Rozmowy po spektaklach konkursowych, fot. z arch. PWST w Krakowie
Paradiso na Boskiej Komedii i możliwość prezentacji swojej pracy zagranicznym gościom w ramach polskiego showcase’u. Uwieńczeniem drogi, najczęściej zarezerwowanym dla reżyserów dobrych kilka lat po debiucie, takich, co zrealizowali z dziesięć przedstawień, wypracowali swój teatralny język i należeli do grupy juniorów starszych, był Laur Konrada wręczany na katowickich Interpretacjach, Festiwalu Sztuki Reżyserskiej. Kiedy Katowice zmieniły regulamin konkursu, funkcję obrzędu pasowania z terminatora na mistrza i twórcę mainstreamowego przejęły definitywnie Paszporty Polityki. W zastępstwie Interpretacji dziś wyznaczać mody i hierarchie zawodowe próbuje stosunkowo młody rzeszowski Festiwal Nowego Teatru. Oczywiście przedstawiam tu model idealny, bo nie znam reżysera, który przeszedłby te wszystkie stopnie po kolei, no i kłopot w tym, że owe pięć festiwali nigdy nie stanowiło raz zadekretowanego i nienaruszalnego ładu konsumpcji debiutu ani, jakby powiedzieli Rzymianie, cursus honorum młodego reżysera. Komplementarność tych festiwali wynikała bardziej z lokalnych, oddolnych i niezależnych od siebie ambicji kulturowo-teatralnych niż z chęci zbudowania przejrzystego systemu. To dlatego system złapał zadyszkę, zanim się jeszcze na dobre ukonstytuował i okrzepł. Nie sposób jednak powiedzieć, że na młodych reżyserów nikt nie czeka. Przeciwnie.
3. Nauka chodzenia Nie mam pojęcia, czy reżyserii można nauczyć. Jedne autorytety mówią, że można, inne, że nie. To znaczy na pewno można pokazać adeptowi, jak samemu
28
nietak!t nr 23\2015
się reżyseruje, jak samemu rozmawia się z aktorami, montuje sceny, skraca tekst, ustawia światła. Jak skonstruować wniosek o grant, jakiej umowy nie podpisywać z dyrekcją. Co powinno być ważne w tym zawodzie, a co nie. Istnieją oczywiście podręczniki sztuki reżyserii teatralnej, Amerykanie nie takie rzeczy skonstruowali i objaśnili „opornym”, ale generalnie bywa tak, jak z pisaniem powieści lub poezji: jakieś zasady są i warto je znać, tylko że to, czy wyjdzie, czy odniesiemy sukces, zależy po prostu od tego, czy się ma talent, czy się go nie ma. Proste, prawda? Reżyser objawia się więc albo na egzaminach wstępnych, albo jego edukacja nie kończy się nigdy, nawet wtedy, gdy po latach prób i błędów, serii szczęśliwych przypadków wreszcie osiągnie techniczną i intelektualną dojrzałość. Studiowanie reżyserii byłoby więc tylko podpowiadaniem twórcy bhp pracy. I gdzie tej pracy szukać. Albo co robić, żeby praca sama go znalazła. Oddychać nie trzeba się uczyć. Ciało oddycha samo. Ale chodzić i mówić – już tak. Jedni reżyserzy oddychają, inni – nauczyli się chodzić.
4. W kupie siła Anna Augustynowicz we wstępie do nowego wydania Sztuki reżyserii Zygmunta Hübnera pisała, że reżyser jest zawsze samotny: po premierze i podczas pracy. Taka rola (kontrolera, demiurga, egzekutora sensu) i absolutnie jednostkowa odpowiedzialność za ostateczny efekt. Zgoda, to malowniczy obraz, młody, nieopierzony jeszcze twórca, zostawiony sam sobie wobec zespołu aktorskiego w nieznanym mu mieście. To już nie pedagodzy i nie rówieśnicy z wydziału aktorskiego. Musi wygrać
