoczynkowej powstałej w czasach PRL. Swoje prace, wraz z towarzyszącymi im krótkimi opowiad…

Nie, sorry, nie mogę. Przecież nie będę pisał o sobie w trzeciej osobie. To jest skandal, żeby człowieka bez dorobku, amatora, który poza profilem na Instagramie nie prowadzi żadnej działalności artystycznej, zmuszać do napisania własnego biogramu. Nie ma tak!

Wszystkich tych, którzy chcą zobaczyć zdjęcia przedstawiające ostatnie tchnienia powojennego modernizmu we współczesnej Polsce, a przy okazji przeczytać towarzyszące im krótkie opowiadania, zapraszam na mój profil na instagramie – Cosmoderna.

tuu

#18

dobre życie

Coś mnie trzyma za gardło, Pod stopami trzęsie się ziemia, Dlaczego to mnie dopadło?

I czemu to się nie zmienia?

Boję się tego, co ze mną będzie, Na ziemię padam, już mam siniaki, Zmysły stępiały i ciemno wszędzie, Znikły kolory, zanikły i smaki…

Dzisiaj taranta wyszła już z mody, Nieubłagany jest czasu bieg.

Kto teraz poda mi kubek wody, Kogo mam prosić o lek?

Czuję, że obłęd się we mnie budzi, Wiruję, słabnę, na nogach się chwieję, Taranta wymaga, by być wśród ludzi, Kto sam ją tańczy, nie wyzdrowieje.

Taranta wymaga, by być wśród ludzi, Kto sam ją tańczy, nie wyzdrowieje.

Canzoniere Grecanico Salentino / „Taranta” / słowa: Mauro Durante / muzyka: Ludovico Einaudi, Mauro Durante, wolne tłumaczenie: Tadeusz Wojciech Lange

44

człowiek, miejsce, myśl

ukąszone

tekst: Aleksandra Podżorska foto: Franco Pinna

1

w zbiorowej wyobraźni od setek lat – od mitologicznej Arachne po komiksowego Spider-Mana. Już od czasów antyku pajęcza nić wiąże się symbolicznie z wrzecionem i Mojrami – greckimi boginiami losu: Kloto – prządki nici żywota, Lachesis – strzegącej tej nici i Atropos – „Nieodwracalnej”, która tę nić przecina. To boginie, które strzegą porządku świata, są nieubłagane jak przeznaczenie i reprezentują prawa, których nawet bogowie nie mogą łamać. W kręgach kulturowych pozostających poza wpływem mitologii Zachodu pająk jest postrzegany przez różne ludy jako stwórca lub dobroczyńca ludzkości, który – niczym grecki Prometeusz – ofiarował człowiekowi ogień. W Indiach pająk nie jest architektem wszechświata, ale jest blisko z nim związany. Jego misterna sieć symbolizuje kosmiczny porządek, który przeciwstawia się Chaosowi.

W polskich legendach i baśniach ciekawym przykładem jest opowieść o Panu Twardowskim – szlachcicu, który zaprzedał duszę diabłu. W drodze do piekła został upuszczony na Księżyc, gdzie żyje do dziś, a jego jedynym kompanem jest

Latem 2013 roku zostałam ukąszona

siecią swą ofiarę, którą następnie – spara-

właśnie pająk, który co jakiś czas spusz-

przez Lycosa tarantula – tarantulę wło-

liżowaną, ale wciąż żywą – pożerają. Bo-

cza się po nici na Ziemię, by przynieść

ską, znaną też jako tarantula apulijska lub

imy się nieprzewidywalności ich ruchów,

Twardowskiemu wieści ze świata.

krzeczek tarantula. W Apulii, czyli obcasie

a w niektórych przypadkach ich jadu –

włoskiego buta, gdzie występuje najczę-

trującego, a czasem wręcz śmiertelnego.

ciem istniejącym na pograniczu rzeczy-

ściej, mówi się o niej taranta lub tarantola.

Na tym strachu bazuje popkultura, która

wistości i snu. Często przypisuje się mu

Jest to gatunek dużego pająka z rodziny

wzmaga nasz lęk, tworząc pająki giganty:

magiczne moce – staje się szamanem,

pogońcowatych, który dorasta prawie do

tytułową „Tarantulę” z filmu grozy z 1955

znachorem. W Apulii, skąd pochodzi ja-

trzech centymetrów, ale dzięki długim,

roku w reżyserii Jacka Arnolda, Ungo-

dowita taranta i związany z nią fenomen

mocnym nogom wydaje się większy. Sko-

liantę i Szelobę z mitologii Śródziemia

tarantyzmu, ma zarazem niszczącą, jak

ro piszę te słowa, oznacza to jedno: uką-

J.R.R. Tolkiena czy Aragoga z magiczne-

i uzdrawiającą moc.

szenie nie było śmiertelne. Pozostawiło

go świata Harry’ego Pottera autorstwa

Tarantyzm jest specyficznym zjawi-

jednak po sobie trwały ślad i wywołało

J.K. Rowling.

skiem występującym na Półwyspie Salen-

trwającą do dziś obsesję, która z dnia na

Z drugiej strony cenimy pająki za ich

tyńskim, czyli w południowej części Apulii

dzień się pogłębia.

cierpliwość i pracowitość, za dokładność

obejmującej region Brindisi, Lecce i Ta-

Pająki wywołują w nas atawistyczny

i techniczną precyzję, z jaką tworzą swoje

rentu. Wiąże się z uwarunkowanym kul-

lęk. Widzimy w nich drapieżniki owijające

sieci. Dzięki tym przymiotom funkcjonują

turowo zespołem zaburzeń psychicznych

tuu

#18

dobre życie

W wielu kulturach pająk jest zwierzę-

o podłożu histerycznym, który dotyka

zadziałać niczym muzyczny egzorcyzm.

Wierzy się bowiem, że energia pająka

w większości kobiety, rzadko mężczyzn.

Pierwsze objawy choroby mogą być róż-

wyczerpuje się wraz z fizycznym wyczer-

Zespoły takie jak ten nie spełniają kry-

ne. Kobieta wpada w histerię, staje się

paniem tańczącej kobiety. Rytmiczne

teriów zachodnich systemów diagno-

nadpobudliwa, agresywna, na przemian

uderzenia stopami o ziemię są podczas

stycznych. Tarantyzm jest

śmieje się i płacze lub

tańca nie tylko próbą zapanowania nad

też fenomenem religijnym,

wręcz przeciwnie – po-

pająkiem, ale też symbolicznym zadep-

kultywowanym już od cza-

pada w stany depresyjno-

taniem i zmiażdżeniem go, a tym samym

sów średniowiecza i bazu-

-melancholijne, otępienie,

pokonaniem choroby.

jącym na pogańskich rytu-

zaczyna się izolować. Nikt

Pogański, zdawałoby się, rytuał, ma

ałach, ale silnie związanym z wiarą kato-

nie podejmuje choćby próby wezwania

swoje zaczepienie w religii katolickiej.

licką i kultem św. Pawła. Mamy tu więc

lekarza. Sprawa jest zbyt poważna. Tutaj

Patronem Ukąszonych jest św. Paweł.

dwa składniki niezbędne dla dobrej opo-

pomóc może jedynie lokalny zespół mu-

Wszystko dzięki historii zawartej w Dzie-

wieści: szaleństwo i wiarę.

zyczny, który wyposażony w tamburyn,

jach Apostolskich, opisującej pobyt Apo-

Na Półwyspie Salentyńskim od maja

skrzypce i akordeon, a czasem też harmo-

stoła na Malcie (Dz 28, 3-6): Kiedy Paweł

do sierpnia – w okresie zbiorów tytoniu

nijkę ustną i inne instrumenty zagra mu-

nazbierał wielką naręcz chrustu i nałożył

i pszenicy – u wielu kobiet pojawiały się

zykę o wibrującym i niepohamowanym

do ognia, żmija, która wypełzła na sku-

symptomy trudnej do zdiagnozowania,

rytmie, zwaną pizzica. Muzycy zjawiają

tek gorąca, uczepiła się jego ręki. Gdy

a tym samym wyle-

się w domu Ukąszonej lub zbierają się

tubylcy zobaczyli gada, wiszącego u jego

czenia, choroby: fru-

na głównym placu miasteczka, na który

ręki, mówili jeden do drugiego: „Ten czło-

stracja, depresja, me-

przyprowadza się kobiety. Rytuał odby-

wiek jest na pewno mordercą, bo choć

lancholia, urojenia, ból

wa się przy wsparciu rodziny i sąsiadów.

wyszedł cało z morza, bogini zemsty nie

brzucha i mięśni, zmę-

Wszyscy wierzą, że grą i śpiewem będą

pozwala mu żyć”. On jednak strząsnął

czenie oraz drgawki.

w stanie uzdrowić chorą lub przynajmniej

gada w ogień i nic nie ucierpiał. Tamci

Objawy te łączono

złagodzą występujące u niej objawy. Ko-

spodziewali się, że opuchnie, albo nagle

z ukąszeniem pająka, a główną wino-

bieta kładziona jest na rozłożonym na

padnie trupem. Lecz gdy długo czekali

wajczynią była wspomniana już taranta.

podłodze prześcieradle, a z instrumentów

i widzieli, że nie stało się mu nic złego,

W rzeczywistości ukąszenie taranty jest

rozlegają się pierwsze dźwięki. Ważne

zmieniwszy zdanie mówili, że jest bogiem.

bolesne, ale niegroźne. O akt ten należa-

jest, by odnaleźć odpowiednie wibracje,

łoby podejrzewać raczej karakurta (latro-

na które kobieta, a przez to i pająk, za-

dectus tredecimguttatus), śródziemno-

reagują. W czasie ceremoniału Ukąszona

morską czarną wdowę, której ukąszenie

wchodzi bowiem w intymną relację z ta-

nie jest bolesne, ale skutkuje latrodekty-

rantą, która wpuściła w nią jad, nawiązuje

zmem – reakcją na jad, która objawia się

z nią dialog, powoli stając się jednością.

podwyższoną temperaturą, wymiotami,

Pająk przejmuje imię Ukąszonej. Aby

skurczami mięśni i drgawkami. Nie obra-

unieszkodliwić jego działanie, trzeba go

camy się tu jednak w polu pojęć toksyko-

zabić. Należy

logicznych, a w przestrzeni mitu. Taranta

naśladować

staje się więc zwierzęciem mitycznym,

jego ruchy,

a ugryzienie rozpatrywać należy symbo-

przejąć nad

licznie. Na próżno szukać rodzaju pająka

nim kontrolę.

odpowiedzialnego za wywołane objawy

Jeśli pająk okaże się wrażliwy na konkret-

i udawać, że diagnozuje się chorobę. Tu-

ny rodzaj muzyki, również ciało kobie-

taj wszystko rozgrywa się na poziomie

ty zareaguje ruchem na graną melodię.

symboli i wyobraźni.

