trots schooljaar 2023-2024 | primair en speciaal onderwijs by Cito

2023-2024

cito.nl/trots

p rimair en speciaal o nderwijs

Het pad naar geluk

‘Is opleidingsniveau een criterium, of zit succes in gelukkig zijn?’

Wanneer toets je op papier en wanneer digitaal?

Inclusief poster met tips & tops van de leerlingenraad voor ouders en leerkrachten

Trots op Leerling in beeld!

Trots op ons leerlingvolgsysteem

We zijn trots op ons nieuwe leerlingvolgsysteem Leerling in beeld en dat vieren we graag met jullie!

Deze Trots staat in het teken van het LVS van Cito. Al 55 jaar maken we met hart en ziel toetsen en examens. Samen met jullie hebben we een mooi nieuw volgsysteem kunnen ontwikkelen om de groei van elke leerling zichtbaar te maken. Leerling in beeld wordt aan het begin van schooljaar 2023-2024 door al meer dan 4000 scholen gebruikt, waar we heel blij mee zijn! In het vorige schooljaar hebben we al veel nieuwe gebruikers mogen spreken. Een aantal van deze verhalen lees je terug in dit magazine. Vanaf februari 2024 mogen scholen de nieuwe Leerling in beeld-doorstroomtoets afnemen, gaan jouw leerlingen deze ook maken?

po

Vol inspiratie, informatie en verhalen die wij met gepaste trots delen.

Het onderwijs zit vol met verhalen, dat maak ik dagelijks mee. In januari ben ik gestart als voorzitter van de Raad van Bestuur van Cito. Cito was voor mij niet nieuw. Al in 2006 kwam ik er binnen als stagiair vanuit Onderwijskunde. Ik heb er vele jaren als onderzoeker mogen werken en leren en later ook bij de innovatieafdeling (CitoLab). En sinds januari ben ik dus de ‘eindbaas’.

Als je directeur van Cito wordt, dan gebeurt er wel iets. Iedereen kent Cito én heeft er een mening over. En misschien is dat terecht. Want onze toetsen en examens hebben veel impact op de levens van kinderen, hun ouders en leerkrachten op scholen. Tegelijkertijd zijn toetsen maar een klein onderdeel van het onderwijs. Ik hoop altijd dat de meeste aandacht in het onderwijs uitgaat naar het leren zelf en het stimuleren daarvan. Het is namelijk nog steeds zo dat vaker meten op zichzelf niet leidt tot een grotere vaardigheid. Of anders gezegd, door iets vaker te wegen, wordt het niet vanzelf ook zwaarder.

Het klinkt misschien gek vanuit mijn positie, maar ik gun het onderwijs dan ook dat je in de klas niet elke dag bezig hoeft te zijn met toetsen. Sterker nog, het mag vaak wel wat minder en het mag soms ook wel minder belangrijk zijn. Ik ontken niet dat het belangrijk is, maar ik heb ook het gevoel dat we de afgelopen jaren soms te ver zijn doorgeschoten. Daar ligt ook een rol voor ons als Cito.

Terwijl ik hoop dat jullie op school niet elke dag bezig zijn met toetsen, is dat voor ons anders. Wij werken dagelijks met veel plezier aan onze toetsen, meetinstrumenten en examens. Het maakt ook dat we als geen ander weten dat toetsen altijd ondersteunend moeten zijn aan leren. Een toets is een hulpmiddel om het leren zichtbaar te maken. Dit inzicht kan vertrouwen geven om een volgende stap te zetten. Voor leerkrachten om te bepalen of er een interventie nodig is, maar steeds vaker ook voor leerlingen om zelf hun vervolgstappen mede vorm te geven.

In de aankomende tijd zullen we ons nog meer richten op het zichtbaar maken van leren. Bijvoorbeeld door het introduceren van een doorstroomtoets bij Leerling in beeld. Maar ook door nog beter te kijken naar hoe onze rapportages kunnen bijdragen aan het vergroten van vertrouwen. Voor jou als onderwijsprofessional, als het gaat over het nemen en uitleggen van beslissingen over leerlingen, maar juist ook voor de leerlingen zelf. Ik geloof namelijk sterk dat vertrouwen een belangrijke basis vormt voor leren. En kinderen helpen om te leren, dat is toch waar we ons dagelijks met hart en ziel voor inzetten?

Saskia Wools

voorzitter Raad van Bestuur

Nu de zomervakantie echt voorbij is, merken we allemaal dat de drukte van het dagelijkse leven weer terug is. Wat fijn dat je ondanks deze drukke tijden ruimte hebt gevonden om door deze nieuwe editie van Trots te bladeren.

Deze onderwijsprofessionals werken al met Leerling in beeld

“Leerling in beeld geeft een mooi totaalplaatje van het kind, naast onze eigen bevindingen”

Miranda Drubbel, directeur basisschool De Buizerd

“Mijn collega’s en ik zijn tevreden over de toetsen en de analysemogelijkheden”

Hante Visser, ib’er Archipelschool

“De nieuwe toetsen zien er aantrekkelijk en aansprekend uit”

Lieke van Nistelrooij, ib’er basisschool Hertogin Johanna V

“Mijn indruk is dat Cito erin is geslaagd om het voor de gebruiker zo prettig en werkbaar mogelijk te maken”

Janine Deckers, Laura Einöther en Ineke Luyten, beleidsadviseur, onderwijsadviseur en ib’er bij bestuur MOVARE Lees en bekijk deze en meer ervaringen via cito.nl/schoolervaringen of scan de QR-code.

inhoud in dit nummer

Wanneer toets je op papier en wanneer digitaal?

Rt’er Angela Geers is blij met Leerling in beeld. Basisschool De Grebbe, waar Angela werkzaam is, heeft op dit moment 207 leerlingen. Voor de meesten is Nederlands de tweede taal.

