CHERNÓBIL FOREVER (MAYA YUCATEÑO)

CHERNÓBYL / 1986 - 2016

CHERNÓBIL FOREVER U TS’ÍIBIL JU’UNIL U BIIMBAL MÁAK METNAL de

Alain-Gilles Bastide

XBáaxal paal atómico Jump’éel ts’íib utia’al Aj ts’íib

Youri Bandajevski

MAYA

Édición : Photographisme-Photomorphisme • Paris

Traducción CASTELLANO > MAYA:

Feliciano Sánchez chan Fundador en 2008 y profesor hasta la fecha, de la Escuela de Creación Literaria en Maya del Centro Estatal de Bellas Artes de la Secretaría de Educación del estado de Yucatán.

Ha coordinado la publicación de 13 libros sobre narrativa maya a través del proyecto Continuidad de la Memoria Colectiva del Pueblo Maya de Yucatán.

Traductor de textos literarios y diversos como la Declaración Universal de los Derechos Humanos, la Constitución Política de los Estados Unidos Mexicanos y publicado por el Senado de la República en 2011 y de diversos textos literarios.

Fue profesor de Creación Literaria en Lengua Maya del Programa de Formación Continua en Lengua Maya, por la Dirección de Educación Indígena y la Universidad de Oriente, de 2010 al 2012.

MAYA Traducción FRANCÉS > CASTELLANO:

Vicent Ballester García

Profesor de Educación Secundaria, especialidad Filosofía, en Valencia (España). Prepara su tesis de Doctorado sobre la obra de Cornelius Castoriadis.

Organizó en la Universidad de Valencia, el ciclo de debates «Los costes de la energía nuclear».

CHERNร BIL FOREVER XBรกaxal paal atรณmico

ERA UN DÍA TAN BONITO …

Es un día soleado. La piedra duerme su sueño de piedra. El mundo permanece en su habitual indiferencia. Un hombre que envejece medita sobre su muerte ineluctable. Acaba de sentir la caricia de la cincuentena y se dice que, definitivamente, ya no hay más tiempo que perder: y sonríe cuando se lo dice a sí mismo, porque es una evidencia. Es una evidencia en forma de cincuenta y cinco tacos, que debe asimilar. Aunque nunca es tarde si la dicha es buena. Aunque sea para hacer un niño, o dejar que un niño le haga.Total, el feliz muchacho madurito se entrega a los primeros rayos de sol de principios de verano. Y entonces, de repente, vaya usted a saber por qué: Chernóbil … Sí, pero no... la muerte, el pensamiento de su feliz muerte… Sí, pero no... ¡Chernóbil, pensamiento desgraciado, reverso de sus pensamientos felices! Escapar de la muerte... él que creía -- y el disfrute del sol ayudaba -- haber cumplido como para considerarse un producto caducado... Pensaba con íntima y serena convicción que podría, en el sentido más divertido y común, dárselas de haber pasado por esta tierra como quien sube a un carrusel en la feria. ¡Chernóbil! Su pensamiento patina … No se trata ya de él mismo, de ustedes, de los otros … Es la especie la que está pillada … ¡Esta puta especie humana! ¡Y él también lo está! Es ella quien le asfixia, le oprime y le anula: ¡la especie humana, que no se da cuenta de que Chernóbil es el primer acto de SU SUICIDIO! Jean-Pierre Dupuy - 20 junio 2014 / CHERNÓBIL FOREVER. Reseña de lectura.

Photogramme - Simulation de l’explosion

CHERNÓBIL-Ucrania-26 ti’ abril tu ja’abil 1986 unjaats xoknáalo’ob ku kaambalo’ob tu yóok’lal le ba’ax ku ya’ala’al nuclearo’, tu ts’áajubáa u yiliko’ob wáa ku beeytal u ts’áako’ob u muuk’ jump’éel reactor chen ma’ xaan ka’ xi’ik u muuk’ le sáasil beetik u meyajo’, ka’ tu beeto’ob u wáak’al le reactor No. 4 ti’ le Nuclear Power Plant ti’ Chernóbilo’.

Ichil jump’éel hora 23 minutos 49 segundos, ka’aj púuts’ tu k’abo’ob ba’ax ku beetiko’obe’

BOOM!!! Ku wáak’al.

Bajun ba’al u kanmaj wíinik, u miatsil yéetel u yits’atil, bix u yilikubáa tu táan kuxtalil, tuláakal u yóole’ naayal u yóolo’ob ka’aj wáak’ Chernóbil. Le loobil tu beetaj yóok’ol kaab yéetel u kuuch tu yóol wíinik úuchik u wáak’alo’, tu bisa’aj tuláakal wíinik yóok’ol kaab u jel na’at u kuxtal.

Xu’ul ti’ le úuchben lu’umkabila’. Súuto’on “chernobilianosil”

Survol du réacteur N°4 explosé - Anonyme

(…) yéetel in wet meyaj Legassov xik’nalnajo’on yóok’ol le reactor yéetel jump’éel turix k’áak’o’, yáax ba’ax tin tukuktaje’: “wáa je’ex ku ya’alik aj kili’ichkunaj yaan metnalo’, leti’ le yaan tu táan in wicho’ob a’” (…)

Vassili Nesterenko

K-k’áat tukult lo’obale’ le baala’ tajan úuch úuchuk.

Ba’ale’ ma’ beyi’. Le ba’ale’ káajal ku beetik.

Chernóbil forever Ti’ le xik’nal tin beetaj yóok’ol tu’ux ku yooxoankil k’aasila’, bin in ka’aj in beet a wilike’ex ba’ax ma’ ilbe’eni’. Ichil u ch’ench’enkilil le oochelo’obo’, bin in ka’aj in tsikbatte’ex ba’alo’ob jaajtak tu yóok’lal Chernóbil.

La k’ajlayo’oba’ ti’ kaja’an tu tuukul máax’ob tu kuxtato’obe’ – - wáa máax kex u yojel ba’ax ku taal u k’iine’ tu k’ubaj u kuxtal – ka’alikil u kaxantik ma’ máan tu paach le noj loobo’. K’ajlayil yaan tu tuukul le aj tup k’áak’o’ob táakpajo’ob jach tu káajbal tia’al u tupo’ob ka’acho’, yéetel tu tuukul tuláakal le aj «Liquidadores» tu molo’ob u xéexet’al le noj kúuchilo’, ka’ tu beeto’ob jump’éel pak’il muknáal utia’al u k’aliko’ob.

Leti’obe’ “Aj

loj wíiniko’ob”.

Wáa ma’ tu yóok’lalo’obe’ min bejla’a ti’ kuxa’ano’ob chen ka’ajaats ti’ óoxbúuj u lu’umil Europa je’ex kuxlik le 9 millones conejillos de indias (ba’alche’ wíiniko’ob) láayli’ kaja’ano’ob te’ «Laboratorio del infierno», k’aaba’ta’an xan bey «Triángulo de la Muerte».

Yáax ba’ax tu beetaj jo’olkaano’ob péeksa’abo’ob jach táantili’ u yúuchul le noj loobila’, u tokmoltik tuláakal oochelo’ob wáa u cha’anilo’ob táabsa’ab tumeen kajnáalo’ob ti’ ba’ax wáak’o’ wáa ti’ je’e ba’alak tu taasaj tu paach u wáak’alo’. Máanab oochelo’ob, je’e ba’alak nu’ukulil u ch’a’abal oochelo’obe’, láaj to’ok ti’ máake’ ka’ ju’utij. Ma’ chen mixba’ali’. Jo’olkaano’obe’ chen táan u ts’o’okbesik u tusbel aj páaybej k’atuno’ob noj chíimpolta’ano’ob yéetel u noj jala’achilo’ob URSS, máaxo’ob jets’ bix kun beetbil tia’al u luk’sa’al ti’ kaaj tuláakal u chíikul le loobilo’.

Leti’ u yáax péektsilil le yaaltáambáaylo’.

Ko’one’ex tsáakbáa tukult kex chen junsúutuk buka’aj u kéekel óol, u ko’oko’bej yéetel buka’aj sa’atik u yóol wíiniko’ob, tuláakal kúuchkabalo’ob, tu táan jo’olkaano’ob ku tokiko’ob yéetel u ku sa’atsiko’ob tuláakal oochel

K’ajla’yil wet’a’an

ts’o’ok u ch’a’ak kaaj tia’al ma’ u tu’ubsik ba’ax ku yilik.

•••

U mola’ayil jk’atuno’obe’ tu béeykunso’ob. Tu láaj tokch’a’ato’ob u k’ajlay kaaj. Mina’an, wáa jach chéen wáa jayp’éel u wíimbal u púuts’ul máak ti’ le noj loobil yaano’, bix pach’lik u tsóollil kisbuuts’o’ob, u múumuch’al jo’olkaano’ob, wakaxk’áako’ob yéetel cheemil ja’. Mix jump’éel wáa chen wáa jayp’éel u yoochel bix u jóok’sa’al kajnáalo’ob. Mix bix bisa’abik u piktunil jmeyajo’ob yéetel k’abtuuno’ob. Mix u púuta’al chen mina’an u xuul máaskab, sa’am, cemento, tia’al u beeta’al u jach nojochil yéetel jp’a’astajil muknáal yóok’ol kaab.

K’a’abet u pi’ixil Chernóbil tu táan u paakat yóok’ol kaab.

Ma’ najmal u p’áatal u chíikul le metnalilo’. Úuchak u loobiltik u yóol kaaj.

Yéetel u beetik u ch’a’ap’ekta’al poder atómico.

Ka’ tun tin tukultaje’ wáa mina’an wíimbalo’ob ti’ ba’ax ts’o’ok u yúuchule’, ma’ xaan wáa yaan u yantal tu yóok’lal ba’ax ku taal u k’iini’.

“¡K’al u jool julub sáasile’ ka’ ka’a weenkech!

Táan u yelel u kúuchil in meyaj. Ma’atan in xáantal ts’o’ok in suut…” bey tu ya’alaj aj tupk’áak Chichenok ti’ x Elena, u yatan, le ka’aj jóok’ tu yotoch las 1h 30 ti’ u áak’abil 26 ti’ abril, tumeen t’a’an ka’ xi’ik áantaj tup k’áak’. (…) bey je’ex yanile’ bey jóok’ik, chen yéetel u xmáank’in nook’, ma’ yéetel u nook’il u meyaji’, tumeen mixmáak tukult wáa bey kun úuchulo’. T’a’ano’ob u tupo’ob jump’éel k’áak’ chen bey je’ex suukile’ (…) Elenae’ ku tsikbatik beya’… * Wáa jaytúulo’obe’ na’ako’ob yóok’ol le wáa jayxóot’ u yóok’ol le central p’áatalo’, tia’al u kalaantiko’ob ma’ u t’a’abal xan tu yóok’lal le asfalto yaan yóok’olo’. Tajan chokoj, chokoj. Káaj u t’a’abal xan le asfaltoo’. Ku tíitikcha’tiko’ob ichil u joolil le reactor wáak’o’, u xéexet’al grafito pu’ul tak tu’ux yano’obo’. Te’ej kúuchilo’ mina’an u nu’ukulil u p’i’isil beyka’aj radiación ku k’amiko’ob. Te’elo’ ma’ unaj u p’áatal mixmáak junsúutuki’, mix junchaansúutuk ti’ junsúutuk.

Mix juntúul wíinik unaj u yantal te’elo’.

Yanchaj u muk’likuba’ob bul áak’ab. Jo’ p’isibk’iinil táano’ob yéetel, kex ti’ ku bin u kuxtalo’obi’. Las 7 ja’atskabe’ ka’aj bisa’abo’ob ti’ u túumben kúuchil tsáak Pripyat. Booxta’ko’ob.

Bey che’ ela’ane’. Chúukchaja’an u jobnelo’ob. Chuup u wíinklalo’ob. Chen p’el chika’anil u yicho’ob. Xuupulo’ob ba’ale’ k’aja’an yiik’o’ob. Le ooxol tu kucho’ob tu jobnelo’obo’ tu beetaj ma’ u yu’ubiko’ob u chokojil le k’áak’o’. beyo’ob jump’éel pila’e’, ma’, residuos atómicos. Xchukul

bisa’abo’ob tak Moscú, tu najil ts’aak No. 6, tu bejil Chtchoukinskaïa, tu’ux láaj kíimo’ob, ba’ale’ xta’akumbáayle’ p’a’ato’ob ya’abach súutuk ya’abach k’iin tia’al u yila’al ba’ax kiinso’ob.

Oyol óol.

Leti’obe’, beyo’ob mejen ba’alche’ tu’ubo’ob tu puksi’ik’al fuego atómicoe’. Leti’ u yáax jmeeyjulo’ob yéetel jo’olkano’ob kiinsa’ab tumeen Chernóbil. U aj toksajilo’ob wíinik yóok’ol kaab. Ma’ tu cha’ajo’ob u k’uchul k’áak’ tak ti’ u láak’ reactoro’obo’, bey úuchik u tokbesiko’ob u yúuchul jump’éel tajan nojoch loobil atómico, mixmáak ku k’uchul u tukult ba’ax u kuuch.

* Voices from Chernobyl – The Oral History of a Nuclear Disaster by Svetlana Alexievich, translation and preface by Keith Gessen – Picador 2006 pp.5-6

Kiev 7 ja’atskabk’iin Lajun ka’ak’aal máax táakpajo’ob te’ yáax Universidad de Verano ti’ Chernóbil (Kiev, Ucrania - 22 tak 28 ti’ agosto ti’ 2005), xoknáalo’ob, aj xak’alna’ato’ob yéetel máax jo’olbesike’ na’ako’ob ti’ jump’éel kisbuuts’ bo’ola’an tumeen ja’ala’ach (Chernobyl lnter Inform, en Kiev) máax kalaantik bix u yokol xíimbatbil u kúuchil le noj loobila’.

Bey je’ex unaje’, aal le ch’enchenkilo’. Jach bey je’ex u yila’al te’ej oochelo’.

Kin tukultike’ nu’uk k bin. Yaan kch’a’ak u

Source: ONU

Infographie: Javier Sicilia

yoochel ba’ax ma’atech u cha’abal u yila’al.

Le máax bisik le kisbuuts’o’ tu ya’alaj yaan kjóok’ol tu bejil le noj loobilo’.

Tia’al u jets’ik k óole’ tu ya’alaj yaan kjáan je’elel uk’ jump’éel chokoj uk’ul te’ej bejo’.

Le súutuk oochelil ba’al mina’an.

132 kms yóok’ol jump’éel toj yéetel táatax nojbej tu yáam k’áax, jóojochil yéetel ch’ench’enkil. Chen ja’alil u kilim kisbuuts’e’. Yaan súutuk chan jats’uts u jáal bej, beytúuno’ ku beetik in tukultik bix wal tu káajbal u ja’abil 1986e’, bix wal ka’ach jach úuch, chen ja’alil k’áax ku k’iinankile’.

Ku máan wáa jayp’éel k’iine’, 27 ti’ abrile’, u piktunil kisbuuts’o’ob yéetel tanques je’elso’on. Tuláakalo’ob ti’ ku bino’ob te’ej centralo’. Le ken éemeko’ob te’ej kisbuuts’o’obo’, tuláakal ku tíitkubáa, chi’ichnako’ob, xchukul u máano’ob, ma’ jeets’el yóolo’obi’, bey ma’atan u kaxtiko’ob ba’ax u beeto’obe’, ku p’áatalo’ob chen wa’atal, bey wa’ak’a’antuune’.

Yaane’ oka’ano’ob ichil chuybil saknook’, yéetel u k’oojil u yicho’ob, beyo’ob je’ex le ku jóok’ol ichil u cha’anil Guerra de las galaxiaso’.

Jelekbalo’on tia’al kts’áak bej ti’ u oiktunil kisbuuts’o’ob ku suuto’ob, táan u bino’ob Kiev. Tajan ya’abo’ob. Le yáaxo’obo’ ti’ ku bin paalali’. Le ku taalo’ob tu paacho’, na’tsilo’ob jak’a’an yóolo’ob, táak’untak’o’ob tu néenil le kisbuuts’ ka’alikil u ts’áakubáa ma’ u sa’atal u paalil tu táan u paakat.

Tu táan yicho’obe’ yaan jump’éel nojoch k’áat chi’ mixmáak úuchak u núukik, ma’atan u na’atko’ob ba’ax ku yúuchul, ja’alil ko’oko’ bejile’… ma’ saajkili’, jak’ óolbiltsil yaan tu paakato’ob.