Rytmicznie zacznie poruszać ręką, stopą,

Symptomy pozostają jednak realne.

następnie całym ciałem, aż w pełni opa-

Jeśli pojawia się choroba, nieważne –

nują ją konwulsyjne, epileptyczne drgaw-

ciała czy duszy, szukamy na nią lekar-

ki. Jeśli terapia idzie w dobrym kierunku,

stwa. W przypadku tarantyzmu stosuje

w pewnym momencie Ukąszona zrywa

się specyficzną muzykoterapię: Ukąszone

się, zaczyna krzyczeć i tańczyć hipno-

są, podczas tanecznych sesji, wprowa-

tyczny, opętańczy taniec aż do całkowi-

dzane w stan swoistego transu, który ma

tego wyczerpania i utraty przytomności.

46

człowiek, miejsce, myśl

Obraz przedstawiający św. Pawła jest

do oficjalnej sfery sacrum, ale ważniejsze

zawsze obecny podczas muzycznych eg-

było to, co się rozgrywa w kulcie taran-

zorcyzmów tarantyzmu. W jednej z apulij-

tyzmu. Wyleczona, w towarzystwie mu-

skich miejscowości – Galatinie – kult

zyków, odbywała zwyczajową procesję

św. Pawła jest tak silny, że do kościoła

zwaną tarantolesco. Kobieta wracała do

jego imienia, 29 czerwca każdego roku

miejsca, w którym została ukąszona i tam

w Uroczystość Świętych Apostołów Pio-

wykonywała ostatni taniec.

tra i Pawła, przez lata przywożono ko-

Fenomen tarantyzmu zaczął zanikać

biety wymagające uzdrowienia lub za to

w latach 70. XX wieku. Mówi się, że nie

uzdrowienie dziękujące. Woda z kaplicy

ma już Ukąszonych, bo znikły pająki, któ-

w kościelnej studni miała mieć właści-

re wpuszczały w nie swój jad. Podobno

wości lecznicze i wspomagać

wszystkiemu winne są pesty-

taneczną terapię. Próba chry-

cydy. W ostatnich dziesięcio-

stianizacji tarantyzmu nie za-

leciach zauważa się jednak

kończyła się jednak pełnym

zwiększone zainteresowanie

sukcesem. Zdarzało się, że

tarantyzmem oraz odrodze-

podczas transu kobiety za-

nie zjawiska w muzyce – naj-

chowywały się w sposób nieprzyzwoity

pierw folklorystycznej, a z czasem coraz

– naśladowały ruchy wykonywane pod-

bardziej popularnej. La pizzica tarantata

czas stosunku płciowego lub oddawały

była muzyką, która towarzyszyła Uką-

mocz na ołtarz. Z tych powodów kościół

szonym i służyła do ich uleczenia. La

św. Pawła w Galatinie został zdekonse-

pizzica pizzica podtrzymuje muzyczne

krowany, a św. Paweł zaczął być postrze-

tradycje regionu Salento i jest grana na

gany nie jako patron Ukąszonych, ale jako

lokalnych festynach, ale też licznych kon-

patron seksualności.

certach i festiwalach. Co roku w apulij-

Dziękczynne modlitwy ozdrowiałych

skiej miejscowości Melpignano odbywa

kobiet w kościelnej kaplicy przynależały

się festiwal „La notte della taranta” (Noc

tuu

#18

dobre życie

taranty), podczas którego przeszłość oży-

i dolce far niente – słodkiego nieróbstwa.

wa, a starsi przybliżają młodszym histo-

Słowa piosenek opowiadają o rzeczach

rie i tradycje związane

trudnych: ubóstwie, emigracji, rozłące,

z tarantą. Festiwal ten

tęsknocie. Koniec końców tworzone są

w ostatnich latach

na Południu, które do dzisiejszego dnia

z lokalnego wydarze-

jest niechcianym dzieckiem Włoch; bied-

nia stał się świętem

niejszym, spalonym słońcem, utrzymują-

muzyki, na które do

cym się z rolnictwa i wciąż leczącym się

niewielkiej miejsco-

z kompleksów rejonem, spoglądającym

wości zjeżdża kilkadziesiąt tysięcy ludzi

w stronę bogatej Północy. Przez dzie-

z całych Włoch, a coraz częściej rów-

siątki lat ludzie uciekali stąd w poszuki-

nież z zagranicy. W masowej wyobraźni

waniu lepszego życia – czasem udawali

tarantyzm pojawił się podczas ostatnie-

się w stronę Alp, czasem aż za Wielką

go pokazu domu mody Dior. Maria Gra-

Wodę. Często na taką podróż decydowali

zia Chiuri, projektantka mody i dyrektor

się jedynie mężczyźni, pozostawiając ko-

kreatywna marki, postanowiła połączyć

biety w poczuciu silnego osamotnienia.

prezentowaną kolekcję z bliskim jej sercu

Być może w konserwatywnym, religijnym

regionem Apulii i jego muzyką. Podczas

społeczeństwie ucieczka w chorobę była

pokazu rozbrzmiała pizzica, a modelki po-

jedynym sposobem na wyrzucenie sku-

ruszały się wśród grających ją muzyków

mulowanych w ciele emocji, wyrażeniem

i tancerzy.

swojego wewnętrznego głosu. Poprzez

Latem 2013 roku zostałam ukąszona

muzykę i taniec Ukąszone mogły uwol-

przez tarantę, a wpuszczony w moje żyły

nić się od trud-

jad doprowadził mnie do obsesji na punk-

nej przeszłości

cie nieznanej do tej pory muzyki. Stało się

i przytłaczają-

to podczas odbywającego się w Poznaniu

cej rzeczywi-

w ramach festiwalu Ethno Port koncertu

stości. Przejście

zespołu Canzoniere Gracanico Salentino.

przez powszechnie akceptowalny rytuał

Wsłuchana w wibrujący dźwięk tambu-

pozwalało zapobiec sytuacji, w której

rynu poddałam się wtedy zbiorowej hip-

osobiste dramaty kobiet mogły doprowa-

nozie. Spazmatyczny taniec wykonywany

dzić do społecznego odrzucenia, izolacji,

na scenie przez Silvię Perrone miał w so-

a w konsekwencji załamania nerwowego.

bie szaleństwo, ale też wolność, dzikość

i niezależność. To nie jest łatwa muzy-

ale ile z nas tęskni za melodią, która po-

ka. To nie są Włochy pielęgnujące mit

zwoli nam przemówić swoim własnym

la dolce vita – słodkiego, dobrego życia

głosem?

Aleksandra Podżorska, przez pomyłkę Opatrzności nie urodziła się w którymś z krajów Śródziemnomorza. Wielbicielka wszystkiego co włoskie – od języka, przez kulturę, sztukę i modę, po jedzenie i wina. Jej największą pasją jest design i choć ceni skandynawski minimalizm, zdecydowanie woli włoskie wybuchy fantazji. Ma to szczęście, że swoim zamiłowaniem może zajmować się, pracując w Muzeum Sztuk Użytkowych w Poznaniu.

48

człowiek, miejsce, myśl

Mówi się, że nie ma już Ukąszonych,

2

1 „Tarantula”, 1955 r., Jack Arnold 2 „Mesa of Lost Women”, 1953 r., Ron Ormond, Herbert Tevos

Leon

Twój Dobre życie jest wtedy, gdy

Natalia

Twój widok cieszy innych.

widok

cieszy innych

#worldofkreon

kreon fuga kreon fuga to liniowa oprawa wisząca o prostym, geometrycznym kształcie.

Pionowy element zawieszenia połączony z liniową listwą świetlną zapewnia najbardziej dyskretną formę oświetlenia wiszącego. bartek@kreon.com

tekst: Światosława Sadowska foto: Jerzy Sadowski

Myśl o uprawie własnych warzyw jest w moim przypadku tak daleka od idealistycznego wyobrażenia ogrodu ziemskich rozkoszy, gdzie zapachy kwiatów czarują wzrastające rośliny i tworzą coś na kształt magicznej krainy, jak stąd do Księżyca. Ale jeśli jesteś jedną z tych osób, dla których największym szczęściem jest zetknięcie z ziemią, jej zapachem i materią, właśnie teraz, jesienią, nadchodzi ten czas, by przygotować się do realizacji planu na ogród, choćby najmniejszego, choćby na balkonie.

o Wandzie, co warzyw nie kupowała

Mój plan nasadzeń, upraw, grządek,

pracy i pieniędzy trzeba w to włożyć,

w tym kontekście o chemizacji upraw

rabat, pola, na potrzeby eksperymen-

skłaniam się do wariantów upraw bar-

będzie banałem, bo to jakby nic nie

tu, obserwacji, wzrostu, dojrzewania

dziej użytkowych.

powiedzieć – fakt ten jest już tak roz-

i upadku kultywuję od lat, ze zmien-

Także i trendy cywilizacyjne kierują

powszechniony, że nie można tego tylko

nym skutkiem. Właśnie teraz można

ku takiemu sposobowi myślenia – by

powtarzać – pozostaje działać. Własna

ćwiczyć wyobraźnię, widzieć wysił-

jednak szukać możliwości uprawy wła-

uprawa to jest coś, na co możemy mieć

kiem woli ogrody w stylach: minima-

snego jedzenia. Wszystkie te frymuśne

wpływ. Praktyczne wskazówki, nawet

listycznym, dzikim, naturalistycznym,

grządki na balkonach, skrzyneczki w se-

banalne, łatwiej przełknąć, szczegól-

egzotycznym lub w konkretnych kolo-

zonowych kolorach, to trochę zabawa,

nie po pierwszym zbiorze z własnej

rach. Odwiedzając parę lat temu naj-

ale też sugestia. Człowieku, wyżyw się

grządki: sałaty, rukoli, szczypioru, bu-

piękniejszy ogród prywatny w Holan-

sam. Bo możesz. I nie jest to już tylko

raczków, ogórków, pomidorów, fasoli

dii, zobaczylam, co można zdziałać na

rekreacja, ale coraz bardziej pożyteczna

szparagowej, cukinii, że nie wspomnę

niewielkiej powierzchni – strefy białe,

umiejętność. Warto przygotować sobie

o rozmarynie, mięcie, zielonej pietrusz-

oranżowe, fioletowe i czarne, żywopło-

choćby plan minimum.