Waardevolle tips & tops van de leerlingenraad van OBS de Groeiplaneet

Waarom is productontwikkelaar Alma trots op ons instrument Sociaalemotioneel functioneren?

Waar is onderwijsassistent en pedagogisch medewerker Mart trots op?

Lees het interview met ib’er Marjan over ons instrument Sociaalemotioneel functioneren.

Het pad naar geluk

‘Hoe meet je succes?’

Een column van directeur Gijs

trots is een magazine van Cito BV Fotografie: Gijs Versteeg Contact

026 - 352 11 11

trots@cito.nl

Tijdlijn van ons LVS Bekijk hoe we door de jaren heen groeien.

17 15

? 19

Tijdlijn van ons LVS

Wist je dat we in 1991 al ons eerste leerlingvolgsysteem introduceerden in het primair onderwijs? En dat de eerste Citotoets al in 1968 werd gemaakt? Neem een kijkje in de geschiedenis van onze toetsen voor het primair onderwijs en kijk alvast vooruit naar wat er nog aankomt. Cito gelooft in een wereld waarin iedereen een eerlijke kans krijgt om zich te ontwikkelen. Daarom maken wij leren zichtbaar. Zodat jij en je leerlingen met vertrouwen de volgende stap kunnen zetten.

in beeld geeft ouders

Basisschool De Grebbe (Bergen op Zoom) heeft veel leerlingen die in het buitenland zijn geboren of ouders hebben die uit een ander land komen. Sinds dit schooljaar gebruikt de school in groep 3 t/m 8 Leerling in beeld. Rt’er Angela Geers is blij met dit leerlingvolgsysteem. De toetsen zijn minder talig, de rapportages zijn voor ouders veel duidelijker en de werkdruk voor leerkrachten vermindert.

Basisschool De Grebbe heeft op dit moment 207 leerlingen. Voor de meesten is Nederlands de tweede taal. Angela Geers legt uit: “We hebben bijvoorbeeld veel asielzoekers en vluchtelingen. Om de kinderen een eerlijke kans te bieden, hebben we een heel sterk taal- en rekenaanbod. Zowel in de les als daarbuiten. Qua uitstroom in groep 8 zijn we vergelijkbaar met andere scholen in Nederland. Daar zijn we echt heel trots op.”

Op een zinvolle manier

Angela vertelt dat de school een uitgesproken visie op toetsen heeft: “Wij toetsen met name om na te gaan of leerlingen de vaardigheden en strategieën kunnen toepassen die we ze aanleren. Daarbij kijken we hoe het kind bij ons is binnengekomen en hoe het groeit door het onderwijs dat we geven. Als we groei zien, zijn we daar heel blij mee. Ook als het kind nog steeds een D of een E scoort. Voor ons is altijd de vraag hoe we ervoor kunnen zorgen dat het kind nog meer groeit. We gebruiken alleen toetsen waarmee we op een zinvolle manier een beeld krijgen van het kind. Voorheen namen we bijvoorbeeld ook allerlei woordenschattoetsen af, maar we hebben geconcludeerd dat dat bij onze kinderen niet zoveel zin heeft. Vanwege hun anderstalige achtergrond scoren ze daar vaak slecht op; de toetsen geven ons niet méér informatie dan dat we in de praktijk terugzien. We kunnen daarom verantwoorden dat we die toetsen niet meer afnemen.” In individuele gevallen wordt er maatwerk geboden. Angela: “Er is op dit moment bijvoorbeeld een leerling die een dermate grote taalachterstand heeft dat we geen toets begrijpend lezen afnemen. Dat zou alleen maar frustrerend zijn voor het kind en ons geen extra informatie bieden.”

“Het nieuwe leerlingprofiel is een belangrijke reden geweest waarom wij voor Leerling in beeld hebben gekozen. In één oogopslag is duidelijk waar het kind zit. Allerlei

aanvullende symbolen maken duidelijk of het kind groeit en hoe hard. Ik merk dat ouders het nu veel beter begrijpen.”

interview

‘Leerling

een beter beeld van hun kind’

heel sterk taal- en rekenaanbod. Zowel in de les als daarbuiten. Qua uitstroom in groep 8 zijn we vergelijkbaar met andere scholen in Nederland. Daar

Minder stress dankzij digitale afname

Vorig jaar zijn groep 4 en 5 van De Grebbe gestart met Leerling in beeld. Angela legt uit dat het een bewuste keus was om eerst ervaring op te doen in slechts twee groepen. “We wilden bijvoorbeeld kijken of de kinderen in groep 4 ICT-vaardig genoeg zijn voor de digitale toets. Ook waren we benieuwd of het toetsresultaat beïnvloed wordt door een afname op papier of digitaal en wat de kinderen nou eigenlijk zelf fijner vinden.”

Om een goed beeld te krijgen, hebben de leerlingen de toetsen op papier én digitaal gemaakt. Dat bleek geen effect te hebben op de resultaten, die waren vergelijkbaar. Angela vertelt dat de meerderheid van de kinderen de digitale afname fijner vond. Dat begrijpt ze wel. “De Cito 3.0-rekentoets van groep 4 moest deels worden voorgelezen. Voor kinderen die wat sneller klaar waren of juist wat meer tijd nodig hadden, was dat niet prettig. Bij de digitale afname van de Leerling in beeldtoets kunnen de kinderen in hun eigen tempo door de toets heen. Dat geeft een stukje rust, zeker bij de kinderen die wat meer tijd nodig hebben. Bij hen viel de stress echt weg dankzij de digitale afname.”

