1922 - 1940
01
Θ Α ΛΕΙΑ - ΜΑΡ ΙΑ ΜΠ Ι Θ Α ΠΡΩΤΟΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
οἴκ αδε Ένας σύντομος οδηγός νεοελληνικής ιστορίας
“Αύριον έρχεται το φθινόπωρον και μεθαύριον ο χειμών. Και η Ελλάς, διά λόγους σπουδαίους, διά λόγους αποβλέποντας εις την ιδίαν αυτής γαλήνην, έχει την υποχρέωσιν να διαχειμάση οἴκαδε”. οίκαδε < οίκος + -δε οίκαδε: προς το σπίτι, την πατρίδα (κατεύθυνση) Στις 26 Αυγούστου 1922 η εφημερίδα “Καθημερινή” δημοσίευσε το ανυπόγραφο άρθρο “Οίκαδε” με κύριο θέμα την μικρασιατική εκστρατεία. Το καλοκαίρι του 1922 ο ελληνικός στρατός είχε στρατοπεδεύσει στη Μικρά Ασία σε αμυντική θέση, απέναντί σε έναν δεινό τουρκικό στρατό. Εικαζόμενο ότι το είχε γράψει ο ίδιος ο Γεώργιος Α. Βλάχος, ο ιδρυτής της εφημερίδας, Υποστήριζε ότι δεν πήγαινε άλλο. Ο ελληνικός λαός και οι ένοπλες δυνάμεις είχαν κάνει ό,τι μπορούσαν. Οι συμμαχικές διασκέψεις, που είχαν λάβει χώρα από τότε που ο Βενιζέλος έπεσε από την εξουσία, δεν είχαν αποφέρει αποτελέσματα. Την ίδια μέρα ο Κεμάλ Ατατούρκ εξαπέλυσε την επίθεσή του.
2
οἴκ αδε
Ένας σύντομος οδηγός νεοελληνικής ιστορίας
1922 — 1940
ΘΑ ΛΕΙΑ - ΜΑΡΙΑ ΜΠΙΘΑ
μέρος πρώτο Μικρασιατική εκστρατεία και Μεσοπόλεμος
01 02 03
Βαλκανικοί πόλεμοι — Α’ παγκόσμιος πόλεμος — Μικρασιατική εκστρατεία — Μεσοπόλεμος — Δικτατορία Μεταξά
Χρονολόγιο 1897 — 1940
Βιογραφίες Κωνσταντίνος Α’ — Ελευθέριος Βενιζέλος — Ιωάννης Μεταξάς — Γεώργιος Κονδύλης
04
Βιβλιογραφία
05
Υπόμνημα χαρτών & διαγραμμάτων
Ένθετα
Οι πρόσφυγες
οἴκαδε
Πρόσωπα
που αναφέρονται (με χρονολογική σειρά)
Γεώργιος Α’: Διάδοχος Όθωνα Α’, Βασιλιάς της Ελλάδος Κωνσταντίνος Α΄: Διάδοχος Γεωργίου Α’, Βασιλιάς της Ελλάδος Ελευθέριος Βενιζέλος: Πρωθυπουργός της Ελλάδος Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ: Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Γούντροου Ουίλσον: Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Ζορζ Κλεμανσώ: Γάλλος πολιτικός, ηγέτης της χώρας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Ιωάννης Μεταξάς: Έλληνας στρατιωτικός, πολιτικός και δικτάτορας Παναγιώτης Δεμέστιχας: Αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ: Τούρκος στρατιωτικός, πολιτικός, και πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας Θεόδωρος Πάγκαλος: Έλληνας στρατιωτικός, κινηματίας, και δικτάτορας. Νικόλαος Ζουρίδης: Συνταγματάρχης και επαναστατικός επίτροπος στην δίκη των έξι. Αλέξανδρος Οθωναίος: Έλληνας στρατιωτικός και πολιτικός. Ήταν ο πρόεδρος του στρατοδικείου στην δίκη των έξι. Γεώργιος Κονδύλης: Στρατιωτικός και πολιτικός, δύο φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας μετά από δύο πραξικοπήματα Αλέξανδρος Ζαΐμης: Έλληνας τραπεζίτης και πολιτικός, έξι φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας, δύο φορές Πρόεδρος της Βουλής, πρόεδρος της Γερουσίας. Αδόλφος Χίτλερ: Γερμανός πολιτικός, ηγέτης του Εργατικού Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος και δικτάτορας της Ναζιστικής Γερμανίας. Παναγής Τσαλδάρης: Αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος και πρωθυπουργός της Ελλάδας. Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος: Έλληνας αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού και πολιτικός. Νικόλαος Πλαστήρας: Έλληνας στρατιωτικός και πολιτικός Γεώργιος Β’: Διάδοχος Κωνσταντίνου Α’, Βασιλιάς της Ελλάδος Κωνσταντίνος Δεμερτζής: Πολιτικός, αρχηγός πολιτικού κόμματος και πρωθυπουργός της Ελλάδας. Αλέξανδρος Μυλωνάς: Οικονομολόγος και πολιτικός. Αρχηγός του Αγροτικού Κόμματος και συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου. Γεώργιος Καφαντάρης: Έλληνας πολιτικός, πρωθυπουργός και πολλές φορές υπουργός. Γεώργιος Παπανδρέου: Διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Ελευθερίου Βενιζέλου, Πρωθυπουργός της Ελλάδος και πολλές φορές υπουργός.