ce, bazylii czy innych ziółkach, które

ty z brzóz i wijące się alejki niczym la-

Powszechnie wiadomo, że warzy-

stały się naturalnym wyposażeniem na-

birynt na przestrzeni kilkuset metrów.

wa, które kupujemy w sklepach pod-

wet minimalistycznych domów, kuchni

Po latach przymierzania się do różnych

dawane były wielu rozmaitym zabie-

i ogrodów na parapetach. Od potrzeby

koncepcji ogrodowych, wiedząc już, ile

gom dla zdrowia i urody. Mówienie

piękna, przez nurkowanie w zieleni,

54

człowiek, miejsce, myśl

wchłanianie zapachów, aż po własne

liście, bulwy i grona, pędy oraz jago-

sion jest najprostszą rzeczą, którą może-

dy. Po paru bardziej udanych próbach

my zrobić, np. pomidor po przekrojeniu

ogrodniczych i przypadkowych suk-

wypuszcza część soku wraz z nasionami.

cesach można pokusić się już, dzię-

Wystarczy je zebrać na sitko, opłukać,

ki wzrastającej świadomości, o upra-

porządnie wysuszyć i już mamy nasio-

wy kontynuowane z własnych nasion.

na. Zupełnie inną rzeczą jest to, że nie

I choć na początku temat ten wydaje

wszystkie posadzone nasiona wydadzą

się już zahaczać o co najmniej pierw-

roślinę, która zaowocuje, tu już możemy

szy rok akademii rolniczej, warto sobie

zdać się na uśmiech losu. Wiele warzyw

przypomnieć, że nasze babcie robiły to

i owoców jest już tak zmodyfikowana,

w naturalny sposób, kontynuując dzie-

że owszem wyrośnie, ale nie zaowocuje,

dzictwo swoich matek i ojców, obser-

jednak nie można tego rozpoznać po

wując jedynie naturalny bieg rzeczy.

wyglądzie nasion.

Wanda opowiada, że pozyskanie na-

Nie trzeba kończyć studiów, by móc

uprawiać swój szczypiorek czy sałatę.

Choć wiedza dotycząca ziemi, doboru odmian i gatunków nie jest z automatu dana każdemu, czasem trzeba jej trochę poszukać. Każdy owoc i warzywo ma pestki, które są nasionami, nasiona służą do rozmnażania. Możemy to robić. Długo o tym myślałam, aż w tym roku dostałam dwa słoiczki z nasionami kwiatów, m.in. z onętkami, czyli kosmosami. I choć mój ogród w przeważającej części wypełnia gliniasta, miejscami nawet kwaśna ziemia – niezbyt łatwa dla nieustannie początkującego ogrodnika – to i tak podejmę próbę rozmnożenia nasion, które jak zaklęte i uśpione na zimę maleństwa skrywają w sobie kompletną przyszłą roślinę z całym jej niepoznanym jeszcze potencjałem.

Pod koniec lata, w naszej „zatoce fok” nad Wartą, w całkowicie odizolowanym miejscu naszych zimnych kąpieli, dostrzegliśmy kwitnący i owocujący jednocześnie z pełną mocą miniaturowy krzaczek pomidorów koktajlowych. Obserwowaliśmy to maleństwo. Podczas gdy dookoła cały las popadał w jesienny nastrój, ten mały postanowił urządzić sobie pełnię sezonu i codziennie udowadniał, że to możliwe. Postanowiliśmy czekać, aż wyrazi się w tym pędzie do słońca. Niestety, pewnego dnia musieliśmy wyjechać na kilka dni, zapominając o krzaczku, a tak naprawdę ufając, że skoro przez tyle tygodni żaden pies go nie wykopał, ani dziecko nie

tuu

#18

dobre życie

zbudowało na nim zamku z piasku, to

to jedno z wyzwań, którego spełnianie

nic mu nie zagraża. Jednak po powrocie,

utrzyma nas być może przy życiu.

okazało się, że poziom rzeki podniósł

się co najmniej o pół metra, a krzaczek,

jak Wanda, która od zawsze była zwią-

na który chuchaliśmy, został całkowicie

zana z ziemią i teraz całkowicie się jej

zatopiony. Był wyraźnym przykładem,

oddaje. Lata temu jej marzeniem było

jaki potencjał mają nawet przypadkowo

pracować w teatrze, ale miłość osadzi-

porzucone nasiona, które prawdopo-

ła ją na ziemi, dosłownie. A skoro tak,

dobnie wypadły z kanapki z pomidorem

to postanowiła wycisnąć z niej, ile tylko

podczas pikniku nad wodą bądź zosta-

się da. Z jej opowieści można wysnuć

ły przyniesione tu przez ptaka i zasia-

wniosek, że wszystko, co posieje czy

ne wcale nie w optymalnym momencie,

posadzi, odwdzięcza się jej z nawiąz-

na skraju pór roku, właściwie prawie

ką. Że ma rękę do roślin, łatwość ja-

za późno. Jednak zostały spełnione wa-

kąś bądź dar, przyznaje dopiero w toku

runki, by zaistniała szansa na rozwój

opowiadania. Oczywiście bywa też zgo-

tej rośliny, ale inne okoliczności natury

ła przeciwnie, tylko że Wanda nigdy

przerwały ten ciekawy proces.

nie odpuszcza. Jeśli coś nie wychodzi,

Niektórzy łączą tę pasję i pracę – tak

Wyobrażam sobie, że wystarczy od-

to ona tym bardziej się przyłoży. Wię-

powiedni moment w lutym czy mar-

cej opowiada o tym, co wychodzi, co ją

cu, słońce, woda i oczywiście skrawek

nakręca, choć żadna uprawa nie robi się

ziemi, na sam początek doniczka na

sama i zawsze trzeba włożyć w to na-

ciepłym parapecie, by ziarno ruszy-

prawdę sporo pracy. Szesnaście odmian

ło z mocą. Ludzie, których pasją jest

pomidorów, sałaty, rukola, topinambu-

uprawa i rozmnażanie roślin, robią to

ry, skorzonery, pasternak, buraki, ziem-

tak naturalnie i od niechcenia, że więk-

niaki, marchewki we wszystkich moż-

szym kłopotem zdaje się opowiadanie

liwych kolorach. Pory, selery, dynie,

o tym, jak to robią niż samo wykonywa-

ogórki, cukinie i wiele innych. Wanda

nie wszystkich zabiegów wokół roślin,

twierdzi z całą mocą, że nie kupiła ni-

pilnowanie faz księżyca, czułe reagowa-

gdy żadnych warzyw w sklepie, bo za-

nie na zagrożenia szkodnikami, wpro-

wsze umiała je uprawiać i nie było na

wadzanie oprysków natychmiast po

ten temat wątpliwości. Teraz zaopatru-

zauważeniu problemu. Ochrona bioróż-

je restauracje swoich synów: Suszone

norodności na wszystkich poziomach

Pomidory i Nadzieję oraz kooperatywy. Klienci prywatni, którzy raz pojąwszy różnicę między warzywami z upraw ekologicznych, a tymi z supermarketów, piszą się na regularne dostawy. Wanda, oprócz tradycyjnych metod nawożenia, ochrony roślin i pielęgnacji, przywiązuje uwagę do tzw. płodozmianu: siejąc warzywa, nigdy nie powtarza ich stanowisk – podobno marchewkę można wysiać w to samo miejsce dopiero po 10 latach. Tak bardzo wysysa ziemię ze składników odżywczych to warzywo.

Sieje też zgodnie z kalendarzem księżycowym, który swoje zalecenia opiera na rytmie faz księżyca. Ponadto przestrzega specjalnego sąsiedztwa upraw, tzn. cebula rośnie koło kapusty, a marchewka blisko nagietka, bo kwiaty też

56

człowiek, miejsce, myśl

wzajemnie się wzmacniają. Nasturcje

czarne pomidory jeszcze wygrzewają się

między porami, buraczki razem z pie-

w ostatnim jesiennym słońcu. Pole po

truszką. Opryski robi z gnojówki po-

uprawie warzyw w tym momencie nie

krzywy i twierdzi, że warto ją przy-

jest fotogeniczne, ale opowieści o sma-

gotować na początku wiosny, zanim

kach, o soczystości, o ciężkiej pracy ja-

pokrzywa zakwitnie, wtedy jest naj-

koś wzmacniają smak. Ziemia pachnie

lepsza. Na każdego szkodnika na polu

tu życiem. Na polu tuż obok kotłuje się

ma swoje naturalne sposoby, nie uży-

specjalna mieszanka zieloności, która

wa z założenia żadnej chemii. No i cały

ma służyć tylko ubogaceniu jej składu,

czas dokształca się i szuka naturalnych

by w kolejnych sezonach wspierać ro-

sposobów na lepsze plony oraz zbiera

snące na niej przysmaki.

stare sprawdzone odmiany znanych wa-

Później, już w domu, Wanda robi

rzyw. Szuka i znajduje wszędzie wokół

praktyczny pokaz, jak pozyskać na-

takich pasjonatów jak ona sama i wy-

siona z pomidorów i opowiada, dla-

mienia się z nimi na-

czego to takie ważne.

sionami sprawdzonych

Podobno uprawa tych

i odpornych na szkod-

samych odmian zabez-

niki warzyw. A ponie-

piecza je przed choro-

waż jest prawdziwą pa-

bami i wzmacnia jako

sjonatką, jej warzywa

gatunek. Wierzę na sło-

mają nazwy nadane za-

wo, nie wiem, czy ma to

leżnie od okoliczności

pokrycie w nauce, ale

i nie są to nazwy tzw.

codzienna, wieloletnia

rynkowe – bo jest np.

praktyka zdaje się tu

pomidor Marek Duży.

najlepszym potwierdze-

Wanda nawet ich nie

niem. Przygotowywanie

zna i nie docieka. Zaj-

kiszonek czy własnego

Wanda Ratajczak, jest pasjonatką ogrodnictwa i życia w zgodzie z naturą.

