"Тамаша" журналы. №1, 2011 йыл.

Ғинуар (1), 2011

Таһир ИСКӘНДӘРОВ: «Үҫеш юлындағы театр»

Флүрә НОҒОМАНОВА: «Эшләгән эш ҡайҙа ла күренә...»

Азат ЙЫҺАНШИН: «Театр ҡанат ҡуйҙы…» Рәмил КИЛМӘМӘТОВ: «Туҡта, мәл! Һин бик гүзәл!»

Ар а лы сән әт эшмәкәр әре

Шә рә илманова Рәсәй Федерация ыны әм Баш ортостанды ат а ан ан сән әт эшмәкәре

Мөхәррир һүҙе

Мәғлүмәт саралары хаҡында 2011 йылды тә ге ярты йыллы ына матбу ат а я ылыу йом а тары билдәле булды. Шуны ы ыуаныслы, бе е журналды яратып у ыусылар аны йылданйыл арта. Рәхмәт е гә, милләттәштәр! Әммә әйтер ем электрон матбу ат саралары ха ында. Сәбәптәре бар! Беренсенән, улар а и тибар арта, айырыуса Интернет селтәрен фай аланыусылар к бәйә. Икенсенән, республика телевидение ы әм радио ы етди гәрештәр кисерә. Өсөнсөнән, федераль телерадио каналдары тәрән кризиста . б. Республика етәксе е Р. З. Хәмитовты башлан ысы менән министр ар, район, ала етәкселәре әрене «Тере блог» тарын булдыр ы. ▫ е де ы ы ындыр ан орау, борсо ан мәсьәлә менән ю ары даирәләр ә эшләгәндәргә генә т гел, Президент а ла туранан-тура мөрәжә әт итергә мөмкин. Конгресс-холл бина ында Ю ары технологиялар әген (IT парк) асыу арала. Тимәк, йәшә ен Интернет әм алдын ы технологиялар! Әммә был ы ай к ренеште кире я тары ла бар. (Рәсәй – Рәсәй инде!) Кешене мы> ыллау, кемгәлер бысра я ыу, власть органдарын хурлау, ен е данлау менән шө өлләнәләр ай ы бер ә әмдәр. Йәшәйеште кире я тарын ал а өргән, кемде дер и насар сифаттарын донъя а фашла ан, хәшәрәтлек тулып ят ан сайттар ы арау бер ни тормай хә ер Интернет селтәренә ине мөмкинлеге бул ан кешегә.

Aы аныс а аршы, мә л мәттәр е эстәлеге, материалдар ы сифаты өсөн бер кем дә яуап бирмәй, сөнки «Интернет» закон тарафынан матбу ат сара ы тип билдәләнмәгән. Рәсәй е Дә ләт дума ы кисекмә>тән ошондай законды абул итергә тейеш! Телевидение әм радио әлегә төп мә л мәт саралары булып ала килә. Cу ы и>әплә әр буйынса, Рәсәй хал ыны телевизор артында ткәргән ва ыты, Интернетта ултыр ан а ара анда, 24 тап ыр а к берәк. Республикала у ы йылдар а радио әм телевидение айырыуса ны >еш алды. «Юлдаш» каналына ө>тәп «Aурай» йыр-мо , балалар өсөн тапшырыу ар телеканалдары асылды, я ы «Аш а ар» радиостанция ы ене эшен камиллаштыра бара. Cанлы телевидениены ләштере дауам итә. Әйткәндәй, 2015 йыл а тиклем Рәсәй е бөтә телерадиокомпанияларын да ошо формат а к сере арал ан. Федераль каналдар ы зауы ы эшләнгән, шаушыу а орол ан мә әнә е тапшырыу ар, бер-бере енә о ша ан телесериалдар ба>ты, улар а а са эшлә гә генә й нәлтелгән проекттар (программа лар) ө>төнлөк итә. К п анлы радиостанциялар кил деле-киттеле йыр ар бире ән әм реклама ролик тарын әйләндере ән ары китә алмай. Теләй е ме-теләмәй е ме, ты ла! Aы> аса әйткәндә, хәлдәр ошолай тора бөгөн электрон матбу ат саралары өлкә ендә. Әммә өмөт ө лөккә бирелмәйек, ул аушырып ултырмайы . Айырыуса «Баш ортостан» ДТРК- ына тамашасыларын ю алт ма> а, улар ы заман талаптарынан сы ып ә ерләнгән тапшырыу ар менән шатландырыу хәстәрлеген к рергә кәрәк. Милли телевидение әм радио йәшәргә әм эшләргә тейеш! Фәнил О А АЕВ

Нәфис-публицистик журнал Художественно-публицистический журнал 1995 йылды инуарынан башлап баш орт телендә сы а Издается на башкирском языке с января 1995 года Ойоштороусылары: Баш ортостан Республика ы Хөк мәте арама ында ы Матбу ат, нәшриәт әм полиграфия эштәре буйынса идаралы , Баш ортостан Республика ыны «Тамаша» журналы редакция ы а на предприятие ы

Учредители: Управление по делам печати, издательства и полиграфии при Правительстве Республики Башкортостан, Казенное предприятие Республики Башкортостан редакция журнала «Тамаша»

Ике ай а бер сы а № 1 (69), 2011 Баш мөхәррир Фәнил *о+а аев Мөхәрририәт: Айгөл *арабулатова Неля 4әйнетдинова Рәйес Исмә илев Нәфисә Тулыбаева Артур Василов Айрат *оба ошов

Редакция хе+мәткәр+әре: Зөбәржәт Я упова – баш мөхәррир урынба>ары Сөләймән Латипов – яуаплы сәркәтип Сәриә Ишем олова – мөхәррир Лилиә *әйепова – мөхәррир Альмира Кәримова – мөхәррир Илдар Шәрипов – мөхәррир Айгөл Солтанова – сы арылыш мөхәррире Резеда Пулатова – бухгалтер Ренат Нәбиуллин – водитель Журнал БР Матбу ат әм ки информация саралары министрлы ында теркәлде. Теркә номеры 549 (23.11.94). Индексы 73874 Бе е адрес: 450078, БР, Өфө ала ы, Революцион урамы, 82. Наш адрес: 450078, РБ, г. Уфа, ул. Революционная, 82. Телефондар: 252-97-22 – баш мөхәррир, 252-93-77 – бухгалтерия (факс), 252-97-02 – б лектәр, 241-74-93 – б лектәр.

E-mail: tamasha03@yandex.ru Бе е сайт: www.tamasharb.ru Редакция а килгән хаттар, фотолар рецензияланмай әм кире айтарылмай. Редакция, автор ы фекерен урта лашма а ла, мә әлә ен ба>а ала. Мә әләләр ә килтерелгән факттар өсөн автор ары яуаплы.

КFсереп баG анда «Тамаша» а Hылтаныу мотла . Ба>ыр а ул уйылды 31.01.11. Aа ы форматы 60х84 1/8. Шартлы ба>ма таба 8. И>әп-ба>ма таба 11,7. Офсет а ы ы. Офсет ысулы менән ба>ылды. Тиражы 3301. Заказ № 110012. Cатыу а ха ы ирекле. Нөсхә-макеттан «Белая река» нәшриәте типография ында ба>ылды.

450078, Өфө ала ы, Киров урамы, 109.

450078, г. Уфа, ул. Кирова, 109. © Тамаша, 2011

«ТАМАША» №1 – 2011

Йөкмәткеһе: •

Театр У юллы ила и театр . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 ▫>еш юлындабыџ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Cиммәтле лә, иммәтле лә әләт . . . . . . . . . 9 Cәләтле Хәлиловтар. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Театр бе е улда. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Актриса булыуым менән бәхетлемен . . . . . 20

•

Мә әниәт кисә, бөгөн, иртәгә Сәхнәгә юл — балалар ба са ынан . . . . . . 22

•

Телевидение. Радио. Кино Главное еще впереди… . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

•

Быуындар бәйләнеше И ур а аныштарыбы – студенттарыбы … . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

•

Конкурс а Е е селәр е отлайбы !. . . . . . . . . . . . . . . . . 46

•

Я мышым – сән әт Эшләгән эш ай а ла к ренә... . . . . . . . . . . . 48

•

Я!ылы тар Мә әниәт көндәлеге… . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

•

Эстрада Йо лама, Сәйфетдин! . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Aабалан . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Яр амсы «танауын» к тәр е . . . . . . . . . . . . . 55

•

#ы ырт урай а Сы рау торна . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

• •

Әйтер %& ем бар . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 «Тамаша» почта%ы «Иллюзия света была его богом…» . . . . . . . 60

• •

Сканворд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Викторина Сән әтте белә еге ме? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

•

К&!ел на ыштары Ту та, мәл! Cин бик г зәл! . . . . . . . . . . . . . . 64

Тышлы%ты- беренсе битендә Баш%ортостандыат%а!ан ан артисы, Ш. Бабич исемендәге йәштәр премия ы лауреаты, Стәрлетама% баш%орт дә&ләт драма театрыны- баш режиссеры Азат Нәзир улы ЙЫ=АНШИН. «ТАМАША» №1 – 2011

Һөйөнсө! «Фестивалдәр ниңә кәрәк?» Ошо әм баш а шундай орау ар а яуаптар ы бары тик бергәләшеп фекер алыш анда ына табып булалыр. Журналыбы ы килә е анында билдәле шәхестәр Стәрлетама ала ында у ан Баш орт драматургия ы буйынса театр ар фестиваленән ал ан тә>ъораттары менән урта лашыр. Театр ар ы драматург ы тереклек ите е мөмкин т гел, милли драматургия а йө менән боролоп, әле ижад иткән драматургтар ы абруйын к тәрмәй тороп тамашасылар ы театр ар а йәлеп итеп булмаяса икәнен а лаусы режиссер әм сән әт ә елдәре артыуы – ыуаныслы хәл. Бе ә тарихи тематика а ө>төнлөк бире се билдәле драматург Хәмит Ир әлинды ниндәй уй-теләктәр менән ижад ите ен асы лар а уйлайбы . Шулай у мә әниәт хе мәткәр әрен дә ыуандырма сыбы – шәжәрә байрамдарын ткәре гә, милли батырыбы С. Юлаев а арнал ан сценарий ар ба>ылыр. «Мәктәп сәхнә е», «Эстрада», «Бейе сән әте» биттәрендә балалар өсөн пьесалар, я ы бейе , ы ы лы уйындар, дини байрамдар а арнал ан ши ыр ар донъя к рер. Баш орт халы уйын оралдары тура ында ла өйләргә йыйынабы ! Зәки Вәлиди тура ында ы я малар ы дауамы менән танышыу – тарихыбы ы я шыра белергә яр ам итер. Cәләтле драматург Гөлшат Әхмәт ужинаны Бөйөк Е е көнөнә ба ышлан ан пьеса ы ла у ымлы әм уйландырырлы . Килә е ярты йыллы а журналыбы а я ылыу башлана. Ба>мабы а то ро у ыусыларыбы а әр са рәхмәтлебе . Миәкә районы Тамъян-Тайма> урта белем бире мәктәбе әм ауыл мә әниәт йортонда эшлә селәр е я ы башлан ысы тура ында белер еге . Ә инде ба>мабы ы эстәлеген я шыртырлы ы ы лы тә димдәреге бул а, бе е сайт а йәки электрон адрес а я ып ебәреге ! Cе е менән ты ы бәйләнештә ижад ите е бе гә дәрт ө>тәй. «Тамаша»лар «Тамаша» журналы PDF форматта ы электрон версия ына я!ылыу и лан итә. Ике ай а я!ылыу ха%ы 23 ум 08 тин. Тулыра% мә л&мәт алыу өсөн Tamasharb.ru сайтына рәхим итеге!, ду*тар!

Театр

Уң юллы илаһи театр

Стәрлетама% баш%орт дә&ләт драма театры. 2010 йыл

лам олова! Бер а ан шулай у республиканы халы артистка ы Рафи а jәлина бында к сә. Ә инде Рәсәй Федерация ыны ат а ан ан артисы, билдәле драматург Илшат Йома оловты киле е йәш коллектив а йән өрөп ебәрә: Стәрлетама та баш орт драма театры буласа ! У ытыусы ы артынса Республика йәштәр театры актеры Та ир Искәндәров бында юллана. Шулай итеп, я ы театр ы әге, ядро ы барлы а килә. Коллектив а а драматургы Дулат Исабәковты пьеса ы буйынса «Көтөр кешем бар мине » тигән спектакль ә ерлә гә тотона.

– Премьера 1991 йылды 7 апрелендә була. Хә ер ошо датаны театр ы тыу ан көнө тип и>әпләйбе , – тип хәтерләй театр ы ул са та ы художество етәксе е Г. М. Ильясова. – Ихлас әм йылы театр байрамына әйләнде ул. Мә әниәт министрлы ынан, ала хакимиәтенән, баш а я тар ан хөрмәтле уна тар, к ренекле ә елдәр килде. Тә ге сир аныс алып, Стәрлетама баш орт драма театры ны лап ая а ба>а башлай. Коллектив байта к ренекле артистар менән тулылана: Рауил jәлин, Ниса әм

Стәрлетама баш орт дә ләт драма театрыны ойошторолоуына о а ламай 20 йыл тула. Бер уйла а , к п ва ыт та т гел, әммә ул хә ер ны лы ая а ба> ан, традициялары, о лан ыс актер ары, матур-матур эштәре менән дан а ан ан коллектив. gурлы ы әм ә әмиәте буйынса Баш ортостанда икенсе урында тор ан алала баш орт театрыны кәрәклеге бәхәс е ине, тик был эште кемдер башлап ебәрергә тейеш... Ул ва ытта «САММИ» берекмә ене художество етәксе е А. Е. Полянкин 1990 йылда Стәрлетама а са ыу талантлы йәш режиссер Гөлдәр Ильясованы эшкә са ыра. Тын ы ы йөрәкле Гөлдәр Мозафар ы ы баш орт театрын ойоштороу, уны кадр ар менән тәьмин ите өсөн мөмкин бул анын да, булма анын да эшләй. Ошо йылды 1 декабрендә баш орт труппа ы тө өлө тура ында приказ сы ас та, режиссер и ауыр бурыс а – актер ар э лә гә тотона. Был осор а ни әр кисергәнен, ниндәй аршылы тар әм ыйынлы тар аша ткәнен ул е генә белә. Ана ул – и тә ге арлу ас: Баш ортостанды халы артистка ы Кинйәбикә Ис-

3

«ТАМАША» №1 – 2011

Театр

Флорид Бакировтар, Хәмит Яруллин, Әхәт Хөсәйенов, Шә рә Дилмөхәмәтова, Әхмәр Әхмә уллин әм баш алар. Сибай театрында танылыу яулап өлгөргән Рәмзиә Aудашева менән Әс әт Йәнбәков эшкә килә. Йәш актер ар Физалиә әм Ил ам Рәхимовтар, Зилә Aолдә ләтова, Фә им Әхмәтйәнов, Илдар Сафин, Зөлфиә әм Азамат Хәлиловтар а ярай ы у тәжрибә тупланы, билдәлелек алды. У ан осор а театр тарафынан 200-ләп спектакль уйыл ан. Улар ара ынан «Aабул ит улар ы, Шамбала!» (Б. Гаврилов ә>әре буйынса), «Онотол ан до а» (Ф. Б ләков), «Буш сә гелдәк» (И. Йома олов), «Их, Өфө ы ары!» (И. Абдуллин), «Париж баш орто» (Б. Рафи ов), «Йәш йөрәктәр» (Ф. Бурнаш), «Межа» (М. Әб зәров), «Хужа Насретдинды биш атыны» (И. Сади ов), «Ричард III» (У. Шекспир), «Мөхәббәт ара ы», «Аптыра », «Мәскә – Васютки», «Cөйә е ме, өймәй е ме?», «Aатын- ы ы ыр сыра ы» (Ф. Б ләков), «Ирек е ән табип» (Ж. Б. Мольер), «Cөйәркәмә кисен барам» (Х. Ниязи), «Стәрле хикмәттәре» (М. Хәмидов), «Скапен мутлы тары» (Ж. Б. Мольер), «Уп ын ситендә» (М. Шаханов), «Йософ әм Алма ай» (Ә. Дилмөхәмәтова), «Aатыным-алтыным» (Х. Ибра имов), «Мин ине бер кемгә лә бирмәйем» (В. Жеребцов), «Ут к ршеләр» (К. А башев), «К ктән төшкән бәхет» (Н Асанбаев), «Бәндәбикә менән Ерәнсә сәсән» (А. Хөсәйенов), «Aы ар, ишек асы ы !» (Н. jәйетбай), «Мәмерйә» (j. Шафи ов), «Ми ә атай табы ы !» (Р. Кинйәбаев) әм баш алар Стәрлетама тамашасы ыны к елендә я ты бит булып уйылып алды. Әйткәндәй, «Онотол ан до а» спектаклен сәхнәләштергән өсөн Гөлдәр Мозафар ы ы Ильясова республикабы ы Салауат Юлаев исемендәге Дә ләт премия ына лайы булды. Театр енә генә бикләнеп ятмай, к п кенә режиссер ар, драматургтар, я ыусылар менән ты ы бәйләнештә йәшәй әм эшләй. ▫збәк режиссеры Манон Хәмитов бер нисә спектакль уй ан, ебе ән Азат Нә ер олов, Әхтәм Абушахманов, Раушания Назарова, Рәмзиә Хисамова әрен режиссер булара Стәрлетама сәхнә ендә ынап ара ан, Әхмәр Әхмә уллин өс спектакль уйып өлгөргән. Стәрле театры я ыусылар Булат Рафи ов, Рәшит Солтангәрәев, Aол-Дә ләт,

«ТАМАША» №1 – 2011

Марат Әб зәровтар ы тә ге драмаларын сәхнәгә сы ар ы. Стәрлетама баш орт драма театры >еш юлында. Театр – бик к п республика әм халы ара фестивалдәр ә атнашып, е е әр ә яулай.

1994 йылда «Театр я ы» фестивалендә Флорид Б ләковты «Онотол ан до а» спектакле өсөн Салауат Юлаев исемендәге Дә ләт премия ы ал а, 1999 йылда ▫збәкстан республика ында у ан «Андижан я ы», 2002 йыл Aыр ы станда у ан «Театр сән әте аша ду>лы к пер әре» халы -ара фестивалендә театр ы эшмәкәрлеге ю ары ба а а лайы булды. 2008 йылда «Aолонса » балалар спектаклдәре фестивалендә Илшат Йома оловты «Серле көй» спектакле Гранпри, ә 2009 йылда «Театр я ы» республика фестивалендә Флорид Б ләковты «Cөйә е ме, өймәй е ме?» спектакле өс номинация: Азат Йы аншин (спектакль режиссеры) – «Өмөт», Альберт Нестеров ( уйыусы рәссам) – «И я шы сценография», Ниса Бакирова – «И я шы атын- ы роле» менән б ләкләнә. Театр ы формалашыуы әм ижади >ешендә Илшат Хәлил улы Йома оловты роле әйәт ур булды. Әлбиттә, театр а эшкә килгән к п актер ар ы Илшат Йома олов у ытыусы ы ла, ижади остазы ла ине. Ә ул ижад иткән драма ә>әр әре театр репертуарын би әне лә, байытты ла. Театр а бөгөн ю ары исемгә лайы бул ан артистар эшләй – улар ы 8-е – Баш ортостан Республика ыны ат а ан ан артисы, 5- е – Баш ортостан Республика ыны халы артисы, 3- ө – Ш. Бабич исемендәге дә ләт премия ы лауреаты. Төрлө йылдар а театр труппа ы әләтле, са ыу шәхестәр менән тулыланып тор о. Улар ара ында Айгөл Зөбәй уллина, Илфир Баймыр ин, Зиннур Сөләймәнов, Светлана Фәйзуллина, Рафи Хәсәнов, Әлфиә Вилданова, Гөлнара Йәрмиева, Фәрзәнә jөбәй уллина, Әлфинур jәзимовалар бар. Былтыр М. С. Щепкин исемендәге Мәскә Ю ары театр училище ын тамамлап 16 йәш белгес айтты. Улар театр ы өмөтө әм киләсәге. Театр а етәксе итеп эшкә әләтле, энергия ы ташып тор ан Та ир Тимерхан улы Искәндәров тә әйенләнгәс, коллективты ижади тормошонда бермә-бер у ышлы өря ы дә ер башланды, гастролдәргә йөрө даирә е ки әй е. Альмира РӘХИМОВА

4

Театр

Үҫеш юлындабыҙ Таһир Тимерхан улы ИСКӘНДӘРОВ – Баш ҡортостандың атҡаҙанған артисы, Стәрлетамаҡ башҡорт дәүләт драма театрының директоры.

– Тә& %араш%а матурлы%тан, камиллы%тан ына тор ан, ысынында и ә, әйәт тә %атлаулы бул ан сән әт донъя ы е!!е нимә е менән арбаны? Ни өсөн актер өнәрен айланы ы!?

– Бәләкәй са та, мәктәпкә бар ансы, бик к п до алар ы яттан өйләй инем. Олатайым мулла, өләсәйем абыстай булды. Улар ан өйрәнгәнмен инде. Шулай у мәктәпкә бар ансы башлан ыс кластар программа ын да а ай арымдан алда ти генә отоп ала тор айным. Д ртенсе класта Баязит Бикбай ы «Ер» поэма ын, Мостай Кәримде «Aайын япра ы» ыма о он ши ыр ар ы ла яттан өйләй тор айным. Шулай мәктәп, ауыл клубы сәхнәләрендә әр са ши ыр өйләй инем. У ытыусылар ми ә киләсәктә дикторлы а у ыр а кә әш итте. Эстән генә шул ха та уйланып йөрөнөм. Әммә хирург булыр а хыялландым. Әйткәндәй, бөгөн бе е ауылдан сы ан ю ары белемле 70 медицина белгесе бар. Мәктәпте тамамла ас, у ыр а китергә йөрөгәндә, улыма сән әт институтыны и ланы ба>ыл ан гәзит килеп эләкте. Унда өйлә жанры актеры б леге асылыуы әм у ыр а инергә телә селәргә белешмә я ыл ан. Мин документтарымды илтеп бир ем әм имтихандар тапшырып у ыр а индем. Бе е курста Ольга Мусина, Нә им Нур әлин, Мирсәйет Aылысов, Салауат Ишмөхәмәтов әм баш алар у ыны. Әммә бер ай сама ы у ы андан у , эксперименталь б лек бөтөрөлдө әм бе е кино әм театр актеры итеп к сер еләр. О а та тмәй, мине хәрби хе мәткә алдылар. Хе мәттән айт ас, у ыуымды дауам иттем. Шунда у радиола «Пионер ос оно» тапшырыуын алып барыр а са ыр ылар. Тапшырыу мәлендә бәләкәй генә, өскә-өсмө, д рткә-д рт урлы та ы, б лмәгә инеп ултыра ы ... Унан баш ауыртып, ша ып килеп сы ам. Тора-бара диктор булыу теләге лә ю а сы ты. Актер эше я ыныра булып китте. У ыу ы тамамла ас, Олег Ханов мине Йәштәр театрына эшкә са ыр ы. Зифа Дә ләтбаева, Рәсимә jәйнуллина, И рис Кәлимуллин, Альберт Шәйхетдинов, Фир әт jәлиевтар менән бергә эш башланы . Театр а тә ге эшем «Ауыл эте А бай» спектаклендәге төп роль – А бай булды. Фир әт jәлиев дублер ине. Ләкин А бай ролен о а уй-

Та ир Искәндәров. 2007 йыл

нар а тура килмәне. Ярат ан у ытыусым Илшат а ай Йома олов: «Стәрлетама та театр асабы .

Cин кәрәк е », – тип әйткәс, Стәрлегә киттем. Тә әрәк дөйөм ята та ы бер б лмәлә алты кеше йәшәнек. Ауыр са тар а булды. Әммә Гөлдәр Ильясова, Кинйәбикә Ислам олова, Рафи а jәлина, Илшат Йома олов әм мин – биш кеше, театр ы асып, матур итеп эшләй башланы . Гөлдәр Мозафар ы ы менән матур-матур спектаклдәр сы ара инек. Дәртләнеп, сәмләнеп, ю тан бар я ап, театр ы ижади тормошона йән өрөп эшләп киттек. Cәм инде бына театрыбы а 20 йыл тула. Бе был матур датаны коллективыбы менән бергәләп я көнө билдәләргә йыйынабы . Шулай итеп, театрыбы яйлап ына материаль-техник база ын да, ижади эшмәкәрлеген дә яй а алып, ны ынып, >еп, популяр булып китте. Әлбиттә, театрыбы а Мә әниәт министрлы ы менән бер рәттән Стәрлетама ала ыны ул са та ы етәксе е Спартак jәле улы Әхмәтов бар я лап та яр ам итте. Бында эшләгән кешене к рә әм к тәрә белделәр. Мине әле я ы са ымда ала етәкселеге ике б лмәле фатир бир е. Стәрлетама мине өсөн ә ерле ала. У а рәхмәтем сик е .

5

«ТАМАША» №1 – 2011

Театр

Флорид Б&ләков «Онотол ан до а», реж. – Гөлдәр Ильясова, , Шат – арт – Филарит Бакиров, Буран – Хәмит Яруллин, Зар- арт – Рауил Галин, Бауыр а% – Та ир Искәндәров. 1994 йыл

– Та ир, е!!е- тә&ләп Стәрлетама% театры сәхнә енә сы ыуы ы! хәтереге!!әме? Ниндәй роль баш%ар!ы ы! ул са%та?

