Η ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΝ ΚΥΚΛΩΝΑ ΤΗς ΚΡΙΣΗΣ

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

EURODIALOGUE Φθινόπωρο 2012 Volume 2

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης Journal of International Relations European, Economic and Social Studies

Έκδοση από το Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας σε συνεργασία με την Ευρωβουλευτή Δρα Ελένη Θεοχάρους

Αυτή η έκδοση στηρίζεται στο Συνέδριο που διοργανώθηκε από την Ευρωβουλευτή

ΔΗΣΥ-ΕΛΚ

Δρα

Ελένη

Θεοχάρους

σε

συνεργασία

με το Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας στις 11 Νοεμβρίου 2011 με θέμα «Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης» με τη συμμετοχή πολιτικών, οικονομολόγων και ακαδημαϊκών από την Κύπρο. Η έκδοση έχει εμπλουτιστεί με επιπρόσθετη επιστημονική αρθρογραφία.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:

Γιάννος Χαραλαμπίδης Δρ Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκών Σπουδών

ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΕΚΔΟΣΗΣ Ανδρέας ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ

Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας

Σάββας ΚΑΤΣΙΚΙΔΗΣ

Καθηγητής Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κύπρου

ΟΜΑΔΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Θάλεια ΛΕΙΒΑΔΙΩΤΟΥ

ΜΒΑ Leicester University, Mεταπτυχιακό στη Δημόσια Διοίκηση, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών

Μαίρη ΠΑΝΟΥΣΗ

Πτυχιούχος Ελληνικής Φιλολογίας - Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών DESS στη Μετάφραση και Διερμηνεία Συνεδρίων Institut de Linguistique/Université de Mons-Hainaut-Belgium Executive Masters in Communications - Marketing and Advertising/Université Libre de Bruxelles και Solvay Business School-Belgium

ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ Χαράλαμπος ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

Copyright:

Δρ Ελένη Θεοχάρους Δρ Γιάννος Χαραλαμπίδης

Legal responsibility:

Δρ Γιάννος Χαραλαμπίδης

ISSN 1986 - 4698 Σχεδιασμός και Σελίδωση: Tarama Designs - Λευκωσία Εκτύπωση: Othon Press Ltd - Λευκωσία Διατηρούνται όλα τα πνευματικά δικαιώματα. Κανένα μέρος αυτής της δημοσίευσης δεν μπορεί να αντιγραφεί, να αναπαραχθεί, να αποθηκευτεί σε ένα σύστημα ανάκτησης, ή να διαβιβαστεί, σε οποιαδήποτε μορφή ή μέσα, χωρίς την προγενέστερη εκφρασμένη άδεια στο γράψιμο του συντάκτη.

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΚΔΟΤΗ: Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

Δρ Ελένη Θεοχάρους Αγίας Αικατερίνης 13 2334 Αρχάγγελος Λευκωσία ΚΥΠΡΟΣ Το Eurodialogue είναι ένα επιστημονικό journal. Τα άρθρα και οι κριτικές βιβλίου μπορούν να σταλούν στην προαναφερθείσα διεύθυνση. Το journal αυτό μπορεί να αποκτηθεί σε επαφή με τους συντάκτες. Η πλήρης ευθύνη σχετικά με το περιεχόμενο των άρθρων ανήκει αποκλειστικά στους συντάκτες. Αυτό το journal δεν έχει κανέναν εμπορικό σκοπό και διανέμεται δωρεάν.

Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ελένη ΘΕΟΧΑΡΟΥΣ .............................................................................................. 6 Μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ομάδα Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: Η Ευρωπαϊκή Αντίληψη για την Οικονομική Κρίση Jose Manuel BARROSO ....................................................................................... 8 Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Olli REHN ............................................................................................................... 31 Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Επίτροπος αρμόδιος για θέματα Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων και για το Ευρώ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: Η Κυπριακή Οικονομία εν μέσω κρίσης Ελένη ΘΕΟΧΑΡΟΥΣ

◄►

Η Οικονομία ........................................ 34 ως συντελεστής Ισχύος

Κίκης ΚΑΖΑΜΙΑΣ

◄►

Η Οικονομική Κρίση .......................... 39 και η ετοιμότητα της Κυβέρνησης

Αβέρωφ ΝΕΟΦΥΤΟΥ

◄►

Τα προβλήματα της Κυπριακής ....... 46 Οικονομίας και τρόποι εξόδου από την κρίση

Νικόλας ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ◄►

Τα αίτια της οικονομικής κρίσης ...... 55 και η ευθυνοφοβία

◄►

Ο δεκάλογος της ανεργίας ................. 63

Μάριος ΜΑΥΡΙΔΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ: Παγκόσμια Οικονομική κρίση και Κυπριακή Οικονομία Ανδρέας ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ

◄►

13 Σημεία για την αντιμετώπιση ...... 75 της οικονομικής κρίσης

Στέλιος ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ

◄►

Νέο Οικονομικό .................................. 82 Μοντέλο Ανάπτυξης

Μάκης ΚΕΡΑΥΝΟΣ

◄►

Παγκόσμια Οικονομική κρίση ......... 88 και Τραπεζικό Σύστημα

Ξένιος ΚΑΣΙΝΙΔΗΣ

◄►

Χρηματοοικονομική ........................... 97 και Οικονομική Κρίση: Κυπριακή Οικονομία και Διαρθρωτικά Μέτρα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV: Πολιτικές, θεσμικές και κοινωνικές προεκτάσεις της οικονομικής κρίσης στην ΕΕ Άδωνης ΓΙΑΓΚΟΥ

◄►

Το επικίνδυνο σταυροδρόμι της ΕΕ .. 122

Γιάννος ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

◄►

Η μύτη του Πινόκιο ........................... 126 και οι οικονομικές αρρυθμίες Είναι κρίση αριθμών ή κοινωνίας, θεσμών και αξιών;

Γιώργος ΚΕΝΤΑΣ

◄►

Η διαρθρωτική κρίση της .................. 154 Ευρωπαϊκής Ένωσης

Αχιλλεύς ΑΙΜΙΛΙΑΝΙΔΗΣ Χριστίνα ΙΩΑΝΝΟΥ

◄►

Οικονομική Κρίση: ............................ 173 Μια Κρίση Θεσμών για την Ευρώπη

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αγαπητέ αναγνώστη, Η άλλοτε ανθηρή οικονομία της Κύπρου βρίσκεται σε δύσκολη κατάσταση αναζητώντας τρόπους ανάκαμψης. Με την έκδοση αυτή έχουμε ως στόχο να εξετάσουμε μέσα από το διάλογο και την πολυφωνία τα προβλήματα της κυπριακής οικονομίας και, ταυτοχρόνως, με υπευθυνότητα και σοβαρότητα να καθορίσουμε τρόπους θεραπείας και δράσης. Το ζήτημα της κυπριακής οικονομίας καλύπτεται πολυκομματικά και πολυθεματικά, διεπιστημονικά, καθώς και πέραν των ψυχρών αριθμών, αφού όπως λέγεται η οικονομία είναι ζωντανός οργανισμός, ο οποίος σχετίζεται άμεσα με την ψυχολογία των αγορών και τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Η Κυπριακή Δημοκρατία συνιστά κράτος μέλος της ΕΕ και ειδικότερα της ευρωζώνης. Εκ των πραγμάτων, το ίδιο συμβαίνει και με την οικονομία. Συνεπώς, στην παρούσα έκδοση δεν θα μπορούσαμε να εξετάσουμε την κυπριακή οικονομία ξεκομμένη από την υπόλοιπη Ευρώπη και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Προβλήματα που είναι μεν κοινά, αλλά και διαφορετικά από κράτος σε κράτος. Η ΕΕ είναι τμήμα της παγκοσμιοποίησης, εντός της οποίας ενεργεί ως τέτοια, καθώς και στη διάσταση των κυρίαρχων κρατών μελών της. Άλλωστε, η κρίση έχει αρχίσει από τις ΗΠΑ. Γι’ αυτούς και για άλλους συναφείς λόγους θεωρούμε σημαντική τη θέση, την οποία ο Επίτροπος Αρμόδιος για θέματα Οικονομίας και Νομισματικής Πολιτικής Όλι Ρεν διατύπωσε στις 12 Ιουλίου του 2012, για την κατάσταση της κυπριακής οικονομίας. Εξίσου σημαντική είναι η ομιλία του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, ο οποίος στις 12 Σεπτεμβρίου του 2012 σε ομιλία του ενώπιον της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου επιδίωξε να σκιαγραφήσει το όραμά του για μια νέα Ευρώπη. Η παρούσα έκδοση έχει ως στόχο την ανταλλαγή απόψεων και θέσεων προκειμένου να οικοδομηθεί ένας κοινός οικονομικός, κοινωνικός και πολιτικός κώδικας επικοινωνίας, καθώς και μια οικονομική πολιτική γενικώς, αν αυτό είναι δυνατό, αποδεκτή, κατά τρόπον ώστε τα υφιστάμενα προβλήματα να ξεπεραστούν και να δημιουργηθούν συνθήκες ανάπτυξης και ευημερίας. Δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές. Υπάρχει θέληση και πολιτική βούληση, καθώς και ευθύνη ημών των πολιτικών έναντι του πολίτη, τον οποίο υποχρεούμαστε να σεβόμαστε και να στηρίζουμε σε δύσκολες περιόδους όπως αυτήν που διανύουμε σήμερα. Με εκτίμηση Ελένη Θεοχάρους Μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Η ομιλία του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jose Manuel Barroso για την οικονομική κατάσταση στην ΕΕ, όπως εκφωνήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου του 2012 ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η τοποθέτηση του αφορά στους τρόπους δράσης για την έξοδο από την οικονομική κρίση.

1. Ανάλυση της κατάστασης Έχω την τιμή να βρίσκομαι σήμερα εδώ για να εκφωνήσω για τρίτη φορά την ομιλία μου σχετικά με την κατάσταση της Ένωσης. Απευθύνομαι σε εσάς σε μια περίοδο κατά την οποία η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να βρίσκεται σε κρίση. Κρίση χρηματοπιστωτική και οικονομική. Κρίση κοινωνική. Αλλά και κρίση πολιτική, κρίση εμπιστοσύνης.

Tα βαθύτερα αίτια της κρίσης αυτής θα πρέπει να αναζητηθούν: στις ανεύθυνες πρακτικές που ακολουθήθηκαν στον χρηματοπιστωτικό τομέα, στα μη βιώσιμα επίπεδα του δημοσίου χρέους, καθώς και στην έλλειψη ανταγωνιστικότητας σε ορισμένα κράτη μέλη. Σαν να μην ήταν αρκετά όλα αυτά, το ευρώ αντιμετωπίζει τα δικά του διαρθρωτικά προβλήματα. Η αρχιτεκτονική του δεν αποδείχτηκε ικανή να επιτύχει τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Συσσωρεύθηκαν ανισορροπίες. Η κατάσταση αυτή αντιμετωπίζεται τώρα. Πρόκειται όμως για μια επώδυνη, δύσκολη προσπάθεια. Οι πολίτες είναι δυσαρεστημένοι. Ανησυχούν. Αισθάνονται ότι ο τρόπος ζωής τους απειλείται. Το αίσθημα δικαιοσύνης και δίκαιης κατανομής των βαρών μεταξύ των κρατών-μελών διαβρώνεται. Ωστόσο, χωρίς δίκαιη κατανομή των βαρών μεταξύ των κρατών-μελών, πώς μπορεί να υπάρχει δικαιοσύνη μεταξύ των ευρωπαίων πολιτών; 8

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Κατά την προηγούμενη τετραετία, λάβαμε πολλές τολμηρές αποφάσεις για να αντιμετωπίσουμε αυτή τη συστημική κρίση. Όμως, παρ’ όλες αυτές τις προσπάθειες, τα μέτρα που λάβαμε δεν έπεισαν ακόμη τους πολίτες, τις αγορές ή τους διεθνείς μας εταίρους. Γιατί; Διότι επανειλημμένως επιτρέψαμε τη διάδοση αμφιβολιών. Αμφιβολίες για το εάν ορισμένες χώρες είναι όντως έτοιμες να προβούν σε μεταρρυθμίσεις ώστε να καταστούν και πάλι ανταγωνιστικές. Αμφιβολίες για το κατά πόσον ορισμένες άλλες χώρες είναι πραγματικά διατεθειμένες να επιδείξουν αλληλεγγύη, ούτως ώστε το ευρώ και το ευρωπαϊκό εγχείρημα να καταστούν μη αναστρέψιμα. Υπερβολικά πολλές ήταν οι περιπτώσεις κατά τις οποίες είδαμε να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος. Πρώτον, πολύ σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον μας λαμβάνονται σε ευρωπαϊκές συνόδους κορυφής και την επομένη βλέπουμε μερικούς από εκείνους ακριβώς που έλαβαν αυτές τις αποφάσεις να τις υπονομεύουν ισχυριζόμενοι είτε ότι είναι υπερβολικές είτε ότι δεν είναι αρκετά τολμηρές. Γεννάται έτσι πρόβλημα αξιοπιστίας. Πρόβλημα εμπιστοσύνης. Είναι απαράδεκτο να παρουσιάζονται αυτές οι ευρωπαϊκές σύνοδοι σαν αγώνες μποξ στους οποίους ο ένας αντίπαλος πρέπει να βγάλει τον άλλο νοκάουτ. Είναι απαράδεκτο να ανήκουμε στην ίδια Ένωση και στην πράξη να το ξεχνάμε. Δεν μπορούμε να υπονομεύουμε εννέα σωστές αποφάσεις με μία ενέργεια ή μία δήλωση που γεννά αμφιβολίες για όλα όσα έχουμε επιτύχει. Ορίστε λοιπόν, Αξιότιμα Μέλη, πού βρίσκονται οι ρίζες της πολιτικής κρίσης εμπιστοσύνης που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή η Ευρώπη: εάν οι ίδιοι οι πολιτικοί της Ευρώπης δεν τηρούν τους κανόνες και τις αποφάσεις που έλαβαν, πώς θα μπορούσαν ποτέ να πείσουν ότι είναι αποφασισμένοι να δώσουν τα χέρια για να αντιμετωπίσουν την κρίση αυτή;

2. Η πρόκληση: ένας νέος τρόπος σκέψης για την Ευρώπη Κρίση εμπιστοσύνης ίσον πολιτική κρίση. Το καλό, όμως, είναι ότι σε μια δημοκρατία δεν υπάρχει πολιτικό πρόβλημα για το οποίο δεν μπορούμε να βρούμε μια πολιτική λύση.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

9

ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, θα ήθελα σήμερα να συζητήσω εδώ μαζί σας τα θεμελιώδη πολιτικά ζητήματα - πού βρισκόμαστε σήμερα και πώς πρέπει να προχωρήσουμε από εδώ και πέρα. Θα ήθελα να επικεντρώσω την ομιλία μου στην πολιτική κατεύθυνση και στο όραμα που θα εμπνεύσουν τις πολιτικές αποφάσεις μας. Δεν πρόκειται, φυσικά, να απαριθμήσω καθεμία από αυτές τις αποφάσεις χωριστά. Λάβατε την επιστολή που απηύθυνα στον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στην οποία προσδιορίζονται οι άμεσες προτεραιότητες της Επιτροπής. Θα τις συζητήσουμε μαζί σας πριν εκδώσουμε το πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής αργότερα το φθινόπωρο. Το μήνυμα που θέλω να σας απευθύνω σήμερα είναι: η Ευρώπη χρειάζεται μια νέα κατεύθυνση - μια κατεύθυνση που δεν μπορεί να βασίζεται σε παλιές ιδέες. Η Ευρώπη χρειάζεται ένα νέο τρόπο σκέψης. Όταν μιλούμε για την κρίση - και όλοι μιλούμε για την κρίση - έχουμε άραγε συνειδητοποιήσει πραγματικά όλες τις συνέπειες των πράξεών μας; Όταν μιλούμε για παγκοσμιοποίηση - και όλοι μιλούμε διαρκώς για παγκοσμιοποίηση - έχουμε άραγε αναλογιστεί πραγματικά τις επιπτώσεις της όσον αφορά τον ρόλο καθενός από τα κράτη μέλη μας; Ένας νέος τρόπος σκέψης για την Ευρώπη προαπαιτεί να συνειδητοποιήσουμε πραγματικά ολόκληρο το φάσμα των συνεπειών από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε και οι οποίες αλλάζουν ριζικά τον κόσμο μας. Ένας νέος τρόπος σκέψης σημαίνει ότι θα πρέπει να παύσουμε να αναζητούμε τις απαντήσεις στα ερωτήματα του μέλλοντος με τα εργαλεία του παρελθόντος. Αφότου ξέσπασε η κρίση, διαπιστώσαμε επανειλημμένα ότι οι διασυνδεδεμένες παγκόσμιες αγορές είναι ταχύτερες, και επομένως ισχυρότερες, από τα κατακερματισμένα εθνικά πολιτικά συστήματα. Το γεγονός αυτό υπονομεύει την εμπιστοσύνη των πολιτών στις πολιτικές αποφάσεις που λαμβάνουμε, ενώ παράλληλα υποδαυλίζει τον λαϊκισμό και τα ακραία στοιχεία στην Ευρώπη και αλλού. Η πραγματικότητα είναι ότι, σε έναν διασυνδεδεμένο κόσμο, τα κράτη μέλη της Ευρώπης δεν είναι πλέον σε θέση να κατευθύνουν μόνα τους τις εξελίξεις. Συγχρόνως, όμως, τα κράτη μέλη δεν έχουν δώσει στην Ένωσή τους — την

10

JOSE MANUEL Barroso

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Ένωση όλων μας - τα εργαλεία που έχει ανάγκη για να αντιμετωπίσει αυτή τη νέα πραγματικότητα. Βρισκόμαστε τη στιγμή αυτή σε μεταβατική φάση, σε μια καθοριστική στιγμή. Η στιγμή αυτή απαιτεί να λάβουμε τις κατάλληλες αποφάσεις, απαιτεί να αναλάβουμε ηγετικό ρόλο. Ναι, η παγκοσμιοποίηση απαιτεί μια περισσότερο ενωμένη Ευρώπη. Για περισσότερη ένωση απαιτείται περισσότερη ολοκλήρωση. Για περισσότερη ολοκλήρωση απαιτείται περισσότερη δημοκρατία ευρωπαϊκή δημοκρατία. Στην Ευρώπη, αυτό σημαίνει πρωτίστως να αποδεχθούμε ότι βρισκόμαστε όλοι στο ίδιο καράβι. Σημαίνει να αναγνωρίσουμε τα κοινά, ευρωπαϊκά μας συμφέροντα. Σημαίνει να συνειδητοποιήσουμε ότι τα πεπρωμένα μας είναι αλληλένδετα. Σημαίνει επίσης να απαιτήσουμε από όλους να επιδείξουν ένα γνήσιο αίσθημα κοινής ευθύνης και αλληλεγγύης. Γιατί όταν το καράβι σου αρμενίζει στην τρικυμία, η απόλυτη αφοσίωση στο κοινό καλό είναι το ελάχιστο που απαιτείς από τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να συμβαδίσουμε με τις ραγδαίες αλλαγές που συντελούνται. Είναι ο μόνος τρόπος για να εξασφαλίσουμε τα μεγέθη και την αποτελεσματικότητα που χρειαζόμαστε για να είμαστε παγκόσμια δύναμη. Είναι ο μόνος τρόπος για να διασφαλίσουμε τις αξίες μας - γιατί είναι επίσης θέμα αξιών - σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο. Τον 20ο αιώνα, μια χώρα με πληθυσμό μόλις 10 ή 15 εκατομμυρίων μπορούσε να αποτελέσει παγκόσμια δύναμη. Τον 21ο αιώνα, ακόμα και οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της περιθωριοποίησης εν μέσω παγκόσμιων γιγάντων, όπως οι ΗΠΑ ή η Κίνα. Η ιστορία αναφέρει ότι η Βρετανία χρειάσθηκε 155 χρόνια για να διπλασιάσει το κατά κεφαλή ΑΕΠ της οι ΗΠΑ χρειάσθηκαν 50, ενώ η Κίνα μόλις 15 χρόνια. Αλλά και ο οικονομικός μετασχηματισμός που συντελείται σε ορισμένα από τα κράτη μέλη μας δεν είναι λιγότερο εντυπωσιακός.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

11

ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Η Ευρώπη διαθέτει όλα τα αναγκαία πλεονεκτήματα, και μάλιστα πολύ περισσότερα από ό,τι οι προηγούμενες γενιές, οι οποίες αντιμετώπισαν παρόμοιες ή και ακόμα μεγαλύτερες προκλήσεις. Χρειάζεται, όμως, να ενεργήσουμε ανάλογα και να αξιοποιήσουμε όλα αυτά τα πλεονεκτήματα μαζί. Είναι πλέον καιρός οι φιλοδοξίες μας να ευθυγραμμίζονται με τις αποφάσεις και με τη δράση μας. Είναι πλέον καιρός να θέσουμε τέλος στις αποσπασματικές αντιδράσεις και στα ημίμετρα. Είναι πλέον καιρός να διδαχθούμε από την ιστορία και να σχεδιάσουμε ένα καλύτερο μέλλον για την Ευρώπη μας.

3. Αντιμετώπιση της κατάστασης – η «αποφασιστική συμφωνία για την Ευρώπη» Αυτό που ζητώ, και αυτό που σήμερα σας παρουσιάζω, είναι μια Αποφασιστική Συμφωνία για την Ευρώπη. Μια αποφασιστική συμφωνία για να προβάλουμε τις αξίες μας, την ελευθερία μας και την ευημερία μας στο μέλλον ενός παγκοσμιοποιημένου πλανήτη. Μια συμφωνία που συνδυάζει την ανάγκη να διατηρήσουμε τις κοινωνικές μας οικονομίες της αγοράς με την ανάγκη να τις μεταρρυθμίσουμε. Μια συμφωνία που θα σταθεροποιήσει την ΟΝΕ, θα δώσει ώθηση στη βιώσιμη ανάπτυξη και θα αποκαταστήσει την ανταγωνιστικότητα. Μια συμφωνία που θα αποτελέσει συμβόλαιο εμπιστοσύνης μεταξύ των χωρών μας, μεταξύ των κρατών-μελών και των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, μεταξύ των κοινωνικών εταίρων και μεταξύ των πολιτών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αποφασιστική Συμφωνία για την Ευρώπη σημαίνει: Ότι δεν πρέπει να επιτρέψουμε να υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία όσον αφορά την ακεραιότητα της Ένωσης ή τον αμετάκλητο χαρακτήρα του ευρώ. Οι περισσότερο ευάλωτες χώρες δεν θα πρέπει να αφήσουν καμία αμφιβολία για την αποφασιστικότητά τους, να προχωρήσουν σε μεταρρυθμίσεις ή για το αίσθημα ευθύνης τους. Αλλά και οι ισχυρότερες χώρες δεν θα πρέπει να αφήσουν καμία αμφιβολία, για την προθυμία τους να συμπορευθούν ή για το αίσθημα αλληλεγγύης τους. Κανείς από μας δεν θα πρέπει να αφήσει την

12

JOSE MANUEL Barroso

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

παραμικρή αμφιβολία όσο αφορά την αποφασιστικότητά μας να κάνουμε τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. ΚΑΙ ΝΑ ΤΙΣ ΚΑΝΟΥΜΕ ΜΑΖΙ. Η ιδέα ότι μπορούμε να έχουμε ανάπτυξη χωρίς μεταρρυθμίσεις ή ότι μπορούμε μόνοι μας να εξασφαλίσουμε ευημερία, αποτελεί ψευδαίσθηση. Οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι η μοίρα μας είναι κοινή και ότι μαζί θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματά μας. Αυτή η αποφασιστική συμφωνία απαιτεί την ολοκλήρωση μιας βαθιάς και γνήσιας οικονομικής ένωσης, η οποία θα βασίζεται σε μια πολιτική ένωση. α) Οικονομική Ένωση: Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω από την ευρωπαϊκή οικονομία. Κατ’ αρχάς, χρειαζόμαστε ανάπτυξη. Βιώσιμη ανάπτυξη. Η ανάπτυξη είναι η ζωτική δύναμη του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου αγοράς: δημιουργεί θέσεις εργασίας και στηρίζει το βιοτικό μας επίπεδο. Αλλά μπορούμε να διατηρήσουμε την ανάπτυξη μόνον αν βελτιώσουμε την ανταγωνιστικότητά μας. Σε εθνικό επίπεδο, αυτό σημαίνει ανάληψη διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που αναβάλλονταν επί δεκαετίες. Σημαίνει εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης. Μείωση των περιττών δαπανών. Αντιμετώπιση των κατεστημένων συμφερόντων και προνομίων. Μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας για να επιτύχουμε τον συνδυασμό ασφάλειας και ευελιξίας. Και διασφάλιση της βιωσιμότητας των κοινωνικών συστημάτων. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πρέπει να επιδείξουμε μεγαλύτερη αποφασιστικότητα, ώστε να καταργήσουμε τους φραγμούς, είτε αυτοί είναι φυσικοί είτε οικονομικοί ή ψηφιακοί. Πρέπει να ολοκληρώσουμε την ενιαία αγορά. Πρέπει να περιορίσουμε την ενεργειακή μας εξάρτηση και να αξιοποιήσουμε το δυναμικό των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας. Η προώθηση της ανταγωνιστικότητας σε τομείς όπως η ενέργεια, οι μεταφορές και οι τηλεπικοινωνίες, θα μπορούσε να δώσει νέα πνοή στον ανταγωνισμό, να προαγάγει την καινοτομία και να προκαλέσει πτώση των τιμών για τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις. Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

13

ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Η Επιτροπή θα υποβάλει λίαν συντόμως τη δεύτερη Πράξη για την Ενιαία Αγορά. Για να μπορέσει να ευημερήσει η ενιαία αγορά, η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να υποστηρίζει με αποφασιστικότητα και αδιαλλαξία τους κανόνες στον τομέα του ανταγωνισμού και του εμπορίου. Με κάθε ειλικρίνεια, θα έλεγα ότι αν είχε αφεθεί αυτό στα κράτη μέλη, σας διαβεβαιώνω ότι δεν θα ήταν σε θέση να αντισταθούν στις πιέσεις των μεγάλων επιχειρήσεων ή των μεγάλων εξωτερικών δυνάμεων. Πρέπει να δημιουργήσουμε μια ευρωπαϊκή αγορά εργασίας και να δώσουμε τη δυνατότητα σε κάθε πολίτη να εργάζεται εξίσου εύκολα σε μια άλλη χώρα όσο και στη δική του. Πρέπει να διερευνήσουμε την πράσινη ανάπτυξη και να χρησιμοποιούμε τους πόρους μας με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Πρέπει να επιδείξουμε μεγαλύτερη φιλοδοξία ως προς την παιδεία, την έρευνα, την καινοτομία και την επιστήμη. Η Ευρώπη κατέχει την παγκόσμια πρωτοπορία σε βασικούς τομείς, όπως η αεροναυπηγική, η αυτοκινητοβιομηχανία, τα φαρμακευτικά προϊόντα και οι μηχανολογικές εφαρμογές, όπου κατέχει πάνω από το ένα τρίτο των μεριδίων της παγκόσμιας αγοράς. Η βιομηχανική παραγωγικότητα αυξήθηκε κατά 35% κατά την τελευταία δεκαετία παρά την οικονομική επιβράδυνση. Σήμερα, περίπου 74 εκατ. θέσεις εργασίας εξαρτώνται από τη βιομηχανική παραγωγή. Κάθε χρόνο, οι νέες επιχειρήσεις στην ΕΕ δημιουργούν πάνω από 4 εκατ. θέσεις εργασίας. Πρέπει να βασιστούμε στις επιτυχίες αυτές, επενδύοντας στη νέα βιομηχανική πολιτική μας και δημιουργώντας ένα επιχειρηματικό περιβάλλον που ενθαρρύνει την επιχειρηματικότητα και υποστηρίζει τις μικρές επιχειρήσεις. Τούτο σημαίνει ότι πρέπει να απλουστευθεί το φορολογικό μας περιβάλλον προς όφελος των επιχειρήσεων και να καταστεί πιο ελκυστικό για τους επενδυτές. Ο καλύτερος φορολογικός συντονισμός θα είναι προς όφελος όλων των κρατών-μελών. Χρειαζόμαστε, επίσης, προδραστική εμπορική πολιτική, με το άνοιγμα νέων αγορών. Αυτό είναι το δυναμικό της ευρωπαϊκής οικονομίας. Αυτό είναι το χρυσωρυχείο που δεν έχει αξιοποιηθεί ακόμη πλήρως. Η πλήρης εφαρμογή του Συμφώνου Ανάπτυξης που ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου μπορεί να μας οδηγήσει μακριά.

14

JOSE MANUEL Barroso

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Και θα μπορούσαμε να φτάσουμε ακόμη πιο μακριά, χάρη σε έναν ρεαλιστικό, αλλά και φιλόδοξο προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αφιερωμένο στις επενδύσεις, στην ανάπτυξη και τη μεταρρύθμιση. Ας είμαστε σαφείς. Ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός είναι ο μηχανισμός για την πραγματοποίηση επενδύσεων στην Ευρώπη και την ανάπτυξη στην Ευρώπη. Η Επιτροπή και το Κοινοβούλιο, αλλά και όλες γενικά οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις, επειδή τα περισσότερα κράτη μέλη υποστηρίζουν την πρότασή μας, πρέπει τώρα να συσπειρωθούν για να υποστηρίξουν το σωστό πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο που θα μας οδηγήσει στο 2020. Το πλαίσιο αυτό θα επιβαρύνει ελάχιστα τα κράτη μέλη, ιδίως χάρη στο νέο σύστημα ιδίων πόρων που έχουμε προτείνει. Αλλά θα δώσει τεράστια ώθηση στις οικονομίες τους και στις περιφέρειές τους, και θα βοηθήσει σημαντικά τους ερευνητές τους, τους φοιτητές τους, τη νεολαία τους που αναζητεί απασχόληση, και τις ΜΜΕ τους. Πρόκειται για έναν προϋπολογισμό που περιστρέφεται γύρω από την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή μεταξύ των κρατών-μελών και εντός των κρατών-μελών. Πρόκειται για έναν προϋπολογισμό που θα συμβάλει στην ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς. με τη γεφύρωση των ελλείψεων στις υποδομές της ενέργειας, των μεταφορών και των τηλεπικοινωνιών, χάρη στη διευκόλυνση «Συνδέοντας την Ευρώπη». Πρόκειται για έναν προϋπολογισμό που αποβλέπει σε μια σύγχρονη γεωργία, προσανατολισμένη στην ανάπτυξη και ικανή να συνδυάζει την ασφάλεια των τροφίμων με τη βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη. Πρόκειται για έναν προϋπολογισμό που, χάρη στο πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020», θα προαγάγει μια Ευρώπη έντονα προσανατολισμένη στην έρευνα και την καινοτομία. Επειδή αυτή την ευρωπαϊκή κλίμακα χρειαζόμαστε για την έρευνα. Ο προϋπολογισμός αυτός θα αποτελέσει πραγματική δοκιμή αξιοπιστίας για πολλά κράτη-μέλη. Θα ήθελα να δω αν τα ίδια κράτη μέλη που αναφέρονται συνεχώς στις επενδύσεις και την ανάπτυξη θα στηρίξουν τώρα έναν προϋπολογισμό για την ανάπτυξη σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ο προϋπολογισμός είναι επίσης το εργαλείο που θα στηρίξει τις επενδύσεις στο αναπτυξιακό μας θεματολόγιο, την Ευρώπη 2020, που χρειαζόμαστε τώρα περισσότερο από ποτέ. Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

15

ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Η Ευρώπη 2020 είναι η οδός προς τον εκσυγχρονισμό και τη διαφύλαξη της ευρωπαϊκής κοινωνικής οικονομίας της αγοράς. Το πρόγραμμα των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεών μάς επιβάλλει μείζονα προσπάθεια προσαρμογής. Θα επιτύχει μόνον εφόσον εξασφαλίζει ισονομία και δικαιοσύνη. Διότι η ανισότητα δεν είναι βιώσιμη. Σε ορισμένα σημεία της Ευρώπης γινόμαστε μάρτυρες μιας πρωτόγνωρης κοινωνικής αναταραχής, αυξανόμενης φτώχειας και μαζικής ανεργίας, ιδίως μεταξύ των νέων. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο πρέπει να ενισχύσουμε την κοινωνική συνοχή, ένα χαρακτηριστικό που διαχωρίζει την ευρωπαϊκή κοινωνία από άλλα εναλλακτικά μοντέλα. Ορισμένοι λένε ότι, εξαιτίας της κρίσης, το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο έχει πεθάνει. Δεν συμφωνώ. Ναι, πρέπει να μεταρρυθμίσουμε τις οικονομίες μας και να εκσυγχρονίσουμε τα συστήματα κοινωνικής προστασίας που διαθέτουμε. Αλλά ένα αποτελεσματικό σύστημα κοινωνικής προστασίας που συνδράμει όλους όσοι χρειάζονται βοήθεια, δεν αποτελεί εμπόδιο για την ευημερία, αλλά αναπόσπαστο στοιχείο της. Πράγματι, οι ευρωπαϊκές χώρες με τα πλέον αποτελεσματικά συστήματα κοινωνικής προστασίας και με τις πλέον ανεπτυγμένες κοινωνικές συμπράξεις, είναι αυτές που συγκαταλέγονται μεταξύ των πλέον επιτυχών και ανταγωνιστικών οικονομιών παγκοσμίως. Δικαιοσύνη και ισονομία σημαίνει ότι δίνουμε την ευκαιρία στους νέους μας. Κάνουμε ήδη πολλά. Και πριν από το τέλος του έτους, η Επιτροπή θα παρουσιάσει δέσμη μέτρων για τη νεολαία, που θα θεσπίσει ένα σύστημα παροχής εγγυήσεων για τη νεολαία, καθώς και ένα ποιοτικό πλαίσιο, που θα διευκολύνει την επαγγελματική κατάρτιση. Δικαιοσύνη και ισονομία σημαίνει επίσης δημιουργία καλύτερων και δικαιότερων φορολογικών συστημάτων Με την εξάλειψη της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής θα μπορούσαν να εισρεύσουν επιπλέον δισεκατομμύρια στα δημόσια ταμεία σε ολόκληρη την Ευρώπη.

16

JOSE MANUEL Barroso

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Επιτροπή θα αγωνιστεί για μια συμφωνία σχετικά με την αναθεωρημένη οδηγία για τη φορολόγηση των αποταμιεύσεων, και για τις εντολές διαπραγμάτευσης ισχυρότερων συμφωνιών για τη φορολόγηση των αποταμιεύσεων με τρίτες χώρες. Η σύναψη των συμφωνιών αυτών θα αποτελούσε σημαντική πηγή θεμιτών φορολογικών εσόδων. Επίσης, η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να αγωνίζεται για έναν δίκαιο και φιλόδοξο φόρο επί των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών, που θα διασφαλίζει στους φορολογούμενους οφέλη από τον χρηματοπιστωτικό τομέα, ούτως ώστε να μην ωφελείται μόνο ο χρηματοπιστωτικός τομέας από τους φορολογούμενους. Τώρα που είναι σαφές ότι συμφωνία επ’ αυτού μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την ενισχυμένη συνεργασία, η Επιτροπή θα καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για την προώθηση του θέματος γρήγορα και αποτελεσματικά με τα κράτη μέλη που είναι πρόθυμα να το πράξουν. Διότι αυτό θα πει δικαιοσύνη. Και η δικαιοσύνη αποτελεί βασικό προαπαιτούμενο για να γίνουν αποδεκτές, από κοινωνικής και πολιτικής πλευράς οι αναγκαίες οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Και πάνω από όλα, η δικαιοσύνη είναι θέμα δικαιοσύνης, κοινωνικής δικαιοσύνης. Για την αντιμετώπιση της κρίσης, ελήφθησαν σημαντικές αποφάσεις. Σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση εφαρμόζονται τη στιγμή αυτή μέτρα μεταρρύθμισης και δημοσιονομικής εξυγίανσης. Έχουν δημιουργηθεί κοινοί χρηματοοικονομικοί μηχανισμοί ασφαλείας, και τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα έχουν αποδείξει με συνέπεια ότι υποστηρίζουν το ευρώ. Η Επιτροπή έχει πλήρη επίγνωση του γεγονότος ότι τα κράτη μέλη που εφαρμόζουν τις πλέον ριζικές μεταρρυθμίσεις αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες και ότι πρέπει να πραγματοποιήσουν δυσχερείς προσαρμογές, ιδιαίτερα επαχθείς μερικές φορές. Αλλά μόνο οι μεταρρυθμίσεις αυτές μπορούν να μας οδηγήσουν σε ένα καλύτερο μέλλον. Έπρεπε να είχαν πραγματοποιηθεί προ πολλού, και η επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση είναι πλέον αδύνατη. Η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να στηρίξει αυτά τα κράτη μέλη και για να τα βοηθήσει να τονώσουν την ανάπτυξη και την απασχόληση, για παράδειγμα με τον αναπρογραμματισμό των διαρθρωτικών ταμείων.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

17

ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Επιτρέψτε μου να αναφερθώ εν συντομία στην Ελλάδα. Πιστεύω πράγματι ότι έχουμε μια ευκαιρία, το φθινόπωρο αυτό, να φθάσουμε σε ένα σημείο καμπής. Αν η Ελλάδα εξαλείψει κάθε αμφιβολία σχετικά με την προσήλωσή της στις μεταρρυθμίσεις, αλλά και αν όλες οι άλλες χώρες εξαλείψουν κάθε αμφιβολία σχετικά με την αποφασιστικότητά τους να παραμείνει η Ελλάδα στη ζώνη του ευρώ, μπορούμε να επιτύχουμε. Πιστεύω ότι αν η Ελλάδα τηρήσει τις δεσμεύσεις της, θα πρέπει να παραμείνει στη ζώνη του ευρώ ως μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας. Η διασφάλιση της σταθερότητας της ζώνης του ευρώ είναι η πλέον επιτακτική μας πρόκληση. Αυτό αποτελεί κοινή ευθύνη των κρατώνμελών και των κοινοτικών θεσμικών οργάνων. Η ΕΚΤ δεν μπορεί και δεν θα χρηματοδοτήσει κυβερνήσεις. Αλλά όταν οι δίαυλοι της νομισματικής πολιτικής δεν λειτουργούν σωστά, η Επιτροπή πιστεύει ότι η εντολή της ΕΚΤ της επιτρέπει να λάβει τα απαιτούμενα μέτρα, όπως για παράδειγμα στις δευτερογενείς αγορές του δημόσιου χρέους. Πράγματι, η ΕΚΤ όχι μόνο έχει το δικαίωμα, αλλά και την υποχρέωση να αποκαταστήσει την ακεραιότητα της νομισματικής πολιτικής. Σε αυτήν εναπόκειται ασφαλώς, ως ανεξάρτητο όργανο, να καθορίσει ποιες δράσεις πρέπει να φέρει εις πέρας και υπό ποιες συνθήκες. Αλλά όλοι οι παράγοντες, και εννοώ πράγματι όλους τους παράγοντες, θα πρέπει να σεβαστούν την ανεξαρτησία της ΕΚΤ. Αναφέρθηκα στα οικονομικά μέτρα που πρέπει να εφαρμόσουμε επειγόντως. Είναι απαραίτητα, αλλά δεν αρκούν: πρέπει να προχωρήσουμε περισσότερο. Πρέπει να ολοκληρώσουμε την οικονομική και νομισματική ένωση. Πρέπει να δημιουργήσουμε μια τραπεζική ένωση και μια δημοσιονομική ένωση, καθώς και τους αντίστοιχους θεσμικούς και πολιτικούς μηχανισμούς.

H Επιτροπή υποβάλλει σήμερα νομοθετικές προτάσεις για τη δημιουργία ενιαίου ευρωπαϊκού μηχανισμού εποπτείας. Πρόκειται για ένα ενδιάμεσο βήμα ενόψει της δημιουργίας της τραπεζικής ένωσης. Η κρίση κατέδειξε ότι, ενώ οι τράπεζες έγιναν διακρατικές, οι κανόνες και η εποπτεία παρέμειναν υπό εθνικό έλεγχο. Και όταν τα πράγματα πήγαν στραβά, οι φορολογούμενοι κλήθηκαν να πληρώσουν τον λογαριασμό. Κατά την τελευταία τετραετία, η ΕΕ αναμόρφωσε ριζικά το καθεστώς που διέπει τη λειτουργία των τραπεζών, διαδραματίζοντας ηγετικό ρόλο σε

18

JOSE MANUEL Barroso

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

διεθνές επίπεδο για την υλοποίηση των δεσμεύσεων του G20. Ωστόσο, ο συντονισμός από μόνος του δεν αρκεί πλέον. Πρέπει να κινηθούμε προς ένα σύστημα κοινών αποφάσεων σε θέματα εποπτείας, ιδίως στο εσωτερικό της ζώνης του ευρώ. Ο ενιαίος μηχανισμός εποπτείας που προτείνουμε σήμερα θα δημιουργήσει μια ενισχυμένη αρχιτεκτονική, όπου η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) θα επιτελεί πρωταρχικό ρόλο, ενώ παράλληλα θα υπάρχει κατάλληλη άρθρωση με τις ενέργειες της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών (ΕΑΤ), πράγμα που θα αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη στην εποπτεία των τραπεζών στη ζώνη του ευρώ. Η εποπτεία θα καλύπτει το σύνολο των τραπεζών της ζώνης του ευρώ. Οι μηχανισμοί εποπτείας πρέπει να είναι σε θέση να διενεργούν ελέγχους παντού, διότι συστημικοί κίνδυνοι ενδέχεται να υπάρχουν οπουδήποτε, όχι μόνο στις λεγόμενες «τράπεζες συστημικής σημασίας». Ασφαλώς, πρόκειται για ένα σύστημα στο οποίο θα συμπράττουν πλήρως οι εθνικές εποπτικές αρχές. Η δέσμη περιλαμβάνει δύο νομικές πράξεις, μία σχετικά με την ΕΚΤ και μία σχετικά με την ΕΑΤ, οι οποίες αποτελούν ενιαίο σύνολο. Είναι σαφές ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα κληθεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο, τόσο για τη θέσπιση του νέου μηχανισμού όσο και, ακολούθως, για τη δημοκρατική επιτήρηση της λειτουργίας του. Πρόκειται για ένα καίριας σημασίας πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση της τραπεζικής ένωσης, την οποία πρότεινα ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Ιούνιο. Η συγκρότηση της ευρωπαϊκής εποπτικής αρχής αποτελεί την κορυφαία προτεραιότητα στην παρούσα φάση, διότι συνιστά προαπαιτούμενο για την καλύτερη διαχείριση των τραπεζικών κρίσεων, από την εξυγίανση των τραπεζών έως την ασφάλιση των καταθέσεων. Εκ παραλλήλου, η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να εργάζεται για τη μεταρρύθμιση του τραπεζικού τομέα, προκειμένου να διασφαλισθεί ότι ο τομέας αυτός επιτελεί τον ρόλο που του αναλογεί για την υπεύθυνη χρηματοδότηση της πραγματικής οικονομίας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να βελτιωθεί η μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση των μικρομεσαίων αλλά και των υπόλοιπων επιχειρήσεων. Σημαίνει ότι χρειάζονται κανόνες σχετικά με δείκτες αναφοράς, ώστε να μην εμφανισθεί ξανά το φαινόμενο της

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

19

ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

χειραγώγησης των τραπεζικών επιτοκίων, το οποίο έχει δυσμενείς συνέπειες τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τους ενυπόθηκους οφειλέτες. Σημαίνει ότι πρέπει να θεσπισθεί νομοθεσία που να διασφαλίζει ότι οι τράπεζες προσφέρουν δίκαιους συναλλακτικούς όρους στους καταναλωτές, συγχρόνως δε πρέπει να επανεξετασθεί η διάρθρωση των τραπεζικών δραστηριοτήτων με σκοπό την εξάλειψη των εγγενών κινδύνων. Σε σχέση με όλα τα προαναφερθέντα ζητήματα, ο ρόλος αυτού του Κοινοβουλίου είναι καθοριστικός. Η Επιτροπή καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για την ανάπτυξη στενής συνεργασίας μαζί σας. Όμως, η εμβάθυνση της οικονομικής ένωσης έχει κι ένα δεύτερο σκέλος: τη μετάβαση σε μια δημοσιονομική ένωση. Ο λόγος που την υπαγορεύει είναι σαφής: οι οικονομικές αποφάσεις που λαμβάνει ένα κράτος-μέλος έχουν αντίκτυπο στα υπόλοιπα. Επομένως, χρειαζόμαστε ενισχυμένο συντονισμό σε θέματα οικονομικής πολιτικής. Χρειαζόμαστε ένα πιο στιβαρό και περισσότερο δεσμευτικό πλαίσιο για τις αποφάσεις που λαμβάνονται σε εθνικό επίπεδο σε σχέση με βασικές οικονομικές πολιτικές, διότι μόνον με τον τρόπο αυτό είναι δυνατό να αποτραπούν οι ανισορροπίες. Παρά το γεγονός ότι έχουν ήδη γίνει πολλά σε σχέση με το θέμα αυτό, παραδείγματος χάρη μέσω των ειδικών κατά χώρα συστάσεων, είναι πάρα πολύ σημαντικό να πραγματοποιηθούν πρόσθετα βήματα, έτσι ώστε να συνδυασθούν οι ειδικές προϋποθέσεις με ειδικά κίνητρα και να καταστεί η οικονομική και νομισματική ένωση πραγματικά βιώσιμη. Για να επιτύχουμε αποτελέσματα τα οποία να είναι ανθεκτικά στον χρόνο, πρέπει να αναπτύξουμε μια πλήρως εξοπλισμένη οικονομική διακυβέρνηση σε επίπεδο Ένωσης, καθώς και μια πραγματική και αξιόπιστη ενωσιακή δημοσιονομική ικανότητα. Για τον σκοπό αυτό δεν χρειάζεται να χωρίσουμε θεσμικά όργανα, ούτε να δημιουργήσουμε νέα. Το αντίθετο ισχύει: ο καλύτερος τρόπος για να επιτευχθεί αποτελεσματικότητα και εξοικονόμηση χρόνου είναι η καταβολή προσπαθειών από κοινού και μέσω των υφιστάμενων θεσμικών οργάνων, δηλαδή μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ως ανεξάρτητης ευρωπαϊκής αρχής που τελεί υπό την εποπτεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο παρέχει κοινοβουλευτική εκπροσώπηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

20

JOSE MANUEL Barroso

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Ένα τέτοιο πλαίσιο χρειαζόμαστε ακριβώς για να μπορέσουμε, εν καιρώ, να πραγματοποιήσουμε βήματα προς την κατεύθυνση της ουσιαστικής αμοιβαιοποίησης της εξόφλησης του χρέους και της έκδοσης χρέους. Το συμπέρασμα είναι: οικονομική μεταρρύθμιση σε συνδυασμό με μια γνήσια οικονομική και νομισματική ένωση: αυτές είναι οι ατμομηχανές για να θέσουμε τον συρμό μας ξανά σε κίνηση. Ήδη, φέτος το φθινόπωρο, η Επιτροπή θα δημοσιεύσει ένα σχέδιο στρατηγικής για την εμβάθυνση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης. Αυτό το σχέδιο στρατηγικής θα υποβληθεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Επειδή τα ζητήματα αυτά πρέπει να συζητούνται με και από τους εκπροσώπους του λαού. Συγχρόνως, θα ληφθεί υπόψη κατά τις συζητήσεις στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου, στο πλαίσιο της προετοιμασίας του οποίου ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, εγώ ο ίδιος, καθώς και οι Πρόεδροι της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της Ευρωομάδας έχουμε κληθεί να υποβάλουμε έκθεση. Το σχέδιο στρατηγικής που θα παρουσιάσουμε, θα προσδιορίζει εργαλεία και μέσα και θα προτείνει εναλλακτικές επιλογές για τη θέσπιση νομοθεσίας με σκοπό την υλοποίησή τους, από τον συντονισμό της πολιτικής μέχρι τη δημοσιονομική ικανότητα και την εξόφληση χρέους. Συγχρόνως, όπου είναι αναγκαίο, παραδείγματος χάρη στην περίπτωση του δημόσιου χρέους, που καλύπτεται από κοινή και εις ολόκληρον εγγύηση, θα προσδιορίζει τις αναγκαίες τροποποιήσεις σε επίπεδο Συνθήκης, διότι μερικές από τις αλλαγές αυτές επιβάλλουν, πράγματι, τροποποιήσεις της Συνθήκης. Θα παρουσιάζει έναν στρατηγικό σχεδιασμό για όσα καλούμαστε να επιτύχουμε, όχι μόνο κατά τις επόμενες εβδομάδες και μήνες, αλλά κατά τα επόμενα χρόνια. β) Πολιτική ένωση: Σε τελική ανάλυση, η αξιοπιστία και η βιωσιμότητα της οικονομικής και νομισματικής ένωσης εξαρτώνται από τα θεσμικά όργανα και τις πολιτικές δομές που την υποστηρίζουν. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η οικονομική και νομισματική ένωση θέτει το ζήτημα της πολιτικής ένωσης και του ευρωπαϊκού δημοκρατικού γίγνεσθαι στο οποίο αυτή πρέπει να είναι θεμελιωμένη. Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

21

ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Αν επιθυμούμε να επιτύχει η οικονομική και νομισματική ένωση, πρέπει να συνδυάσουμε φιλοδοξία και σωστή αλληλουχία ενεργειών. Πρέπει να προβούμε σε συγκεκριμένες ενέργειες τώρα, με ορίζοντα την εγκαθίδρυση πολιτικής ένωσης. Θα ήθελα να γίνω μάρτυρας της δημιουργίας ενός ευρωπαϊκού δημόσιου χώρου, όπου τα ευρωπαϊκά θέματα συζητούνται και αναλύονται υπό ευρωπαϊκή θεώρηση. Δεν μπορούμε να εξακολουθήσουμε να προσπαθούμε να λύσουμε ευρωπαϊκά προβλήματα με εθνικές λύσεις. Η συζήτηση αυτή επιβάλλεται να διεξαχθεί εντός των κοινωνιών μας και μεταξύ των πολιτών μας. Σήμερα, ωστόσο, θα ήθελα επίσης να απευθύνω έκκληση στην ευρωπαϊκή διανόηση. Στους άνδρες και τις γυναίκες του πολιτισμού, και να τους καλέσω να συμμετάσχουν σε αυτή τη συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης. Την ίδια έκκληση απευθύνω και σε σας. Το κοινοβούλιο αυτό αποτελεί τον οίκο της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Πρέπει να ενισχύσουμε τον ρόλο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Πρέπει, επίσης, να προωθήσουμε μια ουσιαστική συμπληρωματικότητα και συνεργασία μεταξύ του ευρωπαϊκού και των εθνικών κοινοβουλίων. Απαραίτητη προϋπόθεση στο πλαίσιο αυτό αποτελεί η ενίσχυση των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων. Είναι γεγονός ότι, πολύ συχνά, υπάρχει ένα πραγματικό χάσμα μεταξύ των πολιτικών κομμάτων στις πρωτεύουσες των κρατών-μελών και των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων εδώ στο Στρασβούργο. Για τον λόγο αυτό, πρέπει να παραδεχθούμε ότι οι πολιτικές συζητήσεις διεξάγονται στις περισσότερες περιπτώσεις σαν να πραγματοποιούνταν αποκλειστικά και μόνο μεταξύ εθνικών κομμάτων. Ακόμη και στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, δεν βλέπουμε την ονομασία των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων στην κάλπη, αλλά διαπιστώνουμε μια εθνική συζήτηση μεταξύ εθνικών πολιτικών κομμάτων. Για τον λόγο αυτό, χρειαζόμαστε έναν ενισχυμένο κανονισμό λειτουργίας των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων. Είμαι υπερήφανος να σας ανακοινώσω ότι η Επιτροπή ενέκρινε πρόταση για τον σκοπό αυτό σήμερα. Ένα σημαντικό μέσο για την εμβάθυνση των πανευρωπαϊκών πολιτικών συζητήσεων θα ήταν η παρουσίαση από τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα του υποψηφίου τους για το αξίωμα του Προέδρου της Επιτροπής ήδη κατά

22

JOSE MANUEL Barroso

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

τις εκλογές που θα διεξαχθούν για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2014. Τούτο μπορεί να γίνει χωρίς να χρειάζεται αλλαγή της Συνθήκης. Μια τέτοια ρύθμιση θα αποτελούσε αποφασιστικό βήμα, για να καταστεί ακόμη σαφέστερη η δυνατότητα μιας ευρωπαϊκής επιλογής, την οποία προσφέρουν οι συγκεκριμένες εκλογές. Καλώ τα πολιτικά κόμματα να μεριμνήσουν για την εφαρμογή αυτής της ρύθμισης και να συμβάλουν, με τον τρόπο αυτό, στο να καταστούν ακόμη πιο ευρωπαιοκεντρικές οι επόμενες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Μια πραγματική πολιτική Ευρωπαϊκή Ένωση σημαίνει ότι πρέπει να εστιάσουμε την ευρωπαϊκή δράση στα ουσιαστικά ζητήματα, τα οποία έχουν σημασία και πρέπει να διευθετηθούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ας είμαστε ειλικρινείς επ’ αυτού: δεν είναι δυνατό να αποτελούν συγχρόνως τα πάντα προτεραιότητα. Εν προκειμένω, θα μπορούσε, ενδεχομένως, να γίνει κάποια αυτοκριτική. Η σωστή ολοκλήρωση προϋποθέτει να εξετάσουμε με φρέσκια ματιά ποιο είναι το πλέον κατάλληλο επίπεδο για την ανάληψη δράσης. Η επικουρικότητα αποτελεί ουσιώδη έννοια της δημοκρατίας και θα πρέπει να εφαρμόζεται. Η πολιτική ένωση σημαίνει επίσης ότι πρέπει να ενισχύσουμε τα θεμέλια πάνω στα οποία έχει οικοδομηθεί η Ένωσή μας: σεβασμός των θεμελιωδών μας αξιών, του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας. Τους τελευταίους μήνες, εκδηλώθηκαν απειλές για τις νομικές και δημοκρατικές δομές σε ορισμένα από τα ευρωπαϊκά μας κράτη. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Επιτροπή έκρουσαν, πριν από οποιονδήποτε άλλον, τον κώδωνα του κινδύνου και συνέβαλαν αποφασιστικά στο να τεθούν υπό έλεγχο οι ανησυχητικές αυτές εξελίξεις. Ωστόσο, οι καταστάσεις αυτές αποκάλυψαν, επίσης τα όρια των θεσμικών ρυθμίσεων που διαθέτουμε. Χρειαζόμαστε ένα καλύτερα επεξεργασμένο σύνολο θεσμικών δυνατοτήτων, και όχι απλώς την ευχέρεια επιλογής μεταξύ της «ήπιας ισχύος» της πολιτικής πειθούς και της «πυρηνικής επιλογής» του άρθρου 7 της Συνθήκης. Η προσήλωσή μας στον σεβασμό του κράτους δικαίου υπαγορεύει, επίσης, την πρόθεσή μας να συστήσουμε Ευρωπαϊκή Εισαγγελική Αρχή, όπως προβλέπουν οι Συνθήκες. Θα καταθέσουμε σχετική πρόταση σύντομα.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

23

ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Πολιτική ένωση σημαίνει επίσης ότι πρέπει να εργαστούμε περισσότερο για να ανταποκριθούμε στον παγκόσμιο ρόλο μας. Κοινή κυριαρχία στην Ευρώπη συνεπάγεται αύξηση της κυριαρχίας στο παγκοσμιοποιημένο διεθνές περιβάλλον. Στον κόσμο του σήμερα, το μέγεθος έχει τη σημασία του. Οι δε αξίες κάνουν τη διαφορά. Για τον λόγο αυτό, το μήνυμα της Ευρώπης πρέπει να είναι ένα μήνυμα ελευθερίας, δημοκρατίας, κράτους δικαίου και αλληλεγγύης. Κοντολογίς, πρόκειται για τις αξίες μας, τις ευρωπαϊκές αξίες. Οι πολίτες μας και η νέα παγκόσμια τάξη χρειάζονται σήμερα περισσότερο από ποτέ μια δραστήρια Ευρώπη με δύναμη επιρροής. Τούτο δεν είναι μόνο προς το δικό μας συμφέρον και για τον υπόλοιπο κόσμο, είναι σημαντικό να επιτύχουμε. Μια Ευρώπη που υποστηρίζει τις αξίες της. Και μια Ευρώπη που υπεραμύνεται της πεποίθησής της ότι τα δικαιώματα του ανθρώπου δεν είναι πολυτέλεια για τον ανεπτυγμένο κόσμο, αλλά θα πρέπει να θεωρούνται οικουμενικές αξίες. Η αποτρόπαια κατάσταση στη Συρία μας υπενθυμίζει ότι δεν είναι δυνατόν να παραμένουμε παρατηρητές. Πρέπει να αναδυθεί μια νέα, δημοκρατική Συρία. Είμαστε συνυπεύθυνοι για την επίτευξη αυτού του στόχου. Επιπλέον, είμαστε συνυπεύθυνοι να συνεργασθούμε με τους υπόλοιπους παράγοντες του παγκόσμιου γίγνεσθαι, οι οποίοι πρέπει και αυτοί, επίσης, να συμβάλουν με τη συνεργασία τους προς αυτή την κατεύθυνση. Ο κόσμος χρειάζεται μια ΕΕ, η οποία διατηρεί τον ηγετικό της ρόλο στην πρωτοπορία της αναπτυξιακής και ανθρωπιστικής βοήθειας. Μια ΕΕ, η οποία τάσσεται υπέρ των ανοικτών οικονομιών και καταπολεμά τον προστατευτισμό. Μια ΕΕ, η οποία ηγείται των προσπαθειών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ο κόσμος χρειάζεται μια Ευρώπη, που να μπορεί να πραγματοποιεί στρατιωτικές αποστολές, ώστε να συμβάλλει στη σταθεροποίηση της κατάστασης σε περιοχές όπου εκδηλώνονται κρίσεις. Επιβάλλεται να δρομολογήσουμε μια ολοκληρωμένη επανεξέταση των ευρωπαϊκών ικανοτήτων και να εγκαινιάσουμε έναν πραγματικά συλλογικό αμυντικό σχεδιασμό. Πράγματι, πρέπει να ενισχύσουμε την κοινή εξωτερική πολιτική

24

JOSE MANUEL Barroso

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

και πολιτική ασφάλειας της ΕΕ, ενώ η υιοθέτηση κοινής προσέγγισης σε θέματα άμυνας έχει σημασία, διότι όλοι μαζί διαθέτουμε την ισχύ και την τάξη μεγέθους για να μετατρέψουμε τον κόσμο σε έναν δικαιότερο χώρο, ο οποίος λειτουργεί βάσει κανόνων και όπου γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα του ανθρώπου.

