Traject Zorg Zorgplan module Zorgproces by ThiemeMeulenhoff

Deze uitgave is onderdeel van Traject, dé methode voor de zorgopleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. Deze uitgave bevat een licentie voor de online leeromgeving.

VERZORGENDE IG NIVEAU 3

Traject is gebaseerd op de kwalificatiedossiers 2020 voor de opleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. In deze kwalificatiedossiers hebben de CanMEDS-rollen een belangrijke plek gekregen, net als technologie en is er meer aandacht voor de zorgvrager en zijn eigen regie en welzijn. Traject sluit aan op de kwalificatiedossiers met actueel en vernieuwend materiaal dat is ontwikkeld in samenwerking met docenten en experts uit het werkveld.

Zorgplan

Traject bestaat uit: - theorieboeken, inclusief een licentie voor de online leeromgeving; - een online leeromgeving met verwerkingsopdrachten, praktijksituaties, beroepsvaardigheden, zelftoetsen, evaluatie- en reflectieopdrachten. Traject is modulair opgebouwd. Deze uitgave bestaat uit meerdere modules. Elke module heeft een vaste opbouw. In deze uitgave zijn de volgende onderdelen terug te vinden: - Een korte praktijksituatie met oriëntatieopdrachten om voorkennis te activeren. - Actuele theorie die alle benodigde basiskennis en achtergrondinformatie bevat bij de betreffende werkprocessen. De theorie bevat veel voorbeelden uit de beroepspraktijk. - Begrijp je de theorie; stellingen waarmee de student controleert of zij de theorie voldoende beheerst. - Een begrippenlijst.

Zorgplan

Bovenstaande onderdelen zijn ook opgenomen in de online leeromgeving. Daarnaast bevat de online leeromgeving bij iedere module de volgende onderdelen: - Een grote variëteit aan verwerkingsopdrachten met directe feedback. - Praktijksituatie(s) met CanMEDS-rollen. Dit zijn realistische beschrijvingen van situaties uit de beroepspraktijk inclusief opdrachten gekoppeld aan CanMEDS-rollen, houdingsaspecten, vaardigheden en kenniselementen. - Beroepsvaardigheden met opdrachten en BPV-opdrachten voor het stapsgewijs aanleren van communicatieve, instrumenteel-technische en sociaal-agogische vaardigheden. - Door de module heen zijn allerlei evaluatie- en reflectieopdrachten opgenomen. - Een zelftoets waarmee de student zelfstandig kan beoordelen of zij de stof beheerst. - Een moduletoets die de docent kan inzetten om te beoordelen of de studenten de stof voldoende beheersen. Wil je weten welke materialen er nog meer beschikbaar zijn bij Traject? Kijk dan op https://www.thiememeulenhoff.nl/mbo/zorg/traject.

Auteurs: A.J.T. Megens P.A.M. Mocking E. van Rijswijk-Hofman R.F.A. Schrijver H. van Sommeren J.G.V. van Son Eindredactie: C.M. Louz

MBO_Traject_VIG_Zorgplan.indd All Pages

29/03/2021 16:32

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 4

30/03/2021 10:11

A&F

MOD ULE ZPL

Zorgplan

Auteurs A.J.T. Megens P.A.M. Mocking E. van Rijswijk-Hofman R.F.A. Schrijver H. van Sommeren J.G.V. van Son Eindredactie C.M. Louz

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 1

30/03/2021 10:11

Colofon Auteurs

Over ThiemeMeulenhoff

A.J.T. Megens P.A.M. Mocking E. van Rijswijk-Hofman R.F.A. Schrijver H. van Sommeren J.G.V. van Son

ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt.

Eindredactie

Samen leren vernieuwen.

C.M. Louz

www.thiememeulenhoff.nl

Fotografie omslag

ISBN 978 90 06 95281 0 Derde druk, eerste oplage, 2021

Peter Bak, Rotterdam

Omslagontwerp Studio Fraaj, Rotterdam

Vormgeving binnenwerk Studio Michelangela

Opmaak binnenwerk Crius Group, Hulshout

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd. Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 2

30/03/2021 10:11

Voorwoord Deze uitgave is onderdeel van Traject, dé methode voor de zorgopleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. Deze uitgave bevat een licentie voor de online leeromgeving. Traject is gebaseerd op de kwalificatiedossiers 2020 voor de opleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. In deze kwalificatiedossiers hebben de CanMEDS-rollen een belangrijke plek gekregen, net als technologie en is er meer aandacht voor de zorgvrager en zijn eigen regie en welzijn. Traject sluit aan op de kwalificatiedossiers met actueel en vernieuwend materiaal dat is ontwikkeld in samenwerking met docenten en experts uit het werkveld. Traject bestaat uit: • theorieboeken, inclusief een licentie voor de online leeromgeving; • een online leeromgeving met verwerkingsopdrachten, praktijksituaties, beroepsvaardigheden, zelftoetsen, evaluatie- en reflectieopdrachten. Traject is modulair opgebouwd. Deze uitgave bestaat uit meerdere modules. Elke module heeft een vaste opbouw. In deze uitgave zijn de volgende onderdelen terug te vinden: • Een korte praktijksituatie met oriëntatieopdrachten om voorkennis te activeren. • Actuele theorie die alle benodigde basiskennis en achtergrondinformatie bevat bij de betreffende werkprocessen. De theorie bevat veel voorbeelden uit de beroepspraktijk. • Begrijp je de theorie; stellingen waarmee de student controleert of zij de theorie voldoende beheerst. • Een begrippenlijst. Bovenstaande onderdelen zijn ook opgenomen in de online leeromgeving. Daarnaast bevat de online leeromgeving bij iedere module de volgende onderdelen: • Een grote variëteit aan verwerkingsopdrachten met directe feedback. • Praktijksituatie(s) met CanMEDS-rollen. Dit zijn realistische beschrijvingen van situaties uit de beroepspraktijk inclusief opdrachten gekoppeld aan CanMEDS-rollen, houdingsaspecten, vaardigheden en kenniselementen. • Beroepsvaardigheden met opdrachten en BPV-opdrachten voor het stapsgewijs aanleren van communicatieve, instrumenteel-technische en sociaal-agogische vaardigheden. • Door de module heen zijn allerlei evaluatie- en reflectieopdrachten opgenomen. • Een zelftoets waarmee de student zelfstandig kan beoordelen of zij de stof beheerst. • Een moduletoets die de docent kan inzetten om te beoordelen of de studenten de stof voldoende beheersen. We wensen alle studenten en docenten veel plezier en succes met het werken met Traject. Amersfoort 2021, Auteurs, redactie en uitgever

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 3

30/03/2021 10:11

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 4

30/03/2021 10:11

Inhoudsopgave Module 1 Zorgproces 9 Je gaat zorg verlenen aan de ernstig zieke meneer Eikholt 10 1 Gezondheid 13 1.1 Gezondheid en ziekte 13 1.2 De zorg van tegenwoordig 16 Begrijp je de theorie? 21 2 Methodisch werken 22 2.1 Methodisch werken 22 2.2 Kwaliteit van zorg 26 Begrijp je de theorie? 31 3 Het zorgproces 32 3.1 Wat is het zorgproces? 32 3.2 Het zorgplan als leidraad 39 3.3 Gebruikmaken van ICT voor het zorgplan 42 Begrijp je de theorie? 47 Begrippen 48