– И тә ә а а драматургы Дулат Исабәковты «Көтөр кешем бар мине » ә>әрендә Егет ролен уйнаным, артабан Илшат Йома оловты «Cине ю алт ым килмәй» спек таклендә Саяр – төп ролде, Фәтхи Бурнаш ты «Йәш йөрәктәр»ендә – Сәйфулла, Флорид Б ләковты «Мөхәббәт ара ы» комедия ында – Ары>лан, «Аптыра » комедия ында – jәли, Рәлиф Кинйәбаевты «Г ргә керер сер ине» мелодрама ында – Фәнил, Наил jәйетбай ы «Aы ар, ишек асы ы !» спектаклендә – Усман. Cанай кит ә – к п инде... jөм мән, театр а 16 йыл актер булып эшлә дә ерендә бик к п образдар тыу ырыр а насип булды. Шулар ы и у ышлылары, йә ни фестивалдәр ә е е килтергәндәре: Флорид Б ләковты «Онотол ан до а» ә>әрен дә Бауыр а . б. Әйткәндәй, Бауыр а образын Мәскә әм Өфө тән итселәре ю ары ба а ланы әм «Театр я ы – 94» республика фести валене «Өмөт» призына лайы булды.

– =е! актер бул ан мәлдә &!еге!!е- бизнесы ы! бар ине. Театр а ла к&п яр!ам иттеге!. Ижадтан %апыл коммерция а тотоноп ките&!е- сәбәптәре лә тос бул андыр бит?

«ТАМАША» №1 – 2011

– Актер ы эш ха ы ур т гел. Ул әр ва ыт шулай бул ан. Әммә илдә көрсөк башланды. Бөтә нәмәне лә талон а ала инек. Кешеләр е т лә е ял а ебәрә башланылар. К птәр бизнес а к сте. Шул осор а мин дә бәләкәй генә Шашлы хана асып ебәр ем. Aанымда бул андыр инде, к рә е . Атайым я ынан да, әсәйем я лап та олатай ар бик бай йәшәгәндәр. Магазиндар тот андар. Шуны өсөн дә олатайымды репрессия ва ытында ун йыл а төрмәгә ултырт андар. Әммә ул заманыны бик а ыллы әм егәрле кеше е бул ан а к рә лә, репрессиянан отолоп сы ас та, алды-ялды белмәй эшкә тотон ан, районында и хәлле, бай кешеләр е бере е булды. Мине дә бизнесым бик у ышлы бар ы. Эште бәләкәй генә нәмәнән башлап ебәргәйнем, әммә артабан к мәртәләп атыу базаларым барлы а килде, «Шихан» компания ыны дилеры булып киттем, төнья райондар ы атыу нөктәләрен фуралар менән ыу, а ы -т лек, ыра ебәреп, тәьмин итә инем. Әммә атыу ан ал ан килем менән сереп-байып ына ятманым, төрлө саралар а, артистар а яр ам ите гә тотона тор ом.

– Шулай !ур атыу нөктәләре тот%ас, ни өсөн хәйерсе театр а директор булып килергә риза булды ы! у-?

6

Театр

– Бизнес ал а бар а ла, ис кенә лә театр ан китмәнем, актер булып эшләп йөрөнөм. Әммә театр көрсөккә барып терәлде, артистар эштән китә башланы, театр а директор кәрәк ине. Ул мәлдә к п бизнесмендар кандидатураларын директорлы а тә дим иттеләр әм улар ара ында мин дә булдым. Шулай итеп, мине кандидатура тте әм, к птәр е әжәпкә алдырып, директор булып киттем. Әммә у а тиклем Кинйәбикә Ислам олова, Әхмәр Әхмә уллиндар менән бер ва ытта ситтән тороп ГИТИСта у ыным. Улар режиссерлы а, ә мин ойоштороусы-менеджер факультетында белем алдым. Бе е Мә әниәт министрлы ы у ыр а ебәргәйне, әммә бер йыл а ына т ләнеләр, ал ан осор о спонсор ар яр амында у ып сы ты . Мине бер-ике ай а хатта Испания а стажировка тергә лә ебәр еләр. Испанияла Мәскә әге РУТО берлектәге Рәсәй-Испания туристик фирма ы директоры мине енә эшкә са ыр ы. Әммә мин емде тыу ан я ымдан айырылып китергә теләмәнем. Бөгөнгө көндә был фирма донъяла ки >ешкән, сәскә ат ан ойошмалар ы бере е. Шулай итеп, д рт йылдан ашыу театр а директор вазифа ын баш арам. Элек, актер са та, к п кенә ауырлы тар кисерергә тура килгәндә: «Эх, мин директор бул ам, ошолар ы эшләр инем», – тигән хыялдарымды тормош а ашырып, бөгөн и тә ге нә бәттә актер ар өсөн у айлы эш шарттары булдырыр а тырышам. Мине етәксе итеп тә әйенләгәндә, театр ы д рт миллион а я ын бурысы бар ине. Шөкөр, бөгөн ул бурыстар ы ла т ләп бөттөк. Бынан тыш, бе е театр Рәсәй буйлап ына т гел, ә сит илдәргә лә гастролдәргә йөрөй. Рәсәй е баш орттар йәшәгән Ырымбур, Cамар, Екатеринбург, Ћарытау өлкәләрендә йыш булабы . Йыл айын йәйге ен коллектив Краснодар а бара. Унда спектаклдәр уйыу ан тыш, 10–15 көн ди ге буйында ял итеп айта. Ике тап ыр Төркиәгә бар ы , быйыл да са ырыу килде.

– Бөгөнгө закон а ярашлы, е! бер юлы бер нисә эште алып барыр а хо%у%лы ы ы!. Ни-ә бизнесы ы!!ы ла, театр!а ы директор эшен дә бергә алып бармай ы ы!?

– Алып барыр а ла мөмкин. Әгәр ә ин ике кәмәне ойро он тотор а телә ә . Әммә мин театр эшен бик етди абул итәм. Бында иртәнән алып киске ен театр ябыл ансы а тиклем эштән бушап булмай. Театр а тамашасы ына к ел асыр а, ял итергә килә, әммә коллектив ал ы ял ы хе мәт итә. Я ыра ына, мә әниәт министры менән осрашыу ва ытында, бер театр етәксе е бе е театр а 20 генә тамашасы килә

тип, ял ан фекер еткер е. Эй, бына, ара ы , хатта Я ы йыл байрамдары көнөнә 4–5 мәртәбә тә, әр ай ы ына 300–400 кеше килә. Билет ха ы балалар өсөн – 80, ололар а 250–300 ум тора. Бе е спектаклдәр ә шулай ал ыштар менән тә. Был ха та ма танып та, орурланып та әйтә алам. Театр ы ене телестудия ын ойошторор а тип ниәт итеп торабы . Әйткәндәй, «К елле йәшәйбе » тип атал ан юмористик тележурнал менән асып та ебәргәнбе . ▫ ебе е режиссерыбы а, операторыбы а, монтажлаусыбы а – Руслан Юлтаев. Был тапшырыу ы БСТ телеканалы аша бөтә республика хал ы арай. Уй арым да, хыялдарым да, төрлө проекттарым да бар. Шу а к рә мин бизнестан баш тартып, тулы ынса театр ы эшмәкәрлегенә сум анмын. Театрыбы ы ене бәләкәй генә оркестры бар.

– Оркестр а музыканттар!ы ситтән са%ыра ы ы!мы?

– Ю . Cу ы осор а ебе е актер ар төрлө инструменттар а уйнай. Хатта тамашасылар хайран ала. Массовый спектаклдәр ә йыш уйыл ас, оркестр ы булыуы бик отошло. «Aы урлау», «jәлиәбаныу», «К елле йәшәйбе », «▫ ем я ан я мыш» ке ек сәхнә ә>әр әре фонограмма менән т гел, тере йыр әм оркестр менән би әлгән.

– Театры ы!!а нисә артист бар?

– Элек 53 ине, бөгөн 47 артист эшләй. Гөлдәр Мозафар ы ы Ильясова ха лы ял а киткәс, режиссер итеп Азат Нәзир улы Йы аншинды са ыр ы . Азат Нәзир улы эш башла ас, коллективта матур, к елле ижади атмосфера, репертуар а к птәр е хыялында йөрөгән сифатлы спектаклдәр барлы а килде.

– =е! автономиялы театр. Әммә автономия театр а нимә бир!е?

– Бик сетерекле орау уй ы ы . Дөрө>өн әйткәндә, автономия нимә бир ен инде... Бе е бина ту ы ме квадрат метрлы. Уны арау, тәртиптә әм йылы итеп тотоу бик к п сы ымдар талап итә. Театр коллективы шул сы ымдар ы апларлы а са эшләй аламы? Сы ымдар ан тыш артистар а, тәьмин ите се персонал а эш ха ын, к п төрлө алымдар ы т ләргә кәрәк. Здание а ремонт талап ителә. Бөгөнгө көндә шул ар ала бәләкәй зал бикле тора, гастролдәргә йөрөй тор ан автобустар ту ан әм баш алар, әм баш алар. Ярай а Мә әниәт министрлы ы, әлегә тиклем бухгалтерия технология ында әйтелгәнсә, норматив сы ымдар ы аплау өсөн субсидия т ләй. Ә ысынында и ә, автономиялы бул ас, ин е эшләп тап ан а са а ына йәшәргә тейеш е .

7

«ТАМАША» №1 – 2011

Театр

Та ир Тимерхан улы љатыны Г&зәл, %ыџџары Айсара ћәм Азалия менән. 2010 йыл

тулы, билеттар атылып бөткән, йә ни аншлагтар менән уйнап айта театрыбы . Әлбиттә, тормошта төрлө хәлдәр ә килеп сы а. Шулай у театр тормошо ла гел генә у ыштар менән бармай. Берсә у ыштар а, берсә кризис а тарый. Бе е театр тарихында ла ундай хәлдәр абатланды. Әлеге көндә йәнә >еш юлындабы .

– Билдәле булыуынса, директор вазифа ында эшләгән кеше әр са% &!ене- терәге әм кә-әшсе е бул ан аилә енә бик а! ва%ыт б&лә. =е!!е- аиләлә нисек?

– Мине кәләшем а ыллы әм а лай тор ан кеше. Ни ә гел эштә е , у айта ы , ай а йөрөй ө , тип ирек е ләмәй. Ул милләтене патриоты. Хал ын, милләтен, сән әтен а лай, ярата. Бөгөн атыным Г зәл менән Айсара әм Азалия исемле ике ы >терәбе .

– =е! &!еге! %ай ы районда тыуып &*теге!. Атай-әсәйеге! ха%ында ла өйләп китеге!.

– Көйөргә е районыны Я шымбәт ауылында тыуып >тем. Атайым Тимерхан Ибра им улы скрипкала, мандолинала, тальян гармунында ла ө өрөп уйнай, әсәйем Рәсимә Хәләф ы ы мо ло итеп йырлай. К рә е , сән әткә бул ан өйө аныма алын андыр. jаиләлә биш бала >тек. Өс а айым, бер апайым бар. Атайыма ти ән 80 йәш тула, әсәйемде я ыра ына 75 йәшен билдәләнек. Альмира КӘРИМОВА

Әлбиттә, дә ләт театрын тулы автономия а к сере дөрө> т гел.

– =е!гә ю ары белемле йәштәр эшкә килде. Улар!ы- торла% мәсьәлә е нисек хәл ителә?

– Өс йыл элек махсус курсты тамамлап, 16 йәш актер театр а эш башланы. Бөгөнгө көндә улар ы бөтә е лә торла менән тәьмин ителгән. Йә ни дөйөм ята та йәшәмәй әр, бары ы ла фатир а урынлаштырыл ан. Йәштәр е эш ха ы ур т гел, шу а к рә лә фатир а йәшәгән өсөн а саны театр т ләй. Балл система ы булдыр ы , шу а ярашлы кем сәхнәлә к берәк уйнай, шу а арап, килеме лә урыра була. Шөкөр, бөгөн бе е театр ы ижади әм дөйөм коллективы >ешкән, татыу. Актер бит ул фестивалдәр, гастролдәр ва ытында >ә. Элек, бе , «их, гастролдәргә йөрө әк ине», тип хыяллана тор айны . Бөгөн и ә, бер төркөм артистар Себер я тарында, икенсе төркөм республика буйлап йөрөй, өсөнсө ө и ә театр а спектаклдәр уя. Ә бит заманында гастролдәргә сы а , театр а уйнар а бер артист та алмай тор ан ы аныс мәлдәр ә йыш булды. Бөгөн, шөкөр, баш режиссер актер ар төркөмөн дөрө> итеп б лгән – әр кем эш менән мәш л. Элек Өфөгә гастролдәргә бар а , спектаклдәргә тамашасыны хатта бушлай а йыя алмай тор ан са тар бар ине. Бөгөн, шөкөр, гастролдәр ә тамаша залы халы менән шы ырым «ТАМАША» №1 – 2011

8

Театр

Һиммәтле лә, ҡиммәтле лә һәләт Азат Нәзир улы ЙЫҺАНШИН – Башҡорто стандың атҡаҙанған артисы, Ш. Бабич исемендәге йәштәр премияһы лауреаты, Стәрлетамаҡ баш ҡорт дәүләт драма театрының баш режиссеры. Азат Нәзир улы Йы аншин ха ында әле ул эстрада йыр ары баш арып, сәхнәлә ролдәр уйнап йөрөгән са ында у мә әлә я ыр а теләгем ур ине. Әммә ни әлер был уй арым байта йылдар ткәс кенә тормош а ашты, бу ай. Бөгөн, ө>тә анап киткәндәр ән тыш, Азат Нәзир улын бе бик к п у ышлы драма ә>әр әрен сәхнәгә уй ан, Стәрлетама баш орт дә ләт драма театрыны баш режиссеры итеп беләбе . К елен, бар булмышын бары тик ила иәт, ю ары әм серле донъя ына биләп ал андыр был әләтле егетте . Шулай булма а ул, мо айын да, бер ара а , а>ыл, икенсе ара а , тә лә атмарлы, әммә нисек кенә булма ын, мө жизәле сән әт юлын итмә> тә ине. Заманында е ижад иткән ши ыр ар ы көйгә алып, сәхнәнән сы ыштары менән тамашасылар ы та алдыра ине бит. Ә сәхнә ә>әр әрендәге ул тыу ыр ан образдар әрене абатланма> әм бер к ва ытта әйтеп а лата алма>лы атмарлы эске донъя ы менән нисек арбай тор айны! Хәйер, Азат бәләкәй ән сән әт донъя ын итте. Мәктәптән й гереп айтыр а, өй ә бер кем дә булма ан са та бәләкәй генә мезансценалар ороп (әлбиттә, әле мезансценаны нимә икәнен дә белмәгән, ундай е хатта ишеткәне лә булма ан заман), бер е әллә нисә роль баш арып, хатта к йәштәренә мансылып ила ан са тары ла йыш була ине йәш «актер ы ». Ысынлап та, сабый са ынан у кино актеры булыр а хыялланды. Тулы метражлы, я шы әм сифатлы кино а төшө әле лә к ел төбөндә ят ан и мө әддәс әм татлы хыялдарыны бере е. У а совет осоро кинолары бигерәк тә ә ерле. Сөнки тап шул кинолар ы арап, унда ы актер ар ы нисек эшлә әрен к реп, ене бар асылын ошо й нәлештә >терә, камиллы а ынтылып йәшәй ул әлеге көндә. Ни өсөн тап актер өнәрен айлап, әлеге мәлдә режиссура а тотоноп ките е ха ында ул бына нисек өйләне:

Азат Йы аншин. 2010 йыл

«Режиссер өнәрен айлар а тигән әйбер уйымда ла ю ине. Мин элек-электән кино актеры булыр а хыял иттем. Ул теләк мине к елдә әле лә йәшәй. Ю , телә ә ниндәй сериалдар а төшөргә теләмәйем. Ул мотла тулы метражлы, ысын кино бул ын... Эйе, к п кенә таныштар эстраданы әм актерлы ты алдырыр а йәл булманымы, тип орай ар. Ю , бер нимә лә йәл т гел. Cәр ми гелде ва ыты тигән ыма . Режиссер эшенә тотоноп ките е ур итеп өйләрлек сәбәптәре лә ю ыма . Әйткәндәй, актер булып эшләгәндә режиссер ар а мине менән спектакль сы арыуы ауыр ине. Сөнки мине арашым, тойомлауым көслө. Эш барышында режиссер ы ай ы бер алымдары менән ризалашмай, ижади ау а сы арыу аса барып еткән са тар а булды. Былар бары ы ла мине ижад а етди арашта, талапсан булыуыма бәйле. Әйткәндәй, академия театрында ту ы йыл эшлә ем мө өрөн ал андыр, к рә е . Был театр мине төрлө я лап асты,

9

«ТАМАША» №1 – 2011

Театр

«Ярты а%ыл Журден» (М. Булгаков, Милли йәштәр театры) спектакленән к&ренеш. Брендавуан – Азат Йы аншин, Журден – Ринат Бассареев. 1995 йыл

ара ан ыма , е ел-елпе мөнәсәбәттә булыу ары әсендереп тә уя. «И-и, ул нәмәне ни мин дә сы ып уйнай алам», – тигән әр е лә ишеткәнем бар. Театр сән әте ха ында шундай примитив арашта бул андар а йәнем көй ә лә, улар бит бахыр ар, а ламай ар, тип - емде йыуатып уям. Ә режиссерлы а тотоноп ките ем, мо айын да, сән әт донъя ын йәнем-тәнем менән яратыуым әм уны бар нескәлектәренә лә төшөнөргә телә ем менән бәйлелер. «Актерлы ы>аларына ына ыймай башланы мы ни?» – тигән орауы ы а ла тура ына яуап биреп булмай. Бәлки, шулай ыр а. Ә дөйөм ал анда, әлбиттә, эшемде яратам, әммә ай ы са к рә алмай китәм. Эш бул ас, төрлө ө лә килеп сы а. Ә сән әттә, ижадта, еге белә еге , көрәш е , орбан ы , ә етемсә генә ила илы , матурлы тыу ырыу а, ал а ките ә мөмкин т гел. Әгәр ә спектакль сы ар анда фекер әрен я лап, уны тормош а ашырыр а ынтыл ан актер осра а, ни эшләр инеге , тигән орау а, әлбиттә, рәхим ит ен, әгәр ә уны фекер әре а ланырлы йәки ра>ланырлы әм мине инандырырлы икән, тип яуап ай-

>тер е, анаттар уй ы. Cәм у а мерем буйы рәхмәтлемен. Академия театры мине аты закондар сиктәренә ыйып йәшәргә өйрәтте, емә ышаныр а яр ам итте. jөм мән, ай ы ына театр а эшлә әм дә, әр бере е мәктәп әм я ы ба> ыс ролен тәне. Сән әт институтын тамамла ас, Стәрлетама театр берекмә ендә эш башланым. Ләкин өс ай ва ыт ткәс, Урал И елбаев мине кире Өфөгә айтып, «А йондо » төркөмөндә йырлар а к ндер е. Шулай итеп, бер йылдан ашыу унда эшләп йөрөгән са та Азат Нә ер олов: «Йыр йыр менән. Ул насар тип әйтмәйем, әммә ин актер. Кил бе гә, йәштәр театрына», – тип са ыр ы. Шулай итеп, Азат Нә ер олов янына барып, театр а эш башлап ебәр ем. Актер профессия ы хужа ынан бик к п орбандар талап иткән әйәт етди өнәр. Кемдәр ер был й нәлеште эшкә лә анамай ар. Хатта: «Aустым, ин аман да эшкә төшмәй, йырлап ына йөрөй ө мө?» – тигән ла апты ла йәнем көйөп, ирония менән абул итәм. Мин театр а ла, актер эшенә лә тә етди арайым. Бә зе берә әр е актер ар а ниндәй ер петрушка а (Петрушка – урса театрында төп ролде баш арыусы) «ТАМАША» №1 – 2011

10

Театр

тарыр а теләйем. Әйткәндәй, бе е театр а ундай әләтле актер ар бар. Мә>әлән, Ләйсән Ми ле әлиева шундай ар ан. Ундай ар ха ында, Хо ай ан әләтле, ти әр. Ләйсәнде сәхнәлә эшлә ен к реп, тормош ысынбарлы ын тулайым са ылдырыуы менән хатта Мәскә ән килгән режиссер о ланды. Мин ем дә ай ы са репетициялар мәлендә онотолоп китәм әм уны текст буйынсамы, әллә ысынды өйләйме, бута лып: «Ләйсән, ин әле быны ысын өйләй е ме?» – тип орап уям. Ә ул әнә әт тауыш менән: «Ю , текст буйынса», – тип яуап бирә. Бындай әләт бик иммәт. Режиссер булара , әләтле кешеләр е мин, бер я тан, урсалап тор ам, икенсе я тан, улар ан бик к пте талап та итәм. Яфалайым, профессияларын к рә алмау дәрәжә енә еткерәм. Хо ай ан әләт ле актер ар мер буйы әре әм ижадтары менән әнә әт т гелдәр. Шулай булыр а тейеш. Әгәр ә кеше е менән әнә әтләнеп ултыр а – >еш, камиллы ту тала. «Камиллы көрәш тә тыуа», – тип ю а ына әйтмәгәндәр. Йәнә бер ми>ал килтерәм. Ләйсән менән репетиция лар ва ытында ниндәй ер и>кәрмә я а а , ул эшен ту тата, ыс ыра, ташлап сы ып та китә. Ә ми ә ал а, шулай булыр а тейеш. Сөнки ул ене эмоциялары менән көрәшә, бер нимә лә килеп сы май тип хафа а ала. Ә мин к рәм – улынан килә. Ул шулай көрәшә-көрәшә уйыл ан ма сат а ирешә. К рә еге , актер эше атмарлы профессия ына т гел, бәхет е өнәр ә. Актер эшмәкәрлегендә к п көс т гә, энергия сарыф итә, янып бөтә. Әммә бөйөк ила илы та тап ошо матурлы тыу ырыу өсөн яныу а. Мин ем кешеләр менән аралашыр а әллә ни ә ә> т гелмен. Мине өсөн ду> төшөнсә е лә яуап биреп булма>тай атмарлы ыма . Ми ә я ы ыма к пкә я шыра . Рәхәтләнеп уй ар а сумам. Сөнки эшемдә тулы ынса башкөллө ижад а биреләм. Ә театр ан сы анда емә бикләнәм. Журналистар менән мө әмәлә ите ән дә мә әнә тапмайым».

белем дипломы аласа . У ытыусы ы Рәсәй ә таныл ан о>та Александр Михайлович Вилкин. Ул ене курсына бары тик мәскә леләр е генә йый ан. Азат әле бул а ла: «Нисек шундай ур исемле остаз, профессор сит өлкәнән тап мине айлап алды икән?» – тип әжәпкә ала. Ә мин эстән генә уны орауына емсә: «Эйе, ул бит ине к еле дә ниндәй бөйөк хазина ят анын и гән, а ла ан. Шу а ла ене курсына ал ан», – тип яуаплайым. Ысынлап та, Азат Нәзир улы әйәт ки белемле, әр я лап та әләтле (йырсы-автор а, актер а, режиссер а, рәссам да) эскер е әм сик е сәйер ә шәхес. Алла ы Тә әлә ма лайына әләт мө өрө ал андар бары ы ла ябай ә әми заттар ан шулай айырылып торалар шул ул. Флорид Б ләковты «Cөйә е ме, өй мәй е ме?», «Гона лы хыялдарым», «Мәскә – Васютки», Мәрйәм Бура аеваны «▫ ем я ан я мыш», Наил jәйетбай ы «К елле йәшәйбе » пьесаларын сәхнәләштереп Азат Йы аншин республикала әләтле режиссер исеме менән дә нары ланды. Әйткәндәй, быйыл Стәрлетама та у ан «Баш орт драматургия ы» фестивалендә Ф. Б ләковты «Мәскә – Васютки» ә>әре буйынса уйыл ан спектакле «И я шы режиссура» номинация ында е е яуланы. Азат Нәзир улы Йы аншин Байма ала ында тыу ан. Ата ы Нәзир Әхмәтзәкир улы заманында Әхтәм Абушахманов менән бергә (ул да Әбйәлил районы егете) Өфө сән әт училище ыны актер б легенә у ыр а инә. Әммә училище тигән менән йөрьәт енмәй, уны ташлай әм хәрби хе мәткә алына. Ә хе мәт итеп айт ас, Авто-юл техникумында белем ала. Йыр а ла, бейе гә лә әжәйеп әләтле, ши ыр ар ы ла ойоп ына уя тор ан ки к елле кеше. Байма та о а йылдар баш инженер булып эшләй. Әсә е Мәрйәм Сәфәр ы ы (Мәсетле районы ы ы) тә әрәк тө өлөштә, у ы йылдар а атыу а эшләне. Азатты атыны Фәниә лә сән әт кеше е (ул да Байма ы ы), ә дөрө>өрәге музыкант, фортепиано белгесе. Улар ы өс улдары >еп килә. Оло о Айгизәргә 14 йәш, Фәрхәткә – 12, Асман а 7 йәш. Альмира КӘРИМОВА

Азат Нәзир улы быйыл Щукин исемендәге Мәскә ю ары сән әт училище ыны режиссура б леген тамамлап, улына икенсе ю ары

11

«ТАМАША» №1 – 2011

Театр

Һәләтле Хәлиловтар

Азамат Хәлилов. 2008 йыл

Стәрлетама дә ләт баш орт драма театры ойошторол андан алып унда аиләле актер ар эшлә е мәртәбә ө>тәп тор о. Был матур традиция бөгөн дә дауам итә. К птән т гел генә театрыбы а йәнә ике аилә барлы а килде. Был, әлбиттә, ыуаныслы ва и а, сөнки йәштәребе (йә ни өйләнмәгән йәш артистарыбы ) к п, та ы ла әллә к пме пар ар барлы а килер әле. C ем театр а ы к птәнге аиләләр е бере е – Хәлиловтар тура ында булыр. Егет кешегә етмеш төрлө өнәр ә а , тигән борон олар. Баш ортостанды ат а ан ан артисы, республикабы ы Ш. Бабич исемендәге йәштәр премия ы лауреаты, Стәрлетама дә ләт баш орт драма театры артисы Азамат Хәлилов а бигерәк тә тап килә был әр. Ысындан да ул – артист ына т гел, улынан килмәгән бер эш тә ю ти әм, ис хата булма>. Шу а арама>тан, театр сән әте эше, у ы ан өнәре бары ынан да ю арыра . Сөнки ал андары уны өсөн к ел йыуат ыс, ял сы ана ы.

