Samen verantwoordelijk, de visie van de NFU

Samen verantwoordelijk De academische zorgen innovatiekracht van de umc’s

doelstellingen tot 2020: de visie van de nfu

Fotothema De umc’s hebben door hun publieke functie de taak om de gezondheidszorg continu te verbeteren.

Op de foto’s in deze publicatie ziet u de mensen voor wie de umc’s het allemaal doen: gezonde en zieke Nederlanders in hun dagelijkse omgeving.

2

NFU

Samen verantwoordelijk De academische zorg- en innovatiekracht van de umc’s

Doelstellingen tot 2020: de visie van de NFU

Igor Hollak (1976), muskusrattenbestrijder

4

NFU

Inhoudsopgave Inleiding

7

1. Het veranderend zorglandschap

8

2. De bijzondere rol van de umc’s

11

3. Complexe en hooggespecialiseerde zorg

19

4. Altijd beschikbaar voor acute zorg

23

5. Voorop in onderzoek en innovatie

29

6. De hoogst haalbare kwaliteit

34

7. Onderwijs en opleiding

39

Tot slot

44

Colofon

50

Samen verantwoordelijk

5

Over de NFU De Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) vertegenwoordigt de acht samenwerkende umc’s in Nederland, als belangenbehartiger en werkgever van 65.000 medewerkers. Daarmee zet de NFU zich in voor de continuïteit van zorg en de veiligheid van patiënten met vaak ernstige, zeldzame en moeilijk behandelbare ziektes.

Het samenwerkingsverband stelt de umc’s nog meer in staat hun patiënten te behandelen naar de laatste inzichten van de medische wetenschap, zorgverleners toekomstgericht op te leiden en wetenschappelijk onderzoek te doen op wereldniveau. Leidende motieven daarbij zijn: verantwoordelijkheidsgevoel voor patiënten en de ambitie om te innoveren.

De umc’s houden grote aantallen gegevens bij van bevolkingsgroepen. Hierbij zitten ook gezonde mensen als Igor. De gegevens maken het mogelijk ziektes te voorkomen, nieuwe behandelingen te ontwikkelen of gezondheidstrends te ontdekken. Voorbeelden van biobanken en bevolkingsgroepstudies zijn Parelsnoer Instituut, BBMRI, Generation R. en Lifelines.

6

NFU

Inleiding Nederland kent acht universitair medische centra (umc’s). Samen

dragen ze bij aan de verbetering van de gezondheidszorg. Voor

zorgen ze voor een continue verbetering van de gezondheidszorg.

de continuïteit van zorg en onderzoek op een kwalitatief hoog

Daarbij is kennis de grootste toegevoegde waarde: kennis

niveau is het noodzakelijk dat de umc’s deze bijzondere rol, die de

ontwikkelen door baanbrekend wetenschappelijk onderzoek,

overheid aan hen heeft toebedeeld, vervullen.

kennis toepassen in de meest complexe zorgsituaties en kennis verspreiden via onderwijs en opleiding aan (toekomstige)

In de toekomst blijft de publieke functie onveranderd belangrijk.

zorgverleners. Juist door deze voortdurende interactie tussen

Het feit dat de zorgsector toe is aan vernieuwing en herordening,

theorie en praktijk en tussen medische faculteit en ziekenhuis en

vraagt echter om een weloverwogen aanpak en positionering

door de nauwe verbondenheid met de universiteit, onderscheiden

van de umc’s in de komende jaren. Het vraagt ook om extra

ze zich van algemene ziekenhuizen.

transparantie van de publieke functie: nog meer inzicht in het aanbod en de werkzaamheden van de umc’s en in de besteding

Als broedplaats, proeftuin en kweekvijver – ofwel als drager van

van de gelden die worden toegekend voor de academische

de kennisinfrastructuur in de gezondheidszorg en de medische

component en de zogenoemde ‘werkplaatsfunctie’.

wetenschap – zijn de umc’s als geen ander in staat oplossingen te vinden voor maatschappelijke opgaven in de zorg. Ze kunnen

In deze uitgave geeft de Nederlandse Federatie van Universitair

namelijk antwoord geven op vragen als: wat werkt, hoe werkt iets,

medische centra (NFU) haar visie op de rol van de umc’s binnen

is de ene interventie effectiever dan de andere en hoe kunnen

de medische sector. De horizon voor de realisatie van de hieruit

we de grootste efficiëntie bereiken? Daardoor zijn ze geschikt

voortvloeiende plannen is het jaar 2020.

om een publieke functie te vervullen1: door kennisvermeerdering

1

Samen verantwoordelijk

Zoals eerder verwoord in de nota ‘Publieke functies van de umc’s in een marktomgeving’, 2006.

7

1

Het veranderend zorglandschap

De Nederlandse gezondheidszorg is sterk aan het veranderen.

Maatschappelijke, beleidsmatige en medisch-technologische ontwikkelingen vragen om een drastische herziening van de sector. Wat betekent dit voor de rol van de umc’s?

De gezondheidszorg staat onder grote druk. Ten eerste leiden de vergrijzing, de toename van het aantal chronisch zieken en comorbiditeit (meerdere aandoeningen bij één patiënt) tot een stijgende en veranderende zorgvraag. Verder stelt de mondige en kritische zorgconsument van nu hogere eisen aan het aanbod. Ook de toenemende kwaliteitseisen, de verwachte gevolgen van selectieve zorginkoop en de voortschrijdende medische technologie vragen aandacht. De dreigende tekorten op de arbeidsmarkt en de worsteling met enerzijds de bezuinigingen en anderzijds de stijgende kosten hebben eveneens een grote impact.

8

NFU

Rik Hendriks (1965), garagehouder Kreeg tien jaar geleden een maagperforatie en is sindsdien chronisch maagpatiënt.

Noodzakelijke veranderingen

aan ziekten die vroeger dodelijk waren, maar

Om alle bovengenoemde kwesties het hoofd te

blijven wel langer chronisch ziek. Een van de

bieden en de zorg betaalbaar en tegelijkertijd

uitdagingen voor de komende jaren is daarom

kwalitatief hoogwaardig te houden, moet het roer

deze patiënten een goede kwaliteit van leven

om in de zorgsector. De umc’s zijn ervan overtuigd

te bieden, zodat zij zo goed mogelijk kunnen

dat innovatie en wetenschappelijk onderzoek

participeren in de maatschappij. Ook zal de patiënt

kunnen helpen de kostentoename te beperken en

zelf een actievere rol moeten gaan spelen in het

de opbrengsten te verhogen.

zo efficiënt mogelijk inrichten van de zorg. Hij kan als ervaringsdeskundige immers als geen ander

Er moet dan wel – en liefst snel – een omslag

aangeven waar hij baat bij heeft. De umc’s kunnen

komen in het denken over wat er met innovatie

hierin leidend zijn; zowel bij het in gang zetten van

bereikt moet en kan worden. Steeds meer ziekten

de benodigde omslag als bij het innoveren zelf.

zijn behandelbaar; mensen overlijden niet langer

Om de zorg betaalbaar en kwalitatief hoogwaardig te houden, moet het roer om Samen verantwoordelijk

9

Ons land kent steeds meer langdurig chronisch zieken. De umc’s dragen bij aan oplossingen om deze mensen een goede kwaliteit van leven te bieden. Zo kunnen ze toch volop meedoen in de samenleving.

10

NFU

2

De bijzondere rol van de umc’s

De acht umc’s hebben een geheel eigen verantwoordelijkheid binnen de zorgsector. Ze vervullen een sleutelrol in de vernieuwing van de gezondheidszorg door zorg, onderzoek en onderwijs te integreren. Hiermee garanderen ze de continuïteit van zorg voor alle patiënten in Nederland, vooral voor degenen met ernstige, zeldzame of moeilijk behandelbare ziektes.