4. Τροποποίηση της Συνθήκης, η διάσταση 17/27 και η διεύρυνση της δημόσιας συζήτησης α) Ομοσπονδία εθνικών κρατών - Τροποποίηση της Συνθήκης Μια βαθιά και αυθεντική οικονομική και νομισματική ένωση, μια πολιτική ένωση με συνεκτική εξωτερική και αμυντική πολιτική, σημαίνει τελικά ότι η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να εξελιχθεί. Ας μην μας τρομάζουν οι λέξεις: πρέπει να μεταβούμε προς μια ομοσπονδία εθνικών κρατών. Αυτό χρειαζόμαστε. Αυτός είναι ο πολιτικός μας ορίζοντας. Αυτός πρέπει να κατευθύνει τις εργασίες μας τα επόμενα χρόνια. Σήμερα, πιστεύω ότι έχει αναδυθεί η ανάγκη μιας ομοσπονδίας εθνικών κρατών. Όχι ενός υπερκράτους. Μιας δημοκρατικής ομοσπονδίας εθνικών κρατών, που μπορεί να αντιμετωπίσει τα κοινά μας προβλήματα, με κοινή κυριαρχία επιμερισμένη με τέτοιο τρόπο ώστε κάθε χώρα και οι πολίτες της να είναι καλύτερα σε θέση να έχουν τον έλεγχο του δικού τους μέλλοντος. Μια Ένωση που θα είναι στο πλευρό των κρατών-μελών, όχι απέναντί τους. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης κοινή κυριαρχία σημαίνει περισσότερη ισχύ, όχι λιγότερη. Και μίλησα εσκεμμένα για μια ομοσπονδία εθνικών κρατών, γιατί σ’ αυτούς τους χαλεπούς καιρούς, τους καιρούς της αγωνίας, δεν θα πρέπει να αφήσουμε την άμυνα του έθνους μόνο στους εθνικιστές και λαϊκιστές. Πιστεύω σε μια Ευρώπη στην οποία οι λαοί είναι περήφανοι για τα έθνη τους, αλλά και για ότι είναι Ευρωπαίοι, καθώς και για τις ευρωπαϊκές αξίες τους. Η δημιουργία αυτής της ομοσπονδίας εθνικών κρατών, θα απαιτήσει εν τέλει μια νέα Συνθήκη. Έχω πλήρη επίγνωση των λόγων μου. Γνωρίζουμε όλοι πόσο δύσκολη έχει γίνει η τροποποίηση της Συνθήκης.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

25

ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Χρειάζεται καλή προετοιμασία. Οι συζητήσεις για την τροποποίηση της Συνθήκης δεν πρέπει να μας αποσπούν από τα καθήκοντά μας ή να μας καθυστερούν να υλοποιήσουμε όσα μπορούμε και πρέπει να κάνουμε ήδη σήμερα. Μια βαθιά και αυθεντική οικονομική και νομισματική ένωση μπορεί να ξεκινήσει βάσει των σημερινών Συνθηκών, αλλά θα μπορέσει να ολοκληρωθεί μόνο με μια νέα Συνθήκη. Ας αρχίσουμε λοιπόν τώρα, αλλά ας προσβλέπουμε στο μέλλον στις αποφάσεις που λαμβάνουμε σήμερα. Δεν πρέπει να αρχίσουμε με την τροποποίηση των Συνθηκών. Πρέπει να προσδιορίσουμε τις πολιτικές που χρειαζόμαστε και τα μέσα για να τις εφαρμόσουμε. Τότε μόνο μπορούμε να προσδιορίσουμε τα εργαλεία που μας λείπουν και τους τρόπους για να καλύψουμε τις ελλείψεις αυτές. Στη συνέχεια θα πρέπει να διεξαχθεί μια ευρεία συζήτηση σε όλη την Ευρώπη. Η συζήτηση πρέπει να γίνει πριν συγκληθεί Συνέλευση και ΔΚΔ. Μια συζήτηση με πραγματική ευρωπαϊκή διάσταση. Έχει παρέλθει η εποχή της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης με τη σιωπηρή συναίνεση των πολιτών. Η Ευρώπη δεν μπορεί να είναι τεχνοκρατική, γραφειοκρατική ή έστω διπλωματική. Πρέπει να είναι ακόμη πιο δημοκρατική. Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι ουσιαστικός. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ευρωπαϊκές εκλογές του 2014 μπορούν να έχουν τόσο αποφασιστική σημασία. Πριν από τις επόμενες εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 2014, η Επιτροπή θα παρουσιάσει το γενικό περίγραμμα για τη μορφή της μελλοντικής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και θα παρουσιάσουμε εγκαίρως συγκεκριμένες ιδέες για τη συζήτηση αυτή όσον αφορά την τροποποίηση της Συνθήκης. Θα ορίσουμε τους στόχους που θα επιδιώξουμε, τον τρόπο με τον οποίο τα θεσμικά όργανα μπορούν να καταστήσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση πιο ανοικτή και δημοκρατική, τις εξουσίες και τα μέσα για να γίνει πιο αποτελεσματική, και τον τρόπο με τον οποίο θα γίνει μια ένωση των λαών της Ευρώπης. Πιστεύω ότι χρειαζόμαστε μια πραγματική συζήτηση και ο καλύτερος τρόπος συζήτησης για το μέλλον μας και τους στόχους μας σε μια δημοκρατία είναι με εκλογές σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

26

JOSE MANUEL Barroso

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

β) Η διάσταση 17/27 Δεν πρόκειται μόνο για μια συζήτηση για τη ζώνη του ευρώ και τα σημερινά μέλη της. Η βαθύτερη ολοκλήρωση είναι απαραίτητη για τη ζώνη του ευρώ και τα μέλη της, αλλά το εγχείρημα αυτό θα πρέπει να είναι ανοιχτό σε όλα τα κράτη μέλη. Πρέπει να είμαι πολύ σαφής: στην Ευρώπη, δεν χρειαζόμαστε άλλα τείχη να μας χωρίζουν! Και τούτο διότι η Ευρωπαϊκή Ένωση ως σύνολο είναι ισχυρότερη για τη διατήρηση της ακεραιότητας της ενιαίας αγοράς της, των μελών της και των θεσμικών της οργάνων. Κανένας δεν θα υποχρεωθεί να ακολουθήσει. Και κανένας δεν θα υποχρεωθεί να μείνει έξω. Η ταχύτητα δεν θα καθορίζεται από τα βραδύτερα ή τα πιο απρόθυμα μέλη. Για αυτόν τον λόγο οι προτάσεις μας θα βασίζονται στην υφιστάμενη Ένωση και τα θεσμικά της όργανα, στη μέθοδο της Κοινότητας. Ας είμαστε σαφείς – υπάρχει μία μόνο Ευρωπαϊκή Ένωση. Μία Επιτροπή. Ένα Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Περισσότερη δημοκρατία, περισσότερη διαφάνεια, περισσότερη λογοδοσία, δεν δημιουργούνται με ακόμη περισσότερα θεσμικά όργανα που θα έκαναν την ΕΕ πιο πολύπλοκη, πιο δυσανάγνωστη, λιγότερο συνεκτική και λιγότερο ικανή να δράσει. γ) Διεύρυνση της δημόσιας συζήτησης Αυτή, Αξιότιμα Μέλη, είναι η κλίμακα των αποφάσεων που πρέπει να λάβουμε σε εύθετο χρόνο. Γι’ αυτό πιστεύω ότι χρειαζόμαστε μια σοβαρή συζήτηση μεταξύ των πολιτών της Ευρώπης σχετικά με την πορεία που θα ακολουθήσουμε. Για τις πιθανές συνέπειες του κατακερματισμού. Διότι αυτό που μπορεί να συμβεί μερικές φορές είναι, λόγω απρόβλεπτων συνεπειών, να οδηγηθούμε σε κατακερματισμό που δεν επιδιώκαμε. Πρέπει να εξετάσουμε τι μπορούμε να επιτύχουμε εάν οι ηγέτες αποφύγουν τον εθνικό επαρχιωτισμό,πρέπει να δούμε τι μπορούμε να επιτύχουμε μαζί. Πρέπει να αξιοποιήσουμε τις εκλογές του 2014 για να κινητοποιήσουμε όλες Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

27

ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

τις φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις. Δεν θα πρέπει να επιτρέψουμε στους λαϊκιστές και τους εθνικιστές να επιβάλουν ατζέντα άρνησης. Πιστεύω ότι όλοι εκείνοι που αποκαλούν τους εαυτούς τους Ευρωπαίους, πρέπει να υψώσουν το ανάστημά τους και να αναλάβουν την πρωτοβουλία αυτής της συζήτησης. Διότι η αδιαφορία ή η απαισιοδοξία των ευρωπαϊστών είναι ακόμη πιο επικίνδυνες και από τον σκεπτικισμό των αντιευρωπαϊστών.

5. Συμπέρασμα: Είναι ρεαλιστικό αυτό το σχέδιο; Για να συνοψίσω, αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια Αποφασιστική Συμφωνία για να ολοκληρωθεί η ΟΝΕ, με βάση μια πολιτική δέσμευση για μια ισχυρότερη Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι σαφές με ποια σειρά θα πρέπει να δράσουμε. Θα πρέπει να ξεκινήσουμε κάνοντας ό,τι μπορούμε για να σταθεροποιήσουμε τη ζώνη του ευρώ και να επιταχύνουμε την ανάπτυξη στην ΕΕ ως σύνολο. Η Επιτροπή θα παρουσιάσει όλες τις απαραίτητες προτάσεις, και αρχίσαμε σήμερα με μια ενιαία εποπτική αρχή για τη δημιουργία μιας τραπεζικής ένωσης, σύμφωνα με τις παρούσες διατάξεις της Συνθήκης. Δεύτερον, θα παρουσιάσουμε το σχέδιο της στρατηγικής μας για μια βαθιά και αυθεντική οικονομική και νομισματική ένωση, περιλαμβανομένων των πολιτικών μέσων, και αυτό θα γίνει ήδη το φετινό φθινόπωρο. Θα παρουσιάσουμε πάλι εδώ όλες τις προτάσεις σύμφωνα με τις διατάξεις της Συνθήκης. Και τρίτον, όταν δεν μπορούμε να προχωρήσουμε με βάση τις υπάρχουσες Συνθήκες, θα παρουσιάσουμε σαφείς προτάσεις για τις αναγκαίες τροποποιήσεις της Συνθήκης πριν από τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 2014, που θα περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων στοιχεία για ενισχυμένη δημοκρατία και λογοδοσία. Αυτό είναι το σχέδιό μας. Ένα σχέδιο που προχωρεί βήμα-βήμα, αλλά με μεγάλες φιλοδοξίες για το μέλλον με την Ομοσπονδία ως ορίζοντά μας για την Ευρώπη. Πολλοί θα αντιτείνουν ότι το σχέδιο είναι υπερβολικά φιλόδοξο, ότι δεν είναι ρεαλιστικό.

28

JOSE MANUEL Barroso

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Όμως θα σας ρωτήσω – είναι ρεαλιστικό να συνεχίσουμε τη σημερινή μας πορεία; Είναι ρεαλιστικό να βλέπουμε ό,τι αντικρίζουμε σήμερα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες; Είναι ρεαλιστικό να βλέπουμε τους φορολογούμενους να πληρώνουν τις τράπεζες και να υποχρεώνονται μετά να επιστρέψουν στις τράπεζες τα σπίτια που πλήρωσαν, επειδή δεν μπορούν να εξοφλήσουν τις δόσεις των δανείων τους; Είναι ρεαλιστικό να βλέπουμε πάνω από το 50% των νέων μας χωρίς εργασία σε ορισμένα από τα κράτη μέλη μας; Είναι ρεαλιστικό να καταφεύγουμε σε προχειρότητες συσσωρεύοντας απλώς λάθη με απαντήσεις που δεν πείθουν κανέναν; Είναι ρεαλιστικό να πιστεύουμε ότι μπορούμε να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη των αγορών όταν δείχνουμε τόσο λίγη εμπιστοσύνη μεταξύ μας; Για μένα, αυτή είναι η πραγματικότητα που δεν είναι ρεαλιστική. Αυτή η πραγματικότητα δεν μπορεί να συνεχιστεί. Η ρεαλιστική πορεία προς τα εμπρός είναι εκείνη που μας κάνει ισχυρότερους και πιο ενωμένους. Ρεαλισμός είναι να θέσουμε τις φιλοδοξίες μας στο επίπεδο των προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε. Στο χέρι μας είναι να το επιτύχουμε! Ας στείλουμε στους νέους μας ένα μήνυμα ελπίδας. Αν η ζυγαριά μας γέρνει, ας γείρει προς τη μεριά της ελπίδας. Πρέπει να είμαστε υπερήφανοι που είμαστε Ευρωπαίοι. Υπερήφανοι για τον πλούτο και την πολυχρωμία της κουλτούρας μας. Παρά τα σημερινά μας προβλήματα, οι κοινωνίες μας είναι από τις πιο ανθρώπινες και ελεύθερες στον κόσμο. Δεν χρειάζεται να απολογηθούμε για τη δημοκρατία μας, την κοινωνική οικονομία της αγοράς και τις αξίες μας. Με υψηλό επίπεδο κοινωνικής συνοχής. Σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών και σεβασμό για το περιβάλλον μας. Αυτές οι ευρωπαϊκές κοινωνίες, με όλα τα προβλήματά τους, είναι από τις αξιοπρεπέστερες κοινωνίες στην ιστορία του ανθρώπου και πιστεύω ότι πρέπει να είμαστε περήφανοι γι’ αυτό. Στις χώρες μας δεν στέλνουμε στη φυλακή δυο-τρία κορίτσια επειδή τραγουδούν και ασκούν κριτική στον ηγέτη της χώρας τους. Στις χώρες μας οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι, είναι υπερήφανοι για την ελευθερία αυτή και καταλαβαίνουν τι σημαίνει να έχουν αυτήν την ελευθερία. Σε πολλές από τις χώρες μας, και ιδίως τα πιο πρόσφατα κράτη μέλη, υπάρχουν νωπές μνήμες του τι σήμαινε δικτατορία και ολοκληρωτισμός.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

29

ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Οι προηγούμενες γενιές μπόρεσαν να αντεπεξέλθουν σε μεγαλύτερες προκλήσεις. Τώρα είναι η σειρά αυτής της γενιάς να δείξει ότι είναι στο ύψος των περιστάσεων. Τώρα είναι η στιγμή για όλους τους φιλοευρωπαϊστές να αφήσουν πίσω την πεπατημένη και να ανοίξουν τους δρόμους του μέλλοντος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση χτίστηκε για να εγγυηθεί την ειρήνη. Σήμερα, αυτό σημαίνει να δώσουμε στην Ένωσή μας τα εφόδια να αντιμετωπίσει τις ανάγκες της παγκοσμιοποίησης. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε ένα νέο τρόπο σκέψης για την Ευρώπη, μια Αποφασιστική Συμφωνία για την Ευρώπη. Γι’ αυτό πρέπει να έχουμε ως οδηγό τις αξίες που αποτελούν την ουσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Πιστεύω ότι η Ευρώπη έχει ψυχή. Η ψυχή αυτή μπορεί να μας δώσει δύναμη και αποφασιστικότητα να κάνουμε αυτό που οφείλουμε. Μπορείτε να βασιστείτε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Βασίζομαι σε σας, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Μαζί, ως θεσμικά όργανα της Κοινότητας, θα χτίσουμε μια καλύτερη, ισχυρότερη και πιο ενωμένη Ευρώπη, μια Ένωση των πολιτών για το μέλλον της Ευρώπης, αλλά και για το μέλλον του κόσμου.

Jose Manuel Barroso Πρόεδρος Ευρωπαϊκής Επιτροπής

30

JOSE MANUEL Barroso

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΛΗΨΗ ΜΕΤΡΩΝ Καταθέτουμε αυτούσια τη θέση του Επιτρόπου Olli Rehn για την κατάσταση της κυπριακής οικονομίας, η οποία διατυπώθηκε κατόπιν ερώτησης της Ευρωβουλευτού Δρος Ελένης Θεοχάρους στις 12 Ιουλίου του 2012. Με την απάντηση αυτή ο κ. Rehn σκιαγράφησε την κατάσταση της κυπριακής οικονομίας όπως την αντιλαμβάνεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η οικονομία της Κύπρου βρίσκεται αντιμέτωπη με επικείμενες προκλήσεις που απαιτούν την επείγουσα λήψη μέτρων στον χρηματοπιστωτικό, δημοσιονομικό και διαρθρωτικό τομέα. Στον δημοσιονομικό τομέα η Κύπρος διανύει ένα έτος δημοσιονομικής εξυγίανσης μεγάλης κλίμακας, προκειμένου να διορθώσει το υπερβολικό έλλειμμα σε μια περίοδο που η οικονομία βρίσκεται σε ύφεση και οι βραχυπρόθεσμες προοπτικές ανάκαμψης είναι αμυδρές, καθιστώντας επιτακτική την πλήρη εφαρμογή της δημοσιονομικής στρατηγικής. Στον χρηματοπιστωτικό τομέα οι συνέπειες της έκθεσης του τραπεζικού τομέα στο χρέος της Ελλάδας, ως αποτέλεσμα των απωλειών από τα ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου στο πλαίσιο του PSI και η επιδείνωση της ποιότητας στοιχείων ενεργητικού στην Ελλάδα και στην Κύπρο, απαιτούν σημαντική αύξηση της κεφαλαιακής βάσης των δύο μεγαλύτερων τραπεζών, ώστε να επιτευχθεί η προβλεπόμενη από τον κανονισμό ελάχιστη απόδοση, όπως ζητήθηκε από την ΕΑΤ1. Η σε βάθος εξέταση της οικονομίας της Κύπρου από την Επιτροπή επιβεβαίωσε ότι η Κύπρος αντιμετωπίζει πολύ σοβαρές μακροοικονομικές ανισορροπίες. Συγκεκριμένα, οι μακροοικονομικές εξελίξεις στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, στα δημόσια οικονομικά και στον χρηματοπιστωτικό τομέα απαιτούν στενή παρακολούθηση και επείγουσα επικέντρωση της προσοχής στην οικονομική πολιτική, ενώ οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, στις υπηρεσίες και στον τομέα της υγείας καθώς και η τιμαριθμική αναπροσαρμογή των αμοιβών πρέπει να είναι επίσης στο επίκεντρο της προσοχής της κυβέρνησης.

1. Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

31

Στις 25 Ιουνίου 2012 η Κύπρος υπέβαλε επίσημα στα κράτη-μέλη της ζώνης ευρώ αίτημα για εξωτερική χρηματοδοτική βοήθεια από τα EΤΧΣ/ ΕΜΣ2 ώστε να περιορίσει τους κινδύνους που προκύπτουν στον τραπεζικό τομέα και την εμφάνιση μακροοικονομικών ανισορροπιών. Εστάλη αίτημα για βοήθεια και στο ΔΝΤ3. Το πρόγραμμα προσαρμογής θα καταρτισθεί κατά τρόπο ώστε να εξασφαλίσει χρηματοπιστωτική σταθερότητα, δημοσιονομική προσαρμογή και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που θα ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα και θα επιτρέψουν στην Κύπρο να επιστρέψει σε βιώσιμη πορεία ανάπτυξης.

Olli Rehn Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Επίτροπος αρμόδιος για θέματα Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων και για το Ευρώ

2

Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας / Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας

3

Διεθνές Νομισματικό Ταμείο

32

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ Η ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΕΝ ΜΕΣΩ ΚΡΙΣΗΣ

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΩΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΕΛΕΝΗ ΘΕΟΧΑΡΟΥΣ* H ισχυρή οικονομία αποτελεί συντελεστή-πολλαπλασιαστή ισχύος, παρέχει την δυνατότητα στρατιωτικής και πολιτικής - διπλωματικής ισχύος και κοινωνικής συνοχής, ενώ ταυτοχρόνως συνιστά και εργαλείο επίτευξης των στόχων του κάθε κράτους σε εσωτερικό και διεθνές επίπεδο. Τροφοδοτεί ένα αξιόπιστο και νοικοκυρεμένο και χωρίς ασυδοσία κράτος πρόνοιας με σωστά δομημένη και στοχευμένη κοινωνική πολιτική. Αυτή είναι η αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα. Ο σύγχρονος κόσμος στηρίζεται στη διαδικασία της αγοράς και όλα μπορούν να αναλυθούν και να προβλεφθούν, εάν αξιολογηθούν οι οικονομικές παράμετροι. Σήμερα καλούμαστε να καλύψουμε τις ανάγκες που δημιουργεί στην κοινωνία μας η σκληρή οικονομική πραγματικότητα, που είναι συναφής με την πορεία της Ευρωζώνης μέσα στην υπόλοιπη Ευρώπη και μέσα στον κόσμο ολόκληρο. Οι προβληματισμοί μας είναι προϊόν και αποτέλεσμα της αγωνίας όλων μας για την πορεία της κυπριακής οικονομίας, η οποία δεν είναι ούτε απομονωμένη, ούτε αυτόνομη. Επηρεάζεται από το παγκόσμιο και ειδικότερα από το ευρωπαϊκό οικονομικό σύστημα συναλλαγών. Αυτό αποτυπώνεται για παράδειγμα, στο «κούρεμα» του ελληνικού χρέους της τάξης του 50%, το οποίο στοιχίζει στις Κυπριακές Τράπεζες περί τα 3,5 δισ. ευρώ, τα οποία θα πρέπει να καλυφθούν: Είτε από την αγορά και την έκδοση νέων μετοχών, είτε από κρατική παρέμβαση, δηλαδή για οιονεί κρατικοποιήσεις είτε με δανεισμό από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας με κρατικές εγγυήσεις. (Δυστυχώς, η κατάσταση είναι χειρότερη από ότι πιστεύαμε και η Κύπρος μπαίνει υπό καθεστώς μνημονίου. Το δε, ποσό για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών δεν έχει καθοριστεί ακόμη επακριβώς. Πάντως δεν θα είναι ως φαίνεται κάτω των 5 δισ. ευρώ. Το κόστος αυτό προέκυψε από την αγορά Ελληνικών ομολόγων από τη δευτερογενή αγορά). Σήμερα η κυπριακή οικονομία αντιμετωπίζει δομικά προβλήματα τα οποία επί μακρόν κρυβόντουσαν κάτω από το χαλί της ανάπτυξης.

*

34

Ευρωβουλευτής ΔΗΣΥ-ΕΛΚ, (κείμενο συνεδρίου 11ης Νοεμβρίου 2011)

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Η παγκόσμια οικονομική κρίση και οι λανθασμένοι Κυβερνητικοί χειρισμοί εξανέμισαν το πλεόνασμα που είχε αφήσει η προηγούμενη Κυβέρνηση και που έφτανε ως το 3,5% επί του ΑΕΠ. Τώρα βρισκόμαστε μπροστά σε ένα έλλειμμα της τάξης του 6,5% με 6,7% επί του ΑΕΠ και με ρυθμούς ανάπτυξης σχεδόν μηδενικούς αφού σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα κινηθούν περί το -0,3% επί του ΑΕΠ. Ελπίζω ότι είναι σωστή αυτή η εκτίμηση για το έλλειμμα και ότι δεν θα είναι περισσότερο. Πάντως , στόχος είναι να το μειώσουμε πάση θυσία το 2012 και το 2013 με τη λήψη διαρκών μέτρων. (Τελικώς η ύφεση αναμένεται να κινηθεί από το -0,3% ως το -3.8% επί του ΑΕΠ). Υψηλή για τα δεδομένα της Κύπρου, είναι και η ανεργία που, με βάση τα στοιχεία της Γιούροστατ, τον Σεπτέμβριο του 2011, ανερχόταν στο 7,8% του ενεργού πληθυσμού (Έφτασε το 9,8 μέσα σε εννέα μήνες. Αυτός είναι ο μέσος όρος από τον Δεκέμβριο του 2001 ως τον Ιούνιο του 2012, όταν η ανεργία ανήλθε στο 10,5%). Η κατάσταση είναι ιδιαιτέρως δύσκολη για τους νέους. Με βάση τα στοιχεία της Γιούροστατ, η ανεργία για τους νέους κάτω των 26 ετών φτάνει στο 22,6% (το πρώτο εξάμηνο του 2011. Σύμφωνα με τη Γιούροστατ το δεύτερο τρίμηνο του 2012, ανεργία στους νέους κάτω των 25 έφτασε στο 25,3%). Ο καθένας αντιλαμβάνεται την σημασία της ανεργίας και της έτερο-απασχόλησης για τους νέους, που ευρίσκονται σε μια παραγωγική φάση και αδρανοποιούνται από εξωτερικούς παράγοντες. Τρέμω και μόνο στην ιδέα ότι είναι δυνατό να φτάσουμε στις τραγικές στιγμές που ζει η Ελλάδα, όπου τα όνειρα χάνονται και οι νέοι, παρότι θέλουν να μείνουν στον τόπο τους και να τον βοηθήσουν, δεν έχουν επιλογές. Φεύγουν στο εξωτερικό για να ξαναβρούν τα χαμένα τους όνειρα. Ανοίγει ξανά η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Γερμανία, η Τουρκία. Αναστρέφεται το μεταναστευτικό ρεύμα. Το αδιαφανές και διεφθαρμένο εν πολλοίς κατεστημένο αφού έχει εξανεμίσει το ιδεολογικό κεφάλαιο που κληρονόμησε στην εποχή μας η προηγούμενη γενιά, και το οικονομικό κεφάλαιο που ανήκε στην επόμενη, στέκει περιδεώς και αμέτοχο και δεν μπορεί να σχηματίσει μια κυβέρνηση εκτάκτου ανάγκης. Την ίδια ώρα, οι γηραιότεροι, οι συνταξιούχοι, οι μη προνομιούχοι βρίσκονται αντιμέτωποι με την κακοδιαχείριση και την ταλαιπωρία, με επισφαλείς και κουτσουρεμένες συντάξεις, ελλειμματική περίθαλψη

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

35

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΩΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΙΣΧΥΟΣ

νοσούσα κοινωνική παρέμβαση και εξαφάνιση του κράτους προνοίας. Που το κατέφαγε το κράτος ασύδοτων παροχών το οποίο οικοδόμησαν και γιγάντωσαν οι κυβερνήσαντες. Η τελευταία υποτίμηση της κυπριακής οικονομίας από τον οίκο Μούτις έγινε για τρεις, κυρίως, λόγους: 1ον, Λόγω της έκθεσης των κυπριακών τραπεζών στα ελληνικά ομόλογα. 2ον. Λόγω του αποκλεισμού της Κύπρου από την κεφαλαιουχική αγορά και 3ον Λόγω της μη έγκαιρης λήψης μέτρων από την Κυβέρνηση για την κάλυψη των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και της αποκατάστασης της δημοσιονομικής πειθαρχίας. Ως εκ τούτου μειώθηκε η αξιοπιστία της Κύπρου στις αγορές. Άλλωστε χωρίς αξιοπιστία δεν μπορούν να υπάρξουν επενδύσεις από το εξωτερικό. Δεν μπορεί να προκύψει ανάπτυξη. Από την άλλη, εάν δεν είσαι αξιόπιστος, δεν μπορείς να δανείζεσαι από τις αγορές. Εξού και το απαγορευτικό σήμερα επιτόκιο δανεισμού (17%) που αναγκάζει την Κύπρο να δανειστεί από τη Ρωσία το ποσό των 2,5 δισ. ευρώ με επιτόκιο στο 4,5% για να καλύψει τις ανάγκες του 2012 και προφανώς για να μην μπει στο μηχανισμό στήριξης. Ελπίζω ότι το δάνειο αυτό δεν αποκρύβει, άλλα πολιτικού χαρακτήρα, βαρίδια που σχετίζονται και με την υπόθεση των πετρελαίων. Δεν είμαι οικονομολόγος. Ούτε θέλω να αντικαταστήσω τους οικονομολόγους. Συνδιοργανώνω αυτό το συνέδριο για την κυπριακή οικονομία στον κυκλώνα της οικονομικής κρίσης με το Κέντρο Ερευνών του Πανεπιστημίου Λευκωσίας για να ακούσουμε τις απόψεις οικονομολόγων, πολιτικών, ειδικών, χωρίς την ασφυκτική πίεση να κερδίσουμε το αδηφάγο κοινό της τηλεοπτικής αλληλοεξόντωσης. Στόχος είναι να συζητήσουμε επιστημονικά, οικονομικά και πολιτικά πώς θα βοηθήσουμε τον τόπο μας. Λαμβάνοντας υπόψη το τι γίνεται στην ΕΕ και αλλού, αναζητούμε τρόπους για να βάλουμε φρένο στην κρίση, αλλά και για να βοηθήσουμε την κυβέρνηση να οδηγήσει το κράτος στην οικονομική ανάκαμψη. Για να ξαναπάρει μπρος η μηχανή της κυπριακής οικονομίας. Άλλωστε, δεν χρειάζονται υψηλές οικονομικές γνώσεις μικρό και μάκρο οικονομίας για να αντιληφθεί κάποιος ότι η Κύπρος χρειάζεται μεταρρυθμίσεις, χρειάζεται λιγότερο κράτος, λιγότερες παροχές, μεγαλύτερη πρόνοια για όσους έχουν πραγματική ανάγκη.

36

ΕΛΕΝΗ ΘΕΟΧΑΡΟΥΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Που σημαίνει, δραστικές αλλαγές στον δημόσιο τομέα. Η περικοπή των μισθών είναι ένα αναγκαίο μέτρο πολιτικής για την κάλυψη των ελλειμμάτων. Αλλά οι δομικές αλλαγές προϋποθέτουν τη σταδιακή μείωση του δημόσιου τομέα σε προσωπικό και λειτουργικά έξοδα με την ταυτόχρονη αύξηση της παραγωγικότητας και με την εισαγωγή της τεχνολογίας για ταχύτερη και αποτελεσματικότερη δημόσια υπηρεσία. Με λιγότερο χρέος, που θα βοηθήσει στον ισοσκελισμό του προϋπολογισμού και την καταπολέμηση των ελλειμμάτων. Βεβαίως οι περικοπές από μόνες τους και οι φόροι, δεν θα φέρουν ανάκαμψη της οικονομίας. Για να έχουμε ανάκαμψη πρέπει να εκπονήσουμε και να εφαρμόσουμε πρόγραμμα ανάπτυξης στην βάση της εκμετάλλευσης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της Κύπρου. Όπως είναι για παράδειγμα η γεωγραφική της θέση όντας εγγύς, εγγύτατα σε τρεις ηπείρους. Παράλληλα, η ενίσχυση του τομέα της έρευνας, της καινοτομίας και τεχνολογίας σε ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ανάπτυξης σε μικρές οικονομίες. Επιμένω ότι η Κύπρος μπορεί να καταστεί περιφερειακό πανεπιστημιακό κέντρο με ταυτόχρονη εκμετάλλευση κοινοτικών προγραμμάτων. Για παράδειγμα, η Κύπρος έχει την υποδομή και το ανθρώπινο δυναμικό, αλλά και πολλά άλλα συγκριτικά πλεονεκτήματα για να καταστεί ιατρικό εκπαιδευτικό και θεραπευτικό κέντρο στην εγγύς ανατολή και στην πρόσω Ασία και στην νότια Ευρώπη βεβαίως. Ποιες συμπλεγματικές πολιτικές το παρεμποδίζουν διαχρονικά; Αντιλαμβάνομαι ότι στην κυπριακή οικονομία από τη μια χρειάζονται περικοπές και νοικοκύρεμα του δημόσιου τομέα με ταυτόχρονη αύξηση της παραγωγικότητας και από την άλλη επιβάλλεται να εκπονηθεί μοντέλο ανάπτυξης. Σήμερα, έχουμε ακόμη μια παράμετρο στην οικονομίας μας, που έχει και πολιτικό, γεωστρατηγικό και γεωπολιτικό χαρακτήρα. Πρόκειται για την υπόθεση του γκαζιού και των πετρελαίων, την οποία θα πρέπει να εντάξουμε σε μια ευρύτερη στρατηγική λαμβάνοντας υπόψη τις ευρωπαϊκές προοπτικές. Πρέπει να αποφασίσουμε εάν και πώς η Κύπρος θα αποτελέσει ενεργειακό κέντρο, ενεργειακό ομφάλιο λώρο για την ΕΕ, χωρίς να αποκλείονται άλλοι προορισμοί. Δυστυχώς, στο ζήτημα αυτό διαπιστώνεται ότι δεν υπάρχει πολιτική και υπευθυνότητα στην λήψη αποφάσεων. Με κίνδυνο η υπόθεση των πετρελαίων και του φυσικού αερίου να κινδυνεύει να μετατραπεί σε μπούμερανγκ υπό την έννοια ότι εάν δεν κάνουμε καλούς

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

37

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΩΣ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΙΣΧΥΟΣ

λογαριασμούς δεν θα υπάρξουν και τα αναγκαία οφέλη. Το ζήτημα του φυσικού αερίου είναι πολύ -επίπεδο και συναφές εκ των πραγμάτων με την ανάπτυξη του τόπου. Από την αναβάθμιση των λιμανιών, των αεροδρομίων και των λοιπών υποδομών ως τους τομείς της ναυτιλίας και του τομέα παροχής υπηρεσιών. Το ζήτημα είναι γεωπολιτικό-γεωστρατηγικό και συνεπώς πρέπει να καθορίσουμε τους συμμάχους μας. Ελπίζω πως το φυσικό αέριο δεν θα καταστεί ένα ακόμη εξιλαστήριο θύμα των κυπριακής τάχα ιδιοκτησίας συνομιλιών, αλλά εργαλείο ανάπτυξης και καταλύτης για λύση του Κυπριακού επί τη βάσει των αρχών και των αξιών της ΕΕ. Χωρίς την αποδοχή και νομιμοποίηση των δεδομένων της εισβολής. Για να καταπολεμήσουμε την κρίση χρειάζονται τομές και λήψη αποφάσεων που βραχυπρόθεσμα θα μπορεί να έχουν κόστος. Όμως, το τίμημα των ανεπαρκών μέτρων ή της αδράνειας για την αποφυγή πολιτικού κόστους θα προκαλέσει στο βάθος του χρόνου πολύ μεγαλύτερη ζημιά. Όχι μόνο πολιτική, αλλά και οικονομική, η οποία θα υποθηκεύσει και θα υπονομεύσει το μέλλον των παιδιών μας. Δεν έχουμε τέτοιο δικαίωμα. Οι περιπτώσεις της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Ιρλανδίας , της Πορτογαλίας και κυρίως της Ελλάδας, πρέπει να σημάνουν συναγερμό και να μας παραδειγματίσουν. Έχουμε χρέος να τραβήξουμε μπροστά και να διαφυλάξουμε την οικονομία μας, διότι αποτελεί βασικό συντελεστή της ισχύος μας συναφής με την εύρυθμη λειτουργία και αξιόπιστη δράση μας διεθνώς, εντός και εκτός της ευρωζώνης. Έχουμε χρέος να διαφυλάξουμε την οικονομία μας, διότι έτσι κατοχυρώνουμε την κοινωνική συνοχή και την πολιτική σταθερότητα. Διασφαλίζουμε το μέλλον του τόπου μας. Αυτά γράφαμε πριν από ένα έτος περίπου. Τώρα, η Τρόικα είναι εντός των πυλών. Και το μνημόνιο είναι αναπόφευκτο. Οι Τροϊκάνοί δεν είναι ούτε Θεοί ούτε δαίμονες. Αυτό που χρειάζεται είναι σοβαρότητα και εναλλακτικές προς τους Τροϊκανούς προτάσεις ισοδύναμων μέτρων για να κρατήσουμε την οικονομία και την κοινωνία σε συνοχή. Για να βγούμε από το αδιέξοδο ως υποχρέωση προς τους εαυτούς μας και τις ευθύνες μας, αλλά κυρίως ως προς τις νέες γενεές.

38

ΕΛΕΝΗ ΘΕΟΧΑΡΟΥΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΚΙΚΗΣ ΚΑΖΑΜΙΑΣ* Όλοι αναγνωρίζουμε ότι διανύουμε μια περίοδο κατά την οποία η οικονομία της Κύπρου αντιμετωπίζει ιδιαίτερα σοβαρές προκλήσεις. Ως εκ τούτου, η δημόσια συζήτηση οικονομικών θεμάτων και η παράθεση διαφορετικών απόψεων είναι επιβεβλημένη, έτσι ώστε με την αντιπαράθεση να γινόμαστε σοφότεροι και να αντιμετωπίζουμε ευκολότερα τα προβλήματα για να προδιαγράψουμε ένα καλύτερο μέλλον. Θα ήθελα με αυτή την ευκαιρία, να σκιαγραφήσω σε συντομία τις επιπτώσεις στην κυπριακή οικονομία από την παγκόσμια οικονομική κρίση, να αναφερθώ στη σημερινή της κατάσταση και στις προοπτικές που διαφαίνονται για το 2012, καθώς και στους στρατηγικούς στόχους του Υπουργείου Οικονομικών. Είναι γεγονός ότι η παγκόσμια οικονομία διέρχεται μια περίοδο μεγάλης αναστάτωσης και αβεβαιότητας. Η κρίση αυτή, η οποία είναι χωρίς προηγούμενο για τη μεταπολεμική περίοδο, επηρεάζει σήμερα όλες τις χώρες ανά το παγκόσμιο, άλλες σε μεγαλύτερο και άλλες σε μικρότερο βαθμό. Ο βαθμός επίδρασης της χρηματοοικονομικής κρίσης στην πραγματική οικονομία διαφέρει από χώρα σε χώρα. Γενική εκτίμηση για την Κύπρο είναι ότι δεν επηρεάστηκε άμεσα από την κρίση, λόγω κυρίως της αμελητέας έκθεσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε τοξικά προϊόντα, αλλά επηρεάστηκε έμμεσα σε συγκεκριμένους τομείς, λόγω επηρεασμού χωρών που η Κύπρος διατηρεί παραδοσιακά οικονομικές σχέσεις. Οι τομείς αυτοί αφορούν κυρίως τον τουρισμό και την αγορά κατοικίας, όπου η εξωτερική ζήτηση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Οι επιπτώσεις αυτές έγιναν περισσότερο αισθητές το 2009, ενώ κατά το 2010 και κυρίως το 2011, ο τομέας του *

Υπουργός Οικονομικών, Κυπριακή Δημοκρατία (κείμενο συνεδρίου 11ης Νοεμβρίου 2011)

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

39

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

τουρισμού παρουσίασε σχετική ανάκαμψη. Αντίθετα, η δραστηριότητα στον οικοδομικό τομέα συνεχίζει να είναι υποτονική, γεγονός όμως που, κατά την άποψη μου, αντιπροσωπεύει ένα είδος «διόρθωσης» από την υπερθέρμανση των προηγούμενων ετών. Για τον τομέα αυτό, ως Υπουργός Οικονομικών έχω δεσμευτεί τους επόμενους μήνες να υποβάλω συγκεκριμένη πρόταση για εκσυγχρονισμό της φορολόγησης της ακίνητης ιδιοκτησίας. Όσον αφορά την αγορά εργασίας, η αποδυνάμωση της αναπτυξιακής πορείας της κυπριακής οικονομίας, η συνεχιζόμενη διόρθωση στον τομέα των κατασκευών αλλά και το δυσμενές κλίμα εμπιστοσύνης επηρέασαν αρνητικά την απασχόληση, με κάποια χρονική υστέρηση. Για το 2010, η ανεργία κυμάνθηκε στο πρωτόγνωρο για τα κυπριακά δεδομένα, ποσοστό του 6.2%, ενώ για το 2011 ξεπέρασε το 7%. Σχετικά ψηλά ποσοστά ανεργίας παρουσιάζονται κυρίως στους τομείς των κατασκευών και του τουρισμού, καθώς επίσης και στους νεοεισερχόμενους, λόγω της διστακτικότητας των επιχειρήσεων να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας. Οι επιπτώσεις από τις δυσμενείς διεθνείς οικονομικές εξελίξεις, οδήγησαν σε ανατροπή του δημοσιονομικού ισοζυγίου της Κύπρου, το οποίο από πλεονασματικό το 2008 μετατράπηκε σε ελλειμματικό το 2009, κυρίως λόγω της τεράστιας μείωσης των δημοσίων εσόδων και ιδιαίτερα των εσόδων που σχετίζονταν με τον τομέα των ακινήτων. Επίσης, το γεγονός ότι η Κυβέρνηση υιοθέτησε επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, στοχεύοντας στην τόνωση των επενδύσεων και της ζήτησης καθώς και της κοινωνικής συνοχής, επιβάρυνε περαιτέρω το δημοσιονομικό ισοζύγιο. Η επιδείνωση των δημόσιων οικονομικών, μεταξύ άλλων, είχε ως αποτέλεσμα την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στη Διαδικασία Υπερβολικού Ελλείμματος, που συνεπάγεται συνεχή επιτήρηση της από την Ε.Ε και υποχρεωτική συμμόρφωση με συγκεκριμένους δημοσιονομικούς στόχους και χρονοδιαγράμματα.

40

ΚΙΚΗΣ ΚΑΖΑΜΙΑΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Δεδομένων των προαναφερθέντων, τα κυριότερα προβλήματα τα οποία καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε στο άμεσο μέλλον, είναι η ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης, η μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος και η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας μας. Σχετικά με τη σημερινή κατάσταση της κυπριακής οικονομίας, θα ήθελα να αναφέρω ότι παρά το αρνητικό οικονομικό περιβάλλον, ο ρυθμός ανάπτυξης το πρώτο εξάμηνο του 2011 παρουσίασε θετικό πρόσημο, της τάξης του 1,5%. Οι επιπτώσεις από το τραγικό συμβάν στο Μαρί ήταν πολύ σημαντικές αλλά πιο ήπιες από ότι αρχικά είχαν εκτιμηθεί, επηρεάζοντας ανάλογα το ρυθμό ανάπτυξης. Για ολόκληρο το 2011, ο ρυθμός ανάπτυξης προβλέπεται να κυμανθεί γύρω στο 0,5%. Κινητήριο μοχλό για την οικονομία συνεχίζουν να αποτελούν οι υπηρεσίες, με κύριο άξονα τον τουρισμό. Το δημοσιονομικό έλλειμμα διευρύνθηκε σημαντικά το πρώτο εξάμηνο του 2011, ενώ παρουσίασε οριακή βελτίωση τον Αύγουστο και Σεπτέμβριο. Η σημερινή εκτίμηση για το δημοσιονομικό έλλειμμα είναι ότι θα διαμορφωθεί ελαφρά κάτω από το 6% του ΑΕΠ για ολόκληρο το 2011. Παρόλο που το ποσοστό αυτό είναι ελαφρώς καλύτερο σε σχέση με τις πρόσφατες προβλέψεις διεθνών οργανισμών, είναι γεγονός ότι το έλλειμμα παραμένει υπέρμετρα ψηλό, κυρίως λόγω της υποτονικής ανάπτυξης και καθυστέρησης στη λήψη διαρθρωτικών μέτρων, εντείνοντας τις ευαισθησίες στις αγορές Κυβερνητικών ομολόγων. Γεγονός αποτελούν επίσης οι πρόσφατες υποβαθμίσεις της κυπριακής οικονομίας από τους διεθνείς Οίκους Αξιολόγησης, που επηρεάζουν την πρόσβαση της Κύπρου στις διεθνείς αγορές ομολόγων. Μεταξύ άλλων, οι Οίκοι Αξιολόγησης τονίζουν ότι για να σταθεροποιηθεί η αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας της κυπριακής οικονομίας, θα πρέπει να

ψηφιστεί ο Προϋπολογισμός για το 2012, καθώς και τα επιπρόσθετα

δημοσιονομικά μέτρα που προωθεί η Κυβέρνηση. Οι αναφορές αυτές των Οίκων Αξιολόγησης θα πρέπει να ληφθούν από όλους μας πολύ σοβαρά υπόψη. Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

41

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

Σε σχέση με τις προοπτικές της κυπριακής οικονομίας κατά το 2012, δυστυχώς δεν διαγράφονται ευνοϊκές. Βασικός παράγοντας είναι το ιδιαίτερα δυσμενές εξωτερικό περιβάλλον και το κλίμα εμπιστοσύνης για την κυπριακή οικονομία που παραμένει αρνητικό. Η αναγκαία διόρθωση των δημόσιων οικονομικών και η περιορισμένη διοχέτευση πόρων στην οικονομία θα έχουν επιπτώσεις στο ρυθμό ανάπτυξης, ο οποίος προβλέπεται οριακά θετικός στο 0,2%. Ως αποτέλεσμα της παρατεταμένης υποτονικής ανάπτυξης, η ανεργία πιθανόν να παρουσιάσει περαιτέρω αυξητική τάση. Η Κύπρος αναμένεται επίσης να επηρεαστεί αρνητικά από τις εξελίξεις στην ελληνική οικονομία, η οποία διέρχεται μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις στη σύγχρονη ιστορία της. Αναπόφευκτα, λόγω του κοινού νομίσματος, αλλά και λόγω των ιδιαίτερα στενών σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου, η κρίση στην ελληνική οικονομία έχει επιπτώσεις και στην Κύπρο, ιδιαίτερα στον τραπεζικό τομέα. Λαμβάνοντας όλα τα πιο πάνω υπόψη, και του γεγονότος ότι η Κύπρος βρίσκεται σε διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος από τον Ιούλιο του 2010, οι στρατηγικοί στόχοι του Υπουργείου Οικονομικών στηρίζονται σε τρεις άξονες: •

Ισοζυγισμένα δημόσια οικονομικά το 2014

•

Αξιοποίηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της κυπριακής οικονομίας

•

Στήριξη του τραπεζικού τομέα εκεί και όπου ενδείκνυται.

Όσον αφορά τη δημοσιονομική πολιτική, σημαντικό πυλώνα θα αποτελέσει η εφαρμογή ενός Μεσοπρόθεσμου Δημοσιονομικού Πλαισίου, μέσα στο οποίο τα δημόσια οικονομικά θα τίθενται σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα όπου ο προγραμματισμός των δαπανών θα γίνεται σε τριετή βάση.

42

ΚΙΚΗΣ ΚΑΖΑΜΙΑΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Η δέσμευση μας, στα πλαίσια της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος, είναι το δημοσιονομικό έλλειμμα να κυμανθεί κάτω από το 3% του ΑΕΠ για το 2012. Ο Προϋπολογισμός που ετοιμάστηκε για το 2012 είναι ιδιαίτερα αυστηρός και συμπεριλαμβάνει μια σειρά μέτρων στο σκέλος των δαπανών, όπως: •

Μη καταβολή της ΑΤΑ για το επόμενο εξάμηνο και έναρξη διεργασιών για εξορθολογισμό του θεσμού μέχρι το τέλος του χρόνου.

•

Περίληψη πρόνοιας για μείωση των κλιμάκων εισδοχής κατά 10%.

•

Μείωση των προνοιών των κοινωνικών παροχών κατά 10% σε σύγκριση με την εκτίμηση για τον Προϋπολογισμό του 2011. Η Κυβέρνηση προτείνει την εισαγωγή εισοδηματικών κριτηρίων για καλύτερη στόχευση των κοινωνικών σχεδίων του επιδόματος τέκνου και της φοιτητικής χορηγίας.

•

Κατάργηση 939 κενών θέσεων στα Υπουργεία/Τμήματα έναντι των οποίων υπηρετούν έκτακτοι υπάλληλοι αορίστου ή καθορισμένου χρόνου.

•

Συγκράτηση

των

λειτουργικών

δαπανών

που

περιλαμβάνει

προσωπικό, συντάξεις και άλλες λειτουργικές δαπάνες. Σημειώνω επίσης ότι για ενίσχυση των εσόδων του κράτους, μεταξύ άλλων, στον Προϋπολογισμό του 2012 έχει συμπεριληφθεί και η αύξηση του κανονικού συντελεστή ΦΠΑ από 15% σε 17%. Σχετικό Νομοσχέδιο έχει ήδη κατατεθεί στη Βουλή των Αντιπροσώπων και εκκρεμεί η ψήφισή του. Σε σχέση με τον στόχο για προώθηση της ανάπτυξης, η Κυβέρνηση προτίθεται να προβεί σε στήριξη συγκεκριμένων τομέων της οικονομίας υπό τη μορφή κινήτρων/σχεδίων, λαμβάνοντας όμως υπόψη τα οφέλη σε σχέση με το δημοσιονομικό κόστος.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

43

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

Πιο συγκεκριμένα, η Κυβέρνηση προωθεί τα εξής μέτρα: •

Εκτέλεση έργων ανάπτυξης του δημοσίου τομέα με τη μέθοδο της σύμπραξης δημόσιου/ιδιωτικού τομέα, με έμφαση στους τομείς των μεταφορών, ενέργειας και περιβάλλοντος.

•

Βελτίωση διαχείρισης εγκεκριμένων έργων (απλοποίηση διαδικασίας αδειοδότησης).

•

Ενθάρρυνση επέκτασης αεροπορικών πτήσεων προς την Κύπρο, με έμφαση από νέους προορισμούς.

•

Προβολή των κυβερνητικών υπηρεσιών στο διαδίκτυο, στα πλαίσια βελτίωσης του ρυθμιστικού πλαισίου.

•

Επεξεργασία μηχανισμού χρηματοδότησης ΜΜΕ με ευνοϊκούς όρους.

•

Επανεξέταση του θέματος δημιουργίας καζίνων στα πλαίσια εμπλουτισμού του τουριστικού προϊόντος και νομοθετική ρύθμιση για πάταξη του παράνομου τζόγου.

•

Αξιοποίηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων που απαιτεί η ενδεχόμενη ύπαρξη υδρογονανθράκων στην ΑΟΖ της Κύπρου.

Σε σχέση με την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει το χρηματοοικονομικό σύστημα της Κύπρου, βασικός στόχος είναι να επιτευχθεί η αύξηση της κεφαλαιουχικής βάσης μέχρι τον Ιούνιο του 2012, όπως προνοούν οι πρόσφατες αποφάσεις των Αρχηγών-Κρατών της Ευρωζώνης. Αρχικά, θα πρέπει να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα από τις ίδιες τις τράπεζες, σε συνεργασία με την Κεντρική Τράπεζα, όπως έκδοση νέων μετοχών, περιορισμός των δαπανών που θα περιλαμβάνει μισθούς και μερίσματα, καθώς και πώληση μη αναγκαίων κεφαλαιουχικών στοιχείων. Σε δεύτερο στάδιο, μονάχα εάν και εφόσον οι τράπεζες, εξαντλώντας όλα τα περιθώρια τους, δεν μπορέσουν να εξεύρουν τα απαιτούμενα κεφάλαια,

44

ΚΙΚΗΣ ΚΑΖΑΜΙΑΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

το κράτος, μετά από υπόδειξη της Κεντρικής Τράπεζας, θα μπορεί να παρέμβει, αν και οι υφιστάμενες δυνατότητες είναι περιορισμένες. Τονίζω, ότι η προσφυγή στον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης, αποτελεί για εμάς την έσχατη επιλογή, που πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια να αποφευχθεί. Καταληκτικά, θα ήθελα να μοιραστώ την αγωνία όλων μας για την κρισιμότητα των στιγμών που διέρχεται το παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον, το οποίο αναπόφευκτα συμπαρασύρει και την κυπριακή οικονομία, επιτείνοντας τα εθνικά μας προβλήματα. Ταυτόχρονα, θέλω να εκφράσω την ετοιμότητα και την αποφασιστικότητα της Κυβέρνησης να αντιμετωπίσει άμεσα και αποτελεσματικά όλα τα ανοικτά ζητήματα, δηλαδή την επίτευξη θετικών ρυθμών ανάπτυξης, την επίτευξη δημοσιονομικής εξυγίανσης και την ομαλοποίηση του τραπεζικού τομέα. Σίγουρα η αποστολή αυτή δεν είναι εύκολη, όμως η Κύπρος έχει αποδείξει και στο παρελθόν τη δυνατότητα της να αντεπεξέρχεται σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

45

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΔΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΑΒΕΡΩΦ ΝΕΟΦΥΤΟΥ* Εδώ και τρία περίπου χρόνια η Κυπριακή οικονομία περνά μια πρωτοφανή κρίση. Μια κρίση που ξεκίνησε από τα τοξικά τραπεζικά προϊόντα στην Αμερική και που εξαπλώθηκε στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα πολλές χρηματοοικονομικές εταιρίες και τράπεζες να αντιμετωπίσουν μεγάλα οικονομικά προβλήματα και κυβερνήσεις να αναγκαστούν να παρέμβουν και να προσφέρουν κρατική στήριξη. Το αποτέλεσμα αυτό για την Κύπρο ήταν να επηρεαστεί δυσμενώς η εξωγενής ζήτηση, κυρίως για ακίνητα. Και ιδιαίτερα από την Μεγάλη Βρετανία που ήταν και ο κύριος αιμοδότης της οικονομίας μας. Σε δεύτερη φάση η παγκόσμια οικονομική κρίση εξελίχθηκε ως κρίση χρέους στην Ευρωζώνη, με τις χώρες του Ευρωπαϊκού νότου να αντιμετωπίζουν να μεγαλύτερα προβλήματα. Αρχικά η Ελλάδα, και ακολούθως η Ιρλανδία και η Πορτογαλία αναγκάστηκαν να προσφύγουν στον Μηχανισμό Στήριξης της Ευρωζώνης ώστε να μπορέσουν να χρηματοδοτήσουν τις ανάγκες τους. Η είσοδός τους στον Μηχανισμό ήταν αναγκαία, διότι είχαν ουσιαστικά αποκλειστεί από τις διεθνείς αγορές χρήματος και τα επιτόκια που ζητούσε η αγορά ήταν απαγορευτικά για να δανειστούν. Έτσι με την είσοδό τους στον Μηχανισμό Στήριξης, οι χώρες αυτές κατάφεραν να επιτύχουν δανεισμό με ευνοϊκά επιτόκια, αλλά ως αντάλλαγμα θα έπρεπε να συμμορφωθούν με τις εισηγήσεις τις Ευρωπαϊκής Επιτροπής και να προβούν σε μεταρρυθμίσεις ώστε να εξυγιάνουν τα δημόσια οικονομικά τους. Η έκθεση των κυπριακών τραπεζών σε ελληνικά ομόλογα, καθώς και σε δάνεια στην Ελλάδα, αύξησαν τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η κυπριακή οικονομία. Μετά και από το κούρεμα του ελληνικού χρέους και την απόφαση για αύξηση των κύριων βασικών ιδίων κεφαλαίων των

*

46

Αναπληρωτής Πρόεδρος ΔΗΣΥ (κείμενο συνεδρίου 11ης Νοεμβρίου 2011)

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

τραπεζών στο 9% μέχρι τον Ιούνιο του 2012, υπολογίζεται πως οι κυπριακές τράπεζες θα χρειαστούν περίπου €3,6 δισ. για επανακεφαλαιοποίηση. Είναι δύσκολο οι τράπεζες, σε ένα τέτοιο οικονομικό περιβάλλον, να αντλήσουν ένα τόσο μεγάλο ποσό. Και έτσι ενδεχομένως το κράτος να χρειαστεί να βοηθήσει. Και το κράτος, μη έχοντας την οικονομική ευχέρεια να στηρίξει τον χρηματοπιστωτικό τομέα, θα αναγκαστεί να προσφύγει σε επίσημες πηγές χρηματοδότησης από το EFSF. Και μαζί με την χρηματοδότηση που θα εξασφαλίσει το κράτος, σίγουρα θα μας επιβληθεί να υιοθετήσουμε και μέτρα εξυγίανσης. Οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης από το τέλος του 2010 προειδοποίησαν την Κυβέρνηση για την εξελισσόμενη κατάσταση της οικονομίας μας. Από τις 16 Νοεμβρίου του 2010 που οι Standard και Poor’s υποβάθμισαν την οικονομία μας για πρώτη φορά, έχουμε υποστεί συνολικά 14 υποβαθμίσεις από τους τρεις μεγάλους διεθνείς οίκους αξιολόγησης. Το λυπηρό, όμως, είναι πως τύχαμε πολλών προειδοποιήσεων για να τις αποφύγουμε. Αν όχι όλες, τουλάχιστον αρκετές από αυτές. Τόσο από τους οίκους αξιολόγησης, όσο και από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Όλοι τους ανεξαιρέτως ενθάρρυναν την κυβέρνηση να προχωρήσει σε λήψη διαρθρωτικών μέτρων για συγκράτηση και περιορισμό των δημοσίων δαπανών, και ιδιαίτερα στον περιορισμό του μισθολογίου του ευρύτερου δημόσιου τομέα, στην στόχευση των κοινωνικών παροχών και σε λήψη μέτρων για το συνταξιοδοτικό και άλλες δαπάνες που σχετίζονται με την γήρανση του πληθυσμού. Δυστυχώς, όμως η κυβέρνηση δεν αντέδρασε στις προειδοποιήσεις και παρέμεινε θεατής των εξελίξεων. Κανένα μέτρο διαρθρωτικού χαρακτήρα δεν λήφθηκε, εκτός από τις συνεισφορές των δημοσίων υπαλλήλων για τις συντάξεις τους, και οι μόνες κινήσεις που έγιναν από την κυβέρνηση ήταν η κατάθεση νομοσχεδίων φορολογικού χαρακτήρα. Αντί να εστιαστούν στην μείωση των μη παραγωγικών δαπανών του δημοσίου, όπως ήταν και οι προτροπές των οίκων αξιολόγησης και των διεθνών οργανισμών, αυτοί προτίμησαν να επικεντρωθούν στην πλευρά των εσόδων και να αυξήσουν τους φόρους. Ως αποτέλεσμα της πολιτικής αυτής ήταν οι αποδόσεις των Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

47

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΔΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Κυπριακών ομολόγων να εκτοξευτούν στα ύψη και η χώρα μας ουσιαστικά να έχει αποκλειστεί από τις διεθνείς αγορές για αναχρηματοδότηση του δημόσιου χρέους. Ενδεικτικά αναφέρω πως οι αποδόσεις των Κυπριακών ομολόγων είναι οι ψηλότερες στην Ευρωζώνη, με εξαίρεση της Ελλάδας και της Πορτογαλίας, που έχουν ήδη καταφύγει στον Μηχανισμό Στήριξης. Οι αποδόσεις των Κυπριακών ομολόγων είναι ψηλότερες ακόμα και από των ομολόγων της Ιρλανδίας, που είναι ήδη στον Μηχανισμό Στήριξης. Και αρκετά ψηλότερες από τις αποδόσεις των Ιταλικών ομολόγων, για τα οποία γίνεται αρκετός λόγος το τελευταίο διάστημα. Αυτό καταδεικνύει τον κίνδυνο που οι ξένοι επενδυτές καταλογίζουν στην Κυπριακή οικονομία. Και ο κίνδυνος αυτός αντικατοπτρίζεται και στις αξιολογήσεις της οικονομίας μας από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης. Είναι πραγματικά λυπηρό να θέλουμε να θεωρούμαστε ως περιφερειακό κέντρο παροχής υπηρεσιών και να έχουμε τις αξιολογήσεις αυτές. Τη στιγμή αυτή τα Κυπριακά ομόλογα κατατάσσονται σε καλύτερη κατηγορία μόνο από την Ελλάδα και την Πορτογαλία, οι οποίες έχουν ήδη προσφύγει στον Μηχανισμό Στήριξης. Σε σχέση με την τρίτη χώρα που έχει καταφύγει στον Μηχανισμό, την Ιρλανδία, η Κύπρος κατατάσσεται σε καλύτερη θέση μόνο από τους Moody’s, ενώ οι SκαιP και οι Fitch κατατάσσουν την Ιρλανδία (ΒΒΒ+) σε μια ψηλότερη βαθμίδα από την Κύπρο (ΒΒΒ). Εάν συγκρίνουμε με άλλες ανταγωνιστικές μας χώρες για προσέλκυση επενδύσεων και περιφερειακά χρηματοοικονομικά κέντρα όπως είναι το Λουξεμβούργο και η Μάλτα, τότε η σύγκριση φανερώνει χαώδεις διαφορές. Το Λουξεμβούργο έχει διαβάθμιση ΑΑΑ και από τους τρεις οίκους αξιολόγησης, δηλαδή εννέα βαθμίδες ψηλότερα από την Κύπρο με βάση τους Moody’s και οκτώ με βάση τους SκαιP και Fitch. Η δε Μάλτα κατατάσσεται τέσσερις βαθμίδες ψηλότερα βάση τους Moody’s (A2) και τρεις βαθμίδες ψηλότερα βάση τους SκαιP και Fitch (Α). Είναι προφανές πως δεν μπορεί να παραμείνει η Κύπρος χρηματοπιστωτικό κέντρο με τέτοιες αξιολογήσεις. Το δημόσιο χρέος ήδη έχει ανέλθει στο 65,5% του ΑΕΠ μας. Με βάση τις κυβερνητικές προβλέψεις θα αυξηθεί περαιτέρω και θα προσεγγίσει το 67% το 2012, ενώ με βάση τις εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που

48

ΑΒΕΡΩΦ ΝΕΟΦΥΤΟΥ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

ανακοινώθηκαν χθες, το δημόσιο χρέος αναμένεται να ανέλθει στο 68,4% του ΑΕΠ το 2012 και να αυξηθεί περαιτέρω το 2013 και να προσεγγίσει το 71%. Αυτό όμως που χρίζει περισσότερου προβληματισμού είναι οι κρατικές υποχρεώσεις, που δεν αποτελούν μέρος του χρέους αλλά για τις οποίες το κράτος είναι υπόλογο. Και αυτά είναι το χρέος προς το Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων της τάξης των €7,6 δισ. περίπου ή ποσοστό 43% του ΑΕΠ περίπου, τα χρέη προς τα Ταμεία Αδειών και Τερματισμού Απασχόλησης, οι κρατικές εγγυήσεις σε ημικρατικούς οργανισμούς που ξεπερνούν το €1,6 δισ., τα ελλείμματα στα Ταμεία Συντάξεων διαφόρων ημικρατικών οργανισμών και της τοπικής αυτοδιοίκησης της τάξης των €450 εκ. περίπου, τα διάφορα ποσά που οφείλει το κράτος για απαλλοτριώσεις, καθώς επίσης ποσά που χρωστά το κράτος για επιστροφές ΦΠΑ και φόρου εισοδήματος. Εάν συνυπολογίσουμε τα ποσά αυτά, με τις πιο συντηρητικές εκτιμήσεις, τότε το δημόσιο χρέος πρέπει να ξεπερνάει το 120% του ΑΕΠ. Συγκρίνοντας το τρομακτικό αυτό νούμερο με το Λουξεμβούργο, που είναι ένας από τους άμεσους μας ανταγωνιστές για προσέλκυση επενδύσεων και ανταγωνιστικός προορισμός για παροχή υπηρεσιών, η διαφορά είναι χαώδης. Από την μία η Κύπρος με δημόσιο χρέος που μπορεί να ξεπερνάει το 120% του ΑΕΠ και με αξιολογήσεις μόλις μια βαθμίδα πάνω από το junk, και από την άλλη το Λουξεμβούργο με δημόσιο χρέος 18% και αξιολογήσεις από όλους τους οίκους αξιολόγησης ΑΑΑ. Προφανώς δεν μπορούμε να παραμείνουμε χρηματοοικονομικό κέντρο με αυτά τα δεδομένα και αδυναμίες. Η Κυπριακή οικονομία έχει πολλά δομικά προβλήματα, τα οποία δημιουργήθηκαν με την πάροδο του χρόνου. Πάντα ήταν εκεί, αλλά λόγω των δυνατών ρυθμών ανάπτυξης της τελευταίας δεκαετίας και των αυξημένων κρατικών εσόδων, παρέμεναν στην αφάνεια. Από το 2009 και μετά, λόγω της κάθετης μείωσης των εσόδων του κράτους, τα προβλήματα αυτά βγήκαν στην επιφάνεια. Και καλό θα ήταν να προσπαθήσουμε να τα λύσουμε από μόνοι μας, παρά να περιμένουμε άλλους να τα λύσουν για εμάς. Και τα προβλήματα αυτά, λόγω της διαρθρωτικής τους φύσης, μεγαλώνουν με την πάροδο του χρόνου. Ακριβώς όπως ένα κρυολόγημα, που αν δεν Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

49

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΔΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

το προσέξεις έγκαιρα μπορεί να εξελιχθεί σε πνευμονία. Και σίγουρα στα αρχικά στάδια της ασθένειας η θεραπεία θα ήταν απλή και ανώδυνη. Άμα, όμως, εξελιχθεί η ασθένεια και προχωρήσει, τότε η θεραπεία θα χρειαστεί και περισσότερο χρόνο και πιο επίπονη θα είναι. Και όσο περνά ο χρόνος και δεν λαμβάνουμε τα αναγκαία διορθωτικά μέτρα, τόσο πιο επίπονα θα είναι αυτά. Η ύπαρξη των διαρθρωτικών προβλημάτων στην οικονομία μας φαίνεται πολύ καθαρά στο γράφημα. Όπου ακόμα και με θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, τα δημοσιονομικά ελλείμματα παραμένουν. Οι δεσμεύσεις της κυβέρνησης προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκαναν λόγο για έλλειμμα 4% το 2011 το οποίο θα μειωνόταν κάτω από το 2,5% του ΑΕΠ το 2012. Δυστυχώς όμως, μετά και την καταστροφή στο Μαρί, η κυβέρνηση εκτιμά πως το δημοσιονομικό έλλειμμα του 2011 θα ανέλθει στο 6,5% του ΑΕΠ, ενώ το 2012 θα μειωθεί δραστικά και θα φτάσει στο 2,8%, την στιγμή που οι εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κάνουν λόγο για δημοσιονομικό έλλειμμα της τάξης του 4,9% το 2012 και 4,7% το 2013. Φυσικά οι κυβερνώντες δεν τα πάνε ιδιαίτερα καλά με τις προβλέψεις και περί αυτού υπάρχουν άφθονα παραδείγματα την τελευταία τριετία. Προφανώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν πείστηκε από την κυβέρνηση πως θα περιοριστεί το έλλειμμα, καθώς τα μέτρα που έχει εξαγγείλει όπως η αύξηση του ΦΠΑ από 15% σε 17% και η στόχευση των παροχών δεν έχουν ψηφισθεί ακόμα από την Βουλή και ούτε υπάρχει δέσμευση εκ μέρους της Βουλής πως θα ψηφισθούν. Επιπρόσθετα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναμένει την οικονομία μας να καταγράψει μηδενική ανάπτυξη φέτος ενώ για το 2012 αναμένουν συρρίκνωση της οικονομίας μας της τάξης του 1% περίπου, σε αντίθεση με την κυβέρνηση που αναμένει οριακή αύξηση για το 2012. Οι εκτιμήσεις αυτές είναι αντίθετες με τις εκτιμήσεις του οικονομικού επιτελείου

της

κυβέρνησης

και

αναγκάζει

τους

κυβερνώντες

να

αναθεωρήσουν τις προβλέψεις τους. Ήδη, το δημοσιονομικό έλλειμμα για το 2012 αναθεωρήθηκε στο 2,8% του ΑΕΠ από 2,5% προηγουμένως και ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης στο 0,2% από 1% που είχε εκτιμηθεί αρχικά.

