1945 - 1967
03
Θ Α ΛΕΙΑ - ΜΑΡ ΙΑ ΜΠ Ι Θ Α ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
οἴκ αδε Ένας σύντομος οδηγός νεοελληνικής ιστορίας
Μην απελπίζεσαι και δε θ’ αργήσει κοντά σου θα `ρθει μια χαραυγή καινούργια αγάπη να σου ζητήσει κάνε λιγάκι υπομονή “Κάντε λιγάκι υπομονή” - 1948 - Βασίλης Τσιτσάνης Στη λέξη “χαραυγή” αντιστοιχεί η ελευθερία, σύμφωνα με τον Τσιτσάνη. Το τραγούδι απαγορεύτηκε το 1951 και περιελήφθη στον κατάλογο των “απαγορευμένων ασμάτων” που εξέδωσε τότε η Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών, προκειμένου να προστατεύσει “τη θρησκεία και τα ελληνικά ήθη και έθιμα”. Οι τότε χωροφύλακες έσπαγαν εκατοντάδες πλάκες γραμμοφώνου με αυτό το τραγούδι. 2
οἴκ αδε
Ένας σύντομος οδηγός νεοελληνικής ιστορίας
1945 — 1967
ΘΑ ΛΕΙΑ - ΜΑΡΙΑ ΜΠΙΘΑ
μέρος τρίτο Ελεγχόμενη Δημοκρατία
01 02 03
Τέλος Β’ παγκοσμίου πολέμου — Εμφύλιος πόλεμος — Ελεγχόμενη Δημοκρατία — Ψυχρός πόλεμος— Πραξικόπημα ‘67
Χρονολόγιο 1945 — 1967
Βιογραφίες Γεώργιος Παπανδρέου — Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής — Αλέξανδρος Παπάγος — Νικόλαος Πλαστήρας
04
Βιβλιογραφία
05
Υπόμνημα χαρτών & διαγραμμάτων
Ένθετα
Η Μακρόνησος
οἴκαδε
Πρόσωπα
που αναφέρονται (με χρονολογική σειρά)
Νικόλαος Πλαστήρας: Έλληνας στρατιωτικός και πρωθυπουργός της Ελλάδας Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός: Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, Αντιβασιλέας και Πρωθυπουργός της Ελλάδας Νίκος Ζαχαριάδης: Ηγέτης του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος και γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Χάρυ Τρούμαν: Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Ιωσήφ Στάλιν: Γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης Ουίνστον Τσώρτσιλ: Στρατιωτικός και Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Θεμιστοκλής Σοφούλης: Έλληνας αρχαιολόγος και πολιτικός, πρωθυπουργός της χώρας για ένα σύντομο διάστημα Γεώργιος Καφαντάρης: Έλληνας πολιτικός, πρωθυπουργός και πολλές φορές υπουργός. Εμμανουήλ Τσουδερός: Έλληνας νομικός, οικονομολόγος και πρωθυπουργός της ελληνικής κυβέρνησης Αλέξανδρος Μυλωνάς: Οικονομολόγος και πολιτικός. Αρχηγός του Αγροτικού Κόμματος και συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου. Αλέξανδρος Παπάγος: Αρχιστράτηγος κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο και μετέπειτα Πρωθυπουργός της Ελλάδας Κωνσταντίνος Καραμανλής: Έλληνας πολιτικός, τέσσερις φορές Πρωθυπουργός της Ελλάδας και δύο φορές Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας. Γεώργιος Καρτάλης: Έλληνας πολιτικός, αρχηγός πολιτικού κόμματος και δήμαρχος Βόλου Σπύρος Μαρκεζίνης: Έλληνας πολιτικός και ιστορικός. Γεώργιος Γρίβας: Κύπριος αξιωματικός του ελληνικού στρατού Παύλος Α΄: Διάδοχος του Γεωργίου Β΄, Βασιλιάς της Ελλάδος Μακάριος Γ΄: Αρχιεπίσκοπος της αυτοκέφαλης ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου και Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Ιωάννης Πασαλίδης: Ιατρός και πολιτικός, μέλος και πρόεδρος της Ε.Δ.Α.