Jump’éel jak’ óolbiltsil xiixkúunsik ba’ax kin wilik. Bino’on tak yóok’ol cincuenta kilómetros. Beje’ tu béeyili’ tojil yéetel jóojochile’. * Flight distance (straight line) 93 km

Photogramme - Reportage sur Tchernobyl - ARTE

T ch’aktaj wáa jayp’éel carreta beeta’an yóok’ol u táanche’il kisbuuts, alkuch u bin yéetel che’, ku balak’ yóok’ol nukuch kóokoch neumáticos, ku bin u jíilta’al tumeen ts’íimin. Tu chi’ k’áaxe’, wáa jaytúul kolnáalo’obe’ táan u moliko’ob kuuxum che’. Yaan seten ya’ab u jejeláasil, beyo’ob u wéewelil k’iine’. Tu jáal le bejo’ mejen paalale’ ku beetik u k’abo’ob ti’ to’on. Táan u ki’iki’ che’ejo’ob.

Check-point

U kúuchil tu’ux ku xak’alta’al u yokol máak te’ej kúuchilo’ oli’ mixmáak yaani’. Utia’al máaxo’ob tu líik’sajuba’ob yéetel ya’abach k’áajsíis yéetel vodka utia’al le “xíimbalo’” oli’ istikyaj u yéemelo’ob te’ej kisbuuts’o’.

Ko’one’ex ch’a’ak k iik’…

Ko’one’ex ch’a’ak k iik’, ko’one’ex jets’ik k óol. Le tu’ux k’ala’ano’ yaan 30 km u súutpach, yaan min kex jump’éel písibk’iinil u bin k k’uchuli’.

Tuláakal ba’ax ts’o’ok k ojéeltik tu yóok’lal Chernóbile’, ku yajsik k tuukul yéetel ku beetik k yaanyan. Le dosimetroso’ súutmansúutukile’ ku beetik bey táan u p’isibe’. Ba’ale’ mixmáak na’at wáa chak yajil tumeen ma’atech u xáantal ken xu’uluk u juum.

Tu kaajil Pripyate’, tu jo’ololje’, u kajnáalilo’obe’ láayli’ u k’amiko’ob kex ma’ tu yojéelto’obe’ u piktunil ya’abil ti’ le beyka’aj radiación a’ala’an unaje’. Tak le jala’acho’obo’, ichil u saajkililo’obe’, u yóolili’ob u tuso’ob kaaj u tia’al p’aatal ma’ u yojéeltik kaaj ba’ax ken u beetej. Tia’al ma’ a beetiko’ob u chokotal u pool kaaje’, tu ya’ala’ajo’ob ma’ ka’ana’an u láaj jóok’sa’al kajnáalo’ob je’el bix tu yáax jets’ajo’obe’. Tuláakal ba’ax tu yóotaj u beet u jala’achilo’ob kaaj yéetel u kajnaalilo’ob tia’al u kalaanta’al paalale’, we’et’ tumeen le noj jo’olkaano’obo’. Chen ba’ax tu ya’ala’ajo’obe’, chen bin tu yóok’lal kux óolale’, najmal u k’a’alal paalal tu najil xook, ma’ u cha’abal u jóok’olo’ob, mix u p’a’atalo’ob tu juunal.

Ba’ax jach ka’ana’an a beetike’exe’, láaj k’ale’ex kisneb yéetel p’o’ex u lu’umil naj.

Wáa ka’ wilike’ex wáa ba’ax jela’ane’, ma’ a ch’a’ake’ex saajkil, ¡láaj ma’alob u bin!

Ichil le k’iino’ob je’el kaajo’ kalaanta’ab tumeen aj k’abtuuno’ob yéetel tumeen u mola’ayil jo’olkaano’ob.

Juntúul máax sijnal te’ej kaajo’ ku tsolikten beya’: “Wey ku p’o’obol tuláakal le kisbuuts’o’ob ku jóok’ol te’ej kúuchil tu’ux úuch le noj loobilo’. Te’ej chan naja’ ti’ yaan máaxo’ob ts’a’an tia’al p’o’oki’. Yaank’iin ku beeta’al u p’o’oko’ob ya’ab u téenel tia’al ka’ cha’abak u jóok’ol. Ku ts’o’okole’, je’el bixe’ ku cha’abal u jóok’olo’ob kex le nu’ukulil u p’i’isil wáa mina’an u taankasilo’ ku ya’alik ma’ unaj u jóok’oli’. Le un’ulil p’iisa’ láayli’ u ma’alob u meyaje’, ba’ale’ bejla’e’ chen ku p’i’isil buka’aj u taankasil, ts’o’ok u p’áatal ma’atech u p’o’obol. Chen ja’alil wáa jach tajan k’a’abete’. Je’el u ya’ala’altech ken suunakeche’…”

Ku ts’o’okol kxupik yáax jump’éel café atónimoe’ na’ako’on tuk’aa’téen te’ej kisbuuts’o’. ¡Ko’ox! Ko’ox yáax xíimbaltik NPP (Nuclear Power Plant de Chernóbil), u noj chíikul yéetel u noj tich’il industria atómica URSS.

Ma’atan kje’elel te’ej kúuchil ku k’aaba’tik Chernóbil 2 ku chíikpajal txts’íiko’. U jaajile’ le máax bisik le kisbuuts’o’ mix chen ka’ u chaambelkuuns u bin. Ku chíikpajal u antenasil Duga-3. U chichanile’ (90 m u ka’anailil yéetel 250 m u kóochile’) ts’o’ok u láaj pa’abal tumeen okol konik máaskab u kuchmaj radiación. (Ver LA ZONA de Guillaume Herbaut). U nojochil (yaan 150 m u ka’anailil yéetel 400 m u kóochil) láayli’ ti’ yaane’, ti’ ku yu’ubik k’ubent’aano’ob ma’ bíin u na’ati’. U chíikpajal le antens tu chúumuk k’áaxo’, ku yáantaj tia’al u na’ata’al beebeytako’ob. Tia’al máax ku tukultik ma’ jaaje’, ts’o’ok k okol ichil u kúuchil wa’apáach’. Ba’al mina’an u p’iis.

Táant k okol tu puksi’ik’al u kúuchil yaaltámbayle’. Yaaltáambal yéetel jump’éel ba’al mix juntéen ila’ak, tu’ux ma’atan u béeytal a ta’akikabáa ti’ u yóol u ts’oon juntúul aj núuptáambal ma’ chika’ani’. Mina’an tu’ux u ta’akikubáa máak, mix yóok’ol lu’um, mix yóok’ol ja’, mix chen ti’ iik’.

U noj a’almajt’aanil jo’olkano’ob yóok’ol kaabe’ nu’uktik le yaaltáambáayla’, le k’iin ka’aj beeta’ab u antenail Duga-3 tu ja’abil 1960e’, leti’ le k’aj óola’an bey “guerra fría” U k’iinil M.A.D. (Mutual Assured Destruction). U séebil ka’ in wa’ale’, lela’ u k’áat u ya’ale’, le máax ichil le aj yaaltáambáaylo’ob kun yáax wak’ik jump’éel bomba atómicae’, yaan u pu’ulul yóok’ol u láak’o’ob u jeelintej. Lela’ bey táan knu’uktikbáa yéetel u tuukul dinosurioe’, tia’al ma’ u paklan kiinsikubáa yóok’ol kaab kex u yojel, MAD u k’aaba’ ich inglés, ba’ax u k’áat u ya’al CHOKOJO’OLAL. U nikchajal URSS chen p’elak jo’op’éel ja’ab wáak’ak Chernobile’, tu beetaj u k’expajal u noj tuukulil jo’olkaanil. Le túumben tuukulil nu’uktik yaaltáamba’il bejla’e’ ku k’aaba’tik N.U.T.S (Nuclear Utilisation Target Strategy). Jump’éel u nu’ukulil ba’atele’ chen úuchak u béeytal u k’a’abetkuunsa’al tumeen le noj máak’táankaajo’ob yaanti’o’ u tia’al u objetivos estratégicos. U noj tuukulil yaaltáambaile’ p’áate’ ku bin ba’ate’ ma’ayli’ kaxta’ak ba’ate’ ti’e’. T’aalkab a’albile’: jump’éel noj méek’táanlu’um ku ts’áaktubáa u páajtalil u pulik jump’éel u nu’ukulil ba’ate’ atómico tu yóok’ol le kaaj ku tukultik k’a’ana’an tia’al ma’ u loobita’ale’. NUTS, ich inglés, ba’ax u k’áat u ya’al SATAL ÓOL. Tia’al ksuut t’aan tu yóok’lal NPP, le ka’ tch’aktaj u ts’óok le máaskabsuumo’ob jatsmilo’on ti’ u kúuchil tu’ux úuch le nojoch loobilo’, le ba’al kin w’alik mina’an u p’iiso’ ku jach jajachajal. Utia’al a tukultike’ex beyka’aje’ kin k’áatikte’ex ka’ a ts’áa’e’ex juntúul Pitufo yóok’ol jump’éel refinería petróleo. Lela’ ku béeytal kketik yéetel wa’alik juntúul máak yóok’ol le refinería atómica xúump’ajta’an tak tu’ux yaano’ona’. Wey ichil le u serenk’áatil jobonmáaskab, lo’olo’och yéetel táatabnutsano’, wáa ka’ p’áatko’on yéetel u tuukulil ts’alabju’un beeta’an tia’al u che’ej máake’, yaan u beetik u k’a’ajalto’on u kisbuuts yéetel u kúuchil u meyaj Gastón Lagaffe.

Beyo’, leetene’ wáa chen ka’ jáan jóok’ok u mola’ayil Mad Max (James Mc Causland / George Miller) ka’ taalako’ob u xak’alto’ob le kisbuuts bisiko’ono’ ma’atan u ja’asik k óol. Le beya’ miatsil wáa, wáa tutuskustalil.

Yiknal le reactor, bey ol ku sa’atal tu táan kpaakato’, ku tijil u jool kni’, ichil kkaale’ ku jáats’bal u book máaskab. Le k’aak’as ba’alche’a’ noj kiimpaja’an, ba’ale’ kuxa’an. Táan u nóok’. Wáa táan u jéenkal. Wáa táan u xmukulk’eyaj. Ku jaantik le luuk’ pixik u táan yich ka’an ti’ u paakato’. Yaank’iin ku kiilbal u jéenkal. Mantats’ u xmukul léets’bal. Ichile’, táan u mumusjaantik le took’il pak’ mukmajilo’. Ma’ xulbe’eni’. U ts’ooke’, beyla’alajkil mina’an u láak’ ba’ax jach sajbe’entsil je’ex juntúul k’aak’asba’al kiimbesa’ane’.

Wáa jayp’éel u yoochel juuntlil tin babalcha’antaj ka’alikil in líik’sikimbáa tia’al in bin in xíimbalte’, táan u k’ak’atmáan tu táan in paakat. Tu paach le yáax jo’olkaano’obo’, 800,000 máako’ob meyajnaj utia’al u beeta’al le nojoch pak’il muknáal yóok’ol yéetel tia’al u púusta’al u taankasil. ¡800,000 jo’olkaano’ob! K’a’aba’ta’abo’ob bey mejen “ya’ax máaskab wíiniko’obe’” páayt’anta’abo’ob meyaj tumeen u mola’ayil jo’olkaano’ob URSS yéetel lobby internacional del átomo, kex tumeen u yojéelili’ob yaan u kíimilo’obe’e. bisa’abo’ob tia’al u ts’áakuba’ob u xu’ulso’ob ti’ Chernóbil.

K’aaba’ta’abo’ob los “LIQUIDADORES” Taasa’abo’ob ti’ tuláakal u méek’táankaajil URSS. Aj meen pak’o’ob, ingeniero’ob, aj xik’nal tulixk’áak’o’ob, aj táan óol cheemo’ob, aj ch’ot kisbuuts’o’ob yéetel wakax k’áak’, aj páan jobnel lu’umilo’ob, aj báabo’ob, aj kon ja’il káaltal yéetel ix kontsubulo’ob… yaan u p’áatalo’ob tu kúuchil le noj loobil junsúutuk, wáa jayp’isk’iinil, wáa jayp’éel k’iin, wáa jayp’éel winalo’. Lela’ yaan u xáantal tu yóok’lal tu’ux kun ts’aabil meyaj yéetel ba’ax ken u beetej. Ku ts’o’okole’ ku su’utulo’ob yéetel ku tu’ubsa’alo’ob tu náanach kaajalo’ob tia’al ma’ u yila’al yéetel ma’ u yojéelta’al ba’ax kiinso’ob. U piktunilo’obe’ ku luk’sa’alo’ob tu kúuchil le noj loobila’, ma’ xáanchajak su’utuko’ob ka’aj kíimo’obi’. Te’ej ja’abo’ob táan u wáak’alo’ u piktunil máako’ob kíimij. Ku máan junk’aal ja’ab úuchuke’, kex 350,000 máako’ob mina’anchaj wey yóok’ol kaabe’. U láak’o’obe’ láayli’ u bin u kíimilo’obe’.

K ojel ba’ax ku ta’akik le nojoch pak’il muknáala’, ba’ale’ ma’ k ojel ba’ax ku ta’akiki’. Ka’ap’eel t’aanil ku naktáantikuba’ob tu yóok’lal le combustible atómico, le serenk’áat ba’alo’ob niikil tajan k’aas u taankasil, mixmáak bíin béeyak u xaka’altik yéetel utso’. Yaan wáa kex jo’otuk’aal toneladas, oli’ u ya’abil le 192 toneladas bu’ut’ ichil le reactor tia’al u yáax beeta’al u meyaj ka’ ila’ak bix kun bin ti’o’. wáa kech chen wáa jayp’éel tonelada, wáa chen wáa jayp’éel kilo, tumeen olak láaj wéejek le súutuk ka’aj wáak’o’.

SARCÓFAGO: u moots u k’aaba’e’ u k’áat u ya’ale’ muknáal tu’ux ku ts’a’abal u wíinklal máax ma’ taak u tóoka’ali’, ku beeta’al yéetel jump’éel tuunich ku tukulta’al ku bin u xu’upsik u wíinklal. (…)

Wey Chernóbile’, u kúulpach ku yúuchul. Leti’ le wíinklal yaan ichil wáa le kimen jaantik le muknáala’.

200 m u súutpach jomchaja’anil u yóok’ol le nojoch tuunil naja’. Jump’éel nojoch jool tso’ok u beetik.

Yaan u tuukulil u beeta’al jump’éel nojoch muknáal yóok’ol le nojoch muknáala’. Ba’ale’ ku jóok’sa’al u taak’inile’ tu séebil ku sa’atsa’al tumeen jala’aco’ob ookolo’ob. Ku tso’okole’ je’ex u máan k’iine’ bey u jach talamtal u kaxta’al liquidadores wáa máaxo’ob u k’áat bin meyaj tu t’aan yóolaj te’ej kúuchilo’. Ba’axtúun. Chernóbile’ jump’éel loobil p’aatal wáa paachil. Wáa jump’éel noj sajbe’entsilil ku taal u k’iin. Anatoli Alexandrov, le aj its’at jo’olbeso’, tu ya’alaje’ le rector beya’, leti’ bin u jach no’oja’anil mix bikin beeta’ak. “Úuchak tak u béeytal kbeetik tu chúumuk Plaza Roja”, ku t’aan.