50

ΑΒΕΡΩΦ ΝΕΟΦΥΤΟΥ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Αν και τα σχόλια και οι εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του ΔΝΤ ήταν αναμενόμενα, θα πρέπει να μας προβληματίσει το λεκτικό που χρησιμοποίησαν για να περιγράψουν την κατάσταση της κυπριακής οικονομίας. Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η κατάσταση χρήζει άμεσου και αποφασιστικού χειρισμού και η λήψη αποφασιστικών και αξιόπιστων μέτρων είναι απαραίτητη, για να επιστρέψει η χώρα μας στις διεθνείς αγορές κεφαλαίου. Γίνεται, επίσης, επισήμανση από το ΔΝΤ για την επιτακτική ανάγκη να επικεντρωθούν οι πολιτικές για δημοσιονομική εξυγίανση στην πλευρά των δαπανών και όχι στην πλευρά των εσόδων του κράτους. Οι μεγάλες αυξήσεις σε μισθούς και ωφελήματα στον δημόσιο τομέα και οι μη στοχευμένες κοινωνικές παροχές κατά την τελευταία τριετία, υποδεικνύουν την ύπαρξη μεγάλων περιθωρίων για συγκράτηση των δημοσίων δαπανών. Από την πλευρά της η Επιτροπή, μέσω του αρμόδιου Ευρωπαίου Επίτροπου για την οικονομία κ. Όλι Ρεν έστειλε αυστηρή προειδοποίηση προς την Κύπρο για συμμόρφωση με τις δεσμεύσεις μας. Πρέπει πολλά να αλλάξουν για να μπορέσει η χώρα μας να ορθοποδήσει οικονομικά. Πρέπει να εστιαστούμε στις κρατικές δαπάνες και να τις περιορίσουμε στο ελάχιστο δυνατόν. Δεν νοείται να επιχειρεί η κυβέρνηση να λύσει τα δημοσιονομικά προβλήματά μας με αύξηση των κρατικών εσόδων. Ο τόπος δεν μπορεί να αντέξει άλλες φορολογίες. Αυξήσεις σε φόρους απλά μειώνουν την κατανάλωση, αυξάνουν το κόστος των εταιριών, οδηγούν στην αύξηση της ανεργίας και υπονομεύουν τις όποιες προοπτικές ανάπτυξης. Όπως ένα κουβά που είναι τρύπιος δεν μπορείς να τον γεμίσεις, όσο νερό και να βάλεις μέσα, αν δεν κλείσεις την τρύπα πρώτα. Έτσι ακριβώς και με τα έσοδα του κράτους. Πρέπει πρώτα να μπαλώσουμε τις μαύρες τρύπες του δημοσίου και μετά να βρούμε τον τρόπο να γεμίσουμε τα άδεια κρατικά ταμεία. Δυστυχώς, δεν υπάρχει τρόπος να μειωθούν οι κρατικές δαπάνες χωρίς να ακουμπήσουμε το κρατικό μισθολόγιο. Ήδη ένα τεράστιο ποσοστό του συνόλου των κρατικών δαπανών αποτελείτε από το μισθολόγιο. Άρα, για να μειωθούν οι κρατικές δαπάνες, θα πρέπει αναπόφευκτα να παρθούν μέτρα για το κρατικό μισθολόγιο. Είτε η σταδιακή ουσιαστική μείωση του μεγέθους της δημόσιας υπηρεσίας, είτε μειώσεις στις απολαβές. Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

51

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΔΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Ήδη η δημόσια υπηρεσία στην Κύπρο είναι υπερμεγέθης και κοστίζει πολλά στον Κύπριο φορολογούμενο. Πιο συγκεκριμένα, και με βάση στοιχεία της Eurostat, το κόστος του κρατικού μισθολογίου, μόνο της κεντρικής κυβέρνησης, στην Κύπρο το 2010 ανήλθε στο 15,4% του ΑΕΠ και αυτό ήταν το μεγαλύτερο ποσοστό στην Ευρώπη σε σύγκριση με το ΑΕΠ. Ο μέσος όρος στην Ευρωζώνη περιορίζεται στο 10,6% του ΑΕΠ. Η δημόσια υπηρεσία στην Κύπρο, είναι δηλαδή κατά 45% ακριβότερη από τον μέσο όρο των υπόλοιπων δημόσιων υπηρεσιών της Ευρωζώνης και απορροφά το 37% των εσόδων του κράτους, σε σύγκριση με το 24% στην Ευρωζώνη. Ενδεικτικά, αναφέρω ότι εάν το κόστος της δημόσιας υπηρεσίας στην Κύπρο κυμαινόταν στο ύψος της υπόλοιπης Ευρώπης, οι προϋπολογισμοί μας θα ήταν κατά κανόνα πλεονασματικοί, αφού περισσότερα από €830 εκ. ευρώ θα εξοικονομούνταν κάθε χρόνο, θέτοντας τις προϋποθέσεις και τις βάσεις για πιο υγιή θεμέλια στην οικονομία. Με άλλα λόγια ένα ποσοστό της τάξης του 5% του ΑΕΠ περίπου θα μπορούσε να εξοικονομηθεί, μόνο εάν είχαμε το κόστος της δημόσιας υπηρεσίας στον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Όπως είναι τώρα η κατάσταση με τη δημόσια υπηρεσία, την καθιστά μια πληγή στην οικονομία, η οποία απορροφά αναγκαίους πόρους, οι οποίοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να τροφοδοτήσουν την ανάπτυξη. Με δραστικές αλλαγές θα πρέπει να αλλάξει αυτό και το κράτος να περιοριστεί στον εποπτικό και ρυθμιστικό του ρόλο και να αφήσει την επιχειρηματικότητα και άλλες δραστηριότητες στον ιδιωτικό τομέα. Μόνο έτσι θα εκσυγχρονίσουμε το κράτος και θα μπούμε σε μια βιώσιμη πορεία ανάπτυξης και ευημερίας. Έχουμε δημιουργήσει ένα κράτος που αντί να εξυπηρετεί και να προστατεύει τον πολίτη, τον φορτώνει φόρους και ταλαιπωρία. Ένα κράτος που αντί να περιορισθεί στον ρυθμιστικό και εποπτικό του ρόλο, εμπλέκεται σε πάσης φύσεως επιχειρηματικές δραστηριότητες. Από αεροπορικές εταιρίες, παραγωγή ψωμιού, κατασκευή επίπλων, οργάνωση εκθέσεων, μεταφορές, τηλεπικοινωνίες, παροχή νερού και ηλεκτρισμού, ταχυδρομικές υπηρεσίες, κατασκευές, λαχεία, σφαγεία και τόσα άλλα. Και δεν φτάνει η εμπλοκή του κράτους στην επιχειρηματικότητα, συνήθως δημιουργεί και ζημιές, τις οποίες και φορτώνει στις πλάτες του φορολογούμενου πολίτη.

52

ΑΒΕΡΩΦ ΝΕΟΦΥΤΟΥ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Είναι καιρός να αρχίσουμε να αποκρατικοποιούμε τις εταιρίες στις οποίες είναι μέτοχος το κράτος και να αφήσουμε την διεύθυνσή τους στον ιδιωτικό τομέα. Εταιρίες και οργανισμοί όπως η Παγκύπρια Εταιρία Αρτοποιών, το Σφαγείο Κοφίνου, οι Κυπριακές Αερογραμμές, οι Δασικές Βιομηχανίες, η Αρχή Κρατικών Εκθέσεων, το Χρηματιστήριο Κύπρου πρέπει να διατεθούν σε χέρια ιδιωτών μέσα από διάφανες διαδικασίες και με προστασία των εργαζομένων. Η αλλαγή πλεύσης της κυβέρνησης που άρχισε με την εξαγγελία για αποκρατικοποίηση του Κρατικού Λαχείου θα πρέπει να συνεχιστεί και να πάρουν σειρά όλοι οι πιο πάνω οργανισμοί. Επίσης μεγάλοι οργανισμοί του δημοσίου όπως είναι η Αρχή Τηλεπικοινωνιών, η Αρχή Ηλεκτρισμού και η Αρχή Λιμένων πρέπει άμεσα να μετοχοποιηθούν και να αναζητηθούν στρατηγικοί επενδυτές, οι οποίοι και να αναλάβουν την διεύθυνση των οργανισμών αυτών. Αυτό θα αποφέρει έσοδα πολλών εκατομμυρίων στο κράτος, θα έχει ως αποτέλεσμα την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των οργανισμών αυτών και θα ενισχυθεί η βιωσιμότητα τους στο μεταβλητό περιβάλλον, στο οποίο δραστηριοποιούνται. Είναι επιτακτική ανάγκη, τώρα όσο ποτέ άλλοτε, να λάβουμε, επιτέλους, όλα εκείνα τα μέτρα που χρειάζονται για να εξυγιάνουμε την οικονομία μας. Ο κίνδυνος να αναγκαστούμε να αναζητήσουμε στήριξη από επίσημες πηγές μέσα στο 2012 για να διασώσουμε τον χρηματοπιστωτικό μας τομέα είναι πιο ορατός από ποτέ. Δυστυχώς το κράτος με τις αποδόσεις των ομολόγων στα σημερινά επίπεδα και με τις υφιστάμενες αξιολογήσεις δεν μπορεί να αναζητήσει δανεισμό από τις αγορές χρήματος. Η μόνη μας διέξοδος, σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, είναι η στήριξη από τους μηχανισμούς της Ευρωζώνης. Και στην περίπτωση αυτή διατρέχουμε τον κίνδυνο να μας ζητηθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πέραν των επώδυνων μέτρων εξυγίανσης που θα μας επιβάλουν, να αυξήσουμε τον εταιρικό μας φόρο στα επίπεδα άλλων Ευρωπαϊκών χωρών. Και αν δεν διατηρήσουμε το φορολογικό αυτό πλεονέκτημα, θα είναι και το τέλος της Κύπρου ως επιχειρηματικό κέντρο. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορούμε να διακινδυνέψουμε και θα πρέπει να το διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού. Αν το χάσουμε και αυτό τότε όλο το οικονομικό μοντέλο που είναι βασισμένη και κτισμένη η οικονομία μας

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

53

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΔΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

θα καταρρεύσει σαν ένας χάρτινος πύργος και το βιοτικό μας επίπεδο θα υποχωρήσει με δυσμενέστατες συνέπειες σε όλους τους τομείς. Και άμα χάσουμε την αξιοπιστία μας, θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να αποκαταστήσουμε την εμπιστοσύνη στις αγορές και να ανακτήσουμε πίσω αυτά που σήμερα θεωρούμε δεδομένα. Κλείνοντας, θα επαναλάβω το όραμά μας για την δημόσια υπηρεσία. Μικρή, ευέλικτη, μακριά από επιχειρηματικές δραστηριότητες και με αφοσίωση στον ρυθμιστικό, εποπτικό της ρόλο και στην υπηρεσία του πολίτη.

54

ΑΒΕΡΩΦ ΝΕΟΦΥΤΟΥ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΥΘΥΝΟΦΟΒΙΑ ΝΙΚΟΛΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ* Η κρίση μας ήρθε απ’έξω, αλλά δεν την αντιμετωπίσαμε και κατ’ακρίβεια, κάναμε τα πράγματα χειρότερα. Η τραγωδία της Κύπρου έγκειται στο ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα ήταν και αντιμετωπίσιμα και αποτρέψιμα. Ήταν αποτρέψιμα γιατί ήταν προβλέψιμα. Αυτή η Κυβέρνηση, όμως, επέλεξε να τα αγνοήσει και να μην τα αντιμετωπίσουμε έγκαιρα και ίσως σήμερα να είναι πλέον πολύ αργά… Οι προειδοποιήσεις Εδώ και τρία χρόνια κάποιοι από εμάς προειδοποιούσαμε ότι η Κυπριακή οικονομία οδεύει σε επικίνδυνες κακοτοπιές. Μας αποκαλούσαν όμως «κινδυνολόγους». Θέλαμε απλά και μόνο να πλήξουμε την Κυβέρνηση. Μας έλεγαν ότι εμάς εδώ στην Κύπρο «δεν θα μας αγγίξει η Κρίση». Εδώ και τρία χρόνια κάποιοι από εμάς προειδοποιούσαμε ότι μόνο με την επιβολή φορολογιών δεν πρόκειται να σωθούμε, αν δεν κόψουμε πρώτα τις δαπάνες του Κράτους. Μας απαντούσαν ότι «είμαστε εναντίον των εργαζομένων». Και έφεραν τη μια φορολογία μετά την άλλη, για να «συμβάλει ο πλούτος». Και εδώ και τρία χρόνια, μπροστά στον κίνδυνο της καταστροφής, ψηφίσαμε όλες τις φορολογίες που μας έφερε η Κυβέρνηση – εννέα στο σύνολο: Καπνικά / καύσιμα / τρόφιμα / φάρμακα / καταθέσεις / ακίνητη / εταιρείες/μερίσματα / φόρο εισοδήματος και ποιοι ήταν το αποτέλεσμα; *Βουλευτής ΔΗΚΟ, Αντιπρόεδρος Δημοκρατικού Κόμματος (κείμενο συνεδρίου 11ης Νοεμβρίου 2011)

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

55

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΥΘΥΝΟΦΟΒΙΑ

Μας φορολόγησαν και μειώθηκαν τα έσοδα του κράτους Δεν μας έσωσαν οι φορολογίες. Και τώρα θέλουν να μας αυξήσουν τον ΦΠΑ από 15 σε 17% Και τώρα θέλουν να φορολογήσουν και τους μισθούς του ιδιωτικού τομέα Και δεν φταίνε αυτοί που παρέλαβαν πλεονάσματα αλλά τα μετέτρεψαν σε ελλείμματα Δεν φταίνε εκείνοι που μας οδήγησαν στις απανωτές υποβαθμίσεις. Δεν φταίνε εκείνοι που ανατίναξαν το Μαρί. Φταίμε εμείς που προειδοποιούσαμε. Οι «κινδυνολόγοι». Οι «εχθροί του λαού». «Κινδυνολογία» Θυμάστε που πέρσι ο Υπουργός Οικονομικών μας έλεγε ότι €150 εκ. θα είναι το πρόβλημά μας; Θυμάστε που τότε που εμείς λέγαμε ότι δεν θα είναι μόνο €150 εκ. το πρόβλημα μας αλλά πολύ μεγαλύτερο; Και τότε μας έλεγαν «κινδυνολόγους» Τώρα αν δεν μας δώσει άμεσα €2.5 δισ. η Ρωσία, θα έχουμε στάση πληρωμών… Θυμάστε τότε που λέγαμε ότι η ανεργία θα ξεπεράσει το 7,5% και ίσως το 8%; Και τότε μας έλεγαν «κινδυνολόγους» - μας έλεγαν ότι αυτό είναι το «εφιαλτικό» σενάριο Σήμερα όμως ζούμε το «εφιαλτικό» σενάριο σε ό,τι αφορά την ανεργία… Θυμάστε τότε που εμείς προειδοποιούσαμε ότι τα στοιχεία που μας δίνει ο Υπουργός Οικονομικών σε σχέση με το δημόσιο χρέος είναι παραπλανητικά; Και τότε μας έλεγαν «κινδυνολόγους» Σήμερα, όμως ο νυν υπουργός Oικονομικών παραδέχεται ότι υπάρχει μια μικρή απόκλιση €800 εκ. από το δημόσιο χρέος που προβλεπόταν για το 2012 και το πραγματικό… Θυμάστε όταν εμείς προειδοποιούσαμε ότι δεν θα μπορεί η Κυπριακή Δημοκρατία να δανειστεί από το εξωτερικό;

56

ΝΙΚΟΛΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Και ότι ο πρώην Υπουργός Οικονομικών αποστερεί τη ρευστότητα από την αγορά; Και τότε μας έλεγαν «κινδυνολόγους» Σήμερα, μετά το «κούρεμα» μας λένε ότι χρειαζόμαστε στο τραπεζικό μας σύστημα €3,6 δισ. με κίνδυνο να απαιτηθεί κρατική στήριξη Μόνο από τον Συνεργατισμό δανείστηκαν €1,2 δισ. (από τις καταθέσεις του κόσμου)… Από την Τράπεζα Κύπρου €1,4 δισ. Από την Ελληνική Τράπεζα €500 εκ. Για να καλύψουν τις μαύρες τρύπες του δημόσιου τομέα Και μας λένε πως «έκοψαν δαπάνες» Μα ποιες δαπάνες έκοψαν; Την ίδια περίοδο οι δημόσιες δαπάνες αυξήθηκαν κατά μέσο όρο 10% το χρόνο Μόνο οι δαπάνες για τους μισθούς αυξήθηκαν κατά μέσο όρο 7% το χρόνο Δεν κόψαμε τις δαπάνες. Δεν αντιμετωπίσαμε τα διαρθρωτικά προβλήματα της Κυπριακής οικονομίας Και τώρα καλούμαστε στον προϋπολογισμό του 2012 να περικόψουμε: •

19% των αναπτυξιακών δαπανών

•

€13 εκ. για ανέγερση σχολείων

•

€2 εκ. από το ίδρυμα κρατικών υποτροφιών

•

€4 εκ. από την ιατρική περίθαλψη στην Κύπρο

•

€7 εκ. από την ιατρική περίθαλψη στο εξωτερικό

•

€4 εκ. από τις αποζημιώσεις των κτηνοτρόφων

Για να συνεχίσουν να παίρνουν αυξήσεις οι δημόσιοι υπάλληλοι! Αφού ακόμη και μετά από την έκτακτη συνεισφορά, ακόμη και μετά τη

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

57

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΥΘΥΝΟΦΟΒΙΑ

συνεισφορά για τις συντάξεις, ακόμη και μετά την παγοποίηση μέρους της ΑΤΑ, οι δημόσιοι υπάλληλοι της Κύπρου θα πάρουν αυξήσεις: •

Λόγω των αυτόματων προσαυξήσεων (3%)

•

Λόγω της ΑΤΑ (4%)

•

Λόγω των προαγωγών

Μας λένε πως: «Δεν πρέπει να συμβάλουν μόνο οι εργαζόμενοι» Συμφωνούμε, αλλά για ποιους εργαζόμενους μιλάμε; Το προεδρικό και το ΑΚΕΛ στην ουσία μιλούν μόνο για τους εργαζόμενους στο δημόσιο τομέα. Αντίθετα, την απραξία και την έλλειψη πολιτικής βούλησης αυτής της Κυβέρνησης την πλήρωσαν οι εργαζόμενοι και οι μικρομεσαίοι του ιδιωτικού τομέα. Μέσα σε τρία χρόνια: •

Βρέθηκαν 30.000 υπάλληλοι στην ανεργία

•

Έκλεισαν 1.100 ΜΜΕ

•

Οι Κυπριακές επιχειρήσεις έχασαν €1.5 δισ. σε έσοδα

•

Τα Κυπριακά νοικοκυριά είναι τα πιο καταχρεωμένα της Ευρώπης

Και όλους αυτούς τους φορολόγησαν και θέλουν να συνεχίσουν να τους φορολογήσουν κι άλλο, για να πληρώσουν τις αυξήσεις του δημόσιου τομέα. Αφού το ΑΚΕΛ και το Προεδρικό δεν θέλουν να συμβάλουν «μόνο οι εργαζόμενοι», εμείς έχουμε μια εισήγηση. Να καταργήσουμε τα νομοσχέδια που ψηφίσαμε για την έκτακτη συνεισφορά και τη συνεισφορά για το συνταξιοδοτικό και να ψηφίσουμε κάτι πιο απλό: ότι, τον ίδιο μισθό που θα πάρει ο κάθε δημόσιος υπάλληλος την 31.12.11, θα παίρνει για τα επόμενα δυο χρόνια. Να μην συμβάλει λοιπόν ούτε ένα σεντ. Να μην τους κόψουμε τους μισθούς τους. Aπλά να παραμείνουν οι ίδιοι.

58

ΝΙΚΟΛΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Δέχεται η Κυβέρνηση; Δέχεται το ΑΚΕΛ; Δέχονται οι συνδικαλιστικές οργανώσεις; Φυσικά και δεν δέχονται. Επειδή θέλουν αυξήσεις και αυτό τους έχει δώσει η Κυβέρνηση. Προειδοποιήσεις Πισσαρίδη Πρόσφατα έχει συμπεριληφθεί και ο Νομπελίστας οικονομολόγος Χριστόφορος Πισσαρίδης στους «Κινδυνολόγους» Έχει πρόσφατα αναφέρει ότι οι προειδοποιήσεις της αντιπολίτευσης δεν αποτελούν «κινδυνολογία» και χαρακτήρισε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε «σοβαρά». «Το δημοσιονομικό έλλειμμα είναι ψηλό, οι δημόσιες δαπάνες ανεβαίνουν και δεν λαμβάνονται μέτρα.» «Αποτέλεσμα θα αυξάνονται τα επιτόκια και το κράτος δεν θα μπορεί να δανειστεί με κίνδυνο να φτάσουμε σε ένα σημείο που να μην μπορεί το Κράτος να πληρώσει τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων.» «Υπάρχει απραξία λες και περιμένουμε να έρθει ο από μηχανής Θεός και να μας σώσει» «Τα μέτρα έπρεπε να ληφθούν πριν από δυο χρόνια, αλλά ακόμη και σήμερα δεν είναι αργά.» «Καμία χώρα δεν κατάφερε να ξεπεράσει τα προβλήματα χρέους ανεβάζοντας απλά τη φορολογία. Πρέπει να μειωθούν τα έξοδα του Κράτους.» «Η Κύπρος και η Ελλάδα αποτελούν ίσως τις μόνες χώρες στις οποίες τα έξοδα του δημόσιου τομέα ανεβαίνουν την ίδια ώρα που στον ιδιωτικό τομέα τα εισοδήματα των υπαλλήλων μειώνονται και η ανεργία ανεβαίνει» Αυτά είπε ο κ. Πισσαρίδης. Το τραγικό όμως στην περίπτωση μας είναι ότι δεν χρειαζόμασταν Νομπελίστα για να μας το πει. Προειδοποιήσεις Ευρωπαϊκής Επιτροπής Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για ακόμη μια φορά κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και μας απειλεί με κυρώσεις, αν δεν αντιμετωπίσουμε τα ελλείμματά μας.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

59

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΥΘΥΝΟΦΟΒΙΑ

Η Κυβέρνηση του Δημήτρη Χριστόφια, όμως, δεν φαίνεται διατεθειμένη να βγει από το λήθαργο της. Οι προειδοποιήσεις της Κομισιόν, οι οποίες, σημειώνεται, έχουν αποσταλεί μόνο σε πέντε Κράτη Μέλη τα οποία αντιμετωπίζουν σοβαρά δημοσιονομικά προβλήματα, έρχονται να προστεθούν στην πρόσφατη υποβάθμιση της οικονομίας μας από τον οίκο αξιολόγησης Moody’s, ο οποίος μας έχει υποβαθμίσει με κύριο αιτιολογικό τη κακή μας δημοσιονομική κατάσταση και την καθυστέρηση λήψης μέτρων εξυγίανσης. Υποβαθμίσεις Είχαμε πριν από λίγες μέρες την υποβάθμιση του οίκου αξιολόγησης moody’s – η ένατη στη σειρά. Νέα υποβάθμιση του Κράτους και των τραπεζών μας. Βρισκόμαστε πλέον, μια βαθμίδα πάνω από τα «σκουπίδια» Και επειδή ακούμε πολλά, κυρίως ότι «φταίνε οι τράπεζες», οφείλουμε να αποκαταστήσουμε την αλήθεια σε σχέση με τους πραγματικούς λόγους των υποβαθμίσεων: •

Οι τράπεζες μας υποβαθμίστηκαν επειδή θεωρούν ότι το Κράτος δεν μπορεί να τις στηρίξει λόγω της κακής του δημοσιονομικής κατάστασης.

•

Το κράτος υποβαθμίστηκε για τρεις λόγους: (α)

επειδή είναι πολύ πιθανόν οι τράπεζες μας να χρειαστούν στήριξη το 2012

(β)

η ΚΔ δεν μπορεί να βγει στις αγορές να δανειστεί

(γ)

αδυναμία της Κυβέρνησης να προωθήσει μέτρα εξυγίανσης

Σημειώνεται πως στην προηγούμενη υποβάθμιση μας, οι Moody’s αναφέρθηκαν και στην επιδείνωση της δημοσιονομικής κατάστασης λόγω του Μαρί. Το δικαιολογητικό του οίκου αξιολόγησης Standard και Poors παρόμοιο – τα Ελληνικά ομόλογα και η καθυστέρηση λήψης περαιτέρω μέτρων εξυγίανσης είναι οι κύριοι λόγοι υποβάθμισης.

60

ΝΙΚΟΛΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Συνεπώς, ενόψει αυτών των αιτιολογικών δεν μπορεί η απάντηση του Υπ. Οικονομικών να είναι «ψηφίστε τον προϋπολογισμό». Αφού αυτοί οι οίκοι αξιολόγησης γνώριζαν τον προϋπολογισμό όταν μας υποβάθμιζαν. Η ευρωπαϊκή επιτροπή γνώριζε τον προϋπολογισμό όταν μας έστειλε προειδοποιητική επιστολή και μας απείλησε με κυρώσεις. Δεν πιστεύει τις προβλέψεις του προϋπολογισμού μας. Τι θα αλλάξει λοιπόν με την ψήφιση του προϋπολογισμού; Τίποτα. Χρειάζεται κάτι περισσότερο. Χρειάζονται μέτρα εξυγίανσης. Είναι καιρός ν’αφήσουμε τα εύηχα συνθήματα κενού περιεχομένου και να πάρουμε εκείνες τις σοβαρές και υπεύθυνες αποφάσεις που θα μας βγάλουν από τα οικονομικά αδιέξοδα. Οι Κυβερνώντες συγχύζουν την οικονομία με την Κυβέρνηση. Ενδιαφέρονται μόνο για το αν η Κυβέρνηση έχει έσοδα – γι’αυτό και η μόνιμη επωδός τους είναι οι φορολογίες. Εμείς αντίθετα ενδιαφερόμαστε να έχουν έσοδα οι πολίτες – οι ΜΜΕ – τα Κυπριακά νοικοκυριά. Η Κυβέρνηση δεν είναι η οικονομία – η Κυβέρνηση έχει καταντήσει ο βραχνάς της οικονομίας. Κάποιοι τα έχουν βάλει με τον πλούτο. Σωστά. Μα ο μεγαλύτερος πλούτος εδώ και τρία χρόνια έχει συσσωρευτεί στο Κράτος. Όλοι οι υπόλοιποι έχουμε φτωχύνει. Μόνο το Κράτος, εν μέσω κρίσης, αυξάνει τις δαπάνες του. Όλοι οι υπόλοιποι απολύουν κόσμο. Μόνο το κράτος, εν μέσω κρίσης, έχει αυξήσει τους υπαλλήλους του. Οι Κυπριακές επιχειρήσεις μέσα στα προηγούμενα χρόνια έχουν χάσει €1.7 δισ. από τα έσοδα τους. Μόνο το Κράτος εν μέσω κρίσης έχει αυξήσει τα δικά του έσοδα μέσω φορολογιών. Αν θέλουν κάποιοι να κυνηγήσουν τον πλούτο, ας ξεκινήσουν με τις υπέρογκες δαπάνες και τις σπατάλες του Κράτους.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

61

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΥΘΥΝΟΦΟΒΙΑ

Πρωτοβουλίες Βουλής Μπροστά στην απραξία και στο κενό πολιτικής Βούλησης της Κυβέρνησης η Βουλή ανέλαβε πρωτοβουλίες και πήρε σημαντικά μέτρα βελτίωσης της κατάστασης. Πήραμε μέτρα ανάπτυξης, όπως την επέκταση του ΦΠΑ για την 1η κατοικία και την κατάργηση των μεταβιβαστικών. Προστατεύσαμε τους ημικρατικούς με τον περιορισμό της διανομής των μερισμάτων προς το κράτος. Κύριε Υπουργέ, Η Βουλή είναι έτοιμη να επωμιστεί το πολιτικό κόστος και να σας βοηθήσει στις προσπάθειες εξυγίανσης της Κυπριακής οικονομίας. Αναγνωρίζουμε ότι από την ημέρα του διορισμού σας προσπαθήσατε να υλοποιήσετε κάποια μέτρα εξυγίανσης. Σημειώνουμε θετικά βήματα που έγιναν σε ότι αφορά τη συγκράτηση του κρατικού μισθολογίου. Για πρώτη φορά γίνεται λόγος για μείωση και απλά για συγκράτηση των αυξήσεων του κρατικού μισθολογίου. Δεν υποτιμούμε τις δυσκολίες, ούτε και τη δική σας προσπάθεια. Όμως τα μέτρα που περάσαμε δεν ήταν αρκετά και το γνωρίζετε. Έχει χαθεί το momentum. Ξεκίνησε πάλι ο λαϊκισμός, η μικροπολιτική και η ψηφοθηρία να υπερισχύουν των συμφερόντων της οικονομίας και του τόπου. Κατάληξη Είναι πραγματικά κρίμα, να εξανεμίζονται λόγω της ευθυνοφοβίας και της απραξίας, οι τεράστιες θυσίες και οι τιτάνιες προσπάθειες αυτού του λαού οι οποίες μας επέτρεψαν να πετύχουμε θαύματα και οι οποίες μας επέτρεψαν να ενταχθούμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και ακολούθως στην ευρωζώνη. Ο Κυπριακός Ελληνισμός έχει καταφέρει να ξεπεράσει και χειρότερα. Μπορούμε να τα καταφέρουμε και σήμερα φτάνει να το αποφασίσουμε. Φτάνει να το πιστέψουμε.

62

ΝΙΚΟΛΑΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Ο ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΜΑΡΙΟΣ ΜΑΥΡΙΔΗΣ* Η Κύπρος βιώνει τη μεγαλύτερη αύξηση ανεργίας σε ολόκληρη την Ευρώπη. Με βάση τα επίσημα στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού, η ανεργία στην Κύπρο έχει σχεδόν τριπλασιαστεί σε λιγότερο από πέντε χρόνια, από 3.5% που ήταν τον Δεκέμβριο του 2007 στο 11.1% το Μάρτιο του 2012. Κατά την ίδια περίοδο, η ανεργία στους νέους 15-24 ετών αυξήθηκε από 10.2% στο 27.6% ενώ μακροχρόνια ανεργία (άνω των 6 μηνών) αυξήθηκε από 16.3% στο 25%. Μέρος της δραματικής αύξησης της ανεργίας μπορεί να αποδοθεί στην ύφεση της οικονομίας, η οποία ξεκίνησε το τρίτο τρίμηνο του 2011 και συνεχίζεται με αυξητική τάση.

Στο τέλος του δεύτερου τριμήνου του

2012, η οικονομική δραστηριότητα συρρικνώθηκε κατά 2.3% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2011. Το μεγαλύτερο όμως μέρος της ανεργίας οφείλεται σε άλλους παράγοντες, οι οποίοι δεν είναι οφθαλμοφανείς και κρύβονται πίσω από διαρθρωτικά προβλήματα της οικονομίας και οφείλονται σε λανθασμένες πολιτικές και πρακτικές που ακολουθεί η πολιτεία τα τελευταία 20 χρόνια, σε ό,τι αφορά στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η ανεργία στην Κύπρο έχει βαθιές ρίζες και χρήζουν περισσότερης μελέτης. Σε αυτό τα άρθρο, απλά θα αναφέρουμε και θα εξηγήσουμε τους λόγους για τους οποίους η ανεργία είναι ψηλή στην Κύπρο, διότι, όπως λέγει και μια αρχαία ρήση, «όταν γνωρίζεις από πού έρχεσαι, γνωρίζεις και πού πηγαίνεις». Αν δεν κατανοήσουμε ποιοι είναι οι παράγοντες που προκαλούν ανεργία, δεν θα καταφέρουμε να την συγκρατήσουμε και να την μειώσουμε. Δυστυχώς, η ανεργία στην Κύπρο έχει αφεθεί τα τελευταία χρόνια εκτός ελέγχου, και έχει αποκτήσει τη δική της δυναμική. Έχει, δηλαδή, δημιουργηθεί ένας φαύλος κύκλος ανεργίας και ύφεσης, με την ύφεση τροφοδοτεί την ανεργία και την ανεργία να τροφοδοτεί την ύφεση. Χρειάζεται πολλή δουλειά και πολλά χρόνια για να αντιμετωπίσουμε την ανεργία αποτελεσματικά. * Βουλευτής ΔΗΣΥ, Αναπληρωτής Καθηγητής Οικονομικών, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

63

Πρώτα από όλα όμως θα πρέπει να κατανοήσουμε τους λόγους που προκαλούν ανεργία και οι οποίοι είναι οι ακόλουθοι: 1. Η ύφεση της οικονομίας μειώνει την παραγωγή και τις θέσεις εργασίας, προκαλώντας έτσι αύξηση της ανεργίας.

2. Η αντίληψη της κοινωνίας, ότι όποιος κατέχει πτυχίο πανεπιστημίου μπορεί να εξασφαλίσει πιο εύκολα μια θέση εργασίας και ότι έχει καλύτερες προοπτικές, έχει δημιουργήσει πλεόνασμα πτυχιούχων και κατ’ επέκταση ανέργων.

3. Το φαινόμενο του υπερβολικής μόρφωσης (over-education) μειώνει τις πιθανότητες για εργασία αφού οι εργοδότες διστάζουν να προσλάβουν άτομα με περισσότερα προσόντα από αυτά που απαιτεί η θέση εργασίας.

4. Ο

επαγγελματικός

προσανατολισμός

είναι

ανύπαρκτος.

Οι σπουδαστές επιλέγουν κλάδους που τους αρέσουν όχι απαραίτητα κλάδους με προοπτική. Το συνταίριασμα μεταξύ πτυχιούχων και θέσεων εργασίας είναι πολύ αδύνατο.

5. Η αγορά εργασίας δεν είναι ευέλικτη. Οι Κύπριοι δεν είναι διατεθειμένοι να εργαστούν οπουδήποτε με απολαβές που δεν τους ικανοποιούν, με αποτέλεσμα η αγορά εργασίας στην Κύπρο να εισάγει ξένο εργατικό δυναμικό σε πολλούς τομείς της οικονομίας.

6. Η κάθοδος των κοινοτικών εργαζομένων χαμηλού κόστους χωρίς περιορισμούς. Η Κύπρος είναι πολύ μικρή για να αντέξει την ροή των κοινοτικών στην αγορά εργασίας.

7. Η κοινωνική αντίληψη ότι η τεχνική εκπαίδευση είναι υποδιαίστερη της πανεπιστημιακής και η υποβάθμιση της μέσης και ανώτερης τεχνικής εκπαίδευσης από την πολιτεία.

64

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

8. Η έλλειψη επικοινωνίας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας. Τα πανεπιστήμια δεν αναλαμβάνουν σοβαρές προσπάθειες για να τοποθετήσουν πτυχιούχους σε θέσεις εργασίας.

9. Ο δημόσιος τομέας στην Κύπρο είναι πολύ μεγάλος και σπάταλος και κοστίζει πάρα πολύ στερώντας σημαντικά κεφάλαια από την ανάπτυξη που θα μπορούσε να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας.

10. Ο κατώτατος μισθός στην Κύπρο είναι ψηλός και αποθαρρύνει τις επιχειρήσεις από του να προσλαμβάνουν ανειδίκευτο προσωπικό. Οι λόγοι που προκαλούν ανεργία δεν εξαντλούνται στα πιο πάνω ενώ παράλληλα ανάμεσα στους πιο πάνω λόγους μπορεί να υπάρχει επικάλυψη μεταξύ τους. Ο κάθε ένας από τους πιο πάνω λόγους μπορεί να αποτελέσει το αντικείμενο ξεχωριστής μελέτης. Αρχίζουμε λοιπόν την ανάλυση μας εξετάζοντας τους πιο πάνω λόγους έναν προς ένα: 1. Σε μια οικονομία, η απασχόληση είναι συνάρτηση της παραγωγής και της οικονομικής δραστηριότητας, δεδομένου ότι η τεχνολογία παραμένει σταθερή. Αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) σημαίνει και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Με βάση το δεύτερο τρίμηνο του 2012, η οικονομία τρέχει με ύφεση 2.3%, δηλαδή η παραγωγή συρρικνώνεται κατά 2.3%. Συνεπώς, οι θέσεις εργασίας στην οικονομία μειώνονται ανάλογα. Μείωση του ΑΕΠ κατά μία ποσοστιαία μονάδα σημαίνει απώλεια παραγωγής και εισοδημάτων ύψους €180 εκατομμυρίων. Με βάση τον διάμεσο ετήσιο μισθό που ανέρχεται στις €19,200, τα €180 εκατομμύρια ισοδυναμούν με 9,375 θέσεις εργασίας.

2. Επικρατεί η αντίληψη στην Κύπρο και σε ολόκληρο τον κόσμο ότι περισσότερη μόρφωση και εκπαίδευση αυξάνει τις πιθανότητες εξεύρεσης μια σταθερής θέσης εργασίας, με ψηλότερες απολαβές και καλύτερες Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

65

Ο ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ

προοπτικές για τον εργαζόμενο. Εκατοντάδες μελέτες σε ολόκληρο τον κόσμο, καταδεικνύουν πράγματι ότι οι απολαβές των εργαζομένων συνδέονται άμεσα με το επίπεδο μόρφωσής τους, ψηλότερο επίπεδο μόρφωσης σημαίνει και ψηλότερες απολαβές. Η διαφορά στις απολαβές των πτυχιούχων σε σχέση με τους μη πτυχιούχους (college wage premium) είναι κατά μέσο όρο θετική από την αρχή του εργασιακού βίου και αυξάνεται με τα χρόνια υπηρεσίας, διότι το ψηλότερο μορφωτικό επίπεδο διανοίγει περισσότερες προοπτικές για τον εργαζόμενο σε βάθος χρόνου. Όμως, όπως συνηθίζεται να λέγεται στα χρηματοοικονομικά, «ιστορικές αποδόσεις δεν διασφαλίζουν μελλοντικές αποδόσεις». Επειδή η επένδυση σε μόρφωση ήταν οικονομικά συμφέρουσα, η προσφορά πτυχιούχων αυξήθηκε τόσο πολύ που η οικονομία δεν μπορούσε να τους απορροφήσει. Έτσι, πολλοί από τους επίδοξους πτυχιούχους παραμένουν στην ανεργία για μεγάλο χρονικό διάστημα προτού εξασφαλίσουν μια θέση εργασίας.

3. Το φαινόμενο της υπερβολικής μόρφωσης (over-education) αναφέρεται στην απόκτηση

περισσότερης μόρφωσης από ότι απαιτεί μια θέση

εργασίας, για να αυξηθούν οι πιθανότητες εργοδότησης. Στην Κύπρο, το φαινόμενο της υπερβολικής μόρφωσης παρατηρείται πολύ συχνά, λόγω της υπερβολικής προσφοράς πτυχιούχων. Πολλοί πτυχιούχοι επιχειρούν να αποκτήσουν και μεταπτυχιακό ή άλλο πτυχίο, προκειμένου να είναι πιο ανταγωνιστικοί στη διεκδίκηση μιας θέσης εργασίας. Ο έντονος ανταγωνισμός ανάμεσα στους πτυχιούχους, αναγκάζει και άλλους να αποκτήσουν περισσότερη μόρφωση. Ως αποτέλεσμα, οι περισσότεροι πτυχιούχοι στην Κύπρο διαθέτουν υπερβολική μόρφωση, δηλαδή επένδυσαν περισσότερα από ότι θα έπρεπε για να έχουν πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Το φαινόμενο της υπερβολικής μόρφωσης επιβαρύνει την οικονομία με επιπρόσθετο κόστος και συμβάλλει στην λανθασμένη κατανομή των πόρων της οικονομίας (είναι διαφορετικό από τις επιπτώσεις της έλλειψης συνταιριάσματος που περιγράφεται πιο πάνω). Σε μια οικονομία, το κόστος λειτουργίας είναι υψίστης σημασίας, και

66

ΜΑΡΙΟΣ ΜΑΥΡΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

επηρεάζει το κόστος ζωής του πολίτη και κατ’ επέκταση το βιοτικό του επίπεδο. Όταν θέλεις δύο πτυχία για να πάρεις μια θέση εργασίας που απαιτεί ένα μόνο πτυχίο, τότε αυτό συνεπάγεται περισσότερο κόστος και περισσότερο χρόνο. Το φαινόμενο της υπερβολικής μόρφωσης, επηρεάζει την ανεργία με δύο τρόπους. Πρώτον, οι υποψήφιοι εργαζόμενοι ψάχνουν για εργασία για περισσότερο χρόνο αφού προσπαθούν να βρουν μια θέση εργασίας αντάξια των πτυχίων και προσόντων τους Δεύτερον, ο εργοδότης δεν εργοδοτεί εύκολα ένα άτομο με υπερβολική μόρφωση διότι θα πολύ πιθανόν να του φύγει μόλις βρει κάτι καλύτερο. Λόγω της υπερβολικής προσφοράς πτυχιούχων, οι επιχειρήσεις έχουν την πολυτέλεια να πληρώνουν λιγότερα κάποιον με λιγότερη μόρφωση αλλά με περισσότερες πιθανότητες να μείνει μαζί τους.

4. Στην Κύπρο, ο επαγγελματικός προσανατολισμός είναι σχεδόν ανύπαρκτος. Οι κρατικές και ιδιωτικές σχολές μέσης παιδείας έχουν κάποια άτομα, τα οποία συμβουλεύουν τους μαθητές, αλλά δεν έχουν ιδιαίτερες γνώσεις σε ό,τι αφορά τις εξελίξεις στην αγορά εργασίας. Οι

συμβουλευτικές

υπηρεσίες

επαγγελματικού

προσανατολισμού

δεν βασίζονται σε μελέτες που να αναδεικνύουν τα επαγγέλματα του μέλλοντος και τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας που έχουν μέλλον, αλλά σε προσωπικές εκτιμήσεις των καθηγητών επαγγελματικού προσανατολισμού. Ουσιαστικά, οι απόφοιτοι σχολών μέσης παιδείας επιλέγουν τι θα σπουδάσουν με βάση τις δικές τους προτιμήσεις ή ακόμα και στην τύχη, χωρίς να γνωρίζουν τι πιθανότητες έχουν να εργοδοτηθούν. Ως αποτέλεσμα, το εκπαιδευτικό σύστημα δεν εξυπηρετεί τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Σε κάποια επαγγέλματα υπάρχει πλεόνασμα υποψηφίων εργαζομένων και σε άλλα έλλειμμα. Σε κάποιες χώρες, περιλαμβανομένης και της Κύπρου, το φαινόμενο αυτό είναι έντονο και δημιουργεί στρεβλώσεις στην κατανομή των ανθρώπινων πόρων της οικονομίας. Για παράδειγμα, κάποιος σπουδάζει φιλόλογος αλλά επειδή δεν μπορεί να βρει δουλειά, παραμένει άνεργος για μεγάλο χρονικό διάστημα και στο τέλος καταλήγει να εργάζεται ως πωλητής

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

67

Ο ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ

αυτοκινήτων ή σερβιτόρος. Σε αυτή την περίπτωση, η επένδυση στη μόρφωση, από οικονομικής σκοπιάς, δεν έχει αποφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Το συγκεκριμένο άτομο θα μπορούσε να εργαστεί άμεσα ως πωλητής αυτοκινήτων χωρίς να χρειαστεί να ξοδέψει €100,000 ευρώ σε δίδακτρα, βιβλία κλπ, και τέσσερα χρόνια από τη ζωή του για να γίνει φιλόλογος. Σε ανεπτυγμένες οικονομίες, το συνταίριασμα στην αγορά εργασίας βασίζεται στο μηχανισμό της αγοράς, προσφοράς και ζήτησης. Τα προσοδοφόρα επαγγέλματα ελκύουν περισσότερους σπουδαστές μέχρι το επάγγελμα να «γεμίσει» και όταν δημιουργηθεί πλεόνασμα πτυχιούχων, τότε οι απολαβές του επαγγέλματος μειώνονται (επειδή κατανέμονται σε περισσότερους), με αποτέλεσμα το εν λόγω επάγγελμα να απωθεί τους σπουδαστές. Ο μηχανισμός της αγοράς προσφέρει ένα αυτόματο τρόπο εξάλειψης των πλεονασμάτων και ελλειμμάτων στα διάφορα επαγγέλματα.

5. Η αγορά εργασίας έχει μετατραπεί από ευέλικτη, που ήταν για δεκαετίες, σε δύσκαμπτη. Οι Κύπριοι δεν είναι διατεθειμένοι να εργαστούν σε συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας, όπως οικιακές βοηθοί, γεωργία και κτηνοτροφία, εστιατόρια και νυχτερινά κέντρα κλπ, όπου οι απολαβές είναι χαμηλές. Οι τομείς αυτοί μπορούν να εργοδοτήσουν πέραν των 50,000 εργαζομένων και η συντριπτική τους πλειοψηφία είναι είτε κοινοτικοί, είτε ξένοι. Αν και αρκετοί Κύπριοι θα μπορούσαν να εργαστούν στους τομείς αυτούς για περισσότερα χρήματα, οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να αντέξουν το ψηλότερο κόστος και έτσι βολεύονται με τους κοινοτικούς και τους ξένους. Η ψηλή ανεργία που επικρατεί σήμερα και τα οικονομικά προβλήματα που συσσωρεύονται στα κυπριακά νοικοκυριά, αναμένεται ότι θα φέρουν κάποιες αλλαγές στην νοοτροπία και τη συμπεριφορά των Κυπρίων, με αποτέλεσμα να αποδέχονται ανειδίκευτες θέσεις εργασίας με χαμηλότερες απολαβές. Το πιο πάνω πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο ανάμεσα στους άνεργους πτυχιούχους, οι οποίοι και να θέλουν να δουλέψουν σε τέτοιες δουλειές, οι επιχειρήσεις τους απορρίπτουν αμέσως επειδή θεωρούν ότι οι πτυχιούχοι θα είναι μαζί τους μέχρι να βρουν κάτι καλύτερο.

68

ΜΑΡΙΟΣ ΜΑΥΡΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

6. Από την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004, με ελεύθερη τη διακίνηση των εργαζομένων ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο αριθμός των κοινοτικών εργατών στην Κύπρο αυξήθηκε δραματικά. Τον Απρίλιο του 2012, οι κοινοτικοί και ξένοι εργάτες ανήλθαν στις 120,000 άτομα ή ποσοστό 30% του συνολικού εργατικού δυναμικού της Κύπρου. 63,000 είναι κοινοτικοί από χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενώ άλλες 57,000 προέρχονται από χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ποσοστό αυτό είναι το δεύτερο μεγαλύτερο στην Ευρώπη μετά το Λουξεμβούργο, ενώ την Κύπρο ακολουθούν η Μάλτα και η Εσθονία. Η παρουσία κοινοτικών και ξένων εργατών στην Κύπρο έχουν στηρίξει την οικονομία και συνέβαλαν στην ανάπτυξη της οικονομίας και στην συγκράτηση των τιμών και του κόστους ζωής γενικά, ακόμα και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Όμως, σήμερα, με την ανεργία στην Κύπρο να αυξάνεται δραματικά, θα μπορούσε κάποιος να ισχυρισθεί ότι κάποιες θέσεις εργασίας, όπου εργάζονται ξένοι και κοινοτικοί, θα μπορούσαν να καλυφθούν από Κυπρίους. Οι απολαβές στην Κύπρο είναι ακόμα πολύ ψηλότερες από τις απολαβές στη Ρουμανία, στη Βουλγαρία και στην Ελλάδα, οι οποίες είναι οι χώρες από όπου προέρχονται τα δύο τρίτα των κοινοτικών στην Κύπρο. Η ροή των κοινοτικών στην Κύπρο αναμένεται να αυξηθεί στα επόμενα χρόνια. Με βάση τα τελευταία στοιχεία της Υπηρεσίας Κοινωνικών Ασφαλίσεων, η ροή των κοινοτικών στην Κύπρο έχει αυξηθεί από τον Ιανουάριο μέχρι τον Απρίλιο του 2012 κατά 5,000 άτομα, από 57,000 τον Ιανουάριο στις 62,000 τον Απρίλιο, εν μέσω βαθιάς οικονομικής κρίσης. Αυτή η εξέλιξη, συμβάλλει στην περαιτέρω αύξηση της ανεργίας για Κυπρίους σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα όμως, το φθηνό εργατικό δυναμικό θα βοηθήσει τις επιχειρήσεις να αντέξουν την κρίση και την οικονομία να ανακάμψει, δημιουργώντας έτσι περισσότερες θέσεις εργασίας.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

69

Ο ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ

7. Από τη δεκαετία του 1960, η τεχνική εκπαίδευση εθεωρείτο ως μια καλή επιλογή που διασφάλιζε στον σπουδαστή μια θέση εργασίας και ένα ικανοποιητικό εισόδημα. Παλαιότερα οι τεχνικές σχολές ήταν εξαιρετικές και έλκυαν σπουδαστές όλων των κατηγοριών. Οι τεχνικές σχολές μάλιστα ήταν και το εφαλτήριο για ανώτερες σπουδές σε ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η μεταμόρφωση της Κυπριακής οικονομίας όμως από γεωργική σε βιομηχανική και αργότερα σε οικονομία των υπηρεσιών, καθώς επίσης και οι μαζικές προσλήψεις στο δημόσιο (ένα τεράστιο λάθος), δημιούργησαν την ανάγκη για εργαζόμενους με ακαδημαϊκή μόρφωση. Ουσιαστικά, από τη δεκαετία του 70, όποιος αποκτούσε πτυχίο πανεπιστημίου, μπορούσε εύκολα να εξασφαλίσει μια θέση εργασίας με καλές απολαβές και προοπτικές, είτε στο δημόσιο είτε στον ιδιωτικό τομέα, αφού υπήρχαν και αρκετές επιχειρήσεις που μεγάλωναν και χρειάζονταν ανθρώπινο δυναμικό. Αυτή η εξέλιξη ήταν η αιτία που η τεχνική εκπαίδευση άρχισε να υποβαθμίζεται στην Κύπρο τόσο από την κοινωνία όσο και από την πολιτεία. Από τη δεκαετία του 70 παρατηρείται στην Κύπρο μια αυξητική τάση των αποφοίτων σχολών μέσης παιδείας για ανώτερη και ανώτατη εκπαίδευση. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Παιδείας, το ποσοστό των αποφοίτων σχολών μέσης εκπαίδευσης που συνέχισαν για ανώτερες σπουδές, ήταν 58% το 1992 και σταδιακά αυξήθηκε στο 82% κατά το ακαδημαϊκό έτος 2006/7. Στη συνέχεια το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 76% κατά το ακαδημαϊκό έτος 2009/10, λόγω της οικονομικής κρίσης. Η Κύπρος κατέχει ένα από τα πιο ψηλά ποσοστά αποφοίτων που συνεχίζουν τις σπουδές τους μετά το λύκειο, όμως ελάχιστοι ακολουθούν τεχνική εκπαίδευση. Η τεχνική εκπαίδευση εθεωρείτο πλέον υποδεέστερη της πανεπιστημιακής και μετατράπηκε το καταφύγιο των αδύνατων μαθητών. Το λάθος της πολιτείας ήταν ότι έπρεπε να αναβαθμίσει την τεχνική εκπαίδευση με ανώτερες σχολές, παράλληλα με την ανάπτυξη επαγγελματικών προτύπων για τεχνικά επαγγέλματα. Η ανάπτυξη των επαγγελματικών προσόντων είναι ιδιαίτερα σημαντική, διότι προσδίδει υπόσταση στα επαγγέλματα, τα κατοχυρώνει, τα καθιστά πιο ελκυστικά, ενώ παράλληλα βελτιώνει

70

ΜΑΡΙΟΣ ΜΑΥΡΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών. Η ανάπτυξη της τεχνικής εκπαίδευσης στην Κύπρο συμβαδίζει με την ανάπτυξη των προτύπων για τα επαγγελματικά προσόντα. Αυτά τα βήματα γίνονται με καθυστέρηση δεκαετιών. Αν η πολιτεία φρόντιζε για τα πιο πάνω, 30 χρόνια πριν, πιθανόν τα ποσοστά ανεργίας στην Κύπρο να ήταν χαμηλότερα.

8. Οι ακαδημαϊκές σχολές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Κύπρο δεν αφουγκράζονται τις ανάγκες της αγοράς εργασίας έτσι ώστε να παρέχουν κλάδους σπουδών, που να δημιουργούν προοπτικές εργοδότησης στους αποφοίτους. Τα πανεπιστήμια σήμερα παράγουν πτυχιούχους, οι οποίοι δεν έχουν καμία προοπτική εργοδότησης στον τομέα τους, όπως, φιλόλογοι, πολιτικοί επιστήμονες, δάσκαλοι, ιστορικοί κλπ. Ουσιαστικά, τα πανεπιστήμια, ιδιαίτερα τα κρατικά, όπου η φοίτηση είναι δωρεάν, παράγουν ανεργία με τα λεφτά των φορολογουμένων. Όμως και οι σπουδαστές, δεν αντιλαμβάνονται ότι οι σπουδές που ακολουθούν δεν έχουν προοπτική εργοδότησης. Τα πανεπιστήμια θα πρέπει να είναι ευέλικτα και να προσαρμόζουν τα προγράμματα σπουδών τους ανάλογα με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Τα πανεπιστήμια οφείλουν να αναπτύξουν μηχανισμούς επικοινωνίας και συνεργασίας με τις επιχειρήσεις για δύο λόγους. Από τη μια να εντοπίζουν πιο εύκολα τις ανάγκες της αγοράς εργασίας και να προσαρμόζουν τα προγράμματα τους. Από την άλλη, η επαφή και συνεργασία των πανεπιστημίων με τις επιχειρήσεις, διανοίγει καλύτερες προοπτικές εργοδότησης για τους αποφοίτους τους. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα καλύτερα πανεπιστήμια έχουν συνεργασίες με επιχειρήσεις, και δεσμεύονται να προσφέρουν προγράμματα σπουδών, κυρίως μεταπτυχιακών, που να εξυπηρετούν τις ανάγκες της επιχείρησης. Τέτοιες συνεργασίες βελτιώνουν και την κατανομή των ανθρώπινων πόρων στην οικονομία.

9. Είναι πλέον πασιφανές ότι ο δημόσιος τομέας στην Κύπρο είναι τεράστιος σε σχέση με το μέγεθος της οικονομίας. Ο δημόσιος τομέας είναι επίσης σπάταλος και αναποτελεσματικός. Συγκρίσεις με άλλες

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

71

Ο ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ

χώρες αποκαλύπτουν, ότι η Κύπρος εργοδοτεί υπερβολικό αριθμό υπαλλήλων το κόστος των οποίων είναι επίσης υπερβολικό. Ο δημόσιος τομέας (δημόσια υπηρεσία, ημικρατικοί και τοπικές αρχές) στην Κύπρο εργοδοτεί το 18% του συνολικού εργατικού δυναμικού της χώρας, ενώ το κόστος ανέρχεται στο 20% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος. Τα ποσοστά αυτά είναι πολύ ψηλότερα από τα αντίστοιχα στην Ευρώπη. Κάθε χρόνο ο προϋπολογισμός του κράτους είναι ελλειμματικός κατά ένα δισεκατομμύριο ευρώ, ενώ το δημόσιο χρέος ξεπέρασε τα 80% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος. Το υπερβολικά μεγάλο κόστος του δημόσιου τομέα αναγκάζει το κράτος να ξοδεύει λιγότερα για έργα υποδομής στην οικονομία, τα οποία θα υποβοηθούσαν στην ανάπτυξη της οικονομίας μέσω του ιδιωτικού τομέα και στην δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Το πλέον απογοητευτικό είναι ότι ο δημόσιος τομέας πληρώνει χιλιάδες εργαζομένους, οι οποίοι δεν παράγουν τίποτα ενώ αν απασχολούνταν στον ιδιωτικό τομέα, τότε θα μπορούσαν να παράγουν πολύ περισσότερα. Οι περικοπές και άλλα σκληρά μέτρα που θα επιβληθούν από την τρόικα στο δημόσιο, αναμένεται ότι θα συμβάλουν στην περαιτέρω αύξηση της ανεργίας. Επιπλέον, το δημόσιο θα τερματίσει τις προσλήψεις με αποτέλεσμα η ανεργία να αυξηθεί ακόμα περισσότερο.

