Pulat Otkan - Sinolojı Araştırmalarının Tarihine Genel Bir Bakış

ANKARA ÜNİVERSİTESİ, DİL VE·TARlH-COÔRAFYA FAKÜL"J;'ESİ

Cilt

DOÖU Diı.LERİ

:

JI., Snyı: 4 den Ayrıbnsım

:.:.- "'

'... . S�NÖLOJ� ARAŞTIRMALARININ ';(' ARİHÇE.SJN�. ·Gl!;NEL BİR BAlCIŞ :, . :: · -�

-

.. · .

.

--

-

'

;

.

•. ' •

... .-; .

--

SİNOLOJİ ARAŞTIRMALARININ TARİHÇESİNE GEN�L BİR BAKIŞ Dr. Pulat OTKAN

Genel olarak tarih ile coğrafya ya da doğal koşullar arasındaki ilişki yokmnsanamaz. Özellikle yakın ç�ğlar öncesi, insan topfoluklannm doğaya büyük ölçüde bağımlı olduklar! dönemlerde, doğal koşullar ya şam . JJiçimin: i belirleyici önemli liir etken olmuşt ur. Bu aÇıdan hakıl­ . büyük kara parçası, �oğrafya ·ko��larına clığında, �Asya, Kıtası denen göre birJ.{aç bölgeye ayrılmakta, h_u bölgeler ayın zamanda tarihsel alanları da helirleme\_ç.tedi�'.

J?iiıiyadaki kara parçalarının üçte biri�. kapsay�n Asya Kıtası'nın doğus�ı ile giineyi okyanuslardan etkileıimiş. Huaı:ig-ho, Yang·t� · Clıiaııg\ G�nj ve İndus ırmakları ile _ Mezopotamya dolay!a_Dıida, ta'rımcı . _hi:r çe�vre ÔluŞtu�ınaya uygun doğal ko_şullar, buralarda nelli , tarihsel alanların ortaya çıkmasını sağlanuşt�. Qkyanl!sların etkisinden -yoksun,. iç bölgelerdeki çöl ve .bo�kirlarda ise, i.nsan topluluk�arı yüksek da,ğla�d�n •· . doğan ırın�k. boylarında; gö9eheliği ya da· vaha tanmcilığııu geliştir-· . mişler, daha önce sözünü ettiğf�niz tan�cı ·düny�d�n {CJrklı bir tarili: sel çev:re oluşturmuşlardir.

-. . ..

Bu g�.rüş açıs�ndaıi, Asya'uui·Laiihsei alanları gen�lli�!e;:Cin- mer--kez .olmak.:Üzere -D�ğu. Asya , Hindistaiı' 3ner�ez olmak- ii"zer� Gün�y- ---. �sya1 Irak-İraiı· merkez: �l �ak üz.ere l}�ı�:'A;y�·-: bıarak· ayi:ılıiı.aktay&a d.�;· b"unl�ra,:İç-asyıi 't_ariliscl Çe�reş:lni "'de -�kley��er. b_u.İı�ma�tadir ..

Do _ ğu. Xsyi-bölge. olaİ:�k, çin,- Vie��am;_Ko�e ve Japony�'y,ı .fç_er · · - . . mekle.J?eı:aper;:.Poğu A�ya tiıı:il J i ve �üliiir�·il��Hgili .pe� çı:ık �qrUii Çlıi ıa!:ihi IÇiri:�c, ···Çin· kjilt�it:-içiüde diiğü,mleiı.pıiştir. -.Bu jıedenle·, ·"Çj.n kÜltiir alanı;' olarak nitele_1ldiı:i· - · �:·. -. ya�ısı �iilt:üı;.alanı "ya.aa" -Konfuçyüsçµ , len Q u ,bölgem� t�rihin�· "geniş_ anlamda Çip.- tarihidir'' den�rse , ·pe� fa�-_ - ·· .

-.ıa abartıİiiıamış o_lur:-· -. -· . · · i ·ya z ıy öhce ·:c· , İ'lk_ Ç �c9 _ �� gftnümU:�d·e� S78_5:f:IOO,yıl r.a� lan.m��adu( ·: .· ·

·

_

·.

"

-- -=.

·

.

·

·

·.

.

·

-

•

.

.

�

�

�

.

- f:"'. 1: 4.'.ı: ı 97 ' tiırfuli. Klıang-mi g

ii/:.�>ao

�

·

�

--g�zc.t inde çıkll!ı bir yazıd�. Çi�li bili� ad !<\l.;ı, !'�iı .arkçoloj�Jt.:li:ıızilard_a ortay a·çıkan b;lgelcro�görc .daha öu�e' 4000 yıl gsrir!l .götjirü·· -:._ lcbile n Ç.iıı: .y��ıjıuiıı ?tf}sır·· 4l�orogli..fleİiylc y�şit olduğun�� kanıtlaiıdığıııı l!.ö?'İ� cktedir: _... ...� -�--.. _. ·.;· • ·-:.. :. -.� ....

-- _,,;. -

_

f;

.

�. T?�g

•

•

•

•

·-�-..

·-

�

-�

•

•

-. -:..-<"""".

��

�·�

·_

, �.· · :

PULAT OTKAN

228

Kayıtlımııı guuu gununc tu tm n nlışknnlığı ohın Çinlilod n, yiizyıllıu öncesinden kalına binlerce ciltlik tıırih, cdohiyııt ve ftl sofc ki tab ı ol­ duğu diişiiniiliirsc, sall ynzıh belgelere dayann rıık, bı11.ım birkaç yıllık bir dönemin tarihini bile ııraştırmayn gir.işmek pek çok belgeyi' gözden geçirnıeyi gerektirecektir. Bu ncclcıılc, Çin clı\mdn, XVI. y iizyıl clıı ıı bu yana, yabancılar tarııfmclan belli Çince kıı) uı..kların çcvfrisiylc başla­ tılan Sinoloji arnştmuıılarmm bug iinkii liirikiıni küçümsenmcyccok bir diizeye el'İşıniştiı'. Ancak, özellikle eski ve oı·taçağlarla ilgili olarak, en az yüzyıldan bu yana, ii�cı·iucle tartışıldığı lıalclo, lıaln çözümle­ nemeyen sorunlar da az değildir. .

Ortaçağa değin, Avrnpa'mn Doğu konusunda pek fazla bilgisi bulunmamaktaydı. XIII. Yüzyıl'da i\foğolların Avrupa'ya girıncle· riyle Avrupa ile Asya arasında bir ulaşım köpriisü kurulmuş, böyleco Avrupalıların Doğu konusuudaki bilgileri artmaya haşlamıştır. Bu arııcla, XVI. Yüzyıl'da Cizvit misyonerleri Hıristiyanlığı yaymak amacıyla Doğu'ya gitmey<' başlamışlar, bu girişim Avrupa'daki Doğu Asya araş· tırmalarınıu temelini ve başlangı�ını oluşturmuştur. ·

Çin uygarlığını Avrupa'ya tamtan Giiney Avrupa ülkeleri, Porttkiz, İspanya ve İtalyadır_. Marco Polo'dan sonra Çin'e ilk gidenler Poı·tekiz­ lilerdir. (1514). Bunlan İspanyollar izlemişlerdir. Çin'i tanıtan· ilk eser, Juan Goıizalez de Mendoz�'wn Histoire dıı- grand ro_ya.ıını.e de l� Chine, 1585'te İspanyolca ve 1588'de �raıısızca olarak yayııılanınıştır.

1583-1610 yılları ar�sında Çin'de yaşamış olan İtalyan papazı Matteo Ricci Sinoloji'niu atası sayılır. Marco Polo'nun tek kelime Çince bilmemesine karşın, Ricci bir sözlük derlemi ş (yayınlaıımamıştır), Kon­ fuç.yüscü düşiinceiıin temel eserleri olan "Lun Yü", "Mcug·tzıı'', "Ta Hsüeh" ve "Ch�ng-yung"u Fransızca'ya çevirmiştir2. İlk Çince sözlük misyonerlerden Nicolas Trigault tarafından der­ lenmi� ve 1626 yılında Çin'de yayınlanmıştır. Trigault'un Çin ile ilgili olarak Latince yazdığı eserleri 1616'da Fransızca'ya, 1617'de Almanca'ya 162l'cle İspanyolca'ya, 1622'de İtalyanca'ya ve 1625 yılında İngilizce'ye çevrilmiştir.

Bu arada, Niccolo Longobardo (Longobardi) ve Martino Martini3 . (1614-1661) g�bi din adamlarıuın, çalışmarı dikkati çekmekte ancak, XVII. yüzyılın sonlarına doğru, Sinoloji' araştırmalarının ağrnhk merkezi ·

2- Tcırabiblion Sinesa Je moribıu, 1593.

3- De Bello Tartarico Hi.!tori�, 1654; Novııs Atlas Sincnsis, Aınstcrdıım, 1655; Sirıicae Hİ.!toriae dccas prima, 1658 .. ı.

SINOLOJt ARAŞTIRMALARI

229

İ t alya n lnrdıı n Fransızlara geçmektedir. İmparator K'ang Hsi döneminde, ıı ru l nr ın<la J can ·François Gcrhillon, Louis Le Comtc ve Joaclıim Boıı vct' n in de; bulunduğu altı Fransı?. din adamı ı>ekin'e gönderilmiş, yıl ınd a bunlara on bir kişi dnlıa katılmıştır.

1699

1724· yılmda, İmparator Yuug Chcng tarafmdan misyonerlerin Çin'clo oturma ı yasaklanarak ınallarma clkonur. Bunun.üzerine etkin­ lik Portekiz ve İ talya y a bırakılır. '

Araşlırıualarmı kendi ülkelerinde s i i rdürcn Fransızlardan Jean­ Baptisto clu Halde, kendisi hiç Çin'e gitmediği lu.Jdc, Pekin'e gitmiş olan mi yoneı-lcrden elde ettiği malzemeleri kullanarak, 1735'tc "Çin İmparatorluğu'nun ve Çin Tatarlarının4 Coğrafi, Tarilıscl, Kronolojik, Siyasal B timlemc i" konulu bir eser yayınlamış 1776-181,t yılları ara­ sında yazılan 16 ciltlik Nleınoires concerrıant l'histoire, les sciences, les a.rts, les ınaeıırs, ete. des Chirı.ois, XVIII. y üzyılda Fransa'nın Sinoloji alanında eriştiği düzeyin damgası. olmuştur. ,

xıx. yüzyıla rlcğiu y az ı l m ış en iyi Çince dilbilgi i kitabı Joseph do Prcmarc tarafından hazırlauınıştırS. Bu dönemde, genel Çin tarihi afanında, Chu H i'u.in Tzıı Clıih T'ııng Clıien Kang ı\1ıı sıuıu çeviren do Mailla'um l 737'tc tamamladığı Histoire generale de la C/ı.ine, Ming­ Ch'ing Döncmi'ne değin Çin tarihini kapsamaktadır. '

Fı-ansa'da XVIII. yüzyıl � en büyük Sinologu olarak kabul edilen Antoine Gaubil (1689-1759), Pckin'dc 37 yıl kalmış, başta Cengiz Han ve T'ang Dönemleri olmak üzere geniş araştırmalarda hulunmuştur6.

Pekin'cleki son Fransız Cizvit misyoneri Jean-Joseph-Marie Aıniot7 Çin müziği, Ko·ufuçyüs ve sözliik üzerinde çalışmalar yap ­ mıştır.

(1781-1793),

XIX. yüzyıla değin Çin'de çalışan misyonerler Çoğuıılukla Avrupa clillerincleki kitapları Çinceye çevirme çabası içinde olınu�lar, Shu C/ı.ing (Gaubil, 1739), T'ııng Chieıı Kang Mıı (efe Mailla, 1737), Pi1ıg Sim (Amiot, 1772) gibi Çince eserlerin çevirileri dışında çeviri yapmarnışlar­ ·dır. Bu dönemde asıl eksiklik, iyi bir Çince sözlüğün ve bir dilbilgisi kitabının bulunmayışıydı. ·.

4-

i\lnnçuryıı, Kore, Sibiryn, Tibet.

5- Noıiıia lirıgııae şİnicac, 1831.

6- 1-li!ıoire de Gentclıicnn cı do toıııe la dyrıasıie de �\'Iongoııs, 1739; Traite do ln clıroııologio chinoişe c Huıoirc do la grando dynastie do Thang, 1791, 1814.

7- ılfcmoire şıır 7a mıuiquo deş C/ıinoişc, 1776; Dicıioıınaire mandclıoıı-françaiş; Dicıioımairo _ l 'olygloıtc. (Deş dilde; Snuskritçc, Tibetçe, lllnnçucn ve Çince); Vio de K'ang-tşe, 1784.