Ma’ chen lelo’, tu ya’alaj xane’, u yits’atil xaak’alo’ob bin beeta’abe’ tu ye’esaj jumpéel nojoch loobil bey je’ex le ts’o’ok u yúuchulo’, chen bin juntéen ichil 2,000.000 úuchak u béeytal u yúuchul. (Ichil 130 millonese’ jach tsaaj yaan u yantal juntúul máak náajaltik buulil ichil junp’isk’iinil. Ba’ale’ mina’an ka’ach buulil URSS. Ma’ béeychaj u yojéeltiki’) P’áato’on junsúutuk tu jo’ol u táask’áan le k’oja’ano’… bey je’ex tuláakal máax ts’o’ok u xu’upsik u kuxtale’, beey u bin u xu’upul xan leti’. Je’ex u piktunil máaxo’ob beeto’, táan u muk’yajtik u “xchukul ch’íijil”, jump’éel u chíikul jach suuk u yila’al le ken seten k’i’itpajak ya’ab le radiaciono’. (Jump’éel ba’al ts’o’ok u yáax ila’al bix u beetik k’aas ti’ máako’ob wáa ku xáantal yáanal radiaciones, le ka’aj pu’ul bomba yéetel Hiroshima yéetel Nagasaki). Lela’ ku kíinsik máako’ob yéetel jump’éel k’as chowak yayaj muk’yaj, ku xáantal wáa jayp’iisil k’iin wáa jayp’éel ja’ab, ba’ale’ juntakáalili’ bix u kiinsaj. (…) “Láaj chaknuul u baakelo’ob. Ku bin u láaj yáalal u wíinkalo’ob. Tuláakal u paach… je’el u béeytal u ma’achal u baakel u t’e’et’o’obe’. Kin jupik in k’ab in pixmaj yéetel jump’éel guante tia’al in ts’akik, le ken in jóok’se’… kin jóok’sik xan u xéexet’al u baakel ku bin u júutul. U baakel ku bin u júutul yéetel u tu’utal. Ba’ale’ k’aja’an u yiik’ ti’ bix u yanil. Úuchak chen ken jáan kíimik” (…)

Tu séeblakile’, peeksa’ab u piktunil aj páan jobnel lu’um taasa’abo’ob tak tu’ux ku meyajo’ob ichil tuláakal u méekt’aanlu’umil URRS, utia’alo’ob u páano’ob yáanal le reactor ts’o’ok u wáak’alo’, ya’abach nukuch joolo’ob tu ts’u’ lu’um. Ba’ax ku kaxta’ale’ u yoksa’al yáanal jump’éel u nu’ukulil u síiskuunsa’al le lu’um yéetel nitrógeno líquigo u tia’al u yila’al wáa ku béeytal u tu’upul u k’áak’il. Jach tajan k’a’ana’an u yila’al ma’ u po’otol le pak’o’ob tumeen le ba’ax ku k’a’abetkuunsik le reactor utia’al u meyaj le ken seten chokochajako’, u tia’al ma’ u k’uchul tak tu láak’ máabeno’ob chuup yéetel ja’. Tajan ka’ana’an u meyajta’al séeba’an, u séebil ku páajtal. Xchukulcukul meyaj ku beeta’al, ku ts’o’okole’ píitmáanja’an ooxolil, beeyxan le radiactividado’. Unaj lo’obal, juntúul máak chaknuul u ka’analil u wíinklal, mina’an u k’oojil u yiche’, chen junchaansúutuk unaj u páan; unaj u jóok’ol u biimbal tu kaajal tu séebalkil, ba’ale’ yáax najmal u jajalt’aantik ma’atáan u tsikbaltik ti’ mixmáak ba’ax ts’o’ok u yilik, u machmaj u ju’unil u tooj óolal ku meyajti’ tia’al u ye’esik máaxi’:

ruso ka’aj taalil, ku suut bey chernobilianoe’.

La sarkofago finitas. La lastaj likvidintoj subskribas sian verkon.

Ichil 600,000 yéetel jump’éel millón “liquidadores” meyajnajo’ob utia’al u mu’ukul Chernobil. Le je’ela’ ma’ líik’sa’ab u ts’íibili’ mix jach jaytúul, u jala’achilo’ob URSS, ONU, OMS yéetel OIEA ku ta’akiko’ob. Ma’ jaaj wáa yanchajo’obi’. Wáa ku éejenta’al yaano’obe’, yaan xan u chíimpolta’al chen túuxta’abo’ob kíimil. U t’aanil u túuxta’al aj jo’olkaano’ob kíimile’, je’ets’ tumeen nukuch jala’acho’ob. Mina’an máaskab nu’ukulo’ob utia’al u ja’abal u kúuchil loobil. Tuláakal máaskab wíinike’ k’aschajij. Beytúuno’ oksa’ab tu jeel, chen wíinik, wíiinik.

Mina’an mix u piix u k’abao’ob táan u moliko’ob u xiixel le ba’ax wáak’o’. Juntaats’ u jáapiko’ob u sa’amil le lu’um unaj u mukiko’obo’. Beyo’, ma’alob úuchik a xokik: ¡U mu’ukul lu’um!

Tuláakal u táan yich lu’um tu ts’íilo’ob u lu’umil taankaschaja’ano’. Yéetel xlo’opob, ch’akab, tractores, ku bin u balak’tiko’ob le lu’umo’. Bey je’ex u balak’to’obol su’uk ku bisa’al jaybil ti’ táankabe’ utia’al jats’utstale’. Beyo’. Ba’ale’ te’elo’ chen lu’um, pa’te’ yéetel ba’ax kuxa’an yaan ichil tak junnáab u piimil. Ku ts’o’okole’ ku na’aksa’al ichil u nukuch máabenil kisbuuts’e’ ku bisa’al láalbil ichil nukuch joolo’ob utia’al mukbil.

Ma’ oksaj óolbe’eni’, masima’. Ku kúukulch’akta’al che’ob chuchuch ela’an tumeen átomoe’, wáa yaan plásticoe’ ku to’obol yéetel, ku ts’o’okole’ ku mu’ukul xan. U jach taamil ku páajtal.

Ku p’o’oko’ob le najo’ob jats’k’áak’ta’an yéetel ja’ píitmáanja’an u taankasilo’. U mola’ayil jo’olkaano’obe’ ti’ ku p’áatalo’ob wenel yéetel u xmajan otocho’ob, yóok’ol le k’oja’an lu’umo’. Ku jóoyabtiko’ob lu’um utia’al u machikubáa taankas jujuykilil ku kiinsaj, utia’al u máan u mola’ayil jya’ax wíiniko’ob.

Ku máan 25 ja’abo’ob t’a’anako’ob meyaj tu kúuchil Apocalipsise’, le “liquidadores” láayli’ kuxa’ano’ob yéetel u kúuchkabalo’obo’, xúunxump’ájta’ano’ob, saatalo’ob ich lu’umo’ob mixbik’in ku ch’a’achi’ita’al, ti’ lu’umo’ob náach ti’ jump’éel kúuchil wa’ak tumeen átomo. Leti’ob tokbes yóok’ol kaab, ba’ale’ yóok’ol kaabe’ tu tu’ubso’ob. Máax le máako’ob ku cha’abal u kíimilo’ob jujump’iitilo’.

Máaxo’ob xan, le ichil u jma’asubtalilo’ob, tu beeto’ob tuláakal utia’al u tu’ubsa’alo’ob, xuulul láayli’ u ya’alik ma’ jaajo’. Le máaxo’ob, le k’iin tu k’a’abetkuunso’obe’, tu jets’o’ob xan u t’aanil u xu’ulsik ti’ “aj xu’ulsajo’ob” yéetel tuláakal u ch’i’ibalo’obo’.

Ba’ale’ mina’an ba’al utia’al u kaalantikuba’ob.

Ku mukiko’ob kaajo’ob yéetel koljoses túutulis, u piktunil u piktunilo’ob. Yéetel tanque suta’an bulldozerile’, ku páana’al nukuch jool tu táan le najo’, ku ts’o’okole’ ku túulch’inta’al ichil, pa’te’ yéetel u nu’ukulil yéetel u k’ajlayil.

Tu láaj jóokso’ob u kajnáalil kaajo’ob yéetel wakaxo’ob.

130,000 máako’ob jóok’sa’ab tu kaajal. A’ala’abti’ob ka u láaj kiinso’ob ba’alche’ob, yéetel ka’ xi’ik u ch’úukts’ont máaxo’ob ku ts’áakuba’ob púuts’ul.

Tu beeto’ob jump’éel nuxi’ pak’il muknáal yóok’ol le

reactor xiixchaja’ano’. Ba’ale’ mina’an ba’al utia’al u kaalantikuba’ob. Mix u wíinklal. Mix u tuukulo’ob. Yaane’ ku yawtiko’ob ba’alo’ob ma’ jaaji’, yaane’ ku yok’ol tumeen u yojel mixba’al u beelal bajun ba’al ku beetik. U láak’e’ ku bin u t’aan likil u k’a’aytik táan u kiinsa’al wíinik.

Chen futbol yéetel vodka beetik ma’ u chokotal u poolo’ob.

Tu ts’éel reactor No. 4 le ka’aj wáak’o’, chich u bin u líik’sa’al reactor No. 5 ka’achi’. Mina’anten u t’aanil, mixtáan u taal tin tuukul bix úuchak in tsolik beyka’aj nojochil. Min leti’ u jach nojochil, u jach mu’uk’a’anil yóok’ol kaab, min leti’ u jach no’oja’anil, ma’ xaan xan wáa leti’ u seten ki’ichkelemili’m u jach mu’uk’a’anil. U jach jachil ti’ tuláakal.

U yajil u tia’ale’, leti’ xan yaan jach naats’ tu puksi’ik’al tu’ux wáak’o’.

Tu yóok’ol leti’ bin báanal tuláakal u muuk’ le radionucleidoso’. Bejla’e’ p’áat chen u jach nojoch le xtokoynajo’ob beeta’an yóok’ol kaabo’.

Leti’ xan jach tajan yaan u taankasil.

Ti’ yaano’ob túuni’, tu chi’ jump’éel u nuxi’ máabenil ja’ tajan chak u taankasil, u jtúubbuuts’il reactor 5 mixbik’in u tóochkubáa ka’an. Ja’e’ ku léembale’ ku beetik u xóob le dosímetroso’. U tamaychi’ ja’il aj pulya’ajo’ob: ma’ uk’be’eni’, ma’ tu béeytal u máayta’al, wet’a’an utia’al ichiintbil. U ja’il kíimil.

Entrée du kolkoze Kuybycheva - Belarus

Te’e tu súutpach kaajil tu’’ux jóok’sa’ab u kajnáalilo’ob yéetel tu’ux wet’a’an u yantal máak, naats’ ti’ Slavgorod, tu kaajil Bielorrusiae’, tin k’aj óoltaj juntúul máak kaja’an tu juunal tu yotoch yaan tu chúumuk le k’áaxo’. Juntúul ti’ le máako’ob ma’ tu yóotaj jóok’olo’o. Ti’ yaani’, kajakbal ichil jump’éel nojoch táankab chuup yéetel k’aak’as xíiw, chen k’áax, u yokmalo’ob u máaskabsuumil u muuk’ sáasil mixba’al u beelal yéetel koljoses xúunxump’ájta’an.

Kulukbal tu yóokbal u táankabil u yotoch ka’ tu yilaj u bin knáats’al. Mix u péek. U yicho’ob sakch’óoje’ táan u léembal. Jach tu jaajil táan u léembal. Bey sak sáasilo’ob t’aba’an ich k’iine’. Mixmáak ku taal tak wey utia’al u yile’. Yaan k’iine’ aj jo’olkaabo’ob, yéetel jtáanxel kajnáalilo’ob ku k’áatko’ob bix yanil u tooj óolal, ku xchukul xak’altiko’obe’, ku ka’ bino’ob. Ts’o’ok wáa jayp’éel p’isk’iinil ma’ u yil mixmáaki’. Ma’atech u taal mixmáak weye’, saajko’ob. U ts’ook u yajile’, mina’an máax yéetel u tsikbal. Jach talam u wenel. Leti’ beetik ich áak’abe’ ku yu’ubik u toojol jk’áaxil peek’o’ob yéetel ku t’aan yéetel eek’o’ob. Ka’ane’ jach jelpaj le k’iin ka’aj úuch le noj loobilo’, ya’abach túumben eek’o’ob ku yila’al. “Bey je’ex ti’ xtokoy lu’ume’” Tamacase’ bejla’e’ jach ki’ichkelem, jach chocho’kil.

Ma’ suunak u pe’echak’t kaaji’, tumeen te’elo’ ku léelebpakta’al bey tu’e’. “Ku ya’aliko’obe’ ti’ in taal tu kaajal k’aasil ba’ale’’’ Tu táankabil ku pak’ik ba’al u jaantej, wáa iik’ yéetel wáa ba’ax ku x-okol ts’onik. U ja’il ch’e’ene’ láayli’ sake’. Ka’ana’an u yu’ubikubáa. Sáansamal asab ka’ana’anil.

U yojel ma’atan u xáantal ken kíimik.

KOLJÓS KUYBYCHEVA U K’AJLAYIL KAAJO’OB MUKA’AN

“Bix suukchaj u meyajtiko’ob: jump’éel bulldozer (jump’éel tanque suta’an bulldozer) ku páanik jump’éel nojoch jool tu táan le najo’ku ts’o’okole’ ku túulch’intiko’ob ichil. Bey úuchik u mu’ukul ya’abach kaajo’obo’. Ku yu’uba’al tak u bin u juum u pa’apajal u nu’ukulil janal, néeno’ob yéetel tuláakal u nu’ukulil naj likil u bin u mu’uxul… tajan séeba’an u bino’ob yéetel, ba’ale’ bey ba’a ma’ jaaje’, bey ma’ jaaj wáa táan u yúuchule’…”

Jump’éel bix úuchik u tsikbata’al ch’a’achi’ita’ab tumeen Igor Kostin ti’ Tchernobyl. Confessions d’un reporter (Edition Les Arènes).

Ko’one’ex p’atik u puksi’ik’al le ko’oko’bejila’, ko’one’ex suut tu kaajil Chernóbil, ka’ xi’iko’on janal tu chi’ k’áak’náab. T-taasaj k-o’och “jump’éel chan xaak” je’ex u ya’alik Léo Ferré. Je’el bixake’, mixmáak jach wiijchajak.

Tu béeyili’ xaanil u bin kisbuuts’o’obe’, ku aaltal u ch’a’ak u yiik’ máak. Jump’éel máanab oochel ku taal u yokol ichil le wíimbalo’. Ba’al ma’ ilbe’ene’ ku chíikpajal, ku cha’ak u ch’a’abal u yoochel. Ku báaxal yéetel sáasil, yéetel néeno’ob.

Jump’éel janal atómico.

Jets’eknakil ichil jets’knakil. Chen le dosímetros ku juum le ken na’ats’ako’ob ti’ le ja’o’. Ma’ a kaxtik u cheemilja’ aj chuk kayo’ob. Ts’o’ok u p’áatal mina’an. Mix cheemilja’ob. Mix aj chuk kayo’ob. Ma’ kaxtik u kúuchil janal ku yúumbal yóok’ol ja’ tia’al a síiktabáa jump’éel tsajbil kay wáa jsijnal kuuxumo’ob. Ma’ a kaxtik jets’ óolal, lela’ jump’éel u chi’ k’áak’náab wet’a’an tumeen yaaltáambal mina’an tu k’iin.

Weye’, u ts’ook’ ba’atelil, káaj 27 ti’ abril tu ja’abil 1986e’, ma’aj ts’o’ok tu winalil diciembre tu ja’abil 1988i’. U piktunil nukuch cheemil ja’ ku púutiko’ob chen mina’an u xuul u súuslu’umil k’áak’náab, máaskab, kisbuuts’, tanques, wíiniko’ob yéetel vodka k’a’alo’ob t-táan. Mina’an xu’ulul ti’ u juumo’ob, mulk’iin. Te’ej iik’o’ ku chíikpajal u ye’eb diesel. Ch’íich’o’obe’ ku bino’ob. Le k’aaso’ ti’ yaan tuláakal tu’uxe’, ku ts’o’okole’ ma’ chika’ani’.

Chúululo’obe’ ts’o’ok u pets’iko’ob u chi’ k’áak’náab.

U kaajil Chernóbil. Ucrania. 12 mil máako’ob kaja’ani’.

Jump’éel lu’umkab kaaj tu’ux yaan u piktunil mejen dachas oli’ piixil tumeen k’áax, tu chi’ Dniepr. Jump’éel noj méek’táankaaj tu’ux yaan nukuch k’áax, t’ut’ubkil ich káax, manzanas, kuuxum yéetel arándanos. Mina’an u xuul ba’alche’ utia’al tsombil yéetel chukbil. U nukuch jala’achilo’ob URRSe’ jach uts tu t’aan u taalo’ob ka’ach je’elel weye’. Ba’ale’ lelo’ ka’ach úuchij. Tumeen yaanal yóok’ol kaab ka’achij.

Ku máan wáa jayp’éel k’iin wáak’ak le ba’ax beet u tóoch’ u áak’abil 26 ti’ abril ti’ u ja’abil 1986e’, yéetel tu julaj yéetel jump’éel ch’oojil sáasil mina’ane’, weye’ xu’ulsa’ab u xookil u máan k’iino’ob. Najmal u xúump’ájta’al le kaaja’.