10. Ο κατώτατος μισθός στην Κύπρο θεωρείται ψηλός και αποθαρρύνει τις επιχειρήσεις από του να κάνουν προσλήψεις. Σήμερα ο κατώτατος μισθός ανέρχεται στα €909 ευρώ και καλύπτει έξι επαγγέλματα και περίπου 50,000 εργαζομένους. Εν μέσω οικονομικής κρίσης, οι επιχειρήσεις αναζητούν φθηνό εργατικό δυναμικό για να επιβιώσουν. Αν ο κατώτατος μισθός ήταν χαμηλότερος, τότε σίγουρα οι προσλήψεις θα ήταν περισσότερες. Επιπρόσθετα από τα πιο πάνω, το γεγονός ότι ο κατώτατος μισθός δεν καλύπτει όλα τα επαγγέλματα, προσφέρει την ευκαιρία στις επιχειρήσεις να προσλαμβάνουν κοινοτικούς με πολύ χαμηλότερες απολαβές (μαζί με τροφή και στέγη), στερώντας έτσι θέσεις εργασίας από Κυπρίους.

72

ΜΑΡΙΟΣ ΜΑΥΡΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Από την πιο πάνω ανάλυση διαφαίνεται ότι η ανεργία είναι ένα πολυσύνθετο πρόβλημα, το οποίο δεν οφείλεται μόνο στην ύφεση της οικονομίας. Ακόμα και όταν η οικονομία επιστρέψει σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, η ανεργία θα παραμείνει σε ψηλά επίπεδα. Στα επόμενα χρόνια, η οικονομική ύφεση αναμένεται να επιδεινωθεί λόγω της συρρίκνωσης του δημόσιου τομέα που θα επιβληθεί από την τρόικα. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τη δραματική αύξηση της ανεργίας. Προσωπική μου άποψη είναι ότι μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, η ανεργία στην Κύπρο θα ξεπεράσει το 20%. Θεωρώ ότι η αύξηση της ανεργίας είναι αναπόφευκτη και δεν μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε άμεσα και αποτελεσματικά. Θεωρώ επίσης ότι η ανεργία έχει αποκτήσει δυναμική και δύσκολα μπορεί πλέον να χαλιναγωγηθεί. Η μόνη λύση για τους νέους επιστήμονες είναι η αναζήτηση εργασίας σε άλλες χώρες. Πιστεύω ότι πολλοί νέοι Κύπριοι επιστήμονες θα αρχίσουν να μεταναστεύουν σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Το φαινόμενο της διαφυγής εγκεφάλων θα είναι πιο έντονο ανάμεσα σε αυτούς που ήδη φοιτούν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Πως μπορούμε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της ανεργίας στην Κύπρο; Τι πρέπει να κάνει το κράτος και τι πρέπει να κάνουν οι υποψήφιοι σπουδαστές; Αν θέλουμε να λύσουμε το πρόβλημα της ανεργίας στη Κύπρο θα πρέπει να επικεντρωθούμε στους λόγους που το προκαλούν. Εδώ που φτάσαμε όμως, αυτό είναι ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα και θα πάρει χρόνια για να ολοκληρωθεί. Πρέπει όμως να ξεκινήσουμε το συντομότερο δυνατόν.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

73

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

13 ΣΗΜΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ* Η κυπριακή οικονομία αντιμετωπίζει σήμερα σοβαρά οικονομικά προβλήματα, μια μεγάλη κρίση με ενδογενείς και εξωγενείς αιτίες.

•

Υπήρξε μια διεθνής οικονομική κρίση, η οποία άρχισε από τις ΗΠΑ και επεκτάθηκε. Ο νομισματοπιστωτικός τομέας είχε πολλά προβλήματα – η κρίση μετά πήρε και άλλες διαστάσεις/τιμές των ακινήτων – εγκλωβισμός επενδυτών κλπ.

•

Ταυτόχρονα με τη διεθνή κρίση άρχισαν να εμφανίζονται πυκνά σύννεφα πάνω από τον ορίζοντα της κυπριακής οικονομίας. Είχε πρώτα λεχθεί τότε ότι η οικονομία ήταν αλώβητη και θα μπορούσε να αντέξει. Στην πραγματικότητα ανεξάρτητα από τη διεθνή κρίση, η Κυπριακή οικονομία αντιμετώπιζε διαρθρωτικά προβλήματα, τα οποία θα έρχονταν στην επιφάνεια ούτως ή άλλως.

Εν ολίγοις τα προβλήματα, καθώς και οι κίνδυνοι που απειλούν την οικονομική σταθερότητα πηγάζουν ουσιαστικά από τέσσερις βασικούς παράγοντες: (α) διαρθρωτικές αδυναμίες και σοβαρές στρεβλώσεις του υφιστάμενου υποδείγματος της Κυπριακής οικονομίας (β) την καταστροφή του ηλεκτροπαραγωγού σταθμού στο Βασιλικό και τις συναφείς προεκτάσεις (γ) το γεγονός ότι οι Κυπριακές τράπεζες και η οικονομία γενικότερα είναι συνδεδεμένη με την ελληνική οικονομία * Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Πρόεδρος Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων (κείμενο συνεδρίου 11ης Νοεμβρίου 2011)

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

75

(δ) την Ευρωπαϊκή και διεθνή οικονομική κρίση o

Κρατισμός σε όλες του τις εκφάνσεις -

Κυβερνητικές Δαπάνες ΑΕΠ ---> Ανοδική τάση 47% σήμερα

-

Αριθμός υπαλλήλων στο δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα αυξάνονται (σήμερα αγγίζουν τις 73.000)

-

Όροι απασχόλησης και συντάξεις – χωρίς προηγούμενο / non-sustainable

-

Αρκετές φορές πνίγει την ιδιωτική πρωτοβουλία π.χ. ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση

o

Αναξιοκρατία/ευνοιοκρατία/μετριοκρατία

o

Δομική Ανεργία – Μεταξύ άλλων δεν έγινε αντιληπτό ότι άλλαξε η

o

Πέρα από την έκθεση του τραπεζικού τομέα στα ελληνικά ομόλογα

δομή του εργατικού δυναμικού.

η πραγματικότητα είναι ότι σήμερα οι κυπριακές τράπεζες είναι εκτεθειμένες και στα κυπριακά ομόλογα.

Η ουσία είναι πώς προχωρούμε: Στην περίπτωση που η κυβέρνηση δεν αντιμετωπίσει με ουσιαστικό τρόπο τα προβλήματα της οικονομίας και τελικά καταλήξουμε στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης και στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τα αποτελέσματα θα είναι ασφαλώς οδυνηρά. Σε μια τέτοια περίπτωση είναι δυνατό να επιβληθούν στον δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα ουσιαστικές μειώσεις μισθών και απολύσεις. Μια τέτοια εξέλιξη θα οδηγήσει σε αποπληθωρισμό, γενικές μειώσεις μισθών και στην ιδιωτική οικονομία και σε μια βαθιά ύφεση. Πέραν της οικονομικής δυσπραγίας, οι προεκτάσεις σε εθνικό και κοινωνικό επίπεδο θα είναι ολέθριες.

76

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Για αυτό είναι πολύ σημαντικό να αναληφθούν πρωτοβουλίες για να αντιμετωπισθούν τα προβλήματα. Απαιτείται πολιτική τόλμη, παραμερισμός του λαϊκισμού και επιστράτευση της επιστημονικής μεθοδολογίας. Υπενθυμίζεται ότι ενώ το οικονομικό τοπίο ήταν ήδη ζοφερό, η κυβέρνηση είχε την εντύπωση ότι με κάποια μέτρα στα πλαίσια του υφιστάμενου μοντέλου, ήταν δυνατό να ξεπεραστούν τα προβλήματα. Χθες αυτό αποτελούσε πλάνη, σήμερα αποτελεί ανεπίτρεπτη αμέλεια. Η Κύπρος είναι σε πολύ δύσκολη κατάσταση. Το δημοσιονομικό έλλειμμα είναι ψηλό ενώ το ιδιωτικό και δημόσιο χρέος ανεβαίνει επικίνδυνα. Ο στάσιμος πληθωρισμός δεν υποχωρεί, αντίθετα παρουσιάζεται άκαμπτος - και η ανεργία βρίσκεται στο ψηλότερο επίπεδο από το 1974. Το ζητούμενο είναι αφ’ ενός η αποφυγή της επιδείνωσης και της κατάρρευσης και αφ’ ετέρου η οικονομική εξυγίανση και η έξοδος από την κρίση. Μια τέτοια πορεία θα αποτελέσει το προοίμιο μιας νέας αναπτυξιακής προοπτικής. Η εξέλιξη αυτή θα είναι το αποτέλεσμα μιας πολιτικής πραγματισμού, περισυλλογής καθώς και υιοθέτησης ενός νέου υποδείγματος στα πλαίσια ενός κοινωνικού συμβολαίου. Με βάση τα υφιστάμενα δεδομένα, τα οποία επιδεινώθηκαν με την απραξία, την καταστροφή του ηλεκτροπαραγωγού σταθμού στο Βασιλικό και από εξωγενείς παράγοντες οι εισηγήσεις είναι οι ακόλουθες: 1.

Άμεση παγοποίηση μισθών (περιλαμβανομένων των προσαυξήσεων και της ΑΤΑ) στον δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα για περίοδο τουλάχιστον δύο ετών.

2.

Μείωση του προσωπικού στον δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα ως αποτέλεσμα διαφόρων μέτρων όπως, για παράδειγμα, η υλοποίηση της φιλοσοφίας της εναλλαξιμότητας και η μείωση του αριθμού των δήμων (διά της ενοποίησης δήμων). Δεν είμαι σίγουρος ότι η πολιτική αυτή εφαρμόζεται.

3.

Εισαγωγή του θεσμού της εισοδηματικής πολιτικής η οποία μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί με τρόπο που να υποκαταστήσει την ΑΤΑ Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

77

13 ΣΗΜΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

και το σύστημα των προσαυξήσεων το οποίο είναι ανεπαρκές. (Για παράδειγμα, είναι παράλογο σε περιόδους ύφεσης να υπάρχει αύξηση του κρατικού μισθολογίου λόγω ΑΤΑ και προσαυξήσεων.) Η ευέλικτη εφαρμογή μιας εισοδηματικής πολιτικής εξυπηρετεί τον στόχο μιας πιο δίκαιης κοινωνίας με τρόπο που ελαχιστοποιούνται οι οποιεσδήποτε στρεβλώσεις.

4.

Μείωση των κλιμάκων εισδοχής στον δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο τομέα. Σημειώνεται ότι το θέμα αυτό συζητήθηκε κατ’ επανάληψιν στο παρελθόν αλλά η υλοποίηση του ματαιωνόταν την τελευταία στιγμή λόγω μικροκομματικών σκοπιμοτήτων.

5. Αναθεώρηση των συνταξιοδοτικών σχεδίων με τρόπο που να αποκαθίσταται η ισοτιμία των πολιτών και ο οικονομικός ορθολογισμός. Για παράδειγμα, οι αποκοπές και εισφορές όλων των εργαζομένων στον ιδιωτικό και ευρύτερο δημόσιο τομέα πρέπει να είναι ομοιόμορφες. Ταυτόχρονα και οι συντάξεις θα πρέπει να συνδέονται με τις εισφορές.

6.

Εξορθολογισμός των δημοσίων δαπανών και εσόδων. Στα πλαίσια αυτά προκρίνεται μια νέα φορολογική μεταρρύθμιση με συγκεκριμένους στόχους μεταξύ των οποίων η ενίσχυση των οικογενειών. Επιπρόσθετα, θα επαναξιολογηθούν όλων των ειδών οι χορηγίες στη βάση εισοδηματικών κριτηρίων. Είναι καθοριστικής σημασίας ταυτόχρονα να διατηρηθεί το συγκριτικό πλεονέκτημα της Κύπρου ως χώρα με σχετικά χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές και ψηλές ποινές μη συμμόρφωσης.

7.

Είναι προφανές ότι θα πρέπει να αποφευχθούν τα χειρότερα στον τραπεζικό τομέα. Από την πλευρά τους οι τράπεζες καλούνται να μειώσουν το κόστος λειτουργίας τους. Προφανώς, και μεταξύ άλλων, πέρα των παγοποιήσεων μισθών θα πρέπει να υπάρξουν μέτρα μείωσης απολαβών όπως έγινε και στη δημόσια υπηρεσία.

78

ΑΝΔΡΕΑΣ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

8.

Νέοι μοχλοί οικονομικής ανάπτυξης: (α). Διαφοροποίηση του νομικού πλαισίου και της φιλοσοφίας του κρατικού προϋπολογισμού αναφορικά με την τριτοβάθμια εκπαίδευση και την έρευνα. Βασική φιλοσοφία της νέας προσέγγισης θα είναι η ισοτιμία φοιτητών, ακαδημαϊκών και ιδρυμάτων καθώς και η ορθολογιστική κατανομή και αξιοποίηση των πόρων. Μόνο έτσι θα ανοίξει ο δρόμος για τη μετατροπή της Κύπρου σε ακαδημαϊκό κέντρο το οποίο, μεταξύ άλλων, θα λειτουργήσει και ως νέος μοχλός ανάπτυξης (engine of growth) δημιουργώντας νέες θέσεις απασχόλησης. Μια τέτοια εξέλιξη συμβαδίζει και με την προοπτική της μετατροπής της Κύπρου ως περιφερειακό ιατρικό κέντρο – και γενικότερα με την προοπτική ενός διεθνούς οικονομικού κέντρου με την ευρεία έννοια του όρου. (β). Στα πλαίσια της νέας αυτής προσέγγισης είναι δυνατό τα κρατικά πανεπιστήμια να εισάξουν δίδακτρα (€1000) ετησίως. (γ) Ιατρικό Κέντρο (δ) Έρευνα και καινοτομία ΙΠΕ – Από Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας κατέστη Ίδρυμα Παρεμπόδισης Έρευνας

9 (α).

Επανασχεδιασμός της ενεργειακής πολιτικής και ενίσχυση της προσπάθειας για αειφόρο ανάπτυξη. Αυτό περιλαμβάνει και την προώθηση νέων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας με τρόπο που να καλύπτονται τουλάχιστον 20% των ενεργειακών αναγκών της χώρας όπως έτσι και αλλιώς προβλέπει η ΕΕ. Αυτό, μεταξύ άλλων, θα απαλλάξει την Κύπρο από ενδεχόμενα πρόστιμα για μη συμμόρφωση με ευρωπαϊκές οδηγίες.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

79

13 ΣΗΜΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

(β).

Θα έπρεπε να υπάρξει εμπλοκή στρατηγικών επενδυτών για την ανοικοδόμηση του ηλεκτροπαραγωγού σταθμού του Βασιλικού με το λιγότερο δυνατό κόστος για τον καταναλωτή και τον φορολογούμενο. Αυτό μπορεί να γίνει με βάση τη μέθοδο ΒΟΤ (Build – Operate – Transfer).

10. Θεσμοθέτηση και κατάλληλη φορολόγηση του ηλεκτρονικού καθώς και άλλης μορφής τζόγου. Στα πλαίσια αυτά είναι σημαντική και η δημιουργία μικρού αριθμού καζίνων.

11. Έναρξη ενός δημιουργικού διαλόγου για την επίτευξη του στόχου της σύγκλισης των όρων απασχόλησης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Ενίσχυση της στρατηγικής συνεργασίας μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα. Στα πλαίσια του νέου κοινωνικού συμβολαίου θα ενθαρρυνθεί η ισοπολιτεία, η ευνομία, η πάταξη της φοροδιαφυγής και η ουσιαστική αναβάθμιση της αποδοτικότητας της οικονομίας.

12

(α). Αποφυγή απεργιακών μέτρων και κινητοποιήσεων για τα επόμενα δύο χρόνια μέσα σε ένα κλίμα περισυλλογής και αλληλοσεβασμού. (β). Να θεσπισθεί νομοθεσία για την αποφυγή στάσεων εργασίας ή/και απεργιών στις ουσιώδεις υπηρεσίες.

13. Επαναξιολόγηση χορηγιών και επιδομάτων εφ’όλης της ύλης. Για παράδειγμα, εάν εξοικονομηθούν πόροι από επιδόματα σε «πολιτικούς πρόσφυγες» το όφελος θα είναι πολυδιάστατο καθώς, μεταξύ άλλων, θα αποθαρρυνθεί η λαθρομετανάστευση ενώ ταυτόχρονα θα εξυπηρετηθούν περισσότερες ανάγκες Κυπρίων. Πραγματικά έφθασε η στιγμή για αλλαγή υποδείγματος εφ’ όλης της ύλης. Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει να αναβαθμισθεί ο στρατηγικός, κοινωνικός και επιδιαιτητικός ρόλος του κράτους και ταυτόχρονα να συγκρατηθούν οι δημόσιες δαπάνες, ως ποσοστό του ΑΕΠ κάτω από το 40% (σήμερα είναι γύρω στο 46%). Η φιλοσοφία των προτεινόμενων μέτρων παρέχει τη δυνατότητα για ανακοπή της υφιστάμενης καταστροφικής πορείας, για αποφυγή

80

ΑΝΔΡΕΑΣ ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

απολύσεων ενώ ταυτόχρονα οδηγεί στη δημιουργία επιπρόσθετων θέσεων απασχόλησης. Η Κύπρος μπορεί να προσβλέπει σε ένα καλύτερο αύριο μόνο εάν επιλύσει τα προβλήματά της, δημιουργήσει προοπτική και επιτύχει μια κοινωνική συνοχή. Στην αντίθετη περίπτωση, εάν τα εμπλεκόμενα μέρη για τους δικούς τους λόγους δεν αρθούν στο ύψος των περιστάσεων, θα οδηγηθούμε στον μαρασμό, την κατάρρευση, τη δημογραφική αλλοίωση και την εθνική συρρίκνωση. Η κυβέρνηση, τα κόμματα, οι συντεχνίες και η επιχειρηματική τάξη έχουν υποχρέωση να δουν κατάματα την καθοριστική αυτή πρόκληση. Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει άλλη επιλογή.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

81

ΝΕΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ*

1) Διαπιστώσεις: Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση που άρχισε από τις Ηνωμένες Πολιτείες μετεξελίχθηκε σε οικονομική κρίση δημόσιου χρέους της Ευρωζώνης. Ενώ το πρώτο κύμα της κρίσης άφησε την Κύπρο σχεδόν ανεπηρέαστη, το δεύτερο σκέλος της ιδιαίτερα εξ αιτίας της διασύνδεσης μας με την Ελληνική Οικονομία, ανέδειξε τις τεράστιες μας αδυναμίες. Δημιούργησε και δημιουργεί σοβαρότατα προβλήματα στην Οικονομία μας και απειλεί το ίδιο το επίπεδο ζωής που έχουμε συνηθίσει και επιτύχει τις τελευταίες δεκαετίες. Με ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην ίδια την αξιοπιστία του Κράτους και σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας. Η κρίση δημόσιου χρέους οφείλεται στην χρόνια τακτική των περισσοτέρων από τα κράτη μέλη της ΟΝΕ να λειτουργούν και να ξοδεύουν πέραν των δυνατοτήτων τους, με δανεικά χαμηλού κόστους και σε κενά και αδυναμίες του συστήματος συντονισμού και εποπτείας της ΟΝΕ στην παρακολούθηση των ελλειμμάτων και του δημόσιου χρέους. Γι’ αυτό και βρίσκεται στο επίπεδο της ΟΝΕ υπό συζήτηση πακέτο οικονομικής διακυβέρνησης που θα βελτιώσει την εποπτεία δημοσιονομικών πολιτικών με αυτόματες κυρώσεις σε μη συμμορφωμένα μέλη. Στο δικό μας επίπεδο, διαρθρωτικά είναι τα προβλήματα και συλλογική η ευθύνη όσων διαχρονικά κυβέρνησαν. Ασήκωτες όμως και βαρύτατες είναι οι ευθύνες ειδικά της παρούσας Κυβέρνησης. Η αναβλητικότητα, η λανθασμένη διάγνωση του μεγέθους της κρίσης, η τραγωδία στο Μαρί αλλά και οι ιδεοληψίες αυτής της διακυβέρνησης, συνέβαλαν καίρια στην μεγιστοποίηση των συνεπειών της. Είναι γνωστή η αναφορά του Προέδρου της Δημοκρατίας αρχές του 2010 ότι η Κυπριακή Οικονομία, δεν θα επηρεαστεί από την κρίση.

* Γενικός Γραμματέας, ΕΥΡΩΚΟ (κείμενο συνεδρίου 11ης Νοεμβρίου 2011)

82

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

2) Τι επιβάλλεται να γίνει: I.

Στρατηγικό Σχέδιο Αυτό το οποίο απαιτείται σήμερα, ανεξάρτητα από τις οποίες ενέργειες σε επίπεδο ΟΝΕ, είναι ένα στρατηγικό σχέδιο διάσωσης και ανάπτυξης της Κυπριακής Οικονομίας κάτω από συγκεκριμένες στοχοθεσίες και ενιαίο σχεδιασμό που θα περιλαμβάνει περικοπές δαπανών αλλά και διαρθρωτικά μέτρα εξυγίανσης και αναθέρμανσης της οικονομίας.

II.

Συναίνεση Η συναίνεση πολιτικών κομμάτων, κοινωνικών εταίρων και της ίδιας της κοινωνίας είναι απαραίτητη. Αυτό θα αποτελέσει εξαιρετικό μήνυμα σε ξένες αγορές, στους οίκους αξιολόγησης, στους Ευρωπαϊκούς Εταίρους μας σε ξένους επενδυτές αλλά και στο εσωτερικό. Αισιοδοξία για το μέλλον θα υποβοηθήσει και επενδύσεις και κατανάλωση.

III.

Συνετή δημοσιονομική πολιτική με επίκεντρο την ανάπτυξη Μείγμα συνετής δημοσιονομικής πολιτικής που να προωθεί την ανάπτυξη αποτελεί την συνταγή εξόδου από την κρίση. Διοχέτευση χρημάτων που θα προκύψουν από τις περικοπές και φορολογίες σε αναπτυξιακές δαπάνες και όχι για την κάλυψη κρατικού μισθολογίου και ελλειμμάτων δημοσίου.

IV.

Συσχετισμός μισθών και παραγωγικότητας Οι μισθοί δεν μπορεί να είναι ψηλότεροι της παραγωγικότητας ή να αυξάνονται με μεγαλύτερο ρυθμό από τον ρυθμό αύξησης της παραγωγικότητας. Αδήριτη είναι η ανάγκη και στον δημόσιο και στον ημιδημόσιο τομέα να εφαρμοσθεί αυτή η αρχή. Η παγοποίηση των μισθών στον δημόσιο και ο εξορθολογισμός της ΑΤΑ συμβάλλουν προς αυτήν την κατεύθυνση.

V.

Μείωση διοικητικού φόρτου και γραφειοκρατίας Μείωση διοικητικού φόρτου και γραφειοκρατίας προς όφελος των επιχειρήσεων και απελευθέρωση πόρων προς περισσότερο παραγωγικές δραστηριότητες, την αύξηση της παραγωγικότητας και στο τέλος της ημέρας ουσιαστική συνεισφορά στην αύξηση του συνόλου του ΑΕΠ.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

83

ΝΕΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

VI.

Μείωση δημόσιου χρέους/δανεισμός Η διατήρηση του δημόσιου χρέους σε βιώσιμα επίπεδα είναι απαραίτητη ώστε τα δανειστικά επιτόκια εξωτερικού δανεισμού να μην είναι απαγορευτικά. Εσωτερικός δανεισμός από το Κράτος δεν ενδείκνυται σε περιόδους ύφεσης και αυξανόμενης ανεργίας. Έτσι και αλλιώς δεν υπάρχουν διαθέσιμα προς δανεισμό κεφάλαια από το εσωτερικό. Υποβαθμίσεις οίκων αξιολόγησης οδήγησαν στις αυξήσεις επιτοκίων δανεισμού του δημοσίου και την αδυναμία του Κράτους, να αναχρηματοδοτήσει το χρέος του.

VII. Λόγοι υποβάθμισης από οίκους αξιολόγησης: (1) Δημοσιονομικό έλλειμμα, χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα οικονομίας και (2) Έκθεση Τραπεζικού συστήματος σε αγορά ομολόγων Ελληνικού Δημοσίου και δάνεια Κυπριακών Τραπεζών σε Ελληνικές επιχειρήσεις, που ανέρχονται μέχρι και σε 30% του δανειακού τους Χαρτοφυλακίου.

VIII. Τραπεζικό Σύστημα Το Τραπεζικό Σύστημα είναι πολύ μεγάλο σε μέγεθος (9 φορές το ΑΕΠ) σε σχέση με σύνολο της Κυπριακής Οικονομίας. Εάν υπάρξει στάση πληρωμών στην Ελλάδα, οι ανάγκες των Τραπεζών μας σε κεφάλαια από το Κράτος θα ανέλθουν στο 25% του ΑΕΠ. Θα είναι αδύνατο για το Κυπριακό Κράτος να αντεπεξέλθει με αλυσιδωτές συνέπειες για το Τραπεζικό μας σύστημα, αλλά και για το σύνολο της οικονομίας. Θα οδηγηθούμε με μαθηματική ακρίβεια σε μηχανισμό στήριξης που θα έπρεπε να διαγραφεί ως επιλογή από το λεξικό μας. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα αποτελούσε και το τέλος της Κύπρου ως Χρηματοοικονομικού Κέντρου. Αποτελεί ουτοπία να πιστεύει κανείς ότι θα υπάρξουν σοβαρές ξένες επενδύσεις στην Κύπρο ή μέσω Κύπρου σε μια χώρα στην ουσία υπό πτώχευση. Οι απώλειες σε εισοδήματα και θέσεις εργασίας θα είναι ανυπολόγιστες. Συνεπώς, πρέπει να παύσει η κατρακύλα των υποβαθμίσεων έτσι ώστε να μπορέσει το Κράτος να έχει πρόσβαση σε εξωτερικό δανεισμό. Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει να μειωθεί το δημοσιονομικό έλλειμμα, να ληφθούν διαρθρωτικά μέτρα εξυγίανσης, να παταχθεί η γραφειοκρατία, να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα και να επικρατήσει πολιτική και κοινωνική συναίνεση σε όλα τα επίπεδα.

84

ΣΤΕΛΙΟΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Πέραν, όμως αυτών θα πρέπει επίσης να επιλυθεί άμεσα, από τις ίδιες της Τράπεζες, το ζήτημα της κεφαλαιουχικής τους επάρκειας. Οι Τράπεζες είναι στο επίκεντρο του προβλήματος και έχουν τεράστια ευθύνη για το εύρος της οικονομικής κρίσης. Κερδοσκοπικές ήταν οι πρακτικές τους για σειρά ετών και σήμερα δυστυχώς θερίζουν τις θύελλες από τους ανέμους που έσπειραν. Η επίλυση του ζητήματος της κεφαλαιουχικής τους επάρκειας μέσω κρατικής συνεισφοράς είναι λάθος να αποκλείεται ή να θεωρείται ως ύστατο μέτρο. Θεωρώ ότι στην περίπτωση κατά την οποία δεν εξευρεθούν αξιόπιστοι ξένοι επενδυτές από χώρες με άριστο θεσμικό και εποπτικό έλεγχο αλλά αντίθετα θα κινδυνεύουν οι Τράπεζες μας να καταλήγουν σε ξένα «αναξιόπιστα» χέρια, το Κράτος οφείλει και πρέπει να επέμβει. Αυτό δεν είναι παράξενο. Έχει γίνει σε σειρά χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης με κορυφαίο παράδειγμα το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου παραδοσιακές Τράπεζες έχουν περάσει στον έλεγχο του Κράτους.

IX.

Ο ρόλος του Κράτους: Σε κάθε περίπτωση το Κράτος οφείλει, να λύσει τα δικά του προβλήματα διαφορετικά θα αδυνατεί να εκπληρώσει τον ίδιο τον θεσμικό του ρόλο. Ως Κράτος πρόνοιας, να στηρίξει τους πολίτες που έχουν ανάγκη και σε αυτή την συγκυρία υπάρχουν πάρα πολλοί συμπολίτες μας που χρειάζονται την στήριξη του Κράτους. Ως Κράτος στυλοβάτης της μεικτής οικονομίας να δημιουργήσει συνθήκες ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας, θέσεις εργασίας διαθέτοντας πόρους προς όφελος της επιχειρηματικής δραστηριότητας.

3) Ισραήλ: Το παράδειγμα του Ισραήλ είναι εξαιρετικό και υπάρχουν συγκρίσιμα γεγονότα, περιστάσεις και μεγέθη που θα μπορούσαν να καθοδηγήσουν την πορεία μας προς ένα νέο οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης. Ένα μικρό έθνος, περιβαλλόμενο από ένα εξαιρετικά εχθρικό περιβάλλον, σε μια γη άγονη, χωρίς ενεργειακές πηγές, σε διαρκή κατάσταση επιφυλακής και σε πραγματικό πόλεμο 7 φορές σε 65 χρόνια. Το μόνο πραγματικό κεφάλαιο που είχε ήταν η ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού της χώρας. Κατάφερε να δημιουργήσει καινοτομία και ανάπτυξη ανάλογη όχι του μεγέθους της χώρας αλλά των κινδύνων και προκλήσεων που αντιμετώπιζε. Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

85

ΝΕΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Η Κύπρος όπως και το Ισραήλ θα παραμείνει μια μικρή σε έκταση και πληθυσμό χώρα. Δεν μπορεί να γίνει ποτέ μια μεγάλη αγορά ή να δημιουργήσει μεγάλες βιομηχανίες. Όμως, ενώ το μεγάλο μέγεθος δίνει το πλεονέκτημα της ποσότητας, το μικρό μέγεθος δημιουργεί την ευκαιρία και την υποχρέωση εξειδίκευσης και επικέντρωσης στην ποιότητα. Η επιλογή της Κύπρου είναι να ακολουθήσει τον δρόμο της καινοτομίας, των νέων τεχνολογιών και να εκμεταλλευτεί το ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτει. Οι επόμενες δεκαετίες ενέχουν πάρα πολλές εκπλήξεις και εξελίξεις ιδιαίτερα στο τεχνολογικό και επιστημονικό επίπεδο κυρίως εξ’ αιτίας δύο παραγόντων: •

Της αύξησης του λεγόμενου artificial intelligence – δηλαδή των δυνατοτήτων που προσφέρουν στην ουσία οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και

•

Της αναμενόμενης αύξησης στην τεχνογνωσία και την καινοτομία λόγω της αύξησης του αριθμού των επιστημόνων με την ένταξη σ’ αυτούς τους τομείς της Κίνας και της Ινδίας.

4) Κατάληξη Η Κύπρος θα πρέπει να προετοιμασθεί γι’ αυτή την νέα εποχή εκμεταλλευόμενη την ευτυχή συγκυρία της ανακάλυψης υδρογονανθράκων στην αποκλειστική της οικονομική ζώνη. Ταυτόχρονα θα πρέπει να επικεντρωθούμε στους τομείς που εξακολουθούμε να έχουμε συγκριτικό πλεονέκτημα. Μεταξύ άλλων, τουρισμός και χρηματοοικονομικές υπηρεσίες. Να στοχεύσουμε στην καινοτομία και τις νέες τεχνολογίες. Το μέλλον της πατρίδας μας θα εξαρτηθεί κατά κύριο λόγο από την ικανότητά μας να διδάξουμε στους νέους μας την εξωστρέφεια και την επιχειρηματικότητα ως επιλογή επιτυχίας. Πρέπει να πείσουμε τους νέους μας ότι το μέλλον και η επιτυχία δεν ορίζεται από την εξασφάλιση μιας θέσης στο δημόσιο, αλλά στην δημιουργία της δικής τους επιχείρησης, της δικής τους ταυτότητας. Αυτή η αλλαγή στάσης ζωής και νοοτροπίας θα αποτελέσει τον κινητήριο μοχλό ανάπτυξης. Γι’ αυτό και τα μέτρα ανάπτυξης εντός ενός νέου οικονομικού μοντέλου με έμφαση την νέα γενιά αποτελούν μονόδρομο. Δυστυχώς, αυτό το οποίο βιώνουμε μέχρι σήμερα είναι μια αλλεπάλληλη σειρά εξαγγελιών χωρίς οιονδήποτε πρακτικό αποτέλεσμα. Μεγαλεπήβολα

86

ΣΤΕΛΙΟΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

έργα για ξένες επενδύσεις δημοσιοποιούνται με τυμπανοκρουσίες αλλά ουδέποτε υλοποιούνται. Έλλειψη χρημάτων (από Κράτος και Τράπεζες) η μόνη οδός αναθέρμανσης της οικονομίας, είναι να δοθούν φορολογικά και άλλα κίνητρα και ελαφρύνσεις σε Κυπρίους και ξένους επενδυτές ώστε να πεισθούν να επενδύουν. Και σε νέους επιστήμονες να δραστηριοποιηθούν σε τομείς καινοτόμους, τεχνολογικά και επιστημονικά. Ο ανταγωνισμός είναι τεράστιος. Η προσέλκυση ξένων επενδύσεων και η ανάπτυξη είναι το ζητούμενο όχι μόνο για εμάς, αλλά για το σύνολο της Ευρωζώνης. Πρέπει να διαφοροποιηθούμε, να γίνουμε πιο ανταγωνιστικοί. Γι’ αυτό μεταξύ των εισηγήσεων μας είναι να δοθεί και 10ετής περίοδος φορολογικής χάριτος (tax holiday) με σκοπό προσέλκυση ξένων επενδύσεων στον τομέα της υψηλής τεχνολογία και καινοτομίας. Μ’ αυτό τον τρόπο θα εισαγάγουμε εμπειρίες, τεχνογνωσία σε τομείς αιχμής που αποτελούν το μέλλον. Θα δημιουργηθούν θέσεις εργασίας για τις χιλιάδες άνεργους επιστήμονες μας. Δυστυχώς, τα μηνύματα από Κυβερνητικής πλευράς είναι απογοητευτικά. Δεν υπάρχει φαντασία. Δεν υπάρχει ευρηματικότητα γιατί δεν υπάρχει εμπειρία, γνώση αλλά και διάθεση μάθησης από παραδείγματα άλλων χωρών. Εξαντλούνται στα στερεότυπα. Φορολογίες σε «γούνες και μαργαριτάρια», λαϊκισμός και συντήρηση ενός αναποτελεσματικού γραφειοκρατικού και υδροκέφαλου κράτους που αποτελεί την πηγή των περισσότερων από τα δεινά μας.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

87

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΑΚΗΣ ΚΕΡΑΥΝΟΣ*

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Η οικονομική κρίση που περνά ο πλανήτης αποτελεί ένα πρωτοφανές διεθνές φαινόμενο με σοβαρές αρνητικές οικονομικές και άλλες συνέπειες. Η συγκεκριμένη κρίση έχει ήδη διαρκέσει 5 χρόνια αφού χρονολογείται από το 2007, όταν άρχισαν στις ΗΠΑ να διαφαίνονται τα σοβαρά προβλήματα στην αγορά οικιστικών δανείων χαμηλής φερεγγυότητας (subprime mortgages). Οι τριγμοί από τα προβλήματα στην αγορά ακινήτων των ΗΠΑ οδήγησαν σε κατάρρευση μεγάλων χρηματοοικονομικών, ασφαλιστικών και τραπεζικών οργανισμών. Έτσι, από τις ΗΠΑ, η χρηματοπιστωτική κρίση άρχισε να εξαπλώνεται ραγδαία στην παγκόσμια οικονομία και κυρίως την Ευρωπαϊκή. Αρχίζοντας την ανάλυση, είναι χρήσιμο να εξηγηθεί ότι κρίση είναι ραγδαία επιδείνωση μιας υφιστάμενης κατάστασης, η οποία μπορεί να είναι καλή ή κακή αλλά είναι δεδομένη. Παραδείγματα οικονομικών κρίσεων υπάρχουν πολλά στην μοντέρνα ιστορία. Για παράδειγμα, φοβερή οικονομική κρίση ακολούθησε τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο του 1914-1918. Τα γεγονότα που ακολούθησαν έφεραν το κραχ στις 24 Οκτωβρίου του 1929, που έμεινε στην ιστορία ως η Μαύρη Πέμπτη. Ως αποτέλεσμα, ακολούθησε η μεγάλη συρρίκνωση του 1929-1933. Υπάρχουν ωστόσο δύο σημαντικές διαφορές της σημερινής οικονομικής κρίσης σε σύγκριση με άλλες κρίσεις του παρελθόντος. Πρώτα απ’ όλα, η σημερινή οικονομία είναι περισσότερο παγκοσμιοποιημένη. Οι χρηματοοικονομικοί δεσμοί και οι ροές αγαθών και κεφαλαίων μεταξύ των οικονομιών διεθνώς βοηθούν από τη μια την οικονομική ανάπτυξη, * Πρώην Υπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Πρώην Υπουργός Οικονομικών Ανώτατος Εκτελεστικός Διευθυντής Ελληνικής Τράπεζας Λτδ (κείμενο συνεδρίου 11ης Νοεμβρίου 2011) 88

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

από την άλλη όμως, οι κραδασμοί από ένα μέρος του συστήματος μεταδίδονται εύκολα σε άλλα μέρη. Το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης αφορά τις μεγάλες οικονομικές συναλλαγές μεταξύ εθνικών οικονομιών, δηλαδή τις μετακινήσεις εμπορευμάτων και κεφαλαίων. Οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης είναι ευρύτερες από την απλή άρση των περιορισμών που είχαν επιβάλει τα κράτη στην ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων και συντελεστών παραγωγής. Δεύτερο, σημαντικό ρόλο στη λειτουργία του διεθνούς οικονομικού συστήματος, έπαιξε η πληροφορική επανάσταση που ακολούθησε την παγκοσμιοποίηση. Το αποτέλεσμα των δύο αυτών παραγόντων ήταν οι βασικές οικονομικές αποφάσεις να λαμβάνονται κυρίως από την παγκόσμια οικονομία και λιγότερο από το εθνικό κράτος. Στρέφοντας την προσοχή πίσω στην παρούσα κρίση, η κρίση που ξεκίνησε από την Αμερική μπορεί να χαρακτηρισθεί θεσμική και συστημική αφού ήταν αποτέλεσμα της αδυναμίας των αρμοδίων θεσμών. Συγκεκριμένα, στις ΗΠΑ υπήρξε αδυναμία του εποπτικού συστήματος και αρχών όπως η Κεντρική Τράπεζα, το Υπουργείο Οικονομικών και άλλες εποπτικές αρχές να δουν έγκαιρα τις ενδείξεις, να τις αναλύσουν και να πάρουν μέτρα. Μια άλλη αδυναμία του συστήματος ήταν η δημιουργία σύνθετων χρηματοοικονομικών προϊόντων με απροσδιόριστο πολλές φορές περιεχόμενο και ρίσκο και η δυνατότητα να απλώνονται παντού ως επικίνδυνες νάρκες σε όλο το σύστημα. Παραδείγματα τέτοιων προϊόντων ήταν τα credit default swaps (cds) και τα collateralized debt obligations (cdos). Η κρίση ήταν παράλληλα συστημική αφού το αλληλοεξαρτώμενο και παγκοσμιοποιημένο οικονομικό σύστημα κατέδειξε ότι δεν διαθέτει ασφαλιστικές δικλείδες. Αντίθετα, διαθέτει δομή που έχει ιδιαίτερη ικανότητα να πολλαπλασιάζει μια κρίση, ανεξάρτητα των λόγων και να την διαχέει αστραπιαία σε όλα του τα σημεία. Επιπρόσθετα, ρυθμιστικά πλαίσια κυρίως της Ευρωπαϊκής Ένωσης του τύπου Βασιλεία ΙΙ δεν στάθηκαν ικανά να αποτρέψουν την κρίση. Δυστυχώς οι μηχανισμοί και η συλλογικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν λειτούργησαν αποτελεσματικά αφού υπήρξε καθυστέρηση και πολυγλωσσία και τα μέτρα ήταν διαφοροποιημένα κατά χώρα. Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

89

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Οι επιπτώσεις από την χρηματοπιστωτική κρίση ήταν σοβαρές και πολλαπλές. Άλλαξε ο χάρτης του ίδιου του χρηματοοικονομικού τομέα αφού συρρικνώθηκαν οι επενδυτικές τράπεζες και κρατικοποιήθηκαν τράπεζες. Η πραγματική οικονομία από την πλευρά της δέχθηκε άμεσα τις αρνητικές επιπτώσεις με απροσδιόριστη ακόμα έκταση, βάθος και διάρκεια. Στις αγορές, λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης και πανικού, στέγνωσε η διατραπεζική αγορά, οδηγώντας σε ανεπάρκεια κεφαλαίων και έλλειψη ρευστότητας, παράγοντες που οδήγησαν σε ένα φαύλο κύκλο αυξομειώσεων καταθετικών και χορηγητικών επιτοκίων.

ΚΡΙΣΗ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση αποκάλυψε αρκετές από τις ατέλειες του ευρωπαϊκού ενοποιημένου συστήματος. Συγκεκριμένα, υπήρχαν ελλιπείς μηχανισμοί σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων για θέματα οικονομίας. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1991 έθεσε τα κριτήρια σύγκλισης για ένταξη μιας χώρας στην Ευρωζώνη. Η διάσκεψη της Νίκαιας όμως το 2000 απέτυχε αφού επικράτησε η λογική του έθνους-κράτους. Το ρυθμιστικό πλαίσιο της Βασιλείας 2 επίσης απέτυχε να προστατεύσει από την κρίση. Λόγω της αποτυχίας των ευρωπαϊκών θεσμών να παρέχουν προστασία από την χρηματοπιστωτική κρίση, το 2009 η κρίση μεταλλάχθηκε σε οικονομική, κοινωνική και πολιτική. Αυτό αντικατοπτρίστηκε σε δηλώσεις κορυφαίων αξιωματούχων όπως του πρώην Διοικητή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Ζαν Κλωντ Τρισέ («ζούμε σε μια δραματική περίοδο στην Ευρώπη») και του πρώην Διευθυντή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Ντομινίκ Στρος Καν («Θα διαδήλωνα κι εγώ αν ήμουν Έλληνας»). Δυστυχώς η σημερινή Ευρώπη έχει σημαντικό έλλειμμα ηγεσίας, έχει έλλειψη οράματος για το μέλλον των λαών της, αδυνατεί να κτίσει στο πεφωτισμένο όραμα των προηγούμενων Ευρωπαίων για μια ενιαία Ευρώπη, της ανάπτυξης, της ευημερίας και της αλληλεγγύης. Η διαχείριση της κρίσης οδηγεί στη διαπίστωση ότι υπάρχει σοβαρή αδυναμία και ανεπάρκεια στο να ληφθούν αξιόπιστα μέτρα αντιμετώπισης των σοβαρών προβλημάτων χρέους της Ευρώπης. Οι αδυναμίες αυτές αποπνέουν έλλειψη αξιοπιστίας όσον αφορά στην ικανότητα για λήψη ορθολογικών αποφάσεων, έλλειψη αξιοπιστίας στους χειρισμούς, έλλειψη αξιοπιστίας στη λειτουργία των θεσμών και στην εφαρμογή των αποφάσεων.

90

ΜΑΚΗΣ ΚΕΡΑΥΝΟΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Η χρηματοπιστωτική κρίση μεταφράστηκε σε ψηλή ανεργία και χαμηλή ανάπτυξη στην Ευρωζώνη, αφού σύμφωνα με τις προβλέψεις και τα στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, η ανεργία στην Ευρωζώνη θα κυμανθεί γύρω στο 10% τα επόμενα χρόνια και η ανάπτυξη θα παραμείνει κάτω από 2%.

Οικονομική ανάπτυξη και ανεργία στην Ευρωζώνη

Στοιχεία: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Σεπτέμβριος 2011

Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση απλώθηκε στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας και μετατράπηκε σε κρίση χρέους στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στην Ιρλανδία, στην Πορτογαλία και άλλες. Παράλληλα άρχισαν να διαβρώνονται οι οικονομικές και κοινωνικές δομές. Απειλήθηκε το τραπεζικό σύστημα, το οποίο όχι μόνο αποτελεί τη βάση της κάθε οικονομίας αλλά είναι και το πιο παγκοσμιοποιημένο σύστημα.

ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ – ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Ορισμένα χαρακτηριστικά του κυπριακού τραπεζικού συστήματος το διαφοροποίησαν στο αρχικό στάδιο της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Σημαντικό ήταν το γεγονός ότι οι κυπριακές τράπεζες δεν επένδυσαν σε τοξικά προϊόντα και είχαν ικανοποιητική κεφαλαιακή επάρκεια με βάση τη

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

91

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Βασιλεία 2. Επιπρόσθετα, οι κυπριακές τράπεζες χρηματοδοτούνται κυρίως από καταθέσεις και όχι από τη διατραπεζική αγορά. Τέλος, οι κυπριακές τράπεζες υπόκεινται σε αυστηρό πλαίσιο εποπτείας. Τα χαρακτηριστικά αυτά προστάτευσαν τις κυπριακές τράπεζες από ορισμένα προβλήματα που έπληξαν άλλα τραπεζικά συστήματα. Ωστόσο, οι Κυπριακές τράπεζες βρέθηκαν εκτεθειμένες στις επιπτώσεις των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και του χρέους. Επηρεάστηκαν μέσω της έκθεσης τους στα ελληνικά και στα κυπριακά ομόλογα. Δέχθηκαν επίσης συνεχείς υποβαθμίσεις από τους οίκους αξιολόγησης, ενώ βρέθηκαν και με δανεισμό σε τομείς ψηλού ρίσκου. Οι στρεβλώσεις της αγοράς επηρέασαν ακόμη το κόστος χρήματος τους, αφού υπήρξε και αθέμιτος ανταγωνισμός στις καταθέσεις, ο οποίος τους αύξησε το κόστος χρήματος. Πιο συγκεκριμένα, οι στρεβλώσεις προέκυψαν κυρίως από δύο παράγοντες. Πρώτα, υπήρχε υποχρεωτική δέσμευση του μεγάλου όγκου του δανειακού χαρτοφυλακίου των Κυπριακών τραπεζών με το βασικό επιτόκιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Από το 2008 μέχρι το Μάιο του 2009, το βασικό επιτόκιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής μειώθηκε από 4,25% στο 1%. Αντίθετα στην Κύπρο, τα καταθετικά επιτόκια παρέμειναν ψηλά, χωρίς να μεταβιβαστεί το κόστος στους δανειζόμενους ενώ οι καταθέτες επωφελήθηκαν. Δεύτερο, στην Κύπρο επικράτησαν ασυνήθιστα υψηλά καταθετικά επιτόκια λόγω έντονου ανταγωνισμού για άντληση καταθέσεων από τη λιανική αγορά. Η χρηματοπιστωτική κρίση είχε ουσιαστικές επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία της Κύπρου, όπως σοβαρή ύφεση και αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης σε βασικούς τομείς όπως τουρισμός, ανάπτυξη γης και κατασκευές. Λόγω της κρίσης, διατηρήθηκε επίσης ψηλά το κόστος χρήματος σε σχέση με την Ευρωζώνη. Ως αποτέλεσμα της κρίσης, επιδεινώθηκαν και τα θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη για το 2011: •

ΑΕΠ: -0,5%

•

Δημοσιονομικό έλλειμμα: -6% του ΑΕΠ

•

Δημόσιο χρέος: 65,5% του ΑΕΠ

•

Ανεργία: 7,8%

92

ΜΑΚΗΣ ΚΕΡΑΥΝΟΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Ως αποτέλεσμα της κατάστασης, η Κύπρος τέθηκε υπό επιτήρηση και χρειάστηκε να υποβάλει ανάλογο Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Η κυβέρνηση υποχρεώθηκε στη λήψη καθ’ υπόδειξη μέτρων. Η σημερινή κατάσταση της οικονομίας είναι μια κατάσταση ύφεσης με σοβαρές και πολλαπλές επιπτώσεις στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Ως αποτέλεσμα, οι βασικοί οικονομικοί δείκτες είναι αρνητικοί στο σύνολο τους. Η κατάσταση επιδεινώθηκε αφού παρουσιάστηκε επίσης αδυναμία στον καταρτισμό υλοποιήσιμου πακέτου μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης. Το δημοσιονομικό έλλειμμα αναμένεται να ανέλθει στο ψηλό επίπεδο του 6% του ΑΕΠ μετά από έλλειμμα 5,3% το 2010. Το δημόσιο χρέος με τη σειρά του θα φθάσει στα 11,9 δισ. ευρώ ή στο 65,5% του ΑΕΠ στο τέλος του 2011, σε σχέση με 60,8% του ΑΕΠ το 2010. Η ανεργία προσέγγισε το 8% (7,8% το Σεπτέμβριο) και ο αριθμός των εγγεγραμμένων ανέργων ξεπέρασε τις 30 χιλιάδες (31.000 τον Οκτώβριο του 2011). Ο πληθωρισμός το 2011 αναμένεται να φθάσει το 3,4%, επίπεδο που μπορεί να χαρακτηρισθεί σχετικά ψηλό, έναντι 2,6% το 2010. Ο ρυθμός ανάπτυξης ήταν οριακά θετικός το 2010 στο 1,1% αλλά προβλέπεται μηδενικός ρυθμός ανάπτυξης του ΑΕΠ για το 2011 (0%) και ύφεση για το 2012 (-1%). Πίνακας στοιχείων - προβλέψεων 2008

2009

2010

2011π

2012π

Ανάπτυξη ΑΕΠ

3,60%

-1,70%

1,10%

-0,50%

-1,00%

Πληθωρισμός

4,70%

0,30%

2,40%

3,50%

2,50%

Ανεργία

3,60%

5,30%

6,20%

7,50%

8,00%

Δημόσιο έλλειμμα (% ΑΕΠ)

0,90%

-5,90%

-4,90%

-6,50%

-4,00%

48,30%

58,00%

60,80%

65,50%

67,00%

2011

2012

Δημόσιο Χρέος (% ΑΕΠ)

Πηγή: Υπηρεσία Οικονομικών Μελετών Ελληνικής Τράπεζας

Κρατικές δαπάνες 2009

2010

Δημόσιες Δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ

47,90%

49,40%

48,70%

47,60%

Δαπάνες Προσωπικού ως ποσοστό του ΑΕΠ*

14,10%

14,30%

15,10%

15,10%

Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών Κύπρου *Μισθοί και συντάξεις

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

93

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Ψηλά Ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών

Πηγή: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Σεπτέμβριος 2011

ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 2012 2012

2011

Μεταβολή 2012/2011

Έσοδα (εκατομμύρια)

7.740 €

6.368 €

21,5%

Δαπάνες (εκ.)

8.924 €

8.860 €

0,7%

Δημ. Έλλειμμα ως ποσοστό ΑΕΠ

2,8%

6,0%

Λειτουργικές δαπάνες (εκ.)

1.132 €

1.271 €

-10,9%

Κεφαλαιουχικές δαπάνες (εκ.)

586 €

637 €

-8,0%

Δαπάνες προσωπικού (εκ.)

2.828 €

2.744 €

3,1%

Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών Κύπρου

Δημόσιο χρέος 2007

Δημόσιο χρέος

Χρέος στο ΤΚΑ

€9,262 δις

€5,815 δις

0

2008

€8,346 δις

€6,464 δις

€139 εκατ.

2009

€9,526 δις

€6,933 δις

€447 εκατ.

2010 (γ’ τριμ.)

€10,449 δις

€7,109 δις

€199 εκατ.

Πηγές: Stockwatch, Υπουργείο Οικονομικών Κύπρου 94

Χρέος σε άλλα κρατικά ταμεία

ΜΑΚΗΣ ΚΕΡΑΥΝΟΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα επιδείνωσε περαιτέρω μια δυσμενή κατάσταση. Στην Ελλάδα υπήρξε έλλειψη οράματος, στρατηγικού σχεδιασμού και ενός συγκροτημένου μοντέλου ανάπτυξης. Επικράτησε δυστυχώς ο λαϊκισμός και η ανευθυνότητα στην πολιτική ζωή και στη λήψη πολιτικών αποφάσεων. Ενδεικτικά της κατάστασης ήταν ότι η παραοικονομία πλησίασε τα επίπεδα ίσως και του 40% και η διαφθορά έγινε γνώρισμα της οικονομικής και πολιτικής ζωής του τόπου. Τα προβλήματα εντάθηκαν περαιτέρω από την ανοχή της κοινωνίας στην ανεπάρκεια και στην καταστροφική πορεία που χαράζουν τα επίσημα κέντρα λήψης αποφάσεων. Από την πλευρά τους οι κυπριακές τράπεζες παρέμειναν υγιείς και κερδοφόρες. Πλήρωσαν μάλιστα το 2009 123 εκατομμύρια ευρώ φόρους Στήριξαν και στηρίζουν τις Κυπριακές επιχειρήσεις με αναδιάρθρωση δανείων, παρά το κόστος που αναλαμβάνουν και τις πιέσεις της Κεντρικής Τράπεζας. Αντιστάθηκαν και συνεχίζουν όσο μπορούν να συγκρατούν το κόστος χρήματος, όπως μαρτυρεί και η αναφορά του Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας ότι τα επιτόκια παρουσίασαν καθοδική πορεία το 2009. Σε σχέση με το ύψος των επιτοκίων, είμαστε περίπου 1,8% πάνω από τα δανειστικά και καταθετικά επιτόκια της Ευρωζώνης, όπως δείχνουν και τα πιο κάτω στοιχεία: Σεπτέμβριος 2011

Κύπρος

Ευρωζώνη

Διαφορά

Οικιστικά δάνεια

5,1%

3,9%

1,2%

Καταθέσεις νοικοκυριών (μέχρι 2 έτη)

4,1%

2,6%

1,5%

Επιχειρηματικά δάνεια (άνω 5 ετών)

6,3%

3,7%

2,6%

Όταν εξετάζονται συγκριτικά στοιχεία επιτοκίων Κύπρου και Ευρωζώνης χρειάζεται να λαμβάνεται υπόψη ότι ως Κυπριακές τράπεζες βασιζόμαστε στις καταθέσεις και όχι στη διατραπεζική αγορά.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

95

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ – ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Έχοντας παρουσιάσει τη γενικά δύσκολη οικονομική κατάσταση, θα ήταν παράλειψη να μην γίνει αναφορά και σε μέτρα και εισηγήσεις που χρειάζεται να ληφθούν ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση. Δυστυχώς, ο προϋπολογισμός του 2012 είναι υπεραισιόδοξος και μη πραγματοποιήσιμος όπως απεδείχθη πολλές φορές σε προηγούμενες περιπτώσεις. Πρέπει, όμως, να ψηφισθεί άμεσα με τροποποιήσεις όσο αφορά μείωση λειτουργικών και καταναλωτικών δαπανών. Υπό τις περιστάσεις, είναι αποδεκτή επίσης και η αύξηση του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας - ως τελευταία περίπτωση επιβολής φορολογίας. Από την πλευρά των δαπανών, χρειάζεται πάγωμα μισθών και της Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής στο δημόσιο, στους Ημικρατικούς Οργανισμούς και στον τραπεζικό τομέα για 3 χρόνια. Χρειάζεται ακόμη ολοκλήρωση των διαρθρωτικών αλλαγών. Ένα άλλο σημαντικό μέτρο είναι το άμεσο κτύπημα κατά της φοροδιαφυγής. Παράλληλα, χρειάζεται η κατάθεση προτάσεων για ενδυνάμωση της ανάπτυξης γιατί χωρίς ανάπτυξη δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν τα προβλήματα της οικονομίας. Τέλος, χρειάζεται ορθή και αποτελεσματική αξιοποίηση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου. Τα μέτρα αυτά χρειάζεται να ληφθούν σε ένα πνεύμα πολιτικής και κοινωνικής συναίνεσης, το οποίο θα δημιουργήσει μια πιο αισιόδοξη βάση για ξεπέρασμα των επιπτώσεων της κρίσης και αποφυγή των όποιων κινδύνων παραμονεύουν ακόμα. Ο τελικός στόχος είναι βέβαια η ανάκτηση της χαμένης αξιοπιστίας του Κυπριακού κράτους και της Κυπριακής Οικονομίας.

96

ΜΑΚΗΣ ΚΕΡΑΥΝΟΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΞΕΝΙΟΣ ΚΑΣΙΝΙΔΗΣ* Σκοπός του παρόντος κειμένου είναι να παρουσιάσει τα αίτια που προκάλεσαν την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση και να περιγράψει τον τρόπο που αυτή μετατράπηκε σε οικονομική. Επίσης, σκοπό έχει την περιγραφή του τρόπου με τον οποίο η κρίση επηρέασε την κυπριακή οικονομία. Ως εκ τούτου, το κείμενο διαιρείται σε τρία μέρη: Α. Παγκόσμια Χρηματοοικονομική Κρίση Παρουσιάζονται τα αίτια που προκάλεσαν την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση και τα γεγονότα που συνέβαλαν στην εξέλιξη της σε οικονομική. Β. Κυπριακή Οικονομία και Τραπεζικό Σύστημα Γίνεται διαχρονική ανάλυση της κατάστασης της κυπριακής οικονομίας που στηρίζεται στους Δείκτες Ανεργίας, Πληθωρισμού και ΑΕΠ. Γίνεται εκτενής περιγραφή του τραπεζικού τομέα μέσα από τα δημοσιεύματα της Στατιστικής Υπηρεσίας και τα αποτελέσματα των ερευνών της Κεντρικής Τράπεζας. Γ. Ανάλυση Συμπερασμάτων και Διορθωτικά Μέτρα Παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο η κρίση επηρέασε την κυπριακή οικονομία. Πότε και πώς έγινε αντιληπτή η κρίση, ποιοι αντιλήφθηκαν τη σοβαρότητα της και ποιοι όχι, τα μέτρα που έπρεπε να ληφθούν από τις κυβερνητικές και τραπεζικές αρχές και η συνεισφορά των εμπλεκόμενων μερών στην πρόληψη των αρνητικών συνεπειών. Α. Παγκόσμια Χρηματοοικονομική Κρίση Η ανάπτυξη της τεχνολογίας, η κατάρρευση του κομμουνισμού, η ανάπτυξη των οικονομιών των χωρών της Ασίας και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, * Εθνική Τράπεζα της ΕΛΛΑΔΟΣ (Κύπρου) Λτδ, Διεύθυνση Διαχείρισης Κινδύνων

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

97

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

η δημιουργία της Ευρωζώνης και η εφαρμογή κοινού νομίσματος, η άρση των περιορισμών στην κίνηση αγαθών, κεφαλαίων και ανθρώπων, η διασύνδεση του χρηματοοικονομικού συστήματος των διάφορων χωρών και η διάχυση των πληροφοριών συνέτειναν στην αύξηση της παραγωγής, των επενδύσεων, των εισοδημάτων και της δαπάνης. Το καθεστώς ευφορίας που επικρατούσε, δεν «ευνοούσε» τον εντοπισμό και πολύ περισσότερο τη λήψη μέτρων, για αντιμετώπιση των αιτίων που λειτούργησαν σαν γενεσιουργές για την έλευση της χρηματοοικονομικής κρίσης. Η αγορά κώφευε στις ενδείξεις (π.χ. Nuriel Roubini (2006) για τους κινδύνους που παραμόνευαν. Η γενικότερη κουλτούρα που κυριαρχούσε στους κύκλους των επενδυτών, τραπεζιτών κλπ προέτρεπε την ανάπτυξη της κερδοφορίας των χρηματοοικονομικών οργανισμών μέσω ριψοκίνδυνων στρατηγικών. Τα στελέχη – golden boys, αμείβονταν σύμφωνα με τα βραχυχρόνια έσοδα, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η μακροχρόνια πορεία των χρηματοοικονομικών οργανισμών και οι κίνδυνοι, οι οποίοι αναπτύσσονταν αργά αλλά σταθερά στο περιβάλλον λειτουργίας τους. Ως εκ τούτου, εφαρμόζονταν ριψοκίνδυνες στρατηγικές, οι οποίες οδήγησαν στη δημιουργία των παρακάτω αιτιών. Α1. Αίτια της Χρηματοοικονομικής Κρίσης Τα αίτια που προκάλεσαν την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση συνοψίζονται στα εξής (Χαρδούβελης, 2011; European Commission, 2009; Acharya et al., 2009) : 1. Παραχώρηση στεγαστικών δανείων μειωμένων εξασφαλίσεων Τα κίνητρα που παραχωρήθηκαν στις Η.Π.Α. για τόνωση της αγοράς κατοικίας (χαμηλά δανειστικά επιτόκια και φορολογικοί συντελεστές) οδήγησαν στην αύξηση του όγκου των στεγαστικών δανείων με μειωμένες εξασφαλίσεις, δημιουργώντας έτσι μια φούσκα, η οποία έσκασε στα μέσα του 2006, όταν οι τιμές των ακινήτων σταμάτησαν τη ανοδική τους πορεία. Οι δανειολήπτες αντιλήφθηκαν ότι αποπλήρωναν χρέη που αφορούσαν τη χρηματοδότηση για απόκτηση ακινήτων, των οποίων το μέγεθος υπερέβαινε κατά πολύ την πραγματική τους αξίας.