In het huidige zorgstelsel ligt de verantwoordelijkheid voor een optimaal zorgaanbod bij de marktpartijen. Gaat het om basiszorg, dan draaien de umc’s gewoon mee. Een aantal zaken onderscheidt hen echter van algemene en topklinische ziekenhuizen: umc’s hebben een geavanceerde wetenschappelijke (onderzoeks)infrastructuur, zetten ontwikkelingen op onderwijsgebied in gang, realiseren vernieuwingen in de zorg en behandelen patiënten die nergens anders terechtkunnen. Het leveren van topreferente zorg hangt samen met hun publieke functie, van waaruit veranderingen in de zorg worden aangezwengeld en andere zorgaanbieders worden aangemoedigd nieuwe ontwikkelingen zo snel mogelijk te integreren in hun dienstverlening. Hierdoor maken de umc’s weliswaar meer kosten

Samen verantwoordelijk

11

Publieke functie De umc’s onderscheiden zich van de algemene ziekenhuizen door hun publieke functie. Deze omvat: •• het behandelen van topreferente patiënten op basis van de last-resortfunctie; •• het uitvoeren van baanbrekend onderzoek in de hele kennisketen (van fundamenteel tot klinisch) en het realiseren van zorgvernieuwingen op basis van de wetenschappelijke vindingen; •• het geven van medisch onderwijs (van basiscurricula en vervolgopleidingen tot na- en bijscholing) en het vernieuwen en verdiepen van dit aanbod.

Umc’s hebben dus niet alleen een ziekenhuisfunctie, maar ontwikkelen ook kennis over medisch-specialistische zorg en vertalen deze naar concrete toepassingen.

Door het kapitaalintensieve karakter passen deze activiteiten niet binnen de gangbare marktwerking. Om voldoende aanbod en kwaliteit te waarborgen, legt de overheid deze ‘kennistaak’ dan ook bij de umc’s. Hiervoor

Gijs van der Maat (2004), basisschoolleerling

geldt een aparte financiering. De samenleving mag in ruil daarvoor van de umc’s verwachten dat zij een actieve bijdrage leveren aan het

Werd geboren met nieren urinewegaandoeningen.

oplossen van belangrijke maatschappelijke vraagstukken en dat ze transparant zijn in hun handelen.

12

NFU

2. De bijzondere rol van de umc’s

dan algemene ziekenhuizen, maar deze worden

Internationale positie

aanvullend gefinancierd en zijn qua omvang aan

Internationaal gezien staan de prestaties van

de lage kant in vergelijking met andere landen .

de umc’s op hoog niveau. Zo staat Nederland al

2

jarenlang op de eerste plaats in de EHCI3, het on-

De Nederlandse umc’s zijn wereldleider in translationeel onderzoek

Alles onder één dak

derzoek naar de Europese gezondheidszorg dat

Dankzij de organisatie van onderwijs, onderzoek

kijkt naar de stand van de zorg en de gezond-

en patiëntenzorg onder één dak vindt er binnen

heid van de bevolking. In de inleiding van dit

de umc’s maximale interactie plaats. De

onderzoeksrapport wordt ons land aangehaald

opleiding en het wetenschappelijk onderzoek

als hét voorbeeld voor Europa.

hebben immers een directe link met de dagelijkse praktijk in het ziekenhuis.

wetenschappelijke publicaties van de NederOmdat de faculteit geneeskunde integraal

landse umc’s van grote invloed zijn (zie ook

onderdeel is van het umc, zijn er afspraken met

hoofdstuk 5). Dankzij de internationaal unieke,

de universiteit nodig over de samenwerking.

geïntegreerde opzet van de umc’s wat betreft

De wijze waarop dat gebeurt, varieert per

patiëntenzorg en onderzoek, heeft Nederland

locatie. Uitgangspunt is dat de gekozen vorm

zich kunnen positioneren als wereldleider

bijdraagt aan een wederzijdse versterking

bij translationeel onderzoek, waarbij nieuwe

en lokale profilering van universiteit en umc;

wetenschappelijke vindingen op technisch en

hierover maken de umc’s lokaal bestuurlijke

biomedisch gebied relatief zeer snel kunnen

afspraken met hun universiteit en leggen ze

worden vertaald naar toepassing

verantwoording af.

bij patiënten4.

2

Samen verantwoordelijk

Diverse analyses tonen verder aan dat de

‘Verantwoorde financiering van universitair medische centra’ (december 2011).

3 4

Euro Health Consumer Index (EHCI), 2012.

‘Times Higher Education, ranking Top European institutions in clinical medicine’, 2010.

13

Kinderen met aangeboren aandoeningen zijn vaak levenslang patiënt. Hun hoop, en die van hun ouders, is dat de umc’s door middel van wetenschappelijk onderzoek steeds meer openstaande vragen kunnen beantwoorden en zo behandelingen kunnen verbeteren.

Topreferente zorg

De NFU vindt dat de huidige definitie van

Topreferente zorg is zeer specialistische

topreferente zorg moet worden aangescherpt.

patiëntenzorg die gepaard gaat met bijzondere

Door het vaststellen van criteria kan het begrip

diagnostiek en behandeling, waarvoor geen

topreferente zorg een meer nauwkeurige

doorverwijzing meer mogelijk is (‘last resort’,

omschrijving krijgen.

eindstation). Topreferente zorg vereist een infrastructuur waarbinnen vele disciplines op het

Topklinische zorg

hoogste deskundigheidsniveau samenwerken ten

Naast topreferente zorg leveren de umc’s

behoeve van de patiëntenzorg en die gekoppeld

ook topklinische zorg. Daarbij is sprake

is aan fundamenteel patiëntgericht onderzoek.

van complexe, soms dure behandelingen

Dit betekent dat vrijwel alleen umc’s dit kunnen

die zijn geprotocolleerd. Op dit moment

doen. Patiënten die deze zorg ondergaan, maken

valt deze zorg grotendeels onder de Wet op

gebruik van het allernieuwste medisch kennen en

bijzondere medische verrichtingen (Wbmv).

kunnen. Deze last-resortfunctie garandeert dat

Om topklinische zorg te kunnen leveren, moet

alle topreferente patiënten bij ten minste één

een ziekenhuis beschikken over speciale

umc terechtkunnen5.

voorzieningen en voldoen aan strikte kwaliteitscriteria.

5

14

‘Publieke functies van de umc’s in een marktomgeving’, ministeries van VWS en OCW, 2006.

NFU

2. De bijzondere rol van de umc’s

Het maatschappelijk belang staat bij de umc’s voorop

De rol van werkgever

Omdat ze een grote bijdrage leveren aan

Umc’s hebben nog een andere belangrijke rol:

onderwijs, opleiding en training zijn de umc’s

ze zijn regionaal vaak de grootste werkgever.

bovendien essentieel voor de opbouw van

Samen hebben ze circa 65.000 werknemers.

professionele menskracht binnen

Voor de circa 3.200 medisch specialisten

de gezondheidszorg.

vormt de geconcentreerde wetenschappelijke infrastructuur een uitstekende basis voor

Geen financiële belangen

loopbaanontwikkeling, zowel nationaal

Het maatschappelijk belang staat bij de

als internationaal.

umc’s voorop. Alle medewerkers, dus ook de medisch specialisten, werken dan ook in

Samen verantwoordelijk

Sinds 1996 kennen de umc’s een eigen cao.

dienstverband en ontvangen een vast salaris:

Deze zelfstandige positie maakt hen als

hun handelen wordt niet beïnvloed door

werkgever aantrekkelijker. Met het oog op meer

financiële belangen. Zo kunnen ze onder meer

flexibiliteit in de toekomst, bestaat het streven

kosteneffectiviteitstudies doen naar nieuwe

over te stappen naar het Pensioenfonds Zorg &

middelen en behandelingen. Nu al mogen veel

Welzijn. Dit past beter bij het umc-profiel dan

nieuwe (dure) geneesmiddelen alleen tijdelijk

het huidige ABP. Eén pensioenfonds in de zorg

door umc’s worden geleverd. Zo helpen ze de

heft bovendien belemmeringen in mobiliteit en

minister van VWS om te toetsen of innovaties op

samenwerkingsverbanden op.

alle maatschappelijke aspecten wenselijk zijn.