Zawsze miała do niej ogromny szacunek

muje ją tylko to, co ma do zrobienia.

chleba to kolejny temat rzeka, a sposo-

Więc teraz właściwie jest po zbiorach

by na odporność i wzmacnianie zdro-

wszystkiego, na polu zostały jeszcze

wia to już prawdziwy konik i przedmiot

mizerniały, pod opieką Wandy, jak za

tylko pory, ziemniaki, jarmuż klasycz-

następnej opowieści. Czosnek według

dotykiem czarodziejskiej różdżki, wyda-

ny i fioletowy. Na poczekaniu rzuca

naszej bohaterki jest najważniejszym

też mimochodem pomysły na efektow-

domowym lekiem, który można co-

ne przyrządzenie z nich smakołyków.

dziennie przygotować w postaci wody

Natychmiast zostaje podany przepis.

czosnkowej – profilaktycznie na cały

Do tego jeszcze seler czeka na zbiór

sezon grypowy. Wanda stosuje go od

i topinambur. Marchewka w kilku ko-

dawna i nie ma żadnych wątpliwości,

lorach już zebrana, leży na przycze-

że dzięki temu ma siłę ogarniać to swo-

pie przykryta kocykiem jak jakiś skarb.

je pole (oczywiście przy pomocy męża

W foliowym tunelu setki krzaczków

i od czasu do czasu swoich dzieci).

pomidorowych, też już po sezonie, ale

i wdzięczność, za co ona hojnie się jej rewanżuje do dzisiaj. Rośliny, które innym

wały imponujące plony. Wanda twierdzi, że rośliny, jak każda żywa istota, potrzebują ciepła i miłości, dlatego nikt już nie jest zaskoczony, gdy przyłapie się ją np. na śpiewaniu do liści jarmużu czy gładzeniu kwiatów nagietka. Swoje dorosłe życie spędziła, pielęgnując ognisko domowe, wychowując piątkę dzieci i pomagając w prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Od paru lat Wanda opiekuje się ogrodem ekologicznym i pogłębia swoją wiedzę na temat wykorzystywania naturalnych produktów w celach leczniczych. Jej nieoficjalną misją jest uświadamianie ludziom, jak ważne jest pochodzenie produktów, które spożywamy i ich szerokie zastosowanie również poza talerzem. Wanda przekonuje, że każdy z nas może zacząć uprawiać rośliny w swoim domu, nawet na małej przestrzeni, wykorzystując doniczki, gazony, miejsce na balkonie czy parapecie.

tuu

#18

dobre życie

méthode nature tekst: Julita Mańczak foto: Jakub Troć, Maurycy Karczewski

Nie ma nic złego w dążeniu do doskona-

i poprosił mnie „o to wino co ostatnio”. Nie-

łości, ale w pędzie ku nieustannemu ulep-

stety, niemiecka producentka wypuściła na

szaniu wszystkiego można zgubić esencję

rynek jedynie 450 butelek. Do Junni udało

rzeczy. W winiarni Junni, otwartej w tym

mi się ściągnąć 20. Po ich sprzedaniu nie

roku na poznańskim Junikowie, esencja

będę mógł zaproponować tego konkret-

i autentyczność smaku są najważniejsze,

nego rocznika już nigdy. I to jest coś pięk-

dlatego wśród oferowanych tam trunków

nego – opowiada Maurycy Karczewski,

królują wina naturalne.

założyciel poznańskiej winiarni.

Wydawać by się mogło, że każde wino

Smak naturalnego wina z pewnością nie

jest naturalne. Powstaje przecież z wino-

pozostawi was obojętnymi. Jak zaznacza

gron dojrzewających na słonecznych zbo-

Zofia, pierwsze doświadczenia mogą się

czach Toskanii czy w malowniczej Dolinie

wydawać nieco dziwne i skomplikowane.

Rodanu. Tymczasem do popularnych „zwy-

Jeśli jednak nie boicie się nowych doznań,

kłych” win mogą trafić aż 72 dodatkowe

warto zdecydować się na ten degustacyjny

ulepszacze, takie jak żelatyna, chlorek sre-

rollercoaster. Aromaty, które poczujecie,

bra czy bentonit. W małych ilościach nie

potrafią być niezwykłe: szalone i inspi-

są one szkodliwe dla człowieka, ale jeśli

rujące, radosne i pełne wigoru. A całe to

mamy wybór, dlaczego mielibyśmy się ska-

bogactwo trafiło na poznańskie Junikowo

zywać na takie przemysłowe traktowanie?

dzięki Maurycemu:

Istnieją winiarze, którzy działając w zgo-

— Od zawsze dużo podróżowałem i my-

dzie z naturą, niestrudzenie pielęgnują

ślałem, że moje miejsce jest poza granicami

winorośle i dbają o ich najwyższą jakość.

Polski. Okazało się, że bardziej chodziło

Wytwarzane przez nich wina naturalne,

o ruch, przemieszczanie się, doświadczanie

zwane też niskointerwencyjnymi, powstają

nowego niż o konkretne miejsce. Wszystkie

wyłącznie z winogron.

te czerpane inspiracje, nowości i emocje

— W procesie winifikacji „naturaliści” uży-

mogę przywozić tutaj, wkładać w Junni

wają tylko autochtonicznych drożdży, które

i zderzać z Polską rzeczywistością. Bo choć

znajdują się na skórkach winogron i w ota-

alkoholowe trendy konsumpcyjne Polaków

czającym je powietrzu, a nie – jak robią to

raczej nie stawiają wina na pierwszym

producenci win komercyjnych – drożdży

miejscu, zaczyna się to zmieniać, a i cza-

hodowanych laboratoryjnie. Wina natu-

sem zdarzy się, że zwrócimy uwagę na to,

ralne nie dojrzewają w nowych beczkach,

co konkretnie w tym kieliszku mamy, kto za

nie są też klarowane, stąd u większości

tym stoi i jaka jest jego historia – opowiada

z nich na dnie butelki można znaleźć osad.

Maurycy.

Ten brak interwencji nie jest wcale drogą

Według miłośników win naturalnych

na skróty – wręcz przeciwnie. Tworzenie

brak ulepszaczy pozwala wyzwolić całą

win naturalnych wymaga ciągłej uwagi,

paletę aromatów, niedostępną w trunkach

doglądania i ciężkiej pracy winiarza – wy-

z przemysłowej produkcji. Podobno, kiedy

jaśnia sommelierka Junni Zofia Szczerba.

natraficie na swoją butelkę wina natural-

Każda butelka to niemal unikat, ponie-

nego, będziecie to wiedzieć od razu. Jeśli

waż wina naturalne są domeną małych

jesteście ciekawi nowych aromatów, po-

producentów dysponujących ograniczony-

lecamy Junni, historie Maurycego i pora-

mi nakładami produkcyjnymi: – Ostatnio

dy Zosi.

jeden z gości przyszedł ponownie do Junni

Junni

junni.pl

fb.com/Junni

ul. Jeleniogรณrska 12, Poznaล

Gentryfikacja to rozpędzony słoń – sami jej nie zatrzymamy. Możemy za to wyłączyć w sobie tryb bezmyślnego przybysza z zamorskich krain.

tekst: Zofia Jasiak ilustracja: Weronika Jaźwińska

poskromić miejskiego kolonizatora

62

Kiedy tuż po maturze zabrałam się z ko-

mi się wtedy wydawało – pogrążyła się w bezczasie. Pamiętam

leżanką za poszukiwanie studenckiego

sklep z artykułami papierniczymi, gdzie mały neonik ogłaszał

lokum w Poznaniu, o mieszkaniu w tym

wyprzedaż. Wyprzedaż trwającą, sądząc po estetyce sklepu

mieście nie wiedziałam prawie nic. Jak-

i neonika, co najmniej od lat 90. Kawałek dalej Rynek Wildecki

że przydatny okazał się wtedy wirtualny

z najsłodszymi i najtańszymi truskawkami, pstrokaty supermarket

rekonesans, podpowiadający, od których

(ten z owadem) pod neonem dawnego kina i deskorolkarz Piotr,

dzielnic dziewczyna młoda i płocha po-

który medytuje na swoim pojeździe tuż obok wildeckiego kościo-

winna trzymać się z daleka. Wystraszone

ła. Trochę nielinijkowo, trochę trąci myszką, aż ciśnie się na usta

historiami o penerskim1 Łazarzu i Dębcu

popularne słowo na a. Wyplujmy je od razu. Ciągle mam przed

(a pewnie także Wildzie i Jeżycach), osia-

oczami podwórkowych piwoszy z holenderskiego dokumentu

dłyśmy na nieco bezdusznym i bezpłcio-

o rotterdamskim Crooswijku2, jednej z najbiedniejszych dzielnic

wym Górczynie. Dzielnicy cmentarzy, jak

miasta, a może nawet kraju. Pamiętam, jak rechotali na widok

dowiedziałam się później od rodowitych

młodych-kreatywnych, wzdychających nad autentycznością od-

poznaniaków. Może trochę nijako i ka-

rapanego sąsiedztwa. Ten śmiech był gorzki jak chmielowy tru-

wałek od centrum, ale co najważniejsze

nek. I trudno się dziwić. Taki piwosz patrzy na hipstera i już wie:

daleko od tych bram oszczanych, od tych

przyjdzie śmierć i będzie miała twoje oczy. Ale po kolei.

szarych ulic, gdzie wolność słowa i wy-

znania kończy się, kiedy owiniesz szyję

na kawę do lokalu. Do lokalu zupełnie dosłownie, bo nazywało

niewłaściwym szalikiem.

się to miejsce Lokal Wilda. Zacierałam już ręce, zakładając, że

Pamiętnego pierwszego dnia mój wildecki amant zaprosił mnie

Dopiero później, kiedy poznałam chło-

to mordownia i speluna, osiedlowy bar, w którym serwują kawę

paka z Wildy i umówiłam się na spotkanie

z fusami, względnie espresso przez x. A tu nic z tych rzeczy. W gło-

w tym obcym mi zupełnie kawałku miasta,

śnikach ulubione chłopaki z Manchesteru, w słoikach ciastka,

serce zatrzepotało w piersi. Oto przybysz-

suszone ziółka i herbaty, a już od progu blok czekoladowy, który

ka z przystanku Krauthofera wylądowała

tyle miał wspólnego ze smętnym, herbatnikowym wspomnieniem

w najczystszym, cortazarowskim realizmie

PRL-u, co ta młoda kawiarnia ze speluną.

magicznym.

Lokal Wilda to jedna z tych knajpek, które jak grzyby po desz-

Jest coś obrzydliwie kolonialnego w za-

czu wyrastają w ostatnich latach w penerskich, a może ex-pe-

chwycie dokarmionych mieszczuchów nad

nerskich dzielnicach Poznania. Pojawienie się tych miejsc jest jak

egzotyką niezżartych kapitalizmem ka-

papierek lakmusowy, najbardziej namacalny znak, że idzie nowe.

wałków świata. A jednak skalam się i po-

Jeżyce, Śródka, Wilda czy Łazarz coraz mniej przypominają dziel-

wzdycham chwilę nad Wildą, która – jak

nice, w których po zmroku stracić można ząb, dziewictwo, a może

człowiek, miejsce

życie. Do starych kamienic wprowadzają się nowi sąsiedzi. Coraz częściej na ulicy zaczyna pachnieć nie uryną, ale kawą.