98

ΞΕΝΙΟΣ ΚΑΣΙΝΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Διέκοπταν την καταβολή των προσυμφωνηθέντων δόσεων και η τράπεζα προχωρούσε στη ρευστοποίηση του υπό εγγύηση ακινήτου. Όταν οι τιμές των νέων ακινήτων ξεκίνησαν να μειώνονται, λόγω της αυξημένης προσφοράς κατασχεθέντων ακινήτων από τις τράπεζες, αυτές βρέθηκαν εκτεθειμένες στον πιστωτικό κίνδυνο λόγω υπέρογκων ανοιγμάτων που δεν αποπληρώνονταν και σε εξασφαλίσεις μειωμένης αξίας.

2. Πολυπλοκότητα Χρηματοοικονομικών Προϊόντων Η ανάπτυξη των τεχνολογικών πληροφοριακών εφαρμογών και η «εφευρετικότητα» των εμπλεκόμενων στην χρηματοοικονομική αγορά συνέτειναν στην αύξηση της πολυπλοκότητας των χρηματοοικονομικών προϊόντων. Λίγοι ήταν οι αναλυτές, ακαδημαϊκοί και γενικά οι εμπλεκόμενοι, που είχαν τη δυνατότητα αντίληψης της πραγματικής έκθεσης σε κίνδυνο που συνόδευε τις συναλλαγές τέτοιων προϊόντων αφού η τιμή δεν ενσωμάτωνε την πραγματική έκθεση στον κίνδυνο.

3. Ανεπάρκεια Οίκων Αξιολόγησης Οι οίκοι απέτυχαν να αξιολογήσουν επαρκώς τους κινδύνους στους οποίου εκτίθεντο οι τράπεζες. Αυτό οφείλεται σε δύο παράγοντες: Α. Οι αναλυτές των οίκων αδυνατούσαν να αντιληφθούν την επικινδυνότητα των προϊόντων λόγω έλλειψης τεχνογνωσίας ή αδυναμίας αντίληψης των δεδομένων λόγω έλλειψης ιστορικών στοιχείων. Β. Οι Οίκοι, αντιλαμβάνονταν τον κίνδυνο τον οποίο συνόδευε ένα προϊόν, αλλά δεν προχωρούσαν στην αντικειμενική αξιολόγηση του και ενσωμάτωση του στις τιμές, αφού ο χρηματοοικονομικός οργανισμός που προσέφερε το νέο προϊόν ήταν παράλληλα χρηματοδότης του οίκου αξιολόγησης. Στα δημοσιεύματα της έρευνας του La Rosiere (European Commission, 2009) αναφέρεται χαρακτηριστικά: «… Issuers shopped around to ensure they could get an AAA rating for their products…».

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

99

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

4. Ανεπαρκής αναγνώριση, αξιολόγηση κινδύνων και επιβολή λήψης των κατάλληλων διορθωτικών μέτρων από τις εποπτικές αρχές Οι εποπτικές αρχές φαίνεται ότι δεν ασκούσαν τους κατάλληλους ελέγχους για απάλειψη της πιθανότητας εμφάνισης γεγονότων προερχόμενων από πιστωτικό, λειτουργικό και κίνδυνο αγοράς. Επίσης αδυνατούσαν να επιβάλουν μέτρα συμμόρφωσης με το εποπτικό πλαίσιο. Αποτέλεσμα ήταν οι κίνδυνοι στους οποίους ήταν εκτεθειμένοι οι χρηματοοικονομικοί οργανισμοί να αναπτύσσονται με γεωμετρικό ρυθμό ανάπτυξης.

5. Μεταφορά των τοξικών περιουσιακών στοιχείων σε όλο το χρηματοοικονομικό σύστημα μέσω της τιτλοποίησης – Συστημικός Κίνδυνος Τιτλοποίηση είναι η διαδικασία μέσω της οποίας οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, δημιουργούν «πακέτα» με στοιχεία ομογενούς ενεργητικού που κατέχουν, τα οποία πουλούν σε άλλους οργανισμούς (Μελάς, 2002). Μέσω της τιτλοποίησης, οι τράπεζες επωφελούνται λόγω της απόκτησης ρευστότητας και της μείωσης στην έκθεση του κινδύνου (Benston, 2005). Το πρόβλημα δημιουργήθηκε όταν τα μη αποπληρωτέα δάνεια (βλπ Α1.1 Αίτια της Χρηματοοικονομικής Κρίσης) μετατράπηκαν σε «τοξικά» περιουσιακά στοιχεία. Το πρόβλημα, μεταφέρθηκε δηλαδή μέσω της τιτλοποίησης σε όλο το τραπεζικό σύστημα με αποτέλεσμα να το επηρεάσει στο σύνολο του.

6. Ψηλοί Δείκτες Μόχλευσης Ο δείκτης μόχλευσης υποδεικνύει το βαθμό εξάρτησης της εταιρείας από τα δανειακά κεφάλαια (Μελάς, 2002). Οι περισσότεροι οργανισμοί διατηρούσαν ψηλό δείκτη μόχλευσης, αφού στήριζαν τις επενδύσεις τους σε βραχυχρόνιο δανεισμό, του οποίου η ανανέωση σταμάτησε άμεσα, όταν οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων επί των οποίων έγινε η επένδυση ξεκινούν να μειώνονται. Οι επενδυτικές εταιρείες, έπρεπε να προχωρήσουν σε απομόχλευση, δηλαδή στη μείωση του δανεισμού και αύξηση των κεφαλαίων. Ως εκ τούτου, προχώρησαν σε πωλήσεις υγιών στοιχείων του ενεργητικού τους, που προκάλεσαν την αύξηση της προσφοράς και σε μείωση των τιμών. Παράλληλα, οδήγησαν σε

100

ΞΕΝΙΟΣ ΚΑΣΙΝΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

απώλεια βραχυπρόθεσμου διατραπεζικού δανεισμού και προβλήματα ρευστότητας. Η απομόχλευση στην οποία προχώρησαν οι τραπεζικοί οργανισμοί έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μετάβαση της κρίσης από χρηματοοικονομική σε οικονομική. Α2. Η Χρηματοοικονομική Κρίση μετατρέπεται σε Οικονομική Οι προσπάθειες των κεντρικών τραπεζών, για χορήγηση ενέσεων ρευστότητας στις τράπεζες αποδείχθηκαν άκαρπες λόγω του γεγονότος ότι οι ίδιες τράπεζες δεν μπορούσαν να υπολογίσουν το ύψος των κεφαλαιακών αναγκών για κάλυψη των κενών. Αυτό οφείλεται στα εξής: Α.

Η τιμολόγηση των προϊόντων ήταν μειωμένη λόγω της λανθασμένης εκτίμησης του κινδύνου και μη περίληψης του στις τιμές. Ως εκ τούτου, ήταν αδύνατο να υπολογιστεί το ύψος των κεφαλαιακών αναγκών που απαιτούνταν για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα όταν αυτό έγινε αντιληπτό.

Β.

Οι τράπεζες χρηματοδοτούσαν τις επενδύσεις τους με δανεισμό, ο οποίος υπερέβαινε κατά πολύ τα Ίδια Κεφάλαια, με αποτέλεσμα να είναι εξαρτημένες άμεσα από Ξένα Κεφάλαια, ειδικά στο βραχυπρόθεσμο επίπεδο.

Τα παραπάνω οδήγησαν στη γένεση δύο προβλημάτων: Την έλλειψη ρευστότητας και την έλλειψη εμπιστοσύνης που οδήγησαν στη διακοπή του διατραπεζικού δανεισμού, στη μη αποδοχή των μέτρων και των χρηματοοικονομικών εργαλείων που εξέδιδαν οι Κεντρικές Τράπεζες για λήψη ρευστότητας και τη λήψη μέτρων απομόχλευσης, που θα οδηγούσαν τις τράπεζες σε βελτίωση της κεφαλαιακής τους επάρκειας (European Commission, 2009). Η απομόχλευση αποτελεί την προσπάθεια που κάνει ένας οργανισμός για να τονώσει την κεφαλαιακή του βάση και να μειώσει το χρέος του (Investopedia, 2012). Τα μέτρα αυτά, στο πρακτικό επίπεδο, αφορούν τη μείωση στα δάνεια που δίνονται σε νοικοκυριά κι επιχειρήσεις, αυστηρότερη αξιολόγηση των υποψήφιων δανειοληπτών, πίεση στους ληξιπρόθεσμους δανειολήπτες Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

101

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

για καταβολή των οφειλομένων, μείωση στα εισοδήματα των τραπεζικών υπαλλήλων η/και μείωση του αριθμού των τραπεζικών υπαλλήλων, μείωση του λειτουργικού κόστους της τράπεζας κλπ. Δηλαδή η τράπεζα προσπαθεί με όλους του τρόπους να μειώσει τις επενδυτικές και λειτουργικές της δαπάνες και να αυξήσει τα έσοδα της. Λόγω της συνολικής προσπάθειας του χρηματοοικονομικού συστήματος για ορθολογισμό των Ισολογισμών μέσω της απομόχλευσης που θεωρείτο ότι ήταν και η ενδεικνυόμενη ομαλή λύση, δημιουργήθηκαν οι παρακάτω συνθήκες: 1. Έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των τραπεζών 2. Έλλειψη ρευστότητας στη διατραπεζική αγορά.

3. Μειωμένη παροχή ρευστότητας από τις τράπεζες προς τις επιχειρήσεις.

4. Μείωση του όγκου του διεθνούς εμπορίου, δηλαδή μείωση του όγκου των εισαγωγών-εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών και μείωση της κίνησης συναλλάγματος.

5. Μείωση επενδύσεων, παραγωγής, εισοδημάτων και θέσεων εργασίας από τις επιχειρήσεις.

6. Μείωση θέσεων εργασίας, εισοδημάτων και κατανάλωσης. Με αυτές τις συνθήκες να διέπουν το οικονομικό, χρηματοπιστωτικό και επιχειρηματικό περιβάλλον, η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση, μετατράπηκε σε οικονομική. Ο κος Ορφανίδης1 (2008) αναφέρει σχετικά «... δημιουργήθηκε φαύλος κύκλος μεταξύ των αναταραχών στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα και της μείωσης στην πραγματική οικονομική δραστηριότητα και η εξέλιξη αυτή επιβάλλει αποφασιστικούς χειρισμούς μακροοικονομικής πολιτικής...».

1. O κος Αθανάσιος Ορφανίδης υπηρέτησε ως Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου από το Μάιο 2007 μέχρι το Μάιο 2012.

102

ΞΕΝΙΟΣ ΚΑΣΙΝΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Β. Κυπριακή Οικονομία και Τραπεζικός Τομέας Στο κεφάλαιο αυτό αντικατοπτρίζεται η κατάσταση της κυπριακής οικονομίας μέσα από την ανάλυση των Δεικτών του Α.Ε.Π. της Ανεργίας και του Πληθωρισμού. Επίσης παρουσιάζονται στοιχεία του τραπεζικού τομέα και της οικονομίας γενικότερα. Β. 1 Μακροοικονομικό Περιβάλλον • Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (Τιμές Αγοράς) Έτος

2006

2007

2008

2009

2010

2011

1ο τρ.

2012

Α.Ε.Π. (εκ. €)

14.432

15.829

17.157

16.853

17.333

17.761

4.219,8

Ετήσια Ποσοστιαία Μεταβολή

7,7

9,7

8,4

-1,8

2,9

2,5

-

Η ποσοστιαία μεταβολή του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος αξιολογήθηκε ως αρνητική για το 2009. Το γεγονός αυτό οφείλεται στη σημαντική επιβράδυνση που παρουσίασε η παγκόσμια οικονομία που οδήγησε στη μείωση της εξωτερικής ζήτησης (Ορφανίδης, 2008). Το γεγονός αυτό, η επιβράδυνση δηλαδή της κυπριακής οικονομίας με τις επακόλουθες συνέπειες, μέχρι το 2008, μπορούσε να αντιμετωπιστεί με σχετική ευκολία συγκριτικά με άλλα κράτη, λόγω του μικρού μεγέθους της κυπριακής οικονομίας, την ευρωστία (μέχρι τότε) του κυπριακού τραπεζικού συστήματος, την τεχνογνωσία που αναπτύχθηκε από τις ήδη επηρεαζόμενες οικονομίες, τις υποδομές σε τεχνικό, τεχνολογικό και ανθρώπινο κεφάλαιο και το δημοσιονομικό πλεόνασμα που δημιουργήθηκε. Είναι ενδεικτικό, ότι κανένας από τους παραπάνω παράγοντες δεν αξιολογήθηκε και αξιοποιήθηκε με επάρκεια. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το δημοσιονομικό πλεόνασμα του 2008, μετατράπηκε σε έλλειμμα το 2009, με την κυβέρνηση Χριστόφια να δέχεται σφοδρές επιθέσεις από επιχειρηματίες, τραπεζίτες, δημοσιογράφους και περιορισμένη μερίδα πολιτικών ότι διέθεσε το «δημοσιονομικό πλεόνασμα» που κληροδότησε σε ανώφελα επιδόματα.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

103

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

• Πληθωρισμός Έτος Ποσοστό

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2,5

2,4

4,7

0,3

2,4

3,3

Το ποσοστό του πληθωρισμού παρουσιάζει σταθερή ανοδική πορεία από το 2009 μέχρι το 2011. Το 2009 το ποσοστό του πληθωρισμού περιορίστηκε στο 0,9% ενώ το 2011 ανέβηκε στο 3,3%. Δηλαδή η ποσοστιαία αύξηση των τιμών είναι μεγαλύτερη από την ποσοστιαία αύξηση των εισοδημάτων κατά 2,4 μονάδες. Η ραγδαία αύξηση των τιμών οφείλεται στην αύξηση του κόστους παραγωγής και της μείωσης διαθέσιμου εισοδήματος λόγω: Α. Αύξηση του συντελεστή ΦΠΑ από 15% σε 17% (ΚΤΚ, 2012) Β. Αύξηση των τιμών των Καυσίμων (ΚΤΚ, 2012) Γ. Αύξηση του κόστος παραγωγής λόγω της καταστροφής του ηλεκτροπαραγωγού σταθμού στο Μαρί (Moody’s, 2011b). Οι τιμές αυξάνονται και προκαλείται πληθωρισμός λόγω της αύξησης του κόστους παραγωγής, που οφείλεται στο αυξημένο κόστος παραγωγής ενέργειας. Ο πληθωρισμός κόστους που αντιμετωπίζει η κυπριακή οικονομία, δηλαδή η αύξηση του επιπέδου των τιμών λόγω της αύξησης του κόστους παραγωγής και δη της ενέργειας, αποτελεί την πιο σοβαρή μορφή πληθωρισμού λόγω των μέτρων που πρέπει να παρθούν για την αντιμετώπιση του(Fischer, 1986).

• Ανεργία Έτος

2006

2007

2008

2009

2010

2011

1ο τρ.

2012

Οικ. Ενεργός Πληθυσμός

391,9

404,8

413,4

411

411,7

413,6

386,1

17

15,4

14,5

21,3

25,4

31,5

48,2

4,3%

3,8%

3,5%

5,2%

6,2%

7,6%

11,1%

Αριθμός Ανέργων (χιλ.) Ποσοστό Ανεργίας

104

ΞΕΝΙΟΣ ΚΑΣΙΝΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Σύμφωνα με την Έρευνα Εργατικού Δυναμικού το πρώτο τρίμηνο του 2012, ο αριθμός των εργαζομένων ανερχόταν στις 386,1 χιλιάδες άτομα (άνδρες 200,5 χιλιάδες και γυναίκες 185,6 χιλιάδες) και ο αριθμός των ανέργων στις 48,2 χιλιάδες άτομα (άνδρες 27,9 χιλιάδες και γυναίκες 20,3 χιλιάδες). Το ποσοστό ανεργίας ανήλθε στο 11,1% το οποίο αντιστοιχεί στους άντρες 12,2% (27.982 άτομα) και στις γυναίκες 9,8% (20.275 άτομα). Το ποσοστό απασχόλησης των ατόμων ηλικίας 20-64 ετών ήταν στο 70,3% το πρώτο τρίμηνο του 2012 (άνδρες 75,6% και γυναίκες 65,5%) σημειώνοντας μείωση από το προηγούμενο τρίμηνο του 2011, 72,1% (άνδρες 77,5% και γυναίκες 67,2%) καθώς επίσης και από το αντίστοιχο τρίμηνο του 2011, 74,3% (άνδρες 80,6% και γυναίκες 68,5%) (Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου,2012). Η ανεργία στην Κύπρο καταγράφει σημαντική αύξηση τα τελευταία τρία χρόνια λόγω της μειωμένης οικονομικής δραστηριότητας. Αύξηση παρουσιάζουν όλες οι κατηγορίες ανέργων. Ιδιαίτερα ανησυχητικό όμως είναι το γεγονός ότι παρατηρείται το φαινόμενο της μακροχρόνιας ανεργίας το οποίο προκαλεί αρνητικότατες συνέπειες όπως τη φθορά του ανενεργού ανθρώπινου δυναμικού και τη γενικότερη αποθάρρυνση στην εργασία (KTK, 2012; Hannon, 2012). Οι συνέπειες επηρεάζουν τόσο τα ίδια τα άτομα όσο και τα κρατικά ταμεία με αποτέλεσμα η κυπριακή κοινωνία και οικονομία γενικότερα να βρίσκεται ενώπιον πρωτόγνωρων προκλήσεων (KTK, 2012). Β.2 Τραπεζικός Τομέας Στην Κύπρο δραστηριοποιούνται 4 τράπεζες εισηγμένες στο Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου, 7 θυγατρικές τράπεζες ξένων τραπεζών (μεταξύ των οποίων και η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας (Κύπρου) Λτδ), 10 υποκαταστήματα τραπεζών από χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 16 υποκαταστήματα από χώρες μη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και 2 γραφεία αντιπροσωπείας.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

105

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

Τα μερίδια αγοράς των τραπεζών το Δεκέμβριο του 2011, τόσο στις καταθέσεις όσο και στις χορηγήσεις, σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα κατανέμεται ως εξής: ΣΥΝΟΛΟ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ

Μερίδιο ΣΥΝΟΛΟ Μερίδιο τράπεζας ΧΟΡΗΓΗΣΕΩΝ τράπεζας

€000

%

€000

19.452.548

28,07%

16.530.863

24,11%

MARFIN POPULAR BANK PUBLIC CO LTD

11.680.225

16,85%

11.144.615

16,25%

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΛΤΔ

6.496.996

9,38%

4.666.434

6,80%

ALPHA BANK CYPRUS LTD

2.585.147

3,73%

4.666.434

6,80%

ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΚΥΠΡΟΥ) ΛΤΔ

823.754

1,19%

4.596.347

6,70%

ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΛΤΔ και ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΑ ΠΙΣΤΩΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ

14.303.840

20,64%

13.395.103

19,53%

Άλλες

13.957.503

20,14%

13.574.142

19,81%

ΣΥΝΟΛΟ

69.300.013

100,00%

68.573.938

100,00%

ΤΡΑΠΕΖΑ ΚΥΠΡΟΥ ΔΗΜΟΣΙΑ ΕΤΑΙΡΙΑ ΛΤΔ

%

Σύμφωνα με ομιλία του κου Ορφανίδη το Μάρτιο του 2009 (όταν η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση ήταν ήδη εμφανής, η παγκόσμια οικονομία συρρικνωνόταν και κατέρρευσαν χρηματοοικονομικοί οργανισμοί) ο τραπεζικός τομέας στην Κύπρο ήταν σε καλή κατάσταση λόγω: Α. Της ισχυρής εποπτείας που επιβλήθη από την Κεντρική Τράπεζα Β. Των προληπτικών μέτρων που αφορούσαν την επιβολή ελάχιστου δείκτη ρευστών διαθεσίμων ύψους 70% σε ξένο νόμισμα Γ. Της αύξησης του ποσού ιδίας χρηματοδότησης για παροχή στεγαστικού δανείου και Δ. Της μηδενικής έκθεσης σε περίπλοκα χρηματοοικονομικά προϊόντα.

106

ΞΕΝΙΟΣ ΚΑΣΙΝΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Η ανθεκτικότητα του τραπεζικού τομέα αποτυπώνεται και στα αποτελέσματα των stress test στα οποία υποβλήθηκαν οι Τράπεζα Κύπρου και Λαϊκή, όπου οι δύο τράπεζες ανταποκρίθηκαν θετικά (Ε.Β.Α, 2010) Λίγους μήνες μετά, όμως το τραπεζικό σύστημα ξεκίνησε να κλονίζεται και αυτό οφείλεται σε δύο λόγους (SκαιP 2011): •

Ανοίγματα τραπεζικών οργανισμών στην Ελλάδα (παραχώρηση επιχειρηματικών και καταναλωτικών δανείων)

Οι τρεις μεγαλύτερες κυπριακές τράπεζες (Κύπρου, Λαϊκή και Ελληνική) προχώρησαν σε ενδοομιλικό δανεισμό χρησιμοποιώντας τα αποθέματα καταθέσεων που προέκυπταν από την κυπριακή αγορά για να επεκτείνουν τα δανειακά τους χαρτοφυλάκια στην ελλαδική αγορά. Με τη σημαντική οικονομική ύφεση που αντιμετώπισε όμως η ελληνική αγορά, τα δάνεια αυτά δεν αποπληρώνονταν, με αποτέλεσμα οι τράπεζες να αντιμετωπίζουν: 1. Απώλειες από μη αποπληρωθέντα δάνεια (δηλ. κεφάλαια και τόκους) 2. Απώλειες καταθέσεων •

Επένδυση σε Ομόλογα του Ελληνικού Δημοσίου, τα οποία έτυχαν απομείωσης τον Οκτώβριο του 2011.

Οι Τράπεζα Κύπρου και Λαϊκή, προχώρησαν σε επέκταση του επενδυτικού τους χαρτοφυλακίου επενδύοντας σε ομόλογα του Ελληνικού δημοσίου2. Με το κούρεμα που δέχτηκαν τα εν λόγω ομόλογα τον Οκτώβριο του 2011, οι κυπριακές τράπεζες βρέθηκαν να αντιμετωπίζουν ζημιές ύψους €3.6 δισ. (Stockwatch, 2011; Moody’s, 2011a) Επίσης, λόγω της συρρίκνωσης της κυπριακής οικονομίας η ζήτηση για νέα δάνεια μειώθηκε. Παράλληλα αύξηση παρατηρήθηκε και το ύψος των επισφαλειών και των προβλέψεων (Stockwatch, 2011; Stockwatch, 2012) με αποτέλεσμα οι τράπεζες να αδυνατούν να χρηματοδοτήσουν νέες δραστηριότητες. Προτεραιότητα, είναι να καλύψουν τις ζημιές τους, προκειμένου να επιβιώσουν από την κρίση.

2. Το παρόν άρθρο δεν εξετάζει την ορθότητα και τον τρόπο λήψης της απόφασης για αυτές τις αγορές.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

107

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

Γ. Ανάλυση Συμπερασμάτων και Διορθωτικά Μέτρα Η κυπριακή οικονομία βρίσκεται ενώπιον μιας εξαιρετικά δύσκολης κατάστασης, η οποία αποτυπώνεται στους δείκτες που εκδίδουν οι οίκοι αξιολόγησης3. Ο κος Ορφανίδης (2009, 2010), σε επιστολές προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και δημόσιες τοποθετήσεις του, προειδοποιούσε για τον κίνδυνο η Κύπρος να τεθεί κάτω από το μικροσκόπιο των οίκων αξιολόγησης και να θεωρηθεί ως χώρα με αδύνατα σημεία στην οικονομία της, κάτι που θα προκαλούσε την υποβάθμιση της. Εν τούτοις, φαίνεται ότι οι προειδοποιήσεις του δεν λήφθηκαν σοβαρά υπόψη. Οι προειδοποιήσεις του τότε Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας για την πορεία της κυπριακής οικονομίας ήταν καθόλα βάσιμες και αυτό αντικατοπτρίζεται και στην πτωτική πορεία των υπό εξέταση δεικτών. Επίσης ο Διοικητής επαληθεύτηκε και στο θέμα των αξιολογήσεων από τους διεθνείς οίκους αξιολόγησης που παρουσιάζονται παρακάτω οι οποίοι ίσχυαν στις 31/07/2012 και στις 31/07/2011.

Long Term Rating

Moody’s

SκαιP

Fitch

31η Ιουλίου

F.C.

L.C.

F.C.

L.C.

F.C.

L.C.

2012

Ba3

Ba3

BBB

BBB

BB+

BB+

2011

Baa1

Baa1

BBB+

BBB+

A-

A-

Οι λόγοι που προκάλεσαν τις αρνητικές αυτές βαθμολογήσεις αναλύονται μέσα από τα έγγραφα των Οίκων Αξιολόγησης. Επιλεκτικά αναφέρονται οι εξής: Α. Η καταστροφή του ηλεκτροπαραγωγού σταθμού στο Μαρί (Moody’s, 2011b) Η έκρηξη τον Ιούλιο του 2011 προκάλεσε την καταστροφή του ηλεκτροπαραγωγού σταθμού στο Μαρί με συνέπεια το κράτος, να απολέσει τη βασική μονάδα παραγωγής ενέργειας.

3. Παρά το γεγονός ότι οι Διεθνείς Οίκοι Αξιολόγησης δέχθηκαν αρνητική κριτική για την μη αξιολόγηση των κινδύνων προ της κρίσης και τη «συνεισφορά» τους στην έλευση της, οι αξιολογήσεις τους και δη για μικρά κράτη όπως η Κύπρος λαμβάνονται σοβαρά υπόψη.

108

ΞΕΝΙΟΣ ΚΑΣΙΝΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Αποτέλεσμα ήταν το κράτος να καταβάλει κεφάλαια για την αναπλήρωση της ζημιάς με αγορά ενέργειας από τα κατεχόμενα, την ενοικίαση ηλεκτρογεννητριών καθώς και την ανοικοδόμηση του σταθμού. Το κόστος αυτών των ενεργειών, μετακυλίστηκε στους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος της Α.Η.Κ. αυξάνοντας το κόστος ζωής των νοικοκυριών καθώς και το κόστος λειτουργίας των επιχειρήσεων. Επίσης, η αξιοπιστία της κυπριακής οικονομίας κλονίστηκε λόγω των χειρισμών από την Κυβέρνηση για το θέμα, οι οποίοι κρίθηκαν από τους οίκους αξιολόγησης ως ανεπαρκείς. Οι ελλιπείς χειρισμοί της Κυβέρνησης, προκάλεσαν την έλλειψη εμπιστοσύνης από τους διεθνείς οίκους για τους κυβερνητικούς χειρισμούς σε διάφορα θέματα. Τόσο οι πολιτικές αποφάσεις που είδαν το φως της δημοσιότητας που αφορούσαν τη διαχείριση της κατάστασης, όσο και οι συνεχιζόμενες διαδηλώσεις έξω από το προεδρικό που αμφισβητούσαν την ικανότητα του Προέδρου να κυβερνήσει αποτελεσματικά προκάλεσαν διαταραχή του οικονομικού περιβάλλοντος. Η απάντηση από τους Moody’s ήταν η υποβάθμιση της της κυπριακής οικονομίας. Β. Η αδυναμία λήψης σοβαρών μέτρων, την κατάλληλη χρονική στιγμή από την Κυβέρνηση για αντιμετώπιση της οικονομικής ύφεσης (Moody’s, 2011b) Η κυβέρνηση καθυστέρησε σοβαρά να λάβει μέτρα αντιμετώπισης των συνεπειών της οικονομικής ύφεσης που θα αντιμετώπιζε η κυπριακή οικονομία. Αντίθετα, προχώρησε διαχρονικά σε αύξηση των κυβερνητικών παροχών, κίνηση που επιδείνωσε τα δημόσια οικονομικά λόγω: Α. Του αυξανόμενου δανεισμού, μέσω του οποίου χρηματοδοτήθηκαν αυτές οι παροχές. Β. Της έλλειψης στοχοθεσίας παροχών. Γ. Της ανυπαρξίας προγράμματος αποπληρωμής του δανεισμού από δημιουργηθέντα έσοδα του κράτους, αλλά εκμετάλλευση ταμείων π.χ. Άμυνας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

109

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

Τα μέτρα που έχουν ληφθεί ανεπαρκή μεν, αλλά προς τη σωστή κατεύθυνση, αφορούν: 1.

Μείωση του κόστους λειτουργίας του κρατικού μηχανισμού, κυρίως μέσω μείωσης του κρατικού μισθολογίου, μείωση του αριθμού των νεοπροσληφθέντων στη δημόσια υπηρεσία και ενεργοποίηση ιδίας συνεισφοράς από τους δημόσιους υπαλλήλους στα ταμεία συντάξεων.

2.

Αύξηση της φορολογίας μέσω αύξησης του συντελεστή Φ.Π.Α., περίληψη περισσότερων προϊόντων επί των οποίων θα υπολογίζεται ο Φ.Π.Α. καθώς και μείωση του ορίου αφορολόγητου εισοδήματος.

3.

Μείωση των κοινωνικών παροχών.

Γ. Αδυναμία άντλησης κεφαλαίων από τις χρηματαγορές (Fitch, 2012 as viewed on Stockwatch) Η κακή πορεία της κυπριακής οικονομίας προκάλεσε την αδυναμία έκδοσης Κυβερνητικών Ομολόγων από την Κεντρική Τράπεζα. Δηλαδή, λόγω της χαμηλής πιστοληπτικής ικανότητας που έχει η Κυπριακή Δημοκρατία, αδυνατεί να προχωρήσει στην έκδοση Ομολόγων μέσω της Κεντρικής Τράπεζας, μέσω των οποίων θα αντλήσει κεφάλαια, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν για τόνωση της ρευστότητας στην αγορά. Ως εκ τούτου η κυβέρνηση έχει 2 επιλογές. Η μεν πρώτη, η οποία έχει ήδη γίνει, να στραφεί προς άμεσο δανεισμό από κάποιο άλλο κράτος (π.χ. δανειοδότηση από Κίνα ή Ρωσία). Η δεύτερη επιλογή, να στραφεί για χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας, το Διεθνές Νομισματικό και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Τρόικα). Και οι δύο επιλογές είναι προάγγελοι κακών καταστάσεων. Στην 1η επιλογή δημιουργείται σχέση οικονομικής εξάρτησης μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και ενός άλλου πιο δυνατού κράτους το οποίο δικαιολογημένα θα περιμένει ανταλλάγματα αφού θα δανειοδοτήσει το χρεοκοπημένο κράτος. Στην περίπτωση της Κύπρου τέτοια ανταλλάγματα μπορούν να αφορούν αδειοδοτήσεις στην εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων ή δωρεάν παραχώρηση υποδομών για λειτουργία αποθηκών διαμετακομιστικού εμπορίου κλπ. Εν ολίγοις, τα ανταλλάγματα

110

ΞΕΝΙΟΣ ΚΑΣΙΝΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

που αναμένεται να ζητηθούν από το δανειοδότη, αναμένεται να είναι τέτοια, τα οποία να στερούν από την Κυπριακή Δημοκρατία συντελεστές παραγωγής, ορθολογιστική εκμετάλλευση των οποίων θα οδηγούσε στην ανάπτυξη. Στην 2η επιλογή ο δανειστής επεμβαίνει άμεσα στη διακυβέρνηση της χώρας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα της Αργεντινής και της Ελλάδας, όπου ο δανειστής καθορίζει εκπροσώπους του στα υπουργεία για να επιβάλλει, τροποποιεί, ή απορρίπτει υπουργικές αποφάσεις. Συμπερασματικά και στις 2 επιλογές το κράτος χάνει την κυριαρχία του στη μεν πρώτη έμμεσα, αφού δεν εκμεταλλεύεται το ίδιο συντελεστές που κατέχει και στη μεν δεύτερη άμεσα αφού η διακυβέρνηση τελεί υπό την άμεση εποπτεία του δανειστή. Δ. Ανοίγματα του Τραπεζικού Τομέα στην Ελλάδα (Moody’s, 2011a; SκαιP, 2010b) Ο τραπεζικός τομέας διατηρεί χρηματοδοτήσεις στην Ελλάδα που αφορούν ανοίγματα στον ιδιωτικό τομέα (επιχειρηματικά και καταναλωτικά δάνεια) και επενδύσεις στα ομόλογα του ελληνικού δημοσίου. Δηλαδή, οι τράπεζες θα ζημιώσουν άμεσα κεφάλαια σημαντικού ύψους τα οποία έχουν χορηγηθεί υπό μορφή δανείου, τόκους έσοδα και κεφάλαια που επενδύθηκαν στα κρατικά ομόλογα. Οι επιχειρηματικές κινήσεις των τραπεζών πρέπει να ελεγχθούν όχι μόνο από τον επόπτη στα πλαίσια της κανονιστικής συμμόρφωσης αλλά επίσης και από το κράτος αφού υπάρχουν ενδείξεις ότι η αγορά των ελληνικών ομολόγων δεν έγινε στα πλαίσια του νομοθετικού πλαισίου. Ε. Οικονομική Στενότητα στην Ευρωζώνη (KTK, 2012) Τα έντονα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ευρωπαϊκός νότος, συντείνουν στην έλλειψη εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα μεταξύ των χωρών της ευρωζώνης. Οι βασικοί οικονομικοί πυλώνες της (Γερμανία, Γαλλία) αντιμετωπίζουν και οι ίδιες έντονο συστημικό πρόβλημα μη αποπληρωμής των οφειλόμενων προς αυτές χρεών, μείωσης των εξαγωγών και μείωσης του διαθέσιμου εισοδήματος των εγχώριων καταναλωτών με αρνητικές

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

111

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

προβλέψεις για ανάκαμψη. Επίσης οι έντονες διακυμάνσεις του ευρώ έχουν προσφέρει ευκαιρίες στους κερδοσκόπους να το «κτυπήσουν» έντονα προς όφελος των ανταγωνιστικών νομισμάτων. Τα προβλήματα αυτά προκάλεσαν παράλληλα με την οικονομική επιβράδυνση στην ευρωζώνη μείωση στην εξωτερική ζήτηση για την κυπριακή οικονομία. Συγκρίνοντας τα αίτια που προκάλεσαν την παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση και την κρίση στην κυπριακή οικονομία συμπεραίνουμε ότι η κυπριακή κρίση οφείλεται εν μέρει στα αποτελέσματα της παγκόσμια κρίσης και λάθη που αφορούν τη διαχείριση των ιδίων οικονομικών. Τα αίτια της παγκόσμια χρηματοοικονομικής κρίσης δεν επηρέασαν την κυπριακή οικονομία αλλά τα αποτελέσματα. Δηλαδή, την ευθύνη της οικονομικής κατάστασης σε μεγάλο βαθμό την φέρει η κυπριακή πλευρά και όχι η παγκόσμια οικονομία. Θα μπορούσαν να γίνουν προβλέψεις για τον τρόπο και το μέγεθος που θα επηρεαζόταν η κυπριακή οικονομία καθώς επίσης και για τα μέτρα τα οποία έπρεπε να ληφθούν. Επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης όπως οι διακυμάνσεις των τιμών των καυσίμων και η μείωση της εξωτερικής ζήτησης θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν έγκαιρα και αποτελεσματικά. Γ 2. Διορθωτικά Μέτρα Τα μέτρα που καλείται να πάρει η Κυπριακή Δημοκρατία πρέπει να στοχεύουν στην ανάπτυξη και βελτίωσης της αξιοπιστίας της κυπριακής οικονομίας και στην εισροή κεφαλαίων από το εξωτερικό. Διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:

112

•

Οικονομικά: αποτελούν μέτρα που αφορούν άμεσα την κυπριακή οικονομία, την επιχειρηματικότητα και την ανταγωνιστικότητα.

•

Κοινωνικοπολιτικά: αποτελούν μέτρα που αφορούν τη λειτουργία, τις δομές και τους θεσμούς από τους οποίους διέπεται η κυπριακή κοινωνία και το κυπριακό κράτος γενικότερα.

ΞΕΝΙΟΣ ΚΑΣΙΝΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Γ 2.1 Οικονομικά Μέτρα 1. Άμεση εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων Με τα αναπτυξιακά έργα που πρέπει να γίνουν για την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων, στη στεριά και τη θάλασσα και τα υπόλοιπα έργα υποδομής, τα αναμενόμενα ενοίκια από τη χρήση των θαλάσσιων οικοπέδων και τα υπόλοιπα έσοδα που αναμένεται να εισέλθουν από όλες τις έμμεσα και άμεσα συσχετιζόμενες δραστηριότητες με τους υδρογονάνθρακες, αναμένεται έντονη κινητικότητα της οικονομίας και συσσώρευση εσόδων στα κρατικά ταμεία. Η επικερδής χρήση των υδρογονανθράκων και η αναθέρμανση της οικονομίας δεν μπορούν να επιτευχθούν αν το κράτος δεν λειτουργήσει ορθολογιστικά. Η χρήση των κοιτασμάτων πρέπει να γίνει μέσα στο πλαίσιο της κατάλληλης κοινωνίας συμφερόντων, η οποία θα υπάγεται στα πλαίσιο μακροχρόνιας πολύπλευρης στρατηγικής και όχι στις κοντόφθαλμες κινήσεις που θα κάνει η εκάστοτε κυβέρνηση.

2. Μείωση του όγκου και του κόστους λειτουργίας του κρατικού μηχανισμού Ο όγκος του κρατικού μηχανισμού οφείλεται στις πελατειακές σχέσεις που διατηρεί η κυπριακή κοινωνία με τον κομματικό μηχανισμό. Δηλαδή τα κόμματα και οι αξιωματούχοι τους, χρησιμοποιούν το δημόσιο για να κερδίζουν ψήφους είτε μέσω διορισμών σε αυτό είτε μέσω της διαδικασίας προσφορών έργων, παροχής υπηρεσιών ή άλλων προϊόντων. Ως εκ τούτου δημιουργήθηκε ένας τεράστιος, δυσκίνητος, μη παραγωγικός κρατικός μηχανισμός, ο οποίος χρηματοδοτείται κατά κύριο λόγο από τα φορολογικά έσοδα που επιβάλλονται στον ιδιωτικό τομέα. Οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων η πλειοψηφία των οποίων συγκαταλέγεται στους καλύτερα αμειβόμενους εργαζόμενους στην κυπριακή οικονομία (λόγω της μονιμότητας και του ύψους των εισοδημάτων), τα επιδόματα που λαμβάνουν, τα οποία κρίνονται υπέρογκα σε σχέση με αυτά που δίνονται στον ιδιωτικό τομέα, η μειωμένη αποδοτικότητα του ευρύτερου δημόσιου

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

113

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

τομέα και όχι μόνο του ανθρώπινου κεφαλαίου, η μη τήρηση του θεσμού των προσφορών είναι παράγοντες που καθιστούν τον κρατικό μηχανισμό ως ένα σοβαρό Κέντρο Κόστους για το κράτος. Δηλαδή, το κράτος όχι μόνο δεν παράγει, αλλά επίσης καταναλώνει από τον τομέα που παράγει: τον Ιδιωτικό. Σε πολλές περιπτώσεις εμποδίζει την ιδιωτική πρωτοβουλία για ανάπτυξη λόγω της βραδυκινησίας του και της ανικανότητας παρακολούθησης των εξελίξεων στον ιδιωτικό τομέα. Για να αντιμετωπιστούν τα δεδομένα αυτά πρέπει να μειωθεί ο όγκος του κρατικού μηχανισμού και του κόστους λειτουργίας του μέσω της μείωσης των μισθολογικών κλιμάκων, τον εξορθολογισμό των επιδομάτων, της μείωσης του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων, τον έλεγχο επί των κρατικών δαπανών και την αξιολόγηση του τρόπου αξιοποίησης των πόρων.

3. Βελτίωση Ανταγωνιστικότητας Τραπεζικού Τομέα Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο τραπεζικός τομέας αναφέρθηκαν παραπάνω. Η αντιμετώπισή τους, προϋποθέτει μέτρα που αφορούν: Α. Τη μείωση του λειτουργικού κόστους των τραπεζών που αφορούν τη μείωση του μισθολογίου, του αριθμού των καταστημάτων, του αριθμού των υπαλλήλων κλπ. Β. Τον περιορισμό του όγκου του τραπεζικού τομέα. Οι τράπεζες οι οποίες δεν μπορούν να αντέξουν το κόστος που οφείλεται στα επισφαλή δάνεια και τις ζημιογόνες επενδύσεις στράφηκαν προς κρατική ενίσχυση. Σε αυτές τις τράπεζες, πρέπει να γίνει ανάλυση κόστους οφέλους όσο αφορά την επένδυση του κράτους. Όπου προϋποτίθεται κερδοφορία το κράτος ορθά πρέπει να επέμβει για να τις προστατεύσει. Στις τράπεζες, όπου δεν αναμένεται κερδοφόρα επένδυση, το κράτος δεν πρέπει να επέμβει, αλλά να τις αφήσει να εκποιηθούν. Γ. Οι εποπτικοί έλεγχοι πρέπει να γίνουν πιο έντονοι και πιο αυστηροί. Στα πλαίσια των ελέγχων αυτών πρέπει να εισαχθούν αυστηρότερα μέτρα αξιολόγησης των τραπεζικών προϊόντων καθώς επίσης και των τραπεζικών στελεχών.

114

ΞΕΝΙΟΣ ΚΑΣΙΝΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Δ. Τερματισμός δηλώσεων από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, βουλευτές και υπουργούς οι οποίες πλήττουν το κύρος και την αξιοπιστία του τραπεζικού τομέα και της οικονομίας γενικότερα. Κλείσιμο Εμπορικών Συμφωνιών για εισαγωγές και εξαγωγές με εταίρους, οι οποίοι δεν επηρεάστηκαν σε τόσο μεγάλο βαθμό από την εμπορική κρίση π.χ. Κίνα. Α. Λειτουργία αποθήκης των κινεζικών προϊόντων σε λιμάνια και αεροδρόμια της κυπριακής δημοκρατίας με τρόπο που να καθίσταται η Κύπρος σε πύλη εισόδου των κινεζικών προϊόντων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και χώρες της Μέσης Ανατολής. Β. Κίνητρα εκμετάλλευσης της γεωργικής γης και παράλληλη συμφωνία εξαγωγών γεωργικών προϊόντων.

5. Βελτίωση του προϊόντος (τουρισμός, γεωργία, αλιεία, κτηνοτροφία) που παρέχει η Κυπριακή Δημοκρατία με στόχο την ανάπτυξη της ανταγωνιστικότητας του και τη μεγιστοποίηση της ροής εσόδων αυξάνοντας τη ζήτηση και μειώνοντας τις συνέπειες των εποχικών διακυμάνσεων.

6. Δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος για δημιουργία επιχειρήσεων και ανάπτυξη επιχειρηματικότητας όπως π.χ. τη δημιουργία γραφείου μιας στάσης, τη δημιουργία γραφείου καταγραφής και προστασίας πατέντας, την άμεση μείωση του εταιρικού φορολογικού συντελεστή. Γ 2.2 Κοινωνικοπολιτικά Μέτρα 1. Εκπαιδευτικό Σύστημα «...Μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος, πρέπει να βγαίνουν άνθρωποι με αρχές και αξίες αλλά και Έλληνες με τα στοιχεία εκείνου του άδολου πατριωτισμού και του σεβασμού προς τη δημοκρατία και την εθνική ετερότητα, η οποία κρατεί ακόμη την Ε.Ε. σε συνοχή ...» (Χαραλαμπίδης 2012, εφ. Σημερινή 26 Αυγ. 2012). Το νέο εκπαιδευτικό σύστημα, πρέπει να δημιουργήσει την ελίτ (ακαδημαϊκή, πολιτική, επιχειρηματική) η οποία θα διακατέχεται από «... ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ σύστημα αρχών και αξιών, που στηριζόταν στις αρετές της δημιουργίας, της εντιμότητας, της εργατικότητας και της φιλοπατρίας ...» (Χαραλαμπίδης 2012, εφ. Σημερινή 26 Αυγ. 2012). Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

115

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

Δηλαδή, μέσα από όλες τις βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος της Κύπρου, πρέπει να αναδεικνύεται η όρεξη για γνώση, έρευνα και μάθηση, ο υγιής ανταγωνισμός και τα στοιχεία, τα οποία θα οδηγούν τους απόφοιτους στο να λαμβάνουν αποφάσεις και να προχωρούν σε δράσεις, οι οποίες θα διέπονται από την ανιδιοτέλεια, τον πατριωτισμό και την προσφορά στο κοινωνικό σύνολο. Σήμερα κάτι τέτοιο φαίνεται να φθίνει, αφού παλιά και νέα στελέχη του πολιτικού, ακαδημαϊκού και επιχειρηματικού στερεώματος αναδεικνύονται χάρη στη λαμογιά, στις προσωπικές σχέσεις και την τάση για προσωπική ανάδειξη και κερδοφορία, αδιαφορώντας για τη φθορά που προκαλούν στο σύνολο. Αυτό οφείλεται στις πελατειακές σχέσεις που δημιουργήθηκαν μεταξύ κομμάτων και κοινωνίας, μέσω των οποίων χάρη του ρουσφετιού, λαμβάνουν θέσεις εργασίας άτομα με μειωμένες ικανότητες εκτέλεσης συγκεκριμένων καθηκόντων, ελλιπείς γνώσεις, αδυναμία λήψης ορθολογιστικών αποφάσεων που προκαλείται από την άρνηση πρόκλησης ζημιών προς το κόμμα που τους βοήθησε. Η κατάσταση αυτή πρέπει να διαλυθεί άμεσα. Μια κοινωνία με αρχές και αξίες, δεν θα δέχεται στους κόλπους της ρουσφετολόγους και άλλους οι οποίοι θα λειτουργούν επί της βάσης του ιδίου οφέλους έναντι του κοινωνικού.

2. Λιγότερο Κράτος Ο κρατικός προστατευτισμός στις επιχειρήσεις πρέπει να περιορισθεί αποκλειστικά στα όρια που επιβάλλονται: Α. Από τις συνθήκες ασφαλείας που πρέπει να εφαρμόζονται στο κράτος και Β. Από το συνολικό κοινωνικό συμφέρον. Δηλαδή ο κρατικός προστατευτισμός, σε συγκεκριμένες επιχειρήσεις – ημικρατικούς οργανισμούς πρέπει να περιορισθεί. Σε αντίστοιχες περιπτώσεις, το κράτος πρέπει να επιτρέψει στον ιδιωτικό τομέα να το αντικαταστήσει με την εφαρμογή απαραίτητων ασφαλιστικών δικλείδων μέσω των οποίων δια διασφαλίζεται το συμφέρον του πολίτη και του

116

ΞΕΝΙΟΣ ΚΑΣΙΝΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

ιδίου του κράτους: π.χ. διείσδυση ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών στον τομέα της υγείας, αποκρατικοποίηση και παράλληλη παύση λειτουργίας ή ιδιωτικοποίηση ημικρατικών οργανισμών. Η κυπριακή οικονομία, δραστηριοποιείται στο μοντέλο της ελεύθερης αγοράς και όχι της σοσιαλιστικής. Οι όροι και κανόνες λειτουργίας καθορίζονται μέσα από την αγορά και όχι μέσα από τη νομοθεσία ή την ευνοϊκή κρατική μεταχείριση.

3. Δημιουργία συνθηκών ασφάλειας στο Εσωτερικό και Εξωτερικό μέτωπο. Το κράτος πρέπει να δημιουργήσει αξιόπιστες ένοπλες δυνάμεις και σώματα ασφαλείας που να παρέχουν ασφάλεια τόσο στο κοινωνικό σύνολο όσο και στους ξένους επενδυτές και τις επενδύσεις τους. Δηλαδή το κράτος πρέπει να δημιουργήσει τις συνθήκες, όπου να μπορεί να προστατεύσει την κυριαρχία και τον φυσικό πλούτο που διαθέτει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αδυναμίας της διαφύλαξης της κυριαρχίας είναι η τουρκική εισβολή του 1974, όπου η Κυπριακή δημοκρατία αδυνατούσε να προστατεύσει και τελικά να χάσει την κυριότητα και το δικαίωμα χρήσης σε υποδομές και πόρους όπως: το μεγαλύτερο εμπορικό λιμάνι που διέθετε (Αμμόχωστος), το μεγαλύτερο βιομηχανικό λιμάνι (Ξερός), τη μεγαλύτερη κοιλάδα παραγωγής σιτηρών (Μεσαορία), το κρατικό αεροδρόμιο (Λευκωσία) και τους ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς (Αμμόχωστος, Κερύνεια). Επίσης κλονίστηκαν οι κοινωνικές δομές, αφού ο μισός σχεδόν πληθυσμός (200χιλ. πρόσφυγες) εγκατέλειψαν με τη βία την περιουσία τους. Σήμερα βρίσκεται σε αντίστοιχη θέση, αφού το κράτος αδυνατεί να υπερασπιστεί την εναέρια, θαλάσσια και επίγεια κυριαρχία του. Ανενόχλητος ο τουρκικός πολεμικός στόλος και αεροπορία ασκούνται εντός της Αποκλειστικής Οικονομικής του Ζώνης, εντός των θαλάσσιων οικοπέδων που βρίσκονται τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

117

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

Παράλληλα, το κράτος αδυνατεί να προστατεύσει το λαό του από τη λαθρομετανάστευση που γίνεται κυρίως κατά μήκος της Νεκρής Ζώνης, την αύξηση της εγκληματικότητας (ειδικά αυτής που παρατηρείται από αλλοδαπούς) και του προβλήματος της εμπορίας ναρκωτικών. Οι συνιστώσες που περιγράφονται παραπάνω δημιουργούν περιβάλλον το οποίο σε βάθος χρόνου θα χαρακτηρίζεται ως εχθρικό για την προσέλκυση επενδύσεων τόσο από ντόπιους όσο και ξένους επενδυτές. Για να αποτραπεί αυτή η εξέλιξη πρέπει να αναβαθμιστεί σε τεχνολογικό, οργανικό και ανθρώπινο επίπεδο τόσο η Εθνική Φρουρά, όσο και η Αστυνομία, να μειωθεί ο αριθμός των οδοφραγμάτων από όπου επιτρέπεται η διέλευση από και προς την κατεχόμενη περιοχή, να μειωθούν οι ώρες λειτουργίας τους με παράλληλη αύξηση των ελέγχων κατά τη διέλευση ανθρώπων, εμπορευμάτων και οχημάτων. Βεβαίως, όλα τα παραπάνω έπρεπε να είχαν γίνει ήδη και να μην περιμένουμε την ύστατη για τη λήψη μέτρων. Θεωρείται δεδομένη η αδυναμία ή/και η έλλειψη θέλησης για λήψη μέτρων από την εκάστοτε κυβέρνηση του κράτους λόγω του αναμενόμενου πολιτικού κόστους ή της αδυναμίας κατανόησης της πραγματικότητας που οφείλεται σε λαϊκιστικές, υπεραπλουστευμένες και λοιπές χαμηλού διανοητικού επιπέδου αντιλήψεις. Λόγω της μη έγκαιρης λήψης μέτρων, η κυπριακή οικονομία έφτασε στο σημείο να ζητήσει εξωτερική χρηματοδότηση από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οπόταν, με δεδομένο ότι θα υπογραφεί το Μνημόνιο το οποίο θα καθορίζει τους όρους της συμφωνίας μεταξύ του δανειστή και του δανειζόμενου, τα οποιαδήποτε μέτρα λαμβάνονται, πρέπει να τυγχάνουν την έγκριση της Τρόικας και να στοχεύουν στην αποστολή της: δηλαδή, τον εξορθολογισμό της οικονομικής κατάστασης που κυριαρχούσε μέχρι σήμερα και όχι τη δημιουργία συνθηκών ανάπτυξης.

118

ΞΕΝΙΟΣ ΚΑΣΙΝΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Ελληνική Βιβλιογραφία •

Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου (2012), «Έρευνα Εργατικού Δυναμικού, Αποτελέσματα 1ου Τριμήνου».

•

Κεντρική Τράπεζα Κύπρου(2012), «Οικονομικό Δελτίου, Ιούνιος 2012», Κύπρος.

•

Μελάς, Κ. (2002), «Εισαγωγή στην τραπεζική χρηματοοικονομική διοικητική», εκδ. Εξάντας.

•

Ορφανίδης, Α. (2008), «Δήλωση του Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου ενώπιον της Επιτροπής Οικονομικών της Βουλής».

•

Ορφανίδης, Α. (2008), «Η Διεθνής Οικονομική Κρίση και οι Επιπτώσεις της στην κυπριακή οικονομία».

•

Ορφανίδης Α. (2009), Επιστολή προς τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας 1η Δεκεμβρίου 2009.

•

Ορφανίδης, Α. (2009), Προβληματισμοί για τη διεθνή οικονομική κρίση και την κυπριακή οικονομία.

•

Ορφανίδης, Α. (2010), Επιστολή προς τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας 18 Μαΐου 2010.

•

Χαραλαμπίδης, Ι. (2012), «Ισχύς εν τη Ενώσει», εφ. Σημερινή, 26 Αυγούστου.

•

Χαρδούβελης, Γκίκας, Α. (2011), «Από τη διεθνή κρίση, στην κρίση της ευρωζώνης και της Ελλάδας. Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον», Εκδ. Λιβάνη.

Ξένη Βιβλιογραφία •

Acharya, V., Philippou, T., Richardson, M., Roubini, N.(2009), “The Financial Crisis of 2007-2009: Causes and Remedies”, Financial Markets, Institutions και Instrumens, vol. 18 issue 2.

•

Benston, G. J.(2005), “The Future of Asset Securitisation: The Benefits και Costs of Breaking up the Bank”, Journal of Applied Corporate Finance, Vol 5 Issue 1. Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

119

ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ

•

Committee on Capital Markets Regulation (2009), “The Global Financial Crisis, A plan for Regulatory Reform”.

•

European Commission (2009). “The High Level Group on Financial Supervision in the EU”, chaired by Jacques de Larosiere.

•

Fischer, S. (1986), “Indexing, Inflation and Economic Policy”, MIT Press Books.

•

Hannon, P. (2012), “OECD warns of Long Term Damage to Unemployed”, WSJ, 10 Ιουλίου 2012.

•

Moody’s (2011a), “Announcement: Moody’s places three Cypriot Banks on review for possible downgrade, May 13th, 2011”.

•

Moody’s (2011b), “Rating Action: Moody’s downgrades Cyprus to Baa1 from A2, negative outlook, July 27th, 2011”.

•

Roubini, Nouriel.(2006), “U.S. Hard Landing and Recession Steaming Ahead: Now more likely than a 70% Probability” as seen on www.economonitor.com (05/07/2012)

•

Standard και Poors (2010a), “SκαιP lowered its long-term sovereign debt rating for Cyprus from A+ to A/ negative outlook”.

•

Standard και Poors (2010b), “SκαιP cuts Cyprus sovereign debt rating on bank fears”.