15

ontwikkelingen

toekomst

de rol van de umc’s

Stijgende en veranderende zorgvraag

Toenemende concurrentie basiszorg

Complexe, hooggespecialiseerde zorg aanbieden

Tekort op de arbeidsmarkt

Specialisatie en concentratie (topreferente) zorg

Garanderen dat er altijd acute zorg beschikbaar is

Centralisatie acute zorg

De kwaliteit van zorg hoog houden en verbeteren

Voortschrijdende (medische) technologie

Meer transparantie in prestaties Toenemende druk op (transparantie van) kwaliteit

De basis vormen voor regionale en landelijke netwerken Taakverschuiving en verdeling

Toenemende impact van selectieve zorginkoop

Modernisering van de opleidingen

Ontwikkelen van onderwijs, opleiding en training

Toenemende bezuinigingen (o.a. versmalling basispakket)

Verdere doorontwikkeling R&D en ‘vermarkten’ van de kennis

Voorop lopen in wetenschappelijk onderzoek en innovatie

Figuur 1: De rol van de umc’s in het veranderende ziekenhuislandschap. Bron: NFU/BS Health Consultancy.

Yvonne Pas-van Zelst (1958), voormalig accountmanager Kreeg op veertigjarige leeftijd de diagnose multiple sclerose.

16

NFU

2. De bijzondere rol van de umc’s

Kennis is de basis voor goede zorg. Omdat vrijwel al het Nederlandse (bio)medisch onderzoek plaatsvindt in de umc’s, staan zij aan de basis van belangrijke innovaties. Juist patiënten met ernstig invaliderende en vaak ongeneeslijke ziektes, zoals multiple sclerose, zijn voor hun toekomst afhankelijk van innovatie.

Expertisecentra

De expertisecentra binnen de umc’s ondersteunen

Vanwege hun bijzondere infrastructuur zijn de

de uitvoering in het veld door te fungeren

umc’s bij uitstek geschikt om expertisecentra te

als spil en vraagbaak, elk op hun eigen

huisvesten. Die centra zijn essentieel om de zorg

deskundigheidsgebied. Alle knowhow op een

optimaal te organiseren en alle kennis op het

bepaald terrein komt er samen. Deze functie van

vlak van patiëntenzorg, onderzoek en onderwijs

‘kennisplatform’ vervullen de expertisecentra

en opleiding te bundelen. Uitgangspunt in de

zowel regionaal als (inter)nationaal.

huidige gezondheidszorg is immers dat de zorg daar plaatsvindt waar dat het beste kan, wat

Kennismotor

betreft kwaliteit en kosten. Dat kan betekenen

Vanuit alle bovengenoemde ambities richten

dat patiënten niet voor alle onderdelen van hun

de umc’s zich de komende tijd op een aantal

behandeling naar hetzelfde ziekenhuis gaan: een

taakgebieden6 (zie figuur 1). Het feit dat ze

moeilijke operatie vindt bijvoorbeeld plaats in een

regionaal aan de basis staan van deze activiteiten,

umc en de nazorg in een algemeen ziekenhuis.

maakt hen tot dé ‘kennismotor’ binnen een sterk

Juist die spreiding vereist goede afstemming

veranderende sector. Hoofdstuk 3 tot en met 7 gaan

en samenwerking.

hier nader op in.

6

Samen verantwoordelijk

‘Reaching For the Top’, NFU-11.4255.

17

2. De bijzondere rol van de umc’s

Praktijkvoorbeelden

ParkinsonNet

KinderHaven

In Nederland hebben ongeveer 75.000

De afgelopen jaren is het aantal kinderen met

mensen de ziekte van Parkinson. Dit is

astma, allergie en eczeem sterk gestegen.

een complexe, invaliderende en kostbare

Bovendien komen deze ziekten vaak samen

ziekte, die vraagt om specifieke expertise

voor. Naar schatting een op de drie Nederlandse

en goede afstemming van zorg. Daarom

kinderen heeft een allergie en een op de tien

heeft het UMC St Radboud samen met alle

is astmatisch. In het Havenziekenhuis, een

universitaire parkinsoncentra ParkinsonNet

dochteronderneming van het Universitair

ontwikkeld. Dit initiatief bestaat uit regionale

Medisch Centrum Rotterdam (Erasmus MC), is

netwerken van zorgverleners die speciaal

in 2008 KinderHaven gestart. Multidisciplinaire

zijn opgeleid om parkinsonpatiënten beter te

zorg, onderzoek en onderwijs zijn hier op

behandelen en om beter samen te werken.

één plek samengebracht met als doel de zorg

Een belangrijk onderdeel is transparantie

voor deze groep kinderen te verbeteren. De

van geleverde zorg richting patiënten,

diverse vakgebieden werken nauw samen.

via een digitale Parkinson Zorgzoeker.

Een kinderlongarts kan bijvoorbeeld direct

Continue deskundigheidsbevordering en

de hulp inroepen van een kinderallergoloog,

kennisuitwisseling vindt onder umc-regie plaats

kinderdermatoloog of KNO-arts. Afspraken,

via MijnZorgnet.nl. Onderzoek toont aan dat

onderzoeken en spreekuren zijn zo veel

ParkinsonNet veel oplevert: de kwaliteit van

mogelijk gebundeld in één dagdeel. De

zorg is beter in de betrokken regio’s, het aantal

Eczeemschool maakt deel uit van KinderHaven.

patiënten per therapeut verdrievoudigt en het

De kinderen leren daar omgaan met hun jeuk en

initiatief levert een enorme kostenbesparing

schaamte, goed smeren en trouw blijven aan de

op (volgens ZonMw een jaarlijkse reductie van

voorgeschreven therapie. Hun ouders krijgen er

73 miljoen euro). Eind 2010 werd landelijke

voorlichting. KinderHaven is sinds de oprichting

dekking bereikt, met in totaal 65 netwerken en

bezocht door meer dan 2.500 kinderen van nul

ruim 1.800 deelnemende zorgverleners.

tot achttien jaar uit Zuid-Holland, Noord-Brabant en Zeeland.

18

NFU

3

Complexe en hooggespecialiseerde zorg

Binnen de umc’s werken vele disciplines op het hoogste niveau samen. Dankzij de omvangrijke expertise en infrastructuur kunnen ze complexe, hooggespecialiseerde zorg bieden.

Hierdoor kunnen ze samen elke patiënt – hoe ziek ook – verzekeren van zorg.

Zoals eerder vermeld, hebben de umc’s een heel eigen opdracht gekregen van de overheid: ze dienen een vangnet te zijn voor patiënten met complexe zorgvragen (zie kader over topreferente zorg in hoofdstuk 2). Deze last-resortfunctie betekent dat de nadruk ligt op topreferente zorg, innovatie en ontwikkeling.

Daarnaast nemen de umc’s een deel van de basiszorg op zich. Ze hebben immers zowel een regionale functie als de verantwoordelijkheid om de kennis en vaardigheden van hun personeel op peil te houden en acute zorg te verlenen.

De umc’s vormen een vangnet voor complexe zorgvragen Samen verantwoordelijk

19

Winnie Groos (1973), thuisblijfmoeder Werd vlak na de geboorte van haar derde kind behandeld voor borstkanker.

20

NFU

3. Complexe en hooggespecialiseerde zorg

De umc’s ontvangen patiënten die voor hun behandeling nergens anders meer terechtkunnen. Hier horen ook steeds meer kankerpatiënten bij. In de umc’s krijgen zij zeer specialistische zorg en diagnostiek. Ook worden er constant nieuwe behandelmethoden ontwikkeld.

Doelstellingen tot 2020 •• Kwalitatief verbeteren en kostenefficiënter maken van

van een portal over weesziekten (die zich kenmerken

de zorg door concentratie en taakverdeling van de

door kleine patiëntaantallen) en het inzichtelijk maken

meest complexe zorg (topreferent en topklinisch).

van de besteding van de publieke middelen.