«ТАМАША» №1 – 2011

Азамат Самат улы Хәлилов 1970 йылды май байрамы көндәрендә Собхан ол ауылында донъя а килә. Балалы йылдары Бөрйән районыны И>ке Собхан ол асаба ы А и ел буйында тә. Тәби әт әм ата-әсә е биргән мы ты кә әле, көләс йө лө, көлөп тор ан ап- ара к ле егетте унынсы класты тамамла андан у у ыт ан а ай-апай ары Өфө сән әт институтына барыр а өндәй әр. Артислы әләте, бәлки, Азаматта ярылып ят андыр. Шу а к рә лә ул, ис икеләнмәйенсә, 1987 йылда сән әт институтына юл тота әм абул ите имтихандарын у ышлы тапшырып, театр факультетыны актер ар б легенә у ыр а инә. Ауыл бала ы өсөн у ыу тә ә нисектер сәйер, ауыр ке ек к рен ә лә, тырыш Азамат быны серенә ти төшөнә. 1991 йылда институтты тамамлап, «театр әм кино артисы» тигән өнәр алып, М. jафури исемендәге Баш орт дә ләт академия драма театрына эшкә са ырыла. Шул йылда у курсташы Зөлфиә исемле ы менән өйләнешәләр. Хә ер улар ы ике ы ары – Зилиә әм Ай ылыу >еп килә. Бынан бер нисә ти>тә генә йыл элек Дә ләкән районыны Фаризун ауылында, Фә илә апай менән Хәмәдиәр а ай аилә ендә донъя а килә Зөлфиә. Ул бәләкәй са ынан алып клуб сәхнә енән төшмәй. ▫ ене бар булмышын, дәртдарманын алып артистка булыр а ә ерләнә. 1986 йылда имтихандар ы у ышлы тапшырып, Өфө сән әт институтыны (хә ер сән әт академия ы) театр факультеты студентка ы булып китә. Ин-

12

ститутты улар у ышлы ына тамамлай. Йәш са та ниндәй ер я ылы , асыш-мө жизәләр я ай ы килә. Азамат менән Зөлфиә лә 1991 йылда Стәрлета ма баш орт театры асыл ас, шунда китергә теләк белдерә. Cәм улар ы теләге абул була – 1992 йылды март айында, Өфө театрын алдырып, Стәрлетама а к сеп ки ләләр. Шунда башлана ла инде улар ы төплө ижад юлы, ысын сәхнә тормошо. И тә ге ролдәрене бере е Ф. Б ләковты «Мөхәббәт ара ы» комедия ында Азаматты – Боганур, ә Зөлфиәне Тәнзилә була. Ф. Бурнашты «Йәш йөрәктәр»ендә Азамат а – Хәйретдин, Зөлфиәгә – Сәрби, И. Йома оловты «Мөхәббәт оштары»нда Азамат а – Абдулла, Зөлфиәгә – Шәр иә. Ф Б ләковты «Аптыра » комедия ында Азамат а – Бывалый, Зөлфиәгә – «Мерседес» – ат ролдәрен баш арыр а тура килә. Йылдар ткән айын Азаматты о>талы ы, ыйыулы ы, дәрәжә е >ә бар ы. Бына инде у а и ур ролдәр е бере ен – Украина классигы Карпенко-Aарый ы «Бәхет е мөхәббәт»ендә Гнат ролен ышанып тапшыралар. Заманында был ролде Баш орт дә ләт академия драма театрында Илшат а ай Йома олов уйна ан. Уйындан уйма сы ып, ике ут ара ында ал ан, әсә е енән сы а алма ан ир-егетте, әлбиттә, Азамат бөтә йөрәген, к елен биреп баш ар ы. У. Шекспир ы «Ричард III»лә буй оноусан, короле енән сы ма ан, уны өсөн йәнен бирергә ә ер тор ан,

Театр

у ынан ына бөтә дөрө>лөктө а ла ан лорд Бекингемды ла Азамат Хәлилов тулы ынса кә әләндереп, ха лы а еткерә алды. Ә бына А. Гельман ды ике кешелек «Эскәмйә» ә>әре нә Азамат менән Зөлфиә өсөн генә я ыл ан ке ек ине. Улар уны, ур дәрт, ил ам менән эшләп, тамашасы хөкөмөнә сы ар ылар (режиссеры – Баш ортостанды халы артисы Ф. Бакиров). Әлбиттә, сә әт ярым ике кешене сәхнәлә уйнауы залда ы тамашасыны әрен ты лар а, арар а йәлеп итер өсөн, артистан к п көс, әләт әм ур актер о>талы ы талап итә. Азамат менән Зөлфиә был бурысты тулы ынса баш ара алдылар. Азамат Хәлиловты у ы йылдар а ы эштәре бары тик ма тау а лайы . Хал ыбы ы милли герой ыны бере е бул ан Aа ым т рә образы Азамат өсөн генә т гел, театр, бөтә Баш ортостан өсөн оло ва и а. Уны ижад юлында и са ыу, и я ты, шул у ва ытта и яуаплы эштәрене бере е. И. Дилмөхәмәтов әм Ә. Дилмөхәмәтова ижад иткән был трагедияны Стәрлетама баш орт драма театры беренселәр ән булып сәхнәгә сы ар ы. 1812–1814 йылдар а ы Ватан у ышыны батыры, ур ыу белмә> Aа ым т рә образын уйнаны. Ошо образ өсөн Азамат Хәлилов 2001 йылда «Баш ортостанды ат а ан ан артисы» тигән ма таулы исемгә лайы булды. Шулай итеп, бе е Стәрлетама дә ләт баш орт драма театры замандаштарыбы менән бер рәттән әленән-әле тарих а – хал ыбы ы ткәненә, уны да и шәхестәренә айтып тора. К птән т гел генә сәхнәләштерелгән Х. Ир әлинды «Инә б ре

ар ышы» трагедия ы ла шул турала өйләй. Ба> ынсылар а аршы көрәштә баш орт әм татар халы тарын берләштергән дөйөм образ – Тере ол образы Азамат Хәлилов баш арыуында оло ма тау а лайы . «Баш ортмо, татармы – мосолманым, бер кемде атмам да, атылмам да, су ынып, керәшен гә әйләнмәм дә!» – ти ул, таны шы Сукин менән өйләшкәндә. Ошо тә әккәллек, ыйыулы ы алышты хәл иткес бер мәлендә улына торомбаш алып, дошман әл ә ен шартлатыр а барыр а этәрә лә инде. Тере ол образы ла Баш ортостанды ат а ан ан артисы Азамат Хәлилов баш арыуында тамашасы к елендә өйө тапты. Азамат драматик ролдәр ә генә т гел, комик образдар ы ла ур ихласлы , кинәнес табып, енсәлекле юмор ө>тәп баш арыр а әләтле. Бында инде оло ына ижад юлы ткән, тәжрибәле, «ат а ан ан» исемен яула ан артисты уйнауында татар драматургы Х. Ибра имды «Aатыным алтыным» комедия ында ы Хабл (Хәбибулла) ролен әйтеп т мә мөмкин т гел. Азамат Хәлилов баш арыуында был образ тамашасыны көлдөрөп кенә алдырмай, уйландыра. Сөн ки ул ур булма ан эпизодтар ан спектаклдәге төп образдар ы бере енә әйләнде. Т. Ми нуллинды «Диләфр згә д рт кейә »ендә Азамат – jәф р, Зөлфиә – Сажидә (Ди ләфр зде әхирәте), Ш. Башбековты «Тимер атын»ында Азамат – Aус ар, Зөлфиә – атыны Шәрифә, Ф. jәлимовты «Татлы хыялдарым»ында Азамат – Юлдыбай, Зөлфиә – Хәнә, уны атыны ролдәрен баш аралар. Ә Туфан Ми нуллинды «Диләфр згә д рт кейә » комедия ында ы jә-

13

Зөлфиә Хәлилова. 2007 йыл

ф р образын Азамат ю ары комедик о>талы та уйнай. ▫ ен тотошо, темпераменты, музыканы тоя беле е, ур, әммә ы ылмалы кә ә ен йөрөтә беле е менән баш алар ан айырылып тора. Ошо роле менән ул тамашасыны ысын-ысындан әсир итте, танылыу тапты. ▫ эшен яратып баш арыуы, тырышлы ы, әр ролде тәмен, нескәлектәрен белеп баш арыуы дан-шө рәт килтер е. Йә ни республикабы ы Ш. Бабич исемендәге йәштәр премия ын тапшыр ылар. Был ба а Азамат өсөн генә т гел, бе е театр өсөн дә мәртәбә. Азамат ен у ытыу эшендә лә ынап араны. Ул бер нисә йыл Стәрлетама мә әниәт техникумында сәхнә теле дәрестәре алып бар ы. Әйтергә кәрәк, у ыусылары ла, коллегалары ла унан бик риза булдылар. Егет кешене та ы бер өнәрен әйтмә мөмкин т гел. Азамат – балта о>та ы. Бөрйәндә балта тота белмәгән кеше ю тыр, ә Азаматты улында ул уйнап тора. Уны унарсы, балы сы икәнлеген, шу а ә ә>леге тура ында я ып тора ы ла ю . Cәр эшкә ил ам биреп, ва ыт табып, еренә еткереп эшләргә ярата бе е Аза«ТАМАША» №1 – 2011

Театр

Ж. Б. Мольер!ы- «Ирек е!!ән табип» спектаклендә Жаклина – Зөлфиә Хәлилова, Лука – Азамат Хәлилов. 2007 йыл

мат. Ул аилә башлы ы, егәрле ир әм хәстәрлекле атай. Барса ту андары менән дә я шы мөнәсәбәттә. «Татыулы ты йө өн у ыр к рер, а ырау ишетер», тигәндәр. Улар а ир- атын ролдәрен йыш уйнар а тура килә.

2003 йылда Салауат ала ында республикабы театр арыны «Театр я ы – 2003» фестивале тте. Шу а ә ерлек өсөн театрыбы ы художество етәксе е, Баш ортостанды ат а ан ан сән әт эшмәкәре, С. Юлаев исемендәге Дә ләт премия ы лауреаты Гөлдәр Мозафар ы ы Ильясова ▫збәкстанды Наманган театрыны баш режиссеры Кәрим Юлдашевты са ыр ы. Ул е менән «Сы ы ханды сере» драма ын алып килгәйне. Ә бына «Сы ы ханды кем уйнар?» – тигән орау театр етәкселәрендә ис торманы. Сөнки уны уйнаяса артист к птән билдәле – ул Азамат. Кәрим Юлдашев та бы а бер е риза

«ТАМАША» №1 – 2011

булды. Aатмарлы, енсәлекле әм дә бик яуаплы эш башланды. Көнө-төнө, ял, байрам көндәрендә лә эшләргә тура килде коллектив а. Азамат а бигерәк тә. Әммә тырышлы буш а китмәне, е де театр бөтә ауырлы тар ы. Тамашасылар, баш а театр ар а ы кол легалар, тән итселәр әм жюри а залары хөкөмөнә спектаклде премьера ын тә дим иттек. Бе е геройыбы – Баш ортостанды ат а ан ан артисы, Ш. Бабич исемендәге йәштәр премия ы лауреаты Азамат Хәлилов тән итселәр әм жюри тарафынан ю ары ба а алды. Ул фестиваль дип ломы әм оло б ләккә лайы булды. Әйткәндәй, Хәлиловтар ы өлкән ы ары Зилиә хә ер инде сән әт академия ыны өсөнсө курсында у ый. «Атанан к ргән у юн ан, әсәнән к ргән тун бескән», ти бе е халы . Гастролдәр ә йөрөп, театр а >кән баланан артистка булмай та ы нәмә көтөргә

14

мөмкин. Ул унынсы синыфта у ы ан са ында у , әсә е ке ек ылыу, ата ы ке ек ом ол буйлы ы Стәрлетама та ткән «Cылыу ай» конкурсында Гран-при яула айны. Хә ер ул у ыу алдын ы ы. Ә кесе е Ай ылыу а театр бала ы. Театр а ы репертуар а бул ан бер генә спектаклде лә алдырмай арап бара. Ул ата-әсә енә «тән итсе» лә, «ба а бире се» лә. Икенсе синыфта ына у ы а ла, Ай ылыу театр репертуарында ы 4–5 спектаклдә балалар ролен баш ара. Азаматты у ы эштәрене бере е Н. jәйетбай ы «К елле йәшәйбе » (режиссер варианты) комедия ында ы Билал Саматович ролен и>кә алмау мөмкин т гел. Азамат Хәлилов ис кенә лә эш е тора алмай. Театр ан тыш, ул Стәрлетама педагогия академия ында ФДПП деканы әм драма студия ында студенттар а актер о>талы ы дәрестәре алып бара. Ролдәр... Ролдәр... К пме е генә уйнал ан да, к пме ен ижад итеп сәхнәгә, тамашасы алдына сы ара ы бар әле. Ә бит улар ы ниндәйе генә булма ын – кире образмы ул, героикмы – әр бере енә профессиональ о>талы , к ел йылы ы, тормош, ва ыт әм йәшә рә еше алына. Хәлиловтар ы ижадын Баш ортостанда ына т гел, Ырымбур, Силәбе, Aазан, ▫збәкстан тамашасылары к реп, ал ыштар а, сәскәләргә к мде. Та ы ла ю ары у ыштар е гә! Рауил \ӘЛИН, Баш%ортостанды- халы% артисы

Театр

Театр беҙҙең ҡулда 1. Актер эше кешене- булмышын &!енә генә буй ондор ан ауыр өнәр. Ул е!!е %ай ы я ы менән арбаны?

2. Яратып йәки яратмай баш%ар ан ролдәр !ә булалыр. Ни өсөн шулай килеп сы а?

3. =е!!е-сә, бөгөнгө көн тамашасы ы ниндәй спектаклдәргә мохтаж? Республика театр!арына әм е!гә лә репертуар!а ниндәй спектаклдәр етешмәй?

4. Репетиция йәки спектакль ва%ытында е!!е- менән бул ан %ы!ы%лы хәлде и*кә төшөрөп китеге! әле.

5. Театр!ы- директоры йәки баш режиссеры бул а ы!, и- алда ниндәй эштәр ат%арыр инеге!?

6. _!еге! %ай ы районда тыуып &*теге!? \аиләге! менән дә таныштырып &т әге!се.

Илфир БАЙМЫРҘИН:

1. Бәләкәй са та актер бул ым килде, артистар а о ланып араным, тип әйтәләр ә әттә артистар. Ә мине ундай хыялым булманы, атайыма арап шофер бул ым килде. Ә ерәк >ә төшкәс, 8–9-сы кластар а физкультура техникумына йәки институтына ине хыялы көслө ине. Шулай бул а ла, бәләкәстән к ауыл сәхнәләрендә, клубта концерттар а атнаштым. Әле аман да хәтеремдә, 2-се класта сәхнәлә беренсе тап ыр «Батыр ар» йырын йырланым. Мәктәптә у ан бар концерттар а ла атнаштым, бейергә, йырлар а, урай а уйнар а ла яраттым. Биксән урта мәктәбендә «Cәлә ек» исемле фольклор ансамбле булды. Уны етәксе е бе е музыка у ытыусыбы Ән әр Хөрмәт улы Ни мәтуллин ине. Мәктәпте тамамлар алдынан Ән әр а ай: «Илфир,

ин артист булыр а тейеш е , сән әткә бар», – тип өгөтләй башланы. Башта, әлбиттә, аршылаштым, у ынан барып арайым әле, тинем. Я мыштан у мыш ю тигәндәй, мине дә я мышым шул сәхнәгә бәйле бул андыр инде. Шулай итеп, 1996 йылда Өфө дә ләт сән әт институтына у ыр а индем. Ошо ва ытта ына мин артист тормошо менән я ындан таныштым әм шунда ына артист булыр а тейешмен, тигән ма сат уй ым.

2. Кире ролдәр ә, ы ай ролдәр ә була. Әлбиттә, әр бер артисты да ы ай ролде баш ар ы ы килә. Ниндәй генә роль бир әләр ә, урмы ул, бәләкәй ме, бары ын да бөтә к елемде алып уйнар а тырышам.

3. Әлеге ва ытта бе е театр а к п жанрлы спектаклдәр бара.

Cәр бере енә халы ы ы ынып йөрөй. Мә>әлән, гастролдәр ә район йәки ауылдар а халы к берәк комедия арай. Шул у орау ы «Сәләм» тапшырыуында ла биргәйнеләр. Мине яуаптан у , бер апай шылтыратып: «Тормош ауырлы ынан т гел, бе әр бер спектаклде яратып арайбы », – тине. Ни ә халы к берәк комедия ора анына аны ына яуап бирә алмайым.

4. Был хәл театр а беренсе йылдар а эшләгәндә булды. Бе йәш артистар бит инде. Сәхнәгә сы ы ы , ти әләр, сы абы , инеге , тип әйт әләр, инәбе . Оло артистар ни ти әләр ә ышанып барабы . Мәлә ез районына Х. Ир әлинды «Инә б ре ар ышы»

15

спектаклен алып бар ы . Бе , йәштәр, баш орт а сыларын уйнайбы , билдә ы лыс, у - а а тар та анбы . Бер монах образы бар ине, уны Әсхәт Йәнбәков уйнай, о он ап-а а аллы, ап- ара кейемдә, башында монахтар ы ур тәре төшөрөлгән шапка ы. Спектакль ва ытында грим б лмә ендә бер егет, мине курсташым, шул шапканы кейеп шаярып йөрөнө. Шул ва ыт: «Cа сылар, ти ерәк сәхнәгә!» – тигән тауыш а й гереп сы ты , бөтәбе ә ыйыу иәфәт менән барып ба>ты . Алда төп ролде баш ар ан артист ене монологын өйләй, бе артта и тибар менән ты лап тор ан булабы . Шунда мин эргәлә тор ан иптәшемә арай уй ым, ул баш орт а сы ы кейемендә, ылыс, у - а а та ан, ә башында – монах шапка ы. Барыбы ы да көлкө килә, әммә көлөргә ярамай, сөнки сәхнәлә драма – т рәне улы лгән ва и а бара. Был бе е и беренсе мәрәкә ине. Ундай ы ы лы хәлдәр бик к п була театр тормошонда.

6. Мин 1979 йылды йәмле май айында донъя а килгәнмен. jаиләлә өсөнсө малай. Оло а айым – Илдус, уртансы ы – Илдар, е лем – Эльвира. Бәләкәй ән атай ы алдым, әсәйемә, Баймыр ина Фәниәгә >тереп кеше иткәненә ур рәхмәтлемен. Әлеге ва ытта емде аиләм бар.

Aатыным Aый ы районынан, исеме Лена. Шәф әт туташы. Оло ы ым Илина – 4-се класта, бәләкәсе Эльмира – 3-сө лә у ып йөрөй.

«ТАМАША» №1 – 2011

Театр

Ләйсән МИҢЛЕҒӘЛИЕВА:

1. «▫>кәс кем була ы ?» – тип ора алар: «gурай ас, артист булам», – тип яуап айтара тор айным. Бәләкәй ән к йырлар а, бейергә, ши ыр өйләргә яраттым. Ололар ми ә арап: «Их, әртис кенә булыр инде ул», – ти әр ине. Тә ге тап ыр телевизор а 3 йәшемдә төштөм. Унда мин бәләкәй балалар менән бергә Я ы йыл тапшырыуында атнаш айным. Тапшырыу ы алып барыусы ы Гә әр Батталова ине. (Унда мин ши ыр өйләнем, «Шәл бәйләнем» йырын йырланым.) Байрамда атнаш аным өсөн ми ә Мальвина урса ын б ләк иттеләр. Ә 4 йәшемдә Байма районы К сей ауылында (ул мине әсәйем тыуып >кән ауыл) Абдулха Игебаевты 60 йәшлек юбилейында, сәхнәгә сы ып йырлайым тип ила анымды, илай тор ас, сы ып йырла анымды хәтерләйем. Уны ын ми ә әсәйем, ту андарым өй ләне. Артист булыу бәләкәй ән килгән хыялым. Алла а шөкөр, был хыялым тормош а ашты. Мин бәхетле. З. Исмә илев исемендәге дә ләт сән әт академия ында белем алдым. Төркөмөбө ә 19 кеше

Юлиә ҒӘЛӘҮЕТДИНОВА: 1. Дөрө>өн әйткәндә, артист булыу мине бала са та ы хыялым, ти әм, я ылышырмын ул. Сөнки 9-сы клас а тиклем у ытыусы өнәре тә лә я ын булды. Мәктәптә у ы анда «и беренселәр ән» булдым. Төрлө байрамдар ы инициаторы инем, бейе әр

«ТАМАША» №1 – 2011

– 6 ы , 13 егет у ыны . Бе бик ду> инек, әле лә шулай. Ауыр минуттар а бер-беребе гә мөмкин тиклем яр ам итергә тырышабы . Ә инде актер өнәренә килгәндә, ысынлап та, ауыр профессия. Төрлө ва ыттар була, нишләп кенә был өнәр е айланым икән, тип уйла ан са тар а бул ылай. Сөнки был өнәр е де тулы ынса эшкә генә ба ышлар а мәжб р итә. Мә>әлән, бөгөн и ә спектакль уйнар а кәрәк, ә ине атайәсәйе де ме, ду>ы ды мы йәки берәй ту аны ды мы тыу ан көнөн йәки берәй шатлы ын урта лашыр а са ыр андар. Ләкин был турала онотор а кәрәк, сөнки ин актриса. Был өнәр шул я ы менән генә ауыр тимәйем, төрлө ва ыттар була, әлбиттә. Бына Aар ылыу булып балалар а шатлы минуттары б ләк ите е ни тора! Ә әкиәттә уйнап, улар ы ындары ат ансы көлдөрө әр... Ролде сы ар ан ва ытта образ тыу ырыу, э ләне процестары ай ы бер ә ауыр а тура килә. К пме көс т гә е . Иртәгә премьера тигән көндө йөрәкте дөрләп тибе әре... Эх, режиссер ы йө өнә ы ыллы килтермә әм ярар ине, тип уйла ан са тар а була. Өмөттәрен а лап, матур итеп уйнап сы ып, тамашасыны ал ыштарын ишете ән дә арты ниндәй бәхет кәрәк бул ын инде актер а! Әлбиттә, спектаклде уйнап сы ас, е менән әнә әт тә, к п осра та әнә әт е ә бул ан са тар а бар.

2. Ролдәр е ярат ан әм яратма ан а б лә алмайым. Сөнки әр бере ен яратып баш арам. Әлбиттә, уны беренсе тап ыр ул а алып у ы ас: «Бәй, был бит бөтөнләй мине ролем т гел, ми ә тап килмәй», – тип икеләнеп уй ан са тар а бул ылай. Әммә ләкин ва ыт те менән ролде е ә е дергән айын, ул и ә о шай башлай, я ынан-я ы ысул-

дар таба ы , э ләнә е , уйлана ы . Алла а шөкөр, театр а мине төрлө планда ы ролдәрем бар. Режиссерыбы Азат а ай Йы аншин а ур рәхмәтемде әйтеп ткем килә. Уны менән эшлә е бер бәхет. Бигерәк тә Ф. Б ләков пьеса ы буйынса «Cөйә е ме, өймәй е ме?» спектаклен эшлә о шаны. Унда мин к п нәмәне а ланым. jөм мән, был спектакль тамашасыны ла тетрәндермәй алманы.

3. Тамашасы к берәк комедия ярата. Сөнки, мине уйлауымса, бөгөнгө көндәге мәшә әттәр ән ял итеп, халы к берәк комедия а ынтыла. Шуны ы кенесле, ай ы бер кешеләр, бөтөнләй театр ы нимә икәнен дә белмәй әр. Театр а тамашасы к берәк йөрө өн ине. Ә инде ниндәй спектаклдәр уйыу ма сатлыра тигәнгә, бөгөнгө йәштәр е тәрбиәләрлек, фә ем бирерлек, өм мән, әр бер кеше театр а килеп, уйланып айтып китерлек спектаклдәр кәрәк.

5. И беренсенән, актер ар а эш ха ын к тәрер инем. Режиссер бул ам, бөгөнгө көндә актуаль бул ан спектаклдәр уйыр инем.

