Dünden Bugüne Altınova-I

1

Dünden Bugüne Altınova-I

Taylan Köken

2

Dünden Bugüne Altınova-I

Taylan Köken

Dünden Bugüne Altınova –I. Köşemizde Altınova Folkloru isimli çalışma hakkında bilgiler verdiğimiz zaman, değerli tarihçi Ömer Erdem beyin hazırlamış olduğu Dünden Bugüne Altınova kitabından bahsetmiştik. Bu değerli çalışmayı iki parça halinde tanıtmaya çalışacağız. Birinci bölümde Altınova’nın genel tarihi ve kent içi yerleşimlerden, ikinci bölümdeyse Altınova’ya bağlı köylerden ve diğer bilgilerden bahsedeceğiz. Ömer Erdem Beyin üniversite tezi olarak hazırlamış olduğu Ayazmend Nahiyesinin 16. yüzyıldaki sosyo-ekonomik durumu, kitabın ana temasını oluşturmaktadır. Tarihçi daha sonra kısıtlı imkânlarıyla ulaşabildiği belge ve bilgileri de kitaba ilave ederek elimizdeki çalışmayı başarılı bir şekilde genişletmiştir. Kitabın basılması dönemin Altınova Belediye Başkanı Alaattin Süberoğlu ve Rahmi Gencer’in katkılarıyla gerçekleşmiştir. 1999 yılında kuşe kağıda 72 sayfa olarak basılan çalışmanın tekrar basımında ilave bilgilerle zenginleşmesi tek temennimizdir.

Ayazmend Adı…

Ayazmend adının Atatürk’ün önerisiyle Altınova olduğu herkesin fikir birliğiyle kabul ettiği bir gerçektir. Ayazmend adı hakkındaysa birçok rivayet ileri sürülmektedir. “Ayazlı, Rüzgarlı yer” gibi, Bilge Umar’ın “Ayazmalı yer” açıklaması ve kelimeyi “Ayazma” (Rumca) ve “Mend” (Farsça) olarak bölmesi veya Hz. İsa’nın havarilerinden birinin oğlu olan Ayas Matteus’un kenti kurması bu rivayetlerdendir. Ayazmend’in tarih boyunca bir Türk yerleşimi olduğunu düşünürsek Ayazmend’in anlamını Türkçede aramak daha doğru olacaktır…(1) Osmanlı Fethine Kadar Ayazmend Bölgesi…

Sayın Ömer Erdem Altınova’ya antik dönemde Mysia bölgesinde anmaktadır.(2) Yeldeğirmeni Höyük, Bahçeli Köyü sınırlarında kalan Höyücektepe Höyük İlk Tunç Çağından kalma yerleşimler olup Altınova tarihini MÖ.3000’li yıllara kadar götürmektedir.

Yine Bahçeli Köy sınırlarında kalan Asar Tepe veya literatüre geçen adıyla Pandırtepe Yerleşimi antik dönemden kalan izler taşımaktadır.

Osmanlı hâkimiyeti öncesi Karesioğulları, Bizans’ın bölgedeki hâkimiyetine son vererek Balıkesir, Edremit, Bergama ve muhtemelen Ayazmend’i 1300’lü yılların başında istila edecek, Türkmen boyları bölgeye yerleşmeye başlayacaktır. Bölgedeki Karesi Bey ve ardıllarının hükümranlığına 1361 yılında sonra Osmanlı son verecektir.

Ayazmend Nahiyesinin Merkezi…

Altınova 16. yüzyıldaki kayıtlarda Nefs-i Ayazmend adıyla Karesi sancağına bağlı 8 mahalleden oluşan bir kazadır. Sayın Ömer Erdem’in mahalleler hakkında aşağıdaki bilgileri vermektedir. Bizler mahalleleri sıralarken kısa bilgiler vereceğiz. Daha detaylı açıklamaya kitapta bulabilirsiniz… İlk kurulan mahalle Hisar Mahallesi olup, kasabanın en yüksek tepesine kurulmuştur.