•• Ontwikkelen van nieuwe behandelmethoden vanuit

•• Het verbeteren van de zorg voor mensen met een

de academische component en zorgen voor een

weesziekte door het clusteren van weesziekten en het

betere doorstroming naar de reguliere zorg zodra de

bundelen van kennis en expertise in expertisecentra.

methoden zijn uitontwikkeld.

•• Substitutie van de basiszorg ten behoeve van •• Vergroten van de transparantie van de topreferente

Samen verantwoordelijk

topreferente en topklinische zorg. Het streven is een

functie door verbetering van de portal over

portfolio met 80% topreferente en topklinische zorg en

topreferente aandoeningen (www.nfu.nl), het opzetten

20% basiszorg.

21

3. Complexe en hooggespecialiseerde zorg

Praktijkvoorbeelden

Unieke enzymtherapie

Epilepsiechirurgie

In Nederland hebben enkele duizenden

Epilepsie is een sterk invaliderende

patiënten een zeldzame stofwisselingsziekte.

aandoening die voorkomt bij kinderen

Het missen van een bepaald enzym kan

en volwassenen. In veel gevallen is de

leiden tot stoornissen in organen als de lever,

aandoening goed te behandelen met

milt of nieren en soms ook de hersenen.

medicatie, maar er is een groep mensen

Ook ernstige botafwijkingen komen voor.

bij wie dit te weinig effectief is. Bij hen kan

Voor sommige van deze ziekten heeft het

epilepsiechirurgie worden overwogen. In

AMC (Academisch Medisch Centrum) een

Nederland gebeurt dit slechts in drie umc’s:

enzymtherapie ontwikkeld. Patiënten uit

Maastricht UMC+, UMC Utrecht en VU medisch

het hele land kunnen er terecht bij een

centrum. Bij epilepsiechirurgie is sterk

multidisciplinair team van kinderartsen,

geavanceerde beeldvormende techniek nodig

internisten-endocrinologen, radiologen,

(MRI, SPECT of PET-CT/MRI) en worden tijdens

genetici en biochemici. In het laboratorium

een soms dagenlange operatieve procedure

worden hooggespecialiseerde tests gedaan om

elektroden in de hersenen geplaatst om exact

de diagnose te stellen of erfelijk dragerschap

de locatie van een epilepsiehaard op te sporen,

te bepalen. De enzymtherapie is effectief, maar

te verwijderen en tegelijkertijd de gebieden

kostbaar. In 2010 werd hieraan circa vijftig

die belangrijke hersenfuncties uitvoeren

miljoen euro uitgegeven. Door centralisatie

(spraak, motoriek, geheugen, etc.) te sparen.

van de behandeling, onderzoek en

Wordt een epilepsiehaard op deze manier

doelmatigheidsprojecten wordt nu vijf miljoen

weggehaald, dan geneest ten minste 80% van

euro per jaar bespaard. Het behandelcentrum

de patiënten volledig. Bij de overige patiënten

bij het AMC is internationaal vermaard en

geeft het een sterke verbetering.

vervult een adviesfunctie voor nationale en Europese overheidsinstanties.

22

NFU

4

Altijd beschikbaar voor acute zorg

De umc’s zijn dag en nacht beschikbaar voor het hoogste niveau van acute zorg. Bovendien zijn ze als traumacentrum verantwoordelijk voor rampenopvang. Regionaal gezien nemen ze graag de regisseursrol op zich.

Een patiënt die spoedeisende hulp nodig heeft, dient zo snel mogelijk op de juiste plaats terecht te komen. Er is op zich voldoende acute zorg (zie kader op pagina 24) aanwezig in Nederland, maar de kwaliteit, doelmatigheid en toegankelijkheid ervan kan beter. Ook is er sprake van grote verschillen tussen landelijke regio’s en grote steden. Zorgverleners, verzekeraars en overheid moeten dus samen aan de slag om te bepalen: welke normen hanteren we, wat is er nodig in welke regio, hoe vullen we dit efficiënt in en wie is daarvoor verantwoordelijk?

Het hoogste niveau van acute zorg op elk moment Samen verantwoordelijk

23

Acute zorg Acute zorg verdraagt geen uitstel. De patiënt heeft (acute) pijn, is ongerust of ondervindt ernstig ongemak. De regel luidt: elke patiënt moet binnen 45 minuten passende zorg krijgen op de juiste plek.

Acute zorg is netwerkzorg. De spoedeisende hulp (SEH), huisartsen en huisartsenposten, meldkamers, verloskundigen, ambulancediensten en mobiele medische teams (MMT’s) leveren elk hun aandeel. Ook de rest van het ziekenhuis is erbij betrokken; patiënten worden immers behandeld door specialisten of stromen vanuit de SEH door naar achterliggende afdelingen of de Intensive Care.

Esmee den Houdijker (2003), basisschoolleerling Heeft een lipoblastoom in haar buik, waardoor in 2012 haar rechteronderbeen werd geamputeerd.

24

NFU

4. Altijd beschikbaar voor acute zorg

Een weesziekte is een ziekte die maar bij weinig mensen voorkomt. Binnen Europa wordt een ziekte of aandoening als zeldzaam beschouwd wanneer minder dan 1 op de 2.000 mensen, meestal kinderen, eraan lijdt.

De umc’s garanderen zorg voor iedere patiënt met een weesziekte.

Regionaal Overleg Acute Zorg (ROAZ) De Wet toelating zorginstellingen (WTZi) garandeert de spreiding en bereikbaarheid van acute zorg. Deze wet verplicht alle aanbieders van acute zorg – dus ook de umc’s – om in het Regionaal Overleg Acute Zorg (ROAZ) zitting te nemen en afspraken te maken over een betere samenwerking. Doel van deze overlegketen is te zorgen dat de patiënt altijd

Voortrekkersrol

Compleet aanbod

Voor het beantwoorden van de bovengenoemde

Wat de umc’s uniek maakt in vergelijking met

bedenkt oplossingen als blijkt dat niet aan de

vragen is visie, afstemming en samenwerking

andere ziekenhuizen, is dat ze een complete SEH

gewenste normen wordt voldaan.

met andere instellingen vereist. De umc’s gaan

hebben, waar ze 24 uur per dag en 7 dagen per

deze uitdaging graag aan. Ze vervullen een

week alle vormen van acute zorg kunnen bieden, in

voortrekkersrol binnen het Regionaal Overleg

elke zorgzwaarte. Het hoogste niveau van intensive

Het LNAZ is het samenwerkingsverband van

Acute Zorg (ROAZ). Vanuit die faciliterende en

care (IC-3) is er gegarandeerd en ze beschikken

de Nederlandse traumacentra, dat als inzet

bij wet geregelde positie zetten ze zich – samen

altijd over de volgende disciplines: een SEH-

heeft de acute zorg en traumazorg regionaal

met de zorgverzekeraars – regionaal in voor de

arts, anesthesioloog, intensivist, gynaecoloog,

organisatie van acute zorg en andere voorzieningen

traumachirurg, radioloog, vaatchirurg, internist,

hun rol in het bestuur aanzienlijk is. Het

die continue beschikbaarheid van deskundigheid

interventiecardioloog, kinderarts en neuroloog.

LNAZ ondersteunt de acutezorgnetwerken

vragen, zoals neonatologie en verloskunde. Ook

Hiermee vervullen de umc’s hun last-resortfunctie

bij de uitvoering van hun taken, coördineert

binnen het Landelijk Netwerk Acute Zorg (LNAZ)

(zie kader topreferente zorg in hoofdstuk 2).

verzekerd is van tijdige en passende acute zorg. Het ROAZ brengt deze zorg in kaart en

Landelijk Netwerk Acute Zorg (LNAZ)

zo goed mogelijk te organiseren. Acht van de elf traumacentra zijn een umc, waardoor

landelijke projecten en behartigt hun gezamenlijke belangen.

spelen de umc’s een toonaangevende rol.