Διαδίκτυο •

http://www.datosmacro.com/en/ratings/cyprus (29/08/2012)

•

http://www.eba.europa.eu/EuWideStressTesting.aspx (01/09/2012)

•

http://www.stockwatch.com.cy/nqcontent.cfm?a_name=news_ viewκαιann_id=144941 (5/12/2011)

•

www.investopedia.com (01/08/2012)

120

ΞΕΝΙΟΣ ΚΑΣΙΝΙΔΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ, ΘΕΣΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ Ε. ΕΝΩΣΗ

ΤΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ ΤΗΣ ΕΕ ΑΔΩΝΗΣ ΓΙΑΓΚΟΥ* Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε ένα επικίνδυνο σταυροδρόμι. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τις συνέπειες ενός μοντέλου οικονομικής ανάπτυξης που τροφοδοτείται από υπερβολικό δημόσιο και ιδιωτικό χρέος. Η κρίση που διανύουμε έχει τη δυνατότητα να επιταχύνει την καταστροφή της κοινωνικής συνοχής και της πολιτικής αποσύνθεσης της Ηπείρου. Από μια άλλη οπτική, είναι μια ευκαιρία για όλους μας να επιτύχουμε ένα κβαντικό άλμα προς τα εμπρός, το οποίο θα μας επιτρέψει, ως Ευρωπαίους πολίτες, να οικοδομήσουμε μια δίκαιη και περιβαλλοντικά βιώσιμη κοινωνία, η οποία θα βασίζεται στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θα στηρίζεται σε ένα συμμετοχικό, πολυεθνικό, πολυεπίπεδο σύστημα δημοκρατίας. Μέχρι τώρα, η ανταπόκριση των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των κυβερνήσεων δεν μπόρεσε να σταματήσει τον φαύλο κύκλο της χρηματοπιστωτικής, οικονομικής και κοινωνικής κρίσης. Οι μέχρι σήμερα αποφάσεις χαρακτηρίζονται από έλλειψη οράματος και αποφασιστικότητας με ενέργειες που είτε έρχονται πολύ αργά ή υπολείπονται ισχύος. Η κατάσταση αυτή έχει προκληθεί ως αποτέλεσμα της άρνησης των Ευρωπαίων ηγετών να αναγνωρίσουν μια σειρά από πραγματικότητες. Πρώτον, τα μέτρα λιτότητας με τον τρόπο που εφαρμόζονται, οδηγούν τις Ευρωπαϊκές οικονομίες σε ύφεση και περιπλέκουν το πρόβλημα χρέους της Ευρωζώνης. Δεύτερον, το επίπεδο χρέους της Ελλάδος δεν είναι βιώσιμο, καθιστώντας την πλήρη εξυπηρέτησή του αδύνατη. Τρίτον, καμιά νομισματική ένωση δεν μπορεί να καταστεί βιώσιμη χωρίς δημοσιονομική και συνεπώς, πολιτική ενοποίηση. Τέταρτον, τα αίτια της κρίσης δεν περιορίζονται στις δημοσιονομικές αστοχίες των κρατών και την έλλειψη ανταγωνιστικότητας. Εκτείνονται * Βοηθός Γενικός Γραμματέας, Κινήματος Οικολόγων Περιβαλλοντιστών (κείμενο συνεδρίου 11ης Νοεμβρίου 2011) 122

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

σε ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα που είναι «εθισμένο» στο ρίσκο, γεγονός που οδήγησε σε ανεξέλεγκτη πιστωτική επέκταση και μεγάλη συσσώρευση κινδύνου στα χαρτοφυλάκιά τους. Η συζήτηση που αναπτύσσεται το τελευταίο διάστημα στον Ευρωπαϊκό χώρο δείχνει ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες είναι ιδεολογικά προκατειλημμένοι. Προβάλλουν την απαίτηση για περικοπές ως τη μόνη προϋπόθεση για διόρθωση των δημόσιων οικονομικών. Πιστεύουν ότι η ανταγωνιστικότητα βελτιώνεται με μείωση των μισθών και ότι οι κοινωνικές ανισότητες που δημιουργούνται είναι απόρροια του υγιούς ανταγωνισμού. Η έλλειψη οράματος των Ευρωπαίων ηγετών έχει προκαλέσει δυσπιστία μεταξύ των λαών της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης με αποτέλεσμα να βιώνουμε τη μεγαλύτερη θεσμική κρίση από τη δεκαετία του 30. Οι απαντήσεις στα προβλήματα του σήμερα θα πρέπει να στηρίζονται σε αρχές. Προς αυτή την κατεύθυνση προτείνουμε: Πρώτον, κάθε πρόταση που κατατίθεται θα πρέπει να είναι ενοποιητική για τον κοινό ευρωπαϊκό μας χώρο. Προτάσεις που κάνουν λόγο για μια νέα Ευρώπη δύο ταχυτήτων είναι απλά μη αποδεκτές. Δεύτερον, κάθε προσπάθεια που αναλαμβάνεται, θα πρέπει να οδηγεί σε δικαιότερες κοινωνίες, οι οποίες κατά τεκμήριο είναι και οι πιο αποδοτικές. Τρίτον, ο δημόσιος δανεισμός θα πρέπει, επιτέλους, να αποτελέσει τον κατ’ εξοχήν αναπτυξιακό μηχανισμό για νέες επενδύσεις προς όφελος των επόμενων γενεών. Τέταρτον, το χρηματοπιστωτικό σύστημα θα πρέπει να εστιαστεί στην πραγματική αποστολή του, που δεν είναι άλλη από τη στήριξη της πραγματικής οικονομίας. Πέμπτον, το βάρος της διόρθωσης αυτής της κρίσης θα πρέπει να πέσει στους ώμους εκείνων που κερδοσκόπησαν κατά τη δημιουργία και εξέλιξή της. Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

123

ΤΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ ΤΗΣ ΕΕ

Έκτον, η όποια λύση προταθεί, θα πρέπει να συρρικνώνει και όχι να μεγεθύνει το δημοκρατικό έλλειμμα, σε ευρωπαϊκό αλλά και εθνικό επίπεδο. Η φωτιά βρίσκεται έξω από το σπίτι μας. Τα μέτρα που θα ληφθούν πρέπει να είναι άμεσα και αποφασιστικά. Στον βραχυπρόθεσμο ορίζοντα θα πρέπει να ληφθούν οι ακόλουθες αποφάσεις: Πρώτον, θα πρέπει το ελληνικό χρέος να καταστεί βιώσιμο. Η πρόσφατη συμφωνία για «κούρεμα» 50% ουσιαστικά μειώνει τη συνολική επιβάρυνση κατά μόλις 25%, την στιγμή που η χώρα χρειάζεται μια ελάφρυνση της τάξης του 60% τουλάχιστον. Δεύτερον, ο προσωρινός και στη συνέχεια ο μόνιμος μηχανισμός χρηματοπιστωτικής σταθερότητας θα πρέπει να μετατραπούν σε τράπεζα, προκειμένου να αποτελέσουν αποτελεσματικούς μηχανισμούς ανακοπής της κατρακύλας. Τρίτον, η επανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών θα πρέπει να είναι επαρκής για να προστατευθεί το σύστημα. Οι πρόσφατες αποφάσεις για νέα κεφάλαια ύψους μόλις 109 δισ. ευρώ αντιμετωπίζουν μόνο εν μέρει το πρόβλημα, το οποίοι εκτιμάται στα 300 δισ. ευρώ. Τέταρτον, οι τυφλές περικοπές πρέπει να σταματήσουν και να εφαρμοστεί ένα δικαιότερο σύστημα επιμερισμού των εξοικονομήσεων. Πέραν των βραχυπρόθεσμων αποφάσεων, η Ευρώπη χρειάζεται διαρκείς και θεσμικές αλλαγές που θα θέσουν την οικονομία της σε τροχιά ανάκαμψης. Σε μεσο-μακροπρόθεσμο ορίζοντα προτείνουμε: Πρώτον, το χρηματοπιστωτικό σύστημα πρέπει να μεταρρυθμιστεί. Η Βασιλεία ΙΙΙ δεν φαίνεται να είναι ικανή να απαντήσει στις προκλήσεις του σήμερα. Χρειάζονται πιο αυστηρές ρυθμίσεις για να διασφαλιστεί η ευρωπαϊκή οικονομία στο σύνολό της. Δεύτερον, χρειάζεται μια πανευρωπαϊκή φορολογική μεταρρύθμιση. Πρέπει να εισαχθούν φόροι επί των χρηματοοικονομικών συναλλαγών και νέοι ενεργειακοί φόροι για τους παρανομούντες

124

ΑΔΩΝΗΣ ΓΙΑΓΚΟΥ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Τρίτον, έφτασε ο καιρός να συζητήσουμε τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου. Ενός υπερεθνικού μηχανισμού που θα εγγυάται τη βιωσιμότητα των εθνικών χρεών μέσα από την έκδοση ευρωομολόγων. Ενός μηχανισμού που θα αντικαταστήσει τους μηχανισμούς σταθερότητας που επέβαλε αυτή η κρίση . Τέταρτον,

οι

ευρωπαϊκοί

μηχανισμοί

παρακολούθησης

των

δημοσιονομικών επιδόσεων των κρατών-μελών πρέπει να γίνουν αποτελεσματικοί και ισορροπημένοι. Πέμπτον, πρέπει να εισαχθεί ο ενιαίος ευρωπαϊκός προϋπολογισμός ως απαίτηση για μεγαλύτερη ενοποίηση, ο οποίος θα αποτελέσει εργαλείο άσκησης οικονομικής πολιτικής και ανάπτυξης στην Ευρώπη. Έκτον, προτείνουμε ένα νέο «Green deal» για την Ευρώπη, το οποίο θα στρέψει την προσοχή μακριά από τα φτιασιδώματα των προϋπολογισμών μέσω περικοπών και θα δεσμεύει πόρους προς όφελος : •

Της πράσινης ενέργειας, των μεταφορών και των υποδομών

•

Της αποκατάστασης του φυσικού πλούτου

•

Της ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής

•

Της εκπαίδευσης, της έρευνας και της καινοτομίας

Η Ευρώπη χρειάζεται σήμερα ένα νέο συμβόλαιο εμπιστοσύνης μεταξύ των οικονομικών παραγόντων, των κυβερνήσεων και των θεσμικών οργάνων. Περισσότερο, όμως, χρειάζεται να αποκατασταθεί η τραυματισμένη εμπιστοσύνη των πολιτών απέναντι στο ευρωπαϊκό σύστημα. Η λύση μπορεί να δοθεί μόνο μέσω γενναίων και αποφασιστικών πρωτοβουλιών. Οι πιο πάνω προτάσεις πρέπει να αντιμετωπιστούν ως ένα πρώτο βήμα για τον μετασχηματισμό της Ευρώπης σε κάτι που θα μας εμπνέει και θα μας κινητοποιεί.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

125

Η ΜΥΤΗ ΤΟΥ ΠΙΝΟΚΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ Είναι κρίση αριθμών ή κοινωνίας, θεσμών και αξιών; ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ* 1. Εισαγωγή Η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΕΕ την 1η Μαΐου του 2004 είναι κομβικό ιστορικό σημείο με θεσμικές, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Η Κυπριακή Δημοκρατία εντάχθηκε στην ΕΕ με βάση το Πρωτόκολλο 10 και ανήκει (EUR-Lex, 2003) σε μια μεγάλη οικογένεια ευρωπαϊκών κρατών που θέτουν ως στόχο την περιφερειακή ολοκλήρωση και την κοινή λειτουργία τους εντός μιας παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας, χωρίς όμως να χάνουν την κρατική κυρίαρχή τους υπόσταση. Σήμερα, η ευρωζώνη, στην οποία συμμετέχει και η Κυπριακή Δημοκρατία, καθώς και το παγκόσμιο σύστημα, διέρχονται μια οξεία οικονομική κρίση και δη χρέους. Το συναφές ερώτημα που εγείρεται έχει ως εξής: Είναι η υφιστάμενη κρίση εντός της ευρωζώνης κρίση οικονομική ή μήπως έχει και άλλες πτυχές και αν ναι, ποιες είναι αυτές; Και το ερώτημα αυτό είναι θεμελιακό υπό την έννοια ότι, η Κύπρος βρίσκεται ήδη στον κυκλώνα της οικονομικής κρίσης. Συνεπώς, με το άρθρο αυτό στοχεύουμε να εξετάσουμε τις διαφόρους αιτίες και παραμέτρους της οικονομικής κρίσης σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο για να δούμε πώς και γιατί επηρεάζεται η κυπριακή οικονομία και κοινωνία, καθώς και η πολιτική και κοινωνική συνοχή. Υπό αυτές λοιπόν τις συνθήκες αυτό που εξετάζουμε είναι η οικονομική κρίση και ειδικότερα στην Κύπρο από οικονομικής, θεσμικής, κοινωνικής, ηθικής και πολιτικής πλευράς στο πλαίσιο της ευρωζώνης καθώς και σε σχέση με το διεθνές σύστημα. Είναι η οικονομική κρίση ένα απλό ζήτημα οικονομικό ή πρόκειται για ζήτημα εθνικών συμφερόντων και δομών του διεθνούς συστήματος, το οποίο διέρχεται κρίση;

* Δρ Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκών Σπουδών

126

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

2. Θεσμικό πρόβλημα στην ΕΕ και στην ευρωζώνη Η ΕΕ στο πλαίσιο των προσπαθειών της για περιφερειακή ολοκλήρωση έκανε και βήματα και άλματα, παρότι στην παρούσα φάση απειλείται με οπισθοδρομήσεις ως αποτέλεσμα της κρίσης, αφού βρίσκεται σε απειλή η οικονομική, θεσμική, πολιτική και κοινωνική της συνοχή (Charalambides 2010 σελ.29-34). Διαφορετικά, δεν θα γινόταν όλος αυτός ο διάλογος και η ανάλυση από πλευράς του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μαουέλ Μπαρόζο ενώπιον της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στις 12 Σεπτεμβρίου του 2012. Κατά διάρκεια της συνεδρίασης ο κ. Μπαρόζο παρουσίασε, στην ουσία, το όραμά του για τη νέα Ευρώπη, που έχει, όμως, άρωμα από το παρελθόν, αφού παραπέμπει στο κλασικό ζήτημα της εμβάθυνσης (Μπαρόζο, 2012, Barroso, 2012). Είναι, λοιπόν, πρόδηλο ότι το ευρώ και η ευρωζώνη, καθώς και η κοινή αγορά τέθηκαν σε λειτουργία και ισχύ χωρίς να προβλεφθεί θεσμικό δίκτυ ασφαλείας. Εξού και η εν συνεχεία απόφαση όταν η οικονομική κρίση είχε ήδη ξεσπάσει. Πρόκειται για την απόφαση των κρατών της Ευρωζώνης για την εγκαθίδρυση του «Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας» (Treaty Establishing the European Stability Mechanism, 2010)1. Βεβαίως, ούτε με την εγκαθίδρυση του «Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας» εκτιμάται ότι βελτιώθηκε δραματικά η κατάσταση. Η Ευρωζώνη βυθίζεται στην οικονομική κρίση και ψάχνει απεγνωσμένα σανίδα σωτηρίας. Το ερώτημα είναι εάν θα προχωρήσει προς την εμβάθυνση και πώς. Ή εάν υπάρχουν άλλες επιλογές και ποιες μπορεί να είναι αυτές.

2.1. Η εμβάθυνση της Ευρώπης Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο επιχείρησε στις 12 Σεπτεμβρίου του 2012 να σκιαγραφήσει τα τρία βασικά προβλήματα της κρίσης, τονίζοντας τα ακόλουθα: •

Ανεύθυνες πρακτικές που ακολουθήθηκαν στον χρηματοπιστωτικό τομέα

•

Μη βιώσιμα επίπεδα του δημοσίου χρέους

•

Έλλειψη ανταγωνιστικότητας σε ορισμένα κράτη μέλη.

1. Οι Υπουργοί Οικονομικών ης ευρωζώνης υπέγραψαν στις 8 Σεπτεμβρίου του 2012 στη συνεδρίαση του Γιούροκρουπ, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Λουξεμβούργο, όπως επισήμως να τεθεί σε εφαρμογή ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

127

Η ΜΥΤΗ ΤΟΥ ΠΙΝΟΚΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ

Ως να μην ήταν αρκετά όλα αυτά, το ευρώ αντιμετωπίζει τα δικά του διαρθρωτικά προβλήματα. Η αρχιτεκτονική του δεν αποδείχτηκε ικανή να επιτύχει τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Συσσωρεύθηκαν ανισορροπίες. Η κατάσταση αυτή αντιμετωπίζεται τώρα. Πρόκειται όμως για μια επώδυνη, δύσκολη προσπάθεια. Οι πολίτες είναι δυσαρεστημένοι. Ανησυχούν. Αισθάνονται ότι ο τρόπος ζωής τους απειλείται» (Barroso, 2012, σελ. 1). Μέσα σε αυτή τη λογική, ο Πρόεδρος Μπαρόζο αναφερόμενος στα επόμενα βήματα της ΕΕ και δη της ευρωζώνης, τονίζει μεταξύ άλλων ότι θα πρέπει να ληφθούν τα εξής μέτρα: 1. Περισσότερη ολοκλήρωση γενικά και ειδικότερα στην ενιαία αγορά, καθώς και περισσότερη δημοκρατία, δηλαδή εμβάθυνση και προς την νομισματική και οικονομική ενοποίηση (Barroso, 2012 σελ. 3 και 5).

2. Εμβάθυνση στην οικονομική και νομισματική ένωση με νομοθετικές προτάσεις για τη δημιουργία μιας «τραπεζικής ένωσης, με τους αντίστοιχους θεσμικούς και πολιτικούς μηχανισμούς» (Barroso, 2012 σελ. 8), που θα οδηγήσει στην δημοσιονομική ένωση (Barroso, 2012 σελ. 9). Η τραπεζική ενοποίηση σημαίνει στην ουσία ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) θα μπορεί να εποπτεύει επί των λοιπών τραπεζών της ευρωζώνης (Barroso, 2012 σελ 9). Η αλλαγή αυτή αναφέρεται ως «Ενιαίος Μηχανισμός Εποπτείας» προσδοκάται ότι θα φέρει ασφάλεια και αξιοπιστία στην ευρωζώνη και στο ευρώ. Μπορεί όμως να ολοκληρωθεί αυτή η προσπάθεια χωρίς την έκδοση ευρωομολόγου; 3. Βιώσιμη Ανάπτυξη που προϋποθέτει διαθρωτικές αλλαγές στα κράτη μέλη που σχετίζεται με την ενιαία αγορά εργασίας και το άνοιγμα προς νέες αγορές (Barroso, 2012 σελ. 4-5).

4. Ενίσχυση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου και πάταξη της φοροδιαφυγής. (Barroso, 2012, σελ. 7).

5. Περισσότερη πολιτική ενοποίηση, που συνιστά προϋπόθεση για την επιτυχία της οικονομικής και νομισματικής ένωση και προσήλωση στο κράτος δικαίου, καθώς και στις αρχές και αξίες της ΕΕ (Barroso, 2012 σελ. 11-12).

128

ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

6. Ομοσπονδία Εθνών Κρατών και Τροποποίηση Συνθηκών. Η ομοσπονδοποίηση αυτή δεν θα οδηγεί, όπως είπε σε «υπερκράτος» (Barroso, 2012 σελ. 14). Συγκεκριμένα ο κ. Μπαρόζο είπε: «Σήμερα, πιστεύω ότι έχει αναδυθεί η ανάγκη μιας ομοσπονδίας εθνικών κρατών. Όχι ενός υπερκράτους. Μιας δημοκρατικής ομοσπονδίας εθνικών κρατών, που μπορεί να αντιμετωπίσει τα κοινά μας προβλήματα, με κοινή κυριαρχία επιμερισμένη με τέτοιο τρόπο, ώστε κάθε χώρα και οι πολίτες της να είναι καλύτερα σε θέση να έχουν τον έλεγχο του δικού τους μέλλοντος. Μια Ένωση που θα είναι στο πλευρό των κρατώνμελών, όχι απέναντί τους. Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης κοινή κυριαρχία σημαίνει περισσότερη ισχύ, όχι λιγότερη» (Barroso, 2012 σελ. 14) Σύμφωνα με τον κ. Μπαρόζο τόσο για τη δημιουργία της ομοσπονδίας εθνών κρατών όσο και για την οικονομική και νομισματική ένωση χρειάζεται ο καταρτισμός και η έγκριση νέων Συνθηκών στην ΕΕ. (Barroso 2012, σελ. 14).

2.2. Ποια ομοσπονδία; Υπό αυτές τις συνθήκες θα πρέπει να αναμένεται από τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υποβολή προτάσεων. Αληθές, βεβαίως, είναι ότι προ ολίγων μηνών πριν από την ανάπαυλα των θερινών διακοπών είχε υποσχεθεί ότι περί το Σεπτέμβριο θα υπέβαλλε πρόταση για την έκδοση ευρωομολόγου Επί του παρόντος ουδέν υπεβλήθη. Προφανώς διότι ο κ. Μπαρόζο δεν ενεργεί ως υπερεθνικός θεσμός - όπως θεωρητικά οφείλει ως Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να πράττει - αλλά λαμβάνοντας υπόψη τα κράτη μέλη και δη τα ισχυρά που κάνουν κουμάντο, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, που λόγω απόκλισης εθνικών συμφερόντων, τα ρήγματα στον άξονα2 (ET, 2012) είναι εμφανή. Είναι δε, σαφές ότι το ερώτημα που εγείρεται είναι το εξής: Εάν δοθούν περισσότερες εξουσίες προς τις Βρυξέλλες, η ΕΕ θα κινηθεί προς την ολοκλήρωση ή μέσα από τη λογική της ομοσπονδίας και των «περιφερειακών εθνών κρατών», η Γερμανία ως ισχυρότερη όλων, θα έχει δυο πρωτεύουσες: Η μια στο Βερολίνο και η άλλη στις Βρυξέλλες. Από την άλλη, γιατί η Γερμανία να δεχθεί μια ιδανική ισότιμη ομοσπονδία εθνών-κρατών όταν από πανίσχυρη που είναι σήμερα να μεταλλαχθεί 2. Κλασικό και συμβολικό παράδειγμα της ύπαρξης και της λειτουργίας του άξονα, ήταν η συνάντηση της 22ας Σεπτεμβρίου του 2012 μεταξύ της Καγκελαρίου της Γερμανίας Άγκελα Μέρκελ και του Γάλλου Προέδρου Φρανσουά Ολάντ εξ αφορμής των 50 ετών της γαλλογερμανικής φιλίας. Στο πλαίσιο της συνάντησης αυτής συζητήθηκαν διάφορα ζητήματα που ξεκινούν από το ελληνικό χρέος, την κατάσταση της Ισπανίας και της Πορτογαλίας και καταλήγουν στην ενοποίηση του τραπεζικού συστήματος.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

129

Η ΜΥΤΗ ΤΟΥ ΠΙΝΟΚΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ

και θα απορροφηθεί από μια νέα ενοποιημένη Ευρώπη (Churchill, 1946); Προφανώς, σε περίπτωση ομοσπονδοποίησης της Ευρώπης δεν θα γίνεται λόγος για μια αλλαγή των ιστορικών και θεσμικών δεδομένων, αλλά όπως πρώτος είχε πει ο Ρεϊμόντ Αρόν, για μετάλλαξη (Aron 1995, σελ. 32). Το συναφές ερώτημα είναι το εξής: Τι ομοσπονδία θα φτιάξουν οι Ευρωπαίοι; Χαλαρή, σκληρή ή με ορθό περιεχόμενο και ποιο; Πάντως, όπως ξεκαθαρίζει ο Μπαρόζο δεν θα πρόκειται να αντικαταστήσει καθολικά το ρόλο των κρατών-μελών στο διεθνές σκηνικό.

2.3. Η Τρόικα και η συνοχή της Ευρώπης Τα κράτη μέλη της ΕΕ δεν έχουν επιδείξει, από την πλευρά τους, πολιτική πρόθεση προς την κατεύθυνση της ομοσπονδοποίησης. Ταυτοχρόνως, οι λαοί της Ευρώπης, λόγω και της κρίσης, μάλλον στρέφονται προς την εθνική τους ταυτότητα, και πολύ λιγότερο προς τη λογική του Ευρωπαίου πολίτη. Εξού και η αύξηση του εθνικισμού, του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, αλλά και του λαϊκισμού (Barroso, 2012 σελ. 14). Το Ελληνικό Ζήτημα, φέρνει στο προσκήνιο την κατάρρευση του κοινωνικού και οικονομικού μοντέλου του «Αθηναϊκού κράτους»3, που λειτουργούσε μεν εντός της δυτικής οικονομίας, αλλά ήταν κρατικοδίαιτο μοντέλο, σοβιετικού χαρακτήρα, προκαλώντας εσωτερική αναταραχή που απειλεί την κοινωνική και πολιτική συνοχή. Είναι μεν γενικώς παραδεκτό ότι η Ελλάδα, όπως και η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία ήταν θύματα εθνικών κακοδιαχειρίσεων, όμως, από την άλλη είναι απολύτως ορθές οι διαπιστώσεις του επικεφαλής των Σοσιαλιστών Χάνες Σβόποτα, ο οποίος είπε στις 12 Σεπτεμβρίου του 2012 ενώπιον της Ευρωβουλής, ότι «οι συνταγές της Τρόικας οποία είναι τμήμα της υφιστάμενης ύφεσης απέτυχαν». Ταυτοχρόνως, επισήμανε τη διάσταση λόγων και πράξεων σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Και απευθυνόμενος προς τον κ. Μπαρόζο είπε: «Δεν μπορεί από τη μια να αναφέρεστε στην κοινωνική πολιτική και συνοχή και από την άλλη, η Τρόικα, στην οποία συμμετέχει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, να συμβάλλει στην εξαθλίωση της ελληνικής κοινωνίας και της συνοχής της» (Σβόποτα, 2012).

3. Ο όρος «Αθηναϊκό κράτος» είχε προσδιοριστεί για πρώτη φορά από τον Ίωνα Δραγούμη στις αρχές του προηγούμενου αιώνα και ήθελε να δείξει την στενή πολιτική αντίληψη που είχε το Αθηναϊκό κατεστημένο επί των εθνικών θεμάτων και των αλύτρωτων πατρίδων. Με άλλα λόγια η ελίτ των Αθηνών περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό της αδιαφορώντας στην ουσία για τους υπόλοιπους δημιουργώντας έτσι δυσλειτουργικότητα στο ίδιο το Ελληνικό κράτος και κατ’ επέκταση στο έθνος από κάθε άποψη. Σταδιακά η έννοια του «Αθηναϊκού κράτους» συνταυτίζεται με την ανευθυνότητα, την ανικανότητα και την τσαπατσουλιά.

130

ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

2.4. Η στροφή στον Ευρωπαίο πολίτη Ο Πρόεδρος Μπαρόζο επιδιώκει να δώσει όραμα τους Ευρωπαίους πολίτες, το οποίο όμως πώς θα φτάσει στον πολίτη όταν οι θεσμοί της ΕΕ, δηλαδή η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή της οποίας ηγείται ο κ. Μπαρόζο όπως και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, χάνουν την αξιοπιστία τους; Η επόμενη επιλογή δράσης είναι όπως καταφύγει η ΕΕ και οι ηγέτες της στον Ευρωπαίο πολίτη και στη δημιουργία δημοψηφισμάτων, προκειμένου να αποφασίσει για τις επιλογές που θα του προταθούν ώστε να επιλυθούν τα προβλήματά τους. Επί τούτου, όμως, υπάρχει σοβαρό πρόβλημα, λόγω της απόστασης μεταξύ Βρυξελλών και Ευρωπαίου πολίτη εξού και το διαρκές δημοκρατικό έλλειμμα4 (Europa, 2012). Όσο περισσότερο απομακρυσμένος είναι ο Ευρωπαίος πολίτης από τις Βρυξέλλες τόσο περισσότερο θα απομακρύνεται η ΕΕ από την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση (Haas 1964, p.48, Pentland 1960; De Vree 1972). Και οι πολίτες θα οδηγούνται προς την εθνική τους εσωστρέφεια, όπως συμβαίνει σήμερα. Ο καθένας θέλει να φτιάχνει πρώτα τα του οίκου του, παρότι λόγω των αλληλεξαρτήσεων (Sbragia 2010), η μία κρατική οικονομία επηρεάζει την άλλη. Κλασικό παράδειγμα αποτελεί η μικρή Ελλάδα, η οποία εάν πτωχεύσει θα προκαλέσει αρνητικό ντόμινο στην ευρωζώνη, που θα πληρώσει και η Γερμανία. Δηλαδή ο Γερμανός φορολογούμενος πολίτης. Εάν το Βερολίνο διατηρεί την Ελλάδα εντός της ευρωζώνης οφείλεται στο γεγονός ότι, το κόστος που θα πληρώσει είναι μεγαλύτερο του οφέλους και λιγότερο του κόστους που θα πληρώσει αν καταρρεύσει η Αθήνα.

2.5. Ο αποδυναμωμένος έλεγχος και το δημοκρατικό έλλειμμα Η οικονομική κρίση στην ευρωζώνη ήταν συνέχεια της απόρριψης του ευρωσυντάγματος από τον γαλλικό5 (Ministère de l’ Intérieur Français, 4. Σύμφωνα με τον ορισμό που δίδεται από το επίσημη ιστοσελίδα της ΕΕ (Europa) δημοκρατικό έλλειμμα είναι «μια έννοια που χρησιμοποιείται κυρίως για να τονιστεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα όργανά της στερούνται δημοκρατικής νομιμότητας και ότι φαίνονται απρόσιτα στον πολίτη, εξαιτίας της περίπλοκης λειτουργίας τους». Στόχος των Συνθηκών είναι να περιορίζουν κάθε φορά το δημοκρατικό έλλειμμα και να ενισχύουν θεσμικά και να νομιμοποιούν τις αποφάσεις της ΕΕ στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, περιορίζοντας ταυτοχρόνως το δημοκρατικό έλλειμμα.

5. Το δημοψήφισμα πραγματοποιήθηκε στις 21 Μαΐου του 2005. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Υπουργείου Εσωτερικών της Γαλλίας, το όχι συγκέντρωσε 56,67% ενώ το ναι έλαβε 45,33% του συνόλου των ψήφων.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

131

Η ΜΥΤΗ ΤΟΥ ΠΙΝΟΚΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ

2012) και ολλανδικό λαό6 (European Commission 2005, σελ.3), το οποίο όμως επανήλθε στη συνέχεια και ενεκρίθη από τα Εθνικά Κοινοβούλια με ορισμένες τροποποιήσεις, λαμβάνοντας τη μορφή της Συνθήκης της Λισαβόνας (Επίσημη Εφημερίδα ης ΕΕ, 2007). Με άλλα λόγια, ο Ευρωπαίος πολίτης δεν ενημερώθηκε επαρκώς. Οι ηγέτες του τον έθεσαν στο περιθώριο. Αυτό το δημοκρατικό έλλειμμα είναι που αποδυναμώνει τον έλεγχο, ο οποίος αποτελεί έναν από τους κύριους λόγους για τους οποίους επετράπη στα «golden boys» και σε άλλους να παρανομούν, καθώς και σε Κυβερνήσεις των κρατών-μελών να οδηγούν το σύστημα στη βαθιά οικονομική κρίση, που διανύει σήμερα η ευρωζώνη. Κλασικό τούτου παράδειγμα στην περίπτωση της Κύπρου είναι οι ψηλές δημόσιες δαπάνες και το αυξημένο δημοσιονομικό έλλειμμα7 (6,1% επί του ΑΕΠ το 2011 και 5% επί του ΑΕΠ το 2012 - Υπουργείο Οικονομικών της Κυπριακής Δημοκρατίας, 2012, National Bank of Greece, 2012) ως αποτέλεσμα του διαχρονικού ρουσφετιού διά του οποίου η κάθε Κυβέρνηση διόριζε ημετέρους και υπό το βάρος πολιτικού κόστους, παλαιότερα παραχωρούσε αφειδώς σε αυξήσεις, ενώ κατά την υφιστάμενη περίοδο αρνήθηκε να λάβει έγκαιρα διαρθρωτικά μέτρα. Ανάλογο και χειρότερο είναι το φαινόμενο αυτό στην Ελλάδα, όπου το κόστος είναι υψηλότερο. Εφόσον λοιπόν η ΕΕ δεν λειτουργεί στο πλαίσιο της ομοσπονδοποίησης και εφόσον δεν υπήρχε ούτε εποπτικός έλεγχος από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ούτε από ένα Διευθυντήριο στις Βρυξέλλες, λογικά θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι έχει δίκαιο ο κ. Μπαρόζο να καταλογίζει ευθύνες στα κράτη μέλη για την υφιστάμενη κρίση (ΕΤ 2012α). Εκεί όπου ελέγχεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι στο θέμα της Τρόικας. Όταν χρειάστηκε να δώσει λύσεις και συνταγές ανάκαμψης μερικώς τουλάχιστον απέτυχε, διότι δεν λειτουργούσε αυτοδύναμα, αλλά υπό την επιρροή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Γερμανίας, η οποία ως η ισχυρότερη της ευρωζώνης χώρα επέβαλλε, μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της συνεννόησης με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, τα μνημόνια, που εξυπηρετούσαν πολύ περισσότερο το δικό της εθνικό συμφέρον και πολύ λιγότερο των λοιπών κρατών-μελών 6. Το δημοψήφισμα στην Ολλανδία πραγματοποιήθηκε την 1η Ιουνίου 2005, και το όχι συγκέντρωσε 62,8% των ψήφων, ενώ το ναι έλαβε το 37,2% του συνόλου των ψήφων.

7. Σύμφωνα με τη Στατιστική Υπηρεσία της Κυπριακής Δημοκρατίας την περίοδο ΑπριλίουΙουνίου 2012 «το σύνολο εσόδων ανήλθε σε €1500,9 εκ. (9,7% μείωση από την αντίστοιχη περίοδο του 2011) και οι συνολικές δαπάνες σε €1910,3 εκ., (3,4% μείωση) με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί έλλειμμα €409,4 εκ. σε σύγκριση με έλλειμμα €315,8 εκ. την αντίστοιχη περίοδο του 2011». (Στατιστική Υπηρεσία Κυπριακής Δημοκρατίας, 2012).

132

ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Απλώς συνταύτιζε, όσο περισσότερο μπορούσε το δικό της εθνικό συμφέρον και το κοινό ευρωπαϊκό.

2.6. Το σύνδρομο της κλειστής αιθούσης Το πρόβλημα της κρίσης στην ευρωζώνη επικεντρώνεται σε δυο συναφή επίπεδα: Στο κρατικό και στο κοινό ευρωπαϊκό, εντός, δηλαδή της ΕΕ. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Επιβάλλονται, λοιπόν, διαρθρωτικές και θεσμικές αλλαγές εντός των κρατών-μελών αλλά και σε επίπεδο ΕΕ και ευρωζώνης. Είναι προφανώς ζήτημα λιγότερου κράτους και περισσότερης δημοκρατίας και Ευρώπης. Και ικανοτήτων. Διότι η κρίση αποδεικνύει ότι ούτε οι ακριβοπληρωμένοι τεχνοκράτες των Βρυξελλών έδωσαν αξιόπιστες λύσεις ούτε εκείνοι των κρατών-μελών. Όπως δεν δόθηκαν λύσεις ούτε σε επίπεδο Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων, δηλαδή σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Με άλλα λόγια το πρόβλημα είναι συστημικό. Και είναι καλό και εύηχο το όραμα της ομοσπονδοποίησης των εθνών κρατών ή ακόμη και των πολιτών όπως οι πιο φιλελεύθερες δυνάμεις της Ευρώπης υποστηρίζουν (Bέρχοσταντ, 2012). Το όραμα, όμως, αυτό παραμένει επί μακρόν ανεκπλήρωτο. Μέχρι το όνειρο να γίνει πραγματικότητα οι πολίτες της ΕΕ, μιας Ευρώπης σε κρίση της οποίας απειλείται η οικονομική, πολιτική και κοινωνική συνοχή, θέλουν να δουν τη λήψη άμεσων και πρακτικών μέτρων, τα οποία θα τους βοηθήσουν και θα τους στηρίξουν. Διαφορετικά, όπως είπε ο επικεφαλής της Σοσιαλιστικής Ομάδας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Χάνς Σβόποτα, υπάρχει ο εξής κίνδυνος: «Εάν μιλήσουμε στον Ευρωπαίο πολίτη για αλλαγές της Συνθήκης, αντί για τη λήψη πρακτικών και άμεσων μέτρων, όχι μόνο δεν θα μας ακούσει αλλά είναι πιθανό να μας δώσει σφαλιάρες»(Σβόποτα, 2012) 3. Μέτρα στήριξης και ασπίδες του ευρώ Η ΕΕ και η ευρωζώνη ειδικότερα βρίσκονται στη δίνη της κρίσης και δη του δημόσιου χρέους των χωρών της. Μια κρίση, που αποκαλύπτει ότι η κοινή αγορά ήταν έωλη και το ευρώ χωρίς επαρκή στήριξη. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο οικονομικό στην ευρωζώνη.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

133

Η ΜΥΤΗ ΤΟΥ ΠΙΝΟΚΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ

Είναι πρόβλημα: 1. Νομοθετικό και Θεσμικό.

2. Πολιτικό και σύγκρουσης εθνικών συμφερόντων.

3 Γραφειοκρατικό.

4. Ηθικής και αρχών μιας ευνομούμενης κοινωνίας. Οι Βρυξέλλες είναι δυσκίνητες με γραφειοκράτες, οι οποίοι δεν έχουν όραμα, ενώ υπάρχουν αλαζονικές τάσεις που συγκατοικούν με το σύνδρομο της κλειστής αιθούσης. Εκπονούν, δηλαδή σχεδιασμούς σε μια αίθουσα στις Βρυξέλλες, έχοντας πολλές φορές την εντύπωση ότι η φόρμουλα τους και μόνο αυτή είναι η ορθή. Σε ουκ ολίγες περιπτώσεις υπάρχει η αντίληψη ότι πάσχουν από το σύνδρομο των αυτοκρατοριών αφού έχουν την ψευδαίσθηση ότι μπορούν να αντικαταστήσουν το Θεό στη γη! (Fullbright 1970, σελ. 247 - 248) Τι συνέβη λοιπόν με την ευρωζώνη; Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, εγκαταστάθηκε μεν κοινή αγορά και κοινό νόμισμα χωρίς, όμως, να γίνουν βήματα προς την πολιτική και οικονομική ολοκλήρωση, διότι αυτό δεν το ήθελαν τα ίδια τα κράτη. Δηλαδή, δεν επιθυμούσαν να εκχωρήσουν κυριαρχικά δικαιώματα σε τέτοια βαθμό ώστε να περάσουν σε μια μορφή περιφερειακής ολοκλήρωσης. Είναι γι΄ αυτό το λόγο που το ευρώ μένει αθωράκιστο. Αφενός η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεν λειτουργεί όπως την αντίστοιχη των ΗΠΑ, διότι η ΕΕ δεν είναι ομοσπονδιακό σύστημα, για να παίρνει δεσμευτικές για όλους αποφάσεις, αφετέρου δεν λειτουργεί ως ασπίδα μέσω ενός κοινού ευρωπαϊκού ομολόγου, κατά τρόπον ώστε να προστατεύονται το ευρώ, τα κρατικά ομόλογα και οι αγορές, από τις επιθέσεις των καιροσκόπων. Μεταξύ άλλων, σοβαρά μέτρα τα οποία θα μπορούσαν να ληφθούν είναι τα εξής: Πρώτο, να μπορούν οι τράπεζες να προσφεύγουν απευθείας στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας για την ανακεφαλαιοποίηση ώστε να μην υπολογίζεται ο δανεισμός επί του δημόσιου χρέους. Δεύτερο, να δημιουργηθεί σύστημα και νομοθετικό πλαίσιο της προστασίας των τραπεζών, που ισοδυναμεί με την καθιέρωση Ενιαίας Εποπτικής

134

ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Αρχής8 ως ακόμη ένα βήμα προς την εμβάθυνση της ΕΕ. Τρίτο, να εκδοθεί ευρωομόλογο.

3.1. Το «αποστειρωμένο χρήμα» του Ντράκι Υπάρχει και ένα άλλο μέτρο το οποίο ανακοίνωσε στις 5 Σεπτεμβρίου του 2012 στη Φρανκφούρτη, ο Διοικητής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) Μάριο Ντράκι (Rooney, 2012). Σύμφωνα με τον κ. Ντράκι η ΕΚΤ θα αγοράζει κρατικά ομόλογα διαρκείας από ένα ως και τρία έτη, απεριορίστου αξίας από τη δευτερογενή αγορά. Το μέτρο αυτό αφορά σε χώρες που βρίσκονται εντός των αγορών, όπως η Ισπανία και η Ιταλία. Κύπρος και Ελλάδα είναι εκτός, αφού με βάση τις αξιολογήσεις των Διεθνών Οίκων, τα κρατικά τους ομόλογα ανήκουν στην κατηγορίας των σκουπιδιών (Υπουργείο Οικονομικών της Κυπριακής Δημοκρατίας, 2012α). Θα μπορούν να συμμετέχουν στο μέτρο μόνον όταν επανενταχθούν στις αγορές. Βασική προϋπόθεση για να λάβει ένα κράτος-μέλος της ευρωζώνης στήριξη είναι η αυστηρή τήρηση προγράμματος δημοσιονομικής πειθαρχίας. Δηλαδή, τα κράτη που βρίσκονται ήδη στις αγορές και θέλουν τη στήριξη της ΕΚΤ θα προσφεύγουν στο Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας και θα τους υποβάλλεται συγκεκριμένο πρόγραμμα, το οποίο θα πρέπει να τηρηθεί με ευλάβεια. Στην περίπτωση που υπάρχουν κράτη που έχουν ήδη προσφύγει στον «Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας» και βρίσκονται σε τροχιά προγράμματος, θα μελετάται εκ νέου η οικονομική τους κατάσταση και είναι πιθανό το νέο πρόγραμμα που θα προταθεί να είναι αυστηρότερο από το προηγούμενο. Η διαδικασία αυτή παρέχει τη δυνατότητα στην ΕΚΤ να αγοράζει τοξικά ομόλογα και να αφαιρεί από παθητικό των τραπεζών, διορθώνοντας έτσι τους ισολογισμούς τους, καθώς και να θωρακίζει με αξιοπιστία τα κρατικά ομόλογα και την αποπληρωμή τους. Το χρήμα που θα διατεθεί για το πιο πάνω μέτρο θα είναι «αποστειρωμένο», όπως ελέχθη. Δηλαδή, θα είναι τόσο ώστε να μην δημιουργεί πληθωριστικές πιέσεις στην αγορά. Σημειώνεται ότι ο πληθωρισμός στην ευρωζώνη για το 8. Επί του θέματος της Ενιαίας Εποπτικής Αρχής για τις τράπεζες φαίνεται να υπάρχει διαφορετική προσέγγιση μεταξύ της Γαλλίας και της Γερμανίας, που διεφάνη στην συνάντηση της 22ας Σεπτεμβρίου στο Λούτβικσταρκ της δυτικής Γερμανίας, μεταξύ του Γάλλου Προέδρου Φρανσουά Ολάντ και της Γερμανίδας Καγκελάριου Άγκελα Μέρκελ. Ο μεν Γάλλος Πρόεδρος επιδιώκει την εγκαθίδρυση της Εποπτικής Αρχής το συντομότερο ενώ η Γερμανίδα Καγκελάριος ζητά μελέτη του θέματος χωρίς βιασύνες (ΕΤ, 2012).

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

135

Η ΜΥΤΗ ΤΟΥ ΠΙΝΟΚΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ

2012 είναι 2% (DealNews, 2012) επί του ΑΕΠ, ενώ το επιτόκιο δανεισμού από την ΕΚΤ παραμένει στο 0,75% για να βοηθηθούν οι επενδύσεις και η ανάπτυξη (Ευρωπαϊκή Ένωση, 2012).

3.2. Οι εγγυήσεις ομολόγων και επενδύσεις Το μέτρο με το οποίο η ΕΚΤ θα μπορεί να αγοράζει ομόλογα από τη δευτερογενή αγορά στοχεύει στην αποτροπή της εμβάθυνσης του χρέους που επικρατεί στην ευρωζώνη. Στην ουσία η ΕΚΤ με τις αγορές ομολόγων από τη δευτερογενή αγορά αναλαμβάνει μέρος του χρέους χωρών, όπως η Ισπανία και η Ιταλία. Μέχρι σήμερα το πρόβλημα είχε ως εξής: Λόγω του κινδύνου κατάρρευσης της ευρωζώνης δεν υπήρχε επαρκής εγγύηση ότι οι κάτοχοι κρατικών ομολόγων θα μπορούσαν να πάρουν πίσω τα χρήματά τους και ως εκ τούτου κανείς δεν προχωρούσε σε νέες επενδύσεις με κρατικά ομόλογα κρατών που αντιμετωπίζουν οξέα οικονομικά προβλήματα. Τώρα, η ΕΚΤ με τα μετρά που λαμβάνει δίδει το μήνυμα ότι μπορεί η ίδια να εγγυηθεί τα ομόλογα κρατών-μελών της. Σύμφωνα με τον κ. Ντράκι με το συγκεκριμένο μέτρο θα προστατευθούν τα επιτόκια των κρατών-μελών της ευρωζώνης και δη εκείνων που έχουν προβλήματα από τις πιέσεις τις οποίες υφίστανται σήμερα, λόγω της αγωνίας και της κακής ψυχολογίας της αγορά, καθώς και ένεκα των επιθέσεων που δέχεται η ευρωζώνη ως αποτέλεσμα της ανασφάλειας που επικρατεί ως προς το μέλλον του ευρώ (ΕΤ 2012β).

3.3. Το «τρύπιο δίκτυ» του Βερολίνου Μέχρι πρότινος η αντίληψη, που επικρατούσε στις αγορές ήταν ότι, η Γερμανία ήταν αυτή που θωράκιζε την ευρωζώνη και ότι το Βερολίνο θα ήταν σε θέση να αποπληρώσει ακόμη και τα ληξιπρόθεσμα ομόλογα κρατών, που είχαν οικονομικά προβλήματα. Με την κρίση, όμως, αποδείχθηκε ότι η ευρωζώνη και το ευρώ ήταν θεσμικά και άλλως πώς χωρίς δίκτυ ασφαλείας. Η Γερμανία αρνείτο να εγγυηθεί το φτωχό και «ασύδοτο νότο». Εξού και η άρνησή της να εκδοθεί το ευρωομόλογο, μια κίνηση, η οποία κατά τη Γερμανία προϋποθέτει θεσμικές αλλαγές στην ΕΕ, δηλαδή του τρόπου λειτουργίας της. Επί τούτου εγείρεται εκ νέου το ζήτημα της περισσότερης ολοκλήρωσης και της εμβάθυνσης. Όμως, με τα υφιστάμενα ισοζύγια δυνάμεων και τη Γερμανία να έχει το πάνω χέρι ακόμη και αυτή η οικονομική διακυβέρνηση αντιμετωπίζεται με καχυποψία. Γιατί; Διότι,

136

ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

όπως πολλά κράτη μέλη ισχυρίζονται, οι Βρυξέλλες θα μετατραπούν σε Γερμανικό οικονομικό και πολιτικό κέντρο ελέγχου. Προς τούτο συνηγορεί και η υφιστάμενη κατάσταση στην ευρωζώνη, όπου η Γερμανία, παρά τις αντιδράσεις των υπολοίπων κρατών, ακόμη και αυτής της Γαλλίας, επιμένει στη σκληρή δημοσιονομική πειθαρχία (Spiegel 2012, Volkery 2012, (BBC, 2010). χωρίς να είναι διατεθειμένη να βάλει το χέρι βαθιά στην τσέπη για περισσότερη ανάπτυξη στην ευρωζώνη. Είναι εξίσου πρόδηλο ότι, σήμερα έχουμε πολύ περισσότερο μια Γερμανική Ευρώπη και πολύ λιγότερο μια Ευρωπαϊκή Γερμανία!

4. Η ευρωζώνη στην παγκοσμιοποίηση και η ψυχολογία της αγοράς Εκ των πραγμάτων το πρόβλημα της οικονομικής κρίσης είναι ευρύτερο. Επί τη βάσει των αλληλεξαρτήσεων και της παγκοσμιοποίησης δικαιολογημένο είναι το ενδιαφέρον του Μπάρακ Ομπάμα ενόψει και των αμερικανικών εκλογών (6/11/2012). Εάν κάτι πάει ακόμη πιο στραβά στην ευρωζώνη, όπως για παράδειγμα μια έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ, δεν θα επηρεάσει μόνο την ευρωζώνη, αλλά και το παγκόσμιο οικονομικό και πολιτικό σύστημα (Schroeder and Parnes, 2012, Obama, 2012). Και ο Ομπάμα ως «πλανητάρχης» θα βρεθεί στο κενό και θα προστεθεί στον προεκλογικό των ΗΠΑ ακόμη μια μεταβλητή για την απώλεια της Προεδρίας. Στη λογική και την πρακτική των αλληλεξαρτήσεων το κάθε τι επηρεάζει την ψυχολογία της αγοράς και του ψηφοφόρου. Καθόλου τυχαία δεν ήταν η δήλωση του Έλληνα Πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά στις 23 Αυγούστου 2012 κατά τη συνάντησή του με τη Γερμανίδα Καγκελάριο Άγκελα Μέρκελ. Ο Έλληνας Πρωθυπουργός τόνισε ότι οι δηλώσεις περί εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη, από οπουδήποτε και αν προέρχονται δεν βοηθούν την προσπάθεια που καταβάλλει η Κυβέρνησή του. Διότι, όπως παρατήρησε, «κανείς δεν θα επενδύσει σε ευρώ για να πάρει πίσω δραχμές» (ΕΤ 2012γ). Όντως τόσο η κ. Μέρκελ όσο και άλλοι Γερμανοί και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι προέβησαν σε τοποθετήσεις υπέρ της παραμονής της Ελλάδας στην ευρωζώνη με αποτέλεσμα η αξία της μετοχής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας, το τελευταίο τρίμηνο από 1,09 ευρώ (τον προηγούμενο μήνα ήταν 1,340 ευρώ) στις 21 Σεπτεμβρίου έφτασε το 1,980 ευρώ (Εθνική Τράπεζα (ΚΟ), 2012). Ενώ λοιπόν ο Αντώνης Σαμαράς επιδιώκει να βάλει τέλος στο αρνητικό κλίμα για την Ελλάδα, ο Πρόεδρος Χριστόφιας ενεργούσε διαφορετικά. Με κάθε ευκαιρία, αρχής γενομένη από το ταξίδι του στην Αυστρία στις

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

137

Η ΜΥΤΗ ΤΟΥ ΠΙΝΟΚΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ

21 Μαΐου του 2012 τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό βάλλει εναντίον του τραπεζικού συστήματος δίδοντας την εικόνα ότι είναι αναξιόπιστο και ότι έχει την αποκλειστική ευθύνη για την κρίση (Σίγμα -Sigmalive, 2012, ΕΞΠΡΕΣ, 2012). Εφόσον ο Πρόεδρος το χαρακτηρίζει είτε άμεσα είτε έμμεσα ως αναξιόπιστο, ποιος θα επενδύσει πλέον στην Κύπρο, όταν το άλλοτε αξιόπιστο τραπεζικό της σύστημα, δια στόματος του ίδιου του Προέδρου της είναι αναξιόπιστο; Πώς θα δημιουργηθούν θετικές συνθήκες για επενδύσεις από το εξωτερικό που είναι, μαζί με τη δημοσιονομική πειθαρχία, βασική προϋπόθεση για την κάλυψη των ελλειμμάτων και των χρεών; Βεβαίως, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι οι επενδυτές παρακολουθούν τις εξελίξεις και γνωρίζουν τι συμβαίνει με το τραπεζικό σύστημα της Κύπρου. Από την άλλη, όμως, παρότι ο ισχυρισμός αυτός είναι αληθής, οι δηλώσεις αξιωματούχων του κράτους και δη του Προέδρου έχουν βαρύνουσα πολιτική και οικονομική σημασία και επηρεάζουν είτε αρνητικά είτε θετικά την ψυχολογία της αγοράς.

5. Η σοφία του Σμιθ και η παγκόσμια διακυβέρνηση Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι η οικονομική κρίση έχει τρία επίπεδα: Το πρώτο είναι το κρατικό, το δεύτερο, είναι το περιφερειακό, που αφορά και στην ΕΕ ως τέτοια, καθώς και την ευρωζώνη. To τρίτο επίπεδο είναι το παγκόσμιο, όπου οι ΗΠΑ, παρότι κυρίαρχη υπερδύναμη, αδυνατεί να δώσει ριζικές λύσεις, τις οποίες ψάχνει μέσω των G-20 (G2012 Mexico, 2012), που συνιστούν τα πλουσιότερα κράτη του πλανήτη. Στην ουσία, όπως λέγεται, γίνεται μέσω των G-20 μια προσπάθεια παγκόσμιας διακυβέρνησης, η οποία όμως δεν φαίνεται εκ των πραγμάτων να είναι αρκούντως επιτυχής. Μάλλον πρόκειται για μια προσπάθεια διαχείρισης του παγκόσμιου συστήματος και των προβλημάτων που σήμερα αντιμετωπίζει (European Parliament 2012, σελ. 12). Το πρόβλημα όμως δεν εντοπίζεται μόνο στα αντικρουόμενα εθνικά συμφέροντα, αλλά και στις δεσμεύσεις που έχουν Κυβερνήσεις και πολιτικοί προς τις αγορές και πιο συγκεκριμένα σε εκείνους που αιμοδοτούν τις προεκλογικές εκστρατείες, αλλά και στην εκλογή των ηγετών του διεθνούς συστήματος. Και προφανώς αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους οι ηγέτες και οι τεχνοκράτες της ΕΕ ή ακόμη και ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, που εκπροσωπεί την παγκόσμια υπερδύναμη, αδυνατούν ή δεν τους επιτρέπεται να δώσουν ριζικές λύσεις στα οικονομικά και κοινωνικά

138

ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

προβλήματα που μαστίζουν τον κόσμο. Πώς να δοθούν λύσεις όταν οι ηγέτες είναι εξαρτώμενοι των «αόρατων χεριών» των αγορών, που έχουν και ονόματα και ταυτότητες; Είναι επί τούτου χαρακτηριστικά τα όσα είπε ο γηραιός, 93χρονος Γερμανός πολιτικός Xέλμουτ Σμιθ, ο οποίος τόνισε τα εξής: «Είναι γελοίο ότι ο κόσμος κυβερνάται στη βάση της ψυχολογίας των αγορών από 35χρονους νεαρούς, που θεωρούν τους εαυτούς τους ως διευθυντές τραπεζών». Και αναφερόμενος στους Ευρωπαίους ηγέτες είπε: «Οι δουλειά των ηγετών δεν είναι να ευχαριστούν τους τραπεζίτες, αλλά να τους πάρουν την εξουσία από τα χέρια και να την επιστρέψουν στο κράτος» (ET, 2012δ). Το κράτος θα πρέπει να κερδίσει ξανά το θεσμικό και ηθικό του κύρος, την αξιοπιστία, την οποία απώλεσε στη βάση των κοντραμπάντων με τα διάφορα συμφέροντα. Μια εξουσία, η οποία είναι συμφυής με το λαό και σε αυτόν ανήκει. Εξού και η έννοια της λαϊκής κυριαρχίας. Είναι πρόδηλο ότι το πρόβλημα της υφιστάμενης κρίσης δεν είναι μόνο οικονομικό. Είναι και ηθικό και θεσμικό, είναι ζήτημα σεβασμού αρχών και αξιών, που έχουν πληγωθεί βαθύτατα από το χρήμα και τις ματαιοδοξίες, καθώς και τις μωροφιλοδοξίες των πολιτικών που Κυβερνούν και σε κρατικό επίπεδο και σε περιφερειακό (ΕΕ και ευρωζώνη), καθώς και σε παγκόσμιο. Εάν παρακολούθησε κάποιος τα συνέδρια των Ρεπουμπλικανών και των Δημοκρατικών και τα φαιδρά λογύδρια που εκπέμπονται, όπως συμβαίνει και στην περίπτωση του κυπριακού προεκλογικού, κατανοεί ότι η παγκόσμια οικονομική και πολιτική κρίση, καθώς και η κρίση ηθικής είναι αυτονόητα, υπό τις περιστάσεις, φαινόμενα.

6. Η βιωσιμότητα του κυπριακού χρέους Η Κύπρος βρίσκεται και αυτή στον κυκλώνα της οικονομικής κρίσης. Δεν δρα σε άλλες πραγματικότητες, παρά μόνο σε εκείνες που καθορίζει η κρατική της υπόσταση, όπως αυτή υπάρχει και λειτουργεί εντός της ΕΕ, της ευρωζώνης και του διεθνούς συστήματος. Η βιωσιμότητα της κυπριακής οικονομίας και του χρέους συνιστούν αλληλένδετα ζητήματα πρώτης γραμμής. Και για τους πολίτες και για τους πολιτικούς. Καμιά αμφιβολία δεν υπάρχει ότι το επόμενο έτος θα είναι δύσκολο για όλους. Το μνημόνιο συνιστά μια πραγματικότητα. Το ζητούμενο είναι ο καθορισμός των όρων, κατά τρόπον ώστε να αποφευχθεί η δημιουργία προϋποθέσεων κυκλικού ελλείμματος(βλέπε περί της έννοιας αυτής στη συνέχεια), στη δίνη του οποίου θα στροβιλίζονται και οι πολίτες και το κράτος. Το ζητούμενο δεν είναι μόνο η βιωσιμότητα της οικονομίας, αλλά και της κοινωνίας. Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

139

Η ΜΥΤΗ ΤΟΥ ΠΙΝΟΚΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ

6.1. Μνημόνιο και κούρεμα Τα όσα είπε στο τελευταίο Γιούροκρουπ η Διευθύντρια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Κριστίν Λαγκάρτ είναι εξόχως σημαντικά. Εάν, είπε, τα ποσά που χρειάζονται για τον ισοσκελισμό του προϋπολογισμού, για την αποπληρωμή ληξιπρόθεσμων κρατικών ομολόγων και ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών ξεπερνούν το 64% επί του ΑΕΠ, δηλαδή τα 11,5 δισ. ευρώ, το χρέος δεν θα είναι διαχειρίσιμο (Χαραλαμπίδης 2012, σελ. 1 και 13). Γιατί; Διότι από 74,6% επί του ΑΕΠ (Eurostatat 2012) που ήταν το δεύτερο τρίμηνο του 2012 (13,228 δισ. ευρώ)9 θα φτάσει σε ποσοστό της τάξης του 138,4% επί του ΑΕΠ. Εάν λάβει κάποιος υπόψη ότι για τα επόμενα τρία χρόνια, με τους καλύτερους οιωνούς θα υπάρχει ύφεση με αρνητικό πρόσημο ανάπτυξης από 0,8% ΑΕΠ ως και 3,8% (National Bank of Greece 2012, σελ. 8) επί του ΑΕΠ, γίνεται αντιληπτό ότι η Κύπρος δεν θα μπορεί να αποπληρώσει το χρέος. Ως εκ τούτου, οι τόκοι θα αυξάνονται. Και εφόσον δεν θα είμαστε στις αγορές μέχρι να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισμός θα αρχίσει η οικονομία να χειροτερεύει. Είναι δε, πρόδηλο ότι εφόσον το χρέος δεν θα είναι βιώσιμο για να μην πτωχεύσουμε, θα προκύψουν οι εξής σωρευτικές ή διαζευκτικές επιλογές: 1. Μνημόνιο με αυστηρότερους όρους.

2. Ακόμη και κούρεμα του χρέους εφόσον το κράτος δεν θα μπορεί να πληρώσει τα ληξιπρόθεσμα κρατικά ομόλογα, οπότε, όμως, θα χρειαστούν νέα χρήματα και νέοι μνημονιακοί όροι για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, ενώ θα πληγούν τα ταμεία κοινωνικών ασφαλίσεων και άλλοι θεσμικοί επενδυτές που διαθέτουν κρατικά ομόλογα, όπως τα συνεργατικά ιδρύματα. Υπό αυτές στις συνθήκες η κυπριακή οικονομία, χωρίς ανάπτυξη, θα μπει στη δίνη του κυκλικού ελλείμματος. Δηλαδή τα έσοδα δεν θα μπορούν να καλύψουν τα χρέη και τους τόκους, οπότε για να μην αυξάνεται το δημοσιονομικό έλλειμμα και το δημόσιο χρέος θα γίνονται νέες περικοπές κυρίως στο δημόσιο. Και ταυτοχρόνως θα επηρεάζεται και ο ιδιωτικός τομέας, ο οποίος βρίσκεται ήδη σε ιδιαιτέρως δύσκολη κατάσταση. Η χώρα θα βρεθεί με τη θηλιά στο λαιμό και αν δεν αποδεχθεί νέους επαχθείς όρους, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα, θα χρεοκοπήσει.

9. Τα στοιχεία αυτά προέρχονται από τη Eurostat και έχουν δημοσιευθεί στην ιστοσελίδα Sigmalive στις 13 Ιουλίου του 2012. Αφορούν το πρώτο εξάμηνο του 20012 (Sigmalive, 2012).

140

ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

3. Επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής του χρέους. Με τη διαδικασία αυτή αυξάνεται μεν το επιτόκιο, μειώνεται δε το ποσό του τοκοχρεολυσίου με αποτέλεσμα να δημιουργείται υπόλοιπο στα δημόσια έσοδα για επενδύσεις ή κοινωνικές παροχές.

6.1.2 Ισοσκελισμός ισολογισμού Το πρώτο μεγάλο πρόβλημα που πρέπει να επιλυθεί είναι ο ισοσκελισμός του προϋπολογισμού για τα επόμενα τρία ή πέντε χρόνια αναλόγως του χρονοδιαγράμματος που θα καθοριστεί με την Τρόικα. Το ποσό αυτό αναλογεί στο 6,1% επί του ΑΕΠ. Ο ισοσκελισμός του προϋπολογισμού είναι συναφής με την επανένταξη της Κύπρου στις αγορές και την άνετη δανειοδότηση από την ΕΚΤ με επιτόκιο 0,75%, γεγονός που εκ των πραγμάτων ενισχύει τη ρευστότητα στην αγορά. Σήμερα, τα κρατικά ομόλογα ανήκουν στην κατηγορία των σκουπιδιών (Υπουργείο Οικονομικών της Κυπριακής Δημοκρατίας, 2012α) και δεν μπορούν να αποτελέσουν εγγυητικό εργαλείο δανεισμού από την ΕΚΤ. Η εξέλιξη αυτή εκ των πραγμάτων προκαλεί προβλήματα ρευστότητας στις τράπεζες, οι οποίες για να δανειστούν από την ΕΚΤ χρησιμοποιούν ως εργαλεία εγγύησης, υγιή χαρτοφυλάκια. Υπό αυτές τις συνθήκες η αγορά στεγνώνει και περιορίζονται οι προοπτικές ανάπτυξης.

6.1.3 Ληξιπρόθεσμα ομόλογα Το δεύτερο μεγάλο πρόβλημα της κυπριακής οικονομία είναι η αποπληρωμή των ληξιπρόθεσμων κρατικών ομολόγων. Εφόσον το κράτος δεν έχει τη δυνατότητα αποπληρωμής, είναι υποχρεωμένο να δανειστεί. Το ακριβές ποσό δεν έχει προσδιοριστεί. Πάντως, για να καλύψει τις δημοσιονομικές του ανάγκες (περιλαμβανομένου και του ισοσκελισμού του προϋπολογισμού) ζήτησε από τη Ρωσία δάνειο περί τα 5 δισ. ευρώ, που αναλογεί στο 27,7% επί του ΑΕΠ. Συνεπώς, για να μην υπερβαίνει το συνολικό ποσό για την κάλυψη των αναγκών της κυπριακής οικονομίας το 64% επί του ΑΕΠ, το ποσό της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 6,5 δισ. ευρώ, που ισοδυναμεί με 36,6% επί του ΑΕΠ.

