MAKROEKONOMIA
budząca namiętności” (Sachs, The Development Dictionary…). Geneza ekonomii rozwoju Okres powojenny obfitował w studia nad rozwojem; w II połowie lat 40. XX w. w ośrodkach uniwersyteckich krajów Zachodu powstała ekonomia rozwoju, która w latach 50. awansowała do rangi odrębnej dziedziny badawczej nauk ekonomicznych, a szerzej upowszechniła się w latach 60. i 70. XX w. Czynnikami, które ewidentnie wpłynęły na zainteresowanie problematyką rozwoju po II wojnie światowej, są: zniszczenia spowodowane działaniami wojennymi, proces dekolonizacji skutkujący wprowadzeniem na arenę międzynarodową krajów słabo rozwiniętych, jak również zimna wojna, która przyczyniła się do tego, iż wielkie mocarstwa przystąpiły do rywalizacji o wpływy wśród państw Trzeciego Świata (Witkowski, Ewolucja koncepcji rozwoju). Innymi przyczynami wyodrębnienia się ekonomii rozwoju było dostrzeżenie ogromnych dysproporcji rozwojowych i różnic społeczno-ekonomicznych pomiędzy poszczególnymi krajami, powojenne sukcesy w odbudowywaniu ze zniszczeń zachodniej Europy, a także świadomość potrzeby wyeliminowania groźby globalnej „eksplozji demograficznej” oraz widma kryzysu żywnościowego i surowcowego. Za pierwszą pracę poświęconą ekonomii rozwoju uważa się wydane w 1947 r. The Industrialization of Backward Areas autorstwa Kurta Mandelbauma, który starał się w niej określić zarówno warunki uprzemysłowienia krajów zacofanych, jak i jego rolę w przezwyciężeniu zacofania. Powojenny wzrost gospodarczy pokrywał się w czasie z rozwojem ekonomii keynesowskiej. Teorie rozwoju, które obecnie nazywamy teoriami pierwszej generacji, zostały przedstawione przez ekonomistów wywodzących się głównie z instytucji międzynarodowych, tj. Organizacji Narodów Zjednoczonych, Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju, czy też współtworzących plan Marshalla, także przypisujących istotne znaczenie interwencjonizmowi państwowemu.
Wśród ekonomistów i w państwach kapitalistycznych, i w krajach z gospodarką centralnie planowaną panował wówczas pogląd, że jedyna droga przyśpieszenia wzrostu gospodarczego prowadzi przez industrializację, dlatego proponowane rozwiązania były strategiami przyspieszonej industrializacji. Zarówno w latach 50., jak i 60. XX wieku patrzono głównie na rozwój jako pochodną modernizacji, osiąganej właśnie dzięki industrializacji, bez względu na to, czy proces ten miał charakter rynkowy, czy centralnie planowy. Istotne w tym miejscu jest rozróżnienie pojęć rozwoju i wzrostu gospodarczego. Jako jeden z pierwszych uczynił to Gunnar Myrdal, szwedzki ekonomista, który uważał rozwój za szerszą kategorię, zwracając uwagę na potrzebę eliminowania ubóstwa, nierówności społecznych, a także zaspokajanie elementarnych potrzeb ludności. Wzrost gospodarczy jest pojęciem zdecydowanie węższym, rozumianym jako proces rozszerzania zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej (potocznie przyrost realnego produktu narodowego brutto), i służy do określenia zmian ilościowych (Sztaba, Wzrost gospodarczy). Natomiast kategoria rozwoju obejmuje także zmiany jakościowe, które można określić jako postęp cywilizacyjny, bowiem rozwój nie jest związany wyłącznie z kwestiami gospodarczymi. Teorie rozwoju pierwszej generacji Za autora historycznie pierwszej teorii rozwoju uważany jest Austriak Paul Rosenstein-Rodan (19021985). Był on twórcą sformułowanej w 1943 r. koncepcji „big push”, czyli „wielkiego pchnięcia” (Rosenstein-Rodan, Problems of Industrialization…). Według niego gospodarki krajów zacofanych gospodarczo należy wyprowadzić ze stanu stagnacji. Miała temu służyć zintensyfikowana interwencja państwa w postaci inwestycji przemysłowych. Badacz ten widział szansę dla krajów zacofanych w skoordynowaniu inwestycji przemysłowych, a dzięki tej koncentracji miało się dokonać owo „wielkie pchnięcie” na drogę rozwoju. Rosenstein-Rodan zwracał uwagę na to, iż „w realizacji tak przygotowanego planu industrializacji problem stanowiło wygenerowanie środków na
www.struna.edu.pl
47