6. Мин 1986 йылды 3 июнендә Өфө ала ында тыу ым, шунда >тем. jаиләлә өс балабы . Апайым – Гөлшан, а айым – Тимур әм мин – и бәләкәсе. Бе бик татыу >тек. Тик ай ы ва ыт мине илат алар, атайыма оша лаша тор ан ә әтем була тор айны. Атайым Ас ын районы Кубияз ауылынан, әсәйем Байма районы К сей ауылынан. Шуны ы ы ы , улар Стәрлетама ала ыны мә әниәт техникумында осрашып танышалар. Әйткәндәй, атайым да, әсәйем дә сән әткә битараф булма алар а, мин сән әт академия ына барам тигәс: «Ләйсән, ны лап уйла», – тип әйткәйнеләр. Шу а арама>тан, мин был өнәр е айла ан а кенмәйем.

алып, йыр ар ы әрен гәртеп, ем ши ыр ар а я ым. Бер менән әйткәндә, «отличница» төрлө мә әнәлә әм төрлө я лап. Сөнки тирә-я та ылар а емде насар я тан к р әте мине өсөн оят ине. Әле лә шулай! 11-се класты тамамлап, ул а аттестат алып, Өфөгә сы ып киттем. Ә у а тиклем «Cылыу ай – 2003» конкур-

сына атнашыр а бар ым. Ләкин 3-сө тур ан төшөп алдым. Шунан айтышлай, ниндәй имтихандар бирергә кәрәк икән, тип сән әт академия ына индек. Я ып алдым. Бе е 11-се класта у ы анда Өфөгә экскурсия а алып бар айнылар. Илшат а ай Йома оловты «Нәркәс» тра гедия ын араны . О-о-о! Ул ва ытты менән а ла-

16

Театр

тырлы т гел. Cу ынан был спектаклде, у ыр а ингәс, биш-алты тап ыр ара анмындыр. Шулай итеп, аттестат менән Өфөгә сы ып киттем бит инде. Aай а у ыр а инергә? Ике урын а – БДУ-ны филология факультетына әм сән әт академия ыны театр б легенә документтар ы тапшыр ым. Имтихандар ва ытында Йәштәр ты ыры ы урамында урынлаш ан артистар ята ында, апайымда йәшәнем. Коридор буйлап йөрөп М. Кәримде «Көнөн яуа, төнөн яуа!..» ши ырын ятлап, М. jафури ы «Cары ты кем аша ан?» мә>әлен өйләргә өйрәндем. Cәм йыр кәрәк бит инде. Мин бейергә о>та бул ам да, йыр я ынан емде әләтле тип әйтә алмайым. Ә йырлар а кәрәк. Апайым Ал ыу Бәхтиева менән таныштыр ы. Ул да шул ята та йәшәй ине. Ал ыу апай ми ә «Гөлнәзирә» йырын өйрәтте. Имтиханда мәрх м Илшат а ай Йома олов, Фәрд нә Aасим ы ы, Римма Тәл әт ы ы, мәрх мә Ләлә Зөфәр ы ы булды. Беренсе көн нисектер матур булыр а тырыш анмындыр инде, сәс о он, би әнеп, бейек туфли ар а, ая тар о он, ы> а итәктә килдем. И>тәре китеп арап тор олар. Тыныслы . Шунан Илшат а ай башланы: «Йә, нимә менән кил де ?» Мин ятлай башланым. Ту таттылар.

«Aай ы я тан ы ?» – тип оранылар. «Белорет районынан», – тинем. «Гөлли Ары>лан ы ы Мөбәрәкованы белә е ме? Уны менән таныш ы мы? Cин уны кеше еме?»

– тип ора ас: «Мин уны журнал тышында, йә журнал-гәзиттәр ә генә к ргәнем бар», – тип яуап бир ем. Былар көлдөләр ә, сы-

арып ебәр еләр. Бөттө былай бул ас, тип сы ып киттем. Икенсе көн этюд к р әте . Эх, ул этюдты нимә икәнен бел әксе! И у ы булып этюд к р әттем. Шунда ми ә йыр йырлар а уштылар. Ал ыу апай өйрәткән «Гөлнәзирә» йырын баш ар ым. Ләлә Зөфәр ы ы көлә башланы. «Улай йырланмай, дөрө> көйләмәй е », – тине Ләлә апай. «Бе е я та шулай йырлай ар!» – тинем. Шулай итеп, мине у ыр а алдылар. Өфөгә йыра йәшәгәс, ауыл а ирәк айттым. Ә Фәрд нә Aасимовна ми ә икенсе әсәй ке ек булды. Уны иркәләп кенә баштан ыйпауын әле лә тоям. Алла а шөкөр, бына быйыл д ртенсе йыл эшләйем. Ниндәй генә ролдәр уйнаманым тип әйтмәйем, актер то она йыйыла ына әле. Театр а беренсе тап ыр эшкә килгәс, М. Кәримде «Aы урлау» спектаклендә төп роль Йәмиләне уйна ным. Сөнки мотла ошо театр өсөн бе е, махсус курсты у ытып сы ар ы лар. Ун ете йәш актер ан ун д рте ошо театр а килде. Диплом эшендә М. Кәримде «Ай тотол ан төндә» трагедия ында Шәфә образын баш ар ым. Комиссияла За ир а ай Вәлитов булды. Уны әре аман хәтеремдә: «Бына, исма ам, ысын Шәфә !..» – тине ул. Ролдәргә килгәндә В. Распутинды «Йәшә әм хәтерлә» ендә Лиза образы, Н. jәйетбай ы «К елле йәшәйбе » пьеса ында – Файза әм Раечка, З. Сөләймәновты «Битарафлы тан ур » ә>әрендә – Рита, М. Бура аеваны «▫ ем я ан я мыш»ында Килен (Йәш килен), В. Вампиловты «Өлкән ул»ында – Нина-Нәфисә образдарын баш ар ым. Әкиәттәр ә лә бик к п образдарым бар.

2. Ми ә ал а, бары ы ла режиссер ан тора. Әгәр ә ин уны менән контакт тап а , бары ы ла я шы. Мин, мә>әлән, пьесаны у ы анда, емде бөтә ролдәргә уйып арап у ыйым, йә ты лайым. Яратып баш ар ан ролдәрем бар. Ул ролдәр ә май а йө гән ке ек йө әм, ми ә унда йәшә е рәхәт, иркен. Ә яратма ан ролдәр, кире енсә, енә шундай талаптар уя. Ана шуны йырып сы а ы килә. Cәм әр са сәхнәгә сы анда ин ткер быса ө>төндә бейегән ке ек тойола.

17

3. Бер нәмәне генә әйтәм: тамашасы артынан ыуыр а т гел, ә кире енсә, улар ы йәлеп итергә кәрәк. Тамашасы а бе сәхнәнән улар нимә орай, шуны к р әтә алмайбы бит. Республика театр ары репертуарында классик ә>әр әр етешмәй. Тамашасы ялан ас тәнде, оят ы әр е телевизор аша ла к рә, ишетә. Ә театр бит бер әнбер мә әни уса , кеше унан сы ып киткәс уйланыр а тейеш. Уйландырырлы , кешелек донъя ына, кешене а ына тәь>ир итерлек спектаклдәр бул ын ине. Режиссер ар а классик ә>әр әргә тотонор а нимә амасаулай у , мин шуны а ламайым.

5. Әле республикала театр ар ы автономия а к сере проекты бара. Нисек кенә булма ын, театр аллы йәшәй алмай. У а хөк мәттән яр ам кәрәк. Директор бул ам, әлеге лә бая ы эш ха ын арттырыр инем. Директор, тә сиратта, е театр ы яратыр а, битараф булма> а тейеш. Әйтеп те емсә, режиссер бул ам, классик ә>әр әр уйыр инем. Мине бер хыялым бар – Стәрлетама та Актер ар клубы асыр инем. Бе ә бит ике театр әм филармония ы на бар. Йыйылышып, кә әшләшеп, фекер алышып эшләргә ине.

6. Мин Белорет районыны Йөйәк ауылында 1985 йылды 1 ноябрендә тыу анмын. Саян йон до ло о, Cыйыр йылында. jаи ләлә өс бала, и оло о мин, шу нан е лем Элена, Өфөлә медицина колледжын тамамлап, «Асы» санаторийында эшләп йөрөй. Әлеге ва ытта кейә ә, ире Рөстәм менән Сы ы исемле ул >терәләр. Вадим исемле устым медицина колледжын тамамла ас армия а барып айтты. Бөгөнгө көндә Өфөлә эшләп йөрөй. Ауылда әсәйем я ы ы, атайым 2000 йылда г р эйә е булды. Әсәйем Фәйз нә Фәрит ы ы, «Асы» санаторийында эшләй. Бер е өс баланы ая а ба>тыр ы, у а ур рәхмәтлемен. Ул бер ва ытта ла ми ә аршы килмәне. Башы бар – е белә е , ти ул әр ва ыт. ▫ аллы булып >тем. Я ындарымды ны яратам. 2010 йылда Илдар менән никах у ытты . Иптәшем Бөрө ала ы егете Илдар Сахапов, ул да актер. Әлеге көндә Стәрлетама ты уры> театрында эшләй. Алла бир ә,

«ТАМАША» №1 – 2011

Театр

йәйгә туй эшләйбе . Минән ай ы я тан ы , тип ора алар, Белорет районы, ти әм, Инйәр буйы, тау ы ы, Ары>лан Мөбәрәковты я ташы икән е , ти әр. Бала са та

бе инд киноларын арап >тек. Улар ке ек сари урап, ма лай а ы ыл ми төртөп бейей инек: ебе тамашасы, ебе йырсы, бейе се, ши ыр өйлә се. Ә хә ер

был мине өнәрем, булмышым. Ул Алла ы Тә әлә тарафынан бирелә. Кемделер Хо ай актер итеп ярат ан, кемделер ю .

Айҙар ЗАРИПОВ:

Aасимова бе гә сәхнәгә арата мөхәббәтте төплө е дер е. Өлкән у ытыусыбы Харисова Римма Тәл әт ы ы бары тик ауыр, тәрән эстәлекле ролдәр тә дим итте.

Cу ы курста диплом эштәрене бере е итеп, Ж.Б. Мольер ы «Тартюф» комедия ын айланылар. Ми ә унда төп ролдәр е бере е – Оргонды баш арыр а әм ул спектаклде баш орт теленә тәржемә итергә насип булды. Шул ва ыттан алып ши ыр форма ында рус теленән баш орт теленә тәржемә ите менән ы ы ына башланым. Киләсәктә ем берәй ә>әр я ыр а хыялланам. Артабан инде, 2007 йылда академияны тамамла ас, Стәрлетама баш орт драма театрында бе курс менән эш башланы . 2008 йылда мине хе мәткә алдылар. Бер йыл буйы Африкала, океан ыу арын кисеп, пиратлы а аршы көрәшкәндән у , сәхнәне а ынып, ошо театр а кире айттым. Мине я ы ролдәр менән аршы алдылар. Киләсәктә лә ы ы ә>әр әр, к елгә ятышлы ролдәр көтәм.

2. Әлбиттә, әр бер актер ы к еленә ятма ан ролдәре була, сөнки мине уйлауымса, артис а ролде уны типажына, тыш ы иәфәтенә арап бирәләр. Ә артист ул ролде йә а лап етмәй, йә уны характерына бөтөнләй тура килмәгән ва ыттар а була. Шул са та ролде ләштереп, уны хужа ы булыр а кәрәк. И мө име, әр бер ролгә артисты арашы булыр а тейеш. Уны ма саттарын, нимә менән йәшәгәнен, ни өсөн автор был ролде сәхнәгә сы арыр а теләгәнен төшөнөргә кәрәк. Унан у к п ролдәр и ә хас булма ан ылы тар, сифаттар менән бай була. Шул са та инде артисты бурысы, образды е ә я ын ите , ябай тел менән әйткәндә, роле де а лар а тырышыу.

3. ▫кенескә аршы, тамашасы театр менән бик а ы ы ына, сөнки телевидение, Интернет кешеләргә я ыныра хә ерге заманда. Ә репертуар а килгәндә, ул бай,

заман проблемаларын к тәргән, тәрбиә бирерлек булыр а тейеш. Театр а комедия ябай, кешене көлдөрөр өсөн генә уйылыр а тейеш т гел тип и>әпләйем. Сөнки ундай комедиялар менән телеви дение тул ан. Комедияны ара андан, көлгәндән у да тамашасыны - енә ниндәй ер орау ары тыуыр а, уйланыр а тейеш. Хә ерге тамашасы классиканы а лап еткермәй, сөнки ул театр а классиканы төп фекеренә төшөнөп, артистар ы роль ө>төндә эшлә ен ба алар өсөн т гел, ял итергә генә килә. Мине сә, бөгөнгө көндә тамашасы менән урта тел табырлы спектаклдәр етешмәй. Классика бул ма а ла, сит ил автор арыны мауы тыр ыс ә>әр әре к п. Мәскә , Питер театр ары ундай спектаклдәр е ур майынса сәхнәләштерә, ә бе е театр ар а ундай ә>әр әр барма менән анарлы .

4. Aы ы лы хәл өйлә емде ора алар, шунда у бер ва и а и>кә төшә. Театр а беренсе йыл эшләй башла ан са , бе «jәлиәбаныу» спектаклендә уйнайбы . Ә тамаша булыр көндө бер артисыбы ниндәй ер сәбәп менән килә алманы. Азамат а ай Хәлилов ми ә: «Aустым, уны урынына и ә сы ыр а тура килер», – тине. gур роль т гел, шул Азамат а ай менән бергә сы ып, бер-ике генә әйтеп, кире сы ып китергә кәрәк ине. «Aара уны, Хәлил, туйы да ыйы мул бул ын!» – тип әйтергә тейешмен мин. Тик сәхнәгә сы ас, тул ынланыу анмы, ул әр е оноттом. Азамат а ай ене әрен әйтте лә, ми ә текләп арап, әйте емде көтөп тора. ▫ е йылмая, е ипләп кенә: «C әре де әйт», – ти. Мин о а ына нимә эшләргә белмәй тор ас, минән фай а сы мауын а лап, Азамат а ай әремде е әйтте лә: «Әй ә киттек, бисталкауай», – тип сәхнәнән алып сы ып китте. Хә ер инде, сәхнәлә әйтергә тейеш ул әр е мә ге онотмаяса мын.

1. Дөрө>өн генә әйткәндә, ауылыбы ы мә әниәт йортонда >тем тиерлек. Я мыш тигәндәре бар ыр инде, әсәйем – Зарипова Әлфиә Тәл әт ы ы, к п йылдар шул мә әниәт йортоно директоры булып эшләй, атайым – Зарипов Марат Нәби улы, шулай у , бейе се, баянсы вазифа ын баш ара. Әсәйем клуб директоры булып киткәнсе колхоз театрында бик ихлас атнаша, унан у , директор бул ас, jималетдин Мин ажев исемендәге халы театрында к п ролдәр баш ара. Мин тыу ас, шул театр ы бер спектаклендә мине ила ан тауышты я ырып улланалар. Cу ынан, мәктәптә у ып йөрөгән мәлдә, әсәйем мине етәкләп, шул театр сәхнә енә алып килә. Илдар Юзеевты «Cөйгәнемде тыу ан көнө» пьеса ында ми ә Зөлфәт ролен тапшыралар. Сәхнәгә беренсе ая ба>ыуым шул була. Артабан, мәктәпте тамамла ас, ул са та Р. jарипов исемендәге 1-се анлы баш орт гимназия ында белем алып йөрөгән Динар а айым ми ә Өфө сән әт академия ына у ыр а инергә кә әш итте. 2003 йылда имтихандар ы у ышлы тапшырып, театр факультетына у ыр а индем. Я ы театр донъя ы мине та ы ла ны ыра ы ы ындыр ы. Профессорыбы Фәрд нә Aасим ы ы

«ТАМАША» №1 – 2011

18

Театр

5. Әгәр ә театр режиссеры бул ам, репертуар ө>төндә эш ләр инем. Aай ы спектаклдәр е тамаша өсөн, икенселәрен – атыр өсөн, ай ыларын актер ар ы >ешенә ы ай бул анын, ал андарын эксперимент форма ында уйыр инем. Унан у ышаныслы вокал, бейе , сәхнә теле у ытыусыларын са ырыр инем. Улар аллы т гел, ә репертуар а а ылышлы спектаклдәр ө>төндә эш ләргә тейештәр. Театр а ла к -

берәк «капустниктар» ойошторор инем. Артистар ы я ынлаштырыр өсөн, улар ан бер аилә эшләр өсөн, тамашалар орор инем.

6. Мин ем Aый ы районы ▫рге Aый ы ауылында тыуып >тем. Ун беренсе синыфты тамамла ансы шунда йәшәнем. 2003 йылда сән әт академия ына у ыр а индем, 2007 йылда Стәрлетама театрында эшләй башланым.

2008–2009 йылдар а Владивостокта хе мәт иттем. Әлеге көндә ошо

театр а эшемде дауам итәм. Бала са та «Мо » исемле балалар вокал-инструменталь ансамблендә йырлап йөрнөм. Халы театры тормошонда ла ә ем атнаштым. Атай-әсәйем тура ында әйтеп ттем инде. Динар а айым аилә е менән Бишб ләк районында йәшәй. Ул унда техникумда у ытыусы булып эшләй. Aатыным Зарипова Әлиә jиндулла ы ы, шулай у мине менән бер курста у ып, театр а эшләп йөрөй.

Фәнил ТОЛОНҒУЖИН:

алып китә. Шулай итеп, апайыма эйәреп сән әт донъя ына килдем. Ә у ынан беренсе а ымдар ы эшләргә яр ам иткән, барлы мерен сән әткә ба ышла ан, мине «икенсе әсәйем», Баш ортостанды ат а ан ан сән әт эшмәкәре, режиссер Рима Вәли ы ы Та ирова булды. Апайымды ла, мине лә сән әт донъя ына йәлеп иткән кеше – ул ине. Бе у а ме рәхмәтлебе әм уны то ро у ыусылары булып алабы . Aы аныс а аршы, Рима Вәли ы ы, быйыл май байрамдарын ур тамаша а ә ерелдереп сәхнәләштергән ва ытта... я ты донъянан китеп бар ы. Ауыр тупра ы е ел бул ын. Дәрестәр ән у клуб а репетиция а й герә инем. Башта бейе е леп яраттым, әкренләп театр т әрәгенә лә йөрөй башланым. 2003 йылда 11-се синыфты тамамла ас, Өфөгә юлландым. Өфө дә ләт сән әт академия ыны театр б легенә бөйөк остаз, М. Царев премия ы лауреаты, профессор Фәрд нә Aасим ы ы Aасимованы курсына эләктем! Стәрлетама баш орт театры өсөн махсус курста у ыны . Бында ин де профессиональ актер, драма әм кино актеры өнәрен ләштер ек. Академияла у ы анда алдан бейе менән шө өлләне ем ны яр ам итте. Курс менән бе бер аилә булып йәшәнек, Алла а шөкөр, әле лә шулай. Остазыбы Фәрд нә Aасим ы ы: «Любить друг-друга не обязательно, но уважать обязаны!» – ти тор айны. Ә бе бер-беребе е ихтирам итеп кенә т гел, яратып, көйөп- өйөп йәшәйбе . Шул у остазымды әре: «Бе е гә сән әт орло он к еле-

ге гә алды , театр сәхнә ендә ул ял ын булып к елеге е ялмаяса , унан у е сәхнә е йәшәй алмаяса ы ы !» Был әр е асылын, мин театр а бер йыл эш ләп, әрме сафтарына киткәс кенә а ланым. Бер к төштәр к рә инем – йә сәхнәлә тор ан килеш әремде онотам, йә булма а емде сәхнәмә сы ыр а өлгөрмәйем, й герәм, ләкин барып етә алмайым. Шунда емә бир ем – ай ы төбәктә йәшә әм дә, театр ан китмәйәсәкмен. Эш кә килгәндә инде, студент са та, төрлө саралар а алып барыусы, ва ыты тура килгәндә «Тамыр» балалар студия ында бәләкәс йондо ар менән бергә эшләй инем. Әлегә и ярат ан ролем тип у ата алмайым. Ниндәй роль бирәләр – асылына төшөнөргә тырышам. Ә яратма ан ролем Я ы йыл осорон да була тор ан балалар иртәлегендәге (утренник) персонаждар. Оло костюмдар кейеп, тирләп-бешеп, балалар ы ыуандыр анда к п кенә бәләкәстәр е т ем е леген, итә әт е леген к реп йән көйә. ▫ балам бул майынса улар ы а лама>мын инде... Театр ан тыш, форсат тей ә, баш ортса клиптар а, кино а төшөргә лә була. Быйыл ы йәйге отпускам мәлендә, ауылдашым Айгиз jабдуллин «Алмабикә» исемле фильмында төшөргә тә дим иткәйне. Был эшкә лә к елем менән бирелдем. Т рәлек тигән орау а (директор йәки баш режиссер бул ам) шуны әйтер инем: «Баш орт т рә бул а, сабата ын т ргә элә». Тетрәндергес бер ни ә эшләмә> инем. Сән әт донъя ы – ди ге , тигәндәр бит, ул ене с п-сарын асан да бул а барыбер яр а сы арып ташлай...

1. Мин 1986 йылды 1 инуарында Әбйәлил районы Байым ауылында тыу анмын. Атайым Фәләх Шәйхетдин улы өнәре буйынса киномеханик әм шофер. Әсәйем Зилдә Ситди ы ы 20 йыл ауыл да почта б лексә е начальнигы бу лып эшләне. Шулай итеп, атайым менән әсәйем профессиялары буйынса сән әт кешеләре т гел, олатай-өләсәй әрем дә сән әткә я ын өнәр айлама андар. jаиләлә ике бала. Апайым Айгөл, минән алты йәшкә олора . Ауылда ы мә әниәт йортонда эшләп килгән "Шатлы " балалар бейе ансамбленә йөрөй. Бар донъя ын бейе сән әтенә бәйләй әм Стәрлетама мә әни-а артыу техникумыны хореография б леген тамамлай. Cу ынан ситтән тороп ВЭГУла шул у профессия буйынса белем ала. Ми ә 5–6 йәш са та, атай-әсәй эштә бул анда, мине апайым арай ине, ә енә бейе т әрәгенә репетиция а барыр а кәрәк бул ас, мине лә шунда

Альмира КӘРИМОВА ә!ерләне

19

«ТАМАША» №1 – 2011

Театр

Актриса булыуым менән бәхетлемен ны йәш талантлы актриса ы Резеда Әмәкәсова. – Шу а к рәлер ә инде мине алдымда кем булыр а тигән орау бер асан да тыуманы, тик артистка булам, тип хыялландым. Бына, Алла а шөкөр, ярат ан өнәремә эйә булдым. Мо ло тауышын ишетеп, уйна ан ролдәрен к реп, юлын, өнәрен, ысынлап та дөрө> тап ан Дим ылыуы тип уйлап уя ы Резеда Әмәкәсова ха ында. Миәкә районыны Илсе ол ауылында тыуып >кән ул. 10-сы класта у ып йөрөгән са ында ла актриса бул ам, бик бәхетле булыр инем, тип б лешә ул ене матур хыялы ха ында мәктәп тормошон я ыр а килгән «Йәшлек» гәзите хәбәрселәре менән. Ошо хыялы алып килә лә инде Резеданы За ир Исмә илев исемендәге Өфө дә ләт сән әт институтына. Ул у ыр а ингән йылды бер урын а ун биш-егерме кеше була. Конкурсты ур булыуы ла, этюд к р әте е нимә икәнен белмә е лә ур ытмай тә әккәл ы ы. Илай-илай к йәштәре аша Зәйнәб Биишеваны «Емеш» романынан Хаммат менән Сөмбөлдө өйө ен са ылдыр ан Сөмбөл монологын тасуири у ый. Этюд сюжеты буйынса Резеда аудиториянан й гереп сы ып киткәс, абул ите комиссия ы а залары ул сабып а лалар, ә коридор а тор ан барлы абитуриенттар: «Cин тте , ин кер е инде былай бул ас», – тип уны у ыр а дәрт ө>тәп ебәрә. Профессор Фәрд нә Aасимова курсында белем ала Резеда, вокал сер әрен Ләлә Муллабаева дәрестәрендә төшөнә.

– Талантлы педагогтар а у ыу бәхете тей е ми ә. Улар ми ә анат уй ылар, у ыу а, ижад а дәрт-ял ын ө>тәнеләр. Фәрд нә Aасим ы ы әм Ләлә Зөфәр ы ы ке ек о лан ыс шәхестәр ә белем алма ам, артист булыу теләге генә мине ысын артист я ама> ине. У ытыусыларымды биргән аба тары мине ижадыма көс бир е, сәхнәлә ышаныс тыу ыр ы. Шу а к рә лә у ытыусыларыма мерем буйына рәхмәтлемен, – ти Резеда остаздарын оло ихтирам менән и>кә алып. Студент йылдары и елмәй ә теп китә. Икенсе курста у ып йөрөгәндә Резеда ене мерлек тормош юлдашын осратып, йәшләй генә кейә гә сы а. Артист кешеләренә арата я шы мөнәсәбәте, улар ха ында әр са йылы әр әйте , ихтирам к р әте ке ек сифаттарына ла бәлки и тибар иткәндер Резеда Баш орт

Резеда Әмәкәсова. 2010 йыл

Cәр эшләйәсәк эшкә, я аяса а ым а атаәсәне фатиха ын алыу кәрәк. Оло юл а сы а ы мы, тормош ора ы мы, өнәр айлай ы мы – ине я ты донъя а тыу ыр ан, тәрбиә биргән и я ын кешеләре де ризалы ы мө им эштәр е ат арып сы ыр а яр ам итә. Салауат а ай менән Рәйлә апай Зәйнуллиндар а әрене биш бала ына өгөт-нәсихәт, а ыллы кә әштәр, изге фатихаларын биреп, оло тормош а ая ба>тыр андар ыр. Шулай булма а, әр бере е юлын, у ма ын дөрө> тапма ан булыр ине. Уландары механик, инженер, ауыл хужалы ы белгестәре, ы ары – у ытыусы өнәр әрен айла ан. Ә төпсөктәре Резеданы артистка булыуын ата ы Салауат а ай, әйтер е дә, к алла ан. «Мине ы ым ке ек әртис ю донъяла, мине ы ым ына и ылыуы. Ул да Нурия Ирсаева ке ек йырсы баласа », – тип әр са абатлар бул ан ул ы ына.