I nie potrzeba wprawionego socjologa, żeby to przepoczwarzenie zdiagnozować.

Zdiagnozować albo zaszufladkować, bo gentryfikacja (a o niej tu mowa) to dwugłowy smok. Dla jednych błogosławieństwo, dla innych choroba, która trawi miejskie tkanki.

Ruth Glass, brytyjska socjolog o niemieckich korzeniach, ukuła to słowo już w latach 60., opisując stopniową inwazję zamożnej bohemy na robotnicze dzielni-

nie wpadną na kawę do nowej kawiarni

ce Londynu. Klasa średnia kolonizowała

na rogu ani nie kupią biologicznych bro-

Notting Hill i Islington, przywracając im

kułów w świeżo otwartym butiko-warzyw-

dawny blask, remontując zapyziałe kamie-

niaku. Powstrzymuje ich grubość portfela

nice, a jednocześnie wypierając biednych

i poczucie, że nie przystają do zmienia-

mieszkańców z miejsc, które do niedawna

jącej się dzielnicy. Nieswojo czują się na

były ich domem; miejsc, które tak zwani

ulicach, gdzie gentryfikacja wyszpachlo-

szanujący się obywatele przez lata omi-

wała wszystko, co inne i chropowate. Tę-

jali szerokim łukiem. Razem z wyparciem

sknią za osiedlową świetlicą, gdzie można

„rdzennych”3 mieszkańców bezpowrotnie

było zagrać w bingo i pomstują na napły-

zmieni się społeczny charakter dzielnicy

wających do dzielnicy yuppen (zgrabne

i pogłębią istniejące nierówności, proroczo

zholenderszczenie angielskiego yuppies),

ostrzegała Glass. Symboliczną i dosłowną

młodych-wykształconych-dobrze zara-

utratę miejsca, losing one’s place, przez

biających. Yuppies stali się dla tych ludzi

ubogich miejskich „autochtonów”, wiele

ucieleśnieniem gentryfikacji; bakfietsen,

lat później opisał szczegółowo jej kolega

rowery cargo, którymi yuppies śmigają

po fachu, Rowland Atkinson. W artykule

po mieście – ucieleśnieniem nowego stylu

o analogicznym tytule (Losing One’s Place)

życia.

Atkinson bierze pod lupę dwa australijskie

Czy jest coś złego w wożeniu dzieci

miasta, opisując nie tylko fizyczne wypar-

bakfietsem i przesiadywaniu w osiedlowej

cie biednych mieszkańców ze zgentryfi-

kawiarni? To byłoby za proste. Nie cho-

kowanych dzielnic, ale też poczucie wy-

dzi o krytykę kawiarnianego stylu życia,

obcowania wśród tych, którzy zostali. To

a o refleksję nad tym, jak nasze decyzje

symboliczne wyparcie jak na dłoni widać

i stosunek do miasta (i jego mieszkań-

też we wspomnianym dokumencie o miesz-

ców) karmią lub osłabiają głębsze pro-

kańcach rotterdamskiego Crooswijku. Oni

cesy. Nowi mieszkańcy gentryfikowanych dzielnic nie zawsze są bezpośrednim spiritus movens gentryfikacji (pytanie, co nim jest, musimy tym razem pominąć), ale to na ich barkach spoczywa odpowiedzialność za uszanowanie ducha tych miejsc i – przede wszystkim – nienaruszanie przestrzeni ludzi, którzy mieszkają tam od dawna. Amerykański dziennikarz Mike Higdon, zainspirowany książką Johna Schlichtmana Gentrifier, stworzył quiz pomagający określić „najeźdźcom” ich postawę wobec gentryfikowanej dzielnicy. Nazwałabym

tuu

#18

dobre życie

go roboczo rachunek sumienia hipstera. Schlichtman rozróżnia sześć możliwych postaw. Pierwszy typ, zdobywca, usiłuje przekształcić dzielnicę według własnej wizji. Łącznik wykorzystuje własne możliwości i sieć kontaktów, by „uzdrowić” dzielnicę, nierzadko odkrywając na końcu, że po drodze zatraciła wszystko, co 1 pener – według Słownika Języka Polskiego osoba stwarzająca zagrożenie, zbir. W ulicznym słowniku

go w niej pociągało. Konsument korzysta ze sklepów i restauracji w okolicy, przyciągając nowe przedsięwzięcia i – poprzez swo-

moich poznańskich znajomych to po prostu dres,

je wybory – przyczyniając się do znikania miejsc niemodnych.

osiedlowy osiłek, którego wolelibyśmy nie spotkać po

Konkurent walczy o miejsce w lokalnych organizacjach, wypie-

zmroku.

2 Crooswijk – do niedawna jedna z najbiedniejszych dzielnic Rotterdamu, w ostatnich latach z inicjatywy

rając osoby, które wcześniej nimi kierowały. Kapitalista inwestuje w nieruchomości w gentryfikowanej dzielnicy, wykorzystując jej

gminy poddawana procesowi intensywnej gentryfika-

potencjał do maksymalizowania zysków. Wreszcie kustosz trak-

cji. W ramach projektu rewitalizacji dzielnicy zburzono

tuje zmieniającą się dzielnicę jak muzeum, walcząc o zachowanie

wiele budynków i zastąpiono je nowym budownictwem, mającym przyciągnąć klasę średnią.

3 słowa „rdzenny” i „autochton” nie bez powodu zapi-

jej autentyczności, nie zawsze mając przy tym na uwadze dobro mieszkańców.

sałam w cudzysłowie. Ludzie, o których mowa, są tubyl-

cami tylko w zestawieniu z napływającą do dzielnicy

lub większe grzeszki. Podobnie jak młodzi-kreatywni z filmu

klasą średnią. Dzielnice, które zamieszkiwali przez lata, nie zawsze miały rodowód robotniczy, co oznacza, że

Każdy typ w katalogu Schlichtmana ma na sumieniu mniejsze

o Crooswijku – z jednej strony opiewają chropowatość rotter-

i oni są w pewnym sensie ludnością napływową.

damskiej terra incognita (dziewiczej i nieodkrytej z ich punktu

· Atkinson, R. (2015). Losing one’s place: Narratives of

kach. Nie stają się częścią dzielnicy – ich domy i modne kawiarnie

neighbourhood change, market injustice and symbolic

to enklawy w nieoswojonym świecie. Czy da się inaczej? Na

displacement. W: „Housing, Theory and Society” 32(4): 373–388. · Glass, R. (1964). „London: Aspects of Change”. London:

widzenia), z drugiej z przekąsem mówią o tutejszych i ich rozryw-

początek dobrze byłoby wyzbyć się kolonizatorskich zapędów.

Wykreślić ze słownika autentyczność i egzotykę. I nie próbować

MacGibbon & Kee.

naprawiać na siłę tego, czego nie do końca rozumiemy. Wiem,

· Higdon, M. (2019, 12 grudnia). You might be

co mówię, bo sama byłam do niedawna intruzem w odrapanym

a gentrifier if... Our quiz reveals if you're causing gentrification. W: „Reno Gazette-Journal”. Pobrano z: https://eu.rgj.com/story/life/2018/ 07/18/ new-book-gentrification-quiz/793659002/ · ‘Pener’. W: Słownik Języka Polskiego. Pobrano z: https://sjp.pl/pener · Pieters, C. (2018). „Crème de la Crooswijk”.

POW. Pobrano z: https://www.npo3.nl/ creme-de-la-crooswijk/02-04-2018/POW_03845023 · Urban Laboratory (bez daty). „Ruth Glass and Coining Gentrification”. Pobrano z: https://bartlett100. com/article/ruth-glass-and-coining-gentrification.html · Schlichtman, J.J, Patch, J. & Hill, M.L. (2017). „Gentrifier”. Toronto, Buffalo, London: University of Toronto Press

Zofia Jasiak, absolwentka filologii niderlandzkiej na UAM w Poznaniu i socjologii miasta na Uniwersytecie Erazma w Rotterdamie. W swojej pracy dyplomowej badałam gentryfikację haskiej dzielnicy Zeeheldenkwartier, w mieście urzędników, znanej jako dzielnica hippisów i miejskich aktywistów. W moich wywiadach rozmawiałam z ludźmi, którzy protestowali przeciwko wycinaniu drzew w latach 60., zakładali woonerfy w latach 70. i palili jointy z sąsiadami rockmanami. Dzisiaj z mieszanymi uczuciami patrzą na napływających do dzielnicy expatów [wysoko wykształconych migrantów] i młodych przedstawicieli klasy średniej.

64

człowiek, miejsce

sąsiedztwie.

Podczas tworzenia każdego numeru TUU wybieramy hasło, które ma nas prowadzić i inspirować. Tym razem postanowiliśmy zastanowić się, co dziś oznacza dobre życie. Czujemy, że następuje jakiegoś rodzaju przetasowanie. To, co było ważne jeszcze kilka miesięcy temu, dziś traci znaczenie.

Do tej pory w czołówce listy pragnień wielu z nas znajdowały się podróże i zwiedzanie świata. Pandemia postawiła znak zapytania nad naszymi turystycznymi planami.