PULAT.O'fKAN

230

y ii zy ıldak i Sinoloji at·uşıırıııalım C:i7.vİt ıııi11yoırnrh:ri tnm­

XVIII.

fmdan Pckl ıı 'd c yiit'ütiiluıiiş, lm urndu Frnııı.:11'd11 da ç.-ııiıli "irişlmh•rdo

bul umıl ımış ancak heklc.m:n \!erim snğlaııaııınmı�tır. Dikk ıı lo ç alışm alardan Jost'plı de Gn igıw s' in "Hunlıırm. Tiirklcriıı,

ve Diğer Ba l ı T;H.aı·lnrmm G 'ncl Tnri h i

''

doğı·r

fo�ollann

(1 i56-5H) lrnlıııııııakı ııclır.

tlc

Guignes, Çincı� ile )Iıı.ıır lıiyCl·oglifl r i arnsmd11 lıa�lıın t ı l 11 rııuıy a çalış­ apıuı, t ır.

mış, Budizm ile ilgili a ra ştırmalar

Avrupa'da Sinoloji arn,tırmalarmııı hilinı el olarak el

xıx. yüzyılda başlamaktadır. Frnn emriyle 1813 yılmcl.a Guign e

a'dn il k Çiucc SÖ7.1i.İk

alı ııın a ı

r apolcon \lll

Fils tarafmclan çıknnlırS. ilk

i noloji

Bölii:nıi.i Collegc de Fraııcc'da 1.81'4'tc, Rusya 'dıı· 1851 'clc, İ n gilt re' ele 1876'da kunılınuşlur.

-Bilimsel anla mda Siuoloj i araştırmalarının_ önderleri I• raıı ·17. :Ahel

Re musa ı9 ile Alman H.J. Klaprotlı'duJ:lO.

27 yaşındayken Collegc .do F ra ııce' cl� "Çiu ve Talar-Mançu Di ller i

ve EP.ebiya tı Ki.irsiisü"İıü� başına ge ti ril en

Remnsat'mn (1788-1832) ilk

es e ri Elemenıs de g�anımaire clıiııoise, oıı. priııcipes geııcraııx

du. Karı

wcıı ou sıyle a.n ı iqııe .eı-dıı Koıı_aıı-hoıuı, c'esı-<ı.-cliı c de la laı ı gu . e coıııınıı.ııe gd.neraleıııcnt utilisee da.ns l' Empire chi 1ıoi sc , dalia sonra ıWelaııges usia­ tiqııe ·(182Ş-29), ve- en öııcmlis � Foe koııe ki oıı. ·Rclcıtioıı 'd es l'O)'cııııııes

�

b,oııddlı. qııes' de' Fa� lıi�m (�836) _dır. 44 yaşıucla koleradan ölm üş t ü r.

H yaşında Çince'. öğrenmeye başlaya� Jule_s H emi KlaprotJı ; .

1802- yı l ııida 19 .'ya Ş ın cl ayke ıı Asiaı"isches Jl!Iaga.siıı 'i çıkaım : aia h&şla­

mış, daha_ so.nra Rüsya'ya giderek Moğolca v.e Mançuca iizerinde çalış · . hıa

·

olanağ{ -� ul�rak ge n iş ·araş!ırmal'arda hul\ınnıuşt.ur.

Remusa:t ve

_

Klapro,ıh ' un . ça b alar ıy la

Sinoloj i

araştırnıalarıwn

yeni�e n �lgi-görme_şj iizerine··hilinıseı' clerncklercle �le )1ir art_ış ol muş tur . .

B\l kurun�lqnn en ·eskisi,. 1781. yılın,da Ifollancla'cla kurulatı " Br.tavia .' Bil i!l;l ve Sanat K:ı�umu':dur,.

B Ü nda n. sour�,. -1784 _yılmda J ııg iliz W. Jones'un 'Öndeyliğin: de ; Kalküta·�da "Asiatic_ Socie t y ·of Bengal", 1822 ' yılında, Remusat, S. Martin YC. Klaproth ta rafından F_ransa'da· " Soci'=

. ete =As.iatiq!le"

'kiır-uJarak

Joıırnal Asiatigııe y ayinlaıımaya haşlamıştır. u �manı H-.T. Cql�broockt:, G.T. StauJ!tOn ile-.

' 182·3 _y}lınd�'ise,.Sanskritçe

..

...

•

�

• f

.; •

•

·birlikte Londi·a'd4., "Royal !\.siatic�Soc..te ır �f°(;reat Britain and Irelancl"ı . �rgulle.rlliş, . yayıp ·�rgaıi ı·- ôlarak "Joii.rnal o.f Ro)'al A.�iatic. Socie�r'yi çılçarmaya haşlamışl&rdı:;: .

..

..

.

.•

·

::. .

.

·

. .

.

,: s:." Dicıionnairc c[ıirıoiaiı, fran;�ıs ol -la'iln, ·1�p'"ri�;ri�· iınpi;:inlc; 1813. _:· 9-- Escilcri.,içi; bk�. C1!inm a�-d ,lap�ifu; Repôsiİory, C; I.:."�iı J.ı:\, 1835:·· '- ·" 'lQ.,. Fserleı:i !çio b"'; nyo1� . �·

.

.

-.

--

.."!-..

�

.!

:

. ..:.

•

-

... "'

�.. .:.:

-"

·

. � .....

_... . ;

·

.

-··

Sl�OLOJI ARAŞTIRMALARI

231

Hoyal Asi'alic Socic t y ' nin Kuzı: y Çin Şuhcsi ha11kanlığı görevinde

ele buluıwıı

lmaıı Fl'icd1·foh Hil'tlı, çeşitli araştıl'malarının yanı sıra,

Doğu ile Daı·ı arıısuıdııki ulaşım tarihini ele alan çalışmalar yapmış,

dıı lın

onrıı Colu nıhia

ııivc rsi tcsi 'ndc ilk Çince Kürsiisii'ııü açmıştır.

Hem m;a l �dan sonra Collegc d Francc 'da görev alan Sı anisias Julien ·

(1797-1873), Yunanca, Arapça, Farsça, lbranicc, San kriLçc, Çiıice. ve Manr;uca bilen,

çok iyi öğrenim görmiiş bir kişidir. XIX. yüzyılın orta·

larıncla, Avrnpa'da rakipsiz bir Sinolog olan J�licn'in [.ıek çok edebiyat ve tiyatro çoviril ri yanında, Ta T'aııg Hsi

Yii Chi ile ilgili olarak,

M . emoires sıır les coııtr6cs occideııtalcs ele Hiouen-ılısang (1857-S8) ve Do·

cııments lıistoriqrıcs sıır lcs Toıı-kiuc (sıırtaut orientaux) tracluits du ehi· ııoisc (186,1) gihi çok değerli çalışmaları vardır. sonra,

vrupa da

E.

iÖ.oloji

Chavanne 'a

aFaşlırmalarının

değin

ağırlık

lngiltere'ye

merkezi

kaymaktadır.

bundan

XIX.

yüzyılın ortalarından sonra� Afyon Savaşı ile birlikte, Sinoloji_ araştır· malan daha ela önem kazanmış, hu arada Çin 'ele bulunan İngiliz mis· yoncrleri Legge11

Çin

kiiltiirünü

araştırmaya

Çin klasiklerini çevirerek

haşlaıuışlarclı.

Bunlardan

J.

Oxfonl Üni,1or itesi:Udc Sinoloji

Bölümü nii kurmuştur. Mi yonerlcr dışında, İngiliz diplomatları arasında

S. Bca112 Çin Budist tarihi araştırmalarını başlatan kişi olarak tanın�

maktadır. Ayrıca, H. Yule Doğu-Batı ula.şım -tarihini, R. Howorth Moğol tarihini araştırmışlardır. Bu aracla, Hollaucla'da, Leiden Üniver·

sitesi'uden G. Sclılegcll3

Çince bir sö1.lü.k clerlemiŞ; 1890 yılından iti·

haren tanı'ıımış Sinoloji araştırmalan dergisi olan "T'oung Pao" çıka· ' ' rılmaya· ha\ lanmıştır. ·

Franı:ıa'cla College clo France dışında

bilimseİ dernek de "Ecol

XIX. yüzyılda kurulan bir

nation:alc des Langucs oı·ientale� vivarites"dir,

(1795). Pratik �maçla , r için Çince öğretmeye -yönelen bu kummun

lrnşında, kuruluş döuemindc _Antoine Bazin (1799-·1863) bulunmakta�'·

el!: Kendisi daha çok kôn�ışın'.a dili iizeriıide, edebiyatla ilgili çnlışmalıır

yapn�ışmr.

Gabri�l D,cvcria (1844-1899), ÇindclCi lsİaı�iyet, Manihaizm tarihi

üzerinde

-·

cl!umuŞ,_ -_Çin'in 'çevı·esindeki

qluslar tarafından kulla,nilan

yazı dilleri (Hsi Hsia,_ "N:ii Cheq, Lolo ve Moğolların Pagspa dilleri) ile ' ilgili aı·aştırmalaraa bulunmuştur. ' . l l- Uk. T'oııııg. Pao, C. lX; .

12- ·s. :..Cottliug, Tho Erıcyclopatdia Siııica, Oxfor<l ·Univ. Press, Lolı<loıı, l91.7, · 13-" Uk. T'oıcrıı{ Pao, 1903, s. ııoi - · .

-;

s.

45.'16.

·

23!!

PULAT OTKAN

Arnold Vissiürc (1858-1930) aynı o �ulclıı çnlışmış, dil, Çin el liimanlık ve Çin'dc matematik konuları iiz 'rinde çnlış ıınş t ır

Mii s­

.

Bir nskeı· olan Dabry do Thicrsnııt (1026-1898), Çin'de görev yapmış, Çin hekimliği, Çin'de ve Doğu Tih'kisınn'da Miisliiııııııılık koımlnrını incelemiştir. ·

·

Taummış astrouoıu, matematikçi, fizikçi Biot'un oğlu olan Edounnl Biot (1803-1898), Çiıı ile il gili pozi t if bilimler üzerinde çalışmışt ır.

Ayı-ıcı ilk kez ekonomik konulara el a t m ış, 1'16111oirc sıı.r la coıı.clition de propriete tcrrı:toriale

toplumla ilgili

en

Clıiııe dcpııis le

ı.cmps ancicns'ı yazınıs (1838), pııbliqııe en Clıine et ele

Essai su.r l'lıistoirc de l'iııstrııction

de lettres (Jıı) (1847� konusunda çalışın � da İ:nılu nm uş ve halen Batı dil inde tek çeviri olan Le Tclıeoıı-l'İ oıı Ritcs dcs Tclıeou (1851) ile Chou Li niu çevirisini yap�ştır.

la corporatioıı.

'

1842 yılında CizYit mi yonerlerinin yeniden Çin'e alınma ı üzerine, hunlardau Seraphiu Convreur (1835-1919), özellikle klasik metinlerin çevirisinde hugiin bile haşnırulaıı bir sözl iü.: derlemiş (1892 yılında Her· bert Giles tarafından derlene� Çince- İ ngil izce sözliik ele aynı değerdedir), Leon Witger (1856-1933) 30 ciltten fa�la. Sinoloji araştırması bırakınış­ ınıştır.

24 yaşındayken ataşe olarak Pekin'e giden ve burada üç yıl kal­ dıktan sonra S. Julien'in yerine, Collegc de France'ın Sinoloji Böliimü'­ nün haşına getirilen Edouarcl Clıavannesl4 (1865-1918) Sinoloji alaııında güçlü hir okulun kurucusu olmuştur. 28 yaşındayken bu göreve, getirileı� Cha\'annes, bu arada Slıili C/ıi'nin-çevirisine haşlamışlS, ayrıca arkadaşı S. Levi'nin önerisiyle Budist .metinleri üzerinde araştırmalarda bu­ lunmuşturl6, 1907 yılında y�n:iden Çin'e giden Chavamıes, Ho-pei, Shan-tung, Ho-nan, Shen-hsi, Shan-hsi eyale tle rf ncle arkeolojik çalış­ malar yapınıştırl7. Bugün hemen her Sinolog Chavannos'ın eserlerinden yararlanmaktadır. Kendis.i, klasik kitaplar, Türkfstan tarihi, Göktürk­ lerle ilgili Çince belgeler, ..Çin coğrafyası, Taoizm gibi daha pek çok konuda eserler vermiş, daha verimli olabileceği bir yaşta (53) ölmüş­ tür.