– Атайымды ошо әре мине хәтеремдә уйылып ал ан, к елемә теп ингәндер, хыял булып урынлаш андыр инде, – тип хәтерләй Стәрлетама дә ләт баш орт драма театры-

«ТАМАША» №1 – 2011

20

Театр

ти ләр инем. Шул тиклем мо ло тауыш, енә генә хас тембр, к крәгенән ур ылып сы ан и> киткес йыр ары мине к елемдә әле лә сы лай ке ек. ▫ е оло сәхнәләргә сы ып йырлама ан а к рәлер инде, мине тик йырсы булыуымды теләне, – тип б леште эс сер әре менән Резеда. Ата ыны хыялын тормош а ашырып, Резеда бөгөн сәхнәлә ны лы ая ба>ып тора, тамашасылар уны әр сы ышын ал ыштар а к мә. Ул республикабы тамашасыларына «Гәлсәр анду ас» телевизион конкурсыны лауреаты булара та я шы таныш. Телевидениела эшләгән осоронда ла, у ынан театр а эшкә килгәс тә, бары ыны да өгөтлә әренә арама>тан, был мәртәбәле бәйгелә атнашыр а ба нат итмәгән Резеда Әмәкәсова бөгөн танылыу тап ан йырсы-актриса а ә ерелде. «Атай мо о», «Елдәргә» әм репертуарында ы баш а йыр ары аша ул тамашасы а ки танылды, «Гәлсәр» лауреаттар менән республика буйлап гастролдәр ә йөрөнө. Бөгөнгө көндә театр тарафынан ойошторол ан бер генә тамаша ла, гастролдәр ә уны атнашлы ынан баш а тмәй. Республикабы а ына т гел, Краснодар крайы, Aа а стан Республика ы, Санкт-Петербург, Cамар, ХантыМанси автономия округы алаларында йәшә се милләттәштәребе , я таштарыбы Резеданы гәлсәр тауышына аши булды.

– Cу ы йылдар а популяр композитор Риф Ары>ланды бик к п йыр арын яратып баш арам, улар мине тауыш а тура килә. Әлбиттә, халы йыр арын да ихлас йырлайым. Бигерәк тә өлкән быуын тамашасылары «jәлиәбаныу» ы йырлауымды орай ар. Быйыл был йыр ы мин Татарстанды халы артисы Рафаэль Ильясов менән дуэтта баш арып, бик к п концерттар а атнаштым. Ошо у йыр ы әм «Шә рәкәй» е Баш ортостанды халы артисы Альберт Ша иев менән дуэтта сәхнәгә сы арыу алда ы планда тора. Таныл ан йырсы, и> киткес мо ло тауышлы Альберт а ай Ша иевты репертуарында ы «Шә рәкәй» баш орт халы йыры к п илдәр е урап сы андыр, әммә хал ыбы ы лем е йыр арыны бергәләп йырлап ишеттерә е килә. Резеда Әмәкәсованы лирик йырсы, лирик ролдәр баш арыусы актриса итеп абул ите селәр бихисаптыр, мо айын. Әммә у ы ике-өс йыл эсендә театр сәхнә ендә ул бик ә ем ижад итте, төрлө планда ы ролдәр сы арып өлгөр ө.

– Мин комик ролдәр е лә уйна аным бар, әммә был мине амплуа т гел. Шулай а емде төрлө я тан ынап, уйнап ара ым килә. Асыла ы сер әре, бара ы юлдары алда әле талантлы, гәлсәр тауышлы Резеда Әмәкәсованы .

дә ләт ауыл хужалы ы институтында у ып йөрө се К гәрсен районы егете Роберт а. Сән әт кеше е өсөн икенсе ярты ды а лап, яр ам итеп тороуы ла бик мө им бит.

– Роберт мине эшемде бик я шы а лай, әр са яр ам а килә, гастролдәр ва ытында ы ыбы Нәркәсте бик матур итеп арай. Ошондай терәк-таянысым бул анда ми ә ижад ите е лә рәхәт, к елем дә тыныс, у ыштарым да бара, – ти Резеда шәхси тормошо ха ында у ат ас. Эйе, театр сәхнә енә әллә ни к птән т гел генә ая ба> ан Резеда Әмәкәсованы ошо йылдар арауы ында ярай ы ына у ыштары булды. Сән әт институтын тамала ас, «Баш ортостан» телерадиокомпания ында режиссер ассистенты булып эшләп, 2004 йылды а а ында ына ул театр а килә. Килеп тә инә, бер-бер артлы ролдәр ә ижад итә башлай. Ролдәр е дә бит ниндәйе – Шә рәкәй, jәлиәбаныу! Был и> киткес ике классик роль Резеда Әмәкәсованы ижад юлында ур урын алып тора. Ике спектаклдә лә уны партнеры булып аба ташы Рафи Хәсәнов уйнай. Йырла ан актер ар к п осрай, әлбиттә, театр ар а. Әммә халы йыр арын, о он көй әр е баш арыусы актер ар барыбер ирәгерәк. Шә рәкәй менән Сура ай, jәлиәбаныу менән Хәлил… Улар ара ында ы мөхәббәт хистәре, саф той олар мо , йыр, на лы тауыш аша тамашасы а еткерелә.

– Был ролдәремде шул тиклем яратам. Бала са ымда атайымды Нурия Ирсаева ке ек булыуымды ла ю а ына теләмәгәндер ке ек тойола. Бе е театр а Мирхәй әр Фәйзи е «jәлиәбаныу» спектаклен Нурия апай Ирсаева е килеп уй ас, орурланыу менән яуаплылы хистәре әр са йәнәш йөрөнө. Ролдәремде уйна анда ярат ан актрисама, кумирыма о шар а тырышыу, уны туранан-тура абатлау ына булма ын ине, тигән яуаплылы та, ур ыу а миндә әр са булды. jәлиәбаныу ар сәхнәлә, бәлки, та ы ла бик к п булыр, әммә ләкин Нурия Ирсаеваны ми ә тапшырып биргән jәлиәбаныу баш а абатланма> ке ек. Мин был ролде ярат ан актрисамдан ур яуаплылы менән абул иттем әм у а оло рәхмәтлемен.

Aы аныс а аршы, ата ы ына ы ыны jәлиәбаныуын, сәхнәлә уйна ан баш а бик к п матур ролдәрен к рә алмай. j мер буйы шофер булып эшләгән, руль артында «Зөлхизә», «Сибай» әм баш а баш орт халы йыр арын мо ло итеп у ып йөрөгән Салауат а ай ы ыны ысын актриса, йырсы булырын ихлас теләгәндер.

– Атайым я ынан бе е нә>ел шулай йырмо яратыусан. ▫ е лә бик матур итеп йырлай тор айны. Уны тауышын, баш арыу о>талы ын Абдулла Солтановты тауышы менән

Нәсимә СОБХАН\ОЛОВА

21

«ТАМАША» №1 – 2011

Мәҙәниәт кисә, бөгөн, иртәгә

Сәхнәгә юл – балалар баҡсаһынан Инеш һүҙ 52 меңдән ашыу халҡы булып, 122 ауылда 40 милләт вәкиле йәшәгән Ҡырмыҫҡалы район мәҙәниәт бүлеге 1948 йылда ойошторола. Бөгөн ул район Мәҙәниәт һарайын, 22 ауыл мәҙәниәт йортон, 22 ауыл клубын, 37 ки тапхананы, кинотеатр, Балалар сәнғәт мәктәбе, Шәриф Бикҡолдоң йорт музейы, Һыуыҡшишмә ауылындағы мәҙәни үҙәк, Хәрби Дан күргәҙмә залын берләштерә. Прибельский, Түбәнге Төкөн, Бишауыл – Уңғар, Оло күл, Ҡабаҡ, Николаевка ауыл дарында Сәнғәт мәктәбе кластары асылған. Ҡырмыҫҡалы Мәҙәниәт һарайы, Прибельскийҙағы башҡорт, Һыуыҡшишмәләге сыуаш халыҡ театрҙары, «Прибельские зори» рус йыры хоры, «Йондоҙ» өлгөлө балалар бейеү ансамбле, «Истоки» рәссам дар клубы, «Йәйғор» башҡорт халыҡ инструменттары, «Виват» вокал, «Толпар» өлгөлө йыйылма ҡурайсылар, «Шевле» сыуаш фольклор ансамблдәре «халыҡ коллективы» исемен йөрөтәләр. Бер милләт күберәк йәшәгән ауылдарҙа даими үҙешмәкәр коллективтар булдырылған. Мәҫәлән, Шәрипҡол, Бишауыл Уңғар ауылдарында – башҡорт, Һаҡай, Яңы Ҡыйышҡыла – татар, Прибельский, Константиновка, Бекетовта – урыҫ, Илтирәктә – мордва, Ефремкин, Николаевка, Һыуыҡшишмә, Сихонкинда – сыуаш мәҙәни төркөмдәре бар. Район кимәлендәге саралар, фестивалдәрҙә, республика бәйгеләрендә йышыраҡ ошо кол лективтар ҡатнаша. Һаҡайҙағы «Йола», Иҫке Бәпестәге «Бөрлөгән», Шәрипҡолдағы «Ынйы» башҡорт, Сихонкиндағы «Сеспел», Ефремкиндағы «Пилеш» сыуаш, Илтирәктәге «Зорени» мордва, Константиновкалағы рус фольклор ансамблдә ре менән хаҡлы ғорурланалар районда.

Бейеүсе ҡырмыҫҡалар Мо айын, бал орттары, си ерткәләр, төрлө оштар ы «бейей» беле е тура ында ишеткәнеге бар ыр. Ә ырмы> алар ы шундай дәртле әм о>та итеп бейегәнен к ргәнеге бармы? Тә ә бер халы ла абын өйләп тәйем әле. Cө әк ал ыулы тар, ки уй ыулы тар, өйкөм-өйкөм сау алы тар ы төйәк иткән кешеләр ор а йыйыл ан, имеш. Баш орт, уры>, татар, мордва, сыуаш… йәшәгән төбәктәренә исем бирергә бул андар. Cәр халы енсә атар а теләп бәхәсләшеп киткән былар. Шулай о а ына тарт ылаш ас, бер А а ал йыйын урта ында ы йәшел сирәмгә ап-а кейе йәйгән, ти. «Йәмә әт, бәхәстәребе гә нөктә уяйы , – тигән ул. – Барыбы ы да телә«ТАМАША» №1 – 2011

ге ошо а кейе ыма саф әм я ты. Тәби әттән дә олора рәйес булма> – и тибар менән бала> а арап көтәйек – и тә ләп ошо а кейе гә ниндәй тере йән эйә е ая ба>а, шуны исеме менән атайы төбәгебе е». Килешкәндәр. Бер а ан ап-а кейе ө>төнә ете генә икереп бер ырмы> а килеп менгән. Й гермәләп, юл айлап йөрөй биргән дә, кире төшөп киткән әм йомша , та а бала> ө>төнә баш а «ду>тарын» са ыр ан. А а алдар е ел улап уй ан. Был төбәкте шул көндән алып Aырмы> алы тип атай башла андар. ▫ е егәрле, хәстәрлекле, бер ту тау ы хәрәкәттә бул ан, тирә-я ты та артып, тәртиптә тот ан, ис бер зыян ы бөжәкте ылы тары, йәшә рә еше лә бында ы халы к еленә ауаздаш булып сы ан. Борон заманда теге кейе гә ба> ан ырмы> а баш ортса ла,

22

уры>са ла «бейей» белмәгән. А ы табыу хәстәре менән генә й гермәләгән. Ә бөгөн, мин е гә әйтәйем, шул « ырмы> алар» о ланып арап туй ы ы итеп бейергә өйрәнгән. Ниндәй генә халы ты ниндәй генә бейе ен баш армай улар!

*** – Бе ә балалар ба са ынан алып бейе менән шө өлләнә башлай ар, – ти район ха имиәт башлы ы урынба>ары Азамат Муса улы jәйфуллин. – Ма сатыбы изге – әр ауыл, асаба мә әниәт уса ында даими эшләгән берәй сән әт коллективы булдырыу. Йыл айын төрлө эстафета концерттары, конкурстар, фестивалдәр у арабы . Cәләтле балалар к п. И> китмәле йырлай ар, бейей әр… бөгөндән Рәсәй е әк телевидение ына алып китерлек. Бына шул әләтлеләр е

Мәҙәниәт кисә, бөгөн, иртәгә

Районда ы «Йондо!» өлгөлө балалар бейе& ансамбле. 2010 йыл

табып, йыл айын республика конкурстарына ебәрәбе . Улар ы киләсәк ижади >ешен уйлап махсус шулай эшләйбе – ситтә ю арыра сән әт кимәлен к реп, баш алар ан к п я ылы а өйрәнеп айталар, – тип ыуанысын йәшермәй Азамат Муса улы. Районда ы «Йондо » өлгөлө балалар бейе ансамблендә 100- ән ашыу бала бейе сер әренә төшөнә. Бейе селәр е республикала ла я шы беләләр. Бөрө ала ында у арыл ан «Йәй ор – Радуга», Туймазыла ткән «Ду>лы хороводы» балалар ижадыны республика фестивалдәрендә диплом яула ан, ә «Соцветие дружбы» халы ижадыны республика конкурсында «өлгөлө коллектив» исеменә лайы бул ан. ▫ткән йыл ойошторолоуына 15 йыл тул ан «Йондо » о етәкселәре – Зөлфиә Әсхәт ы ы Ишмурзина менән Гөлназ Хәйретдин ы ы Хәкимова әйте енсә, коллектив бер конкурстан да ситтә алмай.

Репертуар ары бай. Бөгөнгө көндә 63 бейе е өстән бер өлөшө – баш орт бейе әре. Шулар ара ынан «Азамат», «Байрам», «Шыма ба>», «Уйна, гармун», «Aара юр а» бейе әрен тамашасылар ал ыштар менән аршы ала. Татар, уры>, сыуаш, алмы , збәк, хатта ытай халы бейе әрен дә өйрәнеп ал андар. Әле йә д бейе ен ә ерләй әр.

– Тә ә интернеттан көй әр табабы . А а хәрәкәттәр уйлайбы . Өфөгә семинар ар а ла йөрөйбө , – ти етәкселәр. Бигерәк тә ансамбль солистары – башлап бейе селәр – Алина Әлим афарова, Радмир Рафи ов, Виталик Илмурзиндары менән орурланалар. Ансамбль солистка ы Г зәл jәйфуллина и ә «Байы » баш орт бейе ене республика балалар конкурсы дипломанты бул ан. Шуны ы ма тау а лайы – «Йондо » ар баш ар ан әр бейе гә тиерлек район етәкселәре тарафынан бик к ркәм костюмдар хәстәрләнгән.

23

– Сәхнә сән әтене бөтә төрөн алып ара анда ла – тамашасыла музыка, гармония, матурлы той олары тәрбиәләгән ижад. И мө име – балалар ы сәләмәтлеге ны ына. Хәтере, фекерлә е ә е >ешә. Коллективта татыу йәшәргә, бербере ен а лар а, йыйна лы а

«Йондо!» бейе& ансамбле етәксе е Гөлназ Хәйретдин %ы!ы Хәкимова. 2010 йыл

«ТАМАША» №1 – 2011

Мәҙәниәт кисә, бөгөн, иртәгә

өйрәнәләр. Ма сат а ынтылып йәшә , матурлы ты к ре ке ек я шы сифаттар ы ла >терә ул бейе , – ти 23 йыл буйы мә әниәт өлкә ендә эшләгән район Мә әниәт арайыны методик б леге етәксе е, Баш ортостанды ат а ан ан мә әниәт хе мәткәре Гөлнара Ми лехәйер ы ы Әминева. Район мә әниәт йортонда хатта урта йәштәге атындар а «Бал бейе әре» коллективында шө өлләнә башла ан. К птәре балаларын килтерә, шул ва ыт эсендә әре лә бейергә өйрәнә.

Моң аша тыуған таңдар И ур ауылдар ы бере е Прибельский а, бигерәк тә ара ы ыш ы төндәр ә, йы ан ки легенән а ыл ан мо а эйәреп «та атыуын» тойор а мөмкин. jә әти булма ан был к ренеш ситтән киле селәр е хайран итә. Ә сәбәбе ябай: ауыл Мә әниәт арайында рус йыры халы хоры сәхнәлә йә репетиция я ай, йә концертта сы ыш я ай.

«Прибельские зори» хоры эшмәкәрлегене инеш башы 50-се йылдар а барып тоташа. 1997 йылда коллектив а «халы хоры» тигән ма таулы исем бирелә. Cу ы ти>тә йыл буйы коллективты етәкләгән, Силәбе мә әниәт институтын тамамла ан тәжрибәле белгес – Марина Ильинична Бухмастова хор ы киләсәген хәстәрләп «Бубенчики» балалар төркөмөн дә ойоштороп ебәргән. «Прибельские зори»ла – 20, ә балалар төркөмөндә 16 кеше шө өлләнә. К п тап ыр республика фестивал дәре, конкурстары лауреаты исемен яула ан данлы лы коллективта 6 йәштән алып 40 йәш арауы ында ылар ихлас шө өлләнә.

– Йыр яратыусылар а ноталар ы белергә, дөрө> тын алыр а, баш алар ы ты лар а өйрәтәм. К некмәләребе е к п өлөшө тауышты көйлә гә сарыф ителә. Тә ә хор а ы өлкән апай, а ай ар ы халы сан йырлау нескәлектәрен өйрәнергә тырыштым. Улар ы йырлау алымдары борон онан, халы тарихынан килә бит, – ти Марина Бух-

«Прибельские зори» хоры. 2010 йыл «ТАМАША» №1 – 2011

24

мастова. Хор өсөн баянда е уйнай. «Репертуар айла анда Ветерандар хоры ла яр ам итә. Бигерәк тә йырлар а теләгән ир-егеттәр е табыуы ауыр, – ти етәксе. Бухмастовтар – д рт балалы өлгөлө аилә. Кескәй улдары «Бубенчики» төркөмөндә йырлай. Йәнә лә ирене , ике ы ы – Валя менән Иринаны да тауыштары мо ло. Улар ы «Йәш аилә – 2007» республика конкурсында икенсе урынды яулауы бер ә әжәп т гел. «Өй ә к елле – йырлап ына йәшәйбе », – тип шаярта Марина. Алты ти>тә йылдан ашыу данлы тарихы бул ан Баш орт халы театры ауылды ына т гел, ә районды орурлы ы. «Халы театры» исемен 1970 йылда ал андар. Былтыр, мә>әлән, Cәләтле етәксе, театр ы режиссеры Тали ә Тәл әт ы ы Әбделмәнова яр амында Бөйөк Е е е 65 йыллы ына арнап, Ф.Б ләковты «Быймалар» спектаклен уйып халы өйө ен яула ан ә ә>кәр артистар. «Фантазия» заманса бейе коллективы сы ыштарын да тамашасылар көтөп ала. Дәртле көйгә брейк, рок, хип-хоп, классик модерн стилендәге ритмик бейе әр әр бер тамаша а замана рухы ө>тәй. Бигерәк тә >мер әр, йәштәр, балалар ихлас абул итә улар ы. Октябрьский ала ында у арыл ан, «Ветер перемен» регион-ара конкурсы, V төбәк-ара конкурсында атнашып е е әр яулап айт андар икән.

– Тә ә интернеттан йәки берәй концерттан к елгә ятышлы көй табам. Шу а ярашлы хәрәкәттәр, сюжет уйлай башлайым. Хатта бернисә көй ө ө өктәрен бергә ушыр а ла тура килә. А а емде идеямды балалар >тереп ебәрә лә я ы бейе

Мәҙәниәт кисә, бөгөн, иртәгә

тыуа, – ти 2006 йылдан бейе коллективын етәкләгән балетмейстер Гөлнара Вәлиәхмәт ы ы Мирясова. Әлеге көндә ур популярлы ал ан «ДансМикс», «Фейерверк», «Сәләмәт тормош өсөн» бейе әре тап шулай тыу ан. Бәләкәй, урта әм өлкән төркөмдәр эшләй. Район а берә генә бул ан амы, «Фантазия»ны халы байрамдары, конкурс, оло концерттар а сы ыш я ар а йыш са ыралар. Та ы ла бында «Звезда» бейе коллективы ойош ан. Ошо йәй ә генә Стәрлетама тан эшкә махсус килгән йәш балетмейстер Михаил Викторович Куликовты киләсәккә хыялдары ур. Бөтә е 108 бейе сене берләштергән был коллектив а к берәк халы бейе әрен ала. Алты төркөм тупла ан.

– Бигерәк тә бейергә теләгән малай ар ы табыуы ыйын, – ти Михаил. – Ата-әсәләр аршы булма ын өсөн «Асы бейе дәрестәре» ткәреп, кескәй балалар әм ата-әсәләр алдында сы ыш я айбы . Бик о шаталар улар был сараны. Киләсәктә Устав абул итеп, «Балалар хореография клубы» булдырыр а хыялланам. «Звезда»ла баш орт, рус, татар ына т гел, ә молдаван, украин, нанай хал ы бейе әрен дә сәхнәгә сы аралар. Я ыра малай ар а рус шаян бейе ен ал андар. Теләк белдергән әр кемде абул итәләр әм, и мө име, т лә е өйрәтәләр.

– Йәш белгестәребе ва ыт менән и>әпләшмәй к ел биреп эшләй. О>та алын ан бейе әр, профессиональ баш арыл ан йыр ар ан тор ан концерттар ы бик яратып арай ар. Мин ем, мә>әлән, сәхнә телмәре буйынса дәрестәр бирәм. Са ыу тауышлы, к ркәм кешеләр е са ырып, дикция ө>төндә эшләйбе .

Нәфис о>талары >терәбе , – ти 16 йыл инде мә әниәт йортоно художество етәксе е булып эшләгән Нина Павловна Рыжкова. Уны тура ында коллегалары, мә әниәт йортонда ы и тәжрибәле ойоштороусы, ти әр. Прибельский хал ы бөхтә, бары ы ла тәртиптә бул ан, әр кем эшен о>та баш ар ан, төрлө-төрлө ижади ярыштар, ы ы лы кисәләр, дискотекалар ойошторолоп, концерттар к р әтелгән мә әни уса а ылы ып тора.

– Бе ә тамашасылар йыйыу проблема ы ю . Ниндәй ер сара у арыр а бул а , уны тура ында алдан өйләй башлайбы . Aай ы бер концерттар а тамашасылар а урын етмәй. Бына мин, мә>әлән, әллә ай ан ситтән ниндәй ер артист концертына бармай ала алам, ә инде к рше бейей йә йырлай, ти әләр, ис шик е бараса мын. Хә ер ешмәкәр әргә и тибар арта бара. Кешеләр телевизор арап ял а башланылар шикелле. Йән е зә гәр экран тере концерт а етмәй инде ул, – ти мә әниәт йорто директоры Дарья Владимировна Якунина. Ойоштороу эштәре йәнләнгәс, Прибельский мә әни уса ына музыка аппаратура ы алыу ы хәстәрләгәндәр. Дискотекалар а и>ерткес эсемлектәр эсеп киле селәр е индермәй әр, ә инде кемде дер йәшенеп ыра эскәнен генә к р әләр ә шунда у музыканы ту таталар.

Cынлы сән әтте ба алай беле селәр Прибельский а ы Балалар ижады йортона йыйыла. Унда С.Юлаев әм баш а билдәле шәхестәр е енсәлекле портреттары, а астан ырлап эшләнгән панно, картиналар, семәрле анды , умтасы тар ы к рергә мөмкин. j мерене иге енсе ти>тә ен ткән о>тахана

25

етәксе е Владик Сәфиуллин: «Эштәребе е Aоролтай ар а алып йөрөттөләр. Бына ошондай бер мозаика панно ын я ынса 6 ай буйы те ергә кәрәк», – ти студияны башлап ойоштор ан әм о а йылдар етәкләгән о>та. j мере буйы тимер-томор ара ында булыш ан, төрлө институттар а у ыт ан техник фәндәр кандидаты ха лы ял а сы ас ошондай ләззәтле, фай алы әм ы ы лы шө өлгә тотон ан.

Һәләтле, белемле етәкселәр алтынға тиң Aырмы> алы ә ә>кәр ижадсыларыны шулай ә ем булыуы, республика кимәлендә ур е е әр а аныуыны төп сәбәбе, мо айын, район етәкселегене халы ты рухи әм мә әни йә әттән тәрбиәлә гә ур и тибар й нәлте енән киләлер. Ю и ә, халы ара ында әр районда ла әләтлеләр е к пләп табыр а була, әммә улар ы е е әр яуларлы дәрәжәгә еткере өсөн берике генә т гел, ә ти>тә йылдар буйы ентекле шө өлләнергә кәрәк. Шу а и тибар иттем – бында район хакимиәте башлы ы Ирек Барый улы Сафин, уны урынба>ары Азамат jәйфуллин, мә әниәт б леге етәксе е – Хәниф Батталов әм методист Гөлнара Әминевалар бик инициативалы ижадсылар.