6
1945
1967
Γεώργιος Παπανδρέου: Πρωθυπουργός της Ελλάδος και πολλές φορές υπουργός. Κωνσταντίνος Β΄: Διάδοχος του Παύλου Α’, Βασιλιάς της Ελλάδος Φαζίλ Κιουτσούκ: Τουρκοκύπριος πολιτικός. Βασίλειος Καρδαμάκης: Έλληνας στρατιωτικός. Υπήρξε αρχηγός ΓΕΣ και διοικητής της ΔΕΗ Γεώργιος Παπαδόπουλος: Έλληνας αξιωματικός και δικτάτορας. Σοφοκλής Βενιζέλος: Έλληνας πολιτικός που διετέλεσε και πρωθυπουργός της χώρας Γρηγόρης Λαμπράκης: Έλληνας Πολιτικός και Βουλευτής της Ε.Δ.Α. Αλέξανδρος Νάτσινας: Αντιστράτηγος Πυροβολικού και ιδρυτής της ΚΥΠ Χρήστος Σαρτζετάκης: Ανώτατος δικαστικός και Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας Λίντον Τζόνσον: Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Γεώργιος Αθανασιάδης – Νόβας: Έλληνας πολιτικός, νομικός, λογοτέχνης και δημοσιογράφος. Διετέλεσε πρωθυπουργός και ήταν μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
7
οἴκαδε
Λεξικό συντομογραφίες ΕΣΣΔ: Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών ΚΚΕ: Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας ΕΑΜ: Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο ΔΣΕ: Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας ΝΑΤΟ: Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου (Νοrth Αtlantic Τreaty Οrganizatiοn) ΕΡΕ: Εθνική Ριζοσπαστική Ένωσις ΟΗΕ: Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ΕΟΚΑ: Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών ΕΔΑ: Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά ΕΟΚ: Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα ΚΥΠ: Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών ΓΕΕΘΑ: Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας
διευκρινήσεις Εθνικόφρων: Αυτός που υποστηρίζει το έθνος και τα ιδανικά του, ως πυρήνα σύστασης έχει τον ακραίο αντικομουνισμό Βέρμαχτ: Deutsche Wehrmacht, Το όνομα των γερμανικών ένοπλων δυνάμεων Σιδηρούν παραπέτασμα: (iron curtain) ονομάστηκε η νοητή διαχωριστική γραμμή μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των κρατών του Νατοϊκού συνασπισμού. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Ουίνστον Τσώρτσιλ το 1946.
8
οἴκαδε
Η Ελλάδα προσπαθεί να σταθεί στα πόδια της και πάλι μετά την κατοχή και τα Δεκεμβριανά. Αναλαμβάνει πρωθυπουργός ο Νικόλαος Πλαστήρας, ως πρόσωπο ευρείας αποδοχής από τον αρχιεπίσκοπο και προσφάτως αντιβασιλέα Δαμασκηνό. Η “κυβέρνηση κατευνασμού”, όπως ονομάστηκε, αποτελείται από όλες τις πολιτικές δυνάμεις εκτός των κομμουνιστών και βάλεται να επαναφέρει την ειρήνη στη χώρα παρ’ όλες τις δυσκολίες και τις εξωτερικές πιέσεις. Τα πάθη όμως έχουν οξυνθεί και δεν είναι πλέον εύκολο να σβηστούν. Οι δεξιοί “εθνικόφρονες” είναι εξαγριωμένοι από την αριστερή τρομοκρατία κατά τη διάρκεια της κατοχής και ετοιμάζουν αντεκδίκηση δίχως διακρίσεις.
εμφύλιος
03 Ιανουαρίου 1945
Μία δημοσίευση στον τύπο για επιστολή του Πλαστήρα προ πενταετίας για συνθηκολόγηση με τους Ιταλούς κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου θα οδηγήσει στην παραίτηση του. Από τότε και μέχρι και τις εκλογές του Μαρτίου του 1946, θα περάσουν άλλες τέσσερις κυβερνήσεις ανίκανες να ελέγξουν τη πόλωση ανάμεσα στους πολίτες της χώρας.
10
03
08 Απριλίου 1945
ΠΑΡΑΣΚΕΥΉ 5 ΙΑΝΟΥΑΡΊΟΥ 1945
ΔΙΆΓΓΕΛΜΑ ΤΟΥ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΎ Κ. ΝΙΚΟΛΆΟΥ ΠΛΑΣΤΉΡΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΌΝ ΛΑΟΝ
Απευθύνομαι προς εκείνους οι οποίοι παραπληθένες έστρεψαν τα όπλα κατά της Μητρός Πατρίδος διά να τους καλέσω να επανέλθουν εις το καθήκον και την φρόνησιν. [...] Προσκαλώ όθεν, τους παραπλανηθέντας να πιστεύσουν από σήμερον τουλάχιστον, εις τον λόγον μου ότι ουδείς κίνδυνος υπάρχει επιβολής βιαίας καταστάσεως και να καταθέσου άνευ και της ελαχίστης αναβολής τα όπλα προσερχόμενοι εις τας τάξεις του νομίμου Κράτους δια να συντελέσουν εις την ταχύτεραν αποκατάστασιν της ομαλότητος.
Ας έχουν πάντως υπ’ όψει των όλοι ότι η τάξις θα επιβληθή συντόμως και οπωσδήποτε εις όλον το κράτος και ότι νομιμότης και ασφάλεια θα επικρατήσουν κα’ όλην την Επικράτειαν μέχρι της ημέρας της διενεργείας ελευθέρων εκλογών. Θα έλθη τότε η ώρα όπου και οι παραπλανηθέντες θα πεισθούν πόσον ανύπαρκτος και προσχηματική υπήρ ξεν η αιτία δια την οποίαν ήγειραν τα όπλα κατά της Πατρίδος και εβύθισαν την Χώραν εις το πένθος και την συμφοράν Και η μεγαλυτέρα των τιμωρία θα είναι η τύψις της συνειδήσεως των και η φωνή του αδίκως χυθέντος αδελφικού αίματ ος η οποία θα τους ακολουθή εφ’ όρου ζωής και πέραν του τάφου.