Mahalleye adını veren kale bakiyelerini 1940-50’li yıllara kadar görmek mümkündü.

3

Dünden Bugüne Altınova-I

Taylan Köken

Ayazmend merkezinde bulunan tarihi mezarlık Hisar mahallesindedir. Bu mahalle içinde kimden kalma olduğu tam bilinmeyen kilise kalıntısı da bulunmaktaymış. Hisar mahallesinde 1530 tarihinde 43 hanede 221 kişi yaşar iken, 1573 tarihinde 73 hanede 367 kişi yaşamaktaydı. Şeyhler Mahallesi adını Şeyh Muyyiddin Camiinden almış olmalıdır. Mahalle rivayete göre Hisar mahallesinin yanındaki düzlükten başlayıp Karakoç Çayı civarına değin uzanmaktaydı.

1530 yılı nüfusu 48 hanede 255 kişiyken, 1573 tarihinde mahalle 125 haneye nüfusuysa 625 kişiye kadar ulaşarak en büyük mahallesi olmuştur. Bu büyüklüğe ulaşmasına rağmen zamanla yok olarak günümüze ulaşamamıştır.

Koca Kadı Mahallesi günümüzde şehrin girişinde olup şehre bir kadı atandığında kurulmuş olmalıdır. Bu mahalle de Hisar Mahallesi gibi bir tepe üzerine kurulmuştur. Mahalle Kadırga İskelesi- Ayazmend ve Ayazmend-Edremit yollarının kesiştiği noktadır. Şehrin ikinci tarihi mezarlığı Koca Kadı mahallesindeydi. Bu mezarlık 1950’li yıllarda Hisar mahallesindeki mezarlığa taşınmıştır. 1530 yılı nüfus sayımında 55 hanede 294 kişi yaşamaktaydı. 1573 yılına gelindiğinde 103 hanede 515 kişi yaşamaktaydı.

Kethüda Mahallesi günümüzde olmayan ve muhtemelen diğer mahallerle kaynaşarak unutulup giden bir mahalledir. Osmanlı döneminde zengin kişilerin işlerini gören, bir çeşit kâhya gibi halkı temsil eden kişilere verilen isime kethüda denirdi. Bu görevde çalışan birisinin kurmuş olduğu mahalle olmalıdır. Mahallede 1530 yılında 13 hanede 71 kişi yaşarken, 1573 yılında 34 hanede 170 kişi yaşamaktaydı.

Ahmed Paşa Mahallesi de günümüzde kentin içinde isim değiştirerek kaybolan bir mahalle olup ismini kurulmasında veya gelişmesinde faydası olduğundan Ahmed Paşa’dan almış olmalıdır. Mahalle 1530’da 40 hane ve 1573’de ise 54 haneye sahipti. Nüfusu ise 1530’da 208 kişiyken, 1573’de 270 kişi olmuştur.

Cami-i Kebir Mahallesi adını Hacı Bayram-ı Veli Cami’nden almaktadır ve kentin çarşının bir bölümünü de içine almaktadır. Bugün mahalle ismi değişse de aynı adı taşıyan bir sokak halen varlığını sürdürmektedir. 16. yüzyılda şehrin merkezinde bulunan bu mahalle 1530’da 35 hane ve 1573’de ise 61 haneye sahipti. Nüfusu ise 1530’da 183 kişiyken, 1573’de 305 kişi olmuştur.

Kara Musa Mahallesi merkezdeki mahallelerden biri olmalıdır. Adını banisinden(kurucu) alan mahalle 1530’da 26 hane ve 1573’de ise 43 haneye sahipti. Nüfusu 1530’da 141 kişiyken, 1573’de 215 kişi olmuştur.