Tia’al tak mixbik’in. Ku xúump’ájta’a tuláakal. Ku tsi’itsika’al wíimbalo’ob, k’ajlayil yéetel waya’asilo’ob. Ka’a tun bin le kaajo’.

“K-kuxtale’ chen ja’alil ma’ayalma’ay atómicoe’. To’on xane’ láayli’ cheno’on u ta’amíisile’” Bejla’e’, Chernóbile’ ts’o’ok u p’áatal chen wáa jayp’éel táankab jáanpik’e’en, tu’ux na’besa’an u aj kanan patanil yéetel u nu’ukulil u meyaj máaxo’ob ku p’a’atal kanaantik yéetel beetik u meyaj ma’alob el NPP. Yaan u a’almajt’aanil mixmáak unaj u kajtal te’ej kaajo’, ba’ale’ wáa jaytúul nukuch máako’ob ma’ tu yóotajo’ob jóok’ol, wáa sunaajo’obe’, u ta’akmajuba’ob ichil u k’áaxilo’ob. “Chen kantúul wáa jo’otúul”, ku ya’ala’alto’on. U balabt’aanil yéetel u tsikbalilo’ob u noj méek’táanlu’umil xwáayo’ob.

Tak ka’atúul táankelem íichantsilo’ob luuk’lo’ob te’ej noj kaajo’, wáa jayp’éel winalo’ob taalako’ob kajtal weye’, min ts’o’ok xan u síijil juntúul u chan xi’ipalilo’ob tu chan najilo’ob. Min leti’ u yáax paal síijil ti’ jump’éel kaaj tu’ux wet’a’an u kajtal máak.

Ma’ oksaj óolbeni’. Noj sajbe’entsil. Ta’akbe’en.

Le k’áaxo’ tajan chu’uya’an. Jujump’íitil béeychajik u bin kbin. Piotr tu taasaj jump’éel u áanalte’il Tolstoi.

Ku tsikbatiken u túuxtaj ts’íibil ju’un Tolstoi ti’ Gandhi.

“Najmal ka’ach u yu’uba’al u t’aano’ob, ma’ u tojolch’inta’alo’obi’”, ku ya’alikten.

U jwáayilo’ob átomoe’ ts’o’ok tak u kachiko’ob sáasil. Jach jaaj u yich máak, bey je’ex u kaale’, ku tijil yéetel ku sakk’uche’ental. Kex yaan wáa ba’ax ku léembal ichilo’ob. Úuchk u ya’ala’ale’ u yich máake’ ku yu’ubik u naak’ wáa ba’ax, ma’ chen ku paakati’, yaan ba’ax tu meyaj. Ba’ale’ u nu’ukulil táabsaje’ u táabsamaj tuláakal. Éek’kume’en boonilo’, ya’axalch’ooj yéetel ch’ooje’, ku sutulsuut tin tuukul. Kin wilik wáa tuláakal u nu’ukul in meyaj ku meyaj ma’alob. Ku cha’antik Piotr in beetik.

Ku che’eje’ ku ya’alikten:

“Táan wáa a wilik, tin wa’alajtech, tak sáasil ts’o’ok u kachiko’ob.”

… oli’ tuláakal tu’uxe’ wáawáay tuláakal k’áax. Wáa jayp’éele’ nuuktak y ya’abile’ mejentak.

Yaane’ booxtak, chak, ch’ooj, sak. Tuláakal ts’its’ibklil, léembanak. Jumpuli’ ma’ k’aja’anten in wilik ba’al bey tuláakal in kuxtalo. Ku máan wáa jayp’éel k’iine’ t ojéeltaj leti’ bin le átomo, chen bin tu ya’alajto’on uts ka’a béeychaj k ilik tumeen suukile’ ma’ chika’ani’.

“K’ucho’on tak tu kúuchil jo’olkaano’ob, ba’ale’ leti’obe’ jach táan u káajal u chíinil k’iin k’uchiko’ob.

U k’aasile’ tumeen káax cháak tuláakal le ja’atskabo’ leti’ beetike’ le ka’aj k’ucho’obe’ ts’oka’an u sa’atal tuláakal le wáawayilo’. Le jo’olkaano’obo’ tu taaso’ob jump’éel u un’ukulil u p’i’isil taankasil mix juntéen ila’ak weyej’. Jump’éel ba’al ma’atan u xu’ulul u juum. Bey sajake’, beytúuno’ a’ala’abto’one’ k’a’ana’an kjóok’ol tu séeblakil, ma’atan bin u béeytal kkajtal weye’, ma’atan bin u béeytal u kultal máak mixbik’in te’elo’. Mixmáak oksaj óoltej, leti’ beetik p’áato’oni’. Tu láak’ k’iine’ le jo’olkaano’obo’, suunajo’ob. Tu jóok’so’ob tuláakal máak. ¡tuláakal máak k’áatik ba’ax ku tak’pachtiko’ob! Tumeen weye’ mixba’al k’expajak. Tuláakal jets’eknak. Jaaj ka wu’uyik u jáambal u book máaskab ta chi’, a kaale’ ku saak’tal, ku tijil u ni’ máak, u yich máake’ ku ja’aylaankil, paalale’ ku xejo’ob… ba’ale’ wáa ma’ tu yóok’lal lelo’, mixba’al jelpajak (…)

Ku máan wáa jayp’éel k’iine’, káaj u mu’ulul le kaajo’obo’ ¡Tak lu’um ku mu’ukul! Bix chen a tukultik kun okol ba’al bey t-tuukulo’. ¡U mu’ukul kaajo’ob! ¡U mu’ukul lu’um! (…)

Tene’ tin wa’alajti’on yaan in p’áatal tin wotoch. Wáa u k’áato’obe’ ka’ u mukeno’ob pa’te’ yéetel, ba’ale’ tene’ ma’atáan in p’atik. Tu p’ateno’ob túuni’.

Ku ya’aliko’obe’ jach bin loobilta’an in najil. Yaan bin u sajbe’entsilil u nikchajal. Ba’ale’ tene’ kex beyo’ kin bini’. Le kuuxumo’ob ku líik’ilo’ seten ya’ab yéetel ki’. Seten xáanchaj kin páa’tik u suut u kajnáalilo’ob. Ku ya’ala’ale’ mixmáak ku bin tia’al ma’ u suut mixbik’in beytúuno’ bíjijin k’uchuk tu k’iin u suuto’ob. Ba’ale’ mixmáak suunjij.

Bejla’e’ in wojel mixmáak bíin suunak” le u taankasil le radio-nucleicos jayakbal yóok’ol lu’umo’ ku k’aaba’ta’al bey “taankas bey je’ex u wéewelilil chakbolaye’”. Le t’úunt’umbooxil bey je’ex u wéewelil chakbolayo’, leti’ le jach chak taankaschaja’ano’. U yaala’o’ úuchak u béeytal a ya’ala’al mixba’al ucha’an ti’.

U láak’ ba’ax jach chíikbesik le taankaso’ jump’éel u kúuchil tu’ux ku pa’ak’al trigo táant u máan k’a’amkach cháake’. Tumeen u yi’ije’ ku p’áatal táak’al te’ej lu’um chen bini’it tu’uxo’, chen bey ts’úukentsúuke’.

K’áaxe’ súut ts’íits’ik ba’alche’il, táan u jaantik kaajo’ob. Najo’ob palitsilta’an tumeen

k’áaxe’, táan u jáapa’alo’on tumeen. Chen wáa jayp’éel oochelo’ob súutmansúutukil ku tíita’al tu nak’ pak’, beyo’ob ba’ats’ ku púutsule’.

Weye’ bejla’e’ ma’ u book k’áax yaanti’. Enebros, u che’il manzanos, u lool che’ob wáa le p’aatalo’ob táankabe’, ts’o’ok u p’áatal ma’atan u ki’ibokaankilo’ob…

Le ken jáayak loobil yóok’ole’, wíinike’ u p’éek u tukultik yéetel u éejentik jaaj tu k’abil u taal le loobil beya’. Ma’ uts tu t’aan u je’elel u yili’; mix u p’atik u beetik, kex tumeen tuláakal e’esik juntaats’ u bin u xu’ul ti’ u ch’i’ibali’. U saawin siits’ile’ ma’atan u cha’ak u yilik wáa ku yúuchul u láak’ jump’éel noj loobil je’ex lela’, míin úuchak ma’ u jechik u kíimil. Mixmáak uts tu t’aan u je’elel u tukult le ba’alo’ob beya’.

Binen tu paach u juul k’iin juntats’ak u bisken tak ichil jump’éel chan naj. Chen wáa jayp’éel ju’uno’on jayakbal tu lu’umil. Wáa jayp’éel túuxtbil ts’íibilju’un jóok’ ichil ju’unil xmáaben tsi’itsi’ik, ts’uukul. U túuxtbil ju’unilo’ob le k’iino’ob ma’ayli’ súutuk chen u yaalab átomos le yaabilajo’. Bix wal úuchak in tsikbatik tuláakal le baalo’ob beya’. Kin k’áatiktimbáa wáa úuchak u béeytal in tsikbaltik y k’ajlayil jump’éel nojoch loobil ti’ máako’ob min chen táan u p’áa’tiko’ob u súutukil u loobilta’alo’ob tumeen xan.

Chernóbile’ tu je’aj u máaka’anil jump’éel muk’yaj ma’ muk’yajbe’eni’, jump’éel muk’yaj ma’ nikbe’eni’.

Ma’ak wáa jaytúul jka’anil paalal suutlo’ob ba’alche’ k’aak’asba’alil.

Ba’ale’ u jaajile’ ma’ letii’ le átomo jaan u tiits le naja’. Ma’ juntúul kitam óoxp’éel u pooli’. Ma’ nukuch wa’apach’ síiniko’obi’. Mix ch’apa’ati’. Ma’ak wáa jaytúul jka’anil paalal suutlo’ob ba’alche’ k’aak’asba’alil.

“Leti’ le máaxo’ob ta’aka’an konik le ba’alo’ob radiactivo” –ku ya’alikten Piotr. “ku yokliko’ob tuláakal ba’ax ku páajtale’ ku koniko’ob wey súutpachile’ wáa ti’ máako’ob ku taalo’ob táanxel náanach kaajil. Jach u tsolmajuba’ob ma’alob tia’al u koonolo’ob tuláakal tu’ux, weye’ tuláakal máak u yojel. Ku juk’siko’ob u ti’its jump’éel naje’, leti’ beetik tajan séeba’an u bin u júutul u yaala’. Mixba’al ku tojoltik u jutiko’ob, chen ku júupulo’ob u mol u xéexet’al. Ma’ u tu’ubultech ts’o’ok k-k’uchul ti’ jump’éel kúuchil tu’ux ma’atan u béeytal a p’áatal ka’ xáanakech, yéetel tu’ux ma’atan u beeytal a beetik juum”.

Le bajun u najilo’obe’ leti’ xan beyka’aj u muk’yajil. Bajun ts’o’ok u yokolta’ali’. Bajun kuxtal pe’echak’tabo’ob tu séeblakil.

Anna yéetel u yíichame’ wey kaja’ano’ob ka’ach tu tséel u bejil Lenin, wey Chernóbile’ ka’aj wáak’ le reactoro’.

K’aja’anti’ tuláakal, ku ya’alikten. U ch’óoj sáasilil ich áak’ab. Yéetel tia’al u taal u píik’ile’, le léembal wáawayil tu p’ataj te’ej lu’um yéetel che’obo’. Ichil u jak’ óolale’ p’áato’ob ich ch’ench’enkilil. Ikil u pe’ets’el u tseemo’ob. Ku ts’o’okole’ saajkil. Ku ts’o’okole’ máan chen beyo’… u káajlal jump’éel yayaj kuxtalil. K’aja’anti’ tuláakal, ku ka’a a’alaikten. Le kiin ka’aj k’expaj yóok’ol kaabe’.

“Karina, kyáax paale’ síij tu ja’abil 1988, ka’ap’éel ja’ab úuchuk le noj loobila’. Mixba’al yaanti’, tu ya’alajto’ob aj ts’akyajo’ob. Kexi’ina’o’. Ichil wáa jayp’éel winale’ jaaj beyo’. U noj yajile’, ku máan chen wáa jayp’éel winale’ tu séeblakil káaj u talamtan ti’. Yáax k’oja’anchaj Anatoli.

Ka’a ya’al u suut te’e tu’ux meyajnaj bey aj bo’olilo’, koja’anili’e’. chen 28 ja’ab yaanti’, ba’ale’ je’el u ya’ala’al yaan 40 ti’e’. yanchaj u kúulxot’ta’al jump’éel u yook, tumeen ts’o’ok u p’áatal istikyaj u máan yéetel tuka’ap’éelal, chen tukultej… ma’ xáanchaj ka’ kiimi’. Uts lúubikto’on u kíimbal. Ba’ale’ min tajan uts lúubik ti’ leti’. Wáa le teena’, ts’o’ok u xo’otol in tiroides óoxtéen beeyxan tu ma’aj in kaal. Ma’ nojba’al lo’obali’. Ku cha’ak in táanaltik in paalil” (…) .

Annae’ ku k’a’ajsik bix u máan u tatakchaak’ bini’it tu’ux yiknal u jk’asa’an wíinikilo’ob u najil u meyaj jala’ach ucrania, ka’alikil u ba’ate’tik ka’ ts’a’akak wáa ka’ ts’a’abak tsáak ti’. Bix u máan u takchalaankil ichi noj kaaj, jach yaanal u kuxtalil ti’ u kuxtal ti’ chan kaaj. Ti’ u kpuuchkabal láaj k’i’itpaj le ka’aj jóok’sa’abo’ob tu kaajalo’obe’. Ti’ bix u poch’t’anta’al tumeen u láak’ máako’ob yéetel bix u pakta’alo’ob bey tu’tak u booko’obe’.

“Karinae’, ma’ayli’ u tsáak waxakja’abo’ob ti’e’, k’oja’anchaj le yáaxk’in máakika’. Káaj u jaantikubáa u k’i’ik’el. Wakja’abo’ob táan u mamankíimil. Ti’ beetaj tuláakal ba’ax yaan tin k’ab tia’al in tokbesik. Ba’ale’ ma’ ki’ jóok’ok ti’ jump’éel k’oja’anile’ ku ka’ lúubul ti’ k’oja’anil, tak ba’al bey in wóol ts’oka’an u ts’akchajale’, ku ka’ k’oja’ankuunsik” (…)

Annae’ ma’atan u na’atik bix láayli’ kuxa’ane’. ¿Bix u beetik u wíinklal yéetel u tuukul tia’al ma’ u kiinsa’al tumeen bajun ba’alo’ob beyo’. “Karina tsáaten in muuk’…” Ka’alikil u xíimbaltik u najilo’ob ts’akyaj yéetel tu’ux ku kaalanta’al k’oja’ano’obe’, tu k’aj óoltaj u piktunil paalal k’oja’an, u ya’abile’ jma’ yuumo’ob wáa chen xump’áta’ano’ob, macha’ano’ob tumeen k’oja’anil ma’ kaj óola’ani’, k’oja’anil ma’ tu béeytal u oksaj óolta’al, tajan k’aastak… beytúuno’, jujump’íitile’, káaj u táanaltiko’ob. Ku ya’aliktene’ u seten yaabilmajo’ob bey je’ex u yaabilmajil ka’ach Karinae’. Jach tu jaajil, jach tajan k’a’abeto’on ti’ leti’ob.

Photo: Magdalena Caris - Novinki -

U najil u ts’a’akal paalal k’oja’antak

“le ka’aj síije’, ma’ chanpaali’, jump’éel nup’ul páawo’ ma’ je’ek’ab mixtu’uxi’. Chen u yicho’ob p’iililtak (…) mina’an u chichi,mix u jool u yiit culete, chen jump’éel u iis (...) tin wu’uyaj ba’ax ku paklan tsikbatik le ja ts’akyajo’ob tu baatsilo’obo’, “wáa ku ye’esa’al le ba’al ti’ TV, mix juntúul ko’olel ken u ka’a óot aalankil” (…) Tpataj u chan bak’el u yiit, walkila’ táan kbeetik u chan peel (…) láalaj súutuk kyóoyot’ka’atik u soorot’ tia’al kbeetik u wiix, utia’al ka’ suukak u máan ja’ te’ej mejen joolo’ob tbeetaj tu’ux unaj u yantal u beel u wiixo’ (…) le jaaj juntúul chan paal kuxa’an tak bejla’ ti’ noj k’oja’anilo’ob beya’” * LJe’el u béeytal u xo’okol tuláakal ba’ax ku ya’alik ti’ La supplication de Svetlana Alexievitch

Bejla’e’, tuláakal muknalo’ob yaan wey súutpachlu’umile’, táan u tuulo’ob yéetel u mejen sak máabenilo’ob muknal.