οἴκαδε
01 Μαΐου 1945
εμφύλιος
Στο ερειπωμένο κτίριο της Βέρμαχτ στο Βερολίνο κυματίζει η κόκκινη ναζιστική σημαία ενώ οι σοβιετικοί στρατιώτες απέχουν μόλις μερικά μέτρα από το καταφύγιο του Χίτλερ. Ο ίδιος προτιμάει την αυτοκτονία.
07 Μαΐου 1945
Ώρα 2:41 π.μ.
Η πρώτη πράξη συνθηκολόγησης θα υπογραφεί μεταξύ γερμανών αντιπροσώπων και δυτικών συμμάχων σε μια πόλη της Γαλλίας. Ο εφιάλτης του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, τουλάχιστον για την Ευρώπη, έχει τελειώσει. Η Ιαπωνία συνεχίζει μόνη της στον πόλεμο. Όχι όμως για πολύ. Αγνοεί το τελεσίγραφο του προέδρου Τρούμαν και στις 6 και 8 Αυγούστου θα δεχθεί δύο ατομικές βόμβες. Δύο μέρες αργότερα παραδίδεται άνευ όρων.
το τέλος του πολέμ *του Β’ παγκόσμιου
03
Ο Β’ παγκόσμιος πόλεμος διήρκεσε 6 χρόνια και μία ημέρα, και θα περάσουν πολλά χρόνια για να επουλωθούν τα τραύματα που άφησε.
Οι νεκροί ανέρχονται στα 60 εκατομμύρια.
12
μου*
1967
29 Μαΐου 1945 Ο Νίκος Ζαχαριάδης επιστρέφει από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και αναλαμβάνει και πάλι την ηγεσία του ΚΚΕ.
εμφύλιος
Στην Ελλάδα, η συμφωνία της Βάρκιζας αποτελεί από τον πρώτο μήνα μία υποσημείωση στις σελίδες της ιστορίας. Οι ωμές παραβιάσεις και από τις δύο πλευρές θα κλιμακωθούν σταδιακά σε μία μεγαλύτερη εμφύλια σύρραξη.
17 Ιουλίου 1945 Ξεκινάει η μεγαλύτερη σύσκεψη με παρούσες και τις τρείς παγκόσμιες δυνάμεις για το ζήτημα των πολεμικών επανορθώσεων και για τις διευθετήσεις των εδαφικών ζητημάτων. Μετά την παράδοση της Ναζιστικής Γερμανίας, σε ένα προάστιο του Βερολίνου, ο Χάρι Τρούμαν, Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ιωσήφ Στάλιν, ηγέτης της ΕΣΣΔ και Ουίνστον Τσώρτσιλ, Πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου, θα συναντηθούν για τελευταία φορά. 03
ς
1945
Πάνω από τα χαλάσματα της Ευρώπης, η διάσκεψη του Πότσδαμ στήνει τους μηχανισμούς που θα θέσουν σε λειτουργία το μεταπολεμικό σκηνικό της εξουσίας.
13
οἴκαδε
Ο ψυχρός πόλεμος αρχίζει και η Ελλάδα βρίσκεται στα νότια βαλκάνια ως η μόνη μη-κομμουνιστική χώρα, κάτι που δίνει στον Ζαχαριάδη το έναυσμα να προσμένει τη βοήθεια τους. Ξεκινάει ένα σφοδρό κύμα διώξεων κατά κομμουνισμού και ΕΑΜικής αριστεράς. Σκοπός η πολιτική εξόντωση του ΚΚΕ και η φυσική εξόντωση των οπαδών του ή όσων θεωρούνται ύποπτοι “επί κομμουνισμώ”, των “συμπαθούντων” και γενικώς όσων έχουν αριστερές πεποιθήσεις. Σε ύπαιθρο και πόλεις παρακρατικές ακροδεξιές συμμορίες δημιουργούν κλίμα εκβιασμών και συνεχούς εκφοβισμού των λαϊκών μαζών.
Στη δήλωση της 5ης Ιουνίου 1945 των αρχηγών των κομμάτων του τότε Κέντρου (Θεμ. Σοφούλη, Ν. Πλαστήρα, Γ. Καφαντάρη, Εμμ. Τσουδερού και Αλ. Μυλωνά) αποτυπώνεται το κλίμα τρομοκρατίας: “Η εγκαθιδρυθείσα μετά το κίνημα του Δεκεμβρίου εις ολόκληρον την χώραν τρομοκρατία της άκρας Δεξιάς επεκτείνεται καθημερινώς, έχει δε προσλάβει ήδη έκτασιν και βιαιότητα καθιστώσαν αφόρητον την ζωήν των μη βασιλοφρόνων πολιτών. […] Αι τρομοκρατικαί οργανώσεις της άκρας Δεξιάς, εκ των οποίων αι κυριώτεραι είχον οπλισθή εν μέρει υπό των Γερμανών και παντειοτρόπως συνειργάσθησαν μετ’ αυτών, όχι μόνον δεν αφωπλίσθησαν, όχι μόνον δεν διώκονται, αλλά αναφανδόν συμπράττουν με τα όργανα της τάξεως προς τελείαν κάθε δημοκρατικής πνοής κατάπνιξιν”.