Ook op het gebied van complexe traumazorg zijn de umc’s toonaangevend. Samen met drie algemene ziekenhuizen in de grensregio’s realiseren ze een landelijk dekkend netwerk.

Samen verantwoordelijk

25

Opvang voor de meest complexe patiënten in de umc’s

Traumazorg

Brede beschikbaarheid

een levensbedreigende situatie bevindt – toegang

Traumazorg is een bijzondere vorm van acute

De umc’s hebben een wettelijke

hebben tot acute zorg. Het is dan ook belangrijk

zorg. Het gaat om de hulpverlening bij rampen

‘beschikbaarheidsfunctie’ voor acute zorg.

dat alle ketenpartners in nauw overleg bepalen

Dit betekent dat ze voldoende capaciteit,

welke zorg waar wordt verleend en in welke mate er

ziekenhuizen (Tilburg, Enschede en Zwolle).

deskundigheid en infrastructuur moeten

concentratie of samenwerking gewenst is.

Deze centra zijn in staat om verschillende spoed-

garanderen om elke zorgvraag op elk moment

eisende zorgtrajecten tegelijkertijd gecontro-

adequaat te kunnen opvangen.

en grote ongevallen. Nederland kent elf erkende traumacentra: de acht umc’s en drie algemene

leerd uit te voeren. Bij een ramp kunnen ze een grote stroom zieken en gewonden aan. Vier

Vanuit het ROAZ zetten de umc’s zich ervoor in om hiervoor oplossingen te vinden en de SEH’s in te

umc’s beschikken over een traumahelikopter

Zoals gezegd zijn ze in staat in eigen huis de

bedden in een regionale infrastructuur. Kortom,

met een MMT.

meest complexe patiënten op te vangen. Regionaal

ze zien duidelijk een regisserende rol voor zichzelf

gezien moet echter elke patiënt – of hij nu kampt

weggelegd.

met een eenvoudig te verhelpen klacht of zich in

26

NFU

4. Altijd beschikbaar voor acute zorg

Doelstellingen tot 2020 •• Realiseren van zorgnetwerken die de continue

•• Een bijdrage leveren aan de kwalitatieve verbetering

beschikbaarheid van kwalitatief hoogstaande acute

van de acute zorg door een belangrijke rol te vervullen

zorg garanderen en inspanningen leveren om de

bij het vormgeven van de opleiding van SEH-artsen

financiering hiervan zeker te stellen. Dit is in lijn met

en het ontwikkelen en verzorgen van uitgebreide

de aanbevelingen in een RVZ-rapport uit 2011 .

programma’s op het gebied van opleiding, training en

7

oefening van rampen en crises.

•• Op organisatorisch vlak een voortrekkersrol blijven vervullen binnen het ROAZ en bindende

•• Meer inzicht verschaffen in patiëntenstromen door

afspraken maken met andere zorginstellingen over

betere registratie. Dit kan weer bijdragen aan het

de concentratie van complexe zorg, een eenduidig

realiseren van een hogere doelmatigheid van de

triagesysteem, taakverdeling en openingstijden.

acute zorg.

Dit is in lijn met het recente rapport van de Gezondheidsraad8.

7

8

Samen verantwoordelijk

‘Ziekenhuislandschap 20/20: Niemandsland of Droomland? Raad voor de Volksgezondheid & Zorg’, 2011.

‘De basis moet goed! Kwaliteit bij een Basis Spoedeisende Hulp binnen een regionaal netwerk’, 2012/02.

27

4. Altijd beschikbaar voor acute zorg

Praktijkvoorbeeld

Calamiteitenhospitaal Het landelijk Calamiteitenhospitaal in het UMC Utrecht is een unieke voorziening voor de onmiddellijke opvang van slachtoffers onder bijzondere omstandigheden.

Denk aan grote aantallen gewonden of zieken bij civiele rampen (aanslagen, grote ongevallen of infectieziekten) of militaire situaties (oorlogen of conflictsituaties).

Het gaat om kortdurende medische opvang die de reguliere capaciteit van ziekenhuizen in kwalitatief en kwantitatief opzicht overstijgt. In het hospitaal zijn zowel de afdeling Intensive Care/Klinische Toxicologie van het UMC Utrecht als het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum van het RIVM gevestigd. Dankzij speciale luchtfilters is de locatie geschikt om patiĂŤnten in quarantaine te verzorgen, bijvoorbeeld in geval van besmettelijke ziekten. Zodra het Rampenopvangplan in werking treedt, wordt via een geautomatiseerd waarschuwingssysteem extra (para)medisch en logistiek personeel opgeroepen.

28

NFU

5

Voorop in onderzoek en innovatie Kennis is de basis voor goede zorg. Omdat vrijwel al het Nederlandse (bio)medisch onderzoek plaatsvindt in de umc’s, staan zij aan de basis van belangrijke innovaties. Ze vertalen deze kennis direct in breed inzetbare toepassingen.

De wetenschappelijke agenda van de umc’s sluit aan op de maatschappelijke uitdagingen binnen de zorg. Zo kan er immers sneller antwoord gevonden worden op dringende vraagstukken. De basis voor de beantwoording van deze vragen ligt enerzijds in de sterke wetenschappelijke grondslag die de umc’s hebben door hun hechte relatie met de universiteit; en anderzijds in het versterken van de samenwerking met private partijen. Ook kunnen de umc’s gezamenlijk inhoud geven aan hun bijzondere, publieke taak, bijvoorbeeld door meer onderlinge afstemming of het realiseren van een betere aansluiting tussen patiëntenzorg en onderzoek.

Wereldwijde reputatie Ons land heeft een wereldwijde reputatie als het gaat om (bio)medisch wetenschappelijk onderzoek. Zo staan vier van de acht umc’s in de top-vijftien van

Samen verantwoordelijk

29

Thesie Kabula (1999), scholier middelbaar onderwijs Werd in mei 2012 ingeĂŤnt tegen het HPV-virus.

30

NFU

5. Voorop in onderzoek en innovatie

De umc’s ontwikkelen kennis en maken deze toepasbaar voor de samenleving. Een voorbeeld daarvan is het wetenschappelijk onderzoek naar de relatie tussen het HPV-virus en het ontstaan van baarmoederhalskanker. Sinds een aantal jaar worden 13-jarige meisjes opgeroepen voor het HPV-vaccinatieprogramma.

Topsectoren Nederland hoort op onderzoekgebied al bij de internationale top. Er valt echter winst te behalen als bedrijven erin slagen deze kennis vaker om te zetten in nieuwe medicijnen of technologieën. Omdat de sector life sciences (biowetenschappen) een sterke positie heeft en de mogelijkheid heeft om verder te groeien, is deze aangewezen als Topsector.

Dit zijn sectoren waarin Nederland wereldwijd sterk is, die oplossingen bieden voor maatschappelijke vraagstukken en waarin de overheid extra investeert.

1.70

Erasmus MC 1.60

LUMC

de Europese kennisinstellingen9. Nationaal gezien

op een optimale kwaliteit van de Nederlandse

nemen de umc’s ruim een derde van de totale

gezondheidszorg, is dit een positie die de umc’s

hoeveelheid wetenschappelijke publicaties voor

willen behouden en waar mogelijk uitbreiden. Hun

hun rekening.

innovatiekracht en de intensieve samenwerking met het bedrijfsleven stelt hen daarnaast

UMC St Radboud UMC Maastricht

1.50

UMCG UU UMC

1.40

UvA AMC

In vergelijking met andere landen realiseren

in staat een blijvend stimulerend effect te

ze het hoogste aantal publicaties per miljoen

hebben op de economie, de investeringen en de

VUmc

1.30

euro onderzoeksbudget. Publicaties waarvan de

werkgelegenheid. Ook leveren ze zo waardevolle

1.20

gemiddelde impact ook nog eens zeer hoog is :

data aan beleidsmakers op het gebied van zorg,

1.10

kwalitatief gezien liggen ze namelijk boven het

welzijn, economie en sociale zaken.