Dit schooljaar is Leerling in beeld in de hele school ingevoerd. In groep 4 tot en met 8 worden alle toetsen digitaal afgenomen. Groep 3 maakt Taalverzorging en Begrijpend lezen op papier. “Deze kinderen zijn eigenlijk net bezig met schrijven. We vinden het belangrijk dat ze de woorden ook echt zelf opschrijven. Rekenen-Wiskunde maken ze wel digitaal, omdat ze dit met de methode ook doen.”

Minder talig

“Voorheen baalden we altijd dat er bij rekenen zoveel contextsommen waren. Voor onze kinderen zijn die namelijk een enorme uitdaging. We proberen de leerlingen daar goed op voor te bereiden, tijdens de gewone rekenlessen en de extra begeleiding. Daarbij gebruiken we een stappenplan: hoe pak je zo’n som aan en wat wordt er nou eigenlijk van je gevraagd? We zien dat Cito heel goed heeft geluisterd naar alle leerkrachten die aangeven dat de toetsen te talig zijn. De rekentoetsen van Leerling in beeld zijn veel minder talig. Voor de kinderen is dat heel fijn. Wij vinden het ook een stuk eerlijker, want voorheen was je voor ons gevoel ook de taal aan het toetsen naast het rekenvermogen van het kind.”

Minder werkdruk

Angela vindt het positief dat Leerling in beeld de leerkrachten administratief ontlast, zeker als je kiest voor de digitale afname. “Qua werkdruk is het echt een stuk verbeterd. Leerkrachten krijgen direct na de afname een gedetailleerde antwoordanalyse. In de leerlinganalyse en de groepsanalyse zien ze welke zaken bij individuele leerlingen opvallen en waar ze met de hele groep aan moeten werken. Met de ib’er en de orthopedagoog/ psycholoog bekijk ik de trendanalyses en de schoolanalyse. Zo hebben we goed zicht op de ontwikkelingen in alle groepen en kunnen we anticiperen door interventies aan te passen of voort te zetten. Zo leren we van en met elkaar.” >

interview

“We hebben bijvoorbeeld veel asielzoekers en vluchtelingen. Om de kinderen een eerlijke kans te bieden, hebben we een

zijn we echt heel trots op.”

Ouders begrijpen het beter

Ook de rapportages voor ouders zijn volgens Angela een stuk inzichtelijker geworden. “Onze ouders zijn vaak erg resultaatgericht. Zij willen het beste voor hun kind, ze willen dat hun kind een goede baan krijgt. Dat is natuurlijk een super mooie gedachte, maar we merken dat het voor onze ouders soms lastig is om een goed beeld te hebben waar hun kind qua niveau zit. Het leerlingprofiel van Leerling in beeld visualiseert de ontwikkeling van het kind. In één oogopslag is duidelijk waar het kind zit en waar het kind dit leerjaar zou moeten zitten. Allerlei aanvullende symbolen maken duidelijk of het kind groeit en hoe hard het kind groeit. Ik merk dat ouders het nu veel beter begrijpen. Ik hoop dat we ouders hiermee ook kunnen laten zien: het gaat niet om het resultaat, maar om de weg ernaartoe. Want het kind komt er wel, alleen duurt het misschien op bepaalde onderdelen wat langer. Dit nieuwe leerlingprofiel is een belangrijke reden geweest waarom wij voor Leerling in beeld hebben gekozen.”

Toekomstmuziek

Op dit moment gebruikt De Grebbe de Leerling in beeldtoetsen voor Rekenen-Wiskunde, Taalverzorging en Begrijpend lezen. Op termijn zou de school ook graag de instrumenten voor Sociaal-emotioneel functioneren en Executieve functies gaan gebruiken. “Dan heb je alle ontwikkelingsgebieden bij elkaar en kun je alles in eenzelfde format met ouders delen”, zegt Angela. Ook Groeimeter staat op Angela’s wensenlijstje. Zij legt uit waarom: “Sommige leerlingen zitten op een eigen leerlijn. Met Groeimeter kun je goed bepalen waar je een

kind kunt laten groeien. Het zou fijn zijn als we Groeimeter bij specifieke leerlingen kunnen inzetten.” Voorlopig houdt de school het nu even bij het huidige aanbod. Angela: “Dankzij de NPO-gelden hebben we veel nieuwe trajecten kunnen starten. We willen nu even niet meer aan nieuwe dingen beginnen. We gaan eerst borgen waarmee we begonnen zijn, want wat we doen willen we goed doen.”

Goed idee: een pilot

We vragen Angela of ze nog tips heeft voor scholen die overstappen op Leerling in beeld. Dat heeft ze zeker. “Ik zou vooral willen zeggen: doe een pilotjaar wat betreft digitaal en papier. Ga met één of twee groepen uitproberen hoe het werkt. Hierdoor hebben wij goed kunnen bepalen of we de papieren of digitale toetsen wilden gaan gebruiken. Een aanrader!” ■

“We wilden bijvoorbeeld kijken of de kinderen in groep 4 ICT-vaardig genoeg zijn voor de digitale toets. Ook waren we benieuwd of het toetsresultaat beïnvloed wordt door een afname op papier of digitaal en wat de kinderen nou eigenlijk zelf fijner vinden.”

Leerlingenraad 2023

Hoe maken we toetsen minder spannend?

leerling

Cito nodigt regelmatig leerlingenraden uit om mee te praten en mee te denken over Cito-toetsen en alles wat erbij komt kijken. Maar een leerlingenraad die zélf het initiatief neemt voor een gesprek met Cito, dat is een primeur. In mei sprak deze leerlingenraad van obs de Groeiplaneet uit Krimpen aan den IJssel met Cito over toetsdruk en toetsstress. En vooral ook over wat je eraan kunt doen!