O tym, jak będzie wyglądało podróżowanie przyszłości rozmawiamy z Kasią Jadaluk, współautorką podcastu i bloga „Dobra podróż”. tekst: Julita Mańczak foto: Jakub Rybicki

okolice zmian 66

człowiek, miejsce

To ciekawe, że wspominałaś o prze-

Kiedyś bardzo dużo podróżo-

tasowaniu wartości, o które zabiega-

wałam, aż do naszej redakcyjnej

my w życiu. Od dłuższego czasu mam

wyprawy na Spitsbergen z gla-

uczucie, że znajdujemy się w momen-

cjologiem Jakubem Małeckim.

cie przejścia. Coś się kończy, ale nowe

Ta wizyta była dla mnie punk-

jeszcze się nie zaczęło. Covid jeszcze

tem zwrotnym. Czułam, że moja

bardziej podkręcił tę sytuację i postawił

obecność zakłóca spokój dzikiej

na ostrzu noża. Długo zastanawiałam

przyrody. Pomyślałam, że może

się, jak podejść do podróży w obecnej

w ogóle nie powinno mnie tam

sytuacji. Wszystko wskazuje na to, że

być. Zdałam sobie też sprawę, że

dalsze wyprawy na dosyć długi czas zo-

wywieram wpływ nie tylko na

staną wstrzymane. To moment, w któ-

miejscu, ale i z daleka. Pandemia

rym zastanawiamy się nad tym, co dla

paradoksalnie trochę rozwiązała

nas ważne. W tym punkcie zwrotnym

problem, bo ograniczyła latanie.

rozmowa o podróżach jest idealną oka-

Zastanawiam się jednak, jakie

zją do określenia wartości, którymi bę-

rady można dać ludziom, którzy

dziemy się kierować, kiedy nadejdzie to

chcą podróżować, ale nie chcą

„nowe”. Już wiemy, że ciągła pogoń za

tego robić bezrefleksyjnie. Nad

zaskoczonych tym, ile Polska ma do za-

tym, żeby wszystko cały czas zwiększać,

czym powinni się zastanowić?

oferowania pod kątem turystyki. Jednak

rozszerzać, rozpędzać, eksploatować,

Cieszę się, że przywołałaś swój moment

realistycznie patrząc, kiedy sytuacja się

kończy się. Dobra podróż dla każde-

„zatrzymania”. Ja przeżyłam coś takiego

ustabilizuje, ludzie będą wciąż wyjeż-

go powinna być zgodna z jego zbiorem

na Kubie. Też pomyślałam, że nie po-

dżać „tam”, dalej, bo będą chcieli się

wartości. Jeśli jest dla nas ważne ogra-

winno mnie tam być. Każdemu przed

zresetować, oderwać od wszystkiego, co

niczanie wpływu na środowisko, dobra

wyjazdem dokądkolwiek polecam jasne

przytłaczało przez tyle miesięcy. Jasne,

podróż będzie wtedy, gdy uda nam się

określenie celu. Kiedy wybierałam się

że najlepiej by było, gdybyśmy zinten-

pozostawić jak najmniejszy ślad węglo-

gdzieś dalej, zawsze starałam się pobyć

syfikowali lokalne podróżowanie, najle-

wy. Jeśli zdecydujemy, że najważniejsza

w tym miejscu jak najdłużej, żeby za

piej rowerem lub piechotą (śmiech). Nie

jest relacja z drugim człowiekiem, to

miesiąc nie odczuwać potrzeby kolej-

sądzę jednak, byśmy byli w stanie tak

nieważne, dokąd dotrzemy, liczyć się

nego wylotu. Zatem warto nadać po-

szybko zmienić nasze przyzwyczajenia.

będzie poznawanie ludzi, którzy po-

dróży jakiś sens i cel. Z doświadczenia

Daleki, egzotyczny wyjazd, jako sym-

szerzą nasz światopogląd i otworzą na

wiem, że wydłużamy wówczas graty-

bol statusu wciąż pokutuje, ale powoli

nowe tematy. Dla każdego dobra podróż

fikację, jesteśmy bardziej nasyceni, bo

czuje się powiew zmian, szczególnie

będzie czymś innym, ale mam nadzieję,

nie łapiemy wszystkiego na oślep. Tak

wśród młodszych ludzi, którzy nie chcą

że będzie świadoma.

samo jest ze świadomym kupowaniem

wchodzić w konwenans tego, co trzeba,

ubrań – wybory dokonane w ten sposób

żeby się pokazać. Z drugiej strony tę

cieszą znacznie dłużej niż fast fashion.

grupę silnie motywuje i napędza m.in.

Instagram.

Czy sądzisz, że obecny czas w jakikolwiek sposób sprawi, może

Czym zajmuje się Fundacja Mo-

nawet już sprawił, że lokalne po-

dern Tourism Center? Czy ma już

dróżowanie stanie się interesują-

odpowiedź na to, jak może wyglą-

cą alternatywą dla egzotycznych

tuu

#18

dać podróżowanie przyszłości?

Celem Fundacji jest podnoszenie świa-

wypraw?

Już obserwujemy to zjawisko w ramach

domości na temat wpływu podróżowa-

działalności Fundacji Modern Tourism

nia na świat i konkretną społeczność.

Center, którą założyliśmy tego lata

Nie jesteśmy oderwani w kosmosie, tyl-

z Kubą Rybickim i Bartkiem Szaro.

ko lądujemy w danym miejscu, w któ-

Nie wiem, na ile ten wzmożony ruch

rym występują określone zależności.

podróży „tuu” się utrzyma. Wydaje mi

Możemy ten świat wspierać albo prze-

się, że obecny czas może być motorem

ciwnie – działać na jego niekorzyść.

zmiany. W tym roku wielu z nas było

W ramach naszej działalności chcemy

dobre życie

68 

edukować również podmioty, które re-

społeczność i środowisko. Dla-

klamują swoje regiony albo usługi tu-

tego wasza misja edukowania nie

rystyczne. To one kreślą sposób, w jaki

tylko turysty, ale i biura, które

odbieramy dane miejsce i wyznacza-

tworzy dla niego ofertę, wydaje

ją kierunki pożądania. Sposób, w jaki

mi się szczególnie ważna.

biura podróży pokazują np. Afrykę jest

Działanie na tych dwóch platformach

naprawdę zadziwiający. Są to zazwyczaj

sprawia, że osoby wyjeżdżające wyma-

obrazki, zdjęcia czarnoskórych osób

gają, ale druga strona jest na to przy-

ubranych, albo raczej przebranych,

gotowana. Wierzymy, że praca zarówno

w tradycyjne stroje. Podczas gdy Euro-

z biurami podróży, jak i z konsumenta-

pa w większości wypadków pokazywa-

mi, przyniesie coś dobrego. Wiemy, że

na jest przez miejsca. Mogłoby się wy-

all inclusive w kolosalny sposób wpływa

dawać, że to tylko zdjęcia promocyjne,

na lokalne społeczności. Ten sposób

ale w ten sposób kształtuje się zbiorowa

podróżowania właściwie „zjadł” Wyspy

świadomość lub nieświadomość, kulty-

Kanaryjskie – tam zaczęły się pierwsze

wowane lub obalane są krzywdzące ste-

wyjazdy w tym trybie. W poszukiwaniu

reotypy. W dalszych planach Fundacji

nowego all inclusive przeniósł się na

mamy również inicjowanie zmian le-

Karaiby i tam zaczął przeżuwać ludzi

gislacyjnych. Potrzebne są podstawowe, proste rozwiązania, jak choćby ulgi podatkowe dla podmiotów, które spełniają kryteria zrównoważonego

rozwoju.

Takie narzędzia mobilizują nieprzekonanych do działania, bo szczerze mówiąc, trochę nie mamy czasu na mozolne przekonywanie, szczególnie w temacie ochrony środowiska. Odpowia-

i środowisko. Doszliśmy do momentu,

dając na drugą część twojego pytania,

w którym miejscowi nie mogą wejść

czym może być nowoczesne podróżo-

na plażę, bo hotele sobie tego nie ży-

wanie, mam nadzieję, że będzie przede

czą. Kraje przestają należeć do ludzi,

wszystkim świadome. Skupione na tym,

a największe prawa mają zagraniczne

żeby w czasie naszych podróży nie eks-

korporacje zarządzające ekskluzywny-

ploatować ani środowiska, ani ludzi.

mi hotelami.

Myślę, że często nawet nie zda-

Obawiam się, że wielu turystów

jemy sobie sprawy z tego, jak

wciąż sądzi, że swoją wizytą i wy-

bardzo przesadne i szkodliwe są

danymi pieniędzmi wspierają lo-

nasze oczekiwania wobec waka-

tuu

kalne wspólnoty.

cyjnych destynacji i zamieszku-

Tymczasem system all inclusive dzia-

jących je ludzi. Zapewne w więk-

ła tak, aby goście wydali wszystko na

szości nie mamy złych intencji,

miejscu, na terenie hotelu, a zysk czer-

ale przecież „jesteśmy na waka-

pie wyłącznie właściciel. Na Karaibach

cjach, to się nam należy”. Brak

miejscowa ludność zatrudniana jest za

nam świadomości, że każdy nasz

najniższe stawki. Najwyższy czas zmie-

wybór ma wpływ na lokalną

nić system turystyki w tamtym rejonie.

#18

dobre życie

Czy sądzisz, że zawsze istnieje

Jeszcze trzy lata temu nie potrafiłabym

alternatywa dla tych utartych

odpowiedzieć na to pytanie i pewnie

ścieżek?

stwierdziłabym, że ta podróż jest jeszcze

Oczywiście, ale tutaj pojawia się pro-

przede mną. Dwa i pół roku temu wy-

blem, ponieważ najbardziej oczywistą

braliśmy się z Kubą rowerami na Ałtaj.

alternatywą jest wyjazd samodzielny,

Wyjazd był kwintesencją tego, czego

podczas którego to ty decydujesz, gdzie

szukam w podróżach. Trzy miesiące

mieszkasz, jesz i wydajesz swoje pie-

przed wyjazdem zaczęliśmy planować

niądze. W czasie naszej miesięcznej

wyprawę. Byłam niesamowicie pod-

wizyty na Kubie przejechaliśmy przez

ekscytowana, nakreśliłam trasę przez

środek wyspy rowerami. Przemierza-

cały Ałtaj, Chiny, Rosję, Kazachstan –

liśmy głównie tereny rolnicze, gdzie

chciałam wycisnąć wszystko, co się da.

mogliśmy zobaczyć, jak wygląda życie

Po tygodniu przemyśleń ograniczyliśmy

miejscowej ludności. To był pierwszy

nasz szczegółowy plan tylko do teryto-

wyjazd, na którym zdecydowałam, że

rium Rosji. Dojechaliśmy na miejsce,

będziemy spali wyłącznie w domach,

pod Nowosybirsk. Tam, dzięki plat-

w których można wynająć pokój. Bar-

formie Warmshowers (rodzaj couchsur-

dzo zależało mi na tym, żeby moje pie-

fingu dla rowerzystów), nocowaliśmy

niądze trafiły do konkretnych ludzi.

u człowieka, który bardzo dobrze zna

Przy samodzielnie zaplanowanym wy-

Ałtaj. Pogadaliśmy o naszej trasie i oka-

jeździe można mieć pozytywny wpływ

zało się, że mój plan był zupełnie bez

i nawet w ramach danego systemu zo-

sensu, bo nie uwzględnia tego, co w re-

stawić po sobie pozytywny ślad. Oczy-

jonie najważniejsze. Po dwóch dniach

wiście to wymaga od nas więcej wysił-

wyruszyliśmy więc na zupełnie inną

ku, na który nie każdy ma czas i energię

wyprawę. Po raz pierwszy nie zabrałam

albo nawet ochotę. Chociaż, jeśli komuś

licznika, dzięki czemu mogłam się de-

temat leży na sercu, to na pewno teraz

lektować tym, co dookoła, a nie tym,

jest dobry czas, żeby przemyśleć swoje

ile kilometrów przejechałam. Skupiłam

przyszłe kroki.