Óoxlúub u náachil ti’ Minske’, Novinki’, es una Corte de los Milagros, jump’éel túumben kaaj pata’an tumeen progreso tecnológico. Jump’éel un najil u ts’a’akal u tuukul paalal yaan kamp’éel tak uklajun u ja’abilo’ob, u ya’albile’ xúump’ajta’abo’ob tumeen u yuumo’ob le ka’a tu yilaj bix jela’anilo’ob ka’aj siijo’obe’. Jump’éel ba’al jach talam u oksaj óolta’al, masima’.

Chan máanja’an 200 yaani’. Píitmáanja’an ti’ le beyka’aj unaje’, ku ts’o’okole’ mina’an gas, mix ja’ ichil tuláakal. Alkuchilo’ob yéetel u taankasil k’oja’anil wáa ma’ k’aj-óola’an u kooyil u tumeen ts’aakankili’, leti’ beetik ma’ kaxta’an u ts’aaki’.

Chen bey jáajumjáayilo’ob wáa chen bey u máan u jíiltikuba’ob lu’umo’. K’oja’ano’ob wáa. Táan wáa u k’a’abetkuunsa’alo’ob utia’al u yila’al wáa ku meyaj ma’alob wáa ba’ax ts’aakil. Mixmáak ti’ yóok’ol kaab ku béeytal u máansik tu tuukul bix u yanil a mejen paalalil Novinki. Mixmáak yóok’ol kaab pooch u k’aj-óolto’ob, mix u yojéelt máaxo’obi’, min tu yóoklal xan le ba’ax ma’ chúukpaj yóol u yuumo’obo’ u muk’yajto’o ka tu beetaj u xúump’ajta’alo’ob. Mixmáak u k’aat u pakto’ob, u yilo’ob.

Ba’ale’…

Annae’ ku tsikbaltikten yáan juntéen ka’aj k’uch Novinski. “Tin wilaj juntúul chan paal, jach chichan, bey juntúul chan paal láayli’ u chu’uche’, bey yaan

Photo: Paul Fusco / Magnum Photos - Novinki -

Tu bak’paach Minsk, tu kaajil Bielorrusiae’, le táaxkabilo’ tajan nojoch, bey mina’an u xuule’.

K’áaxo’ob tu’ux ku chen manchajal u paakat máak, k’áaxo’ob mina’an u xuul, áak’alo’ob bey nukuch néen chúuyenchúuy te’ej lu’um, utia’al u xmukulnéentikubáa ka’ano’.

Mix u pakta’al. Mix u yila’al. Ba’ale’… kex wak winal tak óoxp’éel ja’ab ti’e’. U poole’ tajan boox yéetel to’och, u yicho’obe’ nukuch p’íichump’íich bey jaayach lake’. Bey chen jump’éel wíimbale’, jump’éel oochel ts’o’okili’ in yáax ilik ma’ in wojel tu’uxe, jump’éel oochel beet u p’áatal ichil jump’éel mantats’ noj saajkilil le k’iin ka’aj síije’.

Chen ku jéets’el u yóol le ken a méek’ej. Ku juktal túun ichil a méek’e’, ku ts’ok chichankuunsikubáe’, ku jéetsel yóol…”

Annae’ ku tsikbatikten u xmukulpaakat, bix ma’atech u na’atal u muk’yaj paalal, bix buullilo’ob ichil u taant amch’e’ebil ok’om óolal, bix a báatsk’a’axal le mejen paalalo’ob utia’al u beeta’al u jéets’elo’obo’, bix u ki’iki’ che’ejo’ob jach taamtak bey je’ex u puksi’ik’al wíinike’, yayaj ok’olilo’ob,

yéetel wáa ba’axk’iine’, bix u wáak’al u che’ejo’ob, yaank’iine’ chen tu yóok’ol wáa ba’ax chan báaxalil wáa tumeen ku chan ki’imak óolta’alo’ob.

Annae’ ku tsikbatikten u ka’ana’antsilil le x-áantaj ts’akyajo’ob ma’atech u je’elelo’obo’, le máaxo’ob ku p’a’atalo’ob kanan k’oja’ano’, bix u k’ubik u yóol aj ts’akyajo’ob, yéetel bix mina’anil tuláakal ba’ax k’a’abet tia’al u beetik ma’alob u meyajo’ob.

Ku tsikbaltikten u chowak winalilo’ob ke’elil, tu’ux ku muk’yajta’al seten yayaj ke’elil. A waalten wáa chen lu’um yaan máak.

Ka’an buts’uknak, ka’amkach iik yéetel piimpim ye’eb bulik Novinki bey ichil jump’éel tsatsajkil ch’eneknakil, chen u we’ek’el tumeen awato’ob, yéetel yaan k’iine’, u yok’oltoojol k’áaxil peek’o’ob.

Pripyat town - Ukraine - 50 000 kajnáalo’ob.

U kuxtal yéetel u kíimbal u noj kaajil Pripyat, jump’éel u pat nojkaaj URRS, u noj e’esaj meyaj bey leti’ u yach mu’uk’a’anil yéetel u jach ma’alobile’, jump’éel kaaj utia’al tu paachil k’iin, kaaj utia’al náay, u kaajil noj loobil, o noj kaajil nuclear (1974 tak 1986) 56,000 máako’ob kajkuuntmil bin ka’ach tu ja’abil 1986, ichil jach tajan ma’alob kuxtalil, yaanti’ob u jach ma’alobil u nu’ukulil meyaj, ku tso’okole’ leti’ob xan jach ma’alob u náajalo’ob ichi tuláakal u méek’táalu’umil URRS. Tu áak’abil 26 ti’ abril tu ja’abil 1986 1h 23 munitose’, jump’éel k’a’ambkach kíilbal tíit le noj kaaja’ ka’ tu láaj ajasaj u kajnáalilo’ob. Jump’éel ya’axalch’ooj buuts’ léembanak bin u jáayal ich áak’ab yéetel jump’éel noj leem bin u sa’atal tak tu ts’u’ u taamil ka’an. Reactor No. 4 yaan yóok’ol táankuch lúubile’, chen tu p’ataj jump’éel nojoch jool tóoch’ te’ej lu’umo’.

Léek u yawat u nu’ukulilo’ob u ts’a’abal ojéeltbil yaan ba’ax ku yelel, kex le nojoch loobil ts’o’ok u kaajale’ ku píitmáansik u muuk’ chen u yelel wáa ba’ax.

Jaytúul wal máako’ob tu máansaj tu tuukul chen ichil 36 horase’, yanchaj u xchukul jóok’olo’ob tia’al mixbik’in u suuto’ob. Jaytúul máak u yojelili’ u kuxtalo’ob yéetel u kuxtal tuláakal yóok’ol kaabe’, bin súutuk ti’ jump’éel k’i’ik’ náay bey jump’éel k’aak’as ko’oko’ wayak’e’, bíin wáa súutuk áak’abil le sáasilo’.

Tuláakal u ja’atskabil 27 ti’ abrile’

Yanilen wey yóok’ol u najilo’ob Pripyat, wáa tu ch’eenebilo’obe’ u kajnáalilo’obe’ ku yiliko’ob le noj k’áak’ ku tóoch’o’.

Mixmáak oksaj óoltik bajun u k’áak’il. Le ba’ax juumnajo’ chen utia’al u ts’a’abal ojéeltbil yaan wáa ba’ax ku yelel. Bey je’ex wáa mina’an jach tajan nojoch loobil ku taal yóok’ol máake’.

Ichil u ye’ebil u taal u sáastale’, ja’atskabjaeke’, ya’abach mejen paalal tu nat’aj u t’íinchak’balak’e’ ka’aj bin u náats’alo’ob tia’al u yiliko’ob ma’alob le ba’ax ku tóoch’o’. chen jump’íit béeychaj u náats’alo’ob, ku tso’okole’ ka’aj bino’ob tu najil xook. Le mejantako’obo’ p’áato’ob báaxal ichil súususlu’um.

Tu chi’ áalkabja’e’, bey je’ex láalaj ja’atskabile’, aj chuk kayo’obe’ ts’o’okili’ u kajik u meyajo’obe’. Le ka’aj suunajo’ob tu najil tak bey chúumuk k’iine’, jaaj chuuptak u xaako’ob, ba’ale’ le kayo’obo’ booxtak. Tóoka’anoob tumeen atomo. U muuk’ le radioactividado’, píitmáanja’an 200,000 u téenel ti’ le beyka’aj unaje’. Ba’ale’ mixmáak a’alti’ob. Tuláakal u ja’atskabil 27 ti’ abrile’, u mola’ayil aj jo’olkaano’obe’ tu méelk’táanto’ob le noj kaaja’. U yaktáantmajo’ob jma’axo’ob bey ti’ jump’éel tutuscha’anile’, u k’oojmajuba’ob, u ch’a’amajo’ob ba’alo’ob jach jela’antak utia’al u p’iiso’ob, ka’aj k’ucho’ob u u méek’táanto’ob le kaajo’. Tanques de guerra tu tsoluba’ob tu xa’ay bejo’ob tu báak’pach le kúuchilo’ yéetel su súutpach u najil tsakyaj…

Tu séeblakil ka’aj méekt’aanta’ab kaaj tumeen noj chi’ichnakil, le ba’al ku yúuchula’ noj sajbe’entsilil.

Je’elo’, las 2 tselebk’iin ka’aj ts’a’ab u a’almajt’aanil u k’a’abetil u xchukul jóok’ol tuláakal maak ti’ le noj kaaja’, ti’ xan tu yojéeltaj tuláakal máax ma’ chen chan wáa ba’ax ku yeleli’, le ba’ala’ jump’éel jach tajan nojoch loobil.

Le mejantako’obo’ p’áato’ob báaxal ichil súususlu’um.

Ka ya’al u máan jump’éel k’iin yéetel u áak’abil, mixmáak ku k’iina’nkil tu kaajil Pripyat, tia’al tak mixbik’in.

“Ma’ k’a’abet a wawati’. Chen t’aanen je’ex suukile’. Je’ex ka wiliko’, tak le uum tu k’askuunso’obo’!”,

Piotre’ ma’ u k’áat ka’ach u láak’inten tak yóok’ol u jach ka’anaalil le najo’ob te’ej noj kaajio’: “tajan piim u taankasil le iik’o’, ku ts’o’okole’ mina’an u un’ukulil utia’al na’aksiko’on” ku báaxal t’aan. Ku ya’alikten ma’ bin unaj u p’atken tin juunali’, wáa bin ku yúuchulten wáa ba’axe’ ku tse’elel bin tu meyaj. Kin kaxtik bix in beetik u luk’sik u chiichnakil ka’ u cha’a in bin. P’is úuchik in seten u’uyik u tsolik in xikin ti’ bix unaj in kaalantikimbáa yéetel p’is úuchik in jach káantikti’ ma’atan in wa’alik ti’ mixmáake’, tu yóotaj ka xi’iken tin juunal.

Waklajun u ts’aapal le naj unaj in na’aksik tak in k’uchul tak tu’ux tin tukultaj ku béeytal in wilik jach ma’alob tuláakal le súutpachilo’, yéetel tu’ux min úuchak u béeytal in ma’alob máansik tin tuukul le ba’ax úuch tu yáak’abil 26 ti’ abril tu ja’abil 1986, yéetel bix láaj jóok’s’abik u kajnáaliloob le kaajo’. Ti’ le súutuk ka’aj k’expaj u kuxtal tuláakal yóok’ol kaabo’.

Táan u tíitken u ke’elil tu yóok’lal bajun jóochilil chuup yéetel waya’aso’ob tin súutpache’, t’úubbuuylene’, bin in na’akal jujump’íitil. Yaan súutuke’ in dosímetroe’ ku máan ti’ 100, ti’ le beyka’aj u p’iise’. Chokochaja’an u pool.

Ti’ nuxi’ jetekbal le muknalo’o, junmachabil yanil ti’ teen. Tin bak’paach tak 30 km tu súutpachile’, láaj jóok’sa’an u kajnáalilo’ob yéetel wet’a’an u kpuchul máaki’. Mixmáak ku k’iinankili’.

Tak walkil junk’aal ja’abo’oba’ mixmaak ku k’iini’. Mixmáak ichil u éek’joch’e’enil u máan k’iin.

Ba’ale’ yaan u aa’al ch’ench’enkilil jump’éel desierto atómicoi’.

U kúuchil u Yumtsililo’ob átomo

Náats’en tak tu chi’ u pak’il utia’al in wa’alik ti’ Piotr ma’alob k’uchiken. Ti’ wa’alakbal tu chuun le nojoch najo’, táan u xokik u Tolstói ka’alikil u ts’u’uts’ik jump’éel chamal. “HOLA” kin wa’alik ti’ yanilen te’e ka’analo’, ba’ax yáambanaj u kíilbal bey ka’amkach awat kex chen p’el úuchik in chan k’a’amkuunsik in t’aan. U juum in t’aane’ bin u tsirin u ch’e’ech’ej éets’nak’ta’al. Tin ka’a t’anaj ba’ale’ awtbil. ¡Sajbe’entsil!

¡K’in k’áatiktimbáa wáa ma’ ts’o’ok u pulya’ajtiken u k’alabil u máan k’iini! ¿Ts’o’ok wáa in bin jáayal tu najil K’ujo’ob?

“Ma’ k’a’abet a wawati’. Chen t’aanen je’ex suukile’. Je’ex ka wiliko’, tak le uum tu k’askuunso’obo’!”, ku t’aanten Piotr ka’alikil u che’ej. Mantats’ táan u che’ej le máax láak’intikeno’. Tene’ kin wa’alike’ oli’ chan chokochaja’an u pool.

Bey je’ex le dosímetro.

Ku máan tin tuukul bey in wóol chen je’el ba’alak súutukile’ yaan u póot nuuktal le che’obo’ ku suuto’ob wa’apáach’il, bey je’ex le ku ts’áako’ob bellotas mágicas tumeen tsaka’ano’ob yéetel druida Panorámix, tia’al ka’ séeb pi’ixik tumeen k’áax u pe’ets’el le kaaj tumeen Roma.

Bey in wóol ma’ unaj in chen okol wáa ma’ u ya’ala’alten ka’ okokene’.

Chen p’elak u máan wáa jayp’éel k’iin láaj jóok’sa’ak u kajnáalilo’ob le noj kaaja’, káaj xan u yokolta’al. Ku máan junk’aal ja’abo’obe’ u jch’úuyilo’ob atomo’e’ chen wáa jayp’éel ba’al u p’atmo’ob. Tuláakal ts’o’ok u yokolta’al, ts’o’ok u ko’onol, u ka’a konta’al kex chuup yéetel radionucleicos.

Kin je’elel ti’ wáa máakalmáak u ts’aats’apal le najo’ ku wokol ti’ je’eba’alak joolnajile’. Kin yéeyik le k’ala’an u joolnajile’. Ku taaktal in t’aan. Bey in wóol ma’ unaj in chen okol wáa ma’ u ya’ala’alten ka’ okokene’.

Kin k’a’ajsik u chikbalil juntúul xi’ipal ts’o’ok ka’ach u manik u p’óok tu najil koonol tu kaajil Kiev, chen bin ka’aj káaj u muk’yajtik chi’ibal poolil mix leti’ mix le aj ts’akyajo’ob u yoje’el bix káajik ti’o’.

Chen wáa jap’éel winal máane’ jumpatak tumeen jump’éel ts’unus tu ts’o’omel u pool.

Tu yóok’ol u ukts’aapal le najo’ yaan che’ob yéetel xíiwo’ob ku bin u nuuktal yóok’ol le naj ku meyaj bey hotel ka’acho’…

Ts’o’ok u p’áatal mina’an u kisnebilo’ob, ba’ale’ láayli’ ti’ yaan u radioadoresile’, min tumeen jach tajan aaltak wáa tumeen ku beetik u seten juum le dosímetro, Mix in wojel ba’axteni’.