De negenkoppige leerlingenraad zit er op 16 mei helemaal klaar voor. Secretaris Fenna en vicesecretaris Joep hebben Cito benaderd omdat veel leerlingen last hebben van toetsstress. Sharon van Baal, adviseur PO bij Cito, legt uit waarom ze de uitnodiging met beide handen heeft aangegrepen: “Jullie zijn niet de enigen die druk en stress voelen. Veel kinderen in Nederland kennen dat vervelende gevoel. Het is heel mooi dat we daar vandaag over kunnen praten. Misschien kunnen we met elkaar tips bedenken om de spanning een beetje weg te nemen.”

Een stukje van de puzzel Voordat de leerlingen echt aan de slag gaan, geeft Sharon eerst wat meer uitleg over de LVS-toetsen van Cito: “In de Cito-toetsen laat je zien wat je kan, bijvoorbeeld bij begrijpend lezen, spelling of rekenen. Die toetsen zijn belangrijk, maar ook op allerlei andere manieren laat je zien wat je kan en wat je geleerd hebt. Bijvoorbeeld met werkjes die je maakt en met methode-gebonden toetsen. En de juf of meester ziet ook wat je doet in de klas en hoe je in je vel zit. De Cito-toetsen zijn dus wel belangrijk, maar ook niet zó belangrijk. Het is maar één stukje van de puzzel. Je hoeft er niet pijn van in je buik te krijgen. En dan ga ik iets geks zeggen: het is heel goed dat je fouten maakt in de Cito-toetsen. Want als je een fout maakt, weet de juf wat jij nog moeilijk vindt en hoe ze jou kan helpen om je verder te ontwikkelen!” De negen kanjers uit de leerlingenraad zijn muisstil. Zo hadden ze nog nooit over de toetsen nagedacht ...

Dit zorgt voor druk!

Na deze korte introductie nodigt Sharon de kinderen uit om antwoord te geven op de vraag: ‘Waarom vinden sommige kinderen het maken van toetsen spannend?’

Het is duidelijk dat iedereen goed beslagen ten ijs is gekomen. Alle leden van de leerlingenraad hebben van tevoren hun klasgenootjes geraadpleegd. De leden van de leerlingenraad kunnen hartstikke goed verwoorden waar het gevoel van druk en stress vandaan komt. Een greep uit de antwoorden:

• Ouders vinden het jammer als je een slecht resultaat hebt gehaald, zeker als je je best hebt gedaan.

• Je bent bang dat je ouders boos worden als je het slecht hebt gemaakt.

• Je hebt het idee dat je alles goed moet doen.

• De juf zegt dat de toets heel belangrijk is.

• Je bent bang dat je te weinig tijd hebt om de toets af te krijgen.

• Je weet niet wat je kunt verwachten.

• Je weet dat de toetsresultaten impact hebben op jouw middelbare school.

• Je bent bang dat je faalt.

Tips en tops

Weten waar de spanning vandaan komt is één, maar bedenken hoe je het kunt oplossen is een heel ander verhaal. Alle tips en tops vind je op de volgende pagina.

Een echt leermoment

Anita van Schenk, leerkracht van de plusklas en begeleider van de leerlingenraad, sluit de prachtige bijeenkomst af: “Het was hartstikke leuk om wat over Cito te leren en om in deze toch wel volwassen setting bij elkaar te zijn. Ik denk dat het voor de leerlingen heel leerzaam en leuk was. Echt een mooi leermoment. Het is bijzonder dat ze de kans hebben gekregen om tegen Citomensen te kunnen zeggen wat ze nou eigenlijk van die toetsen vinden. Dank je wel Cito, dat jullie de moeite hebben genomen om helemaal hierheen te komen!” >

Alle ideeën, tips en tops van de kinderen zijn op de volgende pagina te vinden als poster. Haal de poster eruit en hang ‘m op in school!

Hoe maken we toetsen

Doe er je voordeel mee!

Leerlingenraad in

voor ouders

Probeer iets luchtiger te doen over toetsen, leg er niet zoveel druk op.

Maak je kind niet bang voor (Cito-) toetsen.

Bespreek met je kind dat het niet erg is om fouten te maken. (“Daarmee laat je zien hoe de juf of meester jou kan helpen.”)

Tip van Cito! Bekijk onze (uitleg)animatie voor ouders.

Spreek vertrouwen uit in je kind.

Vergeet nooit dat je kind zijn of haar best doet.

Heeft je kind een cijfer of resultaat dat je niet verwachtte? Word niet boos!

Wees trots op het niveau van je kind.

toetsen minder spannend?

actie!

voor leerkrachten

Leg minder druk op de Cito-toets. Zeg niet de hele tijd hoe belangrijk het is.

Leg goed uit dat de Cito-toets maar één manier is om te laten zien wat je kunt. Het is een stukje van een puzzel.

Zorg voor afleiding voordat de toets begint. Een yoga-oefening, een gek dansje of je hele lichaam losschudden: alles mag.

Zorg voor voldoende pauzes en deel tussendoor iets lekkers uit, bijvoorbeeld fruit of een snoepje.

Deel toetsuitslagen niet in de klas. Zeker niet op het digibord.

Bespreek je de toets met de hele groep? Spreek met elkaar af dat niemand flauwe opmerkingen maakt (“wist je dat niet?”, “nerd!”)

Misschien kan het niet, maar kinderen zouden het best fijn vinden om na de Cito gelijk naar huis te gaan.

voor Cito

Doe meer humor in de vragen.

Zorg dat de toetsen er leuker uitzien, bijvoorbeeld met lachpoppetjes.

Laat tijdens de digitale toets af en toe een grappig figuurtje zien dat zegt: “Je doet het fantastisch!”

Bedenk leukere onderwerpen.