Module 2 Verzamelen van gegevens 51 Mevrouw Cornelissen wordt opgenomen in het verpleeghuis 52 1 Verzamelen van gegevens 55 1.1 Start van het zorgproces: verzamelen van gegevens 55 1.2 Beschikbare informatiebronnen 55 1.3 Methoden voor het verzamelen van gegevens 58 Begrijp je de theorie? 62 2 Classificatiemodellen 63 2.1 Modellen bij het verzamelen van gegevens 63 2.2 Methode van SAMPC 64 2.3 Model van de vier levensdomeinen 65 2.4 Het Omaha System 68 2.5 Intakegesprek vanuit de vier levensdomeinen 72 2.6 Gegevens vastleggen met het Omaha System 75 Begrijp je de theorie? 77 Begrippen 78

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 5

30/03/2021 10:11

ZPL

Module 3 Vaststellen van zorgproblemen 79 Mevrouw Van Buuren heeft een herseninfarct gehad 80 1 Zorgproblemen 84 1.1 De zelfzorgtheorie 84 1.2 Zelfzorgbehoefte 85 1.3 Zelfzorgvermogen 85 1.4 Zelfzorgtekort 86 1.5 Een gezondheidsprobleem 87 1.6 Probleemformulering 89 1.7 Methodieken 92 Begrijp je de theorie? 93 Begrippen 94 Module 4 Vaststellen van zorgdoelen 95 Mevrouw Postma vindt het leven zwaar 96 1 Formuleren van zorgdoelen 100 1.1 Wat is een doel? 101 1.2 Zorgdoelen 101 1.3 Formuleren van zorgdoelen 105 1.4 Bronnen en hulpmiddelen bij vaststellen van zorgdoelen 109 Begrijp je de theorie? 115 Begrippen 116

Module 5 Plannen van zorgen ondersteuningsactiviteiten 117 Dimitri is onvoorspelbaar 118 1 Plannen van zorgen ondersteuningsactiviteiten 122 1.1 Wat is een zorgen ondersteuningsactiviteit? 123 1.2 Formuleren van een zorgen ondersteuningsactiviteit 126 1.3 Competenties van de verzorgende bij plannen van zorgen ondersteuningsactiviteiten 127 1.4 Maken van een werkplanning 132 Begrijp je de theorie? 137 Begrippen 138

Module 6 Uitvoeren van zorgen ondersteuningsactiviteiten 139 Je signaleert veranderingen in de gezondheidstoestand bij mevrouw Sanders 140 1 Uitvoeren van zorg en ondersteuning 144 1.1 Uitvoeren van zorg en ondersteuning 145 1.2 Vaardigheden bij uitvoeren van zorg en ondersteuning 145 1.3 Rapporteren 147 1.4 Ondersteunen van zelfzorg 152 1.5 Uitvoeren en technologie 154 1.6 Inzage in het dossier 155 Begrijp je de theorie? 156

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 6

30/03/2021 10:11

2 Coördineren en continueren van zorgen ondersteuningsactiviteiten 157 2.1 Coördineren van zorg 157 2.2 Continuïteit van zorg 160 2.3 Ondersteunende technologie 164 2.4 Zelfmanagement en telemonitoring 164 Begrijp je de theorie? 166 3 Overleg en consult 167 3.1 Overleg is belangrijk 167 Begrijp je de theorie? 175 Begrippen 176

Module 7 Evalueren van zorgproces 179 De wond van mevrouw Abdali geneest niet 180 1 Evalueren van het zorgproces 184 1.1 Evalueren 185 1.2 Evalueren in de gezondheidszorg 185 1.3 Product- en procesevaluatie 186 1.4 Stappen in het evaluatieproces 190 Begrijp je de theorie? 196 2 Het evaluatiegesprek 197 2.1 Doel van het evaluatiegesprek 197 2.2 Wanneer plan je een evaluatiegesprek? 198 2.3 Deelnemers evaluatiegesprek 199 2.4 Voorbereiding evaluatiegesprek 199 2.5 Tijdens het evaluatiegesprek 201 2.6 Na het evaluatiegesprek 203 2.7 Evalueren en kwaliteit van zorg 204 Begrijp je de theorie? 205 3 Ontslag, overdracht en nazorg 206 3.1 Ontslag, overdracht en nazorg 206 3.2 Ontslag 206 3.3 Overplaatsing 210 3.4 Overdracht 212 3.5 De afronding van het ontslag 214 Begrijp je de theorie? 215 Begrippen 216 Module 8 Klinisch redeneren 217 Je maakt je plotseling zorgen om Anna 218 1 Klinisch redeneren 221 1.1 Wat is klinisch redeneren 221 1.2 De zes stappen van klinisch redeneren 223 1.3 Hulpmiddelen bij het klinisch redeneren 230 Begrijp je de theorie? 244 Begrippen 245

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 7

30/03/2021 10:11

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 8

30/03/2021 10:11

ZPL MOD ULE

Zorgproces Wat voor werkzaamheden doet een verzorgende-IG eigenlijk, weet je dat? De kans is groot dat je dan denkt aan technische handelingen, zoals injecteren en medicijnen toedienen, of het verzorgen van mensen, zoals helpen bij het wassen en aankleden. Als verzorgende verleen je inderdaad zorg aan zorgvragers, voer je diverse handelingen uit, maar plan je ook de zorg. Voordat je aan een zorgactiviteit begint, is het belangrijk dat je het doel ervan weet, bij welke zorgvrager je de zorg gaat verlenen en op welk moment je de zorg gaat uitvoeren. Methodisch werken betekent dat je stapsgewijs zorg verleent en is essentieel voor een verzorgende. In deze module komt aan bod wat gezondheid precies is, en de zorgverlening van nu in vergelijking met vroeger. Daarnaast is er aandacht voor methodisch werken, hoe je dit het best kunt doen, en de stappen van het zorgproces.

Auteurs R.F.A. Schrijver J.G.V. van Son Eindredactie C.M. Louz

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 9

30/03/2021 10:11

ZPL MODULE 1 Zorgproces

Je gaat zorg verlenen aan de ernstig zieke meneer Eikholt Na een verblijf van bijna twee weken in het ziekenhuis is meneer Eikholt weer thuis. Hij is uitgebreid onderzocht en heeft uiteindelijk de diagnose longkanker gekregen. Meneer Eikholt is 'medisch uitbehandeld'. Wijkverpleegkundige Irene is ingeschakeld voor een overdracht. Ze neemt de taak op zich om een palliatief zorgplan op te stellen. Jij gaat als verzorgende de dagelijkse zorg verlenen bij meneer Eikholt. Kees, de zoon van meneer Eikholt, vindt het fijn dat zijn vader weer thuis is en komt meteen met een bord vanillevla en stoofpeertjes bij zijn vader zitten. Meneer Eikholt heeft duidelijk geen trek. 'Eten interesseert me niet meer, het smaakt me niet en ik word er benauwder van. Sorry Kees, ik kan het allemaal niet meer opbrengen', zegt meneer Eikholt. Kees vindt het moeilijk om zijn vader zo te zien en te horen, maar probeert toch een paar happen vla naar binnen te krijgen. 'Moet je mij nou zien zitten, Kees. De thuiszorg komt straks vier keer per dag. Ik kan bijna niets meer zelf. Mijn bed staat beneden en er is een postoel. Alles kost me veel inspanning en ik ben dood- en doodmoe en benauwd. Ik heb ook pijn, de pleisters helpen maar matig. Ik krijg zuurstof, maar dat slangetje irriteert me dus dat doe ik er zo snel mogelijk uit. Bovendien mag ik niet roken met dat ding erin. Laat me maar gewoon een sigaretje roken, daar geniet ik nog van.' Net als Kees probeert zijn vader wat vla te laten eten, kom je binnen. Je ziet nog net dat meneer Eikholt snel het bord vla weg duwt.