Henri Cordier (1849�1925), Çince bilmemekle beraber Sinoloji . alanında ünlü blı isimdir. J(e!ldisi .Pckin'de bulunduğu sırada Rus 14- H. Cordier, Edoııard Chavannes, T'oung Pno, XVUI ., 1917; Journnl Asintiquc, Xlc Edoııard Chavannu, T'ou,ııg Pno, XXI, 1922.

scrie, xi, 2, 1918; H. Maspero,

1 5-· Mimoire lıl$toriqııes.

16- Cinq ccntı coiiıcs el apologuu c.�traiı de Tripiıaka chinois, 111 C., 1910- 1 1 .

17- Miuwn archiologiquc dans la Chine ıepıcnırionalo, 1 909- 15.

SiNOLOJi ARAŞTIRMALARI

233

Palladiue ve İngili�. Alcxanılcr 'Vylic jle ilişki kurmuş, Fransa.'ya dön­ cliiklcn soıLrıı, Avnıpa'daki Çin ile ilgili hc1ge1cri toplayarak Biblioıheca Sinicrı'yı clcrlcmiştfr (1878-1924·).

XX. yib:yılın tanııımış Siııologlarınclao Paul Pelliotl8, özellikle belgeler üzerinde yaptığı çalışmalarla ün ka:1.anmıştır. Kendisinin bin­ lerce nyfıılık kitap eloşLiri i, iııc leme ve dcrlcroc yazıları vardır.

1898 . ılı.nda Saygon ela kurulan (sonra Hanoi'a taşınmıştır) "Ecole fraııçaise cl'Extrcmc-Ori ·nl' ın ilk i'iyclcriııden olan Pelliot, başlangıçta Hincli-Çin ile ilgili araştımtalar yapını tır. Pclliot, bir ara Pekin'e gön­ derilerek bmacla Ecole françaisc d'Exttcme-Oricnt'ın kitaplık ve müze­ sinin çekircleğiı;ıi oluşturacak gereçleri ele almış, Hanoi'a döndükten sonra, Hindi-Çin tarihini incelemek amacıyla hu konudaki Çin kaynak­ ları üzerine eğilıniş 1 9 ve 11ibliyografya çahşmalann<la bulunmuştur20, Pelliot, 1906-1908 yıllarıucla, Ürla-asya'da ve Tun-Huang mağara­ ralarıu<la yapLığı ara LLrmalar sonucu son derece değerli lıelgeler ele geçirmiş ve bunları Fransa'ya getirmiştir.21 Ne var ki Tun-huang bu­ luutulan ·üzerinde kendi i uzun boylu çalışma yapamamış, sadece üç ciltlik bir re im kataloğu yayınlamı, IJr. Arkeolojik buluntularla ilgili olarak, öğrencilerinden Loııis Hamhis'iıı iki ciltlik bir derlemesi bulun­ maktadır22, Pelliot'un bulduğu belgeler üzerinde somadan bJLzı bilim aclaınları çalışınışlarclu. Sanskrilçe belgeler .i.izerin<lç Jean Filliozat, Bcmard Pauly; Tibetçe l1elgeler üzerinde Marcelle Lalou; Rotan b.elgeleri üzerinde H. W. Bailey; Kuça belgeleri üzerind<> A.ntoine Meillet, S. Levi, Walter Couvreur; So�d belgeleri üzerinde Robert.

Gau Llıio ı., E. Beııvenistc: Uygur belgeleri üzerinde J. Hanıilton çalış­ malaı·da' bulunmuşlardu.

Bu belgeler içinde en önem1ileı i Tun-lıuang'cla bulunan Çince bel­ gelerdir. Paris teki Ulusal Kiitüphane'cle bunlara birer sayı ver.ilmiş 18- J.J.L. Duyvcndnk, Paııl Pelliot, TP, XXXVIII., 1948; P. Demievillc, La carriı're scicıııifiqııc rlc Paııl Pclliot el soıı ocııvrc rclaıivc rl l'Exırcnıc-O�icıııe, d:ıns Pnul Pelliot, brochure publi�e par lıı Socicte nsinliquc, Pnris, 19•16; W. Ebcrbnrd, Paııl Pcllioı'ıırı. Ôliinıii, DTCF Dergisi,

C.

iV.,

S. 2, 19•16, s. 233-236.

19- La Foıı nan, 1903; ıl'femoirc sr les coııtunıes dıı Cambodgc de Tclıeoıı

Ta-koııan, 1902;

Dcııx iıinıiraries de Clıinc eri lnde il lafiıı dıı PIJI'c •ieclc, 1904.

20- Notes de bibliograplıia clıinoisc, 1'902-1909.

21- PelUo:'dıuı ünce Aurel Stein 1900-1901ve1906-1908 yıllan nrıısıuda Orın:ıısvıı ve Bıııı Çin 'de Hint hükümeıi ndınn nrkelojik nraşluınıılardn buluıuuu tur. Kendisinin bu raşurmn­ lıırlıı ilgili olıırıık, Simd-bıırfod Rııirıs of Kfıotan; Encieııt Khoıaıı; Rııiııs of Descrt Caılıay;

�

Innermosı Asia gibi yıııutlnn bulunınnklndı.r.

22- Toıım-choııq, 1961-M.

�

PULAT Ol'KAN

vo

2723 parçn ol ur nk sap laıum ş t u .

P ell iot , T ıın·lmım g m11ğıırnlnruıtl11

·

hiç bir yardımcı mnlzmne olmadım biitün hıı bclg •lcrin ilk ıliizcnlo­ mesini yapma lınşnrısuu giislorcu bir kiş idi.ı-23 .

Or ta · nsy a seferinin. baş·ımyla soırnçlanuın ı Jfrnnce'da l'clliot için."Ortıı-asyn Dilleri, Tnrihi

iizorinc,

Collegc

Kiiı:

Arkeoloji i

vo

do

ii ii"

açılır. 19?0 y t lından 191l5 yılma eleğin başımla lnı ln nclıı ğu "T'ouııg Pao"

P lliot'nun yazılanyla doludur. Pelliot öld ü ğfüufo , gcı: iyo ynnm ya da

hı rak ını, t:ır. Biı irınek iizere olduğu

bitm ek üzere ol an daha pek çok yazı

yazilan24�claha so nrn altı ciltte yayıulımınıştn·25, l'elliot ve �laspcro gibi bilim adamlarmm pek çok çalışıualarmı yanın bırnkmalarnun lıir

nedeni de, ColJege de F rance' da her pro fe sörü n bir yılda 30-kez, ta ıırnmen yeni bir konuyu içeren der,

ver mele ri zorunluluğu olmalıdır.

Henri J\ılaspero 26 (1'883-l 945} bir tarihçidir. Masp ero 'ıı un babası da bir Doğu ·,ıuihçisi

el i.

Önceleri baüasının iziııclc es k i Mısır belgeleri

üzerinde çal İş mı ş , genç yaşta ekonomi tarihine ilgi duy ma ya başlamış­

tır. On yı l cl a n fazla ka�clığı Hincli-Çin'cle, halkın yaşaınuu, özellikle K uzey Vietiıam'cla yaşayan Tai halklarının dinlerini incelemiş, belgeler top­

lamı�t_ır. ·

Maspero'nu h Çin üzerine eğilmesi, Pelliot gibi, Hindi-Çin tarihini

. aydınlatma amacını taşıİnaktaydı27. ·Bu arada clil üzerinde yaptığı araş­

'tmnalar28 B�rnhard Karlgren'e29 yol göstermiştir.··

_

. -19lil ::r.ılında 1• Çfo'dc, Che Çb.i�ng'da arkeolojik

araşlırmalarcla bu­

hınaiı M�spdo, b.u aracla 1 oplun; v;·halİc dini k�nuları üzerinde durmuş30,

1921 yılında 'Collcg� de Fr�nçe'.cla �chav{lnııcs'daıı ·boşalan kürsünün 23..: Une bibli:oılı�qui miiİiıi'!.al-aıı Ka ıı-soıı, 24- ·o�ııvril posı1ııımt!3. ' -:.

BEFEQ. l 9Q8.

2s--Pclliot'ııuu ynnm. kalıın lıi çohşmıısı da

laniıdıı. yııyınlnnrfuŞtır.

-:._.

26..: P. İ>emi�villc;·Henri i\'laspero, .TA;· CCXXXIY..,

-.

d

{

de�-itıı cs ch noiseı. TP,

S. Ç 1945,

-'

�-

148-lSQ.

.

XxXYIİl.:•İ948; \V. �lıcrİı�_rd; .

-

'27-c ):e prodcıoraı. gıiniral_c X, 1910;_ · .. '. .

_

•

.�

19•l3-194-Si

.

�

.

•

.,

•

·

h�iqııe, MCJ!l.

Soc.

BEFEO,.XX,

·

.

,

i

-

•

1920; Priİix�'ıion eı �irivaıion en chi11i_oi•e arc­

- _ ·

� "*

.

•

XII, 1912; Lı:_ dialecıe

Jo.ing. Pııris; xxuı, 1930;_ Lu taİıgı(� de .ı· Exırem.e:Orienl, l'Encyclqpedlc

··

�

l'avenir

de gcographic hiııoriq ıı e, BE�EO,

·

•

ı9S9.:-63 yıl-

,

: . ·frıuiçııise,. I?.3J; La' laiıgu e:chi�aiıe; Soci�ti de liııİiuistiqu�,' Paris;:J. 93 4. :;· . 29.- Eıude; aur la plıaİfo1agir •chinoiıe; 1915-24; Analyıic Dicıionari of.

-- Japaneı} , Pııris_, ·1923 ... ,, . � _. · 30-_,Myıologie de lo Chfne .:.';i;odtrne, 1928. ..

_,

Hcııri-Maspcro cı

2e-:-Eıude-.. � ur la .pHon;ıique hiiioriqı:c dfla laııgıı� an11ami e, Aynı:,

- de Tch'a11g-nga11·ıa.ıu le& T'.!ıntf.

.,

·

Renri ı'fa•periJ, DTCF Dergi�: C. IV,

d'Aniiam soııı' fe_s T'ang, ·euai.

.

.

M�rco·P�lo ile.ilgilidir. İki cildi

••

\

•

....

-·

-:.....

�-"-

•

Ch'ineıe and Sino-

>

.

�.

•• •

..

�

S i NOLOJi ARAŞTIRMALARI

235

gcçnı i � t i r. Bu s ı ra d a C h ' i r ı dönemine ka da r ele al dığı cskiçağ Çin g< n işlot •r ·k, H a n döncırıinı.len A l tı Hanedan'a ka<la� olan

b ıı ş m ıı

ı·n r i h i ı ı i 3 1

ihıorirıdeki

diin ·ırı

'fnoi:r.nı

ı n a l n rı n rası ı ı d n 400 C hn

a n ncs ' ı ı

ı

ı ra s m d a ekonomi k o nus q. n a

çal ı ş m n l a rı

ü zcriııdc32

eğilmiş,

i\ıl as pc ro' nu n araştır­

i n c e l c m cl c n . e b u l u n ı mıştur. l

, ayfoyı b u l a n Ç i n astronoin isi konÜsu da vardır.

üğrenc i l cı:indcıı

osyo l og E . D u rklı ·im

ü ç ü nc ii s ü Marc ol Granet33 (1 884-1 940),

o kul tın d a rl ,

iyi

eğiti m

gör m ü ş

hir

k işiydi.

G ra nct'n i n d o k tora tezi Shilı Ching i le i lbri l id i ı:.34. Eskiçağla i lgil i olarak kendi

inin,

t opl u m ,

b u l u n ni a k ı acl ı r.

alanlarında ça l ış m aları3 5

m i toloj i , cliişi.incc

din,

Pel l i o t v

Ma pero 'nun ç a l ı şm ıı l a n nın çoğunlukla ma­

kale b i ç i m i nde olma ına

karş ı n

eserleri n i k i t a p

Gra n t t

bi � i m i nde

vı;rmişt fr.

F ra nsa 'el a

. Grousset36

S ino l oj i

alanı uda

( 1 885- 1 952), tarih ve

( 1885 - 1 955 ) , ta r i h ve y a 1 9 1 9), G. ele Vaisin Kaıı Su

c

ve

a l n ı·

ği

e me

g çe n kişiler a.rasmda ,

ko nn l arı n cl a ,

anat

J can

R,one

Escarra37

iizcrincle çalışmış, Victor Segalen38 ,( 1878 ·

J. Lart igu e i le birl ikte 1 91 4

yı l ın da ,

Slıaıi Hsj,

Ssu Ch'uaıı'm K u z e y b ö l gesi nde a �kE ol oj i k araşLırına�arda

buluıunuştur. i.\'Iax Weher okulundan olan iVIacaı· ası l l ı

1963),

Ç i n' i n

Etiçnne Balazs39 ( 1 905-

b u l u na n

toplum ve eko n o misiyl e ilgi l i araştırmala�da

ünlü

kişilcrcleıı b i ri d i r . Kend i i T'ang ve Ahı Han dan döne m i ni n toplum ve

� k,o no m isiyle - i lgi li _

değe r l i

.

b ul unımı şt u r40 .