Nalpare (Nallu) Mahallesi, Fatih Sultan Mehmet’in Midilli’yi ele geçirmesi esnasında (1462) kendisinin ve askerlerinin atlarını nallattığı mahalle olarak bilinmektedir. Bu mahalle Bergama yolunun kenarında kurulmuş olup yakın zamana kadar nalbantlar varlıklarını sürdürmekteydi. Mahalle ticari hayatın gelişimini sürdürdüğü bir noktada olup 1530 yılında 17 hane, 1573 yılındaysa 51 haneye sahipti. Nüfusu ise 1530’da 87 kişi, 1573’de 257 kişi olmuştur.

4

Dünden Bugüne Altınova-I

Taylan Köken

Ayazmend’te yaşam…

Kentin genel olarak cemaatleri konar-göçer Türkmen cemaatleridir. Kaz ve Madra Dağlarına dağılmış vaziyette bulunan Yörük/Türkmen taifesinin yapısını Ayazmend’te de görmek mümkündür. Mahallelerde yerleşik olarak yaşayan değişik Türkmen cemaatleri olduğu gibi Emir Sultan Vakfı ve İvrindi Cemaatlerinin adları kayıtlarda yer almaktadır.

Ayazmend işlek ticari yolların kesiştiği bir noktada olup hem körfeze karadan geçiş yapılan bir noktadır hem de tarihi Kadırga İskelesiyle Midilli adasının Anadolu’daki bağlantısıdır.

Geniş ve bereketli ovalarında yetişen buğday, arpa, yulaf, susam, pamuk, çeltik, üzüm, badem, armut, zeytin, soğan ve sarımsak, köknar, palamud ve ceviz gibi ürünler dışarıya satılırdı. Bu ürünlerden alınan vergiler toprak ürünleri vergisi olarak anıldığı gibi, Küvvare (Arı kovanı), dalyan ve balıkçılardan alınan Öşr-i Mahi (Balık Öşrü), Adet-i Ağnam (Koyun ve Keçi) ve Asiyab (Değirmen) vergileri de tahsil edilmekteydi. Bu kadar ürün ve vergi çeşidinin çok olması 16. Yüzyılda Ayazmend yani Altınova’da ticaretin ne kadar canlı olduğunu göstermektedir…

Dipnotlar: 1.Derleme Sözlüğünde: Cilt I sayfa:409 "AYAZ: i.Işık, aydınlık. ii.Yıldız iii.Kel, seyrek saçlı baş. iv.Balkon, taraça, tahtaboş. v.Salon vi.Sofa vii.Çardak" AYAZMAK: Havanın ayaza çekmesi... Cilt 9 sayfa:3165 MENT: Su kanalı, su arkı. Ayrıca "Ayazma"nın "Ayaz-lık" olduğunu söyleyelim... Derleme sözlüğüne göre "Ayaz-ment" "Aydınlık Su Kanalı" anlamında olmaz mı? Veya Türkçe lügatinde olduğu gibi Ayaz=Soğuk olduğuna göre "Soğuk Su Kanalı" olamaz mı? Ayrıca Prof. Dr. Engin Beksaç hocamın bölgede yapmış olduğu yüzey araştırmalarında keşfetmiş olduğu nekropol alanı adını bölgeye su sağlayan Eski Kaynak’tan almaktadır. Altınova’ya su kanallarıyla bu kaynaktan sular taşınmaktaydı.

2. Prof. Dr. Engin Beksaç’ın yüzey araştırmalarında Karaağaç sınır olmak üzere bu sınırın güneyinde kalan sahil kesimini, yerleşimlerde ele geçen keramik parçalarına göre Aiolis bölgesinde anmaktaydı.

Eski Kaynak Nekropolüyle ilişkili olan Körtükaya Yamaç Yerleşiminde de Aiol keramikleri bulunmuştur. Dolayısıyla Altınova’yı antik dönemde Mysia’da değil Aiolis bölgesinde anmamız daha doğru olacaktır.

Taylan Köken

5

Dünden Bugüne Altınova-I

GÖRSEL MALZEMELER:

Taylan Köken

6

Dünden Bugüne Altınova-I

Taylan Köken

7

Dünden Bugüne Altınova-I

Taylan Köken

8

Dünden Bugüne Altınova-I

Taylan Köken