1.00

wereldgemiddelde (zie figuur 2). Met het oog

10

wereldgemiddelde 0.90

0.80 1998-2001 1999-2002 2000-2003 2001-2004 2002-2005 2003-2006 2004-2007 2005-2008 2006-2009

Figuur 2: De citatiescore van de Nederlandse umc’s in vergelijking met het wereldgemiddelde.

Bron: CWTS-analyse (Centre for Science and Technology Studies), LUMC, 2010.

Samen verantwoordelijk

9

‘Times Higher Education, ranking Top European institutions in clinical medicine’, 2010.

10

‘Bibliometric study on Dutch academic medical centers 19982009/2010’, Center for Science & Technology Studies (CWTS), 2010.

31

De onderzoeksagenda sluit aan op maatschappelijke vraagstukken

Doelstellingen tot 2020 •• Investeren en verder uitbouwen van de benodigde

private partijen. Doel is om nieuwe mogelijkheden

onderzoeksinfrastructuur, zoals bio- en databanken,

voor diagnostiek en behandeling zo snel mogelijk

om de internationale toppositie te behouden en

beschikbaar te maken voor de maatschappij en

succesvol te blijven meedingen naar externe

waar nodig te implementeren. Daarmee zijn umc’s

onderzoeksmiddelen.

‘valoriserende instellingen’: ze leveren een belangrijke bijdrage aan het ‘vermarkten’ van kennis en

•• De onderzoeksagenda afstemmen op maatschappelijke vraagstukken als de toename van het

daarmee aan de economische en maatschappelijke ontwikkeling en bedrijvigheid.

aantal chronisch zieken en de stijgende kosten van de gezondheidszorg.

•• Meer samenwerking met andere ziekenhuizen op het vlak van klinisch onderzoek. Zo ontstaat meer focus

•• Een belangrijke rol spelen in de nationale en

32

op de gekozen onderzoeksspeerpunten en kunnen

internationale ontwikkelingen, zoals in het

grotere patiëntengroepen bij het onderzoek worden

Topsectorenbeleid en de Europese onderzoeksagenda,

betrokken. De samenwerkingspartners kunnen op hun

door concrete bijdragen te leveren aan nieuwe

beurt gebruikmaken van de onderzoeksinfrastructuur

programma’s en meer aansluiting te zoeken bij

bij de umc’s.

NFU

5. Voorop in onderzoek en innovatie

Praktijkvoorbeelden

Factor V Leiden

Imaging Center

In Nederland krijgen circa 30.000 mensen

Medische beeldvorming (imaging) helpt

per jaar een levensgevaarlijke trombose of

wetenschappelijke kennis te vertalen naar

embolie (stolsel in de bloedvaten, bijvoorbeeld

maatschappelijk waardevolle toepassingen

in de long). Door een unieke samenwerking

(valorisatie) én speelt een belangrijke rol in

tussen biochemici, genetici, epidemiologen

patiëntenzorg. Beide aspecten gaan volop

en internisten ontdekte het LUMC (Leids

samen in het VU University Medical Imaging

Universitair Medisch Centrum) dat een mutatie

Center. Met de imaging-technologie (tracers

in het erfelijk materiaal leidt tot een eiwit

en scanners) die VU medisch centrum

dat te veel stolt en zo trombose veroorzaakt.

(VUmc) ontwikkelde is nu in enkele dagen

Vervolgonderzoek maakte duidelijk dat

te bepalen of een bepaald geneesmiddel bij

deze mutatie – de ‘factor V Leiden’ – bij vijf

een patiënt aanslaat. Omdat de effectiviteit

procent van de westerse bevolking voorkomt

van medicijnen sneller zichtbaar wordt, kan

en vooral schadelijk kan zijn bij vrouwen die

de farmaceutische industrie efficiënter gaan

de anticonceptiepil slikken. Deze inzichten

produceren. Dit verhoogt het percentage

leidden tot betere maatregelen ter preventie

ontwikkelde medicijnen dat daadwerkelijk

van trombose en embolie bij miljoenen

op de markt komt (nu 10%) en verlaagt de

patiënten wereldwijd. De publicatie over

kosten van medicijnontwikkeling. Het Imaging

deze ontdekking in Nature behoort tot de best

Center werkt nauw samen met internationale

geciteerde artikelen in de wereldliteratuur.

bedrijven (Roche, Philips Healthcare) en sluit aan op de Europese, nationale en regionale ‘innovatie-roadmaps’ op het gebied van life sciences.

Samen verantwoordelijk

33

6

De hoogst haalbare kwaliteit

Het leveren én tonen van kwaliteit is voor de umc’s een essentieel element van de professionele verantwoordelijkheid van de zorgverlener. Ze streven dan ook altijd naar kwalitatief optimale zorg: patiëntgericht, tijdig, toegankelijk, veilig, doeltreffend en doelmatig.

Het onderwerp ‘kwaliteit van zorg’ staat volop in de aandacht – bij zorgaanbieders, zorgprofessionals, patiënten en hun naasten. Zorgverleners worden in toenemende mate aangesproken op hun verantwoordelijkheid voor de kwaliteit als zodanig, maar ook op de manier waarop zij inzicht geven in hun prestaties en werken aan verbetering. Terecht, zo vinden de umc’s.

Structurele verbetering De visie van de umc’s op kwaliteit van zorg11 is gebaseerd op een integrale benadering van patiëntenzorg, onderwijs en onderzoek. Vanwege die combinatie van kerntaken zijn de umc’s bij uitstek geschikt om een belangrijke rol te spelen in de verbetering van de kwaliteit. Met behulp van het consortium Kwaliteit van Zorg

11

34

Zie de NFU-uitgave ‘Meer-waarde: visie op kwaliteit van zorg’, 2012.

NFU

Dhr. van Beers (1933) Heeft vasculaire dementie, op de ziekte van Alzheimer na de meest voorkomende vorm van dementie.

De basis voor kwaliteit ligt in de dagelijkse zorgpraktijk

en de denk- en werkkracht van alle 65.000

gemeenschappelijke visie van alle betrokkenen

medewerkers, zetten ze zich gericht in voor

in de hele zorgketen. Niet het excelleren op

structurele kwaliteitsverbetering binnen de umc’s

onderdelen of van enkelen is van belang, maar

zelf. Via wetenschappelijk onderzoek, onderwijs

juist de kwaliteit van het geheel. Dit vraagt

en opleiding dragen ze bij aan verbetering in alle

een bedrijfscultuur waarin zorgverleners zich

aspecten van de gezondheidszorg. En vanwege hun

persoonlijk verantwoordelijk voelen voor kwaliteit

multidisciplinaire kennis en infrastructuur, leveren

en waarin verbeteringen beklijven. De umc’s zien

ze een nadrukkelijke bijdrage aan het ontwikkelen

het als een uitdaging om de hiervoor noodzakelijke

van beleid en het meetbaar en zichtbaar maken

cultuur- en gedragsverandering op gang te

van kwaliteit.

brengen, zodat de onderliggende protocollen en kwaliteitssystemen daadwerkelijk en expliciet

Intrinsieke motivatie

worden ingezet en méér worden dan ‘papieren

Kern van de visie van de umc’s is dat de basis voor

systemen’. De activiteiten van het consortium

kwaliteit ligt bij degenen die dagelijks zorg dragen

Kwaliteit van Zorg zijn een eerste aanzet daartoe.

voor patiënten. Werkelijke kwaliteit komt alleen tot stand als dit besef wordt gedragen door een

Samen verantwoordelijk

35

Dementie is een groeiend maatschappelijk probleem. De cijfers liegen er niet om: een op de vijf Nederlanders krijgt deze ziekte. In 2040 lijdt meer dan een half miljoen Nederlanders eraan. De ziekte is nog steeds ongeneeslijk en de oorzaak grotendeels onbekend. Onderzoek is dus van levensbelang.