ç alış m a l a rda

H i ndoloji alanında ç a l ı ., m ak l a . beraber, Türk is t a n v e Budizm ko­ nula.rındaki araştırmalarına yardımcı olması için Siuoloji i le ilgilciıe� _

C/ıirıc arııiqııe, 1 927, 1 955.

M�l�ııgcs Postlıume� 1 950.

3�-· E. Meslre, i\'fa rccl Granct, Ecolc prnlİcJue

_

3 1 - La 32:..

·

rcligieuses,. Aııııunirc 1 904,..:. 1 9.ı2, l\lclun, 1941.

des Houtes EEtudes, Sectiou, de_� Scicnces

de la Ch in c, 1 9 19.

1cgerıdes de la Clıinc aııcierırıe, 1926; La

34- Fatô• et clıa115011s ancicnrıu 35- Danscs et

religion d.. Chinoi•e, 1 922; La civili­

saıio11 �lıiııoise, 1 929; .La pcn sec chirıoise. 1 934; Gaıcgorics matrimoniales _iiıite. ilan_:. in C/ı irıe arıcicrırıe, 1 938.

36-· P. Demi6villc. Rorıı i Groımc!; TP, XLIT, 1 953.

el

nlaıioııs de __ pro.�i-

�

37-· P. Dcınİ6\•illc , Jcnn E�carra, ı\nııuiıirc de l'Univcroite de Pnris; XXV!; 3, 1 956.

3839-

H: Bouilicr,. Victo; Segalcıı, Priris, 1. 96 1 .

P. D_cmi6ville, _Eı ien ıi e Bala=!• TP, Ll, ·

·

•

!9611. ·

40- Beiırıiga :ıır Wirtschofi•guclıicİııo der T'ang·Zeiı, 1931-33; Eıııdeı ııır la sociile el l!ico· . n�miı

ıle·la

Chine

,;.ediivole, . 2

C., 1953-S•l,

'.

236

PU LAT 01 KAN

Sylvain Lcvi"' (1863-1936) do bn nlmuln değerli ı,ı nlışmnlnrcln Jmhmımış bilim adnınları arasındadır.

AJ ıu a ny a'd a , XX. y iizy ıl ı n h a ş la rmcl n , A. Griinwcdcl , A. Lo Coq gibi hiliıu adnınları. O r ta ·a sya araşl'ırmalan ile ilgil i çahş ınnlnr o r l ay n koyıuuşlr.r, hu arada Bed i n Üııivcı:;;itcsiııclc O. Fraııke Goschichte clcs clıinesi�c/ı.011 Roiclıes adlı beş citlik eserini yııyııılnıııış, E. Hıı ı ıi sel ı Moğol tarihi, E. Hmıer Miııg-Ch'iııg dön ıuleri tarihi ile i lg i l i çnlışmalanla bulunm�şlar, Leipzig'dc E. Erk s laralindaıı Çin m i to l oj i .i iizorindc araştırmalar yapılmıştır. Daha öııcelexi yaymlanıuaya bıışlaırnıı Zoitsc­ lırift der Doutsc/ıen Nlorge11 1a11dischon Gescllsc/ıa.ft'tan bıışkıı, 1924· y ıl ın ­ dan itibaren F. Wellor'in editörlüğiiuü ya pt ı ğı Asia Major ç ı k a r ı l mı ş t ı r . İugilt.ere'cle A. Moule, Çin'cleki Hristiyanlık tarihi vo Marco Polo­ nun seyahatnamesi iizerincle Çalışmış, araştırma kurumu olarak Loncl­ ra'daki "Şclıool of · Orieutal aud African Studfos" dışında, "Royal Asiatic Society", Bengal, Bombııy, Malaya, Seylan ve Seoul'clo şubeler açarak buralarda çeşitli bilimsel dergiler yayınlamaya başlaınıştu.

HolJanda'da, Leydeıı'cleki Sinoloj i Anşlumaları Mcrkezi'nin ha· şuıa J. J. L. Duyvendak geçuıiş, İsveç'te ise S. Hediu, 1927-1933 yıllannda Kuzeybaa Bilimsel Araştırm,a Kmulu'yla geniş araştırmalarda bulunmuş, B. Karlgren Çin dili, Çin Klasikleri üzerinde, J. G. Andcrs­ son Çin arkeolojisi konularında çalışmışlardır.

Anıerika'da Doğu . Asya araştırmaları oldukça geç zamanlarda başlamıştır. Bu araştırmalar "American Oriental Soeiety"nin kuruluşu ,ve yayın organı Joıırnal of Anıorican Oriental So cety'nin çıkartılmasıyla başlamıştır dmcbilir. · Ancak, bundan sonra, araştırmalarda büyiik bir ilerleme olmuş çeşitli bilimsel kuru�far ve bilimsel ürüulercle arlış görülmüştür. F. Hirth42, A. Forke, B. Laufer43 gibi Alman bilim adam· lan Amerika'ya davet Edilmiş, .Co�uml>ia, Ha�vard, Yale, Califoruia ,; Üniveı·sitelerinde Sinoloji aı:aştırmalarına başlanmıştır. Bu arada, Harvard ve Pekin'de "Harvard·Yenching Institute" kurulmuş, yayın organı olarak Harvard Joımıal. of Asiatic Sı udies çıkarılmaya başlan­ mıştır.

II. Diinya Savaşı'ndan sonra Asya'nın görünümü degişmiş, hu arada, gerek Avrupa'claki ve gerekse Aıiıerikl\'daki araştırmalar yeni gelişmeler kaydetmiştir. Amer�ka'da "American Oriental Studies" 41- L. Renou, Sylvain Levi el aon oeııvre acienıifiqııc; JA, CCXXVI I , 1936.

42- China. and ıh• R oman Orient, 1885; T/ıe Ancienı Huıory of China, 1908.

•13- s: Couliıİg, The Encyclopaeilia Sinic�, O�ford UniV: Prcu, London, 1917, s. 188. .

Si NOLOJJ ARAŞTIRMALAR.!

237

dışuu.lıı, çuğdıış sorunlnra eğilen "Association of Asi&.n Studics" kurul­ m uş, ve Joımıcıl of Asiwı Sıu.dies çıkarılmaya haşlamıştır. Avrupa'da, Almnnya'clıı yeni kumlan Iloclı um Üniversi tcsi'nclc, İngiltf:.re'de J,e�ds Üniversite i'nclc al,;ıı araştırmaları çerçevesinde çalışmalar )' Ürütülmek­ tc, Frnnsn'd n, 'Pnris' lc, Bordaux Ünivcrsitcsi'nde yeni ara�tırmalar yapılmakt nclır.

Eskiden beri yayın yaşammı sürdüren

İngilterc'nin Journal of

Royal Asistic Sci e ty'si , Almanya'oın Zeiıschrift der

Deutsclıen

Morg­

enlandisclıen Gesellsclıaft'ı Fransa'nın Journal Asiaıique'i bilimsel de­

ğerlerini kornrken Polanya'da Rocznik Orientalistyc:my, Çckoslavak­ ya' da Arc/ı.iv Oricnıalni dergileri . çıkar!ılmaktadır.

Sovyctlcr Birliğinde Sinoloji araştırmalarının tarihçesi XVIII. yüzyılın sonlarına dayanmaktadır. XIX. yüzyıla değin bilim adam­ ları, gezginler ve diplomatlar, Çin ile ilgili pek çok bilgi toplamışlar­ dı. Ancak, Sinoloji'nin kurucuları N. Y. Bichurin (1777-1853), V. P. Vasiliyev ( 1 818-1900) ve öğrencileri A. O. Ivanovsky, S. Georgievsky ile P. S. Popov, P. P. Sehınidt, gibi bilim adamlarıdır.

Bu dönemde ünlü Rus Sinologlanndan Y akovleVich Bichli.rin (Yakinef) Nloğolistan Notları (1828), Cengiz Han'ın ilk Dört Kağanlığı.' nın Tarihi (1829), Çin'in Sakinleri, Gelenekleri, Görenekleri ve Eğitimleri (1840) konularında eserler bırakmış, aynca Tibet ''e Kokonor Tarihi,

Chungaria ve Pekin ile ilgili yazılar yazmış, eski çağlatlardaki Orta, asya halkları ile ilgili çalışmalarda bulunmuştur.

•

'

A.L. Lcontycv (1716-17_!! 6 ), Chııng-yung'un çevirmeni ve . . Çin ile ilgili daha pek çok yazının sahibidir. N.M. Spafariy (1636-1708), Çin�i tanıtan ilk eseri veren Rus olarak tanınmaktadır. V.P. Va·silyev (18181900), Budizm ile- ilgili çalışmalarda bulunmuş, Çin tarihi, edebiyatı ve Çin klasikleri konularına cğilıniştir. F.I. Kafar�v-Palladiy, Cengiz Han ile.ilgili bir kitap yazmış, ayrıca Çince bir sÖzlÜk derlemiştir. S. M. Geo-_ giyevsky, Eskiçağ Çin tarihi ve Çin'de manevi yaşa� konÜlan üzerinde· çalışmıştır. ' . - Bu arada, St: Pctershurg, Kazan, Vladivos!_ok ün.ivel'sitelerinde Sinoloji bölümleri açılmış, ·h\lralarda çeş'itli ders kitaplan yayınlanmıştır.

.

Tanıp.mış Rus gezgin ve bilim adamlarından S.F. Oldenbui'g, P.K. · �oslo:V, G.N. Potanin, N.M. Przhevalsky ve diğerleri Çin'� �oğolistan'a ve Orta-asya'ya gitm şler, en değerlileri Tun-Huang ve Tangut Khara

··

J

·

238

PULA'f OTKAN

K.hoto buluntuları olmak üzere, bnralnı·dım rloğn il yazmalı>.r ve maddi kiiltiir b elgeleri t oplnmışlr.rdır.

ilgili ki ı n p l n r,

1917 öncesi Sinoloji a mş tmunlnı·ı iki eski merkeıcl ; Petrogrncl ve Vladivostok'ta yoğunlaşmıştı. 1919'dn " Lnsıne v D oğu Enstitüsü" "Ermeni Enstitüsü" adını alır ve 1920'de ye ni d en örgfü lcnorck yaşa­ yan doğu dillerinin merkt:.z ens tit iisi.i ıfntıyla Pet rograd'cla clevamh olarak faali yet gösterir. Bu sıra d a burada, V.M. Alexoycv, G .F. Sınykn­ lov, Y.K. Shchutskiy , B.A . Vasilyov r,ibi bilim aclamlnrı bulu n m ak ­ tadır; 192l'de l\ioskova'da bir "Ya şayan Doğu Dilleri hu t i tüsii'', çok geçmeden Askeri Aka de ıni'de eh.• hir "Doğu BöHimii" k u ru l u r . l\ılos­ kova'da, V.S. Kolokolov, A . I . I v auov, I. l\ıl. Oshauin gi b i si nologlar görevlendiriur. Aynı yıl , Doğu Bilimleri Bi rleşik Bil i m � lU'um u faal i­ yete geçerek Novy Vostoclc adlı bil i msel dergiyi çıkarmaya başlar. Ku­ nı:m'un, tanınmış Manç uriolog A.V. Gl'Cbeushdıikov'un haş ka nl ı ğıncl a Uzak-doğu. Şubesi açılıt. Vl ad i vost ok ' ta ge l ene k se k çal ı şmal nr B . K .

Pashkov, N.V: Kuner ve A. V. Rudakov tarafındaıı y ü rütiil mek tey cli .

Kurum'un Uzak-doğu Ş ubt: si daha sonra hir seri Bıılletin ç ıka r m a y a haşlamıştır.

Pctrograd'da M. G ork y'n i n b aş ında h u l u nd u ğu Vostok ad l ı dergi 1 922 yılında yayın ıaşamına girer. · Leningracl'da �lalın çok klasik konu· lar ele alınırken Moskova'da çağdaş sorwılaı· üzerinde çalışılmakta. dır.