Η περίοδος της “Λευκής Τρομοκρατίας” ανοίγει τον δρόμο για την ανοιχτή άσκηση τρομοκρατίας, με αυξανόμενη ένταση όσο περνούν οι μήνες μετά τη Βάρκιζα.
λευκή τρομοκρατία
Ήδη από τις αρχές Μαρτίου η εθνοφρουρά σε πολλές περιοχές επιβάλλει μία σειρά από κατασταλτικά μέτρα στις δραστηριότητες του ΕΑΜ.
14
15 / Λ ΕΥΚΗ ΤΡ ΟΜΟΚΡΑΤΙΑ
οἴκαδε
“Θα παταχθούν οι ανησυχούντες το κοινόν µε χωνιά και προκηρύξεις”.
Ο δικαστικός μηχανισμός στο μεγαλύτερο ποσοστό του ανήκει στην Δεξιά. Με τη σειρά του ασκεί αμείλικτη δικαστική καταστολή και εχθρική αντιμετώπιση στους υποστηρικτές του ΕΑΜικού κινήματος, οδηγώντας σε καταδίκες αθώων, κρατώντας τους επί μήνες ή καταδικάζοντας τους σε θάνατο. Παρατηρούνται ακόμα και καταδίκες λόγω δημόσιων απαγγελιών “ΕΑΜικών ασμάτων”.
Έθνος (Αθήνα), 24.02.1945 Η έκδοση εφημερίδων από οργανώσεις της αριστεράς θεωρείται “επαναστατική ενέργεια” και σταδιακά αναπτύσσεται το φίμωμα του ΕΑΜικού τύπου και η λογοκρισία σε τοπικό επίπεδο. Τα αριστερά έντυπα κλείνουν το ένα μετά το άλλο και περνάνε στη παρανομία.
“Εις τας διαφόρους συνοικίας των Αθηνών κατά την προχθεσινήν Κυριακήν, ηµέραν εορτασµού της 28ης Οκτωβρίου, εσηµειώθησαν αιµατηραί συµπλοκαί µεταξύ Χιτών, κοµµουνιστών και αστυνοµικών. Εις το Δουργούτι την Κυριακήν το απόγευµα 10 κοµµουνισταί ψάλλοντες λαοκρατικά άσµατα υπέστησαν επίθεσιν από µέλη της οργανώσεως Χ. Κατά την επακολουθήσασαν συµπλοκήν, οι µοναρχικοί επυροβόλησαν δια περιστρόφου, φονεύσαντες τον κοµµουνιστήν Χ. Λαζαρίδην, ετών 20, σπουδαστήν της Ανωτάτης Εµπορικής σχολής, και τραυµατίσαντες τον κοµµουνιστήν επίσης Χαρ. Κουτσόγλου, εργάτην. Συνελήφθησαν οι Δ. Μιχαλόπουλος, Δ. Ιωαννίδης, Δ. Μελάς, Καλιγέρης και Βασιλόπουλος. Ενεργούνται ανακρίσεις.”
Σε πολιτικό επίπεδο πραγματοποιούνται εκκαθαρίσεις στις δημόσιες υπηρεσίες από αριστερά στοιχεία. Παράλληλα, καταστρέφονται γραφεία του ΕΑΜ, και περιοχές που σχετίζονται με αυτό βάλλονται με όλμους της εθνικής ταξιαρχίας.
Η πραγματική εξουσία είναι πλέον στα χέρια του στρατού. Η κυβέρνηση παίρνει τον ρόλο του θεατή.
Το Βήµα, 30.10.1945
16
Αναγκαστικός Νόµος υπ’ αριθ. 942
ΠΕΡΊ ΛΉΨΕΩΣ ΜΈΤΡΩΝ ΠΡΟΣ ΚΑΤΕΥΝΑΣΜΌΝ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΏΝ ΠΑΘΏΝ Άρθρον 1
Με φυλάκισιν ενός µέχρι τριών µηνών και εν υποτροπή µε φυλάκισιν δύο µέχρι έξ µηνών τιµωρείται όστις: α) Αναγράφει εις τους τοίχους οικιών ή περιµανδρωµένων χώρων, εις οδούς ή εις πεζοδρόµια ή οιονδήποτε άλλο µέρος προσιτόν εις το κοινόν, συνθήµατα ή λέξεις ή φράσεις ή παραστάσεις δηλωτικάς πολιτικών ιδεών. β) Τοιχοκολλεί εις τα εν τω προηγουµένω εδαφίω αναφερόµενα µέρη έντυπα του αυτού περιεχοµένου. γ) Μεταδίδει εις το κοινόν δια ζώσης φωνής ή τηλεβοών ή οιουδήποτε άλλου τεχνικού µέσου συνθήµατα ή εντολάς ή απειλάς ή αγγελίας ή ανακοινώσεις δυναµένας να εµβάλωσιν εις ανησυχίαν τους πολίτας ή να µειώσωσι το παρ’ αυτοίς αίσθηµα ασφαλείας και τάξεως. δ) Φέρει δηµοσία στολήν, σήµα ή διακριτικόν οιονδήποτε δηλωτικόν του ότι ο φέρων αυτό ανήκει εις ωρισµένην πολιτικήν οργάνωσιν ή ιδεολογίαν.
Άρθρον 2
Η µετατροπή των συµφώνως τω προηγουµένω άρθρω επιβαλλοµένων ποινών εις χρηµατικάς, απαγορεύεται. Βασίλειον της Ελλάδος – “Εφηµερίς της Κυβερνήσεως”, ΦΕΚ 1946/Α/48 της 15.2.1946.
οἴκαδε
υποστηρικτές και μέλη του ΕΑΜ,
34.000 θα συλληφθούν, 19.000 φυλακίζονται, 1.289 δολοφονούνται, 18.000 κατοικίες και καταστήματα
Η μαζικότητα του φαινομένου της “λευκής τρομοκρατίας” δε μπορεί να ερμηνευτεί ως απλή πράξη αντεκδίκησης της κατοχικής “ερυθράς τρομοκρατίας”, και παρόλο που δεν υπήρξε η μοναδική αιτία έκρηξης του εμφυλίου κατάφερε τροφοδοτώντας τη δυσπιστία, το μίσος και την πόλωση, να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα η οποία βάραινε τόσο πολύ τη ζωή των ανθρώπων ώστε να εξαλείφεται κάθε προσπάθεια συνδιαλλαγής.
καταστρέφονται, όπως και 509 γραφεία του αριστερού κινήματος.
Η κατάσταση αποδεικνύεται χειρότερη σε αγροτικές περιοχές και χωριά, τόσο που οι διωκόμενοι έχουν ως μοναδική εναλλακτική να κρυφτούν, πράγμα που στρέφει την βία στους οικείους τους. Οι απροκάλυπτες βιαιοπραγίες συντελούνται από τη παρακρατική δραστηριότητα συμμοριών, οι οποίες αριθμούν 18.000 μέλη έως και το καλοκαίρι του 1945.
12 Φεβρουαρίου 1946 Στην 2η ολομέλεια του κόμματος του ΚΚΕ αποφασίζεται η οργάνωση μιας νέα ένοπλης λαϊκής πάλης εναντίον του “μοναρχοφασισμού” και της αγγλικής κατοχής. Το ΚΚΕ περνάει στην αντεπίθεση.
Ειρωνεία: Σε αυτές ανήκουν μέλη των κατοχικών Ταγμάτων Ασφαλείας όπως και των ενόπλων δυνάμεων, συνεργάτες του ναζισμού που χρησιμοποιούνται τώρα στο αντι-κομμουνιστικό στρατόπεδο για την δίωξη της αντίστασης.
Ο Ζαχαριάδης επιλέγει την ένοπλη σύγκρουση, απαιτεί την συμμετοχή του στη κυβέρνηση και την αποχώρηση των Άγγλων, όπως επίσης και τη φιλική συνεργασία με τα “βόρεια δημοκρατικά κράτη” (στη περίπτωσή του, εννοούσε τα κομμουνιστικά).
18
03
80.000 ποινικές διώξεις σε
εμφύλιος
Η Οργάνωση “Χ”, για παράδειγμα, συνεργάστηκε με τις γερμανικές αρχές και μεταπολεμικά αναλαμβάνει τον ρόλο συντονισμού των οργανώσεων της ακροδεξιάς. Μέλη της βρίσκονται σε χωροφυλακή και εθνοφυλακή, όπως και στον ισχύον πολιτικό κόσμο.
Μόνο μέσα στο 1945 θα ασκηθούν:
1945
1967
εμφύλιος
30 Μαρτίου 1946 Το Λιτόχωρο Πιερίας γίνεται η πρώτη θερμή εστία της σύρραξης όταν ένοπλοι κομμουνιστές θα χτυπήσουν τη χωροφυλακή και θα προκαλέσουν το θάνατο σε 9 χωροφύλακες και 2 στρατιώτες. Η είδηση της επίθεσης θα δώσει το εναρκτήριο λάκτισμα για το ξέσπασμα του εμφυλίου, καθώς μεμονωμένες ομάδες στα βουνά ξεθάβουν τα όπλα, εκλαμβάνοντάς το ως σινιάλο για την έναρξη του αγώνα.
03
31 Μαρτίου 1946 Μία μέρα αργότερα και υπό την εποπτεία Άγγλων, Γάλλων και Αμερικάνων παρατηρητών θα συντελεστούν οι πρώτες μεταπολεμικές εκλογές στην Ελλάδα. Υπό φυσιολογικές συνθήκες αυτό θα σήμαινε και την επιστροφή της χώρας στον κοινοβουλευτισμό και στην πολιτική ομαλότητα, οδήγησε όμως στην ακραία πόλωση της κοινωνίας και στη κλιμάκωση της σύγκρουσης. Το ΚΚΕ απέχει. Το Λαϊκό κόμμα και οι μοναρχικοί του σύμμαχοι κερδίζουν με άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία.
354 Εκλογές 1946 Ηνωμένη Παράταξις Εθνικοφρόνων 55,12% Εθνική Πολιτική Ένωσις (ΕΠΕ)
19,28%
Κόμμα Φιλελευθέρων
14,39%
Εθνικόν Κόμμα Ελλάδος
5,96%
Νόμιμος πληθυσμός: 7.232.543 Ψήφισαν: 1.121.693
19
οἴκαδε
03
εμφύλιος
Γ’ ψήφισμα Στο επόμενο διάστημα οι ένοπλες επιθέσεις εναντίον της χωροφυλακής θα αυξηθούν και στις 18/6/1946 η ελληνική βουλή θα εγκρίνει το διαβόητο “Γ’ ψήφισμα” ή αλλιώς την νομοθεσία “περί εκτάκτων μέτρων κατά των επιβουλευομένων την δημοσίαν τάξιν και την ακεραιότητα του κράτους”, το οποίο θα αποτελέσει τη βάση όλης της εμφυλιακής και μετεμφυλιακής αντικομμουνιστικής νομοθεσίας και τη θεσμική επικύρωση όσων συνέβαιναν επί μήνες στην ελληνική επικράτεια. Τρεις μόλις μέρες μετά την ψήφιση του είχαν ήδη συγκροτηθεί τα πρώτα έντεκα στρατοδικεία σε διάφορες πόλεις όπως Θεσσαλονίκη, Γιαννιτσά, Κιλκίς, κ.λπ. Ο δρόμος προς την άνευ προηγουμένου επέκταση των διωγμών είχε ανοίξει χωρίς επιστροφή. Το ψήφισμα αυτό υπήρξε η αφετηρία μιας σειράς από αδυσώπητα νομοθετήματα για την περιφρούρηση του καθεστώτος. Λίγους μήνες μετά ακολούθησε ο νόμος “περί των αδικημάτων του Τύπου” με αυστηρότατες διατάξεις, και ο “περί εξυγιάνσεως των δημοσίων υπηρεσιών”, που επέβαλε ευρύτατη εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού και της πνευματικής ηγεσίας. Αργότερα, με άλλο ψήφισμα, απαγορεύονταν οι απεργίες, με ποινές που κλιμακώνονται μέχρι το θάνατο. Μόνο το 1946 οι θανατικές ποινές θα αγγίξουν τις 116, και μέχρι και το 1951 θα ξεπεράσουν τις 4.500. Μέχρι το τέλος του καλοκαιριού του ΄46, ο εμφύλιος θα βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη.
20
03
εμφύλιος
/ Γ ’ ΨΉΦΙΣΜΑ
1945 1967
21
οἴκαδε
ο εμφύλιος Έρχεται ακόμα ένας κρίκος στη μακρά αλυσίδα αλληλουχίας των γεγονότων που οδήγησε στη γενίκευση του Εμφυλίου Πολέμου. Στρατόπεδα εμφυλίου πολέμου
Το δημοψήφισμα με θέμα την επιστροφή ή όχι του βασιλιά, σύμφωνα με τα επίσημα αποτελέσματα, είχε ως αποτέλεσμα: Το 68,4% υπέρ της παλινόρθωσης της μοναρχίας και εναντίον το 31,6% εκ των οποίων το 20% ήταν λευκά και 11,6% είχαν την ένδειξη ”Δημοκρατία”.
27 Οκτωβρίου 1946
Ελληνικές ένοπλες
Αντάρτες του Δημο-
δυνάμεις
κρατικού Στρατού
με τη Χωροφυλακή
Ελλάδας (Δ.Σ.Ε.)
τα ΤΕΑ (Τάγματα Εθνικής Ασφαλείας)
Σχηματίζεται ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (Δ.Σ.Ε.), στρατός προσκείμενος στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, ενώ παράλληλα η κυβέρνηση ξεκινά την αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων με σκοπό τη δημιουργία ισχυρού εθνικού στρατού.
και με τη βοήθεια των Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών:
22
και με τη βοήθεια των:
Γιουγκοσλαβία
Μ.Βρετανία
Βουλγαρία
ΗΠΑ
Αλβανία
03
ελεγχόμενη δημοκρατία
01 Σεπτεμβρίου 1946
23 / Ο ΕΜΦΥΛ ΙΟΣ
ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΠΕΙΘΑΡΧΗΜΕΝΗΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ
ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΣ
ΑΤ ΤΙΚΗ
ΛΑΥΡΙΟ
Β.Ε.Τ.Ο.
Ε.Σ.Α.Γ. Α.Ε.Τ.Ο.
Γ’ ΚΕΝΤΡΟ
Στρατόπεδα Μακρονήσου Γ.Ε.Τ.Ο. Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών (Σ.Φ.Α.) Σ.Φ.Α.
Α΄, Β΄ και Γ΄ Ειδικά Τάγματα Οπλιτών (ΑΕΤΟ, ΒΕΤΟ και ΓΕΤΟ) Πρότυπο Κέντρο Διαπαιδαγωγήσεως Ανηλίκων Ειδικό Στρατόπεδο Αναμορφώσεως Γυναικών (Ε.Σ.Α.Γ.) Στρατόπεδο Πειθαρχημένης Διαβίωσης (πολιτικοί εξόριστοι)
1945
1967
Φεβρουάριος του 1947 Οι αριστεροί στρατεύσιμοι εκτοπίζονται στο στρατόπεδο της Μακρονήσου. Τόποι εξορίας και φυλάκισης υπήρξαν πολλοί κατά τη διάρκεια των γεγονότων του 20ου αιώνα: Ακροναυπλία, Ωρωπός, Τρίκερι, νησιά σαν τον Αϊ-Στράτη, τη Γυάρο, τη Λέρο και τόσα άλλα, διηγούνται θυσίες, βασανιστήρια, το καθένα έχει τη δική του τραγική ιστορία. Η Μακρόνησος ξεχωρίζει. Ένα άγονο και άνυδρο μέρος, αφιλόξενο και βραχώδες, μόλις 5 χλμ. από το Λαύριο. Ο μόνος λόγος κατοίκησής του γίνεται μετά τη Μεταξική δικτατορία, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, για την “εκκαθάριση” των ελληνικών στρατευμάτων από “επικίνδυνους” στρατιώτες. Στρατιώτες που είχαν αριστερές πεποιθήσεις, ή είχαν συμμετάσχει στο ΕΑΜ. Για αυτούς η Μακρόνησος έχει διαμορφωθεί σε ένα σύμπλεγμα στρατοπέδων και χώρων εγκλεισμού.
μακρόνησος Η καθημερινότητα των ανθρώπων χαρακτηρίζεται από τη στρατιωτικού τύπου ζωή, και τη μεγάλη έντασης και έκτασης ψυχολογικών και σωματικών βασανιστηρίων. Η επίσημη προπαγάνδα υποστηρίζει ότι στόχος των στρατοπέδων της Μακρονήσου είναι να φέρουν ξανά τα “παραστρατημένα ελληνόπουλα” στον ίσιο δρόμο, δίχως βία και βασανιστήρια. Όμως οι μαρτυρίες των κρατουμένων συνθέτουν μια διαφορετική εικόνα.
Το καλοκαίρι του 1947 φτάνει να αριθμεί έως και 10.000 στρατιώτες και αξιωματικούς. Τον επόμενο χρόνο θα ανέρχονται στους 16.000, συν 728 πολιτικούς κρατούμενους. Στο τέλος του εμφυλίου θα βρίσκονται εκεί ακόμα 7.500 στρατιώτες και 20.000 πολίτες. Ενώ ο εμφύλιος πόλεμος είχε σταματήσει τα στρατόπεδα της Μακρονήσου συνεχίζουν να λειτουργούν, ο αριθμός των κρατουμένων διαρκώς διογκώνεται.
25
20.02.1965 Απόσπασμα από το χειρόγραφο ημερολόγιο κρατουμένου στη Μακρόνησο / ΑΣΚΙ / Αρχείο ΕΔΑ
26
/1
Μετά απευθυνόμενος σε εμάς ούρλιαξε: “Όποιος είναι κομμουνιστής να έλθει εδώ”. Δυό τρείς κινηθήκαμε ν’ απαντήσουμε. Ο Τατάκης μας συγκράτησε. Ο Βογιαζής μη παίρνοντας απάντηση βρυχήθηκε: “Κανείς λοιπόν σας δεν είναι άντρας, ρε δειλοί βούλγαροι. Κανείς σας δε θα φύγει ζωντανός απ’ τη Μακρόνησο”. Βρίζοντας δε και απειλώντας άρχισε να κτυπάει τον έναν και τον άλλον. Στο μεταξύ βγήκαν και οι άλλοι αλφαμίτες κι άρχισαν με τα γκλοπς να βαράνε όπου να ναι. Όταν γυρίσαμε κι ενώ ο Μήτσος Τατάκης έδενε το πάνω μέρος του αριστερού του ποδιού, που ήταν κατάμαυρο απ’ τα κτυπήματα, μας εξηγούσε γιατί δεν πρέπει να απαντάμε σε προκλήσεις σαν εκείνες του Βογιατζή.”
03
[...] Μια άλλη φορά μας είχαν κάτω από την Α.Μ. και κάναμε το αεροπλανάκι (ένα ειδικό βασανιστήριο κατά τα χιτλερικά πρότυπα). Είχαν έλθει τρείς καινούργιοι που τους βασάνιζαν μέσα. Ο ένας από αυτούς νομίζοντας πως θα γλιτώσει ανέφερε τον αδελφό του που ήταν συνταγματάρχης. Οι Αλφαμίτες αγρίεψαν περισσότερο και τον κτυπούσαν πιο πολύ. Κάποτε βγαίνει αναμαλιασμένος από μέσα ο επιλοχίας του κλωβού των φαντάρων κρατουμένων αρχιδήμιος Μιχ. Βογιατζής φωνάζοντας λυσσασμένα: “Όποιος δεν είναι έλληνας θα πεθάνει. Ακούς εκεί να τολμάει ότι έχει αδελφό συνταγματάρχη…”.
μακρόνησος
οἴκαδε
03
/1 μακρόνησος
/ ΜΑ ΚΡ ΟΝΗΣΟΣ
1945 1967
27
Η “δήλωση μετάνοιας”
“Ο Πορτοκάλης μετά από το ξυλοκόπημα κρεμάστηκε 5 ώρες ολόκληρες με το κεφάλι προς τα κάτω. Και κάτω από το κεφάλι του, πάνω στο τραπέζι ήταν έτοιμη η δήλωση.” Γ. Τζόκας, 1949.