Tu yóok’lal radio-nucleidos yaan tuláakal tu’uxo’, ichil in tuukule’ tin máansaj, bey ti’ jump’éel cha’anile’, bix u bin u wáak’al le ba’alo’ob ichil tuláakal le noj kaaj yéetel u súutpach tak tu’ux ku náakal u paakat máako’. Ma’ ilbe’eno’obi’ yéetel xmukultsilil, suutulo’ob bey misil, bombas de racimo, minas anti-persona, túubk’áak’o’ob yéetel u láak’ u kisbuuts’ilo’ob yaaltáambal, yéetel u nu’ukul u táats’máansa’al pak’ beyo’ob u k’aak’asba’alil jump’éel túumben yaaltáambáil ma’ k’aj óola’ani’, mixba’al yaan k’atik u beelo’ob, mixba’al ti’ yóok’ol kaab mix tumeen u kajnáalilo’ob.

Ku bis’aal tumeen iik’ wáa ku k’áaxal yóok’ol lu’umkabil yéetel cháake’, le u nu’ukulil kiinsaja’ bin u loobiltik le méek’táanllu’um yéetel u kaajilo’obo’, mixmáak ila’a u taalbal, mix tu yojéelto’ob u k’uchuli’. Bin xmukul kiinsik ya’abach, ya’abach máako’ob.

Mejen paalal u jach tajan nuumilo’ob tu táan le radiaciono’. Ba’ale’ le jo’olkaan je’ela’ ma’atech u muk’yajta’al u kiinsaj. Tu káajbale’, bey mixba’al ku yúuchule’. Leti’ beetik jach talam úuchik u oksaj óolta’al beyka’aj loobil ku beetik yéetel ba’ax u kuuch. Yanchaj u máan wáa jayp’éel winal tak ka’aj káaj u u yilik wíinik ba’ax ku yúuchul, tumeen káaj u muk’yaj.

Ichil kle k’iino’ob taal tu paach u wáak’bal le reactoro’, u jo’olkaanilo’ob le noj loobila’, tu méek’táantaj ya’abach kaajo’ob tu súutpachil, yéetel tu tsáaj u ts’eekil u méek’táantik u láak’ ya’abach kaajo’ob yaan tu táan tak utia’al mixbik’in.

Noruega, Laponia, Francia, Italia, África del Norte, etc... yéetel u láak’o’ob... CRIIRAD

Piotre’ ku tsolikten tuláakal tu yóok’lal le no man’s land atómicoa’, tu p’ataj nukuch jool yaan 30 tak 100 km u kóochil tu báak’pach le nuxi’ muknáalo’. Ku ch’akta’al tuláakal le junjaats lu’um k’omolk’oma’, yaan nukuch lu’umo’obi’, koljoses yéetel kaajo’obe’ láak’ jóok’sa’ab u kajnáalilo’ob yéetel we’et’ u ka’a k’uchul máaki’, beytúuno’ junméek’táanlu’um yaan beyka’aj nojochil je’ex Líbano. Jump’éel noj siibal utia’al aj ookolo’ob yéetel máaxo’ob konik tuláakal.

Cinémathèque de Pripyat / Centre culturel

Le yáax aj ookolo’obo’ k’ucho’ob jach táant u láaj jóok’sa’al u kajnáalilo’obe’, taal u kaxanto’ob tuláakal ba’ax yaan u tojol tu yóok’lal le noj loobilo’. Tuláakal ba’al ku béeytal u konchajale’, tu séebalkil bisa’abo’ob kombil: ba’al takbe’en ma’ talam u bisa’ali’, u nu’ukulil meen janal, u nu’ukulil meyaj, mejen jaayach lak, u báaxal paalal, nook’…Tumeen a wojel le mejen báaxalo’ob beeta’an yéetel piits’ ku seten ts’u’uts’iko’ob le radionucleicoso’ “Ku máan tin tuukul bajun mejen paalal, chen ki’imak u yóol ken wenek u méek’maj jump’éel chan báaxal chuup yéetel u taankasil kíimil tumeen ti’ u taalbal te’e tu’ux mixmáak ku béeytal u kajtalo’. Ma’ wíinik máax beetiki’”. Ku t’aan Piotr.

Je’ex u máan winalo’ob yéetel jaabo’obe’, ka’alikil kalaanta’aono’ob tumeen URSSe’, u yokolta’al yéetel u ko’onol tuláakal ba’ale’ ma’ xu’uli’. Ba’alo’ob nuuktak yéetel aaltak je’ex colchones, muebles, frigoríficos, cocinas, radiadores, yéetel u láak’o’obe’, okla’abo’ob tu kúuchil kíimile’ ka’aj láanlamkonta’abo’ob ti’ kaajo’ob oli’ chan náach. Ku ts’o’okole’ ka’a xan káaj u yokolta’al tuláakal ba’ax úuchak u ka’a meyaj je’ex u maak kisbnebo’ob, joolnajo’ob, néeno’ob, ladrillos, cañerías… tuláakal okla’abij, sa’atsa’abij. P’áat ma’ chika’ani’.

Wáa jaylpuubil tu paach Pripyat, tu’ux ku láaj p’a’atal tumeen u kaajil Razhoka u xlala’ nu’ukulil yaantáambáe’, ti’ nikikbal u jach tajan ya’abil taankasil máaskab yóok’ol kaabi’. jump’éel noj ayik’alil ku tukulta’al yaan ocho millones u toneladasil acero radiactivo: mejen kisbuuts’o’ob, kisbuuts’ utia’al kuuch, tulixk’áak’o’ob, u kisbuuts’il k’oja’ano’ob, nukuch kisbuuts’o’ob… bejla’e’ u 80 % tuláakal le ba’ala’, bey 6 millones ti’ toneladase’, ts’o’ok u mina’antal. Le máaxo’ob okoltik yéetel koniko’, mina’an u naak u yóolo’ob u kiinso’ob máak, tumeen ti’ ku ta’akikuba’ob te’ej kúuchil ch’ench’enkil yéetel wet’a’ano’.

Salle de musique / Centre culturel - Pripyat

Ti’ le kiino’ob yéetel winalo’ob taal tu paacho’, u piktunil kaajo’ob láaj jóok’sa’ab u kajnáalilo’ob je’ex le ts’o’ok u beeta’aloo’. 130,000 máako’ob yaan u tokbesa’alo’ob utia’al tak mixbik’in u suuto’ob tu najilo’ob, tu lu’umo’ob, tu k’ajlayilo’ob yéetel tu k’iinilo’ob. Yaan u tojolch’inta’alo’ob je’e tu’uxake’, náach. Mixmáak ken u yóot u k’amo’ob, tumeen tuláakal máak sajakti’ob.

Taankasilo’ob, “chernobililo’ob, máako’ob luuk’lo’ob tu kaajal k’aasil ba’al. Máak ku taal u k’ubeentubáa kex ma’ u k’a’amal.

Yanchaj u kaxanta’al bix u séeb xu’ulsa’al ti’ lr k’oja’anilo’ob tu taasajo’, u kaxta’al u ts’aak, u xo’otol máak utia’al u ts’elel u koja’anil, u ba’ate’tik wíinik ka béeyak u yojéeltik jala’cho’ob ts’o’ok u k’oja’antal, mina’an meyaj ti’, mina’an taak’in ti’, yéetel ma’atáan u k’a’amal mixtu’ux… káaj u kaxanta’al tu’ux u ts’a’abal wíinik.

Beeta’ab u jeel kaajo’ob chen k’áax, beeta’ab nukuch ka’anal najo’ob ich noj kaaj, beeta’ab tak u láak’ túumben noj kaajo’ob. Bey káajik u ka’ much’tal wíinik kajtalo’. Bey u kajnáalilo’ob guetoe’.

Ku ts’o’okole’ ka’aj tu’ubsa’abo’ob tumeen jala’acho’ob.

Bey ka’ p’áatak mina’ano’obe’. Bey wáa mixba’al ts’o’ok u yúuchul Chernobile’. Káaj u tu’ubsa’al máak tumeen jala’acho’ob, káaj u ya’ala’al mixba’al ucha’an, tu cha’aj kaaj u tubik u yiik, u yóolili’.

Auditorium / Centre culturel - Pripyat

Ichil tuláakal u k’ajlayil wíinik yóok’ol kaabe’, Pripyat u yáax kaaj k’u’ub ti’ le noj loobil le ka’aj jóok’sa’ab u kajnáalilo’obe’. Ti’ le túumben ba’atelil tu’ux ma’ chika’an máax yéetel ku yúuchul ba’ate’ yéetel ich ch’ench’enkilil ku taalo’, mina’an tu’ux u ta’akikubáa wíinik. Chen ku béeytal u púuts’ul máak. u jóobol wíinik. U t’ontal. U sa’atal u yóol kaaj.

Tu ja’atskabil 26 ti’ abril ti’ 1986e’, u najil xooke’ je’ek’ab, xoknáalo’obe’ táan ka’ach u meyajo’ob. Táan u k’amiko’ob, xma’ mukyajil bey je’ex ts’o’ok in yáax a’aliko’, u milesil u téenel le beyka’aj radiación unaje’. Lajun téenel u ya’abil ti’ je’ex unaje’ tajan ya’ab utia’al juntúul chan paal.

Beytúuno’, u xuule’ ma’ u ts’a’abal u yojéelt ba’ax ku yúuchul.

U noj chi’ichnakil jala’acho’obe’ ma’ u ja’asiko’ob u yóol kaaj. Béeychajo’ob yéetel, ba’ale’ bey xan káajik u báan kiinsiko’ob ya’abach máako’ob yéetel le energía nuclearo’.

Tak sáamal, ma’ayli’ ts’a’abak u t’aanil u láaj jóok’ol máako’ob ti’ le kaaja’, yaan u ka’a meyaj le najil xooka’. Ma’ chen táan u babalbeeta’al utia’al u yila’al jach bix u jaajil kun jóok’sibil máak wáa ka’ k’a’abetchajaki’. Jach jaaj táan u yúuchul le nojoch loobila’. Xma’ ts’aayatsil.

Xma’ ch’a’a óotsilil.

Beytúuno’, ku saastal tu láak’ k’iine’, ma’atan u bin mejen paalal utia’al u máanso’ob junsúutuk ki’imak óolal ti’ le túumben Parque de Atracciones táant u beeta’al tumeen u jala’achilo’ob le noj kaaj u tia’alo’obo’. Le kuxtala’, u máan k’iino’ob, xpulya’ajo’ob, wáa ma’ in wojel máaxe’ bey tu jets’il.

Pripyat. u k’íiwikil náaysaj óolal U buul u máan kuxtalil: 27 ti’ abril tu ja’abil 1986e’ leti’ ka’ach u k’iinil u je’ebel Parque de Atracciones tu kaajil Pripyat. Úuch jo’op’ok u páa’ta’al le noj k’iin tumeen paalalo’. Tu jo’oloj yaan u yúuchul le noj loobilo’, le ka’aj bino’ob wenele’, ti’ ku sututlsuut ichil u náayo’obe’, táan u náaytikuba’ob bix u bin u paklan jéentáantikuba’ob yéetel u kisbuuts’o’ob…

Mix juntúul ti’ leti’ob tu máansaj tu tuukul wáa ka’alikil táan u wenelo’obe’, u jpulya’ajilo’ob átomo kun jobik u náayo’ob. Tu puksi’ik’al le áak’abo’, ajsa’abo’ob tumeen u kíilbal u wáak’al le ba’alo’. Mejen paalalo’obe’ bin u ka’aj u kano’ob bix ichil junsúutke’ ku xu’ulul jats’uts wayak’ile’ ku káajal jump’éel k’aak’as wayak’ile’, bix u máan ti’ jump’éel jets’ óol kuxtalile’ tak ti’ jump’éel noj jak’ óol kuxtalil. Táant u yokolta’al u paalilo’ob yéetel u náayo’obe’.

27 ti’ abril las 14 horase’, ichil k’ik’it áalkabile’ káajal ku beetike’, bin u bu’ut’ul paalalo’ob ichil nukuch kisbuuts’, ma’aj cha’ab u bisiko’ob u yaalak’o’obi’, mix u báaxalo’ob, mix u nu’ukulil u bino’ob xook. Mixba’al. Óotsil xna’tsilo’ob yéetel ya’abach yayaj óolale’ ku ch’úuylo’ob te’ej kisbuuts’ tia’al u yilik ma’ u bisa’al u paalalo’ob. Jo’olkaano’ob tokik kisbuuts’ tia’al ka’ beeyak u bin. Ila’a bix u bin u yáalkab óotsil xna’tsilo’ob tu paach, u tich’maj u k’abo’ob ka’anal. Le iik’o’ aal yéetel u ma’ay máaskab.

Ki’imak in wóol beyen kay kin na’akal yóok’ol u yúukbal ja’e’ Ki’imak u yóol u puksi’ik’al yóok’ol kaab Tu yóok’lal aj kon k’i’ik’ Ki’imak u yóol paax Táan u juum ich jujuykilil Yéetel u su’uts’ táan Jump’éel k’aay k’aj óola’an Keex ma’ u keetel juum mix u ya’alik mixba’al Ki’imak u yóol aj yaabilajo’ob Yanilo’ob yóok’ol báaxal witso’ob Ki’imak yóol xchakpool Yóok’ol u sak tsiimim Ki’imak yóol jbox táankelem Che’ejilche’ej táan u páa’tik Jacques Prévert - « Fête foraine » dans son recueil «Paroles»

Ki’imak yóol jboxnook’ máak Wa’alakbal yóok’ol cheemil ja’ Ki’imak u yóol xpolok ko’olel Yéetel u báaxal xik’nal ju’un Ki’imak u yóol jsatal óol nuxib Ku wéek’pa’atik u laak Ki’imak u yóol tu chan kisbuuts’ Juntúul chan xi’ipal Jits’iknak u yóol a jo’olkaano’ob Yanilo’ob tu najil ts’oon U tuch’ubto’ob u puksi’ik’al yóok’ol kaab U tuch’ubto’ob tak u puksi’ik’alo’ob U tuch’ubto’ob u puksi’ik’al yóok’ol kaab Ka’alikil u jaja’che’ejo’ob.

July 2005 - School 1 -

First building to collapse in Pripyat U najil xook Instituto School #1 leti’ yáax níik tu kaajil Pripyat. Bujchaj tu chúumuk, tu juunal, oli’ junk’aal ja’abo’ob láaj jóoks’a’ak kajnáalo’ob.

Leti’ ku taal u k’iin ti’ tuláakal le noj kaaja’.

“Ma’ uts tin wich bix u najilo’ob le túumben noj kaajo’obo’… ma’ jats’uts ba’ax ken u p’ato’ob ken niikiko’obi’” tu ya’alajten Jacques Prévert jump’éel k’iin.

Weye’ ma’ tu béeytal u yúuchul je’elel.

Ma’ unaj kxáantal wey tu’ux yano’one’, ku ts’o’okole’ chen ba’ax je’el u béeytal kbeetike’ kch’a’ak bej kbis tak tu’ux wíinike’ mina’an u páajtalil u p’áatal kuxtali’. Piotre’ ku ya’aliktene’ yaan u súutukil kjáan máan xíimbalt u kúuchil yúuchul báaxal yéetel tu kúuchil u xook jach mejen paalal ma’ayli’ t’úubuk yum k’iine’.

Ka’alikil kbine’ ku bin u tsikbaltikten bix jach ma’ úuch jóok’sa’ak kajnáalo’obe’, taal xan u k’iinil u báankiinsa’al aalak’o’ob ¡Chen tukulte’ bix u ts’óolol u taal jo’olkaano’ob yéetel u sakansak nook’o’ob u tsaypachtmaj miiso’ob, peek’o’ob, alak’bil ba’alche’ob, tia’al u but’o’ob ichil nukuch joolo’ob páana’an ichil taankaslu’um!

Ku tsikbaltikten bix k’expajik xíiwo’ob yéetel ba’alche’ob. Ch’íich’ilja’ob mixbik’in ka’a suunajo’ob, yéetel pinos tu’ux le ka’aj kíimo’obe’, mixbik’in ka’a kuxlajo’ob. “u noj tuukulil u tuuso’obe’, u k’áato’ob ka’ koksaj óolte’ yóok’ol kaabe’ tajan séeb u ch’a’ak u yóol bey ts’o’ok u wáak’al le reactoro’ ¡Atomo bin kun beetik u xu’ulul u xtokoytal klu’umil! ¡Tajan nojoch tuus!