Sov)'etler Birliği'nde 1 920' l i yı ll ard a daha ç ok Çi n'de k i devJ'iıu ve Japon savaşı konulan ele a l ın mıh Komintern, Krestinterıı, Bolslıe­ vick, Revolııtsionny Vostok, 1Vfirovoye Klıo:uıysı·vo i Mirovoya

-

Politika

ve Pod Znamenem lVfarxisma gibi dergilerde çeşitli ya zı l a r yayııılanmış­ tır. Bu arad� tarihsel ve ekonomik sorunlarla il gil i olarak, Skorpilev "T'ai P'ing Ayaklanması", Kuehumo_v " 1 9 1 1 D ev ri m i " , G . Aııdrcev, P. Grineviteh, kölecilik ve feodalizm, M. I. Kas a ıii n "Çin'iıı Ekonomik Co�afyası" konulannd � çalışmalar yapmışlardu.

1930'larda, So .,ryeı tarihçileri ara sı nda, büyük çapta metodoloji tartışmaları başlamış, Özellikle lanın i liş kil eri VC t oprak s ahipl,iği SOl'UU• lan üzerinde durulm.uştur. "Asya Tipi Üretim Biçimi�' sorunu üzeı·iııde yoğunlaşan tartışmalar "Ching-ı'ien, Eski- Çin'in Tarımsal Yapısı" (1�30) adlı kitap 've E.S. Iolk, L. I. Madyar, M.P. Zhakhov gibi bilim adamlarının konuşma ve yazılan çevresinde alevlenmiştir.

SI NOl.OJI A R.AŞTIRMALAIU

239

·t Si nolo g l a rı da halk hareketleri üzerinde D o o ma n, Dungan önderi Bec Yang-hoo ( 1939), D . 1. Ti khnnov, Doğu Tiirkistan'daki 1 864 a y aklanması (1944) konuları .i i�e r i n dc <;a l ııı ın a hırda b u lunmuşlardır.

Bu n rıı c l n

c l ı ı l'ıuuşlu r,

hu1. ı go ı ı ç Sovy

h ı ı n l n rdaıt

L.I.

m·aştr rma l a r i.çindc, V. Y. Avarin'in ( 1 934) adlı i k i c i ltl i k eseri, L.I. Dooman'ın X VII. Yii.zyı l Sonıı ııclcı Ch'ing l:liikiimeti'ııin_ Türkistan'daki Tcırım Politilcrısı ( 1936) k o n u l a ça l ı ş m a h. rı b u l unmaktadır.

Hu

dönemde gc ı ı i ş c;a p l ı

Mmı çıı.ıya'cla. Eınpcryalizııı

Arkeoloj i

hud un lJ t i m (ctnografi) ala nı nd a , K . K. Floog IVAN

Kolleksiyonıııı.da. Bulııncı n Çince Eski Budist

Yazmalarının

Nlüfredatı

( 1936), A.S . Po lya k o v , 1 933'tc Ta ei k i s t an' da bulunan Çince belgeler ( 1934) U.V. Bnııako A ıı -yang'clcın Fal Kemikleri, Tarih Üzerine Deneme ve So rıın lcı r ( 1 935) g i b i eserler yt r ı n i � ler d i r.

To pl ums a l ülkü

ve

d üş ii ne

alanında, V.K. Shehutsky "Taoizm",

"l-Ching" ; V . M . Alcxcyev "Konfuçyüsçüliik"; A. Petrov "Wang·pi", " W a n g· e h ' u ı ı g" ile ilg i l i araştırmalar y ap mı ş l a r, P.E. Skae�ov, K. K .

Floog b i bliyografya eserleri d e r lcınişle rc1i r .

1940 y ılında V.:M. Alex<'ycv, V.I. Dooman ve A.A. P etr ov.' un der· lediği Çin ( Tarih, Ekonomi, Kiiltü.r, Ulusal Ba.ğımsızlık için Kalıra· nw.nccı Savaşım) kouu\u yapıt, hu alanda o zamana eleğin Sovyetler B i rl iği nde ki Si n oloj i arnştum alarının toplaıru sayılm ak t ad ır.

Tari h araşt ı rmalarıyla i l g i l i

olarak Sovyetler Birliği'nde Sinolog· lar daha :;ok Çin'cle aile, toplum, tar ı m ilişkileri, halk ve devrimci savaşlan gihi konular üzeri nde durmaktadırlar.

Eskiçağ tarihi alaıııncla, Yin ve Chou Dönemlerinin toplumsal yapısi

p aleogra fi k ya ela

d iğer kaynakların (fal kıomiği 'V e broıiz yazıtlar gibi) analizi ile ele alınmaktadır. Bu sorun L. I. Dooman'm Yin Döneminde Kölen i n Rolii Üzerine ve M . V . Krukov'un Çin'de A ile ·ve Devlet adlı çalışmalarıyla ele alınmıştır. Bu dönemle ilgili a raşt ırmala r arasında, L.S. V as i lyev 'i n Eski Çin'de Taı ım ilişkileri ve Toplum, L.S. Perelemov'un V-III. Yüzyıllar.da Toplum Yö1� etim Kımımları, V. i\.. Rubin'in Chou Dönem in de Halk Toplmıtıla.rı ve Diğer Demokratik Biçimler, '.l' .V. S tepoo gi na ve E.M. Yanshina'nm Han Toplıı m. ıı ve Söylenceler (l'W'iıler), Y.L. Kroll'un Ssu-ma Clı'ien ile, K .V. Vasilyev'in Chan-kııo Ts'e ile i lg i li y apıtl a rı dikkate değer çalışmalardandır.

Ortaça ğl a ilgili a ı·aş tı r nıala'r daha çok hı.Ik hareketleri ve tanın ilişkilerini. ele almaktadır. Bu alanda N.P. Svistoonova.'nın llk .Mins lmparatorıı'nun Tarım Politikası, V.A. Bogoslovsky'ııin VII-IX.

240

PULAT OTKAN

Yü:.yıllara aiı Tibcı Bcılgclcrindc Vergi Tcrimlııri Üzorino, L. V . Simoııo· Lcpeshinsky'nin Orıoçağ Çiıı 'l'arilıı: Olw mcı IGtabı gilıi

vskayn ve K.V.

çalışmalar yupılmışur.

·

Çin'in n1.ınlık lı_alklal'ı ile ilgili oln rak , V.A. DogoJov ky Tib ı fü�oı'İn· N. T. J\foıı· kucheev Kara Tatarlar, Moğol l a rla ilgili nrnştmıınlıu y np ım ş lu r, I.Y. Zlatkin Clıııngar Koğoıılığı To rilıi 'ni ynyıulnını,tır. de, Y.N. Rerich, E.I. Kichanov Tıı ıı g n tı Devleti Hsi-H iıı,

1923-1926 yıllarında, P . K . Kozlov tarafından M oğo l i s t ım'd n yapı·

lan arkeoloj ik kazılarda Hun uıozarl:ırı ortaya çıkarı lmış ; hu k a z ı lar

daha sonra S.F: Oldcnhurg, �·c

V.A. Ob ruchev tarafmdaıı ele alınmış, Trcvcr, A.N. Bcrrish·

hu konuda G.I. Borovka, S.A. Teploukov, _K.V.

bilim adamları değerli araş ur mala rd a bnJunmuşlardır.

tam gihi

Moğollarla ilgili olarak yap ı la n araştırmalarda

_

B. Y. Vl a d imi rtso v ,

C. Zamtsarano, S.A. Kozin, L.S. Puch ovsky, N. Ts. Grekov,

A.

.

Yu. Yak,_uhovsky, V.V. Batholid

(W:.

Munkuev, B.D.

Barthold} , M.E. Mas·

son.- ve S P. Tolsto'' önde gelen bilim a da mla rı a ra smcla dı r .

-

-

.

�

Orta·asya göçebeleriyle ilgili konular, otlak, su kaynakları ve sürü

-mülkiyeti sorunları çe"�f,.evesinde tartışılmal..-t a (L.P. Potapov, S. I .

Ilyasov}. gÖ çeb e impar�torlukfarıiıı n kuruluşu v e yıkılışı i l e i l gi l i olarak

I. M. Maisky'nin44 "Otlak Te�risi" ilgi çekmektedir4S. Ort a·asya tarihini�

dönem!end.!rilmesi sorunu jse S.P. Tolstov, A. Yu. Yakµhovsky, I. S. BraginSl-j glbi hilim-, adanilan tarafından cle_ 'alınmıştır . . ·'

Çjn. dili !izerin�eıp.·çal;şm�l.ar, ilk döncm<J.e, Ç�n yazısında

refor�, fon�tik - ça�m'alar ve dilin karşilaşiırmalı �

tarihi,

yapılacak Çince'niµ.

gr�mer yapısı üzerindeki incelemeler olmak üzere üç yönde ele alınmış•

-- - tir.

- � -.

'

·

Bu al�p.da"°', -V._M�· :Ale�eyev; -A.A. p_ragUIJ.OV. -v.s. Kolokolov, Yu. Bunak�y, E.D. -P?Jiv!lnov, A.I. -lvaiiov gibi bilim adamİarı çalışmalar

yapmı�lar, eserl�r-ve1'.miŞlerdif�

�-

·

.

!940 -il�- !950.

-'

_ -

· ··

_

·

yıli�ri� ar�sın.d!f.-.dil .Çalışmaları daha çok grnmer �e

iıöµiUc üzerind_e.· yoğıµılaşinışt"ir: Bu konı):-da,

Oshıilıµı, N.N: �orotkov, N.l.

-

lan çalışmİıİard�- bul�iı,m�ş��rdu:

-(

� -

=� ;... _ .

-A.A;

D!aguııov, ·I.M:

Ko��d,_ VJ'd. So�tsev gibi bilim aclam· .

-

_

..., !'·- -

·-

.uı- Ça�!lllf Moğolütaıı·.(Rıuça), Irkutsk,'1921, ,. .

4 5.:; ltıill ürlko_� ·(l899:f9�Q)�-Deurimci M�göliJtan adlı_yapı�mda "Otlak i�orisi':ni sııvun· .

-

"

;:

:, ·

·'

·

�maktaalr. _B·� teotjye·gilre, _ gGçebeld- ·otlakt!-n otlağa" gilç c�ektc, ·bu orodıı başkıı uluelorin .toprııkTanna 1iı:erek, oiıl�� �İ�cttir.iP topr8kıanıu ele·-gcçiiiıcı ktcdi,rlcr, 'Bu g<ırüt Sovyctler

··

�

- ••

•

-

Birl.iii'nde ıfe '

-

;ıetihire · u�tır.� --

,�

.(

.

•

.

�

r

·!.. •.. . •,

:. .

-- j

•

:::

•

·

241

SlNOLOJt ARAŞTIRMALARI

Sovyetlcr Dirliği'ndo Çin ilo i lgil i

; olarak, 191'7-1949 arası '100 kitap ,

yayınla n mış , }m sayı 1 950-1957 dönemi nde n rns ı İ.!ıo lmnn 247 k i tap

447'ye çıkmış,

1957-1959·

daha eklenmiş ve Çin Halk Cumh uriyet i'ni n kuruhışmıdnn i t ibarım on yıl içinde 700 k i ta p y ayı nla nmıştır . 1960; 1965 n rusmd a ise Çin ile ilgili kitap sayısı 3 25 ' tir.

Japonyn'da çağıluş anlamda Doğu tarihi araştırmaları 1886 yılın­ Tokyo İ ıupaı:atorl uk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi · Tarih Bölü­ mü'ııün kurulma ı ve bu hö!Umüıı haşına hir Alman profesör ile Tsuboi ' Kumazo'nuıı geçmesiyle başlamıştu. da

Bu döııemde Naka Michiyö'nun, 1888-1890 yıllan arasında yı-.yın­ l a na n beş cillik "Genel Çin Tarihi" dik k ate değer çalışmalardandır.

1894· yılı nda Çin-Jııpon savaşı çıktığında, Japonların Çin'e karşı ilgileri artmış, Naka Michiyö'nuıı önerisiyle ort a öğretimde "Doğu· Tarihi" okutulmaya başlaumış1 1r. Bu dönemde, ge_ıiel Çin tarihi çer­ çevesinde, Iclıimuru Sanjirö ve Kuwabara Jitsuzö gibi bilim adam­ larının kitaplan göze çarpmaktadır.

Tokyo İmparatorluk · Üni versitesi Tarih :{3ölüniü, 1889 -·yılında bugün.kit Slıigaku Zasshi adlı bilimsel dergiyi çıkarmaya haşlar. BaŞian: -gıçta Kore ile ifgili yazılar bu dergide; ağırlık t aşımaktadır.