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 10

30/03/2021 10:11

ORIËNTATIE

1 WO O R DW E B Bij het lezen van de praktijksituatie kom je vast een aantal onbekende(re) begrippen tegen. Maak een woordweb waarin je alle begrippen noteert die je niet of nog niet helemaal kunt uitleggen aan iemand anders. Ga met behulp van je (digitale) boeken en/of betrouwbare bronnen op het internet op zoek naar de betekenis van de begrippen en plaats deze in je woordweb. Tip: Zoek eens naar handige websites om een woordweb te maken. Bijvoorbeeld: mindmeister.com.

2 WO O R DW E B B E S P R E K E N Als je woordweb compleet is, ga je dit uitwisselen met een medestudent. Start met een vraag. Bijvoorbeeld: 'Kun jij uitleggen wat longkanker precies is?' Luister naar de uitleg van je medestudent en vergelijk die met jouw uitleg in je woordweb. Daarna is je medestudent aan de beurt. Wissel af totdat jullie allebei je woordweb hebben uitgelegd.

3 P O S I T I E V E G E ZO N D H E I D Het uitgangspunt bij Positieve Gezondheid is dat je als zorgprofessional je aandacht richt op de mens zelf, op zijn veerkracht en wat zijn leven betekenisvol maakt. Kwaliteit van leven en welzijn staan daarbij centraal. Ga met een medestudent in gesprek over de volgende stellingen en onderbouw waarom je het met de stelling eens bent of waarom juist niet.

•

De kwaliteit van leven bij meneer Eikholt is slecht.

•

Het is goed om meneer Eikholt een sigaretje te laten roken, aangezien dit zijn kwaliteit van leven positief beïnvloedt.

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 11

30/03/2021 10:11

ZPL MODULE 1 Zorgproces

4 M O E I L I J K E WO O R D E N I N D E Z E M O D U L E In deze module kunnen woorden voorkomen waarvan je de betekenis nog niet kent. Dit kunnen beroepswoorden of vaktaalwoorden zijn die je nog nooit eerder hebt gelezen. Zorg ervoor dat je ze begrijpt en kunt gebruiken in de module. Als je de woorden begrijpt, is het gemakkelijker om opdrachten in deze module te maken. Noteer tijdens het lezen van de theorie de woorden die je niet begrijpt. Geef van elk woord de betekenis en een voorbeeldzin. Woord

Betekenis

Voorbeeldzin

Tip: In de begrippenlijst van deze module vind je alvast een selectie van vaktaalwoorden die met deze module te maken hebben.

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 12

30/03/2021 10:11

Gezondheid

Gezondheid 1 LEERDOELEN

• • • •

Je kunt uitleggen wat gezondheid inhoudt. Je kunt toelichten wat Positieve Gezondheid voor de zorgvrager inhoudt. Je kunt samenvatten wat de drie visies op ziekte en gezondheid inhouden. Je kunt samenvatten hoe zorg tegenwoordig verleend wordt.

Je hebt net gekozen voor een opleiding in de gezondheidszorg. Hierin wil jij je kennis, vaardigheden en houding uitbreiden tot het beroep Verzorgende. In dit hoofdstuk komen drie vragen aan bod: • Wat is gezondheid? • Wat is zorgen voor gezondheid? • Hoe krijgt 'zorgen voor de zorgvrager' vorm in het zorgproces? In de loop van de tijd, bijvoorbeeld vanaf de jaren 1930 tot nu, hebben deze vragen steeds andere antwoorden opgeleverd. Dit is een logisch gevolg van de voortdurende veranderingen in kennis, kunde en inzichten over gezondheid en ziekte.

1.1

Gezondheid en ziekte

in Egyptische papyri. Het aderlaten is in elk geval te herleiden tot 500 v.Chr., maar bestaat waarschijnlijk al veel langer. Tegenwoordig wordt aderlating ook nog gebruikt bij bijvoorbeeld hemochromatose: een aandoening waarbij het ijzergehalte in het lichaam te hoog is.

Als zorgprofessional streef je ernaar om de gezondheid van de zorgvrager positief te beïnvloeden. Door de eeuwen heen is dat op verschillende manier gedaan. Hier volgen een paar voorbeelden. Aderlating Vanaf de oudheid tot in de middeleeuwen en hier en daar zelfs nog in de negentiende eeuw, dachten artsen dat ziekte werd veroorzaakt door een disbalans in de vier lichaamssappen: bloed, slijm, gele gal en zwarte gal. Deze disbalans was te herstellen door aderlating. Het lichaam van de patiënt kon herstellen door bloed af te nemen. De hoeveelheid bloed die afgenomen werd, was vaak ook afhankelijk van de stand van de zon, maan en sterren. De techniek van het aderlaten werd al vermeld

G EORG E WA S H I NGTON Op een koude ochtend in december 1799 wordt George Washington wakker met keelpijn. In zijn ellende doet hij iets wat hem fataal wordt: hij laat zijn arts komen. Nadat de arts Washington heeft onderzocht, roept hij de beste medici van Amerika bijeen om er zeker van te zijn dat de ex-president de juiste behandeling 13

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 13

30/03/2021 10:11

ZPL MODULE 1 Zorgproces

krijgt. Washington had een dag eerder uren in de regen en kou rondgereden en de adviesgroep is het erover eens dat hij snel een intensieve behandeling moet ondergaan. Na de mogelijkheden te hebben besproken, komen ze tot de behandeling die al duizenden jaren lang door artsen voor hen als hét antwoord op alle kwalen en ziekten werd beschouwd: aderlating. Enkele aders van Washington worden opengesneden en zijn bloed stroomt in een kom op de grond. Omdat hij een ernstige keelontsteking heeft, besluiten de artsen extra veel bloed af te tappen. Washingtons toestand gaat echter zienderogen achteruit. De artsen verbazen zich erover en besluiten om dan nog maar meer bloed af te tappen. Na een paar uur hebben de artsen maar liefst 3,75 liter bloed bij George Washington afgetapt, wat neerkomt op ongeveer 80 procent van de totale hoeveelheid bloed in het lichaam. 's Avonds is Washington zo verzwakt, dat hij zijn artsen opdraagt het aderlaten te stoppen. Maar het is al te laat. Enkele uren later sterft hij.

… Ook vertelde ze dat de nonnen je vooral wilden doen geloven dat je echt gek was op allerlei manieren: door je te kleineren, door je te dwingen dingen te doen, door je vast te binden, door je te isoleren, door elektroshocks toe te dienen, door je in koude baden te zetten, door je te dwingen harde arbeid te verrichten waar je niets voor kreeg … De nonnen hadden het voor het zeggen en het enige waar ze op uit waren was geld en profiteren van hun patiënten. Het personeel voerde hun wetten uit. Een enkele keer heeft ze gezien hoe iemand dood terugkeerde van de elektroshocks, die toen nog vaak als straf werden gebruikt. ... Toen ze uiteindelijk na een lange strijd van meer dan 30 jaar dan toch uit de psychiatrie geraakte, doordat er een nieuwe psychiater aan de psychiatrie verbonden werd, die alle dossiers opnieuw onderzocht ... Bron: Nele Bauwens/lib.ugent.be

1.1.1 Drie visies op ziekte en gezondheid

Bron: Jesper Rovsing/historianet.nl

De manier waarop gezondheid wordt bevorderd, verandert door de jaren heen. Globaal gezien is de kijk op ziekte en gezondheid de laatste tachtig jaar op drie duidelijke punten gewijzigd: 1 Jaren 1940: Gezondheid is de afwezigheid van ziekte, stoornissen of beperking. 2 Jaren 1980: Gezondheid is een lichamelijk, psychologisch en sociaal evenwicht. 3 Tegenwoordig: Gezondheid is het vermogen van mensen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.

Therapie in de psychiatrie In de psychiatrie kende men tot ver in de vorige eeuw bijzondere therapieën om de gezondheid van de zorgvrager te bevorderen.

T HERA PIE IN DE P SYC HIATRIE (1 960) Voor 'getuige 1', een vrouw van 70 jaar, betekende psychiatrie vooral onderdrukking. Ze verbleef in de psychiatrie van 1953 tot 1985. Uit haar verhaal kwam naar voren hoe gesloten de psychiatrie wel was. Haar enige blik op de buitenwereld bestond erin contact te houden met het personeel, mee te helpen in de wasserij.

In de toekomst zal natuurlijk ook de kijk van zorgverleners op zorgvragers en hun gezondheid veranderen.

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 14

30/03/2021 10:11

Gezondheid

1940: Gezondheid is de afwezigheid van ziekte, stoornissen of beperking In de jaren 1940 ligt het accent van zorgverleners op het behandelen van ziekten. In deze visie is iemand gezond als er geen ziekten aanwezig zijn. Na de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) richt de gezondheidszorg zich meer op preventie, het voorkomen van ziekte, en dan vooral bij kwetsbare of extra bedreigde groepen, zoals zuigelingen, kleuters, schoolkinderen, fabrieksarbeiders en ouderen. Particuliere organisaties, zoals de Kruisverenigingen, starten met het opzetten van thuiszorg en consultatiebureaus. Nieuwe Gemeentelijke en Geneeskundige en Gezondheidsdiensten (GG&GD; tegenwoordig GGD) verzorgen de schoolkinderen en worden belast met de bestrijding van besmettelijke ziekten, met ontsmetting en massale inenting. Het ambulancevervoer van ongevalslachtoffers wordt een taak van de GG&GD. Veel bedrijven starten een bedrijfsgeneeskundige dienst voor hun werknemers.

De holistische benadering zorgt voor een toename van alternatieve geneeswijzen. De zorgvragers die geen vertrouwen meer hebben in de algemene gezondheidszorg, zoeken hun heil bij beoefenaren van alternatieve geneeswijzen: homeopathie, antroposofische geneeskunde, paranormale geneeskunde (zoals magnetisme), natuurgeneeskunde en acupunctuur. Deze genezers zijn meestal ongeschoold. De aard van de klachten waarvoor zorgvragers alternatieve hulp zoeken verandert niet. De behandelmogelijkheden in de zorg groeien explosief, waardoor ook ethische dilemma's ontstaan. Bij een ethisch dilemma moet je een keuze maken tussen twee of meer mogelijkheden, waarbij aan de verschillende mogelijkheden nadelen kleven. Het gaat bijvoorbeeld om vragen als: • Wat maakt mijn zorg tot goede zorg? • Is de zorgvrager gebaat bij de verleende zorg? • Heb ik juist gehandeld? • Hoe kan ik ondanks de werkdruk goede zorg bieden?

1980: Gezondheid is een lichamelijk, psychologisch en sociaal evenwicht De gezondheidszorg richt zich niet alleen op de bestrijding van ziekten, maar ziet de mens als geheel. De holistische benadering ligt ten grondslag aan deze kijk op gezondheid. Bij een holistische benadering is alles met elkaar verbonden. Lichaam en geest kunnen hierin niet los van elkaar gezien worden. Je bekijkt een ziekte niet als een puur lichamelijk verschijnsel. De oorzaak kan bijvoorbeeld haar wortels hebben in verkeerde voeding, omgevingsfactoren of een emotionele en psychologische belasting. De holistische benadering ziet de mens altijd als totaalplaatje.

Welke keuze maak je? Een voorbeeld van een ethisch dilemma tijdens de coronacrisis van 2020 zijn de moeilijke, soms zelfs onmogelijke keuzen voor zorgprofessionals: • Ga je zonder de juiste persoonsbeschermende hulpmiddelen (handschoenen, mondkapje) toch de zorg verlenen aan een zorgvrager met corona? • Is het verantwoord om uitzonderingen te maken op het bezoekverbod voor een zorgvrager, als dit ten koste gaat van het welzijn van de zorgvrager? Hoe ga je om met zulke schrijnende situaties? • Mag je nog wel knuffelen met bewoners in de zorg voor mensen met een beperking?

Holistische benadering Een zorgvrager met last van brandend maagzuur, kan een overproductie hebben van maagzuur (lichamelijk), maar zich ook zorgen maken (psychologische druk) over zijn financiële situatie nu hij recent is ontslagen (sociaal). Behandeling van de klachten zal zich dus richten op de drie genoemde aspecten.

2020: Positieve Gezondheid Gezondheid is het vermogen van mensen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven.

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 15

30/03/2021 10:11

ZPL MODULE 1 Zorgproces

De grondlegger van deze visie is Machteld Huber. De aandacht gaat hierbij niet naar de klachten en gezondheidsproblemen van een zorgvrager en de oplossing ervan. Positieve Gezondheid kiest een andere invalshoek. Het richt zich op de mens zelf, op zijn veerkracht en op wat zijn leven betekenisvol maakt. De zorgvrager weet zelf als geen ander wat zijn leven betekenisvol maakt. Door de zorgvrager de eigen regie te geven in zijn eigen behandeling en verzorging, is een betekenisvol leven haalbaar. Kwaliteit van leven en welzijn is daarbij het uitgangspunt voor de zorgprofessional. In deze visie is dus de mens het uitgangspunt en niet zijn ziekte of aandoening. Je kijkt naar wat de zorgvrager wel kan in plaats van wat hij niet kan. Ook speelt het sociale netwerk van de zorgvrager een belangrijke rol. Mensen uit de directe omgeving (zoals familie, mantelzorgers, buren, vrienden) zijn vaak goed op de hoogte van de wensen, gewoonten en behoeften van de zorgvrager. Voor de zorgprofessional betekent dit dat je met andere ogen naar de zorgvrager kijkt. Als collega's in een zorgteam ga je met elkaar in gesprek over hoe je Positieve Gezondheid kunt opnemen in de bestaande werkwijzen en in het zorgplan van een zorgvrager. Wat in veel organisaties naar voren komt, is dat je niet meteen in de doe-stand schiet, maar in gesprek gaat. Je vinkt dus niet een lijstje af van alles wat moet gebeuren. In het gesprek zit de beweging naar persoonsgerichte zorg.

ZORG ORGA NI SATI E OMRI NG W E RKT ME T P OS I TI E V E G E ZONDH E I D E N L E V E RT P E R S OONS G ERI C H TE ZORG Zorgorganisatie Omring in Noord-Holland wil zorg persoonsgerichter maken. Maar hoe doe je dat? Een transformatieprogramma Positieve Gezondheid van Vilans (kennisinstituut voor de langdurige zorg) en het Institute for Positive Health (IPH) bleek de beweging te bieden waarnaar Omring op zoek was. Vilans zoekt met het programma naar een andere inhoud van zorg en eigen regie voor cliënten met langdurige zorgvragen, zegt directeur Advies en Implementatie Stannie Driessen. 'De zorg is nu nog ziektespecifiek ingericht: bij ziekte A doe je B. Maar de mens is niet zijn ziekte. We moeten met de zorg aansluiten op wat voor deze mens belangrijk is. De zorg moet passend zijn voor de cliënt en niet andersom.' Bron: Vilans.nl

1.2 De zorg van tegenwoordig De overheid trekt zich steeds wat meer terug en doet een groter beroep op de eigen kracht van de zorgvrager en zijn naaste omgeving. Een groot deel van de taken waar de overheid verantwoordelijk voor was, is overgenomen door gemeenten. Je noemt dit de decentralisatie van zorg. De gemeenten nemen het initiatief en hebben een eigen verantwoordelijkheid in het toewijzen van benodigde zorg aan zorgvragers. Zorgprofes sionals beoordelen op lokaal niveau de zorgbehoefte van een zorgvrager. Zij staan dicht bij de zorgvrager en zien daardoor wat de zorgvrager nodig heeft, passend bij zijn situatie. Het gaat dus om maatwerk, waarbij de kwaliteiten en kansen van de zorgvrager het uitgangspunt zijn. Je noemt dit vraaggerichte zorg. De rol van een zorgverlener is vooral ondersteunend, gericht op de eigen

Figuur 1.1 Positieve Gezondheid in kaart © iph.nl

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 16

30/03/2021 10:11

Gezondheid

regie en de zelfredzaamheid van een zorgvrager. Bij dit uitgangspunt horen begrippen als 'eigen kracht' en 'zelfmanagement'. Ieder mens is uniek Ieder mens is uniek en bekijkt het leven vanuit het eigen perspectief. Hierdoor kan de mate waarin jij iets belangrijk vindt verschillen van een ander. Zo kan het zijn dat jij bijvoorbeeld veel waarde hecht aan vriendschap en sociale relaties, terwijl je medestudent graag op reis gaat om nieuwe dingen te ontdekken, of zichzelf graag verwent met nieuwe, leuke spullen. Op het moment dat je gezondheid achteruitgaat, kunnen je belangen veranderen.

Figuur 1.2 Als je gezond bent heb je heel veel

wensen, als je ziek bent heb je er slechts één © Shutterstock / Africa Studio

Een streven in de zorg is het centraal stellen van de zorgvrager. Dit betekent dat (het welbevinden van) de zorgvrager het middelpunt is van de zorgverlening. De zorgvrager geeft zelf zijn wensen en verlangen aan. De zorg die hij krijgt, moet passen bij zijn mogelijkheden en huidige leefsituatie. In feite is de zorgvrager een medebehandelaar.

ÉÉN W ENS Anne Louise woont samen met haar broertje en ouders in Leiden. Haar broertje Ben heeft multiple sclerose (MS). MS is een ziekte van het centrale zenuwstelsel. Ben heeft een verlamming aan zijn benen, waardoor hij in een rolstoel zit. Hierdoor heeft hij veel hulp nodig. De zorg voor Ben vraagt veel van het gezin en dus ook van Anne Louise, maar ze helpen hem met liefde. Laatst was Anne Louise in gesprek met Ben, waarbij ze aangaf dat ze momenteel zo druk is met school en haar bijbaan in de plaatselijke supermarkt. Ze benoemt dat ze ervan baalt dat ze op dit moment zo weinig tijd heeft voor haar vriendinnen. Ze wil zo graag weer met hen tennissen, dat is al lang geleden. Ben wordt boos. Hij zegt dat er wel belangrijkere dingen zijn. 'Als je gezond bent heb je heel veel wensen, als je ziek bent heb je er slechts één', zegt hij. 'Welke wens is dat dan?', vraagt Anne Louise. 'Gezond zijn. In mijn geval wou ik dat ik weer kon lopen. Helaas zal deze wens nooit in vervulling gaan ...', antwoordt Ben.

Eigen kracht versus eigen regie Eigen kracht is een breed begrip, maar letterlijk betekent het dat de zorgvrager iets zelf kan doen. De valkuil van de term 'eigen kracht' is het woord 'eigen', omdat het daardoor lijkt alsof de kracht alleen vanuit de zorgvrager komt. Familieleden nemen een belangrijke plaats in, omdat zij de zorgvrager goed kennen. Zij kunnen in samenspraak met de verzorgende tot goede besluiten komen. Het streven van ieder is het bieden van kwaliteit van zorg. Als verzorgende heb je oog voor de situatie waarin mensen leven. Hierbij hoort ook de toename van ervaringsdeskundigen in de zorg. Als je hen bij het zorgproces betrekt, kan dit leiden tot nieuwe inzichten die meer aansluiten bij de zorg voor de zorgvragers. Het kan waardevolle, nieuwe conclusies voor het verlenen van passende zorg opleveren en bovendien leiden tot kostenbesparing. Eigen regie gaat over het feit dat een zorgvrager zelf beslissingen neemt over zijn leven en de benodigde zorg. Je kijkt hierbij naar wat de zorgvrager wel kan, in plaats van naar wat hij niet kan. Jouw rol als verzorgende bestaat vooral uit 17

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 17

30/03/2021 10:11

ZPL MODULE 1 Zorgproces

het motiveren, adviseren en positief stimuleren van de zorgvrager. In de afgelopen decennia is er steeds meer aandacht voor de eigen regie, evenals voor het inschakelen en versterken van het sociale netwerk van de zorgvrager. Dit netwerk bestaat uit alle naasten met wie hij een sociale relatie heeft, zoals familieleden, vrienden, buren en collega's. De mate waarin een zorgvrager zijn eigen regie voert, kan verschillen per zorgvrager, omdat iedere zorgvrager uniek is. Daarom is het belangrijk dat je dit bij elke zorgvrager opnieuw inschat en waar nodig de eigen regie van de zorgvrager stimuleert. Er zijn veel zorgvragers die het prettig vinden om zo veel mogelijk zelf te doen. De eigen regie is een belangrijke factor voor het gevoel van eigenwaarde. Op het moment dat je als verzorgende meer zorg overneemt dan nodig is, gaat een zorgvrager minder zelf doen, terwijl hij dat misschien nog wel zou kunnen of willen. Het confronteert hem met zijn beperkingen en het kan leiden tot een gevoel van afhankelijkheid. Je moet dus soms meer de handen op de rug houden dan je denkt. Het is belangrijk dat je als verzorgende vooral kijkt naar wat iemand graag wil en kan, maar ook naar wat iemand daadwerkelijk gelukkig maakt.

met kaas en zet dat voor Dylan neer. 'Ik help je zo', zegt ze. Ondertussen smeert ze eerst nog wat broodjes voor de andere zorgvragers, zodat iedereen in ieder geval een broodje heeft. Dylan is eigenlijk niet zo'n liefhebber van kaas, maar weet dat Ayla dit beleg op zijn brood heeft gedaan met goede bedoelingen. Als ze klaar is met het smeren van de broodjes voor alle zorgvragers komt ze bij Dylan terug. Nicky, de begeleidster van Ayla, ziet dat Dylan geholpen wordt met zijn broodje en weet uit ervaring dat Dylan niet zo van kaas houdt. Na het eten doet Nicky samen met Ayla de afwas. 'Ayla, je bedoelt het heel goed door de broodjes voor alle zorgvragers te smeren, maar heb je ook enig idee welke lunchvoorkeuren de zorgvragers hebben?', vraagt Nicky. 'Nee, daar heb ik eigenlijk helemaal niet op gelet', zegt Ayla. In het gesprek komt naar voren dat het belangrijk is dat zorgvragers zelf kunnen bepalen wat zij graag op hun broodje willen hebben. Op deze manier behouden zij een stukje eigen regie. Ayla neemt zich voor om de volgende keer te vragen wat ieder graag op zijn broodje wil.

' WAT VOO R BEL EG WIL JE OP J E BROODJ E? ' Dylan is opgenomen in een revalidatiecentrum. Hij heeft bij een motorongeluk diverse botten gebroken en gekneusd en was een lange tijd bedlegerig. Hij moest veel zorg uit handen geven. Inmiddels is hij aan de beterende hand. Hij heeft nog wel veel ondersteuning nodig bij het eten, aankleden, douchen en de toiletgang. Om 12.00 uur is het lunchpauze. Op de afdeling waar Dylan verblijft, eten alle zorgvragers gezamenlijk. Hij vindt deze momenten gezellig. De gemiddelde leeftijd mag dan een stuk hoger liggen dan zijn eigen leeftijd, voor hem zijn de gesprekken met andere zorgvragers verrijkend. Ayla is vorige week gestart met haar BPV op Dylan's afdeling. Ze smeert een broodje

Zelfredzaamheid versus zelfmanagement Een zorgvrager die goed voor zichzelf kan zorgen, noem je zelfredzaam. Bij zelfredzaamheid kun je denken aan het uitvoeren van de algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL), maar ook aan het netjes houden van het eigen huis of het onderhouden van sociale contacten.

B E DTI J D Mevrouw De Lange is opgenomen op de afdeling Traumatologie. Ze heeft haar linkerpols gebroken tijdens een val. Ze was afgelopen weekend aan het skeeleren, struikelde over een stoeptegel en probeerde zichzelf op te vangen met haar armen. Ze merkte al meteen dat het niet goed zat. Ze hoorde 'krak' en zag 18

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 18

30/03/2021 10:11

Gezondheid

haar pols flink zwellen. Ze wordt morgen geopereerd. Voor het slapen wordt ze door Karim, verpleegkundige, geholpen om haar pyjama aan te doen. Hier baalt ze van, want ze houdt ervan om alles zelf te doen. Karim besluit het pyjamajasje van mevrouw De Lange zodanig neer te leggen, dat ze makkelijk met haar rechterhand haar jasje zelf aan kan doen. Hij blijft op afstand staan. Na even puzzelen lukt het mevrouw De Lange zonder al te veel moeite om haar pyjamajasje aan te doen. Ze gaat met een trots en voldaan gevoel in bed liggen. Ze is blij dat Karim niet meteen de zorg uit handen nam en haar eerst zelf liet proberen.

E R I S E R E E N J A RI G ... Eileen werkt bij een zorgorganisatie voor mensen met een lichamelijke beperking. De laatste tijd is het heel druk op de afdeling. Eileen doet er alles aan om de zorg in goede banen te leiden. Zelf hecht ze er veel waarde aan om alle taken zo goed mogelijk uit te voeren. Dit neemt wel veel tijd in beslag, maar ze geeft aan dat ze op deze manier kwaliteit van zorg levert. Dit geeft haar dan ook een voldaan gevoel. Vandaag tijdens haar ochtenddienst heeft ze de verantwoordelijkheid voor acht cliënten. Vijf van de acht cliënten hebben veel ondersteuning nodig bij hun ADL. Met deze vijf cliënten is ze erg druk. Patrick, een van de drie cliënten die zichzelf beter kan redden, is vanochtend opgestaan met het idee om een taart te gaan bakken. Hij weet namelijk dat Roshina (verzorgende) vanavond dienst heeft en zij is jarig. Patrick wil haar graag verrassen. Echter, het is inmiddels al 14.00 uur en om 15.00 uur begint de dienst van Roshina. Hij heeft niet veel tijd meer. Hij ziet dat Eileen nog steeds druk in de weer is en hardop denkend benoemt ze dat ze zo dadelijk ook nog moet rapporteren. Patrick durft Eileen niet goed te storen met de vraag of zij hem wil helpen met zijn taart, aangezien ze al zo druk is. Het is inmiddels 14.30 uur. Hij besluit zich er maar bij neer te leggen dat hij toch geen taart gaat maken voor Roshina. Met enige teleurstelling gaat hij maar in de kamer zitten en een boek lezen.

Naast zelfredzaamheid wordt ook wel de term zelfmanagement gebruikt. Zelfmanagement betekent dat de zorgvrager kan omgaan met zijn ziektebeeld en de bijbehorende klachten, en dat hij daarnaast zijn leven als waardevol kan ervaren. Dit vraagt van de zorgvrager dat hij zijn ziektebeeld na verloop van tijd kan accepteren. Bij zelfredzaamheid en zelfmanagement staat de eigen regie over zijn eigen zorgproces centraal. Verzorgenden be like … Om als verzorgende je zorg te kunnen afstemmen op de behoeften van de zorgvrager, is het nodig om open en transparant te zijn. Hierbij is het van belang dat je nooit zomaar iets aanneemt of een zorgvrager veroordeelt: niet over de zorgvrager praten, maar met de zorgvrager. Persoonlijke zorg wordt steeds belangrijker, waarbij aandacht voor de zorgvrager en het tonen van empathie centraal staan. Je neemt bijvoorbeeld tijd voor de zorgvrager en luistert oprecht naar zijn verhaal. Geef hem het gevoel dat hij de ruimte heeft om zijn wensen bespreekbaar te maken. Een minder goede relatie met een zorgverlener kan de zorgvrager belemmeren, hij durft dan bijvoorbeeld zijn wensen niet kenbaar te maken. Ook kan het zijn dat de zorgvrager de zorgverlener liever niet wil belasten.

Zorg verlenen die aansluit bij de wensen en behoeften van de zorgvrager, vraagt automatisch een bepaalde houding van zorgverleners. Je moet bijvoorbeeld veel afstemmen, maar ook eigen ideeën en gewoonten kunnen loslaten. Als je dit (nog) niet gewend bent, kan het zijn dat gedragsverandering nodig is. Voor sommige mensen is dit lastig; zij moeten immers oude denkwijzen en handelingspatronen doorbreken, en dat kan weerstand geven in de zorg. 19

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 19

30/03/2021 10:11

ZPL MODULE 1 Zorgproces

SA MEN KO M EN WE ER WEL Kyano (15 jaar) woont niet thuis, maar in een woning van een zorgorganisatie voor kinderen met een meervoudige beperking. Kyano heeft spina bifida, ook wel een open rug genoemd. Het is een aangeboren afwijking aan het ruggenmerg en de wervelkolom. Om deze reden zit Kyano in een rolstoel, hij is namelijk vanaf zijn heupen verlamd. Hij moet daarom geholpen worden met douchen en aankleden. Om hem te helpen bij het plassen wordt hij vier keer per dag gekatheteriseerd. Kyano kan gezien zijn zorgbehoefte niet meer thuis wonen, dat is een te grote belasting voor zijn ouders en zou ten koste gaan van de zorg voor Kyano's zus (17 jaar) en broertje (12 jaar). Wel logeert Kyano elk weekend bij zijn ouders en komen zijn ouders daarnaast met regelmaat op bezoek bij hem. De vader van Kyano vindt het belangrijk dat de zorg van de zorgorganisatie op relatief dezelfde wijze verloopt als thuis. Beide ouders hebben dan ook diverse wensen en eisen omtrent de zorg voor Kyano. Dit is niet altijd in het belang van de behandeling van Kyano, maar het streven is wel om tegemoet te komen aan deze wensen en eisen. Echter, het belang van Kyano staat voorop, dus het vraagt van de verzorgenden dat zij stevig in hun schoenen staan en grenzen kunnen stellen, dat zij aan durven geven dat bepaalde wensen of eisen niet goed zijn voor de behandeling van Kyano. Het is de taak van de verzorgende om te zorgen voor een goede afstemming met de ouders van Kyano.

Met de komst van digitale hulpmiddelen wordt alles omtrent de zorg voor een zorgvrager nauwkeurig bijgehouden in het elektronisch cliëntendossier (ECD). Zorgvragers hebben het recht om hun eigen dossier in te zien en jij als verzorgende hebt de verplichting het zorgplan met zorgvragers te bespreken. Dit vraagt van jou dus om je bevindingen zo objectief, nauwkeurig en zorgvuldig mogelijk te rapporteren. Daarnaast is er een klachtenregeling voor zorgvragers. Deze aspecten dragen bij aan zorg die voldoet aan bepaalde kwaliteitseisen.

Figuur 1.3 Kyano samen met zijn vader © Shutterstock / Jaren Jai Wicklund

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 20

30/03/2021 10:11

Gezondheid

BEGR IJP JE D E THEORIE? Geef bij iedere stelling aan of deze juist of onjuist is. Juist

Onjuist

1 De huidige visie op gezondheid is dat gezondheid een lichamelijk, psychologisch en sociaal evenwicht is.

◯

2 De overheid heeft de verantwoordelijkheid voor veel zorgtaken overgedragen aan de gemeenten.

◯

3 Bij een holistische benadering van gezondheid zijn lichaam en geest onlosmakelijk met elkaar verbonden.

◯

4 Positieve gezondheid richt zich op de mens, zijn veerkracht en op wat het leven betekenisvol maakt.

◯

5 Door zorgvragers met dezelfde aandoening zoveel mogelijk dezelfde zorg te verlenen, draag je bij aan Positieve Gezondheid.

◯

6 Bij 'vraaggestuurde zorg' probeer je zo veel mogelijk zorgtaken van de zorgvrager en zijn netwerk over te nemen.

◯

7 Een voorbeeld van het centraal stellen van de eigen regie van de zorgvrager, is vragen of hij voor of na zijn ochtendconsult bij de fysiotherapeut gewassen wil worden.

◯

8 Als een zorgvrager iets op 'eigen kracht' kan, heeft hij daarbij geen hulp nodig van iemand anders.

◯

9 Je stimuleert de zelfredzaamheid van een zorgvrager door hem tijdens je hulp bij de ADL zelf te laten doen wat hij zelf kán doen.

◯

10 Zelfmanagement stelt de zorgvrager in staat om ondanks zijn ziekte of beperking een waardevol leven te leiden.

◯

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 21

30/03/2021 10:11

ZPL MODULE 1 Zorgproces

Methodisch werken 2 LEERDOELEN

• • • • •

Je kunt benoemen wat het doel is van methodisch werken. Je kunt uitleggen wat methodisch werken inhoudt. Je kunt uitleggen wat de vier kenmerken van methodisch werken zijn met voorbeelden. Je kunt toelichten hoe de zorgverlening zich verhoudt tot de eigen regie, eigen kracht en het levensverhaal van de zorgvrager. Je kunt uitleggen wat de normen van verantwoorde zorg inhouden.

De beroepsmatige zorg komt tot stand in het traject van zorgvraag naar zorgaanbod. Voordat de zorgvrager zorg ontvangt, is er al het een en ander gebeurd. Zijn zorgvraag krijgt een antwoord: het zorgaanbod. Het zorgproces is de manier waarop de beroepsbeoefenaar de zorg samen met de zorgvrager bepaalt en organiseert. Het zorgproces vindt plaats door gebruik te maken van een bepaalde werkwijze, een methode.

2.1 Methodisch werken

Samira is wat te laat opgestaan, maar probeert toch op tijd op haar werk te zijn (doel). Ze kan dit doel op verschillende manieren bereiken: • aan haar ouders vragen of ze haar kunnen wegbrengen met de auto; • de scooter van haar zus lenen; • besluiten om het ontbijt over te slaan; • besluiten zichzelf een keer niet te wassen.

Iedereen heeft een bepaalde methode om iets te doen. Meestal gaat dat niet zo bewust. Het lijkt een spontane handeling zonder erover na te denken, maar terugdenkend blijkt die handeling toch niet zo spontaan te zijn. Veel handelingen gaan in een bepaalde volgorde. Een goed bijvoorbeeld is de afwas in de afwasmachine doen. Je zet kopjes, borden, glazen en bestek op de daarvoor geschikte plaatsen, doet er een vaatwastablet in, kiest een programma en vervolgens gaat met een druk op de knop de machine aan. In het handelen blijkt een volgorde te zitten, een methodiek. Deze methodiek is nodig om een onhandige aanpak of fouten te voorkomen. Het verschil tussen handelen in de privésituatie en in een beroepsmatige situatie is, dat je in het werk een methodiek bewust inzet. In het werk moet je een methodiek gebruiken, in het privé leven mag het.

Je manier van werken moet bewust, cyclisch, systematisch en doelgericht zijn. Het is noodzakelijk dat je verantwoording kunt afleggen over je handelen aan collega's, zorgvragers, naasten en wettelijk vertegenwoordigers. Handelen zonder erover na te denken en zonder reden, past niet in het beroep van verzorgende-IG. Je handelen moet altijd methodisch zijn. Methodisch werken is dus bewust en doelgericht, en gebeurt binnen het zorgproces.

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 22

30/03/2021 10:11

Methodisch werken

2.1.1 Kenmerken van methodisch werken

•

Methodisch werken betekent dat je werkt volgens vaste procedures. Het heeft als doel iets op een beheerste, gestructureerde en gecontroleerde manier te laten verlopen. Methodisch werken heeft vier kenmerken: • doelgericht; • systematisch; • procesmatig; • bewust.

Preventieve doelen zijn voorkomend. Ze zijn erop gericht om verslechtering in de gezondheidstoestand van de zorgvrager te voorkomen.

Mevrouw Yentl krijgt geen decubitus, ondanks het verhoogde risico door haar immobiliteit (verminderde bewegingsmogelijkheid).

•

Curatieve doelen zijn genezend. Ze zijn gericht op herstel van gezondheidsproblemen.

Mevrouw Kreksanovalub heeft een regelmatige stoelgang.

Doelgericht Beroepsmatig werken is pas methodisch als het doelgericht is: gericht op het bereiken van een vooropgesteld doel. Deze doelen moeten van tevoren geformuleerd zijn. Er zijn verschillende soorten doelen. Dat is niet zo verwonderlijk, want bij iedere zorgvrager is de situatie weer anders. Belangrijk is de prioriteit van de doelen voor de zorgverlening, of voor het welzijn van de zorgvrager. De vraag waarom of waarvoor de zorgvrager zorg nodig heeft, speelt hierbij een grote rol. De verschillende soorten doelen kun je onderverdelen in positieve, preventieve, curatieve en palliatieve doelen. • Positieve doelen zijn gezondheidsbevorderend. Ze zijn erop gericht de gezondheidstoestand van de zorgvrager zo optimaal mogelijk te maken of te houden.

•

Palliatieve doelen zijn verzachtend. Ze komen veel voor in een terminale fase, de laatste levensfase.

Meneer Kradewing ervaart geen pijn, daarvoor krijgt hij pijnmedicatie toegediend volgens protocol. Systematisch Systematisch wil zeggen: in een logische volgorde, stap voor stap, in de richting van het doel. Eerst denken en dan doen. Het werken verloopt volgens van tevoren geplande stappen. Bij het uitvoeren van handelingen zijn drie vaste stappen te onderscheiden: • voorbereiding; • uitvoering; • nazorg.

Mevrouw Boer neemt dagelijks haar medicijnen, zoals voorgeschreven. Ze krijgt de medicijnen aangeboden en daarbij is toezicht op de inname.

Als Elmas boodschappen gaat doen, maakt hij eerst een boodschappenlijst en zorgt hij voor voldoende geld om te kunnen afrekenen (voorbereiding). Daarna haalt hij zijn boodschappen in de winkel (uitvoering). Thuis ruimt hij de boodschappen op en verwerkt zijn kosten in zijn financiële administratie (nazorg).

ME V ROUW H OS MA RTI C ONTVA NGT ZORG Zalky werkt als verzorgende-IG in het zorgcentrum. Vandaag ondersteunt ze mevrouw Hosmartic (72) bij het douchen.

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 23

30/03/2021 10:11

ZPL MODULE 1 Zorgproces

Voorbereiding In het appartement van mevrouw Hosmartic leest Zalky het zorgplan op haar iPad: zijn er bijzonderheden voor het douchen? Ze leest dat mevrouw Hosmartic een wondje op haar linkerbeen heeft dat onder de douche uitgespoeld moet worden. Zalky legt de materialen voor de wondverzorging en de douchespullen klaar in de douche en nodigt mevrouw Hosmartic daarna uit voor het douchen.

ene fase op de andere. In het zorgproces onderscheid je zes fasen: • Stap 1: Verzamelen van gegevens • Stap 2: Vaststellen van zorgproblemen • Stap 3: Vaststellen van zorgdoelen • Stap 4: Plannen van zorgen ondersteuningsactiviteiten • Stap 5: Uitvoeren van zorgen ondersteuningsactiviteiten • Fase 6: Evalueren van zorgproces Joost doorloopt alle stappen van het zorgproces Joost biedt zorg aan mevrouw Van der Burgt. Hij wast haar en geeft haar nieuw incontinentiemateriaal. Bij het verzorgen ziet hij een kleine, rode plek op haar stuit. Het plekje verdwijnt niet als hij er zacht op duwt. Hij besluit dit later te rapporteren (verzamelen van gegevens). Joost vraagt aan mevrouw Van der Burgt of het plekje pijn doet en of zij wil dat hij er iets aan doet op dat moment. Mevrouw Van der Burgt zegt dat het geen pijn doet, maar dat ze wel wil voorkomen dat het plekje erger wordt (vaststellen van behoeften, wensen en problemen). Joost stelt als doel dat het plekje binnen een week weer verdwenen is (zorgdoelen vaststellen). Joost noteert in de rapportage dat het plekje bij elke verzorging dun ingesmeerd moet worden met zinkolie (plannen van zorgen ondersteuningsactiviteiten). Joost controleert na een week de stuit van mevrouw Van der Burgt en stelt tot zijn opluchting vast dat de rode plek in zijn geheel verdwenen is (evalueren van het zorgproces). Hij rapporteert dit.

Uitvoering Zalky helpt mevrouw Hosmartic bij het douchen, spoelt de wond uit en helpt haar met afdrogen en aankleden, zoals aangegeven in het zorgplan. Ze observeert mevrouw Hosmartic en let op veranderingen bij de wond. Nazorg Zalky ruimt de handdoeken en washandjes op. Ze droogt de douche af en ruimt het afval van de wondverzorging op. In het zorgplan op haar iPad rapporteert ze haar observaties. Ze had gezien dat de voorraad verbandartikelen bijna op is. Ze maakt een aantekening dat ze later die dag het materiaal moet aanvullen.

Procesmatig Het beroepsmatig werken is procesmatig als verschillende stappen (fasen) op elkaar aansluiten. Daarbij houd je rekening met het effect van de

Stap 1 Verzamelen van gegevens

Stap 2 Vaststellen van zorgproblemen

Stap 3 Vaststellen van zorgdoelen

Stap 4 Plannen van zorgen ondersteuningsactiviteiten

Stap 5 Uitvoeren van zorgen ondersteuningsactiviteiten

Stap 6 Evalueren van het zorgproces

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 24

30/03/2021 10:11

Methodisch werken

Bewust Bewust werken betekent dat je als verzorgende-IG: • nadenkt over wat je doet; • weet waarom je iets doet; • weet wat je doet; • plant wat je doet.

Bewust methodisch werken bereik je door verslaglegging van alle fasen van het zorgproces. Fatma is zich bewust van haar handelen Fatma gaat vandaag een operatiewond verzorgen bij een nieuwe zorgvrager. Hij is gisteren uit het ziekenhuis gekomen na een operatie aan de buik. Fatma heeft er vanochtend goed over nagedacht wat ze gaat doen. Ze weet dat ze goed de gegevens moet verzamelen om een compleet beeld te krijgen van haar nieuwe zorgvrager. Fatma heeft het protocol nog eens nauwkeurig doorgenomen en alle materialen verzameld. Ze heeft de stappen goed voorbereid. Later die ochtend heeft Fatma kennisgemaakt. Ze heeft de nodige gegevens verzameld en de eerste wondzorg verleend. Ze heeft hierover een rapportage geschreven in het zorgdossier.

2.1.2 Methodisch werken in de zorg Methodisch werken wordt vastgelegd in een plan, het zogenoemde zorgplan. In de praktijk worden allerlei benamingen door elkaar gebruikt, zoals verpleegplan, zorgleefplan en begeleidingsplan. Het zijn allemaal benamingen voor hetzelfde plan. Voor de leesbaarheid wordt vanaf hier het begrip 'zorgplan' gebruikt.

6 7

Het zorgdossier Het zorgplan maakt deel uit van een zorgdossier. Iedere zorgvrager heeft een eigen, persoonlijk zorgdossier. In het zorgdossier zijn verschillende gegevens te vinden. Bij elke zorgorganisatie kan het zorgdossier van uiterlijk verschillend zijn, maar er is wel een standaardindeling: 1 Persoonsgegevens van de zorgvrager, zoals naam, geboortedatum, telefoonnummer, naam contactpersoon, naam specialist/huis-

arts en indicatiebesluit Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ). Zorgovereenkomst en algemene voorwaarden. Schriftelijke overeenkomst tussen zorgorganisatie en zorgvrager of zijn vertegenwoordiger, met daarin voorwaarden van de organisatie voor geleverde zorg. Er kan bijvoorbeeld in staan hoe en wanneer de zorg gewijzigd of beëindigd wordt, en hoe de betaling voor zorg en aansprakelijkheid van beroepsbeoefenaren geregeld is. Medische zaken, zoals medische voorgeschiedenis, actuele diagnose, de wens van de zorgvrager om wel of niet gereanimeerd te worden, allergieën en donorschap. Algemene beschrijving van de zorgvrager, zoals zijn levensloop en anamnese. De zorgvrager kennen is een voorwaarde voor goede en verantwoorde zorg. De levensloop is een verhaal over het leven van de zorgvrager, met hoogtepunten, dieptepunten, ervaringen en talenten. De voorgeschiedenis van de zorgvrager die tot beroepsmatige zorgverlening heeft geleid, geeft informatie over zelfzorgtekorten, zelfzorgvermogen en mantelzorg van de zorgvrager. Checklist eerste gesprek met de zorgvrager, zoals aandachtspunten over zorgbehoeften en gezondheidsrisico's voor mogelijk directe activiteiten van de zorgverlener. Uitslagen van onderzoek. Zorgplan: hierin staat welke zorg en ondersteuning de zorgvrager krijgt. De afspraken in een zorgplan hebben te maken met: • wensen en behoeften van de zorgvrager; • mogelijkheden en beperkingen van de zorgvrager; • zorgdoelen voor de komende periode; • begeleiding, verzorging, verpleging, dagbesteding, hulp van familie, privacy; • wie op welke tijden de zorg verleend. Werkplan. Een hulpmiddel voor het gestructureerd en planmatig werken aan de te leveren zorg. Rapportages. Alle zorgverleners die direct en indirect bij de zorgverlening zijn betrokken, rapporteren in het zorgdossier hun observaties.

Traject V&V - Het zorgplan niveau 3.indb 25

30/03/2021 10:11

Deze uitgave is onderdeel van Traject, dé methode voor de zorgopleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. Deze uitgave bevat een licentie voor de online leeromgeving.

VERZORGENDE IG NIVEAU 3

Zorgplan

Auteurs: A.J.T. Megens P.A.M. Mocking E. van Rijswijk-Hofman R.F.A. Schrijver H. van Sommeren J.G.V. van Son Eindredactie: C.M. Louz

MBO_Traject_VIG_Zorgplan.indd All Pages

29/03/2021 16:32