Geef kinderen meer tijd voor de toets, verlaag de tijdsdruk.

Organiseer een online Teams-meeting om kinderen te laten oefenen.

Daar wil Cito iets mee!

Projectmanager van Leerling in beeld, Ingrid Williams, heeft zelf ook gesproken met deze leerlingenraad, en wat is ze enthousiast over de waardevolle feedback.

“We gaan graag aan de slag met de suggesties en ideeën met betrekking tot toetsstress. Een korte opsomming van wat we al doen, wat we adviseren en wat we nog meer gaan doen:

• Vrolijkere lay-out: we hebben het uiterlijk van de toetsen al lekker opgefrist. Het ziet er nu kleurrijker en leuker uit, wat het gebruik ervan plezierig maakt. Dit blijven we natuurlijk verbeteren.

• Sommige tips voor leerkrachten zijn ook terug te vinden in onze afname-instructies, sommige zijn nieuw. Voor allemaal geldt: we gaan kijken hoe we ze beter onder de aandacht kunnen brengen. En we zorgen dat de leerling hierbij goed in beeld blijft!

• Ondersteuning richting ouders: we staan klaar om scholen te ondersteunen bij de uitleg van toetsen en rapportages aan ouders en verzorgers. Nieuw is bijvoorbeeld onze speciale uitleganimatie, die ouders helpt het waarom van toetsen te begrijpen

en toetsen in het juiste perspectief te zien.

• Verbeterde rapportages: we hebben de rapportage van onze nieuwste doorstroomtoets (primeur!) voorgelegd en leuke reacties ontvangen, vooral over de duidelijke uitleg die we hebben toegevoegd. Op basis van de feedback hebben we nog extra informatie toegevoegd aan de balkjes in de rapportages.

• Originele ideeën: de kinderen hebben geweldige en vernieuwende ideeën geopperd. We gaan deze met de toetsdeskundigen bespreken en kijken welke en hoe we ze kunnen implementeren.

Wordt zéker vervolgd!” ■

Hebben jouw leerlingen

ook ideeën voor verbetering?

Stuur ze vooral naar

leerlingenraad@cito.nl

Toetsen op papier of digitaal: maak een bewuste keuze

Digitale toetsen bieden zeker voordelen, maar brengen ook uitdagingen met zich mee. Daarom is het belangrijk om een weloverwogen keuze te maken: kies je voor jouw school of groep, of voor een specifieke leerling, voor papieren toetsen of voor de digitale variant?

Het gebruik van digitale mogelijkheden heeft in de maatschappij en het onderwijs een enorme groei doorgemaakt, waarbij corona als een katalysator heeft gewerkt. Lesmethodes zijn verrijkt met of soms zelfs vervangen door digitale leeromgevingen. Leerlingen maken gebruik van tablets of laptops om digitaal te oefenen, bijvoorbeeld bij het uitvoeren van opdrachten of het houden van spreekbeurten. Deze trend zien we ook terug bij het toetsen: steeds meer scholen laten hun leerlingen de toetsen van ons volgsysteem digitaal maken in plaats van op papier. Hieronder lees je de voordelen van digitaal en op papier toetsen.

Voordelen van digitaal toetsen voor leerkrachten en leerlingen

• Geen nakijkwerk en snelle beschikbaarheid van resultaten voor leerkrachten.

• Tijdswinst voor leerkrachten, waardoor ze meer aandacht aan onderwijs en leerlingen kunnen besteden.

• Mogelijkheid voor adaptief toetsen, waardoor het niveau van leerlingen beter kan worden bepaald.

• Voordelig voor leerlingen met leesproblemen, dyslexie, autisme en concentratieproblemen.

• Voorleesfunctie en de mogelijkheid om in eigen tempo te werken ondersteunen leerlingen.

• Digitale toetsen spreken leerlingen meer aan en passen beter bij hun digitale leefwereld.

Afname op papier kan ook de voorkeur hebben

• Leerlingen in de groepen 3 en 4 maken de papieren toetsen gemiddeld wat beter dan de digitale toetsen.

• Verschillen tussen papieren en digitale toetsen zijn afhankelijk van digitale vaardigheden van leerlingen en de inrichting van digitale afnames op scholen.

• Sommige leerlingen kunnen nog niet goed overweg met het toetsenbord of zien digitale toetsen als een spelletje.

• Sommige scholen kiezen bewust voor papier op basis van hun visie op onderwijs en bij specifieke vakken. >

Judith Vloedgraven Toetsdeskundige

advies

ons

Keuzevrijheid afname papieren en digitale toetsen in de praktijk

Bij Leerling in beeld kun je voor een aantal leergebieden –Rekenen-Wiskunde, Begrijpend lezen, Taalverzorging, Woordenschat en Engels – per afnamemoment, per groep en per leerling kiezen voor de papieren of digitale variant van de toetsen. Je kunt dus voor een deel van je leerlingen voor de papieren toetsen kiezen en voor een ander deel van de leerlingen voor de digitale toetsen. Belangrijk is dat je deze keuze bewust maakt; het liefst samen met jullie team en aansluitend op jullie onderwijsaanbod. De papieren en digitale toetsen zijn inhoudelijk vergelijkbaar, maar zijn niet volledig hetzelfde qua opgaven. Een deel van de opgaven komt zowel in de papieren als de digitale toetsen voor, andere opgaven alleen in één van de varianten. Resultaten zijn direct beschikbaar bij digitale toetsen, terwijl gedetailleerde analyses bij papieren toetsen wat meer tijd van je vragen.

keuze: vrij!