Κάτω από συνθήκες φυσικής ή και ψυχολογικής βίας, οι περισσότεροι υπέγραψαν. Οι λιγοστοί που αρνήθηκαν, απομακρύνθηκαν από τους “ανανήψαντες” και μεταφέρθηκαν σε “σύρματα” (καταυλισμοί περιφραγμένοι με συρματόπλεγμα), όπου υποβλήθηκαν συστηματικά σε βασανιστήρια και εξοντωτικές αγγαρείες.
Η πρόθεσή για τους κρατούμενους ήταν να υπογράψουν “δηλώσεις μετανοίας”, δηλαδή έμπρακτες αποδείξεις στις οποίες αποκήρυτταν τις αριστερές τους πολιτικές πεποιθήσεις. Η δήλωση κοινοποιείτο στον τοπικό τύπο και στο περιβάλλον του υπογραφέντος, και αποτελούσε την κύρια τακτική των ελληνικών διωκτικών αρχών για την διάσπαση του αριστερού κινήματος, καθώς το Κ.Κ.Ε. δεν επέτρεπε σε όσους είχαν υπογράψει δήλωση να ενταχθούν στις γραμμές του.
Η αντίστροφη μέτρηση για το κλείσιμο των στρατοπέδων ξεκινά και το καλοκαίρι του 1950, όταν οι χιλιάδες πολιτικοί εξόριστοι μεταφέρονται στον Άγιο Ευστράτιο, οι άνδρες, και στο Τρίκερι, αντίστοιχα οι γυναίκες. Τα στρατόπεδα συνεχίζουν να λειτουργούν μέχρι το 1957. Τον Φεβρουάριο του 1961 οι τελευταίοι στρατιώτες που φρουρούσαν τις εγκαταστάσεις εγκαταλείπουν τη Μακρόνησο.
28
03 /1
Κάθε βράδυ σχεδόν με βασάνιζε κατά διάφορους τρόπους. […] Την επομένη από πριν αρχίσει τα βασανιστήρια μού ‘πε: “Σκέψου καλά. Αν δεν κάνεις τώρα δήλωση ύστερα από λίγες μέρες θα καταντήσεις να έρχεσαι γονατιστός να με παρακαλάς, τότε όμως δε θα τη δέχομαι. Πρόσεχε. […] Από εδώ θα περάσουν όλα τα παιδαρέλια που θέλουν σαν και εσένα να πουλήσουν ηρωισμό. Δεν καταλάβατε φαίνεται ότι βρισκόσαστε στη Μακρόνησο”.
μακρόνησος
οἴκαδε
1945
1967
Όταν κανένας πέθαινε την ώρα του ξύλου τον πετούσαν στην θάλασσα ή τον κρεμούσανε απ’ το λαιμό και λέγανε ότι αυτοκτόνησε. [...] Όμως πως ήταν δυνατό να αυτοκτονήσει δίπλα στο σκοπό χωρίς να το αντιληφθεί; Είναι ολοφάνερο πως τον πνίξανε. Δυστυχώς δε θυμούμαι το όνομά του. Αλλά μήπως είναι ο μόνος;…” Τζόκας Γ, 1949 / ΑΣΚΙ / Αρχείο ΕΔΑ
29
οἴκαδε
“Ένα άλλο βράδυ αφού μας κτύπησαν πρώτα καλά
Ο Κοθρός του υποσχέθηκε πως δεν επρόκειτο να τον κτυπήσει και να μιλήσει ελεύθερα. Η συζήτηση έγινε με τον εξής τρόπο. Ο Κοθρός πήρε
μακρόνησος
φώναξαν μέσα τον Βαρδινογιάννη για συζήτηση.
το μέρος των αριστερών και μίλησε για τους σκοπούς που επιδιώκουνε καθώς και τα πλεονεκτήματα που κι αυτός με τη σειρά του τις επιτυχίες που σημείωσαν οι δεξιοί, τις δυνάμεις που διαθέτουν και την ολόπλευρη υποστήριξη των Αγγλοαμερικάνων καταλήγοντας πως παρόλα αυτά τον αγώνα θα τον χάσουν τελικά γιατί δε διαθέτουν την υποστήριξη του λαού.
30
03 /1
έχουν με το μέρος τους. Ο Βαρδινογιάννης ανέφερε,
1945
1967
Η συζήτηση έκλεισε με τα ακόλουθα λόγια του Κοθρά.
ο εμφύλιος
“Πήγαινε Βαρδινογιάννη. Εγώ θα κοιμηθώ απόψε στο κρεβατάκι μου με τις έξη κουβέρτες που μου έδωσε η Μαμά Ελλάς. Εσύ όμως για να ‘χεις αυτά τα μυαλά θα κοιμηθείς χωρίς ρούχα στο ύπαιθρο”.
20.02.1965 Απόσπασμα από το χειρόγραφο ημερολόγιο κρατουμένου
03
στη Μακρόνησο / ΑΣΚΙ / Αρχείο ΕΔΑ
31