1 907 y ıl ında Kyoto İmparatorluk Üniversitesi Edebiyat :fakültesi Tarih Bölümü açıla;ak Nai t ö Konan (Torajirö), �uwabaı:� · Jitsuzö. ve Hane.da Töru burada görev alırlar ._AYn} yıllarda;)Vaseda Üwversitj:; si?nde de Tarih Bölümü ku ru1 a rak po� Tarihi �aştırmaİan de alın- · ·· mış tır . Yine bu sıralarda; Uzakdo� Kurumu Bilimsel Aı:�ştırı'ıi�- Bö: - : l�mü kurulmuş, bug�ne deği n gele_n Tölıö Gakuhö _ der gi si · y.ayıi;IJan�aya'- · ·_,_:

_

- . - -­ -

- başlamıŞtır. _ -

:·

japonya'nın Kore vo l\ı��nçurya'yi �le geçirip Çfu'Üstil�sı-sıras1�da,

·

Kore �e· Mançutya ile ilğiİi tarili çalışma!� sü:rdürülmüştür. Bu sıra;da, Şirketi,- 1 908 yıl.µıda· Ma�çücya Cöğı:afya .

Araştırmal.arı Enstitüsü'nÜ kqrıi:ıuş� Japony�'da-- bilimsel .aniıi�da - : ·Asya araştırmala,ı'ının ·klıruı:ı.lsu ,sayıla� Slı}ratori _Kurakuchi ile Tsuda s·ökichic burada .görevlendirilmiştk. Burad·a y�qtÜle11 a��şiır- .

:

_ _

GUney ManÇurya Dcmiryolla'rı

· -

•

D�ğu

-­

ajtin�a:

�alar Ma!1Ç�rya:Kore CoğraJy�:Tarih AraŞtırm.!Llar� Rnporii .adı .cil�tc t�plaiı.mıştır. · · · · -� .-. ., :- · · �- ·1�09 �nda-n -:i tib a"re -SJµrat or , Eskiçl!ğ Ç4J��arihi�iiz�rin'a ç ş - .,. m�ara haŞlamiş, I�l l yıJ.ın.da Katö. Shigeru, Shigaku Zasshi'de y�yın- . --. _,,_ . : laJ!.an Çln!i� E;kiÇağ Toprak PJ!zeni adlı yazi�ıyl a, J�po_nya'da ::. Çfn'in . : .. ·e�onÔ1:_Ilik'tarihine doğ�en ilk �raşııro;.acı "ol!rıuŞtür. NaitÖ: Kon�n_ ise,

pıi :!ll!.i

_

-��

·

�

l

� ��

_ c

...

..

_ .... _

��.:--.. ·- .

-

--...":>

Z'

. : �'-

,;

·

�

242

l'ULAT O"I KAN

Ch'ing Hauedauı'wu kuruluş dönemi i le ilg i l i araştırması ile dikkati Çl'-k miştir.

tıuihs

l h lgclo r iiz ı·iııcl ki

l. Diinya Savaşı sıralarında, D o <Yn tarihi nraşt1rm11lnn htilUll art­ tırmış, bu arada Kyiishii Üniveı·sitcsi'.füle vc Tölıoku Ünivcrsi l csi'ndo ilk kez Doğu Asya tarihi ile ilgili k iirsii lor knrnlınnştm. Diğer t n rn fı 11 n, Asya halkları ile ilgili Ba tı di lleı·i n d c ya zıl unş 2tf OQO kit a b ı içeren lVIor­ rison kitaplığı sntuı aluıarak T öy ö Buııko'nuu temeli a tıhnış, Kyoto İmparatorluk Ünivers i tes i t arafmdaıı 1916 yılıııd:ı S/ı.irin adlı dergi, 1920 yılında Slıina Gakıı çıkanlıııaya b aşla mmş tu. 1 935 yılıııcla, Kyoto Üniversitesince Töyös/ı.i Kerıkyıı çıka rıl nuş , hu arada toplumsal araş­ tumalara yer vereıı Rel.� islıi Gak ıı. Kcrı.k_yu. adlı de rg i yaym h ayatıııa girmiştir.

••

Çin-Japon savaşı, I I . Dünya Savaşı'ııın başlaması, o zamanki Japon siyasetine uygun araştırmaların artmasıııa, ancak bağımsız çalışmaların baskı altında tut ul mas ına )' Ol açmıştır.

Japonya'da Doğu Asya araştırmaları çerçevesinde, Moğolistan ve Orta-asya araşurınaları önemli bir yer tutmaktadır. 1930 ön ces i Moğo­ listan araştırmaları iki döneme. ayrılıııaktadır: Birinci dönemde, genel­ likle belgeler üzerinde çalışılmış, ikinci dönemde ise l\foğolistan'da dc­ ııe�sel çalışmalar, arkeoloji]:, etnolojik araştırmalar y a pıl mıştı r.

Biıinei dönemde, Moğol-Yi.ian Haneda�ı ile ilgi l i olarak, Kita:r.awa . Masashige'nin -bu konuda ilk araştırmalardan sayılan iki yazısı46 (1879) ile, bir araşt:�rma eseri olmamakla htr�her; Miseke Setsurci'in Hsiung-nu hükümdarı "Mao-tu�" ilo i!gili kitabı (1894) dışında Naka Tsusei47 ile Naitö- 'lorajiro'mın48 Moğolların· Gizli Tarihi ile ilgili çalış­ maları dikkati çekmektedir.

Naka Tsusei'in çalışmaları souucu, dikkatlerin -çin'i)ı �uzey kom­ şuları üzerin� çekilmesiyle, hu koıiuyu ele alan Shirntori Kurakucbi49 Hsiung-nular Hangi Soydandır ha�lıkli yazısıyla bu alandaki çalışmaları geliştirmiştir. 1899 Yılında, Roma'da to-plıina� Ul1:_1.slararası Doğu Araş­ tırmaları ·Kongresi'ne şunduğu Hsiung-nu ve Tung-hularla, KÜltegin �6- Gendai Kyöikikö

ile· Gcndai

1lckikokııryıiku,

1879.

47- Ar�tırmalan bk. Ajia Reki.shi Shiteıı, .

c.

" Tökyö Chignku Kyökai 'Rökoku, l-5, 6, ·

7,

s.

1 87.

48-' Möbıın Genc!ıö Hish"i, Shigııku Zasshi, 13-�, 1902.

49- Shiratöri'nin çıılışıhalanyla ilgili olarak bk. Shiralorİ Hakııslıi Kaıırclıi '](_inen Töyii;hi

Ronıö, Tökyö, 1925· ; Shiratori Jfakushi Kineıı Roııbıınıha, Töyö Rekiıhi Shiıen, .c. 2.0 , s. 274; Ajia Rekislıi Shitcn, c� 5, s. 1. _

Gakuhö, 29-3, 4, 1944; Sckai

SiNOLOJi ARAŞTIRMALARI ynııı ı tıııııı

Ç iııcos i i fo i lgi li

243

iki hHdirisiyJ.c50 Japonya'daki çalışmaları

Avrupalı M l iın Ç f; Vrel eri ne tanıtan Slıiratori, Moğolistan'dan Orta-asya'·

ya eleğin uzunan tiim halklarla ilgili yüzü aşkın yazılarıyla, Japonya· claki geleneksel Sinoloji araştırmaları yönteminden sıyrılıp, Avtupa'nın çağdaş bilimsel yöntemlerini henimseyerek, Jal'onya'da hu alanda bir çı ğı r a ç mışt ı r .

Bu döne mde , Güney Moğolistan'ı ziyaret eden Yoshihara Shirö51

ve Moğol kadmlarıııı eğitmek için davet edilen Iclıinomiya Misako'nunS2 gözlemleri dikkate cle�e:r çalışmalardandır .

. İkinci clöııemcle, Rus-Japon Savaşı'nm sonuçlanması ve Japonya'nın

Maııçurya'dak i etkinliğini koruması üzerine, Mo ğol i s tan a raş t ırmal a n

g l işın iş li r. Bu dönemdeki dikkate değer çalışmalardan Shira­ Lori'niıı Nloğolla.rııı Kökeni baş lık lı yazısında Hsiung-nuların Moğol

clalıa ela

olduğu savumı l makladır. -

1 905 f ı lmcla kurulan "Asya Bi l i m Kurumu", 1 907 yılında "Uzak­ cloğıı Km-u mu Bilimsel A raştmna Bölümü" a dını alarak bilimsel bir dergi yayı ulamaya başl a m ış, hu dergi 1911 y ıl ından itibaren Töyö ·Ga­ kıılıö adı altında ç ık arı l maya h aş la n auşt ır . Bu arada 1908 yılından iti ­ baren "Güuey Mau çur ya Deıniryol lan Ş i rk et i " yapısındaki "Tari h A rnştll'malan Böl iimii"nde ve Tokyo İ mp a rat o rluk. Ü ni versit esi' ıide ç a lı ş malar siirdürii l miiştiir. Çi n'i n Xuzey komşuları ile ilgili olarak, özellikle Tokyo Üniversit esi'ncle, Mauçurya, Kore araştırmalan yanında,

Moğolisı au ile ilgili çal ış ma l ar yapıhmş, Kitanlarla il gili olarak Tsuda Sokichi, Ma tsni Ritosh i ; Yüau Dönemi

üzerinde, Yanai WataruS3;

Ming Döııcmi'ncleki Moğollarla ilgili ola r ak , \Vacla

Ky öshi54 araştırma­ larda bulu uınuşlarclı r . Bu ara cla ,' daha sonra sözünü ecleeeğinıiz, Orta as y a -tarihi araştınualarma bi.iyiik ka tkısı olan_, Haneda Töriı'nun da Moğolistan ile ilgili dikkate değer çalışmaları vardır.

50- Übcr dic Sprnclı� dcs Hiung-1111 Sıammcs ıırıd der Tııng-hu Sıamme ile Die clıincsisc/ıe Insclırifı aııf dcnı Gcdcııl<.stoin dcs K'iia-ı'e-f,in am Orklıon, übcrset:ı und erliiııterı, Sinologische Dei triigc zuı· Gcschiclıtc dc_r Türk Völkcr II, Bullctin de l'ncndemic dcs ScİeJ!Ccs de St. Peters·

burg, c. 1 7, 2, 1902.

51-

Yosh i lınrn Köhci, Yoshihara S/ıiro Ikö, Töbıı l\llöko n i okeru Rokoku·no Seiryoku,

Möko, 1 , 1939-•�; 1"oslıilıarıı Shirö Töbıı Möko. Slıisatsıı Slıııki, Zenrin Kyökni Chösn Gcppö, 81, 82, 19.39-2,3

.

52-

ı)ı[öko Miyage, Tökyö,

53-

Yanai'ırı yazıları ılfökoslıi_ Kcnkyıı, Tökyö,

1 909.

1930;

ç�malnnyla ilgili olarak bk.

Slıigakıı Zasslıi, 37-3, 1926, 'Föyö Rckislıi Daijiıerı, c. 8, s. 2M; Ajia R�ishi Shiıcn, c. 9, s. 80.

- 54- Wndn'nın çnhşmnlnrı için bk. - Wada Hak�Jıi Kanreki Kinen Töyöshi Ronsö, Töqİi, 1 95 1 .

PULAT OTK.AN Japonyn'wn Moğolistan siya se ti çcr�.cvcsincl , dovlct lnrnfınclnn dn özendirilen l\foğolistnn nra ştı :rmn n rı y nırnıcln, özellikle K uwrıb n m Jitsuzö ve Y anö Jiniolıi gihi Sinologların l\foğolistıın'dnl i n rn ş t ı ı: m nl n rı ile antropolog ve arkeolog Torii Ryuz ö5S ''C cşhıin 1 906-1908 y ı l ln rı ::ırasında l\foğolistan'dn ynptJğı ıı rnş rıu nl a r 11ilim d ii nyns ınn ye n i kay­ :kılıada huhuımuştur.

l

u

Bu arada Moğolca ile ilgili çnlış.mnlnnls el a ilerlemeler lu.yclccl i l­ miş, dilHilgisi56, sözlük ça lış m ala rı gel iş m e göstermiştir.