6
Λ
1920
1940
Λεξικό συντομογραφίες Α.Τ.: Αστυνομικό Τμήμα ΓΣΕΕ: Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας
διευκρινήσεις Νεότουρκοι: Τουρκικό εθνικιστικό κόμμα “Ένωση και Πρόοδος”, ένας από τους συντελεστές του κινήματος ήταν και ο Κεμάλ Ατατούρκ Βενιζελικός: οπαδός του Ελ. Βενιζέλου Βασιλικός: οπαδός του Βασιλέα Νόμοι της Νυρεμβέργης: Νομική βάση εθνικοσοσιαλιστών Γερμανίας στην οποία στηρίχτηκε ο αντισημιτισμός τους. Με τους νόμους της Νυρεμβέργης η σβάστικα γίνεται νέα εθνική σημαία της Γερμανίας.
Οι ημερομηνίες είναι με το Γρηγοριανό ημερολόγιο. Το νέο ημερολόγιο ίσχυσε στην Ελλάδα από την 1η Μαρτίου 1923, δηλαδή 16 Φεβρουαρίου με το παλαιό.
7
28 Οκτωβρίου 1912
Ώρα 11 μ.μ.
εισαγωγή
οἴκαδε
Η πόλη της Θεσσαλονίκης απελευθερώνεται από τον ελληνικό στρατό, και τον διάδοχο του θρόνου Κωνσταντίνο. Την επομένη υψώνεται η ελληνική σημαία στον λευκό πύργο με την έλευση του Βασιλιά Γεώργιου.
10 χρόνια μετά, στην απέναντι όχθη του Αιγαίου μια άλλη πόλη, η Σμύρνη, χάνεται στη φλόγες.
8
01
Έχουν περάσει 20 μέρες από την έναρξη του πρώτου βαλκανικού πολέμου και 482 χρόνια από την επιβολή της οθωμανικής κυριαρχίας.
1900
1920
Απόκτηση και απώλεια.
εισαγωγή
Δράση και Αντίδραση. Κάτω από τις ιστορίες, κάτω από τα παραμύθια, η ζωή εκδηλώνεται σε ένα αέναο δίπολο. Γεγονότα με αρχή και τέλος.
Πριν και μετά.
01
Ποτέ και πάντα. Παρελθόν και παρόν. Η γέφυρα του χρόνου, η μνήμη, βάσανο και προτέρημα, επιλεκτική και πολυδιάστατη, χτίζει και διαμορφώνει τη δική της αλήθεια, δίχως τελειωμό. Επικίνδυνη. Το άλλο της μισό, η Λήθη, ακριβότερη, βάλσαμο και καταδίκη, λυγίζει κάτω από το συντριπτικό βάρος της ιστορίας. Απαλείφει και καταστρέφει. Επικίνδυνη.
9
οἴκαδε
Οι μαρτυρίες του παρελθόντος, αλλά και άλλα ιστορικά αποτυπώματα που είναι τόσο σημαντικά που φτάνουν να επηρεάσουν το δικό μας σήμερα. Είναι δυνατόν; Και όμως είναι.
Περασμένα μεν, ξεχασμένα ποτέ.