Cәр мәсьәләне килешеп хәл итә, саралар ы татыу ойоштора беләләр. О а йылдар буйы бер даирәлә эшлә ә фай а а ына – районда ы әр ауылда әләтле ә ә>кәр әр е я шы беләләр. Мә әниәт б леге етәксе е Хәниф Фәлит улы Батталов инде 17 йыл ошо вазифала. ▫тәгән ауылында тыуып >кән егет Өфөләге A. Дә ләткилде-

«ТАМАША» №1 – 2011

Мәҙәниәт кисә, бөгөн, иртәгә

Хәниф Батталов. 1981 йыл

ев ис. художество мәктәбен, Баш орт дә ләт педагогия институтыны художество-графика факультетын тамамлай. Николаевка ауылында ы йәш мәктәп директорыны етәкселек әләттәрен ба алап, район хакимиәтене мә әниәт б легенә эшкә са ыралар. Ул са та районда бейе коллективтары бөтөнләй булмай. Башта ауыл етәкселеге яр амында йорт тө ө е ойоштора етәксе. Өфөнән, Сибай ан, Учалынан балетмейстер ар килә.

– Бер йыл буйы улар менән өйләше әр алып бар ы . Бейе сән әтене фай а ы ур икәненә төшөндөк. Баш а ижади коллективтар бер тап ыр репертуар я ап алалар а а а , ә әттә, шуны абатлай ар. Ә бейе гә килгәндә, көн айын шө өлләнергә тура килә. Физик сәләмәтлек, ма сатлы йәшә , кешеләр менән аралашыу, бар эшкә лә өлгөрөргә тырышыу, тимәк, ва ыт ә ерен беле ул – бейе ! – ти Хәниф Фәлитович. Алай ыр ауылында аллы шө өлләнгән бер төркөмдө и>әпкә алма анда, районда урайсылар а сәхнәгә сы ырлы кимәлдә булмай ул са та. Бөгөн и ә район Балалар «ТАМАША» №1 – 2011

сән әт мәктәбендә айырым урай класы бар. Алай ыр, Бишауыл-У ар, ▫рге Төкөн ауылдарында урайсылар коллективы ойошторол ан. «Толпар» урайсылар ансамбле Октябрьский ала ында у ан Aурай байрамы, Ә. Ис ужин исемендәге конкурстар а йыш атнашып е е әр яулай бөгөн. Рухлы, халы сан мо до тамашасылар к еленә еткергән коллектив а зауы лы сәхнә кейемдәре тектергән. Етмеш йәште у ан әләтле әм абруйлы урайсы-остаздары jәф р Вафа улы Йосопов бер бәйгенән дә ситтә алма> а тырыша. Шәрип ол, Бишауыл-У ар, Малай ауылдарында баянсылар а о>талы тарын халы а к р әтә башла ан. Я ы Aыйыш ы ауылы клубыны художество етәксе е, о>та баянсы Салауат За и уллинды мәктәптә у ыусы малай ар ы йыйып, «Ду>лы » вокал ансамбле ойоштороуы – енсәлекле к ренеш. Улар баш орт, татар халы йыр арын баш ара. Республика бәйгеләрендә йыш атнашалар. Ћә әләй ауылынан биш йәшендә обайыр баш арып, тамашасылар ы о ландыр ан Ил зә Абдрафи ова әле беренсе синыфта ына у ый. Тимәк ырмы> алылар ы йәш йырсылары, бейе селәре >ә. Быуындар алмашына. Мә әниәт б леге етәксе е, Баш ортостанды ат а ан ан мә әниәт хе мәткәре Хәниф Батталов, е элекке у ытыусы булара , к сәгилешлелек анунын и>тән сы армай. Уны аилә ендә лә сән әткә аши тар. ▫ е, рәссам булара , графиканы я ын к рә. К ел торошон са ылдыр ан тәби әт к ренештәрен йә әт кенә әләм менән а ы а төшөрөп уйыр а ә әтләнгән. Матурлы ты к рә белгәнгәлер, баш алар ан да

26

бөхтәлек, тәртип талап итә. Тормош иптәше Фир зә – у ытыусы. Уны батик, орама мозаика ы, гобелен ижади өлгөләре республика, район ярыштарында е е әр яула ан. Улдары Динис – юрист. Ә Гөлназдары и ә компьютер а «Урал Батыр» эпосына йән рәт эшләп, Ярославлдә Рәсәй кимәлендәге ярыштан е е се призын алып айт ан.

Өйҙә телевизор ҡарап ҡалғансы… Районда йыл айын төрлө фестивалдәр у арыла. ▫ ешмәкәр әр ярышында атнашма ан бер генә ауыл, бер генә ойошма ла алмай. Мә әниәт хе мәткәр әре көнөндә ешмәкәр артистар ы әр бере ен отлап, б ләктәр биреп, к елдәрен к тәрәләр. «И я шы клуб», «И я шы мә әниәт йорто», «И ә ем ешмәкәр коллектив» әм баш а шундай исемдәр өсөн йыл буйына ынау тоталар ырмы> алылар. Бер генә юбиляр ы ла билдәләргә онотмай ар. И мө име, мо айын да, әләтле белгестәргә фатир ар хәстәрлә ер. К птән т гел урайсы, баянсылар а шәхси йорт тө ө өсөн тә әйен ер биләмәләрен бушлай б лгәндәр. Бынан тыш, бер б лмәле фатир ар а, шәхси йорттар а махсус тө өлә. Я шы бер белгесте урта ул ун белгескә торошло икәнен я шы а лай ар бында. Район әгендәге ешмәкәрлекте, материаль-техник базаны ны ытыу ма сатынан, я ы сәхнә кейеме тектере гә а са йәлләмәй әр. Сәхнәләге сы ышты у ышы кейем к ркәмлегенә бәйле булыуын беләләр бында. Район Мә әниәт йортонда тауыш

Мәҙәниәт кисә, бөгөн, иртәгә

я ырыу, фонограммалар ороу студия ы ла ас андар. «▫ ешмәкәр сән әтте >тере район а нимә бирә?» – тигән орауыма Хәниф Фәлитович былай тип яуапланы: – Милләтте йө өн а лап алыу а ур роль уйнай ул. Йәнә лә, балалар көслө шәхес булып тәрбиәләнә. Кисәге ә ем ә ә>кәр артистарыбы бөгөн йәштәр ойошмаларында, төрлө партиялар а етәкселек нескәлектәрен ләштерәләр. Улар бе е илде киләсәге. Ә киләсәк бе ән ыйыуыра , бе ән сосора , зирәгерәк, а ыллыра булыр а тейеш. Шул у бала, мә>әлән, репетиция а ла өлгөрә, шул у көндә берәй спорт ярышында ла атнашып, киске ен концертта сы ыш я ай. Былтыр «Aырмы> алы йондо со тары» фестивален ткәр ек. Бөтә е 800 бала атнашты. Өс сә әт бар ан Гала-концертта 340 бала сы ыш я аны! Бары ын да билдәләп ттек. Бала ене кәрәклеген, сәхнәгә сы ыу орурлы ын той он өсөн. Та ы ла бер я шы я ы бар – йырла ан, бейегән кеше насар уй ар ан азат. Улар ы алама ә әттәр е «тәмләп арар а» ва ыты алмай, теләге лә булмай. Спорт та я шы, әлбиттә, әммә унда физик сәләмәтлек кәрәк. Ә бейе ә мо ло көйгә эйәреп, балалар шул у тән сәләмәтлеген дә ны ыта.

– Cәр кемде к ел төбөндә йәшерен хыялы була. Әгәр ә ул хыял йыр-бейе гә я ын икән, уны бары тик сәхнәлә генә асыр а мөмкин. К птәр, бигерәк тә оло йәштәгеләр, ошо әләттәрен асыр а ыймай ар. Ә баш алар менән бергәләшеп хор а йырлап, йәки коллектив бейе ә бейеп, о>талы тарын камиллаштыра. Хатта тормошон сәхнә е

Район мә!әниәт арайыны- баш%орт халы% театры артистары сиратта ы тамашанан у-. 2009 йыл

к алдына ла килтермәй башлай, – тине Гөлнара Әминева. Ысынлап та, әр мә әни сарала ә ем атнаш ан ә ә>кәр артистар – Нәфисә Сөләймәнова, Фәрит Я шы олов, Ришат Мусин, Та ир Әб талипов, Дамир Әхмәтов, Артур Насыров, Элмира Мулла олова әм баш алар к елендә сәхнәгә өйө ю алмаяса ына ышана. Шәжәрәләр барлау ы ла яй а ал ан ырмы> алылар. Хатта 30-40 йортло бәләкәй ауылдар а ла ю ары кимәлдә ткәрәләр был сараны. Г.Г. Ибра имов, Н. И. Петровтар и ә Өфөлә у арыл ан Шәжәрәләр конкурсында диплом яула ан.

– Шуны ы ы ы , – ти Хәниф Фәлитович, – ауыл ни тиклем бәләкәй бул а, халы шул тиклем к берәк йыйыла. Ситтән к п киләләр. Тимәк, тыу ан ер, тыу ан төйәккә я ынайыу теләге көслө халы та.

Cәр бер республика ярышында тиерлек атнашырлы ә ә>кәр әр бер йыл эсендә генә тәрбиәләнмәй. Ауыл ерендә шуны ы ыйыныра – инде генә

27

о>тарып, коллективты «йө өк ашы» бул ан берәй у ыусы мәктәпте тамамлай а баш а тарафтар а у ыр а китә. Уны урынына я ы бейе се йә йырсы кәрәк. Ябай итеп әйткәндә, бер ту тау ы я ы әләттәр э ләп, табыр а, өйәртергә бурыслы мә әниәт хе мәткәр әре. Бөгөнгө заманда телевизор, компьютер, интернет тормошкөнк решебе ә урыра урын ала бара. Халы ты мә әниәт уса тарында ы ы ы лы саралар а, тантаналы кисәләргә са ырып килтере оло проблема а әйләнә. Aай ы бер ауылдар а ыш көнө клубтар я шылап йылытылмай… Әммә Aырмы> алы районында әр концертта тамашасы залы шы ырым тула. Cәбәбе ябай – сәхнәлә балалар коллективтары сы ыш я ай! ▫ ене ейән-ейәнсәр әре, улы ы ары сы ыш я а анда олатай, оләсәй әр, атай, әсәй әр нисек өй ә телевизор арап ултырып ал ын инде?! Лилиә ӘЙЕПОВА

«ТАМАША» №1 – 2011

Телевидение. Радио. Кино

Главное еще впереди… В 2010 году в нашем журнале мы открыли ряд новых рубрик, как нам кажется – востребованных са мой жизнью. Действительно, материалы, опубликованные под этими рубриками, нашли своих читателей. Особенно заинтересовали их статьи о деятелях кино, радио и телевидения. Мы намерены и в дальнейшем готовить подобные публикации. Сегодня разговор о телевидении: о его сегодняшнем состоянии, перспективах развития, проблемах и успехах.

Журналист Фаниль КУДАКАЕВ беседует с известным журналистом, директором Школыстудии телерадиоискусства Гостелерадиокомпании «Башкортостан» Шаурой ГИЛЬМАНОВОЙ

В 2010 году земляки широко отметили 260летие основания нашими прародителями деревни Имендяш Гафурийского района. Одновременно мы чествовали и 110-летие родной школы, первыми директорами и учителями которой были так же наши праотцы: мой дедушка Яхъя и его брат Гафият Тузбековы, отец и дядя академика Нияза Мажитова – Абдулхак и Даут Мажитовы. На малой родине наш род продолжает родной брат Салават Тузбеков – учитель, охотник, шахматист и мыслитель.

– Восемь лет назад наш журнал очень подробно рассказывал о твоем творчестве, о профессиональной деятельности. Ты 35 лет в системе Гостелерадио. Сегодня хотелось бы поговорить о телевидении. Не секрет, что сегодня каждая семья проводит у телеэкрана значительную долю своего свободного и даже несвободного времени. Тем не менее простые телезрители очень мало знают о феномене телевидения. Ты из тех, кто в последние годы делает «качественное» телевидение.

– Громко сказано. Но нет необходимости отрицать тот факт, что мы старались делать запоминающийся и востребованный эфирный продукт, нам хватало смелости внедрять в эфир Башкирского телевидения абсолютно новые форматы и жанры экранного искусства как ток-шоу, телешоу, телеконкурсы, телеигры, телетурне, телемемуары. Вы помните мой конек – программу «Диалог. Дискуссия. Полемика»? Это – интерактив, т.е. общение в прямом эфире с телезрителями. Конечно, помните! Будучи долгие годы директором Башкирского телевидения именно Вы часто несли определенную ответственность за результаты наших новых проектов. Именно в эти годы было инициировано на Гостелерадио создание социологической службы, основание рекламной службы и открытие собственной газеты ГТРК. Я намного позже осознала значение, масштабность и актуальность многих наших начи-

«Я начинала трудовую биографию директором и учителем школы начального образования, завершаю директором и преподавателем Школы-студии профессионального оразования...» – говорит Шаура Габбасовна Гильманова – академик Евразийской Академии телевидения и радио, заслуженный деятель искусств России и Татарстана, заслуженный работник культуры Башкортостана, лауреат премий имени Шагита Худайбердина и Мажита Гафури.

– Шаура Габбасовна, когда мы вместе начинали работать на Башкирском радио, у тебя была фамилия Тузбекова, верно?

– Да, у нашего рода очень звучная и известная фамилия – Тузбековы. Соляными беками называли моих предков, которые издревле, почти до 1750 года варили соль на территории сегодняшних Красноусольских здравниц. Нарицательное имя они превратили в имя собственное уже после того, как были изгнаны со своих поместий. Шаура ГИЛЬМАНОВА (ТУЗБЕКОВА) роди лась 1 января 1954 года в Гафурийском районе Башкирской АССР. В 1973 году окончила Сала ватское педучилище и проработала в школе, РОНО и редакции местного радио. В 1981 году в Казанском государственном университете защитила диплом по специальности “Радио тележурналистка». В 1975–1990 годы прора ботала на Башкирском и Татарском Радио, а с 1990 года по настоящее время – на Башкирском телевидении. Параллельно с журналистским творчеством Шаура Габбасовна ведет препо давательскую деятельность в БГУ. В 2005 году при Гостелерадиокомпании «Башкортостан», ее усилиями была открыта Школа студия теле радиоискусства. Сын Салават и дочь Алия так же трудятся в области телеиндустрии.

«ТАМАША» №1 – 2011

28

Телевидение. Радио. Кино

2010 года именуется «За выдающееся владение словом». В 2005 году именно из соображений приблизить современные телетеории к экрану была создана при ГУП ТРК «Башкортостан» Школастудия телерадиоискусства. Ее главная задача – содействие качественному росту деятельности ГТРК. А качество эфира зависит в основном от профессионализма кадров и качества техники. Функции Телерадиошколы – мониторинг и анализ эфирной продукции, подготовка и стажировка молодых кадров, узкопрофильная специализация. Очень востребована переподготовка опытных специалистов, ибо на телевидение инновации приходят куда чаще и массированней, чем в другие СМИ. Каждый год в телепроизводстве что-то модернизириуется, какая-то профессия отмирает, на ее место приходит другая, более современная. Огромный пласт деятельности Школы-студии – это работа с местными телерадиокомпаниями. В Башкортостане функционирует около полусотни городских и районных студий телевидения, но до сих пор в республике не было ни одного координационного или методического центра, объединяющего эту мощную структуру. В 2010 году нам удалось организовать первый Республиканский фестиваль-конкурс местных ТРК.

– Да к тому же в нашем регионе отсутствуют учебные заведения по подготовке специалистов узкого профиля для радио и телевидения.

– Именно поэтому в течение 4-х лет Школа-студия вела целевой набор в Санкт-Петербургский Государственный университет кино и телевидения. С 2005 года в главный специализированный вуз страны совместно с Министерством культуры РБ направлено на учебу 120 юношей и девушек. Я уверена, что специалисты, получившие профессиональное образование сделают для отрасли намного больше, чем самоучки. Телеискусство – это симбиоз искусства и журналистики, это синтез самых различных искусств и концентрация множества функций: информативной, образовательной, воспитательной, развлекательной, мобилизующей, стимулирующей и т.д. Но нет сегодня у нас в стране телевидения, которое представляло бы синтез всех классических видов искусств, которое вобрало бы в себя все достоинства братьев по культурному цеху. Сегодня правят балом на экране деньги и товар. Коммерческий пыл и политическая накачка составляют фундамент телевизионной культуры России. Федеральные каналы все еще

Такой пришла Шаура Тузбекова на Башкирское радио. 1978 год

наний и решений. И Вы, наверное, так же. Ведь ко многим тогдашним проектам мы сегодня возвращаемся вновь. Хочу заметить, что до этого была такая же авангардистская творческая и ответственная административная деятельность на Башкирском радио. Надо заметить, что Радио у нас всегда было и остается кузницей кадров для телевидения.

– Теория телерадиоиндустрии – это бескрайний научный мир, включающий в себя познания в физике, философии, филологии, психологии, социологии, культурологии и т.д. Какая область телерадионауки тебе более близка?

– Нельзя преподавать историю и теорию телевидения, не зная основ передачи аудио-видеосигналов или строения телеаппаратуры, не владея языком. Не разбираясь в тонкостях появления на свет эфирного продукта, не почувствовав интересов своих потребителей невозможно создать уникальное творение, «радующее глаз, ласкающее ухо, будоражащее умы». Замечу, я учу основам тележурналистики и технологиям телепроизводства, а не политехнологиям. А лучшее учение – это личный пример. Я не перестаю готовить передачи, несмотря на крайнюю занятость по организации деятельности Школы. Последнее профессиональное признание

29

«ТАМАША» №1 – 2011

Телевидение. Радио. Кино

С коллегами. На 75-летии Башрадио. 2008 год

подается в качестве введения в профессию, на первом курсе вуза. А если бы этот талантливый человек изначально знал основу профессии, то отдача была бы более заметной. Сегодня даже в России научное описание телепроизводства и теоретическое осмысление телеискусства сильно отстают от практики. Чаще сначала появляется конечный продукт, т.е. товар, а потом начинается изучение его предназначения и возможного потребителя. В этом плане мне симпатичны первые действия нового руководства БСТ по ребрендингу канала, сегодня планированию, программированию эфира предшествует анализ идеи передач и спроса аудитории на этот продукт. Обидно, что чаще телевидению предлагают себя люди, которые просто мечтают увидеть себя на экране. Многочисленные кастинги дикторов, отборы претендентов на вакантные места репортеров и других должностей показывают, что люди зачастую не представляют сложностей профессий телевизионщиков. Им прозрачна лишь внешняя, экранная сторона нашей жизнедеятельности. Многим,

клонируют безыдейные, отвлекающие народ от реалий жизни телепроекты, которые были списаны с эфира западных телекорпораций 20–30 лет назад. Мы работаем с ними в одном телепространстве, и Башкирскому телевидению нелегко с ними конкурировать. Поэтому мне близки все стороны теленауки и телекухни. И как играющему тренеру, важно знать многое, что происходит в области телеиндустрии.

– Как теоретические разработки в области телерадиовещания сегодня близки к эфирному продукту?

– Лет тридцать назад в Башкортостане не было никакой профессиональной литературы по телерадиовещанию. Я начинала первые шаги в эфирной журналистике на базе педагогического образования, и казалось, что справляюсь. Но после Казанского университета, где осваивала специальность телерадиожурналиста, я поняла, что все это было самодеятельностью. На телевидении многие работают именно так: опираясь на интуицию, всю жизнь открывая для себя профессию. Порой в основе их творческих находок лежит теория, которая пре-

«ТАМАША» №1 – 2011

30

Телевидение. Радио. Кино

лога и радиосвязиста – Булякова Диниса Мударисовича. Он пришел, собрал актив и говорит: «Я вашу работу и ваш коллектив пока не знаю. Прошу помочь мне. Мне важно, как думают о нашем будущем и ветераны, и молодые... Может, у кого завалялась какая творческая идея, ждет осуществления?.. Давайте, попробуем вместе». Я делюсь с новыми руководителями своими «соображениями» по улучшению дел, когда меня об этом просят. Прислушиваются. Только случайные и нерадивые начальники могут игнорировать опыт и знания своих сотрудников. А сегодня же на БСТ пришли профессионалы. Принятая концепция нового Башкирского телевидения созвучна с моими представлениями о современном национально-региональном телевидении. Важно не отступать от нее. Ведь специфика Башкирского телевидения заключается в том, что мы – не просто национальное телевидение, БСТ – еще и региональное телевидение. Концепция вещания и контент национального и регионального вещания существенно отличаются. Первоначальная задача регионального канала – удовлетворение информационных потребностей местности и ее населения. А вот у национального телевидения

сидящим перед экраном неведомо, что на одного ведущего в кадре трудится сотня людей за кадром.

– А как ты относишься к утверждениям, что Интернет «проглотит» телевидение?

– Я презираю эту необузданную паутину. Это же дикость, когда про тебя пишут не просто неуточненную информацию, а полную чушь – и ты ничего не можешь предпринять?! Или ктото так себя беспардонно пиарит – и никто не может остановить его. Но нельзя не признавать, что Интернет уводит часть молодежи от экранов ТВ. В прошлом году 4% молодых зрителей изменили нам, телевизионщикам. Но Интернет никогда не заменит Телевидение, в крайнем случае, на нашем веку. Вспомните, как боялись за судьбу киноискусства, когда появилось множество телеканалов! Здесь примерно такая же картина.

– Что волнует тебя больше всего в связи с переменами в ГТРК? Все ждут кардинальных изменений в деятельности БСТ. Что может посоветовать опытный телевизионщик?

– Помню, как назначили председателем Гостелерадиокомитета писателя-журналиста, человека со специальным образованием фило-

С выпускниками Школы-студии. 2009 год

31

«ТАМАША» №1 – 2011

Телевидение. Радио. Кино

прерогатива другая – оно должно служить нации, способствовать в первую очередь ее росту и развитию. Многие преобразования, которые сегодня происходят в ГУП ТРК «Башкортостан», были необходимы, и я их поддерживаю.

– Шаура Габбасовна, думается, они интересны и нашим читателям. Ведь каждый из них – и ваши телезрители.

– Есть самые простые, но бесценные правила работы телевидения. Например, любая программа должна иметь в сетке вещания неизменное место. Или, скажем, если указана в утвержденной программе какая-то передача – она обязательно должна выйти. Мы часто позволяли себе нарушить эти золотые правила. Словом, одна из причин низкого рейтинга канала – отсутствие культуры эфира (от сетки вещания, т.е. точного времени и регулярности встречи со зрителями – до имиджа ведущих), а так же отсутствие корпоративной культуры. Отсутствие в республиканских изданиях анализа деятельности Башкирского радио и телевидения так же – плохая услуга. Серьезная радио-телекритика постоянно держала бы эфир под контролем профессионального мнения. Иждивенческое, потребительское отношение самих зрителей к телевидению – тема отдельного разговора. Незнание спроса наших потребителей-телезрителей, считаю, связано с отсутствием собственной социологической службы при ГТРК. Помните, еще в начале 90-х была попытка изучения аудитории и рейтингов передач.

– Конечно. Мы сначала в Гостелерадио привлекали специалистов-социологов со стороны, затем открыли самостоятельное подразделение при ГТРК. Но оно как-то не сумело реализовать себя. Просто профессиональных специалистов для нашей отрасли тогда еще не было.

– И сегодня данные рейтинга необъективны, это еще одна тема для разговора. Я часто говорила о необходимости создания программного центра, который должен определять модель аудитории и формировать социальный заказ от населения, исходя из интересов различных социальных слоев. Этот вопрос актуален и сейчас. Меня волнуют вопросы сохранения государственного статуса телевидения, оптимального сочетания идеологических и коммерческих интересов на экране. Тревожит неравномерное развитие национального телевидения. Башкирское информационное телевидение шагает в ногу с положительными образцами отечест«ТАМАША» №1 – 2011

венного телевидения. А вот художественное и документальное телевидение движется очень медленно. Литературно-художественное вещание ограничивается трансляцией готовых поставленных на сцене произведений музыки, хореографии, театра. Эфирное кино почти полностью представляет собой продукцию кинематографа. Болею за сохранность фонда Башкирского телевидения. Мы совместно с главным редактором А. Г. Тимербулатовой, режиссерами ТВ Н. Х. Тибеевым и А. Г. Абдразаковым, с работниками видеотеки и киноредакции годами осматривали старые кино-, видеоматериалы, уточняли имена участников передачи, героев, исполнителей, авторов. Анонсировали содержание. Переписывали из разных форматов лент на новые носители. Положили начало деятельности сегодняшнего отдела архива. Я знаю, что у нас на ТВ – главный живой архив Башкортостана. Этот «Золотой фонд» постоянно нуждается в особой опеке. А главное, беспокоят судьбы людей, которые в меру своих способностей долгие годы преданно служили телевидению, но оказались не готовыми к новым условиям профессиональной деятельности. Хочу, чтоб оставшиеся и вновь набранные талантливые журналисты тратили свои силы не на усыпление бдительности и успокоение народа, как раньше. Мол, «у всех плохо, только у нас – хорошо! Только мы – хорошие!» Такая идеология, такой лейтмотив телерадиопередач не приведет к реальной оценке ситуации и объективной самооценке. Помнить бы всем, что первостепенная задача журналистов, помочь и правителям, и народу совершать как можно меньше ошибок. И необходимо формировать позитивный образ Башкортостана и портрет башкирской нации в глазах жителей всех российских регионов, зарубежных стран. Достойно позиционировать Республику и башкирский народ на международной арене – это наша святая задача.