Japonya'da Orta-asya araş__ t ırmala:rı Mo ğol i s t a n nraşlırınalarınn kıyasla aaha geç h aşlnm1 ş tı r . Tiirkistaıı ile ilgili ilk scynhat ııamcyi yazan (1880) Nishi Toku i rö adlı l)ir cliıJomattır. B und an sonra Orta­ asya'ya giden Japonların sayısında artış göriilmeh.'"tedir. Bnıılar arasın­ da, 1892 yılında, at sunuda İran'a değin gi de n Fukushim a Yasumaki, 1902 yılında Avrupadan yola çıkan Inoue Ma s a i ; 1906 yı lında P<>kin'­ den İli 'ye giden Hino Tsuyoshi ; 191 1 yı l ı nd a Taşkent'E kadar giden Uehara Taich�; l924 yılında Pekin'den İstanbul'a de in yolculuk yapan S�ejima Jirö izleniml er ve raporlar yazmışlardır.

j

j

ğ

Bir Budist rahibi ol� Otani K öz ui Asya'daki Budist eserlerini araştır�ak amacıyla, toplam on yıl süren üç gezi�(kimine göre dört) düzenlemiş, _b u amaçla Orta-asya'ya da araştırma kurulları gönde ril­ miştir. -Birinci yolcul�ta Ôta�i ile �irlikte dC:;rt kişi, 1902 yılında Londra'd!!n Y.ola çık_mış, Rusya üzer�den B�ldi, Semerkand, Buhara,

··

Kaşgıµ- x_ol1Jyl�- yark�ı,ı.t'e g�lmişler; burada iki kola ayrılarak, Ötani i�e �irlikt� ·iki-kişi ·Keş�iir'den : ��di_s�an'a gc<;crek. lıu yönde araştıır­ �alarda--bulunmuşlar� -diğer · - nt_f kişi,, W atanabe '.fetsu nöbu ile Hori !\f�sao, l:lo.tan,' Aksu,, -Kuça, Turfan1 . Urumçi ve Hami'de -arnştırmalar y"'apıp - W04. yılıiıa a'. Hsi-�n' a geıciiŞlerdir." ; ,·

_

.

··

_

-

ki � ;

ıl�·;

�

;

",

Tili st a ' : y. a'p -ikinci � l u,l.ukta .. Tachihana · .Zuichiyö ile . ·N"om�a'.Eizahürö, _1908 yµınd.ıı: P�kjn'den yÔla çıkarak : Turfan'a. gel­ nüş!er; burada� .--�omu_ra Bafiya,_ ''.i'achiha.ria Güney'e doğ� gitıpiş, ,daha ·soi:ıı:a- h,er i�si de :i\i�şm:ir'de . O tani grµhuna ·katılmıştir. �·

-

·

-- -

-

"'U�ÜıicÜ yoİ��uk' T��hib�a.:_iIÇ · Yosliik_awa !):oichir� _ tarafından yapıllr.'Tachjhana. L_o_ncİra'ôaö. ·1910 ·yılında yoJa C;ıkarit,,_Ru�ya .ü.zc­ �#ncİe� u��i):e .gdir:-ııcilicı· yo_lcwfi!t� a ta�aml<!'nmayan leaii i_şic��nj _.:- .

""-'"--,---.,,_,.....,_

.

'· .

;;

.

Yapİtlan iç4i bk. �amauçlıi_S.,�Ko "Torii;_1lyü:ı6 Scıiiei Choıeıku · Makuroku, Jinrcigakü -Zıİ:sshi,, 63-3, "!9S3. . . � ' ·5"6- Takc�Chi Kioo4o ke;"';M6�0. Kenkyef-no.H.91 ôı.tu' JI M6kogo (6>' T61iö-ni·ok�rü M6ko'- :_ 1� Km!ıyü., -Ze�··K�� i::hasa Geppö, 47; ı,-�ıl3. ' -· . · 55-

" -.::

·

-

-

_

!

-

;

_

.

·

·

.

·

SlNOLOJl ARAŞTIRMALARI

245

cılo ulnrnk Taklamakıın v o Lob Çö11orini goçcrek Kunlun Dağları içlerine kadar ilerler. 19 1 1 yılında Tun-huang'a gelen Yoshikawa ile buluştuk· ton sonra, Tachibana Turfan, Urumçi yoluyla Sibirya'ya geçip ülkesine döner. Yoslıikawa ise Kı.şgar'da araştırmalarda bulunarak 1914 yılın· da Japonya'ya gelir.

Bütün im aıa�tırmalardan sonra, çeşitl i raporların da yayınlanması üzerinc57, Japonya'da Orta·asya araştı.rmaları Çin, Moğolistan ve Man· çuryn arnştLrmalan dışmda bağımsız bir bilim dalı olarak ele alınmıştır.

Bu dönomde Japonya'da ele alman başlıca sorunlar, Shiratori'nin or· taya attığı Orta-asya halklarının etnik kökeni, yeni bulunan belgelerle ilgili sorunlar ve Budist misyonerlerinin scyahatnamelerinin incelenmesi ve hunlarla ilgili t arih ve coğrafya araşlırmalarıydı.

Shiratori Orta-asya tarihi araştırmalannm başlatılmasıncİa bü­ yük katkısı ·olan bir bilim adamı olmakla beraber, kendisi belge olarak Doğu Türkistan üzerine 'pek fazla eğilmemişti. Shir&tori'nin hu alalı.da, Wu-sunlarla ilgili ve iki ciltlik Oita-as.ra 'xarihi Araştırmaları. adı al­ tında incelemeleri bulunmaktadıfSB. Kendisi, Japon tarihi, eskiçağ Çin tarihi, Kore, ·Mançurya, Moğolistan araşi�m�arı - - gib� çok .geniş bir alanda çalışmıştır.

Yeni bulunan belgele! iizerinde çalışarak Oi.ta·asya tarilii ar�ş­ tırmalarma büyük ka.!kısı- olan Jap_on bilim a.damlanndan biri de Ha­ neda Töru'dur59.Keııdisi, Orta-asy.a 'da htjlunan yeni belgelerin açı.idari· ması, Budizm, Mani· Dini, J.'Cestorianizm klasikleri üzerinde çalışmış, P. P�lliot ile birlikte bazı Tun-hu�ng bclgelı:rini "'y:ayınlamiŞtır. - Shira· toı i'ıiin dil ve etnoloji gibi yeni bilim dallarını kull&narak başlattığı Çin kaynaklarındaki Ti,irkistan kayıtlan_gın. in,ccleıimesi ve Hancda'nın yeni bulunan belgeler üzerindeki ça1ışmaları,' dikkatler� Budistı seyahat· ·nameleri ve Dôğu-Batı ilişkileri" üzerine çekmiş, bu alanda geniş -çalış­ . D}._alar yapılmıştır 60. Sonuç .olarak,_ XIX. yuzyılın sonla� ile 1930 yıllan ara.sında· Japonya'daki Ort!l·asya aı:aştırmalarında büyük bir iledeme. ve birikim sağlanmıştir.

irıky

: 57- Chıla Tarıkaı:ı, Hnkubunkan, TölcYö, 1 9 12; Sh ö Tankenki, M.inyüsha, Tökyö , 1 9 1.2. .

Mektuplar, günlükler, güzergah ıeınalan )ık. Uohıırıı Yo�taro (Deri.), Sİıin Saiikiki, Yü· , kösliı�. Tokyo, 1937, 2 SB- Über d�n Wıuıın-ııa"mm in Cenıralıuien, Shigaku Zasshl, 14, 1903; -Saiikülıi Kcnkyü, _ '

için

cjlt. :

.

lwaoami Shoten, 1941, 1 944, 2

l

n

cilt. . iİti�cilt haliıiao Y.!IYtnlıı�tır-: 'H'!nedıı Eİakuıhi. Slıigaku

59- Yazıl�n ö ümü den sonra

Kyöto;- 1 957-1958.

Fujita Toyohachi, Tö:ai K�ıh6ıhi-no• �cnkyü, Tökyö, � Kötıüıhi Ronıö, Tökyö,_ f�33. '. ..

�Ronlıurı.thü, -�

·

60-

"

b

1932; Kuwa_ ara

:_

.

Jitsuıö, .

••

Tö:ai

2 16

PULA

OTKAN

yıhucl n l\Innçurıı olnyımn o r ı ıryıı \' t k uıns ı . C:iu·J11pon 11 ,·11şı sonra l\:ln nç u ryn ' dn Jn p onl 11 r t.ıınıfındnu l 11lda l ı i r l ı iikii ı n ı : ı i ı ı k uru� nrnsı , Japon bilim adamları i ç in y •ıı i o l n ı ııı k l n r ·11ğlnını� , hiiyh:ı:ı· Sib i rya , l\:lo ğolis la u, Tii rkis t :.ıı ve Sovyct O r ı. 11 - asy a ·ı 1 11 ı r l a n H1 l ıı ör­ 1931

''e daha

gütlü araş tırnı nlar

ynpılnıaya h aşlıı ınışı ır.

gcııişlclon '.M:ançur:a Demir_, o l l a rı Ş i rlH• l i ' n i ı ı özel li k l e MoğoJ isı:ım ·ın t o p l u m al vo ckono· mik yapısı ii ze ri ıı de çıılışıııalurda b uhmnıuşlıır, Moğol t op l u mu m ı ta· rımcı , yarı tarımcı-yarı Irnyvancı e lrnyvancı ol m a k iizcrc iiçe a yı ra ra k , ayrı ayrı incel e meyi pl ıuılaım ş l ard u·.

Eylem alanını

bilimsel a ra ştırm a

organla r ı ,

1 933 y ı h so n u ndn kunıl:m "Za idaıı B öj i u" (JapoH Vak· d a ııuhclcr açmış, ı:apor ve d crgil r yayınlayarak çalışmalara k atkıda bulunmuştur. Ayrıca, cl iiıı y a c l a k i klasik Moğol araştırmaları i l e ilgili çahş m a l :ı r Ja po ııc h 'ya çevri l ere k on küs ur ciltte yayıul:ıuımş6l , 1 938 ,l'•lmda, İslam a raştırmaları çcrçe· vesin. de, lslanı Çcurc.oi adlı bir dergi çıkartı larak, Orta·asya'daki Miis· Bu ara d a ,

fı},

Tokyo

dışında Moğol is t aıı ' d a

liima nlarl a ilgili çalışmalara önem verilmiş, aym yıl

Tokyo'da

"Doğu

Asya Araştırmaları Meı·kezi" k u nıl mu ş ,

çeşitli araş t ı rma kurulları bel li kon ul ar üzerinde i nccleıııelerclc hu] uıım uşlardır . · 1933-1942 yılian ar�sında, . Tokunaga S . ,62 Ocİ.aka A . ,63Kihara H.,64Ta<;!.a F. ,65 ve;, l manishi K.66 gibi bilim ada mlaruuıı başkanhğıncla kurulan ·araştırma kurulları, Jelıol, İç Mo ğo l is t a n , Doğu Gobi ve Hsiug

an'da coğrafya, tarih, antr op oloj i , a rke oloj i, bitki örtüsü v.b. kônu� _ . larında araştırmalar fapmışlar, raporlar yay ınlamışla;rclır. Bu aracla,

"Doğu Asya Arkeol oj i K ur umu " niui çah şma l an çerçevesi nde , ant· ropolog Yokoo Yasui, · arkeolog E ga mi Namio, j eolog Matsuzawa lsao, dilc i Takeııclıi Kinotsuke Silinglıol'da incelemeler· yr.pm J�larcl ır.

II. Dün.ya S av aşı ' n da ye ni lgiye uğrayan Japoııya'uın " Ma n ç u ry a Demiryolları Şirk.eti Araştı L ma Bölüırı.ii" ve' "Doğu Asya Arı..ş tırmalan Merkezi" gibi bilimsel kuruluşları da ğı tıl m ış , Sinoloji malzemeleriıiiu . büyijk ·bir höl�üne ele elkonulmuştu r. I I.- Dünya Savaşı sonuna clıı ğiu · yapıl �n araştır m alar şöyle ö zetlen ebil i r : 6 1- ılıföko Kenkyü Söıho.

62::._ Daiichiji ı'\ilan·Mö Gakujutsu Clıusa Kenkyüdan Hökolm Sömokuroku, T�kyö, 1940.

63- M�kyö-no Shi:en to Bunka, Keij6 Tcikokıı Daigt!k" Mökyö Ga�ujııisu Tankcrı ta'i liö· kokıuh6, Tökyö, �939.

64- Uchim6ko·no Seiıbutıııgakuteki Cl�öıa, Tükyö, 1940.

65- Gobi-no Sabaku, Tökyö, 1943.

66- Daiköanrei Tonken, 1942 nen Ta rıkentai Hökôkıı., Töltyö, 1 952.