αρχές 20ου αιώνα
Όταν οι ιστορίες φτάνουν στο τέλος τους, η μνήμη τις περνάει στην αλληλουχία του χρόνου. Και η λήθη τις σκοτώνει. Στην ιστορία της Ελλάδας, το ρολόι σε κάθε χτύπο τραντάζεται από διαδοχικές αλλαγές με σταθερές παραμέτρους. Ιστορικά γεγονότα που αποθηκεύονται στην συλλογική μας μνήμη.
01
Έρχονται και ξανάρχονται.
10
01
αρχές 20ου αιώνα.
1900
1920
αρχές εικοστού αιώνα Το φορτισμένο κλίμα στο οποίο ο 20ος αιώνας βρίσκει τα Βαλκάνια ενισχύεται με την υιοθέτηση μιας ακραίας εθνικιστικής πολιτικής στην Οθωμανική αυτοκρατορία, αυτή των Νεότουρκων. Κίνημα το οποίο αναδύθηκε κυνηγώντας την δημιουργία ενός αμιγούς τούρκικου κράτους, σκοπός που θα επιτυγχάνετο μόνο μέσω της εξολόθρευσης των αλλοεθνών και αλλόθρησκων μειονοτήτων που βρίσκονταν στην επικράτεια του.
Η Ελλάδα μετά από χρόνια οικονομική κατάπτωση και εθνική ταπείνωση, βρίσκει το σημείο καμπής, το 1909, το οποίο φέρνει τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην εξουσία, ο οποίος θέτει με τη σειρά του το κράτος σε τροχιά “αναγέννησης” και ανόρθωσης, για τον σχηματισμό μιας νέας εθνικής ενότητας. Η αποστολή της απελευθέρωσης των ομοεθνών από τον φανατισμό των Νεότουρκων και μια αλληλουχία παραγόντων οδηγεί στην συγκρότηση της βαλκανικής συμμαχίας και στη προσέγγιση 4 κρατών με κοινή θρησκεία: Το Μαυροβούνιο, τη Σερβία, τη Βουλγαρία και την Ελλάδα.
11
ΜΑΥΡΟΒΟΎΝΙΟ
25 Σεπτεμβρίου 1912
ΣΕΡΒΊΑ
Το Μαυροβούνιο κηρύττει πόλεμο εναντίον των Οθωμανών και λίγες μέρες αργότερα η Ελλάδα τάσσεται με το πλευρό της Σερβίας και της Βουλγαρίας κηρύσσοντας πόλεμο μετά από ένα απορριφθέν τελεσίγραφο περί αυτονομίας των μειονοτήτων.
Μοναστήρι ΑΛΒΑΝΊΑ
Φλώρινα
Κορυτσά
5 Οκτωβρίου 1912 Αργυρόκαστρο
Ο ελληνικός στρατός παρατάσσεται στα όρια του τότε κράτους στην ανατολική Θεσσαλία και εισχωρεί σε τούρκικο έδαφος. Κανείς δε μπορούσε να προβλέψει τις κινήσεις των γειτονικών κρατών και οι σχέσεις Ελλάδας - Βουλγαρίας ήταν κυριολεκτικά στο κενό, παρόλα αυτά όμως οι ριψοκίνδυνες πολεμικές επιχειρήσεις αναδείχθηκαν νικηφόρες.
Κόνιτσα
Αγ. Σαράντα
Ιωάννινα
Πάργα
Άρτα
Ο στρατός απελευθερώνει σταδιακά: Ελάσσονα, Κοζάνη, Βέροια, Νάουσα, Σέρβια, Κοζάνη, Σιάτιστα, Κατερίνη, Γρεβενά, Βέροια και Γιαννιτσά.
Πρέβεζα
Η συνθήκη παραχώρησης της Θεσσαλονίκης υπογράφεται αμαχητί εν μέσω σφοδρών πανηγυρισμών. Για την χώρα η νίκη αυτή ήταν η εκδίκηση για την ήττα του 1897, και συνδέθηκε με την συνέχεια της ελληνικής επανάστασης, καθώς ήταν η πρώτη φορά που η εδαφική προέκταση πραγματοποιείται με νίκη επί των Οθωμανών.
Η διάσπαση της βαλκανικής συμμαχίας από τους Βούλγαρους επέφερε επιμέρους πολεμικές συγκρούσεις. Ο επονομαζόμενος Δεύτερος Βαλκανικός πόλεμος επέτρεψε την Ελλάδα να πετύχει τους στόχους της για εξασφάλιση της χωρικής επέκτασης, και από το χείλος της καταστροφής την οδήγησε στον εδαφικό διπλασιασμό.