В «Золотом фонде» ГТРК хранится более 500 от снятых и подготовленных к эфиру Ш. Гильмановой телематериалов: фильмов, спектаклей, репортажей с общественно политических событий и культурно массовых мероприятий, сложно постановочных теле программ, очерков и выступлений на разных языках.

30 лет она занимается изучением и распростра нением творчества великого современника Мустая Карима.

32

Өфө сән әт училище"ы коллективтары

Хор-дирижер б легене хор коллективы. (етәксе е А.Е. Дерипаско, концертмейстеры Л.Ф. Мансурова). 2009 йыл

урайсылар ансамбле (етәксе е Р.Р. Рәхимов). 2010 йыл

Стәрлетама* баш*орт дә ләт драма театры спектаклдәренән к ренештәр

М. Фәйзи, «&әлиәбаныу», реж. - Нурия Ирсаева. Ролдәр#ә: Бә#ри – Филарит Бакиров, %әлиәбаныу – Резеда Әмәкәсова, %әлиәбаныу – Ниса Бакирова. 2006 йыл

И. Йома олов, «Серле мо », реж. – Айсыуа+ Йома3олов. Ролдәр#ә: 4онаш вәзир – Фәим Әхмәтйәнов, Әминбәк – Фәнил Толон3ужин, 4ара-Бо3а хан – Марат Зөбәйеров. 2008 йыл

М. Бура*аева, «12ем я2 ан я2мыш», реж. – Азат Йы аншин. Ролдәр#ә: Ирбулат – Фәнил Толон3ужин, Айсура – Рәсил Сынбулатов, Ян ары – Артур Ишмөхәмәтов. 2009 йыл

М. Бура*аева, «12ем я2 ан я2мыш», реж. – Азат Йы аншин. Ролдәр#ә: Тә?кәле инәй – Ниса Бакирова, Көмөшкәй – Ләйсән Ми?ле3әлиева. 2009 йыл

ырмы6*алы район мә2әниәт йорто

«Йондо2» өлгөлө балалар бейе коллективы. 2010 йыл

«Шәжәрә байрамы»на йыйыл ан Кәримовтар өсөн оло сәхнә лә тар. 2010 йыл

Телевидение. Радио. Кино

– Твои кумиры Мустай Карим и Динис Буляков – часть твоей биографии. Каково без них?

– Они не просто кумиры. Они часть моей жизни. Так получилось, что совпали похороны Булякова, моей родной матери и близкого товарища, который когда-то спас меня от смерти. А прощание с великим современником, заменившим мне отца – Мустай-агаем, последовало за похоронами Яркея Якшыдавлетова – коллеги с энциклопедическими знаниями и неземной работоспособностью, уникальнейшей личностью. Мы с ним в одном кабинете, за общим столом 15 лет проработали. И дважды в жизни у меня были периоды, когда казалось, что жизнь закончилась. И, действительно, моя жизнь разделилась на части: при Булякове и без него, при живом Мустае и без него. Я старалась сделать все по увековечению их памяти и сохранению их творческого наследия.

– Понятия семья и телевидение, говорят несовместимы. Это так?

– Почти согласна. Никакого режима семейной жизни. С такой не женской работой, с сумасшедшим графиком служебных дел, постоянной занятостью мне удалось не потерять детей – это главное! Спасибо за понимание им. Я знаю, они гордились и гордятся мною. Мои самые главные зрители и критики – Салават и Алия! Только сын, моя главная опора в жизни, может мне строго сказать: «Хватит!» Только дочь, профессиональный критик и редактор, может править мой текст после меня, больше никто. Кстати, они мне порой подкидывают такие оригинальные, смелые концептуальные подсказки, идеи, до которых я бы не додумалась. Кстати, сноха с зятем – очень красивые, положительные молодые люди.

– Активный человек даже когда переходит в пенсионный этап жизни, утверждает, что планов «громадье». Как смотришь на эту закономерность? Планы и перспективы...

– Да, наступление этого срока есть некий барьер, который психологически сложно перешагнуть. Это все глубоко засело в нашем подсознании от советской идеологии. Это сложно «выбить» из головы. На западе все подругому. В этом возрасте человек достигает независимости, свободы – финансовой, духовной. Это значит, что ты можешь начинать жить так, как ты хочешь, а не как диктует система, общество. У нас пенсия, даже многократно «заслуженного» не обеспечивает достойную жизнь. Кроме этого, не забывайте, что за 35 лет службы одной отрасли накоплен

С Мустаем Каримом. Последняя запись в студии БТВ. 2004 год

такой багаж знаний и практических навыков, что я просто обязана передавать это тем, кто не владеет этим, но хочет. Как хотите, называйте это: но я не осознаю, что я – на пенсии. Я умом воспринимаю этот факт. Пришло другое ощущение времени. Остро ощущаю его нехватку, нужно экономить время. Произошла переоценка общения с людьми. Кого-то невольно отсекаешь из круга. Ценишь каждую встречу с человеком, который надежен, верен и верит тебе. Запоминаешь каждый разговор с личностями, с людьми, которые прибавляют тебе духовный, интеллектуальный капитал. Стараешься фиксировать все важные мысли и детали жизни. Хотя, говорят, с годами ум не прибавляется, а только грехи увеличиваются, но есть ощущение, что мудрей становлюсь. В крайнем случае, ко многому, что раньше было для меня крайне существенным, стала относиться спокойнее. Поменялись акценты в жизни. Действительно, планов «громадье»! Понимаю, что многое еще не сделала. Возможно, не сделала главного, что должна сделать за свою жизнь. Просто было некогда! Планирую, наконец, опубликовать свои стихи. Планирую привести в порядок свои многочисленные за-

33

«ТАМАША» №1 – 2011

Телевидение. Радио. Кино

В кругу семьи. 2009 год

Хочу заняться плотнее благотворительной деятельностью, хотя давно уже прикипела к ней. Помогла когда-то построить в деревне новую школу, мост через Зилим. 10 лет назад удалось добиться непланово провести газ в деревню Имендяш. Достраиваем с братом дом-музей в родной деревне, нужно продолжить работу по возведению парка вокруг него. А вообще, радуюсь каждому прожитому дню. Хочу видеть, как растет моя внучка, как она станет взрослой, выйдет замуж и подарит мне замечательных правнуков. Хочу писать кинороманы и перечитать мировую литературу. Мечтаю вновь влюбиться! Словом, хочу развиваться, расти, меняться, не стоять на месте и всегда быть в гармонии с самой собой!

– Спасибо за интересную беседу. Желаю осуществления всех твоих планов и намерений!

писи (всю осознанную жизнь веду дневники, связанные с работой и с личной жизнью тоже) и дописать свои книги – о башкирской телеиндустрии (в историческом формате, можно в жанре детектива...), о родном крае, о феномене своего отца. Свой жизненный опыт, личные моменты и переживания хочу вылить в драматическое произведение или роман, хотя и для того, и для другого материала хватит сполна. Никак не выходят из головы слова Мустай-агая: «Шаура, хылыу! Каждый твой рассказ из собственной жизни достаточно просто перенести на бумагу и будут увлекательные, поучительные книги». Кстати, за последние 5 лет я систематизировала весь аудио-, видеоархив Мустая Карима. У меня накопился огромный расписанный материал его эфирного творчества, готовлю к печати.

«ТАМАША» №1 – 2011

34

Быуындар бәйләнеше

Иң ҙур ҡаҙаныштарыбыҙ – студенттарыбыҙ – Әхмәт Гәрәй улы, халы% ижады ме-әрләгән йылдар буйына быуындан-быуын а тапшырылып, ю ары &*еш ала килә профессиональ сән әткә ниге! ала. Ошо йә әттән е! етәкселек иткән у%ыу йортоно- республика кимәлендәге ролен нисек ба алай ы ы!?

– Бе е республикала сән әт ны >ешкән, өм мән, элек-электән ижад а и тибар ур бул ан, төрлө йыйындар, мәжлестәр ә йыр, бейе , о>талы ы буйынса ярыштар тә ге сәхнә ролен тәгән. Бе е училище а килгәндә, ул музыкаль, театраль, ынлы сән әткә, бигерәк тә милли й нәлештәге ынлы сән әткә ниге алыусы. Бөгөнгө З. Исмә илев исемендәге Өфө дә ләт сән әт академия ыны асылыуы ла ошо у ыу йортона бәйле. Бынан 80–90 йылдар элек интеллигенция ай а барлы а килгән, ай а белем ал ан? Бары тик бында, әм та ы ла Ырымбур педагогия училище ында. И> киткес бай традицияларыбы бар, улар ы а лау әм артабан >тере , дауам ите – төп бурысыбы . Опера әм балет театры, филармония, Милли симфоник оркестр, Композитор ар союзы, бая әйтеп ткән Сән әт академия ы, мә әниәт арай ары, мә әниәт йорттары, музыка мәктәптәрендә эшлә селәр е к бе е бе е училищены тамамлаусылар. Исемдәре бөтә илде шаулат ан данлы лы шәхестәр е атап тмәй булмай: В.Б. Мортазин-Иманский, М. А. Мә ә иев, j. С. Саттаров, Р. С. Сыртланов, Ш. М. Мортазина, З. И. Бикбулатова, Ф. A. Aасимова, Т. Ш. Хо айбир ина, И. В. Салтыков (училищены тә ге директоры),

Әхмәт Гәрәй улы Искәндәров – Өфө сән әт училище ы директоры. 2010 йыл

М. В. Кугушева, М. И. Андржиевская, В. Х. Штегман, И. И. Дә ләтова, А. О. Абдулбанеева, Р. А. Фишер, М. j. Мортазина, М. Х. Хисмәтуллин, Ф. j. Но оманова, А. К. Мәсәлимова, Ф. К. Улановская, М. П. Фоменков, Ф. М. Сиразетдинов, j. З. Сөләймәнов, Ш. Ш. Ибра имов, Э. А. Гофман, В. А. Швецов, Б. О. Абдулбанеев, Д. j. Мөхәмәтшин, Б. Н. Вәлиева, И. Ә. Кашапова, A. Ә. Дә ләткилдиев, Ю. Ю. Блюменталь, А. Э. Тюлькин, Б. Ф. Домашников, Р. Б. Нурмөхәмәтов, j. И. Мөхәмәтшин . б. Я ыусылар, драматургтар Ә. М. Мирза итов, Р. А. Сафин, Н. Ш. Хафизов, И. Х. Йома оловтар ы исемдәре лә бе е училище менән ты ы бәйле. Мәскә , Штутгарт, Берлин алаларында белем алып, Өфөлә сән әтте, мә әниәтте >тере гә бар көсөн ал ан у ытыусылар сиратында билдәле рәссамдар, актер ар тәрбиәләп сы ара. Бәхти jайсин, Ары>лан Мөбәрәков, Радик Гәрәев, Илфа Смаков, Нәжиә Аллаяро-

Әхмәт Гәрәй улы ИСКӘНДӘРОВ – Рәсәй Федерацияһының, Башҡортостан Республи каһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре.

2001 йылдан алып – Өфө сәнғәт учили щеһының директоры, урта махсус уҡыу йорт тары директорҙар Советы рәйесе, «Берҙәм Рәсәй» партияһы яҡлыларының төбәк Советы ағзаһы, Рәсәйҙең урта махсус уҡыу йорттары директорҙарының III съезы делегаты, филоло гия фәндәре кандидаты. Ғаилә хәле: ҡатыны Флорида Рафиҡ ҡыҙы менән ике ул һәм бер ҡыҙ тәрбиәләп үҫтергәндәр. Тормош девизы: Камиллыҡҡа сиктәр юҡ. «Кеше үҙ ғүмерендә шәхсән һәм һөнәри сифат тарын даими камиллаштырыуға ынтылырға тейеш», – ти ул.

35

«ТАМАША» №1 – 2011

Быуындар бәйләнеше

Е. Г. Супрун әм уны- у%ыусы ы А. Латипов. 2009 йыл

ва, Зәки Мәхм тов, Геннадий Родионов, Фл рә Килдейәрова, Фәнә и Сәлихов, Евгений Супрун, Тәнзилә ▫ әнбаева, Ришат Рәхимов, Рәмил jәйзуллин, Ишморат Илбәков, Рөстәм Шәйхетдинов, Рим Хәсәнов, Роберт jәзизов, Абрар jабдрахманов, Салауат Низаметдинов, Марат Юлдыбаев, Илшат Яхин, Вәхит Хызыровтар ы ижады о лан ыс, онотолма>лы . Aы аныс а аршы, улар ы ай ы бер әре я ты донъянан бик иртә китте, әммә йыр-мо дары халы к елендә йәшә ен дауам итә. Билдәле шәхестәребе е исемлеге та ы ла о онора булыр ине, бары ын да анап те мөмкин дә т гел, ә у ыу йорто бул ас, уны бер быуат а я ын тарихында бихисап ижадсылар а анат уйыуын и>әпкә ал анда, улар ы телгә алып тмә гона булыр. Бына шул ю арылы тар а өлгәшкән кешеләребе – орурлы ыбы , бында ниндәй ер ба а бире гә мохтажлы та ю . Ошо исемдәр – әре к әйтеп тора.

– К&сәгилешлелек нисегерәк а%лана?

– Училищела сән әткә аши кешеләр эшләй, йыр-мо , ижад а тартылыусы балалар улар улына килеп эләгә. Бе е у ытыусыларыбы ы , хе мәткәр әр е эшенә мөкиббәнлегенә, то роло она и> китерлек, училищены тамамлап, тормошон ошонда ы мо орамына ба ышла ан, хе мәт кенәгә ендә бер-ике генә юл я ыл ан 50-шәр, 40-ар, 30-ар йыллап эшлә селәр байта . Ошондай вари>тар, көс «ТАМАША» №1 – 2011

бул анда, бөтә традициялар а лана, я ылары ла, әлбиттә, барлы а килә. ▫>еш бар. Мә>әлән, бынан ун йыл элек төрлө конкурстар а е е селәр аны ни бары 27 кеше бул а, бөгөн – 200-гә я ын. Халы -ара кимәлдәге конкурс-фестивалдәр ә е е селәребе 32. Рәсәй ә ошондай к р әткестәргә өлгәше се сән әт й нәлешендәге та ы ла берәй у ыу йорто бармы икән? Ю тыр… Вашингтонда ткәрелгән баянсылар конкурсынан Донъя Кубогын бе е у ыусы Олег Осипов (у ытыусы ы Владимир Владиславович Башинский) алып айтты. Шулай у баянсылар конкурсында Францияла атнаш ан Артур Латипов та Гран-при а лайы булды. Анна Дмитриева (у ытыусы ы Наталья Александровна Латышева) Испания а барып «ХХI быуат сән әте» халы -ара конкурсында 3-сө урынды яуланы, Зилиә Бәхтиева (Фл рә jәлимйән ы ы Но оманова) «Ду>лы мо о» халы -ара конкурсында I премия лауреаты булыу а өлгәште.

– У%ыусылары ы! баш%а өлкәлә лә ынатмай!ыр?

– Бе е студенттарыбы республика әм ала кимәлендә ткәрелгән спорт ярыштарында, турнир ар а чемпион исемдәрен алып, училищены абруйын к тәрә. Төрлө йылдар а гер к тәре , көрәш буйынса призлы урындар яулап, у ыу йортоно данын арттырыусылар ы исемдәрен оло кинәнес той о о менән әйтә

36

Быуындар бәйләнеше

дирижер б леге), Вадим Бикбулатов (халы инструменттары б леге) . б. Тирә-я ты тәртиптә тотоу а ла ә емлек к р әтеп, өмәләр ә атнашалар.

– У%ыусылар!ы- у-ышы – у%ытыусылар!ыфи!а%әр хе!мәтене- ө!өмтә е. Шулай !а %а!аныштар у%ыу йортоно- матди-техник база ында ы хәл-торошона ла бәйлелер ул?

– Бе ә шарттар заман талабына ярашлы, бик я шы. 4 атлы у ыу корпусы, тейешле кимәлдә йы азландырыл ан кабинеттар, 600 урынлы концерт залы, блоклы типта ы ята хана, спорт комплексы, бай китапхана әм музей, аудио әм видеоаппаратура, компьютер, музыка оралдары, сәхнә костюмдары – былар ы бары ыны да у ыу барышына ы ай тәь>ире кире а ы ы . Шу а ө>тәп, у ытыусыларыбы С. Н. Aолбарисова, С. Ә. Хәмитова, Л. В. Глазырина, Д. Х. Латыпова, Л. М. Горбунова, И. М. Ямалетдинов, Р. Р. Сади ова, С. Е. Бурмистров, Н. Г. Йосопова, И. Э. Мельникова, И. М. Опарина, Е. М. Камалова, Л. Ф. Мансурова, А. А. Шмелева, Н. Ю. Пигова, Й. Ә. Сөләймәнов, Р. Й. Минлебаев, А. А. Мамлеева, j. С. Мөхәмәтова, Е. Г. Ну аева, Г. Г. Калитов, Р. Р. Маглиев, j. А. Мә лекасов, П. А. Кривошапко, Ш. Ш. Я упов, Н. Ә. Дауытов, А. К. Шмельков, Л. П. Брахфогель, Р. А. Уразбахтина, Н. Н. Хәсәншина, Т. С. Мансурова, Г. Б. Женихова, Р. З. Сафарова, З. j. Юлдыбаева, Л. В. Салтыкова, С. А. Слягузова, С. Т. jәлие-

У%ыу йорто алды әр ва%ыт йәмле әм та!а бул ын. 2010 йыл

алам: Илнур Зәкирйәнов ( ынлы сән әт б леге), Илсур Зарипов (баш орт халы инструменттары), Анатолий Володин, Ярослав Королев (хор-

Музыка теория ы б&леге у%ытыусылары коллективы. 2010 йыл

37

«ТАМАША» №1 – 2011

Быуындар бәйләнеше

Рәссамдар әм ынлы сән әт б&леге у%ытыусылары коллективы. 2009 йыл

ва, О. Ю. Крицина, Т. Б. Беляева, А. М. Арсланова әм баш а бик к птәр е төп эшенән тыш урта махсус у ыу йорттарына методик әм кураторлы яр ам ите әре, даими рә ештә камиллы а ынтылыу арын да әйтергә кәрәктер. Тимәк, коллективтан бына шундай хе мәт талап ителә, көс т гелә. Бөтә ен бергә уш анда ына и ур а аныштарыбы – студенттарыбы ы белемле, әләтле булыуына, төрлө р әр е яулай алыуына өлгәшәсәкбе .

– Училище бына инде 88 йыл дауамында мә!әниәт әм сән әт өлкә ендә эшлә&се кадр!ар ә!ерләй. Йыл айын 100-!ән ашыу студент %улына диплом ала. Улар!ы- артабан ы я!мышы ниндәй?

– Бе гә килгән студенттар осра лы рә ештә өнәр айламай, улар ы к бе е башлан ыс махсус белемгә эйә – дөйөм белем бире мәктәптәренән тыш улар махсус музыка мәктәбендә лә у ый. Артабан у ытыусылар улар ы о>талы ын, ма ирлы ын >терә, я мышын сән әт менән бәйлә ене дөрө>лөгөнә инандырып, дәртләндереп- анатландырып ебәрә. Училищены тамамлаусылар ы 90–92 проценты ю ары у ыу йорттарына у ыр а инә. Мә>әлән, 2010 йылды ына алайы , 50-нән ашыу студент у ыу арын З. Исмә илев исемендәге Өфө дә ләт сән әт академия ында дауам итә, 20-гә я ыны М. А мулла исемендәге Баш орт дә ләт педагогия университетыны музыка фа-

«ТАМАША» №1 – 2011

культетында у ый, бик к птәр Мәскә , СанктПетербург, Aазан консерваторияларында белем ала. У ыусыларыбы Баш орт дә ләт филармония ында, Милли симфоник оркестр а, район әм алалар ы музыка мәктәптәрендә, мә әниәт арай ары, мә әниәт йорттарында хе мәт юлын башлай. Улар ы бары ына ла эштәрендә әм тормоштарында у ыштар юлдаш бул ын.

– Ә-гәмәге! өсөн рәхмәт! =е!!е- теләктәреге!гә бе! !ә %ушылабы!.

Тарихҡа күҙ һалайыҡ 1859 йылда халы а музыкаль белем бире ма саты менән Петербург әм Мәскә алаларында «Рус музыка йәм иәте» (РМЙ) музыкальмә әни ойошма эшләй башлай. Улар ы асыу а а алы- устылы Рубинштейндар инициатива к р әтә. К п тә тмәй Киев, Т бәнге Новгород, Cарытау, Aазан, Псков, Омск, Одесса, Астрахань әм Өфө алаларында РМЙ-ны б лексәләре асыла, ва ыт те менән, улар училище йәи ә консерватория итеп гәртелә. Өфөлә башта курстар, у ыра 4 класлы музыка мәктәбе ниге ендә фортепиано әм вокал б лектәренән тор ан музыка техникумы тә ге у ыусыларын абул итә. Был хәл 1922 йылда була, шу а к рә лә хә ерге Өфө сән әт училище ыны тыу ан йылын нә ошо дата менән бәйләй әр. 1926–

38

Быуындар бәйләнеше

ды халы артисы, ул са та ы училище директоры Камил Вәлиев фатиха ы менән сән әт училище ында урайсылар класы асыла. Ике ти>тә йыл ткәндән у Ришат Рәшит улы Рәхимов тырышлы ында баш орт халы музыка оралдары б леге эшләй башлай әм республикала тә ге баш орт халы инструменттары оркестры ойошторола. Бер к ва ытта думбыра, ыл умы кластары асыла. Артабан республикала ы тә ге баш орт халы музыка оралдары оркестры булдырыла. У ан быуатты 70-се йылдарында эстрада йыр ары, ансамблдәре айырыуса популярлы осоро кисерә. Сән әт әм мә әниәт етәкселәре был хәлгә битараф алмай, 1974 йылда училищела эстрада б леге асыла. Бөгөн и ә училищены ур ике б легендә 11 өнәр буйынса белем бирелә.

1927 йылдар а у ыу йортонда музыка, ынлы сән әт әм театр б лектәре эшләй, 1936 йыл а тиклем ул техникум тип йөрөтөлә. Aулдарына диплом ал ан белгестәр Баш орт дә ләт опера әм балет театрыны хор әм оркестрында е ы анып эш башлай. Планлы рә ештә музыканттар ә ерлә филармония асыр өсөн мөмкинселек бирә. Салауат, Сибай драма театр ары ойошторола. Бөйөк Ватан у ышы йылдарында техникумды бина ы хәрби госпиталгә ә ерелә. Шулай а дәрестәр ту татылмай, фи а әр у ытыусылар у ыусылар ы йорттарында у ыта. Әлбиттә, у ыусылар ы 18-е тул андары, теләктәре менән фронт а китә. Йәш музыканттар, Өфөлә ал ан у ытыусылары менән хәрби частар а, госпиталдәр ә хәрби шефлы , мә әни хе мәтләндере эштәре менән шө өлләнә.