36

NFU

6. De hoogst haalbare kwaliteit

Doelstellingen tot 2020 •• Realiseren van een geïntegreerde lijn binnen de umc’s waarbinnen elk individu – van zorgprofessional

het doel is kwaliteitsverhoging en doelmatigere organisatie van de zorg.

en bestuurder tot toezichthouder – zich verantwoordelijk weet voor de kwaliteit van zorg

•• Patiëntgerichte zorg (zorgzaam, betrokken en

en over de juiste informatie beschikt om vanuit die

respectvol) tot een belangrijk thema maken binnen

verantwoordelijkheid te handelen.

alle kerntaken van de umc’s. Hierbij hoort niet alleen het meten van patiëntervaringen, maar ook het actief

•• Actief en inhoudelijk bijdragen aan het ontwikkelen,

betrekken van de patiënt bij het zorgproces.

verkrijgen en verspreiden van betrouwbare informatie over de kwaliteit van de ziekenhuiszorg in een

•• Het stimuleren van gecoördineerd onderzoek op het

gedegen systeem waarbinnen deze kwaliteit kan

gebied van kwaliteit van zorg, en het uitdragen van

worden gemeten.

de ontwikkelde kennis naar andere partijen in de curatieve zorg.

•• Tonen van de kwaliteit van de geleverde zorg in afstemming met de patiënten- en consumentenorganisaties en zorgverzekeraars.

•• Het thema ‘kwaliteit van zorg’ structureel inbedden in de medische basiscurricula en vervolgopleidingen als een doorlopende en geïntegreerde leerlijn, en

•• Actief bijdragen aan concentratie en taakverdeling van zorg, zowel tussen umc’s onderling als op regionaal

daarbij zorg dragen voor een goede aansluiting op de klinische praktijk.

niveau, en waar aangewezen het initiatief nemen;

Samen verantwoordelijk

37

6. De hoogst haalbare kwaliteit

Praktijkvoorbeeld

Consortium Kwaliteit van Zorg De umc’s kunnen en willen leren van elkaars kennis en ervaring om een integraal kwaliteitsbeleid te ontwikkelen. De NFU heeft haar ambitie op dit vlak kracht bijgezet met de oprichting van het consortium Kwaliteit van Zorg. Hierin spelen acht experts – elk afkomstig van een ander umc en deskundig op een ander kwaliteitsterrein – een stimulerende rol. Door bundeling van alle capaciteiten en expertise van de acht umc’s ontstaat synergie die in afstemming met de nationale context kan worden ingezet. De doelen van het consortium zijn: een inhoudelijke bijdrage leveren aan nationale discussies, (mede)verantwoordelijkheid nemen voor verbeterprocessen en kennis vergroten en uitdragen op het gebied van kwaliteit van zorg. Voorbeelden van concrete activiteiten zijn de uitwisseling van best practices rond medicatieveiligheid en de invoering van de verplichte perioperatieve richtlijn.

Daarmee maken de umc’s inzichtelijk hoe wetenschappelijke vernieuwingen zijn toe te passen in de dagelijkse zorgpraktijk.

38

NFU

7

Onderwijs en opleiding

De umc’s gebruiken hun innovatiekracht ook op het terrein van onderwijs- en opleidingsvernieuwing. Ze zetten in op strategieën die passen bij de eisen van de huidige zorgsector.

Zo blijven theorie en praktijk goed op elkaar afgestemd.

De zorgvraag neemt toe, het aantal complexe patiënten stijgt en de ontwikkelingen op medisch-technologisch terrein volgen elkaar razendsnel op. Meer zelfmanagement van de patiënt en e-health vragen bijvoorbeeld om een heel andere rol en nieuwe vaardigheden van de zorgprofessional. Dit geldt voor zowel artsen als verpleegkundigen en ander medisch personeel.

Daarnaast wordt de beschikbare arbeidskracht schaarser. Om het spanningsveld tussen vraag en aanbod op te vangen, zou in 2025 het aandeel werkenden in de zorg gestegen moeten zijn naar 20%. Eind 2009 was dat nog 13%12.

12

Samen verantwoordelijk

ZIP-rapport ´Zorg voor mensen, mensen voor de zorg´, ministerie van VWS, 2009.

39

Charlotte de Groot (1993) Begint in september 2012 aan de studie geneeskunde.

40

NFU

7. Onderwijs en opleiding

Meer differentiatie

(o.a. meer comorbiditeit) vraagt om andere

Vanuit hun kerntaak ‘onderwijs en opleiding’ geven

expertise. Naast supergespecialiseerde artsen is

de umc’s antwoord op dergelijke maatschappelijke

er steeds meer behoefte aan breed geschoolde

vraagstukken. De oplossing ligt niet zozeer in meer

artsen en aan differentiatie in de opleidingsduur.

mensen opleiden als wel in het vinden van andere

De ziekenhuisarts en SEH-arts zijn voorbeelden

manieren om aan de zorgvraag tegemoet te komen

van artsen met een verkort opleidingstraject. In

ofwel in strategieën die zorgen voor inhoudelijke

de toekomst zal het ook steeds vaker voorkomen

onderwijsvernieuwing. Dit geldt evenzeer voor de

dat een deel van het takenpakket van de specialist

basiscurricula als voor de medisch-specialistische

bij anderen komt te liggen, bijvoorbeeld bij nurse

opleidingen, verpleegkundige specialisaties en

practitioners of physician assistants.

na- en bijscholing. Hierbij hoort onder meer het opzetten van nieuwe competentieprofielen voor

Zowel voor de basisartsopleiding als voor de

professionals die opereren op het grensvlak van

meeste vervolgopleidingen tot medisch specialist

technologie en zorg. Samen met de drie Technische

werken de umc’s samen met een aantal algemene

Universiteiten (3TU) hebben de umc’s hiertoe het

ziekenhuizen en onderwijsinstellingen in de regio.

advies ‘Zorg met Technologie’ uitgebracht .

Dat gebeurt in Opleidings- en OnderwijsRegio

13

(OOR)-verband. Het gemeenschappelijke streven is De NFU heeft haar visie op de medisch-

hierbij: zorgen voor doelmatigheid en continuïteit,

specialistische opleiding uitgewerkt in het rapport

voldoende zorgprofessionals opleiden en een

’De medisch specialist van straks’ . De kern

complete leeromgeving realiseren.

14

hiervan is dat de veranderende zorgvraag

‘Opleiding en onderzoek op het grensvlak van technologie en zorg’, september 2011.

14 ‘De medisch specialist van straks. Toekomstscenario’s medische vervolgopleidingen’, NFU, 2010.

13

Samen verantwoordelijk

41

De umc’s geven onderwijs aan 16.000 medische studenten, leiden jaarlijks 2.500 medisch specialisten op, en tal van verpleegkundigen en paramedici. De veranderende zorgvraag vraagt om andere expertise. De umc’s spelen daarop in door het onderwijs- en opleidingscurriculum aan te passen aan de maatschappelijke behoefte.

Doelstellingen tot 2020 •• Het opleidingscurriculum continu moderniseren en

•• Waar nodig uitbreiden van de opleidingscapaciteit van

aanpassen aan de maatschappelijke behoeften.

de umc’s ten behoeve van een optimale en efficiënte inzet van zorgprofessionals.

•• De toekomstscenario’s zoals beschreven in het rapport ‘De medisch specialist van straks’ nader uitwerken en

42

•• Optimaliseren van ‘éducation permanente’ –

implementeren. Doel is het verhogen van de kwaliteit

ofwel voortdurende her- en bijscholing van

en doelmatigheid van zorg door meer variatie in de

zorgprofessionals, vanuit alle kennis, expertise en

opleiding, zowel qua inhoud als duur.

infrastructuur die bij de umc’s aanwezig is.

NFU

7. Onderwijs en opleiding

Praktijkvoorbeeld

Wenckebach Skills Center Het UMCG (Universitair Medisch Centrum Groningen) heeft het Wenckebach Skills Center ingericht, dat een regionale en landelijke opleidingsfunctie heeft. Het centrum voldoet aan alle moderne eisen en biedt een veilige leeromgeving voor studenten, artsen en verpleegkundigen, inclusief simulatoren en nagebootste operatiekamers. Ze kunnen er bijvoorbeeld oefenen met een kijkoperatie, een lensextractie bij staar, een reanimatie of de dissectie van een stoffelijk overschot, zodat ze goed voorbereid zijn op praktijksituaties. De trainingen zijn vaak multidisciplinair.