Ka’alikil u t’abik u jo’olajun chamal tia’al u ts’u’uts’ ti’ le k’iino’ tu ya’alajten: “Wey ti’ le kúuchilo’oba’, ka wilik ba’alo’ob ya’ab máako’ob ma’ u yilo’obi’, ba’ale’ ma’atan u xáantal ken u naktáantuba’ob yéetel. Ti’ yanech tu puksi’ik’al u táap’il átomoe’. Kexi’ wáa le máaxo’ob kun ilik le óochelo’ob ken a ch’a’o’, ka’ u na’ato’ob séeba’an yaan u k’a’abetchajal kjel kanik ba’ax k-ojel, k-ok’ol.”

Tuunil najo’ob mina’an tu k’iin.

U kúuchil báaxal Pripyat. U éets’nak atómico tak tu kaajil Angkor u úuchben kaajilo’ob Palenque wáa Chichen Itzá. Ba’ale’ le weya’ k’áax mina’an u kojsíisal, booke’ mina’an u bookankil, ch’íich’o’obe’ xu’ul u k’aayo’ob.

Wey, bey je’ex te’elo’, le kúuchilo’oba’ p’áatal u éets’nak’ chen ken jáan mina’anchajak wíinik. Tumeen ku xúump’ajtik u kúuchil. Tumeen yaan ba’ax beet u púuts’ul.

Te’elo’ le najo’obo’ beeta’an yéetel tuunich, ti’ ku k’ujilaankilo’ obi’. Weye’ beeta’an yéetel súuslu’um, cemento yéetel máaskab. Wíinike’, tu ts’áajubáa kutal tu jeel Yumtsilo’ob. Te’elo’ ku kilichkuunajo’ob, weye’ líik’o’ob u páayba’ate’to’ob yóok’olkaab. Te’elo’ yaan u chíikul jump’éel mia’ats kaaj ch’eejel, weye’ yaan u chíikul jump’éel túumben kaaj ku bin níikil.

Chernóbile’ tu jutaj xan u jáalik ba’a jaaj yéetel ba’a ma’ jaaji’. Ba’ale’ ba’ax júute’ u ch’i’ibal wíinik, u yóolch’i’bal. U jenchajal tuláakal ba’ax ku tukultik kaaj yéetel u waalak’paach u noj tuukul wíinik.

“Beyo’ bíin ki’imakchajak k-óol ken k-il chíikul wíinik, ba’ale’ ma’ tu ki’imaktal k-óol wáa k-ilik wíinik: chéen u chíikul” Svetlana Alexievitch, La Supplication, p 53.

Le stade - Pripyat

Tuunil wíiniko’ob lu’uk’a’an.

U ts’ook áak’ab máansa’ab tu najil ts’akyaj Pripyate’, míin tajan ich áalkabil.

Xmamanba’atelil Te’elo’, tu áak’abile’, káaj u k’ujsa’al máaxo’ob ucha’an loob ti’ob, ku taal u sáastale’ k’ujsa’ab xan aj tupk’áak’o’ob láaj chuujulo’ob, tu paacho’obe’ k’uch aj chuk kayo’ob.

Je’ex u bin u máan k’iine’, bey u bin u k’uchul u ya’abil, u ya’abil máako’ob taak u xej, yéetel paalalo’ob ku k’i’ik’laankil u ni’ob, ku yáakano’ob yéetel k’i’inam pool, ku máan u xejo’ob bini’it tu’ux…

Le áak’ab je’elo’, péeksa’ab tuláakal aj ts’akyajo’ob, x-áantaj ts’akyajo’ob yéetel tuláakal máax úuchak u yáantaj tia’al toj óolal. Leti’ob yáax na’at jach beyka’aj u muut le loobil ts’o’ok u káajalo’. Ma’atan u kaxtik ba’al u beeto’ob. Jumpuli’ ma’atan u béeytal u táanalitko’ob bajun máak’. Tak le tsáako’obo’ súuto’ob ba’alo’ob atomicos taankas. Tuláakal tsáake’ k’aschajij.

Bajun ba’alo’ob jela’antak ila’ab u yúuchul tu ts’ook 30 horas wey tu noj kaajil Pripyate’.

A’ala’abe’ chen jump’éel ba’al ku yelel, ba’ale’ le ku kuxtatalalo’, táan u xu’upul u súutukil u táanalta’al.

Hôpital de Pripyat / Étage Enfants

Mina’an tu’ux u k’a’amal bajun máako’ob

Le radioactividad tu kuchaj tu wíinklal Vassia Chichenoke yéetel Titenok, -- le yáax ka’atúul aj tupk’áak’o’ob tu yáax máanso’ob uk p’iisil k’iin yóok’ol u yaala’ le reactor wáak’o’—tajan píitmáane’, u pak’ilo’obe’ u totoche’ ku chokokuunsik u pool le dosímetro. Beeyxan úuch yéetel le aj chuk kayo’obo’. Ba’ax úuche p’áat mina’an ba’ax yéetel u béeytal u p’i’isil beyka’aj náakik le radioactividado’. Mixbik’in ila’ak ba’a beyo’. Xchukulchukul u yoksa’al máak, ba’ale’ u je’ela’anile’ tumeen xchukul xan u jóok’sa’al.

Utia’al u chan jéets’sa’al yóol kaaje’,

ti’ jobonpaaxo’ob ucrainae’ ku tsikbata’al ba’al tia’al u beeta’al u ch’e’ej máak’ U kúuchil Verkhovna Rada (Rada Suprema o Consejo Supremo Ucraniano, el Parlamento).

Ba’ax kun tsikbatbil, wáa tumeen ku béeytal u pa’ak’al janabe’en ba’alo’ob te’ej lu’umo’ob yaan naats’ ti’ Chernobilo’. Juntúul ti’ le diputado’obo’ tu ya’alaj unaj u pa’ak’al papasi’, tuláakal u láak’o’ob p’u’ujo’ob. ¡Ma’, lelo’, jumpuli’ ma’atan u béeytal! U láak’ juntúule’ tu ya’alaj ka’ pa’ak’ak manzana’obi’, láayli’ xan ma’aj ke’ete’e. u yóoxtúule’ tu ya’alajtúun: Ko’one’ex tun pak’i’ik k’úuts, beyo’ úuchak u ts’a’abal tu xto’obolil El Ministerio de la Salud previene por última vez...

(Chiste) U kuuch le noj loobil úuch Chernobil yóok’ol u tso’omel u pool yéetel bix u bin u nuuktal paalalo’, tajan k’aas. Le radiaciono’ tu beeta’aj bey u sa’atal u tuukul paalale’. A wojel wáa bix u xokiko’ob paalalo’ob 33 bejla’e’… yéetel u yaal u k’abo’ob.

(Otro chiste)

Tuláakal máak púuts’i’

Tuláakal máak púuts’i’.Aj No’ojk’abo’ob, aj noj jala’acho’ob, u áantajo’ob, aj ts’akyajo’ob, tuláakal u jo’olpo’opil le

meyaja’a,

tuláakal

jala’acho’ob

púuts’o’obe’. Tu xúump’ajto’ob kaaj, bey mejen ba’alche’e, bey ch’o’e’. Tu kucho’ob taak’ine’ ka’aj bino’ob, ba’ali’ ken u p’ato’obe’. U láak’ máako’ob p’áat tu jeelo’obe’, tu chupaj u páawo’ yéetel taak’ine’ ka’aj bino’ob.

“Le aj miatsil máako’ob ku taalo’ob u yilo’ono’ beyo’on u yich che’o’, beytúun ma’ u ta’amaj u na’ato’obo’, ku taasik u yo’ocho’ob, ku paktiko’ono’ob bey wáa tu’one’, ku xchukul bino’ob.”

Tuláakal ba’ax tin xokaj yéetel tin wilaj tu yóok’lal le nojoch loobil ichil le ka’ap’éel ja’ab táan in líik’sikimbáa utia’al in bin tak jach tu kúuchilo’, bey jel kuxlaj le ka’aj k’uchene’.

Ts’o’ok in k’aj óoltik tajan ya’abach ti’ le máaxo’ob táakpaj ichil le nojoch loobila’ (periodistas, aj ch’a’a oochelo’ob, máaxo’ob ilej, aj xoknáalo’ob, cineastas, aj ts’íibo’ob, filósofos, aj miatso’ob, u máakilo’ob mola’ayo’ob, liquidadores, máaxo’ob tu loobiltaj...) meyajnajo’ob utia’al u ye’exiko’ob u jaajil, u tia’al u ya’aliko’ob ba’ax ken u taasej, u tia’al u ta’akal u pool aj kíinsaj wíiniko’ob, mina’an u pu’uksi’ik’alo’ob, u aj chokolalo’ol u táankabil átomo yéetel jala’acho’ob yéetel utia’al u wet’iko’ob ch’eneknakil tu jets’o’ob le ka’aj wáak’ le kúuchilo’.

Ya’ab ti’ leti’obe’ láayli’ kuxa’ano’obe’, táan u beeetik u jala’achilo’ob, kex wáa tumen soviéticos wáa tumeen táaka’anao’ob ichil OIEA (Organismo Internacional de la Energía Atómica) wáa le mola’ayo’ob táakmúk’tik ONU, je’el bix OMS, k’axa’an u chi’ tumeen OIEA, tumeen tu noj a’alamajt’aanil u tuukulil u meyaje’ ba’ax ku kaxantike’ “U séebtal yéetel u ya’abatal u táakbesa’al energía atómica utia’al u yantal jets’ óolal, toj óolal yéetel u mu’uk’a’antal yóok’ol kaab” Leti’ob le yáax máaxo’ob tu yáax jets’o’ob u t’aanil u p’a’atal Chernóbil bey jump’éel ba’al MA’ NAJMAL U YOJÉELTA’AL tumeen mixmáake’. Ku ts’o’okol u tokiko’ob yéetel u kalaantiko’ob ma’ u ts’a’abal k’aj óoltbil u yoochele’, yéetel u yáalkabaansik máaxo’ob táakpaj wáa tu yilaj u yúuchul le noj loobilo’, yéetel u jóks’ik tuláakal le “liquidadoreso’”, u xulik ti’ u piktunil kuxtalo’obe’, yéetel u ts’áakubáa u tus o’ob yóok’ol kaab tia’al u beetiko’ob u tukulta’al ma’ noj ba’al le ba’ax úuch Chernobilo’, wáa chen bey je’e ba’alak chan loobile’. ¡Lúubuk tuláakal pooch’il t’aan tuláakal u kajnáalilo’ob yóok’ol kaab tu yóok’ol le sajbe’entsil aj tuuso’obo’ yéetel xan yóok’ol óostil jk’aak’as wíinik Pellerín, máax yáax wa’alkuunsa’ab tu táan yóok’ol kaab tia’al u beet u tukultik franciaylo’ob le nookoy radiactivo jóok’ Chernobilo’ chen ti’ náak tak tu xuul kméek’táalu’umile’! Lúubuk pulya’aj t’aan tu yóok’ol le máaxo’ob táakpaj utia’al ma’ u tokbesa’al u kuxtal bajun máako’, ba’ale’, lúubuk u jach ts’ook k’aasil t’aan yóok’ol máax ma’ tu cha’aj u tokbesa’al máak ti’ kíimili’. Beetbil u bo’otik u si’ipilo’ob pa’te’ yéetel máaxo’ob tukult, tsol u meeyjul yéetel beet u yúuchul le noj loobil chen tu yóok’lal u jma’ana’atilo’obo’, ku ts’o’okole’ bey wáa yaan u páajtalilti’obe’, láayli’ leti’ob jets’ik ba’ax kun úuchul yéetel u kuxtal u piktunil máako’obe’.

Bejla’a ku chíikpajal u noj muuk’ le t’aan ku ya’ala’al “Crimen contra la humanidad”.

K’a’ana’an u ka’a je’ebel utia’al u k’a’alalo’ob jump’éel túumben NUREMDERG.

Tu yotoch Lioussia Chichenok (u yatan le yáax aj tupk’áak’ na’ak yóok’ol u najil le reactor wáak’o’, ti’ jump’éel chan k’ujnaj u beetmaj utia’al u k’a’ajsik u yíicham Chichenok kíim tu yóok’lal u k’áak’il átomo, kíimo’ob xan tu yéetel Vachtchouk, Kibenok, Titenok, Pravik yéetel Tichitchoura, máaxo’ob p’ata’an meyaj ka’ach ti’ le áak’abo’.

Tuláakalo’ob chíimpolta’ab u kuxtalo’ob ts’o’okili’ u kíimilo’obe’ yéetel jump’éel uj, bey U Toksajilo’ob URSSe’.

“Ba’ale’, wáa ku tukulta’al tu yóok’lal u tooj óolal u tuukul kaaje’, ba’ax u jach ma’alobil unaj utia’al u k’a’abetkuunsa’al energía atómica utia’al u kuxtal kaaj ich jets’ óolale’, u yila’al u bin u ch’íijil u túumben pakabil wíinik ichil xma’ana’atil yéetel bey ma’ u yojel mixba’alo’o, tumeen, wáa kch’a’achi’itik u t’aan Joseph Addison, juntúul aj ik’ilt’aan inglés ich siglo XVIII, najmal “u yojel máan ichil chak ik’al yéetel u nu’ukt’ u beel k’a’ankach cháakil” Informes técnicos, nº 151, OMS Ginebra, 1958, p. 45

(...) tak le k’iin ka’aj káaj era nucleare’: “ 32 millones máako’ob ts’o’ok u kíinsik le yáaltáamba’il nuclear industrialo’. Chen jáan tukutlbil. “ (...)

Rosalie Bertell

AUTORISATIONS: FATRAS / Jacques Prévert / Editions GALLIMARD / Magnum Photos

SOURCES Svetlana Alexievitch Wladimir Tcherkoff Vassily Nesterenko Grigori Medvedev Youri Bandajevski Bella et Roger Belbéoch Michel Fernex Rosalie Bertell Jean-Pierre Dupuy Guillaume Herbaut Magdalena Caris Paul Fusko Adi Roche Danielle Mitterrand Igor Kostine Robert Polidori Lioussia Chichenok Tania Kibenok Criirad Acro Sortir du Nucléaire Greenpeace Université de Caen Kiev-Mohyla-Académie Musée de Tchernobyl - Kiev ARTE / A2 / FR3 Wikipedia Jean-Philippe Desbordes Peter Watkins

SPECIALS THANKS Olivier Azam Laure Guillot Boris Perrin Pascal Boucher Jean-Pierre Dupuy Claude Nori Patrick Chapuis Roland Desbordes Youri Bandajevski Dominique Charles Jean-Claude Zylberstein Stéphanie Loïk Aurore James Piotr, mon guide

FIN

•••

Photo: Alain-Gilles Bastide

Youri Bandajevski - 05/09/2005 - Minsk

Tin k’áj óoltaj Yuri Bandazhevski tu yotoch tu kaajil Minsk. Táant u jóok’sa’al tu k’alabile’, ba’ale’ wet’a’an ti’ u jóok’ol tu yotoch.

Yuri B u yáax máax kun ilik u yoochel le muñeca atómica táant in beetik Pripyate’. Ku ki’imaktal u yóol. Chen bini’it ba’al ttsikbataj.

Tak le x-xoknáal láak’intiken ja’ak’ u yóol xano’.

Kin cha’ak wáa jayp’ée u yoochel Yuri B. Tu jool u kisnebil u yotoche’ ku ye’esikten wáa jayp’éel u xak’almeyaj ku beetik yéetel ch’o’. Jach chi’ichnak tumeen u k’áat u ka’a cha’ajo’olt u xak’alna’ato’ob.

Utia’al in luk’bale’ tin wa’alajti’ jach uts tin t’aan wáa ka’ u túuxten jump’éel u ts’íib utia’al le meyaj kin beetiko’: «Tchernobyl Forever» Oli’ junwinal ka’ tin k’amaj Voir: http://tchernobyl.verites.free.fr/

Estimado Alain-Gilles, Utia’al tuláakal wíinike’, Chernobile’ jump’éel nojoch loobil ma’ buybak’naki’, kex tumeen ts’o’ok u máan junk’aal ja’abo’ob. Yaan u máan ya’abach ja’ab ma’atan u buybak’. Jump’éel u k’a’ajsajil u sajbe’entsilil energía atómica tu yóok’ol tuláakal ba’ax kuxa’an yóok’ol kaab. Ba’axten tak bejla’a sajbe’entsil Chernobil utia’al tuláakal u wíinikil yóok’ol kaabe’.