12
Σόφια
Τζουμαγιά Β Ο ΥΛ ΓΑ Ρ Ί Α
Στρωμνίτσα
Ξάνθη
Δράμα Γιαννιτσά
Σέρρες Λαχανάς Θεσσαλονίκη
ΤΟΥΡΚΊΑ
Λάρισσα Α Ι ΓΑ Ι Ο Π Ε Λ Α Γ Ο Σ
Οι Βαλκανικοί πόλεμοι: Κύριες κινήσεις προέλασης του ελληνικού στρατού, 1912 - 1913 13
οἴκαδε
Η “Νέα Ελλάδα” αποτελείται πλέον από 70% μεγαλύτερη έκταση και περίπου 2 εκατομμύρια περισσότερους κατοίκους. Το κύρος της έχει πλέον αποκατασταθεί και θεωρείται σημαντική μεσογειακή δύναμη. Μέσα από τη διακυβέρνηση του Βενιζέλου, το όραμα της “Μεγάλης Ιδέας” δεν φαντάζει πλέον τόσο ανεκπλήρωτο, αλλά μια εν δυνάμει εξέλιξη που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί.
Παρόλα αυτά όμως η Ελλάδα παραμένει μικρή και φτωχή σε σχέση με τη δυτική Ευρώπη, με μεγάλα ποσοστά θνησιμότητας και αναλφαβητισμού, υποτυπώδεις υποδομές πόλεων, και μια οικονομία υποβαθμισμένη και κατεξοχήν αγροτική. Η τεράστια απόσταση που χωρίζει το σήμερα με τον κόσμο εκείνον είναι η υπενθύμιση των ακραίων διαδοχικών εναλλαγών που συντελούνται στο χρονικό του προηγούμενου αιώνα. Μια δολοφονία θα γίνει η σπίθα μέσω της οποίας θα ξεσπάσουν οι εντάσεις ανάμεσα στα κράτη της Ευρώπης και θα φτάσουμε στον πρώτο “μεγάλο” πόλεμο του 20ου αιώνα.
Μια ιδέα που γεννήθηκε στους κόλπους της επανάστασης του 1821 και από τα πιο μεγαλόπνοα προγράμματα εθνικής ολοκλήρωσης, η “Μεγάλη Ιδέα” ενσωματώνει στην χώρα της Ελλάδας όλους τους ιστορικούς ελληνικούς χώρους, από Μακεδονία και επτάνησα, μέχρι Μικρά Ασία και Κύπρο. Η “Πέραν Ελλάς” γίνεται το όραμα μιας κυρίαρχης ελληνικής αυτοκρατορίας. Η συμμετοχή, λοιπόν, της χώρας στον πόλεμο θα εξασφάλιζε, σύμφωνα με τις υποσχέσεις των συμμάχων, τις ελκυστικές παραχωρήσεις στη Μικρά Ασία.
14
1900
1920
Η εδαφική επέκταση του ελληνικού κράτους, 1832 - 1947
Β Ο ΥΛ ΓΑ Ρ Ι Α ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ
1920 - 1922
ΑΛΒΑΝΊΑ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
ΤΟΥΡΚΊΑ Α Ι ΓΑ Ι Ο ΠΕΛΑΓΟΣ
1920 - 1922
ΙΟΝΙΟ ΠΕΛΑΓΟΣ
1832 1864 1881 1913 1920
ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΘΑΛΑΣΣΑ
15
Δωδεκάνησα Στην Ιταλία, 1920 Στην Ελλάδα, 1947
οἴκαδε
Ο Βενιζέλος επέμεινε στην ένταξη μας με την πλευρά της Αντάντ. Από την άλλη ο Κωνσταντίνος, επίτιμος στρατάρχης του Γερμανικού στρατού και παντρεμένος με την αδερφή του Κάιζερ της Γερμανίας, προτιμάει την ουδετερότητα.
Στρατόπεδα A’ παγκόσμιος πόλεμος
Η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει, η εστία διαφωνίας του πρωθυπουργού με του νέου βασιλιά έγινε και η αιτία διάσπασης της χώρας κυριολεκτικά στα δύο, και η κινητήρια δύναμη εφαρμογής της πολιτικής για τα επόμενα 20 χρόνια.