Samen verantwoordelijk

43

Tot slot

De umc’s zijn ambitieus in hun doelstellingen. Om die te bereiken, zijn enkele randvoorwaarden essentieel. Alleen dan kunnen de umc’s doen wat ze moeten doen.

Aansluitend bij het gedachtegoed van de Raad voor Volksgezondheid & Zorg (RVZ)15 is het uitgangspunt van de umc’s dat goede zorg op de meest passende plek wordt

De umc’s zetten zich in voor gezonde, toegankelijke en betaalbare zorg

geleverd: ‘dichtbij als het kan, verder weg als het moet’. Zo is de patiënt altijd verzekerd van continuïteit en kwaliteit.

Samenwerking De zorg in Nederland gezond, toegankelijk en betaalbaar houden. Het is een mooi doel. Alleen in goede samenwerking kunnen we dat resultaat boeken. Gelukkig gebeurt dat al op grote schaal. Denk aan de onderwijs- en opleidingsregio’s (OOR), Medical Delta en het Nationaal Programma Ouderenzorg. De Academische Werkplaatsen – duurzame, regionale samenwerkingsverbanden die een brug bouwen tussen onderzoek, onderwijs, de zorgpraktijk en het zorgbeleid van de overheid – zijn eveneens een goed voorbeeld van hoe wetenschappelijke

15

44

RVZ-rapport ‘Medische-specialistische zorg in 20/20, Dichtbij en ver weg’, september 2011.

NFU

kennisontwikkeling en innovatie van het zorgaanbod

en faciliteren. Dit betekent concreet dat ze aan de

kan worden bevorderd. Ook op een internationaal

basis staan van regionale en landelijke netwerken

speelveld wordt samenwerking steeds belangrijker. Er

van zorgaanbieders. Ook zullen ze een coördinerende

is al ingezet op samenwerking tussen het bedrijfsleven

en stimulerende rol vervullen op het gebied van

en kennisinstellingen, zoals de umc’s. Een gezamenlijke

patiëntenzorg vanuit de bestaande onderwijs- en

Europese agenda en het Topsectorenbeleid bieden de

opleidingsregio’s, in samenspraak met algemene

mogelijkheid deze samenwerking te intensiveren. De

ziekenhuizen en andere zorgaanbieders. Zoals eerder

umc’s hebben al veel geïnvesteerd in kennisvalorisatie,

vermeld, zullen de umc’s ook actief blijven deelnemen in

waardoor dit steeds meer vorm begint te krijgen. Om

het Nederlandse Topsectorenbeleid en de agendasetting

innovaties uit te ontwikkelen of direct toepasbaar te

van de Europese commissie voor onderzoek en innovatie.

16

maken, is echter nog meer aandacht en inzet vereist.

Transparantie De rol van aanjager

Er wordt in toenemende mate – en terecht – gekeken naar

Om de kwaliteit, doelmatigheid en toegankelijkheid van

de verantwoording van publieke gelden. Het is dus aan de

de zorg te verbeteren, zullen de umc’s in de komende

umc’s om aan te tonen dat deze middelen daadwerkelijk

beleidsperiode nog meer samenwerkingsverbanden,

goed worden besteed. Aan die transparantie is al hard

netwerken en zorgmodellen in gang zetten, vernieuwen

gewerkt, maar het kan nog beter. In de komende jaren

16

Samen verantwoordelijk

‘NFU priorities in health research. Dutch perspective in a European context’, 2012.

45

mw. de la Rambelje (1919) Woont in een verzorgingshuis en maakt ondanks haar hoge leeftijd nog graag een ommetje.

46

NFU

Tot slot

zullen de NFU en de umc’s in overleg met de betrokken

Ideaalbeeld

ministeries daarom verder gaan op dit pad en de kosten

De umc’s zien een toekomst voor zich waarin er in heel

van de functies die samenhangen met de academische

Nederland betaalbare en toch kwalitatief hoogwaardige

component en de werkplaatsfunctie nauwkeuriger

zorg voor iedereen beschikbaar is. In die ideale omgeving

verantwoorden. Ook voor de werkplaatsfunctie is

krijgen alle topreferente patiënten de juiste zorg in een

toenemende transparantie het streven, in nauwe

van de umc’s. De kennis van de umc’s wordt continu

samenwerking en afstemming met de universiteiten.

ingezet voor innovatie en adequate reacties op actuele zorgontwikkelingen. Dankzij nauwe samenwerking met

Er moet voldoende geld en menskracht aanwezig zijn

diverse partners bestaat er een duidelijke zorgketen

om de langetermijnresultaten te behalen. Ook dienen

voor de patiënt en sluit het medisch onderwijs

wetenschappelijk onderzoek en innovatie niet langer

naadloos aan op de praktijk. Zo leveren de umc’s een

beschouwd te worden als een kostenpost, maar als een

onmisbare bijdrage aan de samenleving en zorgt hun

investering die zich dubbel en dwars terugverdient. Het

innovatiekracht ervoor dat Nederland gezond aan de

Biggar-onderzoek van het LUMC en de Universiteit

gang blijft.

17

Leiden laat zien dat investeringen in onderzoek aantoonbaar zinvol zijn voor de Nederlandse (kennis)economie.

17

Samen verantwoordelijk

‘Biggar Economics, Economic Impact of Research & Commercialisation at Leiden University & Leiden University Medical Centre (LUMC)’, 2011.

47

Tot slot

Praktijkvoorbeeld

Nationaal Programma Ouderenzorg De wensen van ouderen zelf, maar ook de krapte op de arbeidsmarkt en de overheidsbezuinigingen vragen om optimale ouderenzorg: zinnig, wetenschappelijk goed onderbouwd en kostenbewust. In 2008 startte daarom het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO). In acht regionale netwerken werken de umc’s samen met 480 partners op het gebied van zorg, welzijn en wonen. Het NPO onderzoekt welke innovatieve maatregelen werken, welke invloed ze hebben op de kwaliteit van zorg en wat de financiële voordelen zijn. Doel is een betaalbare, betere en aantoonbare efficiëntere ouderenzorg te realiseren met oog voor de zelfredzaamheid en het welzijn van ouderen. Niet eerder zijn er in Nederland dergelijke omvangrijke netwerken van de grond gekomen met zo’n prominente rol van de doelgroep zelf. De umc’s vormen hierbij de initiërende en regisserende partij: zij hebben de netwerken samengebracht en zetten zich in voor de instandhouding ervan.

Daarnaast helpen ze om de projecten op een wetenschappelijke wijze te evalueren.

48

NFU

De Nederlandse bevolking wordt steeds ouder. Hoe helpen we al deze ouderen bij hun zelfredzaamheid? Hoe zorgen we dat ze zich prettig voelen? En hoe garanderen we hen betaalbare en efficiënte zorg? Aan die doelen werkt het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO). De umc’s zijn hierbij de initiërende en regisserende partij.

Samen verantwoordelijk

49

Colofon

Deze publicatie is een uitgave van de Nederlandse

www.nfu.nl

Federatie van Universitair Medische Centra (NFU).

nfu@nfu.nl

Redactie

© NFU, juli 2012

Paul van den Broek, BS Health Consultancy Petra ter Veer, terveertekst

NFU-12.5509

Carolien Bouma Alle NFU-publicaties waarnaar in de voetnoten Eindredactie

wordt verwezen, vindt u op www.nfu.nl.

Petra ter Veer, terveertekst Coördinatie Carolien Bouma Mariet Buddingh’ Fotografie gezondinbeeld - Sabine Lokhorst Vormgeving Terralemon Druk VegrinDeMeer 50

NFU

De innovatiekracht van de umc’s zorgt ervoor dat Nederland gezond aan de gang blijft