Yáaxe’, tu yóok’lal u taankasil yóok’ol tuláakal ba’al kuxa’an yáan tu súutpach tu’ux wáak’ij. (…) 104,000 km2 u lu’umil Bielorrusia ich Ucrania yéetel ich Rusia, mina’an u p’iisil loobil úuchak u beetik le radiatividado. Máanja’an 3,8 millones máako’ob kaja’an te’e súutpachilo’ob tu k’iinil le noj loobilo’. Chen mina’an u xookil bajun máako’ob kaja’an ka’ach náach ti’ le tu’ux yaan le reactor No. 4 ti’ le central nuclaer tu ja’abil 1986o’, tu kucho’ob u k’aak’as taankasil energía atómica, kex tumeen náach náach yanilo’ob ka’ach ti’.

U ka’ap’éele’, tu yóok’al jach ba’ax loobil ku beetik u taankasil ti’ u wíinlal máako’ob.

Chen mina’an u xuul sustancias radiactivas púuts’ ichil u súutpach kuxtalil…, jejeláas u k’iinil u xíibil, yaane’ ma’atech u xáantal táan u xíibil, je’el bix yodo min chen ku xáantal waxak k’iino’ob t’áan u xíibil, tak le ku jach xáantal je’ex plutonio ku xáantal tak 24.390 ja’abo’obo’. Ba’ale’ jump’éel ti’ le elemento radiactivo jach ya’ab u meyajo’ cesio 137, ku xáantal tak 30 ja’abo’ob ku xíibil. Tuláakal le taaknas ba’alo’oba’, ma’ chéen tu yáax k’iinilo’ob úuchuk le loobilo’, tak walkil ts’o’ok junk’aal ja’abo’oba’, ku t’úubul tu yoot’el máak, wáa tumeen ku ch’a’a ik’tik juntaats’, wáa tu yóok’lal u bin u cha’ak u taankasil ken xíibik. Lela’ ku seten noj koja’ankuunsik u wíinklal máak.

Ichil le winalo’ob táan u yúuchul le noj loobilo’, leti’ le “liqidadores” máaxo’ob p’áat u kuch u noj k’aasil le radiacióno’, le ku chu’uchik u wíinklal máako’. Ya’ab ti’ leti’obe’ seten t’úub u k’oja’anil, wáa jaytúul ti’ leti’obe’, ma’ xáanchaj ka’aj kíimo’ob tu yóok’lal u k’oja’anil irradiación aguda wáa u k’oja’anil “rayo”. Le máaxo’ob kaja’ano’ob tu súutpach le lu’umo’ob loobilta’an tumeen úuchik u wáak’al Chernobilo’, p’áato’ob yáanal

u k’aaxal radiactividad mantats’, yéetel tumeen ku jaantiko’ob ba’alo’ob u kuchmaj u taankasil le ba’al wáak’o’. Leti’ u noj loobil ba’ax tu beetaj le Chernobilo’.

Ku máan tu k’iin le loobil tu beetaj Chernobilo’, ts’o’ok u seten ya’abtal máak k’oja’antal ti’ u puksi’ik’al, wáa ti’ tuláakal u xóoxot’al u wíinklal ku yáantal utia’al u meyaj ma’alob u wíinklal máake’, ya’abach paalal ken síijike’ k’oja’anili’e’. Chen mina’an u xuul u yantal k’aak’as chu’uchum ti’ máako’ob.

Tu yóoxp’éele’, Chernobile’ jach sajbe’entsile’ tumeen ma’ tu péeksaj u yóol kajnáalo’ob, je’el bix wáa ma’ yáax úuchuk loobilti’e’. Kajnáalo’obe’ u yojelo’ob táan k’amiko’ob u taankasil Chernobil, ba’ale’ ma’atan u k’áatiko’ob ka táanalta’ak u toj óolalo’ob, mix xan tu yóok’lal u mejen paalalo’ob yéetel u chaambalo’ob. (…) Chernobile’ tu kíinsaj u tuukul kaaj. Jala’acho’obe’ tu beetaj le ba’ax ku tukultik k’a’abet utia’al u beetik u tukultik kaaj le loobila’, bey jump’éel ba’al yaan utstal ti’e’. (…) beytúuno’ tak bejla’e’, Chernobile’ ma’atan u beetik u péek kajnáalo’ob. Je’ex u bin u máan ja’abo’obe’, ku sajbesa’al kaaj tumeen le jala’acho’obo’, ku k’amiko’ob le k’oja’anilo’ob yéetel u kíimilo’ob ku taasik le loobila’, bey jump’éel ba’al sijnal yéetelo’obe’. Kex tumeen yaan máaxo’ob ku chan líik’sik u t’aan utia’al u kalaanta’al u toj óolal tuláakal máak loobilta’ab tumeen le radiactividado’, ku beeta’al u makik u chi’, utia’al ma’ u talamkuunsa’al ti’ bix u tuus jala’acho’ob. (…)

Ba’ax jach unaj u beetik aj ts’akyajo’ob yéetel tuláakal máax meyajtik toj óolale’ u meyaj tu yóok’lal u kuxtal yéetel u toj óolal tuláakal wíinik. Le meyaj je’ela’ unaj u beetchajal ma’ chen utia’al u yáanta’al máax loobilta’ani’, tak tia’al xan u xak’alta’al ba’ax loobil ku beetik u taankasil tu yóok’ol wíinik, yéetel u kaxanta’al ba’ax unaj u beetchajal utia’al u kalaanta’al yéetel u táanalta’al ma’alob. (…)

Profesor, Yuri Bandazhevski

Photo: Patrick Chapuis - 2012

LA AŬTORO

Alain-Gilles Bastide

(…) Liaj esploradoj fokusiĝas al la interrilato inter bildoj kaj tekstoj kaj la movigado de fiksbildoj. Serge Daney, en la franca taggazeto “Libération”, priskribis lian verkon kiel novan fotografan lingvaĵon, en kiu la skalaj kaj spacaj variadoj, la interrilatoj inter bildoj, tekstoj kaj dispozicio, la “forestanta” bildo, la ritmo… aranĝiĝas laŭ la formo de originala propono kaj prezentas novan rilaton inter fotografo-teksto-grafika dezajno kaj kinarto.

raportaĵon, pri la eksplodo de la naftoplatformo “IXTOC-ONE” en la Meksika Golfo, dezajnitan kiel vojaĝlibron, “Le rêve en bleu d’Esteban” (“La revo el la blua de Esteban”).

Estis okazo de ekspozicioj tra Francujo. Kritikoj parolas pri “libro, kiu bruligas la platformojn” (ZOOM) kaj liajn bildojn reprenas kaj eldonas la revuo “Paris-Match” kaj la tutmonda gazetaro, kiu promocias lin ja malgraŭ li mem “elstara raportisto”.

La “foto-poezio” – plurformeca agado, kiu ebligas la kombinon de formoj kaj agmanieroj apriore diverskonsistaj – estas la motoro de la laboro de Alain-Gilles Bastide, ekde la komenco en 1968. Ekde la fruaj 1970-aj, li partoprenas en multnombraj festivaloj kaj fotografaj kunsidoj. Kun sia unua granda raportaĵo (AMOCO-CADIZ – 1978), “La marée était en noir” (“L’ amara mar’ vestiĝis nigre”), li subskribas kontribuojn en revuoj tra la tuta mondo. Poste, li gvidas sian duan

Li iris al Ĉernobilo en 2005 por fini aŭtoran raportaĵon pri la temo “Spuroj”. La Memorlibro, kiun li finpretigis en Belorusujo por tributi al la 700 vilaĝoj enterigitaj post la katastrofo, malfermis la eŭropan ekspozicion “Iam… Ĉernobilo”, organizitan en 2006 de la Muzeo pri Nuntempa Arto de Barcelono (CCCB) por la 20-a datreveno de la reaktoreksplodo. (…)

Jean-Pierre Dupuy

• El texto de Alain-Gilles Bastide «Chernóbil Forever». Cuaderno de viaje al infierno está también traducido al: alemán, japonés, inglés, italiano, noruego, esperanto y MAYA. • Adaptado al teatro por Stéphanie Loïk, Teatro del Labrador para la Escena Nacional de Martinica, dirigido por Hassane Kassi Kouyaté. Marzo de 2016.

* Jean-Pierre Dupuy Consejero Técnico y Pedagógico de Educación Popular de teatro, Ministerio de la Juventud y Deporte. Hombre de teatro: comediante / director. La fotografía y las artes plásticas recogen lo esencial de sus preocupaciones, así como la experimentación de nuevas formas de gestión y expresión de las relaciones sociales.

• Distribuido por «Les Mutins de Pangée»

www.lesmutins.org

A propósito de

CHERNÓBIL FOREVER ...

Leí La supplication. Tchernobyl chroniques aprés l’apocalypse, de Svetlana Alexievitch, y me di cuenta de que allí encontraría esos rastros del futuro. Preparé mi viaje durante 2 años, leí y vi mucho de lo que había sido publicado sobre el tema; conocí a gente que trabajaba sobre el tema de Chernóbil, sobre su historia y consecuencias.

en recuerdo de los pueblos enterrados. Y luego conocí a personas que me contaron su historia y su vida cotidiana, antes y después del desastre, y realicé cientos de fotografías de sombras y del abandono forzado.

De vuelta a París «monté» una serie de 20 imágenes para el tercer capítulo de mi trilogía «Rastros». Obsequié a la CRIIRAD (Comisión de Investigación y de Información Independientes sobre la Radiactividad) con la foto de «La muñeca atómica», para que editaran una tarjeta postal y así contribuir a recaudar fondos para el proyecto de laboratorio CRIIRAD-Bandajewski en Minsk. En 2006, el CCCB (Centre de Cultura Contemporània de Barcelona), que organizó la exposición europea para el vigésimo aniversario de la catástrofe «Érase una vez ... Chernóbil», adquirió el «Kolkoze Kuybicheva», mi Homenaje en recuerdo de los 700 pueblos enterrados en Ucrania, Bielorrusia y Rusia.

A partir de ahí, mediante exposiciones en congresos o en publicaciones, informativas y solidarias, Chernóbil forever ha ido haciendo su camino.

En 2004, la primera misión de una ONG que debió haberme llevado a la región fue cancelada en el último momento. En 2005 fui el encargado de un programa de la Universidad de Caen en la especialidad de imagen para la “Primera Universidad de Chernóbil” en Kiev. Propuse a los estudiantes (franceses, ucranianos, rusos y bielorrusos) trabajar sobre el tema de la memoria y lo invisible. Y el taller «Chernóbil forever» fue así finalmente posible.

Y me dije a mí mismo que un día, tal vez, si encontrara las palabras, haría un diario de este viaje con los cientos de imágenes que yacían latentes en mi memoria, y en la del ordenador. No fue sino hasta 2012 - siete años después de mi estancia en «la zona «- cuando una historia relativa a la confiscación de un niño me mantuvo encerrado en un frío invierno, y comencé a escribir, y a desarrollar la maqueta del Cuaderno de viaje, mientras escuchaba «Mister Tambourine Man «.

La Universidad terminó, y yo quedé solo sobre el terreno. Busqué y encontré la muñeca abandonada que una profesora parisina había visto durante una misión de la universidad, diez años antes, en las ruinas de Pripyat. Encontré absolutamente por azar, en la región de Slavgorod , el paisaje que había visto en pesadillas para realizar un Homenaje

En 2013, apenas terminado el ejemplar «0», recibí la propuesta de un editor parisino. Le expliqué que una publicación sólo tenía sentido si el libro podía generar recursos dirigidos a los niños de allí, de esa tierra maldita en que habían servido como conejillos de indias. Y en ningún caso debía concebirse como la edición de un «álbum» de fotografías.

En el año 2000, de vuelta a Francia tras 20 años vividos en América Latina, emprendí una trilogía fotográfica bajo el título «Rastros». Vivía entonces entre París y La Habana.

Tenía en ese momento muy vivos los rastros del presente, así como los del pasado.

París, el presente, el tiempo de la modernidad en marcha, el hormigón y el asfalto, los códigos gráficos del orden en blanco y negro... La Habana, los colores del pasado, el tiempo suspendido, el del retorno a la arena en la anarquía de las ruinas... Y fue preguntándome dónde podría hallar los rastros del futuro como pensé en Chernóbil. Imaginé el tiempo confiscado, robado, el vacío repentino, el abandono, la tierra envenenada...

* Slavgorod, sudeste de Bielorrusia. Concentración de ciudades enterradas. * Ver el libro de Guillaume Herbaut La Zona. * «Mister Tambourin Man» Bob Dylan The Royal Album - 1966 / * En 2015 C

Y Chernóbil forever se convirtió en el concepto de una campaña de crowdfunding: «Un libro-dvd para una operación humanitaria». 414 suscriptores han hecho posible el éxito y la publicación del trabajo colectivo «Chernóbil forever». Los autores reunidos en torno al proyecto, Jean-Pierre Dupuy / Wladimir Tchertkoff / Emanuela Andreoli / Michel Fernex / Jean Gaumy / Jacques Prévert / Patricia Jean-Drouart y yo mismo, hemos cedido los derechos de autor a favor de los niños de Bielorrusia enfermos a causa de las radiaciones.

En 2014, el texto del cuaderno de viaje Chernóbil forever tuvo la inmensa suerte de conocer a Stephanie Loïk , quien se propuso hacer la adaptación teatral del mismo. En 2016, Chernóbil forever ha sido producido por el Teatro Nacional de La Martinica y el Théatre du Labrador.

Y también en 2016, Chernóbil forever aparecerá en las librerías, en francés y también disponible en varios idiomas en formato electrónico. Doy las gracias de nuevo a todos los que han hecho posible este trabajo y que participan de la difusión del mismo. Los de ayer, los de hoy y por supuesto los de mañana. Mis derechos de autor seguirán siendo mi modesta contribución para generar recursos a favor de los damnificados en las áreas contaminadas de Chernóbil ... de Fukushima ... y mañana de cualquier otro lugar que, a este respecto, no lo dudemos, no queda demasiado lejos.

Las imágenes y las palabras de este libro son para ellos.

Alain-Gilles Bastide. Paris, Octubre 2015.

Chernóbil Forever ha sido adaptado al teatro por Stéphanie Loïk.

CHERNÓBIL FOREVER

CUADERNO DE UN VIAJE AL INFIERNO La historia de Chernóbil desde la explosión del reactor nuclear el 26 de abril de 1986 hasta nuestros días, como nunca había sido contada.

Aquí nos hallamos ante la realidad, los testimonios, relatados como un sencillo y humilde diario, narrado desde una perspectiva muy humana, tanto en el sentido personal como de la Humanidad. Todo lo que se cuenta en este libro es verdadero.

Verdades ocultas, disimuladas cuando no prohibidas, o verdades que no queremos ver.

Hoy, transcurridos 30 años desde el desastre, un autor foto-periodista nos cuenta Chernóbil como jamás habríamos podido imaginar. Y no es tan sólo ficción. Es Chernóbil, y lo será Forever.

Nota del editor

(...) Acabamos de penetrar en el corazón de la zona de guerra. Una guerra de un género jamás visto, donde es imposible ponerse a cubierto de las balas invisibles de un enemigo invisible. Ningún refugio: ni en tierra, ni en el agua, ni en el aire.

(...) En la mañana del 26 de abril de 1986 la escuela estaba abierta, y los alumnos trabajando. Estaban recibiendo sin dolor, repito, miles de veces la dosis de radiación admitida. 10 veces sería ya demasiado para un niño. Entonces... Mejor no advertirles...

(...) Mi colega Legassov y yo sobrevolamos el reactor en helicóptero y mi primera reacción fue la siguiente: «Si como Nesterenko, 27 de abril de 1986 dicen los creyentes el Infierno existe, puedo decir que está ahí, bajo mis ojos» (...) Chernóbil ha roto también la frontera entre lo real y lo irreal.

La ruptura es genética, psico-genética. Es un desgarro de las creencias y una revocación de todos los esquemas filosóficos.

(...) La vieja experiencia del ser humano, su cultura y su filosofía, su sistema de representación, todos sus sentidos quedaron al descubierto con Chernóbil. Las consecuencias moleculares, físicas y psíquicas de la explosión derivaron a la humanidad hacia otro mundo.

Extractos de Chernóbil Forever. Texto y fotografías: Alain-Gilles Bastide

Traducción al español: Vicent Ballester Garcia / Corrección y revisión: Carmen Sala Trigueros

Edición a cargo del autor, Alain-Gilles Bastide. Gestión/Administración: Asociación Photopraphisme-Photomorfisme. Paris 2015

Derechos reservados para todos los países.