się na tym, żeby jak najwięcej rozmawiać z ludźmi i przyjmować to, co się

Podróżami zajmujesz się już wła-

dzieje wokół mnie. Zaowocowało to

ściwie zawodowo. Rowerem prze-

kilkoma bardzo ciekawymi spotkaniami

mierzyłaś, m.in. Bałkany i Kubę.

i niesamowitym spokojem. Zwolnienie

Czy mogłabyś podzielić się wspo-

tempa pozwoliło mi przeżywać w pełni

mnieniem, scenariuszem dobrej,

otaczającą naturę. Wróciłam wyciszona

a może nawet idealnej podróży?

i szczęśliwa. To szczęście trwało jeszcze miesiąc po powrocie, a zadowolenie z wyprawy trwa do dziś.

dobrapodroz.pl moderntourism.center 70

człowiek, miejsce

72 

dobre życie to spójność tekst: Katarzyna Poniecka foto: Agata Ożarowska

To intencjonalne dążenie do tego, aby

zawód. Ta ceramiczna przygoda trwa

wciąż pozostawać w mocy działania

w oparciu o moją edukację, doświadcze-

zgodnie z sercem i autentycznością. To

nie, inspirujące podróże i ciągłą chęć by-

kreacja i śmiałe przetwarzanie potencja-

cia niezależną – dla siebie i mojej rodziny.

łów oraz materii.

Niesamowite, jak bardzo życie zwraca

ważne dla nas wartości, jeśli tylko się w ich

Nie jestem mistrzem verbum, zarówno

pisanego, jak i mówionego. Za to kocham

stronę czytelnie kierujemy.

potencjał glinianej bryły, ciężkiej, nieregu-

larnej i plastycznej. Widzę w tym analogię

na pracę. To wszystko ideowo jest w moim

do trudu i możliwości, które stawia przed

życiu bardzo spójne. Jedynym proble-

nami codzienność.

mem bywa wyważenie, ile uwagi potrze-

Materię tej pierwotnie osadowej ska-

buje każda strefa w danym momencie.

ły, tak samo jak materię dni, staramy się

Nie przeleję z pustego moim dzieciom

formować w coś wartościowego dla siebie,

i uczniom, dlatego priorytetyzuję.

dla innych... z różnym skutkiem.

Czas na trening, sensowne jedzenie,

Myślę, że dobre życie polega właśnie na

emocje, edukację, czytanie i całą krzą-

tym. Na głębokim uświadomieniu sobie

taninę codzienności. Udało mi się spiąć

wolności do formowania życia „po swo-

to wszystko wokół tego, co lubię. To jest

jemu”, dla siebie i innych. Forma, którą

dobre i radosne życie, nawet jeśli czasem

próbujemy wydobyć z nieczytelnej masy

mniej stabilne.

gliny, nie istnieje finalnie w próżni. Zwykle

znajduje swój użytkowy i estetyczny kon-

nietracenia barometru spójności albo wy-

tekst. Podobnie jest z procesem, który mnie

ciągnięcia go z piwnicy serca.

pochłania. Pielęgnuję swoją rzemieślniczą

intymność, ale potrzebuję człowieka.

liwości są jak glina. Czasem staje się suchą

Dlatego po dniu spędzonym w ciszy

bryłą, ale wciąż z potencjałem. Trzeba ją

mojej pracowni zawsze z radością i ekscy-

porąbać, wymoczyć i wyrobić na nowo.

tacją wyczekuję warsztatowiczów. Nawet

Ciężka robota, ale co w życiu nie wyma-

po tylu latach czuję stres i niewiadomą

ga pracy? Jednak wysiłek nabiera innego

przed spotkaniem. Uwielbiam to!

wyrazu, jeśli podejmujesz go spójnie ze

swoimi wartościami. Jeśli widzisz, że to

Mam wielkie szczęście, ponieważ szyb-

ko znalazłam w życiu to, co kocham. Dzięki uporowi i konsekwencji uczyniłam z tego

tuu

#18

dobre życie

Czas dla dzieci, czas dla siebie i czas

Życzę każdemu i sobie, w wieku 40 lat,

W końcu plastyczność życia i jego moż-

twoja forma.

Katarzyna Poniecka, ceramik i kulturoznawca. Zalożycielka Glinianej Kuli, pracowni oraz miejsca spotkań wokół kultury i sztuki. Inspiruje się tradycyjną estetyką japońską oraz, tym, co powstaje na styku natury i kultury. Tworzy ceramikę organiczną, użytkową i eksperymentalną (Poniecka.

Ceramics). Wzmacnia ją surowy krajobraz, a podróże i spotkania z ludźmi budują tak samo jak uważne spojrzenia synów na to, co robi.

glinianakula.pl 74

człowiek, myśl

tuu

#18

dobre życie

Korki

zdrowie rodzina Rodzina, zdrowie i opieka Opatrzności –

Krystian

zawsze to czułem.

Floki

opieka

Kuchnia to dla mnie najważniejsze miejsce. I ulubione. To „serce domu”, w którym zbieramy się razem, jesteśmy, rozmawiamy, żartujemy, snujemy plany, doradzamy sobie nawzajem, podejmujemy decyzje i oczywiście JEMY. Kuchnia to miejsce, w którym spędzam mnóstwo czasu, przygotowując sporo dobrego jedzenia, bo lubimy jeść. Uwielbiam gotować, uwielbiam karmić bliskich i uwielbiam, gdy to co robię, im smakuje.

tekst & foto: Aleksandra Kopczyńska

dobre życie od kuchni W ciągu tygodnia, gdy jest praca, szkoła,

dopełnia wielki dzban herbaty. Po śnia-

Antek (8 l.) to mój najwierniejszy kulinar-

uczelnia i sporo dodatkowych zajęć, sta-

daniu pijemy kawę i jeśli jest, jemy domo-

ny pomocnik, bo praktycznie wychował się

ramy się spotkać przy późnym obiedzie.

we ciasto. Weekendowe poranki są u nas

w kuchni. Miał pewnie ze 2 lata, gdy robił

Czasem wychodzi nam to lepiej, czasem

naprawdę bardzo długie.

ze mną pierogi. Ja lepiłam, a Antek w tym

gorzej, ale na szczęście mamy weekendy,

Jest nas pięcioro i mamy różne gusta ku-

czasie bawił się kawałkiem pierogowego

a weekendy są u nas „święte”. Weekend to

linarne, chociaż są dania, które uwielbiamy

ciasta, lepiąc z niego najróżniejsze przed-

czas, w którym staramy

wszyscy. Należą do nich carbona-

mioty. Wspomina to do dzisiaj. Po powro-

się nadrobić tygodnio-

ra i domowe hamburgery, a najlep-

cie ze szkoły potrafi zapytać, czy nie upie-

wy pośpiech i mijanie się.

sze robi Tomek, mój mąż, który się

czemy dzisiaj czegoś dobrego. Oczywiście

Wówczas najważniejsze

w tym wyspecjalizował. Ja rzadko

pieczemy. Moją największą kulinarną mi-

są wspólne śniadania.

się za nie zabieram, bo wiadomo,

łością są ciastka, które lubię piec późnym

Większość z nas lubi pospać do późna,

że „tata robi najlepsze”. Łukasz (21 l.), któ-

wieczorem, gdy w domu jest już spokojniej.

więc siadamy do stołu o 11 czy 12. Punktem

ry tydzień temu się wyprowadził (mówi, że

Włączam sobie ulubioną muzykę i zabie-

obowiązkowym jest jajecznica. Dla tych,

na weekendy będzie przyjeżdżał, żeby się

ram się do pracy. Nieustannie zachwyca

którzy lubią zielone, ze szczypiorkiem. Do

najeść), lubi poeksperymentować z kuchnią

mnie to, że z połączenia zwykłego masła,

tego chleb żytni na zakwasie, od święta

azjatycką. Na początku roku dwa miesią-

cukru i mąki wychodzą takie cuda. Są nie

bagietka z francuskiej piekarni, jakiś do-

ce spędził na stypendium w Hiszpanii i tam

tylko pyszne, ale też piękne, bo staram się

mowy humus, ulubiona konfitura z czerwo-

podszkolił się kulinarnie. Było mi bardzo

dbać o każdy szczegół. Lubię bawić się ich

nej cebuli z porto, owcze sery z wielkopol-

miło, gdy dzwonił do mnie z pyta-

formą, strukturą i kolo-

skiego gospodarstwa, prosciutto, wiosną

niami czy wątpliwościami związany-

rem, korzystając z naj-

rzodkiewki, latem pomidory w różnych ko-

mi z gotowaniem. Maja (17 l.), podej-

różniejszych dodatków.

lorach, a zimą kiszone ogórki. Często jest

muje wyzwania, do których ja bym

Obdarowuję nimi bli-

jeszcze coś na słodko: owsianka, banano-

nie stanęła. Piecze piękne torty, nie-

skich i znajomych, wrę-

we placuszki, pankejki czy crepes, czyli cie-

zwykle czaso- i pracochłonne ciasta oraz

czając im wielki słój wypełniony tymi sło-

niutkie francuskie naleśniki. Do tego obo-

robi najlepsze na świecie tiramisu. Tomek,

dyczami. Gdy widzę ich zachwyt, który

wiązkowo syrop klonowy, świeże owoce

wielki fan tego deseru, zamawia go w róż-

wzrasta wraz z liczbą zjedzonych ciastek,

w sezonie, a poza nim te ze słoików, któ-

nych miejscach świata i jeszcze nie jadł

myślę o założeniu maleńkiej cukierni, ale

re zaprawiam latem i jesienią. Całości

lepszego od tego zrobionego przez Maję.

to jeszcze myśl nieuczesana. Czas pokaże.

78

człowiek, miejsce

bardzo kruche i bardzo maślane ciasteczka

ciasto się klei. Piec 9-10 minut w temperaturze 200 st.

Jeśli ktoś ma ochotę na różowy lu-

czas przygotowania: ok. 10 min.,

kier, to trzeba wymieszać w misce nie-

czas chłodzenia: 1 godzina,

co cukru pudru z gorącą wodą i dodać

czas pieczenia: 9-10 min.

odrobinę soku malinowego, tak aby uzyskać odpowiednią konsystencję. Lu-

Składniki

kier nie powinien być zbyt gęsty, bo

• 250 g zimnego masła

się ciężko nakłada, ani zbyt rzadki, bo

• 40 dkg mąki

spływa.