S i NOLOJi ARAŞTIRMALARI Coğrnfyn vo jcolojiyJo

241

ilgili olarak, Moğolistau'ıll

fiziksel ynpısı, i klim değişiklikleri, özc1Jiklc çorak1a,şma

yörelerinin sorunu, jeolojik ·

bc11i

yııpı, Çin'in Kuzey törelerindeki Jöe toprakları üzerinde araştırmalar

ynpılmış, jeopolitikle ilgili çalışmalara önem verilmiş, Orta·asya'dan itibaren t ii ın bölgcııiıı bitki örtüsü ve hayvanları incelenmişti�. ·

Fizik-antropoloji konusunda, Moğoll ar, Mançular, Koreliler ve J apoıılar üzerinde karşılaştırmalı araş'tırmalar haşlamış67, kiiltür · ve sosyal·aniropoloji alanında tek tek ya da örgütlii çalışmalarda �ulunul· muş, özoJlikle Şamanizm iizerin d e d uru1arak68, s öyl enceleı (mitler), miizik, tiya tro, snııat, toplumsal yapı ve aile d i zges i gibi k on ul ara önem verilmiş Li r.

B u arada, d'ille i lgili ça l ış m al a rda da gelişmeler kaycl edilere�69, Nloğollaı ın Gizli 1'a.rihi, Altan ıobçi gibi k ayna kla rın çeviriJerj )�apılıp, bu o.serle r iizeriuclo aynııulı çalışmalarda bul unulmuş70, çeş i t li sözlükler . clerloumiş L i r .

Ekonomik ko nu la ra e l a büyiik ağırlık tanınan hu dön e m de, ı o p rak sonıım i le i l g i l i olarak, Ch'ing Hanedanı y ö netimi sonlarında l\foğo­ li tan o t laklarmuı Çinliler

l a rafınclau

t a r ım

alanı h&line sokul ması

iizerino köyliileşm c sorunu, toprak mülkiyeti, üretim ili ş k il eri

\•O

hayv an­

cılık üzerinde d untlmuş, L icaret konusunda, boylar arası ,alış-veriş, deri ticareti ile ilgili çalışmalarla Moğolist an'claki ticare ı. i li şki le ri '!'e özellikleri ü zer i nde iuoolemeler ya p ılmıştır: "Mançurya Domiryolları Şirketi" (Man

Kurumu"

(Zen

Rin

Kyökai ) ,

"Doğu

Tetsu), "İyi Komşul u k

Asya A raştırma

Merkezi"

(Töa Kenk.yfı-sbo), Dışişleri Bakanlığı ve Kara Kuvvetleri Bakanlığı'ua bağlı

araştırma

k u ru m la ı:ı ta ra fı nda n yii rüt ülen çalışmalar

so nu cu ,

Mançu..rya, Moğolistan ve Türkistan ile ilgili olaı·ak hemen hemen her konuda sayısız yazı, kitap �'e raporlar yayı.nlanımştır.

l.930-1 945 y ı l la rı arasmdaki arkeoloji ve tarilı arnşt1ruıalanna g eli n· ce; 'fori i Ryuzö'nun başla tmış ol du ğu arkeoloj i k araştmnalar de, Moğolisl an'daki Taş Çağı, Bronz 67- Yokoo Y usııo, 68- Akanını 69- Ilu' "ilcnlc p"k

Töıı.-ııo

ıı Clıijıi ,

Akilın

Mirı:okıı,

Ça ğı ,

hu döne m ­

ilk dönem Demir Çağı alaı,.

Tükyö, 1 9·�2.

Tnko.shi, Mıirı·Nfo·rıo Mirı:okıı ıo

lıükyö, Tökyö,

1 9.ıl .

konudn Gcııı;o Kcııkyıi , ı\'Iö�·o, Mökogakıı, Möko Gakıılııi, Marıslııı;;ukııgo çok

ynzı

70- Slıirntori � urnkuclıi,

Oııyokıı Môbıııı Gcnc/ıö His/ıi. Tüyö

l3uııko Sükon, 8, Tökyö,

1943; Hnttori

lıirö, Môbıın Gcııc/ıö His/ı i , l., Tökyô, 1939; Ynmnınoto lll a ınoru,

kaıı·ııo

Töyôshi

Ko/ııı,

n<llı <lcr·

bulnnnınktndır.

Kcııkyiı,

l, 1-5, 1 935-10-1936-6.

,

ci

Ji.ngisıı·

/

•

PULAT QTKAN

248

larında gelişt irilmiş, Jehol'de Liao Hııııeclam ilo ilgili bulıınt:ulıır iizerinde çalışılmıştır. ,

"Doğu Asya Arkeoloji Kurumu" yönetiminclo yapılnn kıwalnr sı­ rasında, Moğolistnn'daki Yontma Tnş Çağı Ki.iltiirü, İskit B ronz Kül­ türü ile ilgili pek çok buluntu ele geçirilmiş, bunlıuln ilgili knzı raporları yayuılanmış, bu arada, Yünn ve l\fiug clöuemleriyle ilgili kont ve tnpı· nak kalıntıları üzerincle çnlışılmıştıı·7l , Tnrih öncesi a rkeoloj ik a raş tı r­ malar72 - konusunda özellikle Egami Nmnio'mıu çalışmalan dikkat i çekmektedir.

Naka, Shiratori

H aııed n gibi bilim adamlarınca

ye

başlat1lau

Moğolistan ve Orta-asya araştırmalnrı, bu dönemde biiyiik bir gelişine

göstermiştir. Slıiratori'ııiu yazmış olduğu "Smır Dışı Buclıınları" bu döneme değin, k�ndisinin ve diğer bilim adamlarının yaptığı araştır· malarm _sayunı_niteliğindo bir yapıttu73. Bu yapıt temel olmak i.izero bundan sonraki. çalışmalarda, _Moğol-Yi.ian Hanedanı ilo ilgili olarak; göçebe Moğol Devleti ile Moğo! İ mp arato rlu ğu'muı gelişmesi" ve yayıl­ J?lası, Moğol - yöntemi altına giren gölgelerde ı�ygulanan siyaset ve yönetim dizgesi gibi konular üzerine eğilinmiş Cengiz İmparatorluğu dönemine kıı�ark.i süreç, Moğol boylarının hareketleri gibi komtlar cfo alınmıştır, - I{siung:n�ar konusunda, arkeoİojik ve antropolojik araştırmaların ··sonuçlanyla- -J5iı,ğlmtı !turularak; hu konuda_ temel kaynak olan S/ı.ih-clıi v.e Han shÜ'�alµ - Usiung-nularla ilgili kayıtlar üzerinde ayrıntılı çalışmttlar- s��ürÜıofüştüı\ --. . .

·

_

-

·

..

_ :

G"öktürlı; �e Uygurl�'r,jizer.inde, ya�ıtlarla iığili ça�ışmalara ek olarak, ;-·çın ltaynaklan ile�ka_rŞiİaşt�a�ı araştUriıala!· yaptl�ş, hu konu yeni bir a�aştıiin?- alaıiı olarak yaygınlık.kazanmıştı�.. _._ · _

-

•

..

-·

-

•

..!.

..:

- =_

:."'

•

.... -

•

-

.

-

_

- --

_Moğı;il-Ti!-i'IÇgi>.çeli� - top_hiEılannui gel�nck- v""C' g�reneklçri, devlet" - ktiruluşu v.e-_ at_alahyla - ilgil� . dest�lllar� Ş'iımanizfu- ye· adetleri . pek çok . . - - - l!!a §�!Jİl_'.lCI t'arafu;i._d aıi. -ele � Wııl·lış ve' )nc�l e�ıı:iiŞtij. _ •

_

-

. �-

•

:_ ...::...

..;;.

-

...

•

__

:

--

"'I:',

•

•

-

_

'

-

_

..

_ _ Ort�r��sya · t�� .ir�ştır_mala11nda-,- t�rlhi . coirafy� -açısından, ' Çin-'" -: ka:Y-Ilak(arindaki" -:-ôria-asyh �-kayıtlarina · day��a�"'iıJÇ� · : ·öz�Uikl� -vaha - -- 'deY!etl�rf ele - ahlı.riiı-ş:. Çin·_ gezgjııJ.erinin_ ·s"ey:�tn�mele�i- üie:rinde :aeri_n ' - -:.. . .. : : . � . : ... : .- ...- _...

_

.

'

•

- _.. ....

•

-

.

.

-

.

�.

e _e Tlirkiİıtiın 1ıe· iJ�ili UmehiirJ-�atsuji, .

- -

....

71: -Eg .

-. Tökya, :1934, -= � -;. : . .. . � · n..:.· B� -ifııo�eİnd_; Sİbiryıı,{llfoğoliıı;_�:Y� tfuii° Ü!İi:eİ�ri� ıırk�olo lk-·a:;aştimıaİllİ1ııln ıonuçlıırı kon°"u1;W1iıiı: Kod;i Q�pp6>Bunbüı�u'.'.;iô Ke�ky_ii, Ky2• ·�'> _:· -� . _. . , - -�� ; · . to, 1938: .

-73- Sôigoi u; lw�ami Shoten "Tilyö Shlc;hö'l Shoıh�d;_ ;1�36: ;. . f'

- - �, -.

amirr�

-

.

· o , K�mafKazuyC?ıhi,- 7'.öiı-Kclftogok,!', S k� R kjsh i T;ikci," Iİ, H�ilioneluı!

_- -

Mi�

--

,,.:-�:

•.

_

·

.

_

.

.

=

_

•

-

'

-

�-,

·

•

j

·

·

·

-

·

249

Si NOLOJi ARAŞTTRMALARI

çulışmnlnr yapıl mıştır. Ilu arada Uygur belgeleri ole alınmış Orta-asya'da İslnmiyct'tcn sonruki gelişmelere önem veren incelemelerde bhlunul·

muştur.

Bu clönomdo yapılan araştırmalarda özellikle dikkati çeken iki eğilim bulunmaktadır: Bun.larılan birincisi, toplum ve ekonomi taı·ihi arnştırmalarınııı gelişmesine paralel olarak, göçebe devletlerin yapısı, kuruluşu vo yıkılışlan, göçeJ>c toplumların klan toplumu mu, yoksa feodal toplum mu olduğu, otlakların tarım alanı haline getiril· mesi gibi konuların ele alınması ve ikinci olarak ta, Orta·asya tarihinin

bağımsız bir araştırma alanı olarak olarak kabul edilmesidir.

KAYNAKÇA : Couling, Srimuel, -The Encyclopaedia Sinica, Oxford Univ, Press, Lon· don,1917. .

.

,·

Demieville, P., "Organization of East Asian Studi�s .in France," J?urnıil. o! Asian Studies, XVIII, 1958. -

---, "Aperçu lıistorique des ,.etudes sjııölogi ;pies en ·fraİı�e":, Aet a Asiatica: Ne)° 11, 1966.

Eherlıard, Wolfram, "Henri Masp_ero", n·.T.C,F. Dergisi,- c: iV, S._ I < - · ( Kasun - Aralık 1945), s. 148-150. ,. . _

.

· -�

·

.

---, "Pal�l Peİliot;tin ölümü�', n . T.C. F dJ,ergisi, Ç. :r_v, Şubat 1946), s. 233-236 . . _· .

· -

.....

_

'�-

·

_$. lı "coc�=k.

.._ _

Fifty ·Years of Sqvie! Ori�ntal _Stu��e� {B�ie� - ��rie��> USSR�_Ac_a• - d"emy-of Seiences,. lıist!tlit.e o( t)ıe feoples 9f Asia,-1�67; :: :-·::-, .:, .

_, '

G

..

•

·

S

�;ri&üsh�

· � . ' i�İiid�: ·ifik�ots��; �.'-'.Ojin no Wna :.Keqı;yµ," . , . . - 1932 . . ---- ·_ ':. � .: � .-:-�--"; , �'Ô. ; - B ei ni ok�r�_S!Jjna Kenkyıi�'r:Sôge�ha, )�42:.

I�a�ur;, · . Sİiilıoh�, · -iüs�� .. :. � °"_"'" 1939. - -_ ; -

:.:· � ·:

·_

�

Fuk�, Fu�masa; "r<:µ�arisu Töy�--: a�tf ��o,-Kink;ö'\� ö�ö SJ!ükyö, .

-� . . . �7, 28, ŞO, "1966""67.

��

.

·_ c ·

· -, .

-

· -·y:a��da:; _N_o��o ."

<"-�·�--

..

.

.

,

·-

·.

.

.

Sh oten,- . � •.

-

.

,

"4:·

.

.

-

- --

-

_-

�

·

-

.-.·

..

:-.

,

S�iki --T.Özai K ö�Ösİif . J�s�isu· \·.- Sanıİ;idö:·:. . .

7

�·��Ih�n-�i okeru Mö�o, Çİı�ö Ajla �K�k�ü S�ö;hi'', : >.. .

7,0-: · . -- · . Ar�taigaku Renrıiku = Sôshiki, O saka ; -1 9 -:-.

'

� ·

.·

-�' .

·_

: