Panahom
2
Ang Simpleng Kwenta Sa Kinabuhi ni Donald Borja Sevilla Ang atong kita sa matag adlaw mao man ang kuhaan sa atong galastohan sama sa pagkaon ug uban pang mga panginahanglan. Apan
kung sobra ang atong gastos kung itandi sa kita asa man kini pagakuhaon? Kita mangutang sa atong mga paryente ug mga higala, o kaha modangop sa mga lending o mga tawong nagpautang. Sa laktod pagkasulti
magkapangka-pangka kita ug pangita’g paagi nga mao ang mahimong hinungdan unya sa atong kalisdanan. Kung ang atong mga politiko manghatag ug salapi agi ug inangayan o bugti sa atong mga boto, sigurado gayod kita
nga kini pagabawion sa laing paagi. Kung ikaw ba mohatag o magpabaylo sa salapi sa laing tawo, dili ba kini nimo pagasinglon? Kung kita hatagan dawaton ba nato? Apan kung dawaton ta gumikan sa atong panginahanglan dili nato kini himuong sumbanan sa atong pagpili. Tanan kanato nangandoy sa maayong kaugmaon nga ikahatag sa atong mga anak. Ang usa ka adlawng kita nga salapi dili igo ug molahutay sa tibuok tuig tang pag-antos. Busa atong ipadayag ang tinuoray tang gibati sa atong dughan sa hilom ug walay kokahadlok. Lahi kaniadto ang mga pamaagi karon sa pagboto. Wala nay mga kontra-senyas ug dili na madaling mahibaloan kung kinsa ang imong gibotohan. Dili na isulat ang mga ngalan sa kandidato sa balota kung dili paga-shadan lamang kini. Sanglit panahon na para ipadayag ang tinooray tang mga hinanakit ug yangongo nga dugay na natong gikimkim sa atong mga dughan, atong ampingan ang katungod sa gawasnong pagsubli. Kung ang usa ka kandidatong magpapili sa usa ka pwesto manghatag ug P500 kada botante, sa 16,000 ka botante pananglit sa usa ka lungsod pila man ang maong kantidad? P500 X 16,000 = P 8,000,000 o walo ka milyon ka pesos. Pila man lamang ang sweldo sa namunuan sa lungsod? Pananglit kung P30,000
FP/3
Domingo-Sabado
Enero 10, 2016 - Enero 16, 2016
Ulalong 10, 2016
Mga Piniling Kapulong Ug Ilang Kalahían Pasiuna Ang tanang pinulongan adunay mga kapulong (synonyms). Hanás kita mogamit sa kapulong sa Ininglis tungod kay atò mang gitún-an sa tulunghaán. Sagad kanátò dílì magtagád unsáon paggámit ang mga kapúlong. Sa Ininglis gitudlóan kita nga sa gabii, inig abót nimo sa panagtápok, ang imong isulti mao ang “Good evening = Maáyong gabíi”. Inig bíyà nimo sa panagtápok moingón ka sa Ininglis og “Good night”. Nahibaló ba ikáw unsa ang Binisayâ sa “Good night”? Ang Binisayâ mao ang “Maáyong ngilít sa gabíi”. Aniay mga pinilíng mga kapulong og ang látid (rule) unsáon paggámit. Kinsa ug Unsa Sa Binisayâ adunay duruha ka paagi unsaon pagpangutana sa ngalan. Mahimong mangutana ka ginamit ang “Kinsa ang
imong ngalan?” ug “Unsa ang imong ngalan?” Kadtong nagtamod lamang sa pamaági sa Ininglis moingon nga sayóp kuno ang “Kinsa ang imong ngalan?” tungod kay walâ may “Who is your name?” sa Ininglis. Mao kanáy nakaapán kay gamiton man ang latid sa Ininglis dinhà sa Binisayâ. Ang Binisayâ lahî nga pinulongán ug aduna siyáy lahî nga mga latid. Sa Binisayâ, kun mangutana ka ginamit ang “Kinsay imong ngalan?”, adunay tuyò nga gisultihan ra gayod ang motubag. Walay laing makatubag sa pangutana. Kun mogamit ka sa “Unsay imong ngalan?”, mahimong makatubág ang laing tawo aron paghátag sa ngalan sa tawo nga gipangutána. [Pahibaló: Full name = bulantág]. Balik ug Ulî Sagad sa
mga
Bisayâ
FP/3
PAGBIYA SA BISYO “Unsaon pag-undang sa bisyo sa hingpit kay makabalik man jod ko.” – Noel
Tubag:
Ang bisyo kon kini imong patuyangan nga maoy modominar sa imong kinabuhi, kini usab ang mogapos ug moguba sa imong kinabuhi. Unsaon man sa pagundang sa hingpit gikan sa gahom sa bisyo? Ania ang pipila ka mga sugyot unsaon pag-undang sa bisyo. 1. Dawata nga ikaw naulipon sa bisyo ug nakigbisog ikaw nga makahaw-as sa gahom gikan niini. Kini ang paagi nga sa kanunay mo pahinomdom kanimo nga ikaw nagapos niini ug gikinahanglan nga makabiya ikaw gikan niini. 2. Unsay imong kaluyahon (bisyo) maoy imong kanunay likayan. Kon hilig nimo inom sa mga ilimnong makahubog, panigarilyo, paggamit sa drugas, babae, ug sugal mabuntog nimo kini pinaagi sa paglikay niini. Bisan ug libutan pa ka niining maong mga bisyo kon ikaw kabalo lang ka mo balibad ug molikay sa hingpit imo kini mabuntog. 3. Pag-ampo ug pangaliyopo sa tabang sa Kahitas-an maangkon nimo ang hingpit nga kadaugan gikan sa gapos sa bisyo. “Umari kanako kamong tanan nga nabudlayan ug nabug-atan, ug pagapahulayon ko kamo. Isangon ninyo ang akong mga yugo diha kaninyo ug pagtuon kamo gikan kanako; kay ako maaghop ug mapaubsanon sa kasing-kasing, ug makakaplag kamo pahulay alang sa inyong mga kalag”. (Mateo 11:28-29). Kay sa pag-ampo walay impossible. Pangayo ug ikaw pagatagaan, panuktok ug ikaw paga ablihan, pangita ug ikaw makakaplag (Mateo 7:7).
Ang Pait sa Asukal MATAG adlaw, mokaon ikaw og asukal pinaagi sa pagkonsumo sa nagkadaiyang mga pagkaon, gikan sa tinapay ngadto sa softdrink, gikan sa ice cream ngadto sa ketchup, gikan sa hotdog ngadto sa mga cake, jam, kendi, sausage ug uban pa. Gikinahanglan man tuod sa lawas ang asukal, apan kon magsobra na, maghatag kinig dakong problema nga mahimo unyang maoy makaangin sa kinabuhi. Ang mga patam-is sama sa puting asukal, brown nga asukal, molasses, syrup ug uban pang konsentradong patam-is dali rang matunaw sa lawas diin himoon kining saturated fatty acids ug kolesterol. Dali ra usab kining masuhop sa dagaydayan sa dugo. Human masuhop sa dagaydayan sa dugo, mopataas kini sa blood glucose level. Gitawag kini og hyperglycemia, usa usab sa mga sintomas sa diyabetes. Kon ang pancreas moobra sa iyang papel, kini magmugna og igo-igong insulin aron mapapha ang sobrang glucose gikan sa dagaydayan sa dugo
sa epesinteng pagkahimo. Maayo tuod ang pagkonsumo og asukal nga makonbertar ngadto sa enerhiya sa atong lawas, apan ang sobrang pagkaon niini makapahuyang sa pancreas ug ang resulta mao na ang diyabetes. Mosunod niini ang mga komplikasyon sa kasingkasing ug ubang bahin niini tungod sa sobrang glucose kun blood sugar o tambok nga mahimong mopatay sa daghang diyabitiko. Kon ang atong lawas dili makagamit sa tanang sobrang tambok ug kolesterol nga namugna gikan sa asukal, itipun-og niini ang dugang suplay. Busa, ang tambok mahimong madeposito sa mga selyula sa atay, kasingkasing, ugat, tambok nga mga tisyu, amimislon kun kidney, masel ug ubang pang organo. Kon imong hunahunaon, ang asukal maoy matumbok natong sinugdanan sa daghang mga sakit. Nahibaw-an man god sa panukiduki sa mga siyentipiko, nga ang sobrang asukal makapukgo sa kalihokan sa immune system, magpa-
FP/3
Pagbunyag sa Ginoo (C) Enero 10, 2016 EBANGHELYO (Lukas 3:15-16, 21-22) 15 Misugod pagtubo ang paglaum sa mga tawo, ug nalibog sila kon kinsa gayod si Juan; naghunahuna sila nga tingali siya mao ang Mesiyas. 16 Busa miingon si Juan kanilang tanan, “Nagbunyag ako kaninyo pinaagi sa tubig, apan may moabot nga labaw pa kaayo kanako. Dili gani ako angay bisan sa pagbadbad sa higot sa iyang sandalyas. Magbunyag siya kaninyo pinaagi sa Espiritu Santo ug sa kalayo. 21 Tapos kabunyagi ang tanang mga tawo, gibunyagan usab si Jesus. Samtang nagampo siya naabli ang langit, 22 ug mikunsad kaniya ang Espiritu Santo sa dagway sa usa ka salampati. Unya nabati ang usa ka tingog gikan sa langit nga nag-ingon, “Ikaw mao ang pinangga kong Anak. Nalipay ako pag-ayo kanimo.” Ang Ebanghelyo sa Ginoo. oOo KAHULOGAN SA EBANGHELYO (Lukas 3:15-16, 21-22) 21a Tapos kabunyagi ang tanang mga tawo…
Ang tanang mga tawo… Mabasa lamang kini diha sa ebanghelyo sumala ni San Lukas. Isip tigpamaba sa Dios, si San Lukas mibalikbalik sa paglibkas niini diin iyang gipasabot nga ang kaluwasan nagagikan sa “sama kanato” nga usa ka Dios nga nagpakatawo. Kining maong tanyag sa kaluwasan alang kanatong tanan. Atong hatagan og lapad nga pagdawat kining maong maayong balita: nga si Jesus sama usab kanato. Bisan pa kon siya Dios, nagpakasama siya kanato, mipuyo uban kanto, nakig-uban kanato. Siya milinya sama sa uban aron magpabunyag. Ato kining himoon nga sinugdanan sa atong akto sa pag-ampo. 21b Samtang nag-ampo siya … Kini maong bersikulo nahisulat lamang diha sa Ebanghelyo sumala ni San Lukas. Buot iyang ilarawan nga si Jesus maampoon (Tan-awa usab sa Lukas 5:16; 6:12; 9:18, 28:29, 10:21, 11:1, 22:32, 40:46, 23:34, 46: 1- ff).
FP/3