6.1.4 Το φαινόμενο της Ιρλανδίας και οι τόκοι των τραπεζών Το τρίτο, λοιπόν, μεγάλο πρόβλημα της κυπριακής οικονομίας εντοπίζεται στον υπολογισμό του ποσού που θα χρειαστούν οι τράπεζες για την

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

141

Η ΜΥΤΗ ΤΟΥ ΠΙΝΟΚΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ

ανακεφαλαιοποίηση10. Υπάρχει σαφής διαφωνία μεταξύ Τρόικας και τραπεζών στους τρόπους υπολογισμού των εσόδων των τραπεζών από τόκους, καθώς και στο ύψος των προβλέψεων για επισφαλείς χορηγήσεις. Μέχρι τώρα, όταν ένας οφειλέτης καθυστερούσε να πληρώσει την οφειλή του για διάστημα πέραν των 90 ημερών, οι τράπεζες κατέγραφαν τον τόκο στα έσοδα, στηριζόμενες στην εξασφάλιση που είχαν. Δηλαδή στο υποθηκευμένο ακίνητο. Από την πλευρά της, η Τρόικα θεωρεί ότι η καταγραφή ενός τέτοιου τόκου στα έσοδα των τραπεζών είναι εικονική και θα πρέπει να τερματιστεί. Σε αυτή την περίπτωση γίνεται αντιληπτό ότι εφόσον τα έσοδα των τραπεζών θα είναι λιγότερα, η ποιότητα του χαρτοφυλακίου τους θα μειωθεί με αποτέλεσμα να πρέπει να γίνουν περισσότερες προβλέψεις για διαγραφές οφειλών, αυξάνοντας έτσι τα ποσά που θα χρειάζονται για την ανακεφαλαιοποίηση. Όσο περισσότερες είναι οι οφειλές αυτής της κατηγορίας τόσο περισσότερο θα είναι το κόστος για τις τράπεζες και για το κράτος που αναλαμβάνει την κάλυψη της ανακεφαλαιοποίησης. Επί του θέματος αυτού οι αρχικές θέσεις της Τρόικας έχουν ως εξής: Πρώτο, οι τόκοι των ληξιπρόθεσμων οφειλών που δεν πληρώνονται εντός τριών μηνών δεν θα υπολογίζονται στα έσοδα των τραπεζών υπό το επιχείρημα ότι υπάρχει εξασφάλιση. Πρέπει να επισημανθεί ότι, εάν η πραγματική αξία της εξασφάλισης, δηλαδή του υποθηκευμένου ακινήτου μειωθεί, υπάρχει ο κίνδυνος του φαινομένου της Ιρλανδίας (BBCa, 2010) και της Ισπανίας (knight, 2012). Δηλαδή, ακόμη και αν εκποιηθεί το ακίνητο να μην μπορεί να καλυφθεί η οφειλή, οπότε το κόστος θα είναι διπλό. Και για την τράπεζα και για τον οφειλέτη. Δεύτερο, οι προβλέψεις των τραπεζών για την απομείωση στην αξία των χορηγήσεων θα πρέπει να είναι περισσότερες επί των δανείων που θεωρούνται μη εξυπηρετούμενα. Αυτό σημαίνει ότι κάποιες οφειλές, ενδέχεται να μην αποπληρωθούν πλήρως και ως εκ τούτου η τράπεζα τις διαγράφει από τους ισολογισμούς. Αυτό δεν σημαίνει ότι η τράπεζα σταματά να διεκδικεί την οφειλή. Υπό αυτές τις συνθήκες η βιωσιμότητα των προβληματικών τραπεζών μειώνεται, καθότι τα έσοδά τους συρρικνώνονται και βραχυπρόθεσμα και 10. Σε ανακοινωθέν του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών σχετικά με το ποσό ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών αναφέρονται τα εξής: «Ειδικότερα, ο Οίκος Fitch εκτιμά ότι το τραπεζικό σύστημα της Κύπρου θα χρειαστεί κεφάλαια ύψους 5,8 δισ. ευρώ περίπου, τα οποία θα πρέπει να διοχετευθούν μέσω του κράτους, με αποτέλεσμα την αύξηση του δημόσιου χρέους σε πέραν του 100% του ΑΕΠ» (Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών 2012).

142

ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

μακροπρόθεσμα, ενώ ταυτοχρόνως υπάρχει και η εξής πιθανότητα: Ενώ με το υφιστάμενο καθεστώς έδειχναν κερδοφορία με το νέο, που θέλει να εφαρμόσει η Τρόικα, θα παρουσιάζουν ζημιές. Μέσα σε αυτή τη λογική, η Τρόικα, ζητά νομοθετικές αλλαγές σχετικά με τον χρόνο και τρόπο εκδίκασης και εκποίησης ακινήτων στις περιπτώσεις των υποθέσεων ληξιπρόθεσμων οφειλετών. Ενώ σήμερα μια τέτοια υπόθεση μπορεί να πάρει δέκα ή και περισσότερα χρόνια, η Τρόικα επιδιώκει περάτωση εντός ενός και μισού έτους.

6.1.4.1 Λεπτές ισορροπίες και εκποίηση περιουσιών Βεβαίως, αυτή είναι η μια όψη του νομίσματος σχετικά με τη εκποίηση περιουσιακών στοιχείων και δη ακινήτων. Υπάρχει και η άλλη. Η κοινωνική και ανθρώπινη. Άλλωστε, οι τράπεζες έχουν μεν τα δικά τους δικαιώματα επί τη βάσει του νόμου, όμως, από την άλλη, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι τράπεζες φέρουν τη δική τους ευθύνη για την οικονομική κρίση. Ως εκ τούτου, πώς είναι δυνατό, να γίνεται λόγος εκποίησης υποθηκευμένων ακινήτων για να αυξηθούν τα έσοδα των τραπεζών για να μην πτωχεύσουν, αλλά από την άλλη, να επιβάλλονται σκληρότερα μέτρα σε οφειλέτες και δη βιοπαλαιστές, κατά τρόπον ώστε να οδηγούνται σε ουσιαστική πτώχευση και καταστροφή; Είναι, λοιπόν, πρόδηλο ότι η κάθε περίπτωση κρίνεται από τη δικαιοσύνη διαφορετικά με βάση το νόμο. Επί θέματος αρχής όμως η αποπληρωμή των οφειλών στις τράπεζες, δεν θα πρέπει να διαλύει τους κοινωνικούς ιστούς, να οδηγεί στη φτώχεια και να αυξάνει τα προβλήματα αντί να τα περιορίζει και να τα επιλύει. Βεβαίως, σε περιόδους κρίσης οι γραμμές είναι λεπτές και οδηγούν σε ακροβασίες. Γι’ αυτό, άλλωστε, στην παρούσα φάση επιβάλλεται σοβαρότητα και ανάλυση δεδομένων, διότι σημαντικό είναι η προσπάθεια και οι επιλογές επί της βιωσιμότητας του χρέους, να οδηγήσουν στη βιωσιμότητα της κοινωνίας. Διαφορετικά, θα μπούμε στη δίνη του κυκλικού ελλείμματος οπότε τόσο οι πολίτες όσο και το κράτος θα περιστρέφονται μέχρι τελικής πτώσης.

7. Συμπεράσματα - εισηγήσεις Η οικονομία της Κύπρου όπως κάθε οικονομία επηρεάζεται από μια σειρά εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων και εξελίξεων. Το ίδιο συμβαίνει και με την ευρωζώνη, η οποία, καθώς και γενικότερα η ΕΕ, επιβάλλεται να προχωρήσουν σε άμεση πρακτική λήψη μέτρων και εν συνεχεία στις θεσμικές μεταρρυθμίσεις, που προϋποθέτουν αλλαγή των Συνθηκών. Συνεπώς, η Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

143

Η ΜΥΤΗ ΤΟΥ ΠΙΝΟΚΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ

Κύπρος επηρεάζεται από τις δικές της εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα καθοριστούν από το μνημόνιο της Τρόικας και την πολιτική πρόθεση υλοποίησης, αλλά και από τις αλλαγές εντός της ΕΕ, που προφανώς εκτός των μέτρων Ντράκι για αγορά ομολόγων από τη δευτερογενή αγορά επιβάλλεται να συνδυαστούν με τη θωράκιση του «ευρώ» και την ενίσχυση του δικτύου ασφάλειάς με την έκδοση ευρωομολόγου, καθώς και με την ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας η οποία πρέπει να έχει τη δυνατότητα να ενεργεί ταχύτερα και αποτελεσματικότερα. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει απόφαση για περισσότερη ομοσπονδοποίηση και περισσότερη παραχώρηση κρατικών κυριαρχικών δικαιωμάτων. Είναι τα ηγετικά κράτη μέλη που πρέπει να κινηθούν ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση. Από την άλλη, μήπως, τελικά, μια τέτοια προοπτική θα δημιουργήσει μεγαλύτερες συνθήκες ελέγχου από τα ηγετικά κράτη της ευρωζώνης και της ΕΕ επί των κοινοτικών θεσμών, αφού σε μια έστω ομοσπονδοποιημένη Ευρώπη των εθνών και των κρατών, δεν θα χάσουν την ισχύ τους; Είναι ταυτοχρόνως ζήτημα σεβασμού των αρχών και των αξιών, καθώς και της ηθικής που πρέπει να επικρατεί στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και στην ίδια την ΕΕ, ειδικότερα σε πολιτικό επίπεδο, για να μπορεί να υπάρχει έλεγχος στις αγορές και στις συναλλαγές, καθώς και στο τραπεζικό σύστημα, προκειμένου να αποφεύγονται οι ατασθαλίες. Είναι δε, πρόβλημα γενικότερης κάλυψης του δημοκρατικού ελλείμματος, που οδηγεί στην περισσότερη Ευρώπη. Ο κ. Μπαρόζο το είπε κομψά, όταν ανέφερε στις 12 Σεπτεμβρίου ενώπιον της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ότι μια από τις αιτίες της κρίσης είναι «οι ανεύθυνες πρακτικές» (Barroso, σελ. 1). Το θέμα αυτό είναι συναφές με την εύρυθμη λειτουργία των αγορών και του συστήματος, και εκεί όπου είναι επάναγκες θα πρέπει να γίνουν νομοθετικές και θεσμικές μεταβολές. Αναφορικά με την Κυπριακή οικονομία και την ανάκαμψή της, καταγράφουμε τις εξής μεταβλητές που θα μπορούσαν να την επηρεάσουν θετικά, αλλά και αρνητικά εάν δεν πληρωθούν: 1. Η πρόθεση και η ικανότητα της υφιστάμενης και της επόμενης Κυβέρνησης να διαχειριστεί την κρίση. Η μεταβλητή αυτή είναι συναφής με την ποιότητα των στελεχών που θα απαρτίζουν την νέα Κυβέρνηση και τη διάθεση των τεχνοκρατικών υπηρεσιών και της ίδιας της κοινωνίας να συνεργαστεί στις διαρθρωτικές αλλαγές για να καλυφθούν τα ελλείμματα και να καταστεί η οικονομία πιο ανταγωνιστική. Εάν αυτό δεν συμβεί και αν υπάρξει κοινωνική αναταραχή λόγω μνημονίου, η κατάσταση θα είναι δύσκολη.

144

ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

2. Η εφαρμογή ριζικών μεταρρυθμίσεων, στη λογική του λιγότερου κράτους, που προϋποθέτει ιδιωτικοποιήσεις και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, για να δημιουργηθούν συνθήκες ανάκαμψης. Από τη στιγμή, κατά την οποία η Τρόικα βρίσκεται εντός των πυλών, ως εντολοδόχος των δανειστών, είτε θα μάς επιβάλει τους όρους που θεωρεί ορθούς για να ανακάμψει η οικονομία και να πάρουν πίσω οι δανειστές τα χρήματά τους, είτε η Κύπρος θα κηρύξει πτώχευση. Είτε, θα παρουσιαστούν εναλλακτικά προς την Τρόικα σενάρια, δηλαδή λήψης ισοδύναμων μέτρων, για να περιορισθεί κόστος από τα μέτρα της Τρόικας, όπως είναι η μείωση κατά 15% των μισθών του δημοσίου στην επόμενη τριετία, η αναστολή του 13ου μισθού και η πιθανή αύξηση του ΦΠΑ από το 17% στο 18% (INBNEWS (EBusiness), 2012).

3. Η διόρθωση των τιμών θα πρέπει να γίνει προς τα κάτω για να διατηρηθεί η αγορά ζωντανή, ενώ ταυτοχρόνως, θα περιοριστεί το κόστος που προκαλεί η μείωση της μισθοδοσίας. Η διαδικασία αυτή θα κρατήσει το δείκτη του πληθωρισμού σε χαμηλά επίπεδα.

4. Η πολιτική, οικονομική και νομοθετική σταθερότητα και κοινωνική συνοχή. Οι επενδυτές πρέπει να γνωρίζουν ότι, όταν θα επενδύσουν δεν θα χάσουν τα χρήματά τους. Γι΄ αυτό: α) Το τραπεζικό σύστημα επιβάλλεται να επανακτήσει την αξιοπιστία του. β) Η κρίση θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με σοβαρότητα. Διαφορετικά υπάρχει ο κίνδυνος να απειληθεί η κοινωνική συνοχή και ειρήνη. Και να χωριστεί ο λαός σε μνημονιακούς και αντιμνημονιακούς και η οικονομία να εισέλθει σε ένα φαύλο κύκλο, χωρίς ο πολίτης και το κράτος να μπορούν να βγουν από μέσα. γ) Η διατύπωση ελάχιστων κοινών θέσεων από όλους αποτελεί το σημείο εκκίνησης για τους τρόπους με τους οποίους η οικονομία θα εξέλθει της κρίσης και θα οδηγηθεί στην ανάπτυξη, για την οποία απαραίτητες προϋποθέσεις είναι το σταθερό νομοθετικό πλαίσιο και οι φορολογίες, καθώς και η αξιοπιστία του τραπεζικού συστήματος και του λοιπού τομέα παροχής υπηρεσιών. Διαφορετικά πώς θα έρθουν επενδύσεις στην Κύπρο; Δηλώσεις, όπως του ΓΓ του ΑΚΕΛ Άντρου Κυπριανού υπό μορφή προβληματισμού για έξοδο της Κύπρου από το ευρώ δεν βοηθούν (Κυπριανού 2012), αφού προκαλούν αναστάτωση, ακόμη και πανικό, καθότι όπως είπε

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

145

Η ΜΥΤΗ ΤΟΥ ΠΙΝΟΚΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ

ο Αντώνης Σαμαράς, «κανείς δεν θα επενδύει σε ευρώ για να πάρει πίσω τα χρήματά του σε δραχμές»(ΕΤ 2012γ), ή σε υποτιμημένες λίρες. δ) Με τη λιτότητα και μόνο δεν μπορεί να καταπολεμηθεί το δημόσιο έλλειμμα ούτε να καταπολεμηθεί το δημόσιο χρέος και οι τόκοι του. Διότι, χωρίς ανάπτυξη θα συρρικνώνεται η παραγωγικότητα και το ΑΕΠ, που σημαίνει ότι, εάν δεν καταπολεμηθεί το δημοσιονομικό έλλειμμα, το χρέος θα αυξάνεται αντί να μειώνεται και θα οδηγηθούμε σε κυκλικό έλλειμμα, το οποίο είναι δυνατό να τροφοδοτηθεί από αύξηση των φορολογιών, οι οποίες θα είναι ικανές να επιλύσουν το πρόβλημα. Υπάρχει επί τούτου ο κίνδυνος, να μειωθούν τα εισοδήματα και ως εκ τούτου και τα έσοδα, όχι μόνο αυτά τα οποία προέρχονται από τους μισθωτούς, αλλά και από τον επιχειρηματικό κόσμο, αφού οι φόροι δεν θα σώσουν ούτε το κράτος ούτε την αγορά. Θα βάλουν σε αμφότερες τις περιπτώσεις, οι οποίες είναι αλληλένδετες, τη θηλιά στο λαιμό.

5. Η ενίσχυση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και της επιχειρηματικότητας, που σημαίνει τη μελέτη για φορολογικές ελαφρύνσεις ή διευκολύνσεις σε όσους προσλαμβάνουν νέο προσωπικό και σε όσους επενδύουν ή φέρνουν επενδύσεις από έξω προς τα μέσα, βοηθώντας στην ανάπτυξη. Έτσι, αφενός περιορίζεται ο δείκτης ανεργίας που φθάνει το 10,9% (National Bank of Greece, 20012, σελ. 8), αφετέρου αυξάνεται η παραγωγικότητα. Και αρχίζει να λειτουργεί ο κύκλος της ανάπτυξης. Από την άλλη, ο φορολογίες που θεωρητικά θα χάνονται από τις φορολογικές ελαφρύνσεις, θα μετατρέπονται σε παραγωγικότητα και ανάπτυξη και θα εισπράττονται σε ίδια ή ακόμη και σε μεγαλύτερα ποσά μέσω των μισθών και των λοιπών κύκλων εργασιών με τις οποίες η όποια επιχείρηση θα συνδέεται.

6. Η εκπόνηση μοντέλου ανάπτυξης επί τη βάσει των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της Κύπρου και δη των φυσικών εθνικών της πλούτων, όπως είναι το φυσικό αέριο, ο ήλιος (ποιοτικός τουρισμός -ηλιακή ενέργεια) και οι νέοι της, σε συνδυασμό με την έρευνα και την τεχνολογία, που παραπέμπει στην μετατροπή της Κύπρου σε περιφερειακό πανεπιστημιακό και ερευνητικό κέντρο της ΕΕ και της Μέσης Ανατολής. Στο πλαίσιο αυτού του μοντέλου θα πρέπει να ενταχθεί ο νέος δρόμος του φυσικού αερίου μεταξύ του Ισραήλ, της Κύπρου, της Ελλάδας και από εκεί με προέκταση την Ιταλία και

146

ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

τη λοιπή Ευρώπη αποτελεί μακροπρόθεσμη στρατηγική προοπτική για την ευημερία της Κύπρου εφόσον τεθεί κάτω από στρατηγικό σχεδιασμό που θα καλύπτει τα ζητήματα της ασφάλειας, του εμπορίου, της ναυτιλίας και του περιβάλλοντος. Η οικονομία της Κύπρου λειτουργεί στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, της ευρωζώνης και της ΕΕ, καθώς και στη βάση των δικών της ιδιαιτεροτήτων είτε αυτές αφορούν στο εσωτερικό είτε στο εξωτερικό. Και θα πρέπει προφανώς να μελετώνται σε στρατηγικό επίπεδο. Η συνήθης πρακτική είναι ότι η κομματική ηγεσία, πλην εξαιρέσεων, δεν θα πρέπει να βλέπει ως εκεί που θίγονται ή εξυπηρετούνται τα δικά τους προσωπικά ή κομματικά συμφέροντα. Με άλλα λόγια εάν η Κύπρος από τη μια και η ευρωζώνη από την άλλη, καθώς και η ΕΕ γενικότερα δεν καταφέρουν να ξεπεράσουν τα προβλήματα αξιοπιστίας και συνοχής, και εάν δεν προχωρήσουν σε διαρθρωτικές και θεσμικές αλλαγές, η κρίση θα κρατήσει. Επί του παρόντος το σύστημα δίδει την εντύπωση ότι δεν βλέπει πέραν της μύτης του, η οποία λόγω των «θα» και των ανεκπλήρωτων υποσχέσεων μεγαλώνει, όπως η μύτη του Πινόκιο! Επειδή ενόσω ζούμε ελπίζουμε, προσδοκούμε στην έκπληξη. Και στη διάψευση.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

147

Η ΜΥΤΗ ΤΟΥ ΠΙΝΟΚΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ

Βιβλιογραφία Ελληνική βιβλιογραφία • Bέρχοσταντ Γκ, 2012 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, europatv, Σεπτέμβριος 12. Διαθέσιμο από: http://www.europarl.europa.eu/portal/el και Ολομέλεια - Συζητήσεις: Διαθέσιμο από: http://www.europarl.europa. eu/sides/getDoc.do?type=CREκαιreference=20120912καιformat=XML καιlanguage=ELκαιsecondRef=SIT • Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, 2012. Νέα αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας από τον οίκο «Fitch Ratings». 25 Ιουνίου. Διαθέσιμο από: http://www.moi.gov.cy/ moi/pio/pio.nsf/0/4587C9AFB0EAA371C2257A28004F8BD0?Opendoc ument • ΕΞΠΡΕΣ, 2012. Επίθεση κατά Χριστόφια από τον τέως διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου (πηγή ΚΥΠΕ). Διαθέσιμο από: http:// www.express.gr/news/finance/617220oz_20120619617220.php3 • Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας (ΚΟ), 2012. Σοφοκλέους Σχόλια Αγοράς, 21 Σεπτεμβρίου. Διαθέσιμο από: http://www.euro2day.gr/QuotesDetail. aspx?q=144 • Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ, 2007. Ανακοίνωση και Πληροφορίες. Συνθήκη της Λισσαβόνας για την τροποποίηση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, υπογράφηκε στη Λισσαβόνα στις 13 Δεκεμβρίου 2007. Διαθέσιμο από: • http://eur -lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2007:30 6:FULL:EL:PDF ) • ΕΤ 2012. Κεντρικό Δελτίο Ειδήσεων, Σεπτέμβριος 22. Διαθέσιμο από: http://www.ert.gr/webtv/web-tv-live/net-live • ΕΤ 2012α. Κεντρικό Δελτίο Ειδήσεων, Σεπτέμβριο 20. Διαθέσιμο από: http://www.ert.gr/webtv/web-tv-live/et1-live • ΕΤ 2012β. Κεντρικό Δελτίο Ειδήσεων, Σεπτέμβριος 6. Διαθέσιμο από: http://www.ert.gr/webtv/web-tv-live/net-live • ΕΤ, 2012γ . Κεντρικό Δελτίο Ειδήσεων, Αύγουστος 24. Διαθέσιμο από: http://www.ert.gr/webtv/web-tv-live/ert-world-live • ET, 2012δ. Κεντρικό Δελτίο Ειδήσεων, Αύγουστος 25. Διαθέσιμο από: http://www.ert.gr/webtv/web-tv-live/ert-world-live 148

ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

• Κυπριανού Α, 2012. Βόμβα Α. Κυπριανού: Μελέτη για παραμονή στο ευρώ. 24h. com.cy. Συνέντευξη στον Σωτήρη Παπαδόπουλο στις 21 Σεπτεμβρίου 2012. Διαθέσιμο από: http://www.24h.com.cy/index.php/ oikonomia/11359-vid.html • Μπαρόζο Ζ, 2012. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, europatv, 12 Σεπτέμβριο. Διαθέσιμο από: http://www.europarl.europa.eu/portal/el και Ολομέλεια - Συζητήσεις: Διαθέσιμο από: http://www.europarl.europa. eu/sides/getDoc.do?type=CREκαιreference=20120912καιformat=XML καιlanguage=ELκαιsecondRef=SIT .

• Σβόποτα Χ, 2012. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, europatv, Σεπτέμβριος 12. Διαθέσιμο από: http://www.europarl.europa.eu/portal/el και Ολομέλεια - Συζητήσεις: Διαθέσιμο από: http://www.europarl.europa. eu/sides/getDoc.do?type=CREκαιreference=20120912καιformat=XML καιlanguage=ELκαιsecondRef=SIT • Σίγμα (Sigmalive), 2012. Κεντρικό Δελτίο Ειδήσεων. 22 Μαΐου. Διαθέσιμο από:www.sigmalive.com/news/politics/491588 • Sigmalive, 2012, Στο 74,6% του ΑΕΠ το δημόσιο χρέος της Κύπρου. http://www.sigmalive.com/news/local/509176 • Στατιστική Υπηρεσία Κυπριακής Δημοκρατίας, 2012. Δημόσια Οικονομία. Διαθέσιμο από: http://www.mof.gov.cy/mof/cystat/ statistics.nsf/economy_finance_12main_gr/economy_finance_12main_ gr?OpenFormκαιsub=2καιsel=1 • Υπουργείο Οικονομικών, 2012. Διεύθυνση Προϋπολογισμού και Δημοσιονομικού Ελέγχου, Υπουργείο Οικονομικών. Διαθέσιμο από: http://www.mof.gov.cy/mof/cystat/statistics. nsf/economy_finance_12main_gr/economy_finance_12main_ gr?OpenFormκαιsub=2καιsel=1 • Υπουργείο Οικονομικών Κυπριακής Δημοκρατίας, 2012α. Γραφείο Διαχείρισης Δημοσίου Χρέους. Οίκοι Αξιολόγησης. Διαθέσιμο από: http://www.mof.gov.cy/mof/pdmo/pdmo.nsf/All/9788ED3753A5A8 27C225790200220711?OpenDocument • Χαραλαμπίδης Γ, 2012, Κομβικό Ποσό τα 11,5 δισ. Ευρώ - Κτύπησε Καμπανάκι η Λαγκαρτ. 19 Σεπτεμβρίου Διαθέσιμο από: http://www. sigmalive.com/files/filefield/5/9/5/Simerini19092012.pdf

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

149

Η ΜΥΤΗ ΤΟΥ ΠΙΝΟΚΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ

Ξένη Βιβλιογραφία • Aron R, 1995. The Anarchical Order of Power. Source: Daedalus, Vol. 124, No. 3, The Quest for World Order (Summer, 1995). Published by: The MIT Press on behalf of American Academy of Arts και Sciences Stable URL: http://www.jstor.org/stable/20027309.

• Barroso J. M, 2012, President of the European Commission State of the Union 2012 Address Plenary session of the European Parliament/ Strasbourg 12 Septembre • BBC, Business News, 2010, G20: Merkel insists there are no divisions with Obama. June 26. Διαθέσιμο από: http://www.bbc.co.uk/news/ 10416895 • BBCa, Business News, 2010, Republic of Ireland confirms EU financial rescue deal. November 22. Διαθέσιμο από: http://www.bbc.co.uk/ news/business-11807730 • Charalambides Y, 2010, The Big Bet, Will the Turkish Accession to the EU Threaten the European Cohesion? Published by Peter Lang. Frankfurt am Main - Berlin - Bern - Bruxelles - New York - Oxford - Wien.

• Churchill W, 1946, Speech in Zurich, September 19. 1946 The Churchill Society. Σε αυτή την ομιλία, ο Τσόρτσιλ αναφέρεται στην οικοδόμηση των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Διαθέσιμο από: http://www. churchill-society-london.org.uk/astonish.html • De Vree J, 1972, Political Integration: The Formation of Theory and Its Problems, Mouton, The Hague- Paris.

• DealNews, 2012. Οριακή ανάκαμψη στην ευρωζώνη από το β’ εξάμηνο. 13 Μαρτίου. Διαθέσιμο από: http://www.dealnews.gr/ oikonomia/item/41987-%CE%9F%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE %BA%CE%AE-%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CE%BA%CE%B1% CE%BC%CF%88%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD% C E % B 5 % C F % 8 5 % C F % 8 1 % C F % 8 9%CE%B6%CF%8E%CE%BD%CE%B7-%CE%B1%CF%80%CF%8C%CF%84%CE%BF-%CE%B2-%CE%B5%CE%BE%CE%AC%CE%BC%C E%B7%CE%BD%CE%BF • EUR-Lex, 2003, Πρωτόκολλο αριθμός 10 για την Κύπρο, Επίσημη Εφημερίδα αριθ. L 236 της 23/09/2003 σ. 0955 - 0955.Διαθέσιμο από: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ do?uri=CELEX:12003T/PRO/10:EL:HTML • Europa, 2012, Δημοκρατικό Έλλειμμα. Διαθέσιμο από: http://europa. eu/legislation_summaries/glossary/democratic_deficit_el.htm

150

ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

• European Commission, 2005, The European Constitution: postreferendum survey in The Netherlands. Europarometre, 2/4 June. Διαθέσιμο από: http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl172_en.pdf • European Parliament, 2012, External Representation of the Euro Area.

Directorate General For International Policies Policy A: Economic And Scientific Policy. A Study issued from the European Parliament. Authors: Alessandro Giovannini, • Daniel Gros, Paul Ivan, Piotr Maciej Kacznski, Iego Valiante. Διαθέσιμο από: http://www.europarl.europa.eu/studies • European Union, 2012, European Central Bank, eurosystem. Διαθέσιμο από: http://translate.googleusercontent.com/translate_c?depth=1κα ιhl=enκαιprev=/search%3Fq%3D%25CE%2595%25CF%2580%25CE %25B9%25CF%2584%25CF%258C%25CE%25BA%25CE%25B9%25CE %25BF%2B%25CE%2595%25CF%2585%25CF%2581%25CF%2589%25 CF%2580%25CE%25B1%25CF%258A%25CE%25BA%25CE%25AE%25 CF%2582%2B%25CE%259A%25CE%25B5%25CE%25BD%25CF%2584 %25CF%2581%25CE%25B9%25CE%25BA%25CE%25AE%25CF%2582 %2B%25CE%25A4%25CF%2581%25CE%25AC%25CF%2580%25CE%2 5B5%25CE%25B6%25CE%25B1%25CF%2582%26hl%3Den%26biw%3D 656%26bih%3D682%26prmd%3Dimvnsκαιrurl=translate.google.com. auκαιsl=elκαιu=http://www.ecb.europa.eu/stats/monetary/rates/ html/index.en.htmlκαιusg=ALkJrhgaHN8j_7tQVCvBNLAUY5bpqZNl XA • Eurostat, 2012, Newsresearch -euroindicators. First quarter 2012 compared with fourth quarter 2011. Euro area government debt up to 88.2% of GDP EU27 up to 83.4%. July, 23. Available from: http://epp. eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/2-23072012-AP/EN/223072012-AP-EN.PDF • Fullbright W. J, 1970, Η Αλαζovεία της δυvάμεως. Παπαζήσης, Αθήvα.

• G-2012 Mexico, 2012, Διαθέσιμο από: http://www.g20.org/ • Haas E, 1964, Beyond the Nation- State, Stanford University Press, Stanford • INBNEWS (E-Business), 2012, Ιδού τα μέτρα της Τρόικας. 12 Σεπτεμβρίου. Το δημοσίευμα ποτέ δεν διαψεύστηκε αντίθετα επί των στοιχείων που παρουσιάζει προέκυψε έντονη πολιτική συζήτηση. Διαθέσιμο από: http://www.sigmalive.com/inbusiness/news/financials/523100 • Knight L, 2012, Spanish economy: What is to blame for its problems?

BBC Business, May 18. Διαθέσιμο από: http://www.bbc.co.uk/news/ business-17753891 Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

151

Η ΜΥΤΗ ΤΟΥ ΠΙΝΟΚΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ

• Minister de l Interieur Francaise, 2012, Αποτελέσματα Γαλλικού Δημοψηφίσματος για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Διαθέσιμο από: http:// www.interieur.gouv.fr/sections/a_votre_service/resultats-elections/ rf2005/index.html) • National Bank of Greece, 2012, South Eastern Europe and Mediterranean Emerging Market Economies Weekly Report, 11-17 September. NBG Strategy και Economic Research Division • Obama B, 2012, CNN TV 2012, The Convention of the Democratic Party directly transmitted by the CNN international TV channel on September 7, 2012 • Pentland C, 1973, International Theory and European Integration, Faber and Faber, London.

• Rooney B, 2012, ECB outlines bond-buying program. CNNMoney.

September 6. Διαθέσιμο από: http://money.cnn.com/2012/09/06 investing/ecb-draghi/index.html • Sbragia R, 2010, The EU, the US, and trade policy: competitive interdependence in the management of globalization. Journal of European Public Policy Volume 17, Issue 3, Special Issue: Europe and the Management of Globalization. (p.p. 368-282). Published by Routledge, TaylorκαιFrancisGroup • Schroeder P και Parnes A, 2012, Obama ‘encouraged’ by talk with Merkel at G20. The Hill, (On the Money). June, 18. Διαθέσιμο από: http://thehill. com/blogs/on-the-money/economy/233383-obama-encouraged-bytalk-with-merkel-at-g20-summit • Spiegel, 2012, Germany Seeks Stricter Budget Monitoring Berlin Wants Panels to Check EU Fiscal Discipline. May 2. Διαθέσιμο από: http:// www.spiegel.de/international/europe/schaeuble-proposes-expertpanels-for-eu-to-enforce-fiscal-discipline-a-825208.html • Volkery C, 2012, Merkel Gets Her Fiscal Pact EU Summit Marred by Fears of German Domination. Spiegel ONLINE International. January 31. Διαθέσιμο από: http://www.spiegel.de/international/europe/ merkel-gets-her-fiscal-pact-eu-summit-marred-by-fears-of-germandomination-a-812398.html • Treaty Establishing the European Stability Mechanism, 2010, Διαθέσιμο από: http://www.european-council.europa.eu/media/582311/05tesm2.en12.pdf

152

ΓΙΑΝΝΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Η ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΝΤΑΣ* Το κείμενο αυτό υποστηρίζει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) δεν αντιμετωπίζει μόνο μια συστημική κρίση στους τομείς της οικονομίας και των χρηματοπιστωτικών, αλλά οδηγείται σταδιακά σε μια βαθιά διαρθρωτική κρίση που υπονομεύει τις ζωτικές κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες και μηχανισμούς που στηρίζουν το οικοδόμημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η αποθαρρυντική κατάσταση στην ευρωζώνη και η ανησυχητική κατάσταση των προβληματικών μελών της, μπορεί να είναι στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης, αλλά υπάρχουν και άλλα, ίσως πιο σοβαρά, προβλήματα, τα οποία δεν τυγχάνουν της αναγκαίας προσοχής στη δημόσια σφαίρα συζήτησης. Η ΕΕ βρίσκεται ίσως ένα βήμα πριν από μια υπαρξιακή κρίση. Αν δεν γίνουν κατανοητές οι γενεσιουργές αιτίες της κρίσης αυτής και δεν αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά μέσα στο επόμενο διάστημα, τότε τα πράγματα μπορεί να οδηγηθούν σε μια μη αναστρέψιμη κατάσταση. Τον Νοέμβριο του 2011, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, υποστήριξε ότι η ΕΕ αντιμετωπίζει μια συστημική κρίση που απαιτεί συστηματική δράση. Αυτή την άποψη φαίνεται να την συμμερίζονται πολλοί στην ΕΕ. Ο κ. Van Rompuy κάλεσε τα κράτη μέλη να λάβουν περαιτέρω μέτρα στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης «προς μια στενότερη δημοσιονομική ένωση ανάμεσα στις 17 χώρες της ζώνης του ευρώ μέσω αλλαγής της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης».11 Είναι πολύ αμφίβολο, όμως, αν η τροποποίηση της Συνθήκης της ΕΕ θα βοηθήσει να ξεπεραστεί μια συστημική κρίση, όπως αυτή που αντιμετωπίζει η ΕΕ. Μια τροποποίηση της Συνθήκης θα προσδώσει ένα νέο θεσμικό πλαίσιο και κάποιους νέους κανόνες. Θα βοηθήσουν αυτά στο να ξεπεραστεί μια συστημική κρίση; * Επίκουρος Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας 11. Reuters “Systemic euro zone crisis requires systemic response-Van Rompuy”, November, 2011 (http://www.reuters.com/article/2011/11/30/eurozone-crisis-vanrompuy-idUSB5E7MG 02N20111130).

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

153

Η ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Δεν είναι τόσο θέμα ορολογίας, αλλά αν η ΕΕ αντιμετωπίζει μια συστημική κρίση, τότε πρέπει να εξεταστεί η κρίση αυτή υπό τη σκοπιά της θεωρίας των συστημάτων.1 Όλα τα συστήματα αποτελούνται από δύο μέρη: (1) μία δομή ή διάρθρωση και (2) μια διεργασία κατά την οποία μια ομάδα δρώντων αλληλεπιδρούν στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης διάρθρωσης. Η διάρθρωση του ευρωπαϊκού συστήματος αποτελείται από ένα περίπλοκο συνδυασμό (εσωτερικών και εξωτερικών) σχέσεων ανάμεσα στα κράτη μέλη της ΕΕ και ανάμεσα σε άλλους κρατικούς και μη κρατικούς δρώντες, καθώς επίσης και από κανόνες και νόρμες που καθορίζουν τις σχέσεις και τη θέση του κάθε δρώντα στο σύστημα σε σχέση με τους υπόλοιπους δρώντες. Με άλλα λόγια, η διάρθρωση του ευρωπαϊκού συστήματος δείχνει τον τρόπο με τον οποίο οι δρώντες του συστήματος αυτού συνδέονται μεταξύ τους και τον τρόπο με τον οποίο καθορίζονται οι σχέσεις τους. Η διεργασία του ευρωπαϊκού συστήματος αφορά το σύνολο των αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στους σχετικούς δρώντες στο πλαίσιο του θεσμικού πλαισίου της ΕΕ και των κρατών-μελών της. Αυτές οι αλληλεπιδράσεις μπορούν να οδηγήσουν το ευρωπαϊκό σύστημα σε δύο πιθανές κατευθύνσεις: (1) στην αναπαραγωγή της διάρθρωσης του συστήματος ή (2) στην επεξεργασία και μετασχηματισμό του εν λόγω συστήματος. Η αναπαραγωγή της διάρθρωσης ενός συστήματος διατηρεί το status quo αναλλοίωτο και παρέχει σταθερότητα. Η επεξεργασία και η μετατροπή του εν λόγω συστήματος μπορεί να οδηγήσει είτε σε ένα καλύτερο και πιο λειτουργικό θεσμικό πλαίσιο είτε σε ένα προβληματικό θεσμικό πλαίσιο. Μια διαρθρωτική αλλαγή δεν είναι πάντα θετική ή ωφέλιμη για όλους. Η διαπίστωση των επιπτώσεων μιας συστημικής κρίσης πρέπει να προέλθει μέσω της εξέτασης των επιπτώσεών της στη διάρθρωση του 1. F. Heylighen and Joslyn C., “Systems Theory,” in R. Audi ed., The Cambridge Dictionary of Philosophy, (Cambridge: Cambridge University Press, 1995), J. Buxacott, “Commonalities in Reengineered Business Processes: Models and Issues, ” Management Science 42:5, 1996. Για μια συζήτηση της συστημικής θεωρίας στο πεδίο των Διεθνών Σχέσεων βλ. Κ. Waltz, Theory of International Politics (New York: MacGraw-Hill, Inc, 1979).

154

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΝΤΑΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

ευρωπαϊκού συστήματος και τη διαδικασία λειτουργίας του ή τη διαδικασία αλληλεπίδρασης των δρώντων που το συναποτελούν. Είναι γεγονός ότι η ΕΕ αντιμετωπίζει εδώ και καιρό σοβαρές εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις και η συστημική λειτουργία της εξελίσσεται σε ένα πλαίσιο αβεβαιότητας. Στις ενότητες που ακολουθούν γίνεται επισκόπηση των παραμέτρων της κρίσης και υποστηρίζεται ότι το βασικό πρόβλημα της ΕΕ δεν είναι λειτουργικό αλλά δομικό. Η πρώτη ενότητα εξετάζει προσεκτικά την έννοια και το περιεχόμενο της κρίσης. Το κεντρικό επιχείρημα είναι ότι το βάθος της σημερινής κρίσης είναι τέτοιο που οι βασικές πεποιθήσεις σχετικά με το οικοδόμημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δοκιμάζονται και σε κάποιο βαθμό αμφισβητούνται. Οι μηχανισμοί (δηλαδή οι εν εξελίξει διαδικασίες) που υποστηρίζουν το οικοδόμημα αυτό υπονομεύονται από την επιδείνωση της εικόνας της ΕΕ. Στη δεύτερη ενότητα υποστηρίζεται η άποψη ότι η ΕΕ αντιμετωπίζει μια σοβαρή διαρθρωτική κρίση. Αναδεικνύονται δύο άξονες του ευρωπαϊκού οικοδομήματος που χάνουν την ισχύ τους και αδυνατούν να στηρίξουν με αξιοπιστία το οικοδόμημα αυτό. Στην τελευταία ενότητα αναδεικνύονται κάποια καίρια ερωτήματα, τα οποία απορρέουν από τη συζήτηση για τη δομική κρίση της ΕΕ, με στόχο να αναπτυχθούν κάποιες σκέψεις για το μέλλον της ΕΕ. Ένα πολύ κρίσιμο ζήτημα απορρέει και μπορεί να αναπτυχθεί είτε ως ένας προβληματισμός είτε ως μια απαισιόδοξη διαπίστωση: Μήπως η ΕΕ έχει φτάσει σε ένα κρίσιμο μεταίχμιο και έχει ήδη αρχίσει μία πορεία αντίστροφη από αυτήν της ολοκλήρωσης; Μήπως το ευρωπαϊκό όνειρο ολοκλήρωσε τον κύκλο του;2 Η έννοια της κρίσης Μια αίσθηση αβεβαιότητας και κρίσης πλανάται πάνω από τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Αυτή δεν είναι μια κρίση για όλους, αλλά μια κρίση για τους πολλούς. Υπάρχουν διάφορες ερμηνείες για την προέλευση και την ουσία της κρίσης.3 Το συμπέρασμα που προκύπτει απ’ όλες αυτές τις απόψεις και αναλύσεις είναι ότι η ΕΕ δεν μπορεί να στηρίξει πλέον ένα μοντέλο ευημερίας και ανάπτυξης λόγω των τεράστιων (και ίσως ανυπέρβλητων) οικονομικών 2. Cf. J. Rifkin, The European Dream (New York: Tarcher, 2004).

3. Π.χ. D. Valiante, “The Eurozone Debt Crisis: From its origins to a way forward,” Economic Policy, CEPS Policy Briefs, August 2011, K. Lannoo, “The EU’s Response to the Financial Crisis: A Mid-Merm Review,” Economic Policy, CEPS Policy Briefs, April 2011, S. Fabbrini “After the Euro Crisis: The President of Europe - A new paradigm for increasing legitimacy and effectiveness in the EU,” EuropEos, June 2012.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

155

Η ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

και χρηματοπιστωτικών προβλημάτων στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Αυτή η κρίση έχει πάρει πολλές ετικέτες: κρίση δημόσιου χρέους, κρίση εμπιστοσύνης, αποτυχία του τραπεζικού συστήματος, αποτυχία των αγορών κ.ά. Από τον καιρό της εμφάνισης της κρίσης έχει παραχθεί σημαντική δουλειά, ειδικά για περιπτώσεις αποτυχημένων οικονομιών, όπως είναι η περίπτωση της ελληνικής οικονομίας.4 Ωστόσο, από μια συστημική οπτική γωνία, η τρέχουσα κρίση δεν μπορεί να απομονωθεί στον οικονομικό και χρηματοπιστωτικό τομέα, αλλά πρέπει να εξεταστεί από μια ολιστική προσέγγιση. Αυτό μπορεί να μπορεί να γίνει αν πρώτα η ίδια η έννοια της κρίσης εξεταστεί προσεκτικά. Μέσα στην ιστορία της, η ΕΕ πέρασε μια σειρά εσωτερικών και εξωτερικών κρίσεων, οι οποίες μπορεί να οδήγησαν το οικοδόμημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης σε μια στιγμιαία αβεβαιότητα, αλλά η ίδια η Ένωση κατάφερνε πάντα να επαναφέρει σε λειτουργία τη διαδικασία της ενοποίησης.5 Οι υποστηρικτές της ΕΕ θεωρούν ότι αυτή έχει μια δύναμη έλξης και τη δυνατότητα να διαμορφώσει την περιφερειακή, πολιτική, οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική και περιβαλλοντική διεργασία, καθώς και να επηρεάσει την πορεία της παγκόσμιας διακυβέρνησης.6 Πιο πρόσφατα συγγράμματα για την εξωτερική διάσταση της ΕΕ την κατατάσσουν ανάμεσα στις τάξεις των κανονιστικών παγκόσμιων δυνάμεων.7 Σε κάποιο βαθμό, το οικοδόμημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης φαίνεται να έχει μια πηγαία δυναμική, που του προσφέρει τη δυνατότητα να επιβληθεί και 4. Π.χ. M. Lynn, Bust: Greece, the Euro and the Sovereign Debt Crisis (New Jersey: John Wiley και Sons, Inc., 2011), M. Mitsopoulos, T. Pelagidis, Understanding the Crisis in Greece: From Boom to Bust (New York: Palgrave McMillan, 2011), J. Manolopoulos, Greece’s Odious Debt: The Looting of the Hellenic Republic by the Euro, the Political Elite and Investment Community (London: Anthem Press, 2011).

5. N. Nugent, The Government and Politics of the European Union. Seventh Edition (Hampshire: Palgrave Macmillan, 2010).

6. Cf. J. Vogler and Ch. Bretherton, The European Union as a Global Actor. Second Edition (Oxon: Routledge, 2006), A. Staab, The European Union Explained. Second Edition (Bloomington: Indiana University Press).

7. E. Kavalski, Central Asia and the Rise of Normative Powers: Contextualizing the Security Governance of the European Union, China, and India (London: Continuum, 2012), Z. Landi, EU Foreign Policy in a Globalized World: Normative Power and Social Preferences (Oxon: Routledge, 2008), R. Whitman, Normative Power Europe (New York: Palgrave Macmillan, 2011).

156

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΝΤΑΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

να αντέξει σε κάθε δοκιμασία. Ωστόσο, είναι δύσκολο να αρνηθεί κανείς ότι επικρατούν και κάποιοι μύθοι γύρω από την ΕΕ, όπως και ορισμένες υπεραπλουστεύσεις γύρω από την ιδέα της περιφερειακής ολοκλήρωσης.8 Μία από τις αιτίες της τρέχουσας κρίσης είναι και η επίπλαστη εικόνα που προωθείται στις ευρωπαϊκές κοινωνίες από το κατεστημένο των Βρυξελλών και τους απολογητές της ΕΕ. Μια πρόσφατη εργασία του J. Habermas έχει ρίξει φως σε κάποιες προβληματικές περιοχές της ΕΕ που θέτουν την ίδια την ύπαρξή της σε κίνδυνο.9 Μέσα από μια ολιστική προσέγγιση της κρίσης προκύπτει ότι η ουσία της αφορά μια απειλή για τα συστατικά στοιχεία του ίδιου του οικοδομήματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η ΕΕ διαμόρφωσε ένα μοναδικό υπόδειγμα περιφερειακής ολοκλήρωσης, το οποίο έτυχε της παγκόσμιας προσοχής. Αυτός ο υποδειγματικός τρόπος λειτουργίας της ΕΕ δεν είναι πλέον πειστικός. Εδώ και αρκετό καιρό το μοντέλο της Ευρωπαϊκής περιφερειακής ολοκλήρωσης έχασε την λάμψη και την πειθώ του. Τη στιγμή αυτή το υποδειγματικό σύστημα της ΕΕ φαίνεται να έχει φτάσει σε ένα σημείο ηθικής κατάπτωσης, το οποίο είναι μόλις ένα βήμα πριν την κατάρρευση. Η διαδικασία της ευρωπαϊκής περιφερειακής ολοκλήρωσης ήταν πάντα μια ανοικτή διαδικασία, η οποία όμως βασίστηκε σε μια συγκεκριμένη νόρμα, μέσω της οποίας οι Ευρωπαίοι θα αντιμετώπιζαν όλες τις υποθέσεις τους (πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές, περιβαλλοντικές κ.ά.). Ανεξάρτητα από τις διάφορες θεωρίες ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης,10 η βασική ιδέα μιας ενωμένης Ευρώπης βασίζεται στην πίστη για ένα κοινό όραμα για το μέλλον της Ευρώπης, σύμφωνα με το οποίο η διαδικασία περιφερειακής ολοκλήρωσης θα εξελιχθεί σταδιακά σε ένα κοινό πλαίσιο για την αντιμετώπιση όλων των εσωτερικών και εξωτερικών υποθέσεων των Ευρωπαίων. Η απειλή της οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης ή η αναμονή του γεγονότος αυτού φαίνεται να έχει οδηγήσει σε μια κρίση 8. R. Ginsberg, Demystifying the European Union (Maryland: Rowman και Littlefield Publishers, 2010), cf. M. Telò, State, Globalization and Multilateralism: The Challenges of Institutionalizing Regionalism (London: Springer, 2012).

9. J. Habermas, The Crisis of the European Union (Cambridge: Polity Press, 2012).

10. B. Rosamond, Theories of European Integration (New York: Palgrave, 2000).

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

157

Η ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

πίστης και εμπιστοσύνης στην προοπτική για μια επιτυχημένη Ένωση των Ευρωπαίων. Ο Habermas υποστηρίζει ότι ο μόνος τρόπος για να προχωρήσουμε μπροστά είναι να υπερβούμε το οργανωτικό μοντέλο του έθνους-κράτους (ένα κοινοτικό μοντέλο πολιτικής οργάνωσης) και να επιλέξουμε ένα μοντέλο κοσμοπολίτικης οργάνωσης.11 Αυτή η σύσταση για ένα νέο κανονιστικό μοντέλο οργάνωσης μπορεί να είναι καλά μελετημένη και εύλογη, αλλά δεν υπάρχει κάποιος πρακτικός τρόπος να εμφυτευτεί στη συλλογική συνείδηση των λαών της Ευρώπης. Στη φάση που βρισκόμαστε σήμερα στην Ευρώπη, το πρώτο πράγμα που πρέπει να γίνει πριν από κάθε εκστρατεία για προώθηση εναλλακτικών μοντέλων, είναι η κατανόηση του είδους της κρίσης που αντιμετωπίζει η ΕΕ. Η συσσώρευση οικονομικών και χρηματοπιστωτικών προβλημάτων στην ΕΕ ανέδειξε μία μόνο πτυχή της κρίσης. Με μια πιο προσεκτική εξέταση, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι τα οικονομικά και χρηματοπιστωτικά προβλήματα επιτάχυναν απλά τον εκκολαπτόμενο σκεπτικισμό στην Ευρώπη για το μοντέλο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η ΕΕ μπορεί να έχει κάνει κάποια γενναία βήματα προς τα εμπρός, αλλά έχει συγχρόνως συσσωρεύσει μια σειρά από προβλήματα. Ωστόσο, φαινομενικά τουλάχιστον, δεν επικράτησε ποτέ η εντύπωση ότι υπάρχει κάποιο πρόβλημα που να ήταν ανυπέρβλητο ή να έθετε κάποια σοβαρή απειλή για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Το πρώτιστο ερώτημα, λοιπόν, είναι πώς η ΕΕ κατάφερνε να υπερβαίνει τα προβλήματά της με τρόπο που να μην επιτρέπει την αμφισβήτηση του οικοδομήματός της. Αυτό το ερώτημα δεν είναι δύσκολο να απαντηθεί. Σύμφωνα με τον Τ. Kuhn12, για όσο χρονικό διάστημα επικρατεί μια υποδειγματική προσέγγιση σε μια κοινότητα, δεν γεννιέται οποιοδήποτε πρόβλημα ή ανωμαλία που να μπορεί να απειλήσει τη συνοχή της κοινότητας. Δεδομένου ότι η κοινή υποδειγματική προσέγγιση παρέχει ένα αποτελεσματικό πλαίσιο και το σκεπτικό για την επιτυχή αντιμετώπιση των προβλημάτων που ανακύπτουν, η κοινότητα παραμένει ενωμένη και πιστή στο εν λόγω υπόδειγμα και παραμερίζει οποιαδήποτε ζητήματα θα μπορούσαν να απειλήσουν τη συνοχή της.

11. Habermas, op. cit., 2012.

12. T. Kuhn, The Structure of Scientific Revolution (Chicago: The University Chicago Press [1970] 1996).

158

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΝΤΑΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Υπάρχουν κάποιες στιγμές στην ιστορία, όμως, όπου συσσωρεύονται τόσα πολλά προβλήματα, τα οποία αρχίζουν να υπονομεύουν ένα διαδεδομένο και πειστικό σύστημα. Το γεγονός που θα αποτελέσει το κομβικό σημείο κατά το οποίο ένα πρόβλημα θα φανεί ανυπέρβλητο ή μια ανωμαλία στο σύστημα θα καταστεί ανυπόφορη, μπορεί να υποδειχθεί μόνο εκ των υστέρων. Κοιτάζοντας πίσω στον χρόνο, η απόρριψη της Συνθήκης για τη θέσπιση ενός Συντάγματος για την Ευρώπη από τους ψηφοφόρους στην Ολλανδία και τη Γαλλία το 2005, καθώς και η αδυναμία να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες αυτής της απόρριψης σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, μπορεί να έχουν προκαλέσει κάποιες διεργασίες στην ΕΕ, οι οποίες καλλιέργησαν μια στάση σκεπτικισμού σχετικά με τη χρησιμότητα του Ευρωπαϊκού μοντέλου περιφερειακής ολοκλήρωσης. Οι τρέχουσες ανωμαλίες στον οικονομικό και χρηματοπιστωτικό τομέα φαίνεται να ενισχύουν τη στάση αυτή. Το είδος της κρίσης που διέρχεται η ΕΕ καθιστά (σχεδόν) ανυπόφορη κάθε ανωμαλία στη συστημική της λειτουργία. Παραφράζοντας τον Kuhn, τα σωρευτικά προβλήματα της ΕΕ έχουν δημιουργήσει μια κρίση που κάνει τα πράγματα να πηγαίνουν στραβά για μια ομάδα η οποία στο παρελθόν είχε την εντύπωση πως όλα φαίνονταν να πηγαίνουν καλά.13 Χρειάστηκαν κάποιες δεκαετίες για να δημιουργηθεί και να διατηρηθεί μια υποδειγματική αντίληψη για το οικοδόμημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, αλλά μια κρίση σαν αυτή που βιώνουμε σήμερα μπορεί να υπονομεύσει τα θεμελιώδη στοιχεία που εξορθολογίζουν την ύπαρξή του. Μια διαρθρωτική κρίση Τα θεμελιώδη στοιχεία που εξορθολογίζουν την ύπαρξη του οικοδομήματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης μπορεί να καταρρεύσουν, αν η δομή που στηρίζει το εν λόγω οικοδόμημα τύχει σοβαρής υπονόμευσης. Η τρέχουσα συζήτηση στην ΕΕ έχει θεμελιώσει την εντύπωση ότι η οικονομική και χρηματοπιστωτική διάρθρωση της Ένωσης—και ιδιαίτερα η διάρθρωση της ζώνης του ευρώ—έχει δεχθεί σοβαρά πλήγματα. Αυτό από μόνο του έχει προκαλέσει απαισιοδοξία και έγινε πομπός ανησυχητικών μηνυμάτων τόσο στα κράτη μέλη όσο και στις κοινωνίες τους. Οι επιπτώσεις της κρίσης έχουν εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη και πέρα απ’ αυτήν. Οι ηγέτες των 13. T. Kuhn, “The Function of Measurement in Modern Physical Science,” in T. Kuhn, The Essential Tension (Chicago: The University of Chicago Press, [1961] 1977, p. 221).

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

159

Η ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

κρατών-μελών ανησυχούν ότι ο αντίκτυπος της κρίσης αυτής δεν έχει ακόμη εξακριβωθεί πλήρως. Ο Γάλλος πρόεδρος, François Hollande, για παράδειγμα, εξέφρασε ανοικτά την απαισιοδοξία του για το εύρος και τη διάρκεια της κρίσης.14 Απευθυνόμενος στον γαλλικό λαό τον Αύγουστο του 2012, είπε: «Καθήκον μου είναι να πω την αλήθεια στους Γάλλους. Είμαστε αντιμέτωποι με μια κρίση εξαιρετικής σοβαρότητας, μια μεγάλη κρίση που διήρκεσε για περισσότερο από τέσσερα χρόνια και καμία από τις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις, ακόμη και οι αναδυόμενες οικονομίες, δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει την κρίση αυτή... Η ανάπτυξη επιβραδύνεται παντού και η τιμή των πρώτων υλικών, των σιτηρών και του πετρελαίου βρίσκεται σε άνοδο.» Η αγωνία ότι η κρίση αυτή ίσως οδηγήσει σε αδιέξοδο φαίνεται να επιβάλλεται. Αυτή δεν είναι μια αίσθηση που επικρατεί ανάμεσα στις ευρωπαϊκές ελίτ και τους πολιτικούς, αλλά μια αίσθηση η οποία απλώνεται σε όλες τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Μια σειρά από έρευνες δείχνουν ότι δεν υπάρχει συναίνεση στην ΕΕ και στις ευρωπαϊκές κοινωνίες για τον κατάλληλο τρόπο αντιμετώπισης της κρίσης και ότι οι φωνές οι οποίες υποστηρίζουν εθνοκεντρικές λύσεις βρίσκονται σε άνοδο.15 Οι πολιτικοί, τεχνοκράτες, επιστήμονες και ερευνητές δεν αντιλαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο την κρίση και επικρατεί όλο και λιγότερη συναίνεση σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να προχωρήσουν σε πρακτικές λύσεις. Αυτή η επίπονη πορεία σε μια ανεξέλεγκτη κρίση που διαρκεί για τόσο μεγάλο διάστημα θα έπρεπε να διδάξει τους Ευρωπαίους ότι ίσως να υπάρχει κάτι πέρα από τα οικονομικά, το οποίο πρέπει να αναζητηθεί. Τα πράγματα δεν φαίνεται να οδηγούνται προς μια ευοίωνη κατεύθυνση, όχι γιατί δεν υπάρχει τρόπος να βρεθεί διέξοδος στο πλαίσιο της διεργασίας της ΕΕ, αλλά επειδή η διάρθρωση στο πλαίσιο της οποίας αυτή η διεργασία εξελίσσεται πάσχει από σοβαρά προβλήματα. Μια πλήρης ανασκόπηση της διαρθρωτικής κρίσης της ΕΕ βρίσκεται πέρα από τους στόχους της εργασίας αυτής. Στις υποενότητες που ακολουθούν, αναδεικνύονται απλά δύο προγραμματικά επιχειρήματα, σύμφωνα με τα οποία η κρίση της ΕΕ είναι κατά κύριο λόγο διαρθρωτική. Ορισμένα 14. The Economic Times on line, “Eurozone economic crisis ‘exceptionally serious’: François Hollande,” August 31, 2012.

15. European Commission, “Special Eurobarometer 377: Employment and Social Policy,” December 2011, European Parliament, “Eurobarometer Crisis and Economic Governance V,” (EB77.2).

160

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΝΤΑΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

θεμελιώδη συστατικά στοιχεία που διαρθρώνουν το ευρωπαϊκό σύστημα και κρατούν συνδεδεμένα τα κράτη μέλη της ΕΕ και τις κοινωνίες τους βρίσκονται σε φθίνουσα πορεία. Το πρώτο επιχείρημα αφορά τα θεμελιώδη συστατικά στοιχεία του ευρωπαϊκού μοντέλου κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης και το δεύτερο επιχείρημα αφορά τα θεμελιώδη συστατικά στοιχεία του οικοδομήματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

1. Ένα οργανωτικό πρότυπο σε μαρασμό Τα ευρωπαϊκά έθνη έχουν θεμελιώσει ένα οργανωτικό μοντέλο, το οποίο συγχωνεύει τη Δημοκρατία, τον Φιλελευθερισμό και τον Καπιταλισμό. Μπορεί η πορεία για την επεξεργασία του μοντέλου αυτού να πήρε αιώνες και να πέρασε μέσα από δοκιμασίες προκειμένου αυτό να καταστεί λειτουργικό και αποτελεσματικό· παρόλ’ αυτά, τα ευρωπαϊκά έθνη - καθώς και άλλα έθνη της λεγόμενης πυκνής φιλελεύθερης διεθνούς τάξης16 - θεωρούν το μοντέλο αυτό το ιδανικό για την οργάνωση και διαχείριση των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών τους υποθέσεων. Τόσο η έννοια της Δημοκρατίας, του Φιλελευθερισμού και του Καπιταλισμού όσο και ο συνδυασμός τους έγιναν αντικείμενο πολλών συζητήσεων και έχουν ποικίλες εκφάνσεις,17 θεωρούνται όμως απαραίτητα για την αντιμετώπιση των καθημερινών δημοσίων και ιδιωτικών υποθέσεων. Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου έχουν γίνει κάποιες σκέψεις και αναλήφθηκαν κάποιες πρωτοβουλίες για την παγκοσμιοποίηση του εν λόγω μοντέλου. Σε ένα γνωστό του βιβλίο, ο F. Fukuyama υποστηρίζει ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία επικράτησε των άλλων ιδεολογικών μορφών της διακυβέρνησης και φαίνεται να είναι σε θέση να αποτελέσει το τελικό σημείο της ιδεολογικής εξέλιξης της ανθρωπότητας για τη μορφή διακυβέρνησής της.18

16. G. Sørensen, “Liberalism of Restraint and Liberalism of Imposition: Liberal Values and World Order in the New Millennium,” International Relations (2006) 20: 251-272, Cf. F. Zakaria, “The Rise of Illiberal Democracy” Foreign Affairs (Nov/Dec 1997) 76:22-43.

