Duma'nın 38. oturumunda, 15 Mayıs 1 907 tarihinde, Rus HükOmetinin ruslaştırma politikasına karşı yapılmış bu ko nuşmada, Sadri Maksudi şunları söylemiştir: 1874 tarihine kadar Müslüman Türkler tarafından açılan mektepler hakiki muhtariyete malik idiler. Bu tarihten sonra ise, birdenbire Maarif Vekaletine baglanmış oldular. Bu nun manası acaba ne olabilirdi? Gayet basittir. Çünkü bu mekteplerin çökmesi ve bir an ewel ortadan kalkması /azım.dl: Buhusus ki hiç Hükümetten yardım görmemekte idiler. Gör mesi için Rus dilinin okutulması şarttı �
Ahmet Caferoğlu, Sadri Maksudi'nin sözlerini naklet tikten sonra, şöyle devam ediyor: "Yıne Sadri Maksudi 'den ölreniyoruz ki, 1874 yılına ktl dar yalnız Orenburg eyaleti lsldm Ruhant Meclisinin idaresin de 6000 lsldm mektebi mevcut olmf"1tur. . . Bundan anlışılaca gı üzere, dava Rus kültürünün ve dilinin Türk kültür ve diline baskısı davasıdır. .. B;,itün bu mücadelelere ratmen, Ruslar ni yetlerinden vaz geçmemişler ve bütün Rusya içi Türk mekteple rini ktlpatmışlardır. Makstµ:ii bunu Ruslar için bir ''Millt aşagı lık duygusu " diye vasıf/andırmakta ve delil olarak 1870 yılında ki bir emirnameyi hatırlatmaktadır. Bütün Rusya Maarif Mü dürlüklerine gönderilen bu emirnamede şöyle denilmekte idi: "Bilhassa kadın ve /azlann tahsil (yani rusça ögrenmesi) meselesine gereken önemin verilmesi /azım.dır. Çünkü ktlbile hususiyetleri ve ktlbile dili özellikle kıldın/ar tarafından muha faza edilmektedir "<24)
Şu halde, Sadri Maksudi'nin bu konuşması Rusya Hü kümetinin Rusya Türklerini ruslaştırma politikasına karşı bir konuşma idi. (24) Ahmet Caferoğlu bu bilgileri "Duma zabıtlan"nın 553. sahifesinden aldığını belirtmektedir.
55