Ons advies: kies bewust voor papieren of digitale afname

De opzet van Leerling in beeld maakt het mogelijk om zelf de keuze te maken of je leerlingen de toetsen op papier of digitaal laat maken. Maak deze keuze bewust:

✓ Beoordeel de digitale vaardigheden van je leerlingen. Kijk goed naar je eigen groep en je leerlingen: zijn ze digitaal vaardig genoeg om de toetsen digitaal te maken? Kennen ze de afwijkende letters van het toetsenbord? Kies voor de papieren variant als dit nog niet het geval is.

✓ Overweeg aan te sluiten bij de ‘normale werkwijze’. Neem bij je keuze de normale werkwijze mee op jullie school, in jouw klas en voor specifieke vakken. Werken leerlingen bij bijvoorbeeld begrijpend lezen altijd met papieren boeken? Dan sluiten de papieren toetsen mogelijk beter aan bij jullie onderwijs. Werken jullie met een volledig digitale rekenmethode? Dan passen de digitale toetsen daar waarschijnlijk het beste bij.

✓ Maak duidelijke afspraken. Zorg bij de digitale afnames voor dezelfde afspraken als bij de papieren afnames, zodat de leerlingen werken op de manier die je normaal gesproken verwacht. Stimuleer bijvoorbeeld het gebruik van kladpapier, wijs ze erop dat het niet om de snelheid gaat, maar dat ze goed over hun antwoord nadenken, laat ze hun antwoorden terugkijken als de toets vrije navigatie toestaat. ■

Tip | van een leerkracht

“Ik spreek met mijn leerlingen af dat als ze klaar zijn met een digitale taak, ze eerst mij erbij roepen en dan pas hun taak mogen inleveren. Dan heb ik meteen in beeld of de leerling de toets serieus heeft aangepakt.”

Waar Mart Smeenk (30), onderwijsassistent en pedagogisch medewerker in Duiven, trots op is?

Dat elke dag voor mij een nieuw avontuur is!

Op de kinderen, die elke dag druk bezig zijn zich te ontplooien. En dat ik hier met veel plezier een bijdrage aan mag leveren. Met lezen, spelling, rekenen of gewoon door een gesprekje te voeren met een kind.

Dat ik de doorgaande lijn van de kinderen in de ochtend op school zie én daarna op de buitenschoolse opvang, waar ik ook werkzaam ben.

Het werken aan een veilige omgeving voor alle kinderen. Ik vind het belangrijk dat kinderen een plek hebben waar zij zich veilig voelen. Als kinderen zich veilig voelen, kunnen ze zich ook ontplooien. Ik ben trots dat wij ons daarvoor inzetten bij IKC Kameleon.

Dat ik de kans heb gekregen om een plek te creëren waar kinderen die het lastig hebben mogen opstarten. Alle rust is daar voor het voeren van een klein gesprekje, spelen van spelletjes of gewoon even rustig lezen.

Dat ik, samen met mijn collega’s, ervoor zorg dat kinderen zich gezien en veilig voelen.

Ik geloof zelf dat er geen avontuur bestaat zonder vallen en opstaan en dat wil ik ook overbrengen. Soms moet je fouten maken om verder te komen. Ik vind het belangrijk om hierover met de kinderen te praten.

‘The only way to do great work is to love what you do.’

Mijn enthousiasme en plezier in het werken met collega’s en kinderen.

trots!

Voor de volgende uitgave draagt Mart het stokje graag over aan Iris Geurts, leerkrachtondersteuner, focustrainer en eventmanager.

Waar ben jij trots op? Deel het via cito.nl/trots

Onze collega Alma van Til is productontwikkelaar en nauw betrokken bij het instrument Sociaalemotioneel functioneren, onderdeel van pakket Compleet van Leerling in beeld.

Waar Alma trots op is?

trots!

Ik ben trots op het instrument Sociaal-emotioneel functioneren, omdat ...

• het elke leerling zichtbaar maakt: ook de leerlingen die minder aandacht vragen. Zij kunnen bijvoorbeeld minder goed in hun vel zitten dan je eigenlijk dacht

• er door dit instrument een breed leerlingbeeld ontstaat. Zeker als je ook nog het instrument Executieve functies afneemt. Bij een breed leerlingbeeld ligt de focus niet langer alleen maar op cognitieve vaardigheden

• het leerkrachten meer handvatten geeft om een leerling optimaal te begeleiden

• de rapportages visueel aantrekkelijk en overzichtelijk zijn met die leuke icoontjes

• de resultaten automatisch worden doorgegeven naar de Inspectie van het Onderwijs als je daarvoor akkoord geeft. Handig, want dan hoef je voor de Monitor Sociale Veiligheid geen extra instrument af te nemen

Basisschool Galvani is in schooljaar 2022-2023 gestart met Leerling in beeld. Ib’er Marjan ten Hoopen vertelt dat de school ook direct het nieuwe instrument Sociaalemotioneel functioneren in gebruik heeft genomen. “Dat is een mooie aanvulling, waarmee we kunnen zien of een kind zich goed voelt of iets

Galvani is een openbare basisschool in de wijk Duinoord in Den Haag. Omdat het opleidingsniveau van de meeste ouders hoog is, is het leerlinggewicht laag (21). De inspectie verwacht dan ook dat de school in staat is hoge leerresultaten te behalen. En niet alleen de inspectie, ook sommige ouders hebben hoge verwachtingen van hun kind. De school ziet toetsen in de eerste plaats als een middel om te kijken waar het kind staat en waar het nog ondersteuning nodig heeft van de leerkracht. Er zijn echter kinderen die een flinke toetsdruk ervaren en hierdoor soms slecht slapen tijdens de Cito-periode of faalangst ervaren. “Het is voor ons lastig om dat gevoel van stress weg te halen, ook al wordt er benadrukt: het komt goed, het is nergens voor nodig om er zo’n groot ding van te maken!”

Belangrijke voordelen van Leerling in beeld

Voorheen gebruikte de Galvanischool LVS 3.0 van Cito. “We hebben goede ervaringen met Cito, dus voor ons was het een vanzelfsprekende keuze om over te stappen op Leerling in beeld. We hadden er vertrouwen in dat Leerling in beeld goed past bij onze visie op toetsen”, vertelt Marjan. Zij ziet een aantal belangrijke voordelen ten opzichte van LVS 3.0. “Om te beginnen spreekt het ons aan dat de toetsen korter zijn. Dat is fijn voor >

de kinderen. Het is ook fijn dat in de verhaaltjes steeds dezelfde personages terugkomen. Voor de gemiddelde leerling maakt dat misschien weinig verschil, maar voor leerlingen die bijvoorbeeld autisme hebben is het heel helpend.”

Marjan is niet alleen ib’er van de bovenbouw, maar ook twee dagen per week leerkracht in groep 8. Over de toets Begrijpend lezen voor groep 8 zegt ze: “Daar staan nu ook open vragen tussen. Hoewel die niet worden meegerekend, zijn ze voor mij als leerkracht wel interessant. Aan de hand van de antwoorden krijg ik een goed inkijkje in het tekstbegrip van het kind.”

Helpende rapportages

Over de analyses en rapportages van Leerling in beeld zegt Marjan: “Zeker als je de toetsen digitaal afneemt, krijg je na afloop direct een goed overzicht waarop de kinderen uitvallen. Bij LVS 3.0 kreeg je bij rekenen ook wel een analyse, maar die was best abstract. Voor veel

klantverhaal

‘We zien in het instrument Sociaal-emotioneel functioneren een mooie aanvulling’

extra’s van ons nodig heeft.”

Marjan ten Hoopen intern begeleider bovenbouw, leerkracht groep 8

leerkrachten was die analyse lastig te lezen. De Leerling in beeld-analyse is veel duidelijker en geeft leerkrachten handvatten om te bepalen wat nodig is bij hun groep of bij bepaalde leerlingen.”

De Galvanischool is er (op het moment van het interview, red.) nog niet uit welke rapportage ze met ouders wil delen. Voorlopig kiest de school ervoor om alleen de ‘mini-grafieken’ als bijlage toe te voegen aan het rapport. “Het rapport is voor ons gewoon het belangrijkst, we willen niet dat de toetsresultaten te veel een eigen leven gaan leiden of verkeerde verwachtingen scheppen.”

Papier of digitaal

In het eerste schooljaar heeft de school een deel van de toetsen digitaal afgenomen, een deel op papier. Daarbij sluit ze vooral aan bij wat de kinderen gewend zijn. Marjan: “Voor rekenen gebruiken we een digitale methode. Leerlingen van groep 5 tot en met 8 werken bij rekenen vrijwel uitsluitend op de laptop, daarom maken zij de toetsen ook digitaal. De leerlingen van groep 3 en 4 hebben weliswaar een digitale methode, maar zij verwerken veel op papier. Voor hen was de papieren toets dus een logische keus. Bij Taalverzorging maken alle leerlingen de toetsen op papier, behalve de leerlingen

met dyslexie, omdat zij meer tijd krijgen voor de toets en de audiofunctie kunnen gebruiken. Ook als een kind ziek is geweest en we niemand beschikbaar hebben om de toets voor te lezen, kiezen we voor een digitale afname.” De school heeft er bewust voor gekozen om één jaar op deze manier te testen. Aan het eind van het schooljaar evalueert het team deze keuze en neemt dan een definitieve beslissing.

Sociaal-emotioneel functioneren

De Galvanischool is in het eerste jaar gestart met de toetsen voor Rekenen-Wiskunde, Taalverzorging en Begrijpend lezen. Ook AVI en DMT worden gebruikt. De school heeft ervoor gekozen om in het eerste jaar ook direct het instrument Sociaal-emotioneel functioneren te gaan gebruiken. Marjan: “Voorheen gebruikten we een ander instrument, maar daar waren we niet erg tevreden over. We vonden het voor de leerkrachten en de leerlingen fijn om over te schakelen op het nieuwe instrument van Leerling in beeld. Dat is ook al goedgekeurd vanuit de Monitor Sociale Veiligheid.”

De eerste ervaringen zijn positief. “De vragen zijn heel helder, de kinderen begrijpen goed wat er bedoeld wordt. Na de afname krijgt de leerkracht gelijk een overzichtelijke samenvatting van de antwoorden van het kind, uitgesplitst in verschillende domeinen. Op basis daarvan ziet de leerkracht of een kind zich goed voelt of dat er (veel) aandacht nodig is. Op het moment dat een kind veel ‘let op mij’ of ‘let extra goed op mij’ heeft, bespreekt de leerkracht dat met de ib’er. We hebben een speciale leerkracht die hierover met het kind in gesprek gaat. In een enkel geval doet de groepsleerkracht het gesprekje, als we denken dat dat beter is. Als er uit het gesprek met het kind zaken naar voren komen die aandacht behoeven, bespreekt de ib’er dat met de ouders. Uiteraard gebeurt dat altijd in overleg met de groepsleerkracht. Als er bijvoorbeeld een zorgarrangement moet worden ingezet, pakt de ib’er dat op.” ■

Meer weten?

Neem een kijkje op cito.nl/sef.

“Wij willen elk kind kennen. Als de antwoorden bij Sociaal-emotioneel functioneren daar aanleiding toe geven, gaan we met het kind in gesprek.”

! 20

Doorstroomtoets van Leerling in beeld

Vanaf schooljaar 2023-2024 maken alle leerlingen uit groep 8 een doorstroomtoets in plaats van een eindtoets. Niet alleen de naam is anders, ook de afnameperiode is anders: in februari in plaats van april. De nieuwe Leerling in beeld-doorstroomtoets sluit aan op het LVS Leerling in beeld en geeft een objectief beeld van waar je leerling staat op het gebied van taal en rekenen.

Daarom de Leerling in beeld-doorstroomtoets

✓ Digitaal of papier (keuze per leerling)

✓ In 2 ochtenden af te nemen

✓ Objectief beeld van waar je leerlingen staan (referentieniveaus op Lezen, Taalverzorging en Rekenen)

✓ Vertrouwde kwaliteit en lay-out LVS Leerling in beeld

✓ Begrijpelijke rapportages die rechtdoen aan trotsgevoel leerlingen

✓ Rapportages op leerling-, groeps- en schoolniveau

✓ Speciale versies voor leerlingen met speciale ondersteuningsbehoeften

Meer weten? Neem een kijkje op cito.nl/doorstroomtoets.

Schrijf je alvast in voor de Leerling in beelddoorstroomtoets.

Het pad naar geluk

Toen we onlangs ons huis verbouwden en de laatste dingetjes gedaan moesten worden, besloot ik via een klusdienst ‘een mannetje’ in te huren. Een paar dagen later belde Sunny aan. Sunny zag eruit als een typische klusjesman, met een witte broek (die al lang niet weer wit was), stevige schoenen en een T-shirt van zijn bedrijf aan. Zijn busje was volgestouwd met allerlei materialen, een georganiseerde chaos.

Dat Sunny er was tijdens mijn vakantie, maakte dat we regelmatig even konden kletsen. Tijdens een koffiepauze vertelde ik trots over mijn werk. Over hoe mooi het is om met kinderen te praten over waar ze heen willen, hun doelen en advies geven over hoe ze daarnaartoe zouden kunnen werken. “Is dat niet moeilijk?”, vroeg Sunny. “Ik bedoel, dan geef je een kind een vmbo-advies. Hoe leg je dan aan de ouders uit dat het goed bij het kind past, en dat vmbo géén vwo hoeft te worden?” Nadat ik kort mijn ervaringen deelde, vertelde Sunny dat hij een masteropleiding had afgerond. Door zijn ouders was hij steeds aangemoedigd om ‘hoger, verder’ te komen. Uiteindelijk besloot hij echt om niets met die opleiding te doen, maar te gaan doen waar hij gelukkig van werd: klussen. Hij heeft nu een succesvol eenmansbedrijf, verdient goed en is flexibel in zijn werkzaamheden en -tijden.

Vragen komen boven als: hoe meet je succes? En zou opleidingsniveau daarin een criterium moeten zijn? Of zit succes in gelukkig zijn?

Ik denk aan mijn kapster, Charissa, een oud-leerling van mij. Het is altijd zó leuk om bij te praten als ik in haar stoel zit. Elke keer als ik na mijn knipbeurt met perfect verzorgd haar in de auto stap, vervult mijn hart zich met trots. Ze heeft keihard gewerkt om te komen waar ze nu is. Ze begon bij een kapperszaak in de buurt, werd daarna zelfstandige binnen een gedeelde salon en heeft nu haar eigen plek, haar eigen salon. Haar zaken gaan goed, maar dat komt écht door haar eigen inspanningen. Wát een doorzetter is zij!

En dan hebben we Bryan, die nieuw is in de buurt en zijn eigen groente- en fruitzaak heeft. Als geschiedenisdocent op een middelbare school merkte hij na een aantal jaar dat hij niet meer op zijn plek zat. “Te veel moeten, te weinig ruimte voor vernieuwen.” Ook hij besloot het roer om te gooien. Zijn zaak zit hier pas een maandje of acht, maar is al een begrip geworden. Hij gaat er elke dag vol passie en enthousiasme tegenaan. Hij kent zijn klanten

(hij noemt mij altijd ‘meester’) en straalt geluk uit. Zijn nieuwe droom? Een franchise opzetten.

Toch gaat het vaak niet over mensen zoals Sunny, Bryan en Charissa wanneer we het hebben over succes. Vóór de zomer deelde het AD drie ‘succesverhalen’: van Luuk, Bastiaan en Ruben. Zij hebben allemaal een vwo-diploma gehaald, nadat ze op het vmbo waren begonnen. Hoewel ik hun prestaties zeker bewonder, lijkt een ‘hoge’ uitstroom opvallend vaak als ‘succes’ te worden gezien in de media. Gelukkig geeft Ruben in het artikel al aan: “Ik denk liever niet in hoog of laag niveau. Ga je dromen achterna en kies het pad waar jouw interesses liggen.”

Ruben slaat wat mij betreft de spijker op zijn kop, en dit sluit ook aan bij discussies die mijn collega’s regelmatig voeren: ‘Waarom moet het altijd beter of hoger?’, en ‘Waarom die druk vanuit ouders?’. Hoe mooi zou het zijn als we ook vaker de succesverhalen delen van mensen die de omgekeerde route – of: de ‘gewone’ route – lopen? Laten we geluk eens wat meer in de spotlights zetten. Immers, aan succes kun je ten onder gaan, maar ik ken niemand die ooit aan zijn eigen geluk ten onder is gegaan. Zou dat niet een mooi beginpunt zijn om het denken in ‘hoog’ en ‘laag’ te veranderen? Laten we samen streven naar iets veel mooiers: succesvol worden in gelukkig zijn.

Gijs Bruijnzeels werkt als directeur op de Rietveldschool in Badhoevedorp

column

De kracht van Kleuter in beeld

Met Kleuter in beeld volg je de brede ontwikkeling van kleuters in je groep en heb jij de regie voor welk kind, welke domeinen én hoe vaak je Kleuter in beeld inzet.