πρώτος παγκόσμιος πόλεμος
Όταν η οθωμανική αυτοκρατορία τάσσεται με τον πλευρό των κεντρικών δυνάμεων, ο Βενιζέλος παίρνει τη πρωτοβουλία να υποβάλει υπόμνημα στα ανάκτορα, προτείνοντας την συμμετοχή των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων στις επιχειρήσεις των Δαρδανελίων, στο πλευρό του συμμαχικού στόλου. Τα πράγματα βγήκαν εκτός ελέγχου.
Μετά τη παραίτηση του τότε Αρχηγού του Επιτελείου, Ιωάννη Μεταξά, ο βασιλιάς αρνείται να συνταχθεί με την Γραμμή Βενιζέλου και οδηγούμαστε σε μια οξύτατη πολιτική κρίση. Ο Βενιζέλος παραιτείται στις 6 Μαρτίου του 1915.
16
1900
1920
Κεντρικές Δυνάμεις
Entente/Αντάντ
Γερμανία Οθωμ.Αυτοκρατορία Βουλγαρία Αυστροουγγαρία
συνεννόηση στα Γαλλικά, επέκταση της συμμαχίας μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας εναντίον στις κεντρικές δυνάμεις
Γαλλία Αγγλία Ρωσία Σερβία Βέλγιο Ελλάδα Ιταλία
Μαυροβούνιο Ιαπωνία Πορτογαλία Ρουμανία Κίνα ΗΠΑ
17
οἴκαδε
Εθνικός Διχασμός 18 μήνες αργότερα, η Ελλάδα έχει 2 κυβερνήσεις: την νόμιμη στην Αθήνα και την παράνομη στη Θεσσαλονίκη επί του Βενιζέλου. Το χάσμα που χωρίζει πλέον τον Βασιλιά και τον πρωθυπουργό είναι αγεφύρωτο. Η κοινή αγάπη του κόσμου και για τους δύο, προκαλεί την έκδηλη αφοσίωση αλλά και τον φανατισμό μεταξύ των οπαδών τους. Ακολουθούν μάχες στο κέντρο της Αθήνας, καταδίωξη Βενιζελικών από τις επίσημες αρχές και μέσα σε μια αδέξια πολιτική κίνηση του Κωνσταντίνου, χάνεται η ανατολική Μακεδονία στους Βούλγαρους. Αυτομάτως τίθεται σε λειτουργία η διαδικασία αποπομπής του βασιλιά από τον θρόνο και με επιτακτικό τρόπο οι μεγάλες δυνάμεις του ζητάνε να εγκαταλείψει τη χώρα, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα νόμιμη την κυβέρνηση Θεσσαλονίκης.
Ιούνιος 1917 Ο Βενιζέλος επιστρέφει στην εξουσία, πρωθυπουργός μιας βαθιά διχασμένης Ελλάδας. Η Ελλάδα κηρύττει τον πόλεμο ενάντια στις κεντρικές δυνάμεις. Με τη σειρά της, η κυβέρνηση αυτή εξορίζει υποστηρικτές του έκπτωτου Βασιλιά ως “γερμανόφιλους” και απολύει δεκάδες από δημόσιες θέσεις.
18
01
μεσοπόλεμος
/ O ΕΘΝΊΚΟΣ Δ ΊΧΑ ΣΜΟΣ
1900 1920
19
η μικρασιατική εκστρατεία Αναμφίβολα, το ζήτημα της Μικράς Ασίας αποτελεί ακόμα μια ανοιχτή πληγή για την ελληνική ιστορία. Η Μικρασιατική εκστρατεία ξεκίνησε με τις ευχές των Λ. Τζωρτζ, Κλεμανσό και Ουίλσον, με σκοπό την απόβαση των ελληνικών δυνάμεων στη Σμύρνη για την αναχαίτιση του Κεμαλικού στρατού και για τη προστασία των χριστιανικών πληθυσμών από τον πρωτοφανή διωγμό που είχαν εξαπολύσει οι Νεότουρκοι ήδη από την άνοιξη του 1914.
20
01
Η επιθετική πολιτική του Βενιζέλου έπαιξε μεγάλο ρόλο στην επικράτηση της Μεγάλης Ιδέας. Πριν καν τελειώσει ο πόλεμος, είχε ήδη ξεκινήσει εκστρατεία υπέρ των ελληνικών διεκδικήσεων στη Μ. Ασία, για την ανταμοιβή της συμμετοχής της χώρας στον “Μεγάλο Πόλεμο”.
μικρασιατική εκστρατεία
οἴκαδε
1900
1920
01
μικρασιατική εκστρατεία
6 Μαΐου 1919
“Έχετε διαθέσιμον στρατόν;”
ρωτάει ο Λόυντ Τζωρτζ τον Βενιζέλο, όταν φτάνει στο Και ντ’ Ορσαί.
“Έχομεν. Περί τίνος πρόκειται;” ”Απεφασίσαμεν σήμερον μετά του προέδρου Ουίλσον και του κυρίου Κλεμανσώ ότι δέον να καταλάβετε την Σμύρνην”. “Είμεθα έτοιμοι”, απάντησε ο Έλληνας πρωθυπουργός.
21
12 Μαΐου 1919 Ένα κατεπείγον τηλεγράφημα του Βενιζέλου προς το ελληνικό υπουργείο των Εξωτερικών αναφέρει: “Ταύτην την στιγμήν το Ανώτατον Συμβούλιον της Συνδιασκέψεως με πληροφορεί ότι εν τη σημερινή συνεδριάσει του απεφάσισεν όπως το εκστρατευτικόν σώμα αναχωρήση αμέσως δια Σμύρνην. Απόφασις ελήφθη παμψηφεί (και οι Ιταλοί ευθυγραμμίσθησαν)”.
15 Μαΐου 1919 Ο στρατός αποβιβάζεται στη Σμύρνη μέσα σε μια ατμόσφαιρα εθνικού ενθουσιασμού. Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούμε να πούμε για τους λόγους που οδήγησαν στο άδοξο τέλος της. Αυτό που είναι σίγουρο όμως είναι ότι από την αρχή αποτελούσε μια εξαιρετικά ριψοκίνδυνη αποστολή. Οι ισορροπίες μεταξύ των κρατών ακόμα εύθραυστες μετά τον πόλεμο, όπως και οι σχέσεις Τουρκίας και Ελλάδας.
“Μερικοί στρατιώτες κάνουν αυτό που κάνουν οι Τούρκοι στους δικούς μας τους Έλληνες.
Δεν άργησε να έρθει η σύγκρουση, με βιαιοπραγίες κατά των μουσουλμάνων και των μουσουλμανικών συνοικιών από την ελληνική πλευρά. Κάθε “απελευθέρωση” συνοδευόταν από σφαγές, πυρκαγιές και βιασμούς. Καθώς η προέλαση συνεχίζεται, οι λεηλασίες κλιμακώνονται.
Οφθαλμόν αντί οφθαλμού.” Ημερολόγιο στρατιώτη από τη Βοιωτία
22
1η Νοεμβρίου 1920 Σε μια επίδειξη έκδηλης απογοήτευσης από τους Έλληνες πολίτες, ο Βενιζέλος θα χάσει τις εκλογές και θα αποχωρήσει από την χώρα. Η κυβέρνηση Ράλλη προκηρύσσει δημοψήφισμα για την επάνοδο του Κωνσταντίνου.
Η νέα κυβέρνηση διακατέχονταν από τον φόβο επιστροφής του “τυράννου” Βενιζέλου και για αυτό αγκιστρώθηκε στην επιχείρηση της Μ. Ασίας. Όμως, ο απελευθερωτικός αγώνας ως κεραυνός εν αιθρία μετατρέπεται σε μια κατακτητική ιμπεριαλιστική κίνηση που θα γίνει η πηγή αποσταθεροποίησης στη Μέση Ανατολή. Η ύστατη προσπάθεια αλλαγής της στάσης αυτής σήμανε την υιοθέτηση της πολιτικής της “λόγχης” από το πολεμικό συμβούλιο, και την απόφαση μιας εκστρατείας κατάληψης της Άγκυρας.
Όταν ο Κωνσταντίνος επιστρέφει ένα μήνα μετά, η μεταστροφή των Συμμάχων είναι σχεδόν ακαριαία. Το 1921 η Ελλάδα βρέθηκε να πολεμά μόνη της χωρίς οικονομική και διπλωματική υποστήριξη, καθώς η Γαλλία με την Ιταλία συμμάχησαν με τον Κεμάλ και η Βρετανία μπλόκαρε τις πιστώσεις.
Κάθε συνδιάσκεψη σύγκλισης απόψεων έπεφτε στο κενό και ο Σαγγάριος ποταμός θα οριστεί ως το απώτατο σημείο της ελληνικής αποστολής. Αρχίζει η υποχώρηση.