17. A. Heywood, Political Ideologies, 4th Edition (New York: Palgrave Macmillan, 2007).

18. F. Fukuyama, The End of History and the Last Man (New York: Avon books, Inc., 1992).

This volume draws on a paper he published in National Interest, c.f. F. Fukuyama “Then End of History” National Interest 16 (1989): 3-18.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

161

Η ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Αυτή η εξέλιξη θεωρήθηκε ότι αποτελεί το «τέλος της ιστορίας». Το επιχείρημα αυτό προκάλεσε αμέτρητες συζητήσεις οι οποίες οδήγησαν σε ένα ογκώδες επιστημονικό έργο για τον αντίκτυπο της φιλελεύθερης δημοκρατίας τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιό επίπεδο.19 Ωστόσο, αυτή η μακρο-αναλυτική προσέγγιση άφησε κάποια προβληματικά στοιχεία και κενά της Δημοκρατίας, του Φιλελευθερισμού και του Καπιταλισμού εκτός συζήτησης. Ενώ η συζήτηση επικεντρώθηκε στη διάδοση ενός επιτυχημένου οργανωτικού μοντέλου σε όλο τον κόσμο, το ίδιο το οργανωτικό μοντέλο κλονιζόταν λόγω εσωτερικών και εξωτερικών εξελίξεων στην Ευρώπη και αλλού. Υπάρχουν κάποιες ισχυρές ενδείξεις που υποδηλώνουν ότι αυτό το οργανωτικό μοντέλο διέρχεται μιαν περίοδο κρίσης στην Ευρώπη. Κατ’ αρχάς, είναι αναγκαίο να σημειωθεί ότι δεν ήταν παρά μόνο στο πλαίσιο της ιστορικής συγκυρίας του Ψυχρού Πολέμου που τα (δυτικά) ευρωπαϊκά έθνη που ενστερνίστηκαν το μοντέλο αυτό κατόρθωσαν να λειτουργήσουν σε ένα ειρηνικό και σταθερό περιβάλλον. Στο παρελθόν, τα φιλελεύθερα δημοκρατικά ευρωπαϊκή έθνη διεξήγαγαν επεκτατικούς πολέμους, εγκαθίδρυσαν αποικίες και δεν κατάφεραν να αποτρέψουν δύο καταστροφικούς Παγκόσμιους Πολέμους. Επιπλέον, είναι λόγω της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης και της παρέμβασης των ΗΠΑ και άλλων μεγάλων κρατών της Δύσης που νέα φιλελεύθερα-καπιταλιστικά-δημοκρατικά συστήματα εγκαθιδρύθηκαν στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Ακόμα, το μεγαλύτερο επίτευγμα της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, δηλαδή ο περιορισμός του εθνικισμού και η επίλυση των διαφορών με ειρηνικά μέσα, επικράτησε μέσα στο σταθερό περιβάλλον του διπολισμού (κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου) και κάτω από τον προστατευτισμό της ηγεμονίας των ΗΠΑ (μετά τον Ψυχρό Πόλεμο). Με άλλα λόγια, η διαδικασία ενοποίησης της Ευρώπης 19. Π.χ. U. Daxecker, “Perilous Polities? An Assessment of the Democratization-Conflict Linkage,” European Journal of International Relations (2007) 13: 527-553, A. Hasenclever and B. Weiffen, “International Institutions are the Key: a new Perspective on the Democratic Peace,” Review of International Studies (2006) 32: 563–585, S. Huntington, The Third Wave: Democratization in the Late Twentieth Century (Norman, OK: University of Oklahoma Press, 1991), J. Owen, “How Liberalism Produces Democratic Peace,” International Security (1994) 19: 87–125, J. Pevehouse and B. Russett “Democratic International Governmental Organizations Promote Peace,” International Organization (2006) 60: 969-1000, J. L. Ray, “A Lakatosian View of the Democratic Peace Research Program,” in C. Elman and M. Elman eds. Progress in International Relations Theory: Appraising the Field (Cambridge: MIT Press, 2003), pp. 205–244, T. Risse-Kappen, “Collective Identity in a Democratic Community: The Case of NATO,” in Katzenstein, Peter, ed., The Culture of National Security (New York: Columbia University Press, 1996), pp. 357-399.

162

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΝΤΑΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

στο πλαίσιο ενός (δυτικού τύπου) οργανωτικού μοντέλου και η εδραίωση της φήμης του είναι αποτελέσματα ιστορικών συγκυριών και όχι αποτελέσματα μιας διαδικασίας φυσικής επιλογής. Κατά την τελευταία δεκαετία παρουσιάζονται ορισμένα συμπτώματα που σηματοδοτούν τον μαρασμό αυτού του οργανωτικού μοντέλου τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο ΕΕ. Τα ουσιαστικότερα συμπτώματα που παρουσιάζονται μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: (α) Παλιές και νέες μορφές δημοκρατικών ελλειμμάτων υπερισχύουν των δημοκρατικών αρχών όπως είναι η λαϊκή κυριαρχία, η νομιμότητα, η αιτιολόγηση του δικαιώματος του κράτους να παρεμβαίνει στον προσωπικό χώρο του πολίτη και η ανάγκη για λογοδοσία. Επιπλέον, υπάρχει μια αυξανόμενη τάση πολιτικής αδιαφορίας και χαμηλής συμμετοχής στα πολιτικά δρώμενα. Στο αποκορύφωμα της κρίσης του δημοκρατικού πολιτεύματος βρίσκεται η ενίσχυση των ιδιωτικών δρώντων που παρεμβαίνουν να διαμορφώνουν την πολιτική διαδικασία και η εμφάνιση νέων πολιτικά ανομιμοποίητων δρώντων, με αποτέλεσμα να ενισχύονται μορφές δημοκρατικών ελλειμμάτων που ήταν λιγότερο εμφανείς στο παρελθόν. (β) Η ονομαστική προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών του ανθρώπου μέσα σε ένα καλά εμπεδωμένο φιλελεύθερο πλαίσιο δεν επαρκεί για την απόδοση πολιτικής και κοινωνικής δικαιοσύνης. Η ΕΕ στο σύνολό της και τα κράτη μέλη ως μεμονωμένοι δρώντες προσπαθούν να αναπροσαρμόσουν την ιδανική ισορροπία ανάμεσα στην ανάγκη για προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών και στο δικαίωμα του κράτους να παρέμβει και να ρυθμίζει τον δημόσιο βίο. Οι προσπάθειες που στοχεύουν στην αναπροσαρμογή αυτή έχουν προκαλέσει αμφισβήτηση και και κοινωνική σύγκρουση. (γ) Μια ειδική περιοχή ανησυχίας για το φιλελεύθερο καθεστώς στην Ευρώπη αφορά την προστασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων και των δικαιωμάτων των ατόμων που ανήκουν σε μειονότητες. Η προσπάθεια να αντιμετωπιστούν αυτά τα ζητήματα στο πλαίσιο της πολυπολιτισμικότητας δεν απέδωσαν ουσιαστικά αποτελέσματα και ορισμένα σοβαρά ζητήματα παραμένουν ανοικτά.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

163

Η ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

(δ) Το πνεύμα του καπιταλισμού αποδίδει όλο και λιγότερο ευνοϊκές οικονομικές συνθήκες για τους λαούς της Ευρώπης. Η «υπόσχεση» για αέναη ανάπτυξη και εξέλιξη μέσα σε ένα ανοικτό οικονομικό περιβάλλον, όπως και η «υπόσχεση» για βελτίωση της κατανομής του πλούτου, γίνονται όλο και λιγότερο πειστικές και ελκυστικές. Η επιδίωξη της κοινωνικής ισότητας έχει γίνει τόσο φευγαλέα που μοιάζει με χίμαιρα. Αυτή η κατάσταση προσφέρει γόνιμο έδαφος σε φωνές που υποστηρίζουν την επαναφορά του μερκαντιλισμού. (ε) Τη στιγμή που το οργανωτικό μοντέλο της ΕΕ αποκαλύπτει κάποιες προβληματικές πτυχές, άλλα μοντέλα φαίνεται να είναι πιο επιτυχημένα. Οι αναδυόμενες οικονομικές δυνάμεις, όπως η Κίνα και η Ινδία, καθώς και οικονομίες που επανέρχονται δυναμικά, όπως η Ρωσία, δεν είναι ένθερμοι υποστηρικτές της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Αν οι τάσεις της παγκόσμιας οικονομίας ακολουθήσουν τις προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας, η δυτική αντίληψη ότι καπιταλισμός και ανάπτυξη πάνε χέρι-χέρι με τη δημοκρατία και το φιλελευθερισμό θα υπονομευθεί σοβαρά. Τα συμπτώματα αυτά δεν είναι νέα, αλλά η παρατεταμένη οικονομική και δημοσιονομική κρίση στην Ευρώπη μπορεί να τα μετατρέψει σε δυνάμεις διαρθρωτικής μεταρρύθμισης. Οι πολιτικοί επιστήμονες και οι ιστορικοί γνωρίζουν ότι από την εποχή του Θουκυδίδη, τα περιφερειακά συστήματα μπορούν να διαρθρωθούν και να εξελιχθούν με διάφορους τρόπους.20 Είναι επίσης γνωστό, τουλάχιστον από την εποχή του Μακιαβέλι, ότι η δημοκρατία και ο φιλελευθερισμός δεν είναι κατ’ ανάγκην ειρηνικές δυνάμεις.21 2. Λιγότερα κίνητρα για συνεργασία Η γένεση και η εξέλιξη της ΕΕ αποτελούν ένα ιδιαίτερο πεδίο έρευνας για τα αίτια της διεθνούς συνεργασίας. Το θέμα αυτό εξετάζεται προσεκτικά από τους σπουδαιότερους μελετητές των Διεθνών Σχέσεων, οι οποίοι διερευνούν τα αίτια και τη λογική πίσω από τη συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Ειδικότερα, το θέμα αυτό έχει γίνει αντικείμενο θεωρητικών συζητήσεων 20. Thucydides (1910) The Peloponnesian War. Translated by J. M. Dent. New York: E. P. Dutton.

21. N. Machiavelli, Discourses (London: Penguin Books, 1974), pp. 13-67. Για μια συζήτηση αυτής της προβληματικής, βλ. M. Doyle Ways of War and Peace (New York: W. W. Norton, 1997).

164

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΝΤΑΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

μεταξύ των Ρεαλιστών, των Φιλελευθέρων και των Κονστρουκτιβιστών, τρία από τα μεγαλύτερα ρεύματα στον χώρο των Διεθνών Σχέσεων.22 Ένα από τα κύρια θέματα της συζήτησης ανάμεσα στους Ρεαλιστές και τους Φιλελεύθερους αφορά τα κίνητρα της συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών. Ρεαλιστές, όπως οι Waltz, Grieco και Mearsheimer,23 υποστηρίζουν ότι σε όλες τις περιπτώσεις συνεργασίας—συμπεριλαμβανομένης και της περίπτωσης της ΕΕ—τα μεγάλα κράτη επιδιώκουν σχετικά κέρδη και τα μικρά κράτη επιδιώκουν προστασία. Από την άλλη, Φιλελεύθεροι, όπως οι Keohane, Nye, Axelrod και Martin,24 υποστηρίζουν ότι τόσο τα μεγάλα όσο και τα μικρά κράτη επιδιώκουν κέρδη για όλα τα μέρη της συνεργασίας ανεξάρτητα από τον τρόπο διανομής τους, επειδή εκτιμούν περισσότερο τη σταθερότητα και την προβλεψιμότητα του θεσμικού πλαισίου της συνεργασίας απ’ ό,τι τα κέρδη που θα αποκομίσουν. Τέλος, Κονστρουκτιβιστές, όπως οι Wendt, Katzenstein και Ruggie,25 υποστηρίζουν ότι η συστηματική αλληλεπίδραση μεταξύ κρατών που συνεργάζονται οδηγεί στην οικοδόμηση νέων δομών, οι οποίες παγιώνουν ορισμένες αντιλήψεις και πρακτικές συνεργασίας, καθώς επίσης και ορισμένες διαδικασίες προσαρμογής.

22. S. Walt “International Relations: One World, Many Theories,” Foreign Policy (1998) 110: 29-46.

23. K. Waltz, Man, the State and War: A Theoretical Analysis (New York: Columbia University Press, 1959), J. Grieco “The Relative-Gains Problem for International Cooperation,” American Political Review (1993) 87: 729-735, J. Grieco “A Neorealist Interpretation of the Maastricht Treaty and European Economic Union,” in B. Frankel, ed., Realism: Restatement and Renewal (Ilford: Fran Cass και Co. Ltd, 1996), pp. 261-305, J. Mearsheimer, “The False Promise of International Institutions,” International Security (1994/5) 19: 5-49, WexlerCollard, Simon (2006) “Integration Under Anarchy: Neorealism and the European Union,” European Journal of International Relations 12(3): 397–432.

24. R. Keohane, J. Ney Power and Interdependence, 3rd Edition, (New York: Longman [1977] 2001), R. Keohane, After Hegemony (Princeton: Princeton University1984), R. Keohane, L. Martin “The Promise of Institutionalist Theory,” International Security (1995) 20: 39-51.

R. Axelrod, The Evolution of Cooperation (New York: Basic Books, 1984), R. Axelrod and R. Keohane, “Achieving Cooperation under Anarchy: Strategies and Institutions,” World Politics (1985) 38: 226-254.

25. A. Wendt, “Anarchy is What States Make of It. The Social Construction of Power Politics,” International Organization (1992) 46: 391-425 A. Wendt, Social Theory of International Politics (Cambridge: Cambridge University Press,1999), P. Katzenstein, ed. The Culture of National Security (New York: Columbia University Press, 1996), P. Katzenstein ed. Tamed Power: Germany in Europe (Ithaca: Cornell University Press, 1997). J. Ruggie, “International Regimes, Transactions, and Change: Embedded Liberalism in Post-War Economic Order,” International Organization (1982) 36: 379-415.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

165

Η ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Αφήνοντας κατά μέρος τις ιδιαιτερότητες και τις αποχρώσεις αυτών των θεωρητικών ρευμάτων και συζητήσεων, υπάρχουν μερικά χρήσιμα διδάγματα που μπορούν να εξαχθούν. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι πολιτικοί ηγέτες και αυτοί που είναι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικής λαμβάνουν αποφάσεις με βάση ορισμένες προϋποθέσεις ή αντιλήψεις, η τρέχουσα κατάσταση των πραγμάτων στην Ευρώπη μπορεί να εκτιμηθεί από τουλάχιστον τρεις οπτικές γωνίες: (Α) Οι Ρεαλιστές θα υποστήριζαν ότι για όσο χρονικό διάστημα θα επικρατεί στην Ευρώπη μια αντίληψη αβεβαιότητας, οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες θα ανησυχούν όλο και περισσότερο για τα σχετικά τους κέρδη και η ανησυχία των μικρών κρατών για την ασφάλειά τους θα οξύνεται. Οι Ρεαλιστές δεν θα έβλεπαν σχεδόν κανένα αισιόδοξο σενάριο για το μέλλον της Ευρώπης και θα πρότειναν την ενδυνάμωση των μέσων αποτροπής και πρόληψης των συγκρούσεων. (Β) Οι Φιλελεύθεροι θα πρότειναν την αύξηση των συνολικών κερδών ως μέσο για τη διατήρηση του θεσμικού πλαισίου της ΕΕ. Αν τα συνολικά κέρδη συρρικνωθούν, τότε τα κίνητρα για συνεργασία θα μειωθούν. (Γ) Οι Κονστρουκτιβιστές θα χωρίζονταν σε δύο στρατόπεδα. Οι αισιόδοξοι θα εκτιμούσαν ότι τα ευρωπαϊκά κράτη θα αξιοποιούσαν την ιστορική τους γνώση και θα εκτιμούσαν τα επιτεύγματα της μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο εποχής και θα εργάζονταν προς τη διατήρηση της κοινής τους ταυτότητας και κουλτούρας συνεργασίας, προκειμένου να διατηρηθεί η διάρθρωση του υποσυστήματος σχέσεων στην Ευρώπη. Οι απαισιόδοξοι θα ανέμεναν ότι η κρίση θα προκαλέσει κάποιες διαδικασίες που μπορεί να αναπροσαρμόσουν τις αντιλήψεις, στάσεις και πρακτικές των ευρωπαϊκών κρατών σε μια λιγότερο ανεκτική κατάσταση. Δεν μπορεί να υπάρξει βεβαιότητα για τον τρόπο με τον οποίο θα εξελιχθούν τα πράγματα. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το ευρωπαϊκό σύστημα δε λειτουργεί σε απομόνωση από το διεθνές σύστημα. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που είναι ικανοί να διαμορφώσουν την ιστορική συγκυρία. Η έκβαση της κρίσης θα επηρεαστεί τόσο από εσωτερικές όσο και από εξωτερικές διαδικασίες που διαδραματίζονται εντός και εκτός της ΕΕ.

166

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΝΤΑΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Κατάρρευση του ευρωπαϊκού ονείρου; Είναι ίσως η πρώτη φορά στην ιστορία που το μέλλον της ΕΕ είναι τόσο δύσκολο να προβλεφθεί. Το γεγονός ότι το μέλλον της ΕΕ συζητείται σε όλη την υφήλιο κάνει τα πράγματα ακόμη πιο δύσκολα γι’ αυτούς που επιδιώκουν μια ολική εκτίμηση της κατάστασης. Αν η επιχειρηματολογία του παρόντος κειμένου είναι έγκυρη, τότε η ΕΕ διέρχεται μια διαρθρωτική κρίση. Αυτή η κρίση θα δοκιμάσει την αντοχή των κρατών-μελών και των κοινωνιών της ΕΕ, καθώς και την ανθεκτικότητα τις ίδιας της Ένωσης εν μέσω μιας παγκόσμιας κατάστασης αβεβαιότητας. Είναι ίσως η κατάλληλη στιγμή για να αναζητηθούν οι μηχανισμοί που παράγουν και διατηρούν την κρίση αυτή και να γίνει αποδεχτή η πολυπλοκότητά τους. Η ΕΕ εισέρχεται σε μια εποχή παγκόσμιου ανταγωνισμού και είναι δύσκολο να βρεθεί ξανά στην κορυφή της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομίας στο εγγύς μέλλον. Η Ένωση πρέπει να μαζέψει τα συντρίμμια του πληγωμένου ηθικού της και να εργαστεί προς την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των λαών της Ευρώπης, να επαναπροσδιορίσει την εικόνα της και να περιορίσει το εύρος των προσδοκιών που μπορούν να έχουν οι πολίτες της Ευρώπης από αυτήν. Η αποτυχία δεν αποτελεί επιλογή, διότι η Ένωση μπορεί σύντομα να γίνει μέρος του προβλήματος. Είναι πρόωρο να κηρύξει κάποιος το τέλος της ΕΕ, αλλά δεν θα ήταν ακραίο να υποστηριχθεί ότι η Ένωση είναι σε ένα πρώιμο στάδιο μιας διαδικασίας αποσύνθεσης. Η κατάσταση είναι τέτοια που το κύριο ερώτημα που τίθεται δεν είναι «τι είναι αυτό που κρατά την Ένωση ενωμένη», αλλά «τι είναι αυτό που οδηγεί τα κράτη μέλη της και τους λαούς τους σε διαφορετικούς δρόμους». Η ιστορική συγκυρία που έδωσε πρόσφορο έδαφος για τη δημιουργία των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και η οποία οδήγησε στη σταδιακή ανάπτυξή τους σε μια Ένωση έχει παρέλθει. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος ή μέσο για να επιβληθεί μια αναγκαστική ενότητα στην Ευρώπη. Αυτοί που πιστεύουν ότι η Ένωση μπορεί να επιβληθεί υπό την τυραννία ενός μεγάλου κράτους μέλους ή μιας ομάδας μεγάλων κρατών-μελών πρέπει να διερωτηθούν πού θα οδηγήσει την Ευρώπη μια τέτοια «συνταγή».

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

167

Η ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

168

•

Axelrod R. and R. Keohane, “Achieving Cooperation under Anarchy: Strategies and Institutions,” World Politics (1985) 38: 226-254.

•

Axelrod, R., The Evolution of Cooperation (New York: Basic Books, 1984).

•

Buxacott, J., “Commonalities in Reengineered Business Processes: Models and Issues,” Management Science (1996) 42:5.

•

Daxecker, U., “Perilous Polities? An Assessment of the DemocratizationConflict Linkage,” European Journal of International Relations (2007) 13: 527553.

•

Doyle, M., Ways of War and Peace (New York: W. W. Norton, 1997).

•

European Commission, “Special Eurobarometer 377: Employment and Social Policy,” December 2011.

•

European Parliament, “Eurobarometer Crisis and Economic Governance V,” (EB77.2), May 2012.

•

Fabbrini S., “After the Euro Crisis: The President of Europe - A new paradigm for increasing legitimacy and effectiveness in the EU,” EuropEos, June 2012.

•

Fukuyama, F., The End of History and the Last Man (New York: Avon books, Inc., 1992).

•

Fukuyama, F., “Then End of History,” National Interest (1989) 16: 3-18.

•

Ginsberg, R., Demystifying the European Union (Maryland: Rowman και Littlefield Publishers, 2010).

•

Grieco, J., “A Neorealist Interpretation of the Maastricht Treaty and European Economic Union,” in B. Frankel, ed., Realism: Restatement and Renewal (Ilford: Fran Cass και Co. Ltd, 1996), pp. 261-305.

•

Grieco, J., “The Relative-Gains Problem for International Cooperation,” American Political Review (1993) 87: 729-735.

•

Habermas, J., The Crisis of the European Union (Cambridge: Polity Press, 2012).

•

Hasenclever A. and B. Weiffen, “International Institutions are the Key: a new Perspective on the Democratic Peace,” Review of International Studies (2006) 32: 563–585.

•

Heylighen, F. and C. Joslyn, “Systems Theory,” in R. Audi ed., The Cambridge Dictionary of Philosophy (Cambridge: Cambridge University Press, 1995).

•

Heywood, A. Political Ideologies, 4th Edition (New York: Palgrave Macmillan, 2007).

•

Huntington, S., The Third Wave: Democratization in the Late Twentieth Century (Norman, OK: University of Oklahoma Press, 1991).

•

Katzenstein J. ed. Tamed Power: Germany in Europe (Ithaca: Cornell University Press, 1997).

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΝΤΑΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

•

Katzenstein, P. ed. The Culture of National Security (New York: Columbia University Press, 1996).

•

Kavalski, E., Central Asia and the Rise of Normative Powers: Contextualizing the Security Governance of the European Union, China, and India (London: Continuum, 2012).

•

Keohane, R., After Hegemony (Princeton: Princeton University, 1984).

•

Keohane, R., J. Ney, Power and Interdependence, 3rd Edition (New York: Longman [1977] 2001).

•

Keohane, R., L. Martin, “The Promise of Institutionalist Theory,” International Security (1995) 20: 39-51.

•

Kuhn, T., The Structure of Scientific Revolution (Chicago: The University Chicago Press [1970] 1996).

•

Kuhn, T., “The Function of Measurement in Modern Physical Science,” in T. Kuhn, The Essential Tension (Chicago: The University of Chicago Press, [1961] 1977), p. 221.

•

Landi, Z., EU Foreign Policy in a Globalized World: Normative Power and Social Preferences (Oxon: Routledge, 2008).

•

Lannoo, K., “The EU’s Response to the Financial Crisis: A Mid-Merm Review,” Economic Policy, CEPS Policy Briefs, April 2011.

•

Lynn, M., Bust: Greece, the Euro and the Sovereign Debt Crisis (New Jersey: John Wiley και Sons, Inc., 2011).

•

Machiavelli, N., Discourses (London: Penguin Books, 1974), pp. 13-67.

•

Manolopoulos, J., Greece’s Odious Debt: The Looting of the Hellenic Republic by the Euro, the Political Elite and Investment Community (London: Anthem Press, 2011).

•

Mearsheimer, J., “The False Promise of International Institutions,” International Security (1994/5) 19: 5-49. S. Wexler-Collard, “Integration Under Anarchy: Neorealism and the European Union,” European Journal of International Relations (2006) 12: 397–432.

•

Mitsopoulos, M., T. Pelagidis, Understanding the Crisis in Greece: From Boom to Bust (New York: Palgrave McMillan, 2011).

•

Nugent, N., The Government and Politics of the European Union, 7th Edition (Hampshire: Palgrave Macmillan, 2010).

•

Owen, J., “How Liberalism Produces Democratic Peace,” International Security (1994) 19: 87–125.

•

Pevehouse J. and B. Russett “Democratic International Governmental Organizations Promote Peace,” International Organization (2006) 60: 9691000.

•

Ray, J. L., “A Lakatosian View of the Democratic Peace Research Program,” in C. Elman and M. Elman eds. Progress in International Relations Theory: Appraising the Field (Cambridge: MIT Press, 2003), pp. 205–244.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

169

Η ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

170

•

Reuters on-line “Systemic euro zone crisis requires systemic response-Van Rompuy”, November, 2011 (http://www. reuters.com/article/2011/11/30/eurozone-crisis-vanrompuyidUSB5E7MG02N20111130, accessed June 2012).

•

Rifkin, J. The European Dream (New York: Tarcher, 2004).

•

Risse-Kappen, T., “Collective Identity in a Democratic Community: The Case of NATO,” in Katzenstein, Peter, ed., The Culture of National Security (New York: Columbia University Press, 1996), pp. 357-399.

•

Rosamond, B., Theories of European Integration (New York: Palgrave, 2000).

•

Ruggie, J. “International Regimes, Transactions, and Change: Embedded Liberalism in Post-War Economic Order,” International Organization (1982) 36: 379-415.

•

Sørensen, G., “Liberalism of Restraint and Liberalism of Imposition: Liberal Values and World Order in the New Millennium,” International Relations (2006) 20: 251-272.

•

Staab, A., The European Union Explained, 2nd Edition (Bloomington: Indiana University Press).

•

Telò, M., State, Globalization and Multilateralism: The Challenges of Institutionalizing Regionalism (London: Springer, 2012).

•

The Economic Times on line, “Eurozone economic crisis ‘exceptionally serious’: François Hollande,” August 31, 2012 (http://articles. economictimes.indiatimes.com/2012-08-31/news/33521407_1_francoishollande-economic-crisis-zero-growth).

•

Thucydides, The Peloponnesian War. Translated by J. M. Dent (New York: E. P. Dutton, 1910).

•

Valiante, D., “The Eurozone Debt Crisis: From its origins to a way forward,” Economic Policy, CEPS Policy Briefs, August 2011.

•

Vogler, J., and Ch. Bretherton, The European Union as a Global Actor, 2nd Edition (Oxon: Routledge, 2006).

•

Waltz, K., Theory of International Politics (New York: MacGraw-Hill, Inc,1979).

•

Waltz, K. Man, the State and War: A Theoretical Analysis (New York: Columbia University Press, 1959).

•

Wendt, A., Social Theory of International Politics (Cambridge: Cambridge University Press, 1999).

•

Wendt, A., “Anarchy is What States Make of It. The Social Construction of Power Politics,” International Organization (1992) 46: 391-425.

•

Whitman, R., Normative Power Europe (New York: Palgrave Macmillan, 2011).

•

Zakaria, F., “The Rise of Illiberal Democracy” Foreign Affairs (1997) 76:2243.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΝΤΑΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΜΙΑ ΚΡΙΣΗ ΘΕΣΜΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΑΧΙΛΛΕΥΣ ΑΙΜΙΛΙΑΝΙΔΗΣ* ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΙΩΑΝΝΟΥ**

Εισαγωγή Καθώς η ευρωπαϊκή οικονομική κρίση βαθαίνει, η Ένωση έρχεται επίσης αντιμέτωπη με μια σειρά από παραπληρωματικές κρίσεις, που απορρέουν η μια από την άλλη. Εν πρώτοις, η ΕΕ βιώνει μια δημοσιονομική κρίση, η οποία, αν και έχει άμεσα σχεδόν συσχετιστεί προσφάτως με την Ελλάδα, κλονίζει γενικότερα τον Ευρωπαϊκό νότο. Κατά δεύτερο γίνεται αισθητή μια κρίση ανταγωνισμού μεταξύ των χωρών της ευρωζώνης, απόρροια των ελλειμμάτων και των ανισοτήτων στα εμπορικά ισοζύγιά τους. Ταυτόχρονα μαίνεται η τραπεζική κρίση, απότοκο κυρίως της ανεπαρκούς επιτήρησης και του ανεπαρκούς ελέγχου των τραπεζών και των χρηματαγορών. Τα ιστορικά χαμηλά επιτόκια που ακολούθησαν την εισαγωγή του ευρώ σε πολλά κράτημέλη, είχαν ως συνέπεια να λαμβάνονται δάνεια με μεγάλη επιπολαιότητα και να διογκώνεται ο κρατικός μηχανισμός όλο και περισσότερο. Και όλες οι υπόλοιπες κρίσεις καθρεφτίζονται στην πολιτική κρίση. Οι πολλαπλές αυτές κρίσεις που απειλούν σήμερα την ΕΕ έχουν καταστήσει σαφές ότι η ανταγωνιστικότητα των κρατών της ευρωζώνη παρουσιάζει μεγάλες παρεκκλίσεις. Τόσο το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας σε πολλές περιπτώσεις, όσο και οι δημοσιονομικοί εκτροχιασμοί των οικονομιών και το μη βιώσιμο χρέος, έχουν οδηγήσει σε βαθύτατες μακροοικονομικές ανισορροπίες του ευρώ ανάμεσα στις πλεονασματικές και πιο ανταγωνιστικές χώρες του Ευρωπαϊκού Βορρά από την μια, και τις ελλειμματικές, λιγότερο ανταγωνιστικές, χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου από την άλλη.

* Αναπληρωτής Καθηγητής Νομικής, Πρόεδρος του Τμήματος Νομικής , Πανεπιστήμιο Λευκωσίας ** Επίκουρη Καθηγήτρια Ευρωπαϊκής Πολιτικής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

171

Η ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Την ίδια ώρα, αμφίβολο παραμένει το κατά πόσο οδεύουμε προς την έξοδο από την κρίση χρέους, όταν η «κοινή» οικονομική πολιτική του Οργανισμού δεν φαντάζει και τόσο «κοινή», ενώ ο πολυσυζητημένος πανευρωπαϊκός μηχανισμός εποπτείας των τραπεζών - ο οποίος αναμένεται να ενσωματώσει τους ήδη υπάρχοντες αντίστοιχους εθνικούς μηχανισμούς - δεν πρόκειται να αποτελέσει εύκολο εγχείρημα. Ενόσω κυριαρχούν οι πιο πάνω συνθήκες, οι ασκήσεις αισιοδοξίας εκ μέρους Βρυξελλών φαντάζουν μάταιες στα μάτια του απλού πολίτη, ο οποίος γίνεται σήμερα μάρτυρας της κατάρρευσης του Ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα διαρκώς να κλονίζεται η εμπιστοσύνη του στους Ευρωπαϊκούς θεσμούς. Γεγονός είναι ότι το μνημονιακό μοντέλο δεν οδηγεί την ΕΕ εκτός της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Τόσο οι περικοπές, όσο και η συγκράτηση δαπανών στα κράτη-μελή που έχουν επιβάλει τα αυστηρά δημοσιονομικά αυτά μέτρα, φαίνεται να έχουν καταστήσει την Τρόικα μέρος του προβλήματος της οικονομικής ύφεσης και όχι μέρος της λύσης. Είναι εξαιρετικά αμφίβολο κατά πόσο η ανάκαμψη μπορεί να συντελεστεί μέσα από μέτρα αυστηρής λιτότητας, όπως εκτιμάται μέχρι σήμερα, και κατά πόσο τα μέτρα αυτά αποτελούν την «συνολική λύση» του προβλήματος – «the comprehensive solution», όπως συχνά ακούγεται δημοσίως από τα όργανα της ΕΕ.26 Νομισματική Ένωση χωρίς Οικονομική Ένωση Η ΕΕ απέτυχε να αναγνωρίσει έγκαιρα τις «συστημικές διαστάσεις» του προβλήματος. Είναι πλέον σαφές - εκ του αποτελέσματος - ότι μια κοινή νομισματική πολιτική δεν μπορεί να διαρκέσει, χωρίς την ύπαρξη μιας αυστηρά συντονισμένης οικονομικής πολιτικής. Και εδώ ακριβώς εντοπίζεται το μεγαλύτερο θεσμικό πρόβλημα του Οργανισμού. Η Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ), η οποία θεσπίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 90’ με την Συνθήκη του Μάαστριχτ, προϋπέθετε μια 26. Βλ. και D. Zsolt, C. Gouardo, J. Pisani-Ferry, and A. Sapir, “A Comprehensive Approach to the Euro-Area Debt Crisis: Background Estimates”, Bruegel Working Paper 2011/5, February 2011.

172

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΝΤΑΣ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

νομισματική ένωση, κτισμένη γύρω από το μοντέλο της ευρωζώνης και με επικεφαλής την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Δεν προϋπέθετε, όμως πρακτικά οικονομική ένωση. Μια οικονομική ένωση με την έννοια τόσο της δημοσιονομικής ένωσης όσο και της τραπεζικής ένωσης: δυο πολύ βασικά όπως και εκ των υστέρων αποδείχτηκε - γνωρίσματα ενός ορθού οικονομικού μοντέλου. Τόσο ο Ντελόρ, όσο και οι άλλοι εμπνευστές της ΟΝΕ, πίστεψαν ότι η οικονομική ένωση θα ακολουθούσε αυτόματα τη νομισματική ενοποίηση. Αντίθετα, όμως, οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών της ευρωζώνης δεν ένιωθαν την πίεση να προχωρήσουν με το εγχείρημα της περαιτέρω οικονομικής συνοχής, ενόσω οι οικονομίες τους βίωναν τους καρπούς της ΟΝΕ και της εισαγωγής του κοινού νομίσματος. Η πεποίθηση ήταν ότι η περαιτέρω ελευθερία διακίνησης κεφαλαίων θα οδηγούσε σε περισσότερες επενδύσεις στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής περιφέρειας (κυρίως λόγω του χαμηλότερου εργατικού κόστους) και έτσι η σύγκλιση των οικονομιών θα αποτελούσε ένα φυσικό επακόλουθο. Η πιο πάνω προσέγγιση όμως υπερεκτιμά την σημασία της ελεύθερης διακίνησης κεφαλαίων και παραγνωρίζει άλλες προϋποθέσεις. Η ανάπτυξη δεν είναι αποκλειστικά και μόνο θέμα οικονομικό που προέρχεται απλά από την εισροή επενδυτικών κεφαλαίων σε μια χώρα. Η ανάπτυξη προϋποθέτει και άλλων μορφών μεταρρυθμίσεις, όπως για παράδειγμα σε κρατικούς μηχανισμούς, στην δημόσια διοίκηση κτλ. Όσον αφορά στον τραπεζικό τομέα, υπήρχε η πεποίθηση ότι το έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών δεν θα ξέφευγε από κάποια επιτρεπτά όρια, αφού η υπέρβαση του θα οδηγούσε, λογικά, σχεδόν αυτόματα, τις τράπεζες σε μη άλογη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων. Κάτι τέτοιο σίγουρα δεν έγινε. Ακόμα και όταν οι τράπεζες δεν ήταν πια σε θέση να δανείζονται από άλλες τράπεζες, ο κρατικός παρεμβατισμός μπήκε στο παιχνίδι και με δικό τους δανεισμό τα κράτη στήριξαν το τραπεζικό σύστημα. Αυτό δημιούργησε τεράστια δημόσια χρέη, τα οποία απλά μεγάλωσαν το χάσμα των ανισοτήτων μεταξύ των κρατών.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

173

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΜΙΑ ΚΡΙΣΗ ΘΕΣΜΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Τα πιο πάνω αποτελέσματα δεν ήταν ποτέ μέρος του οράματος για ένα κοινό νόμισμα. Τόσο στην έκθεση Ντελόρ (Delors report) του 1989, όσο και στον προκάτοχο της, την έκθεση Βέρνερ (Werner report) του 1970, η οικονομική ένωση αποτελούσε, θεωρητικά τουλάχιστον, βασική προϋπόθεση της νομισματικής ένωσης. Όταν όμως τα γεωπολιτικά συμφέροντα μπήκαν ενεργά στο παιχνίδι στις αρχές της δεκαετίας του 90’, το Παρίσι άσκησε ιδιαίτερες πιέσεις για την ολοκλήρωση της Συνθήκης της ΕΕ και την δημιουργία του κοινού νομίσματος, φοβούμενο κυρίως την επικείμενη κυριαρχία της Γερμανίας μετά την ενοποίηση της χώρας. Εν μέσω πιέσεων, αλλά και ενός αγώνα δρόμου να υιοθετηθεί το ευρώ πριν την Ανατολική Διεύρυνση του 2004, πολλά ζητήματα παρέμειναν εκκρεμή ως προς το μακροοικονομικό κομμάτι των διαπραγματεύσεων. Οι ανισότητες μεταξύ των οικονομιών των κρατών-μελών που υιοθέτησαν το ευρώ ήταν σίγουρα εμφανείς, όπως ήταν και οι παρεκκλίσεις στην μακροοικονομική τους πολιτική. Επιπρόσθετα, εκτός του ότι δεν θεσπίστηκε μια κεντρική δημοσιονομική αρχή για να διατηρεί εποπτεία, δεν τέθηκε ούτε αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία. Αντίθετα, οι δείκτες του Μάαστριχτ άφηναν αρκετό περιθώριο διακύμανσης στα διάφορα οικονομικά κριτήρια τα οποία σχεδιάστηκαν για να ελέγχουν. Αυτό ξεκάθαρα αντικατόπτριζε τον βαθμό πολιτικών συμβιβασμών που έγιναν. Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα Η ΟΝΕ δεν είχε τις βάσεις για ένα θεσμικό μηχανισμό ο οποίος θα μπορούσε να επαναφέρει οικονομική σταθερότητα σε περιόδους κρίσης και να προσελκύσει επενδυτικά κεφάλαια σε περιόδους αβεβαιότητας των αγορών. Η απουσία ενός Ευρωπαϊκού οίκου αξιολόγησης είναι μια σοβαρότατη, για παράδειγμα, έλλειψη της οποίας μπορεί σήμερα κάποιος να κατανοήσει τη σημασία. Καθώς το κόστος δανεισμού έπεσε δραματικά μετά την υιοθέτηση του ευρώ, ακολουθώντας τα ιστορικά χαμηλά επιτόκια της Γερμανίας, τα νέα κράτη μέλη απέκτησαν πρόσβαση σε τεράστια κεφάλαια και άρχισαν να δανείζονται ανεξέλεγκτα. Ερήμην ενός Ευρωπαϊκού οίκου αξιολόγησης, ο κίνδυνος και η αβεβαιότητα που προκαλούσε ο ανεξέλεγκτος αυτός δανεισμός, δεν εκτιμήθηκε ορθά. Οι κυβερνήσεις βρέθηκαν με δυσβάστακτα

174

ΑΧΙΛΛΕΥΣ ΑΙΜΙΛΙΑΝΙΔΗΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΙΩΑΝΝΟΥ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

χρέη και το μοναδικό θεσμικό όργανο της ευρωζώνης - η ΕΚΤ - δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Πέραν του ότι δεν υπήρχε ένας Ευρωπαϊκός μηχανισμός σταθερότητας και έπρεπε άμεσα να θεσπιστεί αυτό το πλαίσιο, η απουσία μιας ενιαίας δημοσιονομικής αρχής έγινε ιδιαίτερα αισθητή. Η ΕΚΤ δεν ήταν σε θέση να ακολουθήσει μια νομισματική πολιτική, όπως έπραξε, για παράδειγμα, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ.1 Αντίθετα με την περίπτωση της ΕΚΤ, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ μπορούσε να βασιστεί στην Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση της χώρας για δημοσιονομικό έλεγχο, τόσο βραχυπρόθεσμα, όσο και μακροπρόθεσμα. Τέτοιου είδους θεσμοί παραμένουν άγνωστοι στην περίπτωση της ΕΕ. Σήμερα η ΕΚΤ, όχι μόνο δεν είναι σε θέση να αποτρέψει την χρεοκοπία καταφεύγοντας στην εκτύπωση νέου χρήματος και στον καθησυχασμό των αγορών, αλλά είναι και αμφίβολο αν μια παρόμοια ενέργεια από το κατ’ εξοχήν οικονομικό όργανο της ΕΕ είναι θεμιτή. Στόχος της ΕΚΤ δεν είναι ο καθησυχασμός των αγορών και η γρήγορη έξοδος από την κρίση. Είναι η δημιουργία πιέσεων προς τις εθνικές κυβερνήσεις για να πραγματοποιήσουν μεταρρυθμίσεις, ιδιαίτερα προς τις κυβερνήσεις του Ευρωπαϊκού νότου, που χαρακτηρίζονται από υστερήσεις στην οργάνωσης της δημόσιας διοίκησης τους, αναποτελεσματικότητα στην προσφορά κρατικών υπηρεσιών, μεγάλο δημόσιο τομέα με πολλά ωφελήματα και μικρότερα ωράρια και δυνατές συντεχνίες μεταξύ άλλων.2 Οι πιέσεις αυτές διαμορφώνονται από την ΕΚΤ μέσα από υποσχόμενα κεφάλαια διάσωσης, τα οποία χρησιμοποιούνται για την αγορά κρατικών ομολόγων στην πρωτογενή αγορά. Ενόσω το κράτοςμέλος συμμορφώνεται με τους όρους ενός προσυμφωνημένου προγράμματος διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, η εισροή κεφαλαίων με τη μέθοδο αυτή (την αγορά ομολόγων των «προβληματικών» χωρών) θα συνεχίζεται. Το κράτος βέβαια θα πρέπει εξαρχής να υποβάλει αίτηση και να συνυπογράψει συμφωνία για εξωτερική παρακολούθηση των μεταρρυθμίσεών του.

1. Βλ. και J. Carmassi, D. Gros and S. Micossi, “The Global Financial Crisis: Causes and Cures,” Journal of Common Market Studies, Vol. 47, No. 5, 2009, pp. 990.

2. Βλ. και F. Bergsten, “Why the Euro will Survive: Completing the Continent’s Half-Built House,” Foreign Affairs, Vol. 91, No. 5, September/October 2012.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

175

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΜΙΑ ΚΡΙΣΗ ΘΕΣΜΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Αναντίλεκτα, τα νέα αυτά δεδομένα ενδυναμώνουν την ΕΚΤ, δίνοντας της περισσότερες αρμοδιότητες. Στο τέλος της ημέρας, όμως, αυτό που ξεκάθαρα διαφαίνεται είναι η αποτυχία των ηγετών της Ευρωζώνης να προβούν σε μια έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση της κρίσης τα τελευταία δύο χρόνια. Η βραδύτητα η οποία επέδειξαν επιδείνωσε την κατάσταση, αφού διαφάνηκε σε όλο του το μέγεθος το πρόβλημα της έλλειψης μηχανισμών για την πρόληψη, την διαχείριση και την επίλυση κρίσεων στην Ευρωζώνη. Προς μια Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ένωση; Είναι σαφές ότι ο απλός οικονομικός συντονισμός δεν είναι αρκετός. Για την επιβίωση της ευρωζώνης είναι σημαντικό να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στο χρηματοπιστωτικό της σύστημα και να νιώσουν οι αποταμιευτές το αίσθημα της ασφάλειας. Όλα αυτά χάθηκαν στην ΕΕ, επειδή ακριβώς παρ’όλη την ανάπτυξη και την αυξανόμενη διασυνοριακή δράση των τραπεζών, η εποπτεία των δραστηριοτήτων τους παραμένει εθνική υπόθεση. Εδώ ακριβώς εντοπίζεται η μεγαλύτερη ίσως από τις αδυναμίες του ευρωζωνικού συστήματος, μιας και τόσο το ενιαίο νόμισμα, όσο και η χρηματοπιστωτική ολοκλήρωση, κατέστησαν την ζώνη του ευρώ ιδιαίτερα ευάλωτη έναντι των κρίσεων, αφού διαμορφώνεται ένα σχήμα ντόμινο μεταξύ κρατών. Η λύση που σήμερα προτείνεται είναι η δημιουργία μιας ενιαίας εποπτικής αρχής των τραπεζών, δίνοντας έτσι στην ΕΚΤ νέες αρμοδιότητες και καθήκοντα. Πιστεύεται ότι ένας τέτοιος χρηματοπιστωτικός μηχανισμός θα παρέχει μεγαλύτερη προστασία και εγγύηση των καταθέσεων, καθώς και θέσπιση κεφαλαιακών απαιτήσεων για τις τράπεζες. Το σημερινό θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ απέτυχε στον τομέα αυτό. Και με την σειρά της η χρηματοπιστωτική κρίση που επήλθε, εξελίχτηκε σε πολιτική κρίση και σε κρίση εμπιστοσύνης των Ευρωπαίων πολιτών προς τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.3

3. Βλ. και E. Jones, “Output Legitimacy and the Global Financial Crisis: Perceptions Matter,” Journal of Common Market Studies, Vol. 47, No. 5, 2009, pp. 1085.

176

ΑΧΙΛΛΕΥΣ ΑΙΜΙΛΙΑΝΙΔΗΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΙΩΑΝΝΟΥ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

Διευρύνοντας το Πλαίσιο: Η Οικονομία ως Απότοκο της Πολιτικής Οποιαδήποτε ανάγνωση της οικονομικής κρίσης που είναι αποκομμένη από την ευρύτερη πολιτική και θεσμική κρίση της ΕΕ, παραμένει ημιτελής, ανήμπορη να συμβάλει στην κατανόηση και αντιμετώπιση των προβλημάτων. Η διαδικασία ευρωπαϊκής ενοποίησης οικοδομήθηκε στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, σε μια περίοδο στην οποία επικρατούσαν ιδανικές οικονομικές και πολιτικές συνθήκες για μια παρόμοια προσπάθεια. Η διεύρυνση του 2004 σηματοδότησε το τέλος του ψυχρού πολέμου και οδήγησε σε μια περίοδο πολιτικής και ιδεολογικής ευφορίας. Η απόρριψη της Συνταγματικής Συνθήκης όμως, υπήρξε η αφορμή για να εξωτερικευθούν τα προβλήματα της ΕΕ και να ξεκινήσει μια περίοδος θεσμικής κρίσης και σκεπτικισμού για το μέλλον της ΕΕ. Το διεθνές περιβάλλον παρουσιάζει πολύ πιο σύνθετα διλήμματα σε σχέση με τα φαινομενικά πιο ασπρόμαυρα διλήμματα της περιόδου του ψυχρού πολέμου. Αν και οι πρωταρχικοί στόχοι της κίνησης προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση υπήρξαν πολιτικοί, τα βασικά μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για την επίτευξή τους ήταν οικονομικά. Η αδιαμφισβήτητη πρόοδος που συντελέστηκε όμως ως προς την οικονομική ολοκλήρωση, ιδιαίτερα μετά την καθιέρωση του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος, δεν μπορούσε αφ’ εαυτής να οδηγήσει στην πολιτική ολοκλήρωση, αλλά ούτε και να επιλύσει τα προβλήματα που προκύπτουν από τη σύνδεση της πολιτικής με την οικονομία στο πεδίο των διεθνών σχέσεων. Η παραγνώριση της σύνδεσης πολιτικής και οικονομικής ενοποίησης υπήρξε μια από τις πλέον εσφαλμένες προσεγγίσεις των θεωρητικών της ΕΕ. Η ΕΕ παρέμεινε δεσμευμένη στρατιωτικά και πολιτικά από τις εκάστοτε αποφάσεις του ΝΑΤΟ, ανίκανη να χαράξει κοινή εξωτερική πολιτική για ζητήματα που επηρεάζουν τα ζωτικά συμφέροντα των κρατών - μελών της ή να εμπνεύσει τους πολίτες της. Επιπρόσθετα η ΕΕ εμφανίστηκε απρόθυμη να αναλάβει δράση ακόμα και σε περιπτώσεις κατά τις οποίες απειλούνταν κυριαρχικά εδαφικά δικαιώματα των ιδίων των κρατών μελών της, με χαρακτηριστική την στάση της στην εισβολή του Μαρόκου στα ισπανικά νησιά Περεχίλ στις 11 Ιουνίου 2002, την οποία επακολούθησε η τελική δήλωση της Ένωσης, μετά από παρέμβαση της Ουάσιγκτον, πως Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

177

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΜΙΑ ΚΡΙΣΗ ΘΕΣΜΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

η Ένωση δεν θα αναμιχθεί, ούτε καν για να διαμεσολαβήσει σχετικά με το πρόβλημα. Παρόμοια στάση εξάλλου τήρησε η Ευρωπαϊκή Ένωση αναφορικά με το κυπριακό πρόβλημα, τόσο ως προς το σχέδιο Ανάν, όσο και ως προς τις σχέσεις Κύπρου-Τουρκίας, εφόσον αδυνατούσε, ενόψει της σύγκρουσης με τα αμερικανοβρετανικά συμφέροντα, να υπερασπίσει τα καλώς νοούμενα ενωσιακά συμφέροντα και να εμμείνει στο αίτημα για απαρέκκλιτη εφαρμογή του κοινοτικού κεκτημένου σε οποιαδήποτε μελλοντική λύση του κυπριακού προβλήματος. Παρομοίως στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής η συντελούμενη πρόοδος υπήρξε συγκριτικά ελάσσονος σημασίας. Η βαθιά ιδεολογική διαίρεση ανάμεσα στους σοσιαλδημοκράτες και τους φιλελευθέρους, σε συνδυασμό με την ιδιαίτερα ευαίσθητη φύση των ζητημάτων της μετανάστευσης και του κράτους προνοίας, οδήγησαν στη χαλαρή συνεργασία και στις άτυπες συμφωνίες μεταξύ ορισμένων κρατών-μελών, παρά στη διαχείριση των ζητημάτων με επίσημες αποφάσεις του συνόλου των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εξίσου σημαντικά είναι τα προβλήματα που προκαλεί η αύξηση του ευρωσκεπτικισμού στους πολίτες των κρατών-μελών της Ένωσης. Το εμφανές δημοκρατικό έλλειμμα της Ένωσης σε συνδυασμό με την υπέρμετρη γραφειοκρατία έχουν οδηγήσει τους πολίτες είτε σε αδιαφορία για τα ευρωπαϊκά δρώμενα, είτε σε αντίδραση. Η διαδικασία παραχώρησης κρατικών εξουσιών σε ένα διακρατικό θεσμό, ο οποίος ελέγχεται κατ’ ουσία από οικονομικά συμφέροντα και διοικείται από πολιτικά ανεύθυνους τεχνοκράτες, απέδειξε τις εγγενείς της αδυναμίες κατά τη διενέργεια των δημοψηφισμάτων για μια συνθήκη, που υπερφίαλα αποκλήθηκε ως «Σύνταγμα». Οι αναλύσεις εστίασαν στις κινδυνολογίες περί χαμένης ευκαιρίας, αντί στην προσπάθεια για επαναφορά του πολίτη στο προσκήνιο της πολιτικής και στην προσπάθεια εσωτερικής περισυλλογής. Στη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται μπροστά σε πρωτοφανείς προκλήσεις, οι οποίες θα κρίνουν το μέλλον της πορείας προς την Ευρωπαϊκή Ενοποίηση. Τα προερχόμενα από την Ανατολική Ευρώπη νέα κράτη μέλη εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσχέρειες στην ομαλή ένταξή τους στους μηχανισμούς της Ένωσης, ενώ η προοπτική ένταξης

178

ΑΧΙΛΛΕΥΣ ΑΙΜΙΛΙΑΝΙΔΗΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΙΩΑΝΝΟΥ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

και η αντιμετώπιση της Τουρκίας, ενός αχανούς και πολυπληθούς κράτους με σοβαρότατα οικονομικά προβλήματα και έντονο δημοκρατικό έλλειμμα δίχασε βαθύτατα την Ένωση. Αν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι η Αγγλία και μερικά ακόμα κράτη υπήρξαν απρόθυμα να συμμετάσχουν σε περαιτέρω διαδικασίες προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, όπως η ΟΝΕ, καθίσταται εμφανές ότι ο στόχος της πλήρους πολιτικής ενοποίησης βρίσκεται υπό αμφισβήτηση. Κρίνοντας συνολικά την προσπάθεια οικοδόμησης συνταγματικού πλαισίου της Ε.Ε, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε πως από τις τρεις προϋποθέσεις που θέτει ο Θουκυδίδης για τη δημιουργία μιας ελεύθερης πόλης, δηλαδή το αυτόνομον (τη δυνατότητα ψήφισης ιδίων νόμων), το αυτόδικον (δηλαδή τη δυνατότητα προσφυγής σε ίδια δικαστήρια) και το αυτοτελές, απουσιάζει η τρίτη. Η δυνατότητα δηλαδή της πολιτείας να «αυτοκυβερνάται με την πραγματική έννοια της κυβερνητικής εξουσίας και λειτουργίας»4. Αν και η Ε.Ε διαθέτει διαδικασίες λήψης αποφάσεων και κατανομής αρμοδιοτήτων μεταξύ των οργάνων της και μεταξύ αυτής και των κρατών-μελών και παρά τις σημαντικές προόδους στα ζητήματα της ευρωπαϊκής ιθαγένειας, της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της οικονομικής ενοποίησης, του τρόπου επιλογής του Ευρωκοινοβουλίου, του τρόπου διορισμού της Επιτροπής και της σημασίας της νομολογίας του Δικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, παραταύτα η Ε.Ε δεν διαθέτει οποιοδήποτε ολοκληρωμένο πολιτικό ή κοινωνικό σύστημα διακυβέρνησης. Θα αποτελούσε επομένως μέγιστο ιστορικό ατόπημα να θεωρηθεί πως η θέσπιση του Ευρωπαϊκού Συντάγματος αποτελεί βήμα προς την κατάργηση των εθνών κρατών και προς την οικοδόμηση μιας ταυτότητας ευρωπαίου πολίτη, ανεξάρτητης από την επί μέρους ταυτότητα του πολίτη ενός κράτους μέλους της Ε.Ε5. Ο θάνατος του σύγχρονου κράτους, κάθε άλλο παρά είναι ορατός. Είναι γεγονός ότι ο ρόλος που διαδραματίζουν στο διεθνές 4. Βλ. και Κ. Καστοριάδης, Η Αρχαία Ελληνική Δημοκρατία και η Σημασία της για μας Σήμερα, Εκδόσεις Ύψιλον, Αθήνα, 1999, σ. 32.

5. Βλ. Δ. Τσάτσος, Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία: Για μια Ένωση Λαών με Ισχυρές Πατρίδες, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 2001, σελ. 56 κ.ε.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

179

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: ΜΙΑ ΚΡΙΣΗ ΘΕΣΜΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

σκηνικό οι μη – κυβερνητικές οργανώσεις, τα κινήματα και τα άτομα αυξάνεται συνεχώς. Η ενδυνάμωση του ρόλου αυτού, όμως, συνδέεται με την επέκταση του ρόλου του σύγχρονου κράτους στο διεθνές εμπόριο, τον έλεγχο της μετανάστευσης, την επιστήμη και τον πολιτισμό. Τα επιτεύγματα της Ε.Ε αναφορικά με την ενδυνάμωση της συνεργασίας στην Ευρώπη έχουν επιτευχθεί κυρίως λόγω διακυβερνητικής συνεργασίας παρά λόγω υπέρβασης της κρατικής οντότητας. Ο πολιτικός πολιτισμός της Ε.Ε οριοθετείται επομένως από τον πολιτικό πολιτισμό των κρατών-μελών της. Ο δεύτερος θέτει όρια στην ανάπτυξη και ολοκλήρωση του πρώτου. Η συζήτηση, επομένως, για το θεσμικό και συνταγματικό μέλλον της Ε.Ε θα παραμένει πάντοτε ατελής, χωρίς την παράλληλη διεξαγωγή συζήτησης αναφορικά με το θεσμικό και συνταγματικό μέλλον των εθνικών κρατών-μελών6. Η κρίση της ΕΕ δεν είναι μόνο κρίση ηγεσίας. Είναι πάνω απ’ όλα κρίση εμπιστοσύνης και χάσμα πεποιθήσεων ανάμεσα στους λαούς της Ευρώπης, από τη μια και τις εθνικές ηγεσίες και τη γραφειοκρατία της Ένωσης από την άλλη. Αν η κυριαρχία της ΕΕ εκπηγάζει από τους λαούς της Ευρώπης (και όχι από τις ηγεσίες τους), τότε η ΕΕ, τόσο σε επίπεδο εθνικών ηγεσιών όσο και σε επίπεδο κοινοτικής γραφειοκρατίας, οφείλει να ενισχύσει τη θεσμική σχέση των λαών της Ευρώπης με τους θεσμούς της ΕΕ. Επίμετρο Η ΕΕ βρίσκεται σε κρίση την οποία πρέπει να κατανοήσουμε. Πρωτίστως, χρειάζεται να συζητήσουμε τους λόγους που οδήγησαν σε αυτήν. Συνήθως οι συζητήσεις για το μέλλον της Ευρώπης αρχίζουν από τους στόχους και τα οράματα. Θεωρούμε ότι απαιτείται περισσότερος χρόνος συζήτησης για τα αίτια αυτής της κρίσης. Η ΕΕ βρίσκεται σήμερα μπροστά σε κρίσιμα διλήμματα που θα καθορίσουν το μέλλον της ως περιφερειακοί οργανισμοί κρατών αλλά και ως διεθνούς δρώντος. Αδυνατεί, όμως, να πάρει τις αναγκαίες αποφάσεις που θα της επιτρέψουν να περάσει στο μέλλον. Στον 21ο αιώνα η ΕΕ έχει να επιλέξει ανάμεσα σε δύο επιλογές: Είτε θα μετεξελιχθεί σε ένα δυναμικό οργανισμό που θα πρωταγωνιστήσει στη διαμόρφωση της νέας διεθνούς οικονομικής και πολιτικής τάξης είτε θα περιοριστεί σε δευτερεύοντα ρόλο. Μερικοί, ίσως, να ικανοποιούνται με 6. Βλ. και Π. Κονδύλης, Από τον 20ο στον 21ο Αιώνα, Αθήνα, 1998, σελ. 93.

180

ΑΧΙΛΛΕΥΣ ΑΙΜΙΛΙΑΝΙΔΗΣ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΙΩΑΝΝΟΥ

EURODIALOGUE

Journal of International Relations, European, Economic and Social Studies

μια ενδιάμεση λύση, όπου η ΕΕ θα είναι ενίοτε πρωταγωνιστής και ενίοτε παρατηρητής. Η «ενδιάμεση οδός», όμως, περιορίζει τις δυνατότητες της Ένωσης και φαίνεται να οδηγεί σε σκέψεις διαφοροποιημένης ολοκλήρωσης ή και αποσύνθεσης. Τα βαθύτερα αίτια της κρίσης πηγάζουν από αυτή την αναποφασιστικότητα για το μέλλον. Από τη μια, τα κράτη μέλη της ΕΕ δεν μπορούν να συμφωνήσουν σε ένα νέο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας και ανάπτυξης. Από την άλλη, οι πολίτες της ΕΕ αμφισβητούν τη δυνατότητα της Ένωσης να λειτουργήσει ως ένας συλλογικός φορέας προστασίας των κοινωνικών και πολιτικών τους δικαιωμάτων. Η ΕΕ, λοιπόν, αντιμετωπίζει, πέραν από την οικονομική κρίση, μια θεσμική κρίση και μια κρίση εμπιστοσύνης. Η οικονομική κρίση μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο μέσα από την κατανόηση της πολιτικής και θεσμικής κρίσης.7

Βιβλιογραφία • Αιμιλιανίδης, Α., Κέντας, Γ. και Κοντός, Μ., Η Ευρωπαϊκή Ένωση μπροστά στο Μέλλον, Λευκωσία: Power Publishing, 2007.

• Καστοριάδης, Κ., Η Αρχαία Ελληνική Δημοκρατία και η Σημασία της για μας Σήμερα, Εκδόσεις Ύψιλον, Αθήνα, 1999.

• Κονδύλης, Π., Από τον 20ο στον 21ο Αιώνα, Αθήνα, 1998.

• Τσάτσος, Δ., Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία: Για μια Ένωση Λαών με Ισχυρές Πατρίδες, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 2001.

• Bergsten, F., “Why the Euro will Survive: Completing the Continent’s Half-Built House,” Foreign Affairs, Vol. 91, No. 5, September/October 2012.

• Carmassi, J., Gros, D. and Micossi, S., “The Global Financial Crisis: Causes and Cures,” Journal of Common Market Studies, Vol. 47, No. 5, 2009.

• Jones, E., “Output Legitimacy and the Global Financial Crisis: Perceptions Matter,” Journal of Common Market Studies, Vol. 47, No. 5, 2009.

• Zsolt, D., Gouardo, C., Pisani-Ferry, J. and Sapir, A., “A Comprehensive Approach to the Euro-Area Debt Crisis: Background Estimates”, Bruegel Working Paper 2011/5, February 2011.

7. Βλ. αναλυτικά Α. Αιμιλιανίδης, Γ. Κέντας, Μ. Κοντός, Η Ευρωπαϊκή Ένωση μπροστά στο Μέλλον, Λευκωσία: Power Publishing, 2007.

Η Κυπριακή Οικονομία στον Κυκλώνα της Κρίσης

181