(u mnie biała orkiszowa) • 20 dkg cukru pudru (u mnie zmielony trzcinowy) • 3 żółtka

Aleksandra Kopczyńska, od 2013 roku prowadzę blog „Dziękuję, nie gotuję”, który stworzyłam „dla kulinarnych niepasjonatów”, czyli osób, które

• 1 łyżka gęstej śmietany

nie chcą gotować, nie potrafią, ale z różnych względów muszą. Publikuję na nim proste i szybkie

(u mnie 18% szczecinecka)

w przygotowaniu dania, które sama robię w domu i podaję bliskim. Próbuję pokazać, że gotowanie

Przygotowanie Z mąki urobić kopczyk. Wrzucić wszystkie składniki, w tym zimne, posiekane masło. Wszystko jeszcze posiekać no-

naprawdę może być proste i niewiele trzeba, żeby dobrze zjeść. Wystarczy kilka składników, najlepiej sezonowych, żeby przygotować pyszne śniadanie, obiad czy ciasto.

dziekujeniegotuje.pl

żem i szybko zarobić ciasto, najlepiej zimnymi dłońmi (to nie żart). Można też, tak jak ja, użyć miksera i wszystko po prostu w nim wymieszać. Schłodzić w lodówce przez godzinę. Odrywać kawałki ciasta, trochę je ogrzać i rozwałkować, podsypując nieco mąką jeśli tuu

#18

dobre życie

Nasz powrót z Indii nie był już beztroski. Gazety i telewizja krzyczały, że Europejczycy przywieźli do Indii wirusa – mogliśmy stać się ofiarami strachu Hindusów (zalęknionych tak samo jak cały świat), którzy dotąd byli uczynni, uprzejmi, uśmiechnięci, zatroskani o nasze wygody i komfort. Wracaliśmy do Polski ostatnim lotem, 20 marca, w ramach programu rządowego.

W oczekiwaniu na wylot, dla żartów rozważaliśmy nawet podróż pieszą. Przyglądając się szlakom, zastanawialiśmy się, czy lepiej iść nad Morzem Kaspijskim przez Pakistan, Afganistan, Turkmenistan, Kazachstan i wreszcie Rosję, czy też dołem, pod Morzem Kaspijskim dotrzeć do Iranu, by następnie przez Turcję dobić jakoś do Europy.

tekst & ilustracje: Światosława Sadowska foto: Jerzy Sadowski

pandemimio

czyli...

wewnątrz / zewnątrz Projekt pandemiczny został nazwany tro-

Z sytuacji skupienia na sobie, na wła-

chę po fakcie. Wcześniej mówiliśmy o nim

snych przeżyciach i niepokojach, płynnie

„wewnątrz/zewnątrz”, bo uznaliśmy, że

przeszliśmy do tego co na zewnątrz. I to

dom jest miejscem niekończącej się inspi-

dawało prawdziwą ulgę. Z pandemicznej

racji. Na samym początku naszej dwu-

izolacji płynęło też wiele innych wniosków.

tygodniowej kwarantanny – codziennie

Młodsi od nas bezboleśnie serfują w wir-

potwierdzanej przez selfie w aplikacji te-

tualiach, dla nich działania w przestrzeni

lefonu i dodatkowo przez policyjny pa-

internetowej warto kontynuować nawet po

trol, pełen troski i sympatii – trochę dla

pandemii. A jednak żywy kontakt z artystą,

żartu, a trochę z rozpaczy przed niewia-

sztuka żywa i realna publiczność to dla

domą, zaczęliśmy sobie robić zdjęcia. In-

większości naszych przyjaciół i znajomych

spirowaliśmy się malarstwem holender-

podstawa przeżycia prawdziwych emocji.

skim, a w szczególności olejnym obrazem Jana van Eycka z 1434 roku, który dla miłośników sztuki jest jak ikona. Para stoi w uroczystych szatach we wnętrzu swojego mieszkania i jest czystą pochwałą, umiłowaniem domowego życia, choć w istocie jest to scena zaślubin.

tuu

#18

dobre życie

Bezpośredni odbiór stał się ważniejszy niż przed pandemią, czego sobie początkowo nie uświadamialiśmy. Możliwość wyjścia z domu stała się niemal świętem. Dezynfekcja, maski, rękawiczki – to wszystko drobiazg, jeśli tylko możemy być w grupie odbiorców, w tej specyficznej atmosferze spotkania. Dzięki tej sytuacji poznaliśmy ponownie i doceniliśmy bardziej dar kultury, nad którym do tej pory za wiele się nie zastanawialiśmy. Wszystko przecież działo się „samo”, a wydarzeń było tak wiele, że nie nadążaliśmy ich konsumować. Przez brak bezpośredniego kontaktu doznaliśmy braku emocji związanych ze sztuką, ze spotkaniami. Pozostały książki, Netflix i internet. Choć pojemność tego worka jest nieogarniona, to szybko nastąpił przesyt, a nawet odrzut. W opcjach do wyboru pozostała, na szczęście, niezawodna natura. Rodząca się zieleń, hałas ptaków – cała przyroda, która nawet zapracowanym i niewrażliwym przynosi świeży powiew. Na szczęście natura wokół nas skutecznie wciągnęła nas w wir akcji – odrodzenie.

Obserwacje trochę z konieczności, a trochę dla zapomnienia wprowadziły nas w narrację, że „wszystko będzie dobrze”: drzewa znów się zazielenią, kwiaty zakwitną, może później, ale jednak. Obserwacja procesów dziejących się za oknem domu przywróciła nas naszemu ogrodowi, usadziła w domu, wyłączyła z codziennego pędu, z rutynowego kołowrotka. To dawało nadzieję, wytchnienie i uspokajało nerwowe pytania w głowie:„co teraz z nami będzie?”.

Od lat mój umysł zajmuje metoda

płodozmianu, więc odpowiadam sobie sama na pytanie, jak robić sztukę? Ja robię wszędzie i pomiędzy wszystkim innym, w każdej szczelinie między życiowymi zadaniami. Niczym wspaniałe kintsugi – japońska technika naprawiania pobitej ceramiki złotymi spoinami, ucząca, jak doceniać przedmioty stare i niedoskonałe.

tuu

#18

dobre życie

Tego, co „pomiędzy” jest właściwie więcej i nie chodzi o ozdabianie życia, a raczej o znajdowanie nowych zbiorów, sensów, połączeń i znaczeń. Kolory, światło, nowe wątki, nieustannie składają się na kompozycje życia, które układamy już w tej chwili z całą świadomością i namaszczeniem. Tak jak złota żyła kintsugi spaja ze sobą kruche elementy i pozwala ogarniać chaos, wypełnić ubytki i pustkę.

Wypakuję zmywarkę, napiszę wiersz, ugo-

tuję zupę, rozłożę papiery akwarelowe – zrobię próbę koloru, mam pewne przeczucie, co znajdzie się w naszym magazynie, zrobię ciastka, w następnym podejściu dokończę akwarelę, nadam jej znaczenie, a może będzie tylko tłem dla rysunku lub dopełni kolaż.

Bo cała nasza egzystencja jest kolażem, na którym sklejam tylko pozornie niepasujące do siebie elementy. Tak jak w życiu każdego człowieka – lawirowanie między tym wymarzonym i tym banalnym – i to jest wyzwanie.

Zatem jeśli prasowanie, to przy specjalnie wybranej muzyce, najlepiej z miłym widokiem z okna, idealnie, gdy na ogród. Jeśli nie prasowanie – szukamy dalej.

88

człowiek, miejsce, myśl

tuu

#18

dobre życie

90

człowiek, miejsce, myśl

tuu

#18

dobre życie

92

człowiek, miejsce, myśl

Płodozmian działa też w naturze, nawet stojącym przez lata lesie. Po 13 latach obserwacji widzimy, że drzewa oczywiście są ponad „to” – jak konstrukcja katedry, która delikatnym prześwitem chroni wszystko co poniżej. Drzewa regulują dostęp do światła wszystkim piętrom leśnej struktury, aż po grunt. Tam, przy pomocy zwierząt, jagody, grzyby, polanki ziół, delikatnie, niewidocznym ruchem, przemieszczają się w ulubionych kierunkach, zaprzyjaźniając się po drodze ze sprzyjającymi sobie gatunkami. Ostatecznie osiadają tam, gdzie jest najlepsza do indywidualnego rozwoju atmosfera.

Bałagan życia układam w ulubione wzory, których nigdy nie powtarzam. I nawet nie w tym rzecz żeby, się nie nudzić, ale codziennie jest tak dużo nowych bodźców, że nie sposób nie zauważać nowych możliwości połączeń, harmonii, smaków.

A wszystko regulują naturalny rytm Ziemi, pór roku, dnia, cykl wzrostu i dojrzewania, które uzupełniają i przeplatają się z naszym własnym istnieniem, nie tylko metaforycznie, ale i dosłownie.

tuu

#18

dobre życie

TUU #18 okładka: Światosława Sadowska Jerzy Sadowski layout: Justyna Krüger Jerzy Sadowski korekta: Joanna Szymkowiak wydawca: Fundacja TUU ul. Zmartwychwstańców 11/2 61-501 Poznań redakcja@tuumagazyn.pl magazyn on-line: tuumagazyn.pl issu.com/tuumagazyn social media: fb.com/tuumagazyn IG: tuumagazyn Redaktor Naczelna: Julita Mańczak julita@tuumagazyn.pl Redaktor Prowadząca: Światosława Sadowska slawka@tuumagazyn.pl Dyrektor Kreatywny: Jerzy Sadowski jerzy@tuumagazyn.pl Dyrektor Artystyczna: Justyna Krüger justyna@tuumagazyn.pl Manager Projektów Wyjątkowych Zofia Flejsierowicz zofia@tuumagazyn.pl Współtwórcy: Zofia Jasiak Weronika Jaźwińska Przemysław Jędrowski Gabriel Kaczmarek Aleksandra Kopczyńska Damian Nowicki Aleksandra Podżorska Katarzyna Poniecka Anna Przybylska Katarzyna Smoczyńska Zuzanna Tokarska Natalia Tułacz Marcin Wojdak Magazyn TUU ukazuje się cztery razy w roku Redakcja zastrzega sobie prawo do skrótów i redakcyjnego opracowania tekstów przyjętych do publikacji. Redakcja nie odpowiada za treść materiałów reklamowych i promocyjnych Wydrukowano w drukarni VMG Print sp. z o. o.

Projekt dofinansowany przez:

Megi