Άγκυρα
Σμύρνη
Ελληνικό μέτωπο 1919-1920 Ελληνικό μέτωπο 1920-1921 Εδάφη που απέκτησε η Ελλάδα από τη Βουλγαρία με την Συνθήκη Νεϊγύ (1919) Εδάφη που απέκτησε η Ελλάδα από τη Τουρκία με την Συνθήκη των Σεβρών (1920)
23
Έσχατο σημείο ελληνικής επίθεσης 1921 Θέσεις ελληνικού στρατού τον Αύγουστο του 1922
Το μέτωπο ήδη είχε απλωθεί, με αρκετές απώλειες και σημαντικές ελλείψεις εφοδίων. Παράλληλα, το κλίμα δυσπιστίας απέναντι στη κυβέρνηση αυξάνεται. Η υποχώρηση των στρατευμάτων βάφεται με αίμα αθώων. Ο στρατηγός Δεμέστιχας προτιμά να παρακάμψει το συγκεκριμένο θέμα στα απομνημονεύματα του:
13 Αυγούστου 1922 Εκδηλώνεται η αναμενόμενη τούρκικη αντεπίθεση και η γενική άτακτη αποχώρηση του ελληνικού στρατού από τη Μ. Ασία. Ο ελληνικός πληθυσμός εγκαταλείπεται στην τύχη του.
“Τις καταστροφές στις πόλεις και τα χωριά από όπου περάσαμε, τους εμπρησμούς και τις άλλες ασχήμιες δεν είμαι ικανός να περιγράψω και προτιμώ να μείνουν στη λήθη.”
26 Αυγούστου 1922
Οι τελευταίοι Έλληνες στρατιώτες αποχωρούν.
27 Αυγούστου 1922
11μ.μ. Οι πρώτοι Τούρκοι ιππείς και ομάδες ανταρτών εισέρχονται στη πόλη της Σμύρνης, την “Άπιστη Ισμίρ” όπως την ονόμαζαν.
31 Αυγούστου 1922 Οι Αρμένικες και Ελληνικές συνοικίες της Σμύρνης παραδίδονται στις φλόγες, και ενώ οι κάτοικοι αναζητούν απεγνωσμένα τρόπο διαφυγής προς το Αιγαίο, τα συμμαχικά πλοία τηρούν αυστηρή ουδετερότητα. O εθνικιστικός χαρακτήρας του κινήματος του Κεμάλ είχε καθαρά στόχο την “εκκαθάριση” του τούρκικου κράτους από αλλόθρησκους και αλλοεθνείς πληθυσμούς. Χάνοντας σχεδόν τα 4/5 των εδαφών της η Οθωμανική αυτοκρατορία αιμορραγεί και προσπαθεί απεγνωσμένα να συγκροτήσει μια στέρεα εθνολογική βάση.
24
Οθωμανική Αυτοκρατορία, 1798 - 1923 Όρια 1798 Χάθηκαν μέχρι το 1886 Χάθηκαν μέχρι το 1914 Χάθηκαν μέχρι το 1920 Συνθήκη της Λωζάνης, 1923
Δεν μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ένα τόσο εκτεταμένο πεδίο, δεν είχαμε τις αναγκαίες δυνάμεις. Ο στρατός ηττήθηκε, και ο ανθός της Ιωνίας βρέθηκε στη θάλασσα πρώτα και στα παραπήγματα μετά. Η συντριπτική ήττα της μικρασιατικής εκστρατείας σήμανε την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας και της Ελλάδας
“των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών”,
η οποία χαρακτήρισε τον πρώτο αιώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας και επηρέασε αποφασιστικά την πορεία του σύγχρονου ελληνισμού.
25
01 μεσοπόλεμος / Η ΚΑΤΑΣ ΤΡ Ο ΦΉ ΤΗΣ ΣΜΎΡΝΗΣ
οἴκαδε
26
Ο ουρανός απέναντι καιγόταν. Και στον ορίζοντα, στεφάνι πύρινο έκρυβε τα βουνά και πυρπολούσε τ’άστρα. Κουφόβραση.
Κ.Χ. Μύρης, “η λέξη”, Δεκέμβρης 1992, Aφιέρωμα: Μνήμη Μικράς Ασίας.
Και η θάλασσα πηχτή. Η στάχτη και ο καπνός μας κυρίευσαν. 27