1950 йылдар а а ында музыка училище ыны о айлы эшлә е әм Гнесиндар исемендәге Мәскә музыкаль-педагогия институтыны Өфө филиалы асылыуы баш алала Өфө дә ләт сән әт институты (хә ерге За ир Исмә илев исемендәге Өфө дә ләт сән әт академия ы) барлы а киле енә булышлы итә. Республиканы халы артисы, Мәскә дә ләт консерватория ын тамамла ан jата Сөләймәнов инициатива ы әм Баш ортостан-

Се ! Ты ла ы … Йыра тар ан А ыла ла у Йәндәр е иретер әй Сихри бер мо . Уны ты ла ан к елдәр К ктәргә оса, jаләм ки лектәрен и ләп, Йы анды оса. Милә шә AАСИМОВА

Симфо-джаз оркестр (етәксе е Ф. Ф. Ни мәтйәнов). 2009 йыл

39

«ТАМАША» №1 – 2011

Быуындар бәйләнеше

ла уй ы. Ә еләй а ай ул урай тура ында легенда өйләне, көйөн дә уйнап ишеттер е. Ә мин урайым ватыл ан а к рә, сик е у ай ы лы той о о кисереп, асы тә рәнән тыш а сы тым да ы ым. Бик о а а айыбы ы к енә к ренергә лә оялып йөрөнөм. Шулай итеп, ул юлы өйрәнеп булманы. Aурай ы тә ге тап ыр я ындан өлкән апайымды туйында ишеттем, е нәй я ынан килгән бер о а бик о>та иттереп уйнаны, мине тыныслы бөттө. 8-сене тамамла ас, у ыуымды к рше Ни әмәт ауылы мәктәбендә дауам иттем. Ул ауылда данлы лы урайсы Кәрим а ай Дияров йәшәй әм эшләй ине. Класташтарым менән у а бар ы , бе гә әлегә ы ыртыр а өйрәнер өсөн берәр генә тишек уйып бир е. Ә ми ә көй сы арыр а кәрәк. «Ми ә тишек уйып биреге әле», – тип урайымды онам. Ул ми ә та ы бер е уя. Мин ситкәрәк китеп ы ыртып арайым. Шунан та ы ла киләм, та ы ла. Инде бары ы ла те әлләнгәс, бер я а барып «Т әрәк к л», «Ете ы », «Aарабай» көй әрен уйнап та алдым, бик йәтеш килеп сы ты! Ә класташым Фәрит Раев: «Ма тансы , өйрәнергә килгән бул ан, ә е уйнай белә!» – ти. Cу , белмәй инем бит инде, бары тик эстән, к елемдән гел генә мо дар ы көйләп йөрөгәнгә шулай ти уйнай алдым, бы а бит ем дә ышанмай инем. Кәрим Дияров бе е концерттар а йөрөттө, шулай у төрлө конкурстар а атнаша инек. Мәктәпте тамамлар алдынан ына ул мине ул а jата Сөләймәнов я ып ебәргән хатты тоттор о. «Быйыл мин урай класы асам, ин бит т әрәк алып бара ы , ми ә у ыр а 1–2 әләтле баланы ебәр», – тип я ыл айны унда. Cәм шунда у «Совет Баш ортостаны» гәзитендәге Өфө сән әт училище ыны урай класында у ыр а са ырыу тура ында ы и ланды ла к р әтте. Кәрим а ай менән өйләшкәс, ә ерләнә лә башланым. Аттестат алыу мәле етмәгәйне, класс етәксе е менән химия у ытыусы ы Салауат Аллаяров мине медицина институтына у ыр а барыр а өгөтләй. Салауат а ай е абул ите имтиханында атнаша икән, шу а ла бе е ю ары белемле табип булыуыбы ы теләгәндер инде. Ул йылда медицина юлын айлаусылар к п булды, бер ә ынатманылар әре, араларында билдәлеләре лә бар – Зөбәйер Мусин, мә>әлән, медицина фәндәре докторы. jата Сөләймәнов ауылдан килгән ун баланы хәлен я шы а лап, сән әт институты (хә ерге академия) ректоры За ир Исмә илев менән өйләшеп, ята а урынлаштыр ы. Йәшем ет ә лә, ни өсөндөр армия хе мәтенә са ырмай ы алаттылар, ба а , бында ла jата а ай тырыш ан икән. Шулай а 3-сө курста ар-

Сәнғәт тормошобоҙҙо биҙәй, рухи донъябыҙҙы байыта Бында, әлбиттә, нимә генә тимә, мо , көй хакимлы итә. Асы тә рәләр ән ишетелгән төрлө тауыштар теп барыусылар ы и тибарын йәлеп итә, хатта бер мәлгә ту тап алыусылар а була. Ситтән килеп ине селәр у ытыусылар ы ына т гел, у ыусылар ы да холо -фи еле, йө сырай арыны икенсерәк булыуын тоя. Ике йө йылдан ашыу элек был тарафтар а килеп ингән бөйөк классиктар ы көй әре йыр-мо өйгән баш орт ерендә артабан профессиональ кимәлдә өйрәнелеп, бал ышын, а ә ен тирә-я а ибә. У ыу йорто асыл андан алып, баш орт халы көй әре лә ны лап өйрәнелә, ноталар а алына. Мә әниәт орамы ене серле атмосфера ы, йәшәйеше, тын алышы менән к елдәр е әсир итә. Журнал у ыусыларыбы ы училищела ы ай ы бер б лектәр е эше менән я ынданыра таныштырыу ма саты менән бер нисә у ытыусы а мөрәжә әт иттек. C – Баш орт халы музыка оралдары б леге етәксе е Ришат Рәшит улы Рәхимов а. Я мышын ни өсөн урай менән бәйләне икән ул?

– Халы йыр арын ярат ан аиләлә >кәнгәме, 3-сө класта у ы ан са ымда у гармунда уйнар а өйрәндем. Мине бәләкәй са ымдан у төрлө концерттар а йөрөттөләр, йырлай а, гармунда ла уйнай инем, конкурс-фестивалдәр ә йыш атнаштым. Улары башлыса Т бә асаба ында ткәрелә ине. Атайымды да, әсәйемде дә тауыштары мо ло, 12 баланы уны ы баянда, гармунда уйнай. 7-се класта у ы анда баянды ла «ауы лы ланым». Aурай менән тә ге тап ыр 3–4 йәштәр тирә ендә к таныш айным. Хәтеремдә, атайым шофер булып эшләй ине, мине йөк машина ында е менән урман а алып бар ы. Ул эше менән мәш л, мин шул тирәлә йөрөй тор ас, ур бер ләнде к реп: «Атай, был ниндәй лән ул?» – тип ораным. Ул ми ә а латып бир е. Aы аныс, хә ер ул урманда ундай лән >мәй инде… Атай е радионан гел генә урай мо он, әллә ай ы бер ер әре бе е көй әргә о ша ан а к рә ытай ар ы музыка ын ты лар а ярата ине. 5-селә у ы анда йыр дәресе у ытыусы ы Ә еләй Сөләймәнов (ул бер нисә йылдан у И>ке Сибай а к сте әм унда фольклор ансамбле асты) бе е, малай ар ы, йыйып алды ла әр беребе гә е эшләгән урай ы тоттор о. Мин кә әгә бәләкәй генә инем, б лмәгә и арттан килеп ингәнемдә урайым ишеккә ы>ылып, ватылды «ТАМАША» №1 – 2011

40

Быуындар бәйләнеше

мия хе мәтенә алындым. Ике йыл хе мәт итеп айт ас, у ыуымды артабан дауам иттем. 4-се курста у ы анда, jата Сөләймәнов ми ә е әйтеп, у ытыусылы а ла эшкә абул ите әре тура ында ариза я ыр ы. Шулай итеп мин эшләй башланым, бына инде хә ер 36 йыл. Ошо йылдар эсендә Бөтә Рәсәй конкурстары, Олимпиаданы мә әни программа ында ы сы ыш (1980 й.), Татарстанда ы ду>лы көндәре (1989 й.), Октябрьский ала ында ткәрелгән Aурай байрамы конкурсында, Йомабай И>әнбаев, Ишмулла Дилмөхәмәтов исемендәге конкурстар а, «Аш а ар та дары» республика фольклор байрамы, «Сәскә ат, Баш ортостан» төбәк-ара халы ижады фестиваль-конкурстарында е е яулау я ынан-я ы дәрт әм сәм ө>тәне. 1979 йылдан алып Ауыл хужалы ы институтыны (хә ерге Баш орт дә ләт аграр университеты) урайсылар ансамбле менән етәкселек итә инем. 1982 йылда «халы » исемен алды , шул концерт а jата а ай ы ла са ыр ым, а а тан уны : «Aурай а ла шундай концерт бирергә мөмкин тип к алдына ла килтергәнем ю ине», – тип әйте енән ата лы урайсыны ни тиклем дә к ел тетрәне е кисере ен а ланым. Өлкәнәйгәйне лә инде, артабан jата а ай «дилбегәне» тотошлайы менән ми ә тоттор о. Ми-

не ай-вайыма ис к нмәне. Институтта ла, училищела ла эште дауам иттем, тә ге ендә бер ни тиклем пауза ла я ап алыр а тура килде. БДАУ ректоры Илдар Исмә ил улы jәбитов са ырыуы буйынса ансамбль менән етәкселек итәм, йыл да «Студент я ы» фестивалендә алдын ылы ты бирмәйбе . Ришат Рәхимов класын тирмә рә ешенә тап килтереп йы азландыр ан. Урта махсус у ыу йорттары ара ында класс-кабинеттар менән ткәрелгән ярышта лауреат булыу а өлгәшә. Б лмәгә от биргән әйбер әр и тибар ы йәлеп итә. Фотоальбомдар, бихисап Диплом әм Рәхмәт хаттары туплан ан папкалар бында ы ситтән ара анда тыныс, шулай а ма ирлы а, о>талы а ынтылышты асы са ылдыра. У ытыусыны орурланырлы у ыусылары к п, улар ара ында Рәмил jәйзуллин, Ишморат Илбәков, Салауат Кирәев, Та ир Хәмитов, Рәдиф Бохарбаевтар хә ер инде әре баш алар а урай тылсымыны сер әрен өйрәтә. Халы музыка оралдары буйынса йәш баш арыусылар ы Бөтә Рәсәй конкурсы лауреаты Ринат Камалов Санкт-Петербург консерватория ында дирижерлы а у ый, Марсель Вахитов Баш ортостан юлдаш телеканалында урай буйынса программалар алып бара, Иршат jәниев Балалар

Р. Рәхимов әм ауыл хужалы ы институтыны- %урайсылар ансамбле Әбйәлил районында концерттан у-. 1984 йыл

41

«ТАМАША» №1 – 2011

Быуындар бәйләнеше

баш ара. Әлбиттә, уны әсә е Рауза апай ы да, өләсә е Йомабикәне дә тауыштары бик мо ло була. Мәлә ез ала ыны 1-се гимназия у ытыусы ы Юрий Лобанов ноталар ы төшөндөрә, ә 10-сы класта у ы ан Тәнзиләгә и ә совет осоронда ки популяр бул ан «Нам песня строить и жить помогает» («Йыр бе гә тө өргә әм йәшәргә яр ам итә») конкурсында атнашыр а тура килә, ул I дәрәжә лауреаты Дипломы менән б ләкләнә. Жюри ан кемдер у а Өфөгә у ыр а килергә тә дим итә. Училищела уны Аэлита Хәйрулла ы ы Чембарисова класына ала. Ул, ту ы ынсы ти>тәне ва лай башлауына арама>тан, әле лә эшләй, академик вокалдан дәрестәр бирә, кә әштәре менән яр ам итә. Д ртенсе курс студенты бул ан ы «Өфө-Галле ду>лы ы» программа ы сиктәрендә ткәрелгән осрашыу а атнашып, Германияла булып айта. Шамил Зөфәр улы Aолбарисов эшкәрте ендә д рт ы әм д рт егет баш орт халы йыры «Ирәндек»те баш ара. Фольклор байрамынан ике я та бик ур тәь>ораттар ала. «Йәдкәр» фольклор ансамблен кем генә и>ләмәй икән? Рухи а ы а ыу а ан халы бик ти арала итте уны. Тәнзилә Хәмит ы ына был ансамбль менән дә етәкселек итергә тура килә, филармонияла эшләгән осор а профсоюз ойошма ы рәйесе вазифа ын баш ара. Баш ортостанды халы артисы Фл рә jәлимйән ы ы Но оманова, училище директоры Әхмәт Гәрәй улы Искәндәровтар са ырыуы буйынса вокал б легенә у ытыр а килә. «Ми ә әлеге эшем о шай, – ти ул. – ▫ ем у ыт ан балалар а емде к рәм. ▫ емде у ытыусыларым менән эшлә е лә ниндәй ер йылы той олар бирә. Aатмарлы ла, ы ы та студенттар менән эшлә е. Улар бит әр ай ы ы характеры, ә ерлеге менән килә. Улар ы өйрәтә е , шул у ва ытта е дә өйрәнә е . Сәхнә матур тауышты ына талап итмәй ул, йыр ы яратыр а, уны мә әнә ен төшөнөргә, к еле дәген тамашасы а еткерергә, уны менән бәйләнеш булдыра белергә кәрәк. У ыу а тырышма ан, мә әниәтле булыр а ынтылма ан, китапты ә у ы ан йырсыны киләсәге өмөтлө т гел, шуны а лау мө им йәштәргә. Бе ә бик әләтле у ыусылар бар, улар менән, улар өсөн эшлә е лә е ел: Айту ан Вәлмөхәмәтов, Айгиз Ханов, Алмаз Әй пов (у ытыусылары Эльвира Венер ы ы Рәхим олова), Рәфис Ишбаев, Ильяс Кинйә олов, Ал ыу Фәхретдинова (у ытыусылары Фл рә jәлимйән ы ы Но оманова), Илнар Миранов, За ир Хызыров (у ытыусылары Римма Рушан ы ы Сади ова), Рә еф И>әнсурин, Диана Нурмөхәмәтова, Аида Нәсибуллина (у ытыу-

әм >мер әр ара ында ы «Таланттар анатында» халы -ара конкурста лауреат исемен яулай.

1999 йылда 446 битлек өс ме тиражлы «Aурай» у ыу улланма ын ә ерләй Р. Р. Рәхимов, әлеге ва ытта ул у ыусылар әм у ытыусылар өсөн бик фай алы әсбап. У ытыусы остазы jата Сөләймәнов исемендәге I профессиональ урайсылар конкурсы ойошторолоп, шуны эсендә фәнни- әмәли конференцияны гөрләп у ыуын и>кә алып: «2012 йылда уны 100 йыллы ын билдәлә ә шундай кимәлдә у арыл ын ине», – тигән теләген белдер е. Ришат Рәшит улынан урай менән бәйле бул ан мә әк хәл: – Мин Белоруссияла, сик буйы әскәр әрендә хе мәт иттем, ем менән бер нисә урай алып бар айным. Йыйылыу пунктында хәрби билет тарыбы ы алып китеп йыш йонсот ас, бер нисә егет карауат а>тына инеп бо>то . Шул са радионан Ишмулла Дилмөхәмәтовты урай а уйна аны ишетелә. Ул көндән у әллә к пме ай тте. Aурай арымды «коптерка»ла а лай инем, егеттәр, сержанттан рөхсәт орап, бере ен тотоп алып килгәндәр ә: «Уйна», – ти әр. Мин: «Рус көй әрен белмәйем бит әле», – тим. «Кәрәкмәй рус көйө, теге ва ытта, карауат а>тында радионан ты лап ят ан көй әр е уйна», – ти әр. Я таштарым, Баш ортостанды рус егеттәре, тыу ан я ты а ынып, мине урай а уйна ан көй әр е тул ынланып ты ланы.

«Йыр – сәнғәттең иң сағыу, матур төрө», – ти Рәсәй Федерация ыны ат а ан ан мә әниәт хе мәткәре, Баш ортостан Республика ыны халы артисы, училищены вокаль сән әт б леге етәксе е, таныл ан йырсы Тәнзилә Хәмит ы ы ▫ әнбаева. Ул – е лә ошо у ыу йортон ы ыл диплом а тамамлап, артабан сән әт институтында Бану Вәлиева класында белемен камиллаштыра. Классик ә>әр әр, академик вокал, баш орт опера йыр арын өйрәне менән бер рәттән, концерттар а, радио әм телевидение тапшырыу арында сы ыш я ай. Республика ына т гел, Бөтә Рәсәй, халы -ара кимәлдә ойошторол ан фестиваль әм конкурстар а атнашып, у ыштар а өлгәшә. Ә инеш башы – Мәлә ез ала ынан юл ала, уны, 1-се класс у ыусы ын, Ма рый Юркаева йыр ар өйрәтеп, ошо сән әткә аши иттерә. Кескәй генә ы сы ә>әрләнеп китеп «Ташту ай», «Сәлимәкәй» ке ек мәш р халы йыр арын «ТАМАША» №1 – 2011

42

Быуындар бәйләнеше

Вокал б&леге у%ытыусылары. 2010 йыл

сылары Наилә jәбделхай ы ы Йосопова), Радмир Хәсәнов, Юлиә Шәйбәкова (у ытыусылары Баш ортостанды халы йырсы ы, Ш. Бабич исемендәге премия лауреаты Вәхит jәлибай улы Хызыров), Азат Aарасурин, Лилиә Әбделмәнова, Рита Вахитова (у ытыусылары Баш ортостанды ат а ан ан мә әниәт хе мәткәре Адель Хәбиб ы ы Шәйхелисламова), Та ылыу Хәбирова (у ытыусы ы Зәйт нә Әхмәт ы ы Сәр әрова), Айту ан Вәлмөхәмәтов, Ай ар Рә ипов (у ытыусылары Баш ортостанды ат а ан ан мә әниәт хе мәткәре Әлфиә Кәрим ы ы Низаметдинова), Индира Ни мәтуллина (у ытыусыћы Сима Иосифовна Мишурис). Бе ә Ырымбур әм Силәбе өлкәләренән дә килеп у ый ар. Вокаль сән әттә хал ыбы ы мәш р йыр арын баш арыу а орол ан конкурстар – е бер мәктәп. Унда атнашыусылар өсөн халы йырын баш арыу а эталон бул ан Баш ортостанды халы йырсы ы, Салауат Юлаев ордены кавалеры, Салауат Юлаев исемендәге Дә ләт премия ы лауреаты Абдулла Солтановты сы ышы – оло б ләк. Ул бит ене йыры, мо о аша ер менән к кте тоташтыра, йөрәктәр е ай ай. Оло о ла, кесе е лә уны әм Рәсәй әм Баш ортостанды халы артисы, Салауат Юлаев исемендәге Дә ләт премия ы лауреаты Фл -

рә Килдейәрованы йырла андарын ә>әрләнеп ты лай ар. У ыусыларыбы ы шундай бейеклектәргә әй ә – бе е ма сатыбы . Тәнзилә Хәмит ы ы менән бул ан и>тәлекле ва и алар ы бере е: – 1994 йылда булды был осрашыу. Төркиәлә фольклор фестивалендә йөрөгән ва ытта Гөлтән Ураллы исемле мә әниәт хе мәткәре бе е уна а са ыр ы (фестивалгә киле ебе е лә ул ойоштор айны). Уны ата ы, Мәхм т а ай Бөйөк Ватан у ышында атнашып, әсиргә эләгә, тыу ан я ына юл ябы , Америка а алып сы алар, артабан я мыш уны Төркиәгә килтерә. Ул е сы ышы менән Нуриман районыны И>терек ауылынан икән. Әсә е улыны и>ән булыуына тамсы ла шикләнмәй, уны а ынып, зары ып, көтөп йәшәгән… 1972 йылда Мәхм т а ай а, ни айәт, тыу ан я тарына айтып әйләнергә насип була, әммә мерене у ы көндәренә тиклем көткән әсә е менән генә к решә алмай… Бе е менән осрашыр а тип, Мәхм т а ай әм уны ы ы Гөлтән уна хана а килделәр. Ә гәмәләшеп, тыу ан я тар ы и>кә алып о а ултыр ы . Әлбиттә, к йәштәрен тыя алманы ул. Гөлтәнде , баш орт ы ыны , ни өсөн бе е – баш ортостанлылар ы – фестивалдә атнашыр а са ырыуын, быны өсөн уны бе гә юлланмалар ә ерлә ене сәбәбен а ланы …

43

«ТАМАША» №1 – 2011

Быуындар бәйләнеше

ан ан артисы С. Г. Хәми уллина, Баш ортостанды ат а ан ан мә әниәт хе мәткәр әре А. М. Минков, Л.Г. Aо аярова, Л. П. Нехаевалар – б лекте тә ге сы арылыш у ыусылары, профессиональ белем әм баш арыусылар тәрбиәлә ә элекке традициялар а таянып эш итә. Әлеге ва ытта б лек менән Диана Хәниф ы ы Латипова етәкселек итә. Республикала йыл айын музыка мәктәптәре өсөн фәнни-практик конференциялар ткәрелә, унда төрлө проблемалар ы хәл ите , у ыш а аныу сер әре тура ында ә гәмәләр орола, киләсәккә пландар арала, әм, әлбиттә, о>талы кластары ойошторола. Д. Х. Латипова, «Я ы исемдәр» республика программа ыны рәйесе булара , лауреаттар әм дипломанттар ә ерлә буйынса конкурстар ойоштороу а ур и тибар бирә: «Cәр йәш музыкант өсөн сәхнә, унда сы ыш я ау тә лә мө им, шу а ла, фестивалдәр әм конкурстар а атнашыр алдынан, бе у ыусылар ы кәмендә 4–5 тап ыр концерттар а номер к р әте енә булышлы итәбе . Унда балалар ы әрен ынап арау мөмкинселеге була, улар хатта анатланып китә. Башлыса бе улар ы Аксаков музейында, филармония әм Шаляпин залында ойошторол ан концерт сараларына алып барабы . Бик әләтле ы ар әм егеттәр белем ала бе ә: Мария Са ретдинова ике тап ыр Республика Президенты стипендиаты, Италия, Австрия, Финляндияла ткән конкурстар лауреаты (у ытыусы ы Д. Х. Латипова), Нэля Кадраева, республика әм Бөтә Рәсәй конкурстарында е е се, әлеге ва ытта у ыуын Aазан консерватория ында дауам итә (у ытыусы ы Л. М. Горбунова), Антон Мельниченко Америкала стажировка тә (у ытыусы ы Н. А. Латышева), Динара Са и ова Гнесиндар исемендәге Рәсәй музыка академия ы аспирантка ы (у ытыусы ы С. А. Хәмитова)».

Ҡыллы ҡоралһыҙ оркестрҙың булыуы мөмкин түгел «Был – бәхәс е , – ти оркестр ы ыллы оралдары б леге етәксе е Бэлла Фәрит ы ы Зайнагова. – Бе е студенттар (курс айын 10–12-шәр егет әм ы ) скрипка, альт, виолончель, контрабаста уйнар а өйрәнеп, киләсәктә балалар музыка мәктәбе у ытыусы ы әм оркестр (ансамбль) артисы өнәр әрен ләштерә. ▫ ем виолончелистар ы ә ерләйем, скрипка буйынса Ф. Б. Улановская әм Б. М. Улановская, Е. Х. Мансуровалар шө өлләнә. Контрабас сер әренә С. Н. Писный өйрәт ә, альт оралы буйынса дәрестәр е Л. Ф. Ставицкая алып бара. Баш ортостан Республика ыны ат а ан ан мә әниәт хе мәткәре Б. О. Абдулбанеев студент тары менән скрипкасылар ансамбле ойоштора, симфоник оркестр менән Баш ортостан Республика ыны ат а ан ан мә әниәт хе мәткәре Р. З. Әхмәтйәнов етәкселек итә. Әлеге ва ытта бе е у ыусыбы Александра Родионова Гнесиндар исемендәге Рәсәй музыка академия ында белем алыуын дауам итә, Карина Сәйетова Маймонид исемендәге классик академияла у ый. Aазан консерватория ында, Магнитогорск институтында ю ары белем алыр а тырышыусы у ыусыларыбы булыуына сик е шатбы , бе бит улар ы бөртөкләп кенә йыябы , сөнки республика буйлап башлан ыс махсус музыка мәктәптәрендә ыллы орал а өйрәте селәр ю анында. Ә бит ыллы орал ы оркестр булмай».

Яңы исемдәргә ҡанат ҡуйыусылар Фортепиано б леге Өфө сән әт училище ын да асыл ан и тә геләрене бере е. Варшава консерватория ын тамамла ан музыкант М. И. Андржиевская, С. Т. Гербст, В. Х. Штегмандар у ыта. Мәскә әм Петербург ала лары консерваторияларын тамамлап Өфө ала ы на эшкә киле се М. А. Зайдентрегер, Е. П. Сеферовалар б лекте артабан да ны лап >ешенә булышлы итә. 1961 йылда баш алала Гнесиндар исемендәге музыкальпедагогия инстиуты асылыу менән, баш алала концерт тормошо та ы ла йәнләнеберәк китә. 80-се йылдар а училищены Концерт залы асылыу менән, Мәскә , Aа зан, Т бәнге Новгород, Cарытау, Екатеринбургты музыкаль й нәлештәге у ыу йорттары менән ты ы бәйләнеш булдырыла. Баш ортостанды ат а«ТАМАША» №1 – 2011

Әлбиттә, бөтә б лектәр ха ында ла өйләп те мөмкин т гел. Шулай а Эстрада сән әтен >тере селәр тура ында бер кәлимә: улар быйыл Мә әниәт министрлы ыны Грантына өлгәшкән. Бында б лек етәксе е Йосоп Әхмәт улы Ахмедовты әм уны менән бергә эшлә се у ытыусылар ы тырыш хе мәте са ыла. Улар ы хә ерге ва ытта исемдәре бөтә донъя а билдәле орурланырлы у ыусылары байта : заманында «Ду>тар» ансамбле ойоштороусы Марат Юлдыбаев, Земфира Рамазанова, Салауат Шәмсетдинов (билдәле эстрадасылар А. Цекало әм И. Ургант менән эшләй), Ольга Абдуллина Санкт-Петербург ала ында эшләй, Динар Хөрмәтуллин, ошо у аланы Мә әниәт

44

Быуындар бәйләнеше

=улда – китапхана мөдире Э. М. Харисова. 2009 йыл

ла ан, Опера әм балет театрында солистка булып эшләгән әм училищела о а йылдар вокал б легендә у ыт ан, республиканы ат а ан ан мә әниәт хе мәткәре Рәйсә Рәхим ы ы Әхмә иева к п көс ал ан. Әлеге ва ытта уны эшен Раиса Александровна Кузякова дауам итә. «Нисек, асан өлгөргәндер Рәйсә Рәхим ы ы? Бик ур, кәрәкле эш алдыр ан бит. Музей а мә л мәт бик к п, мә әниәткә а ылышлы темалар кәрәк бул анда бе гә мөрәжә әт итәләр, диссертациялар я ырлы материалдар бар», – ти ул эске бер орурлы менән. Өфө сән әт училище ы аланы и г зәл урындарыны бере е бул ан Аксаков исемендәге паркка я ын урынлаш ан. Урта махсус музыка колледжы, З. Исмә илев исмендәге Өфө дә ләт сән әт академия ы, Баш орт дә ләт опера әм балет театры, Н. Сабитов исемендәге 1-се балалар музыка мәктәбе лә алы> т гел.

Aы> а ы, был тирәне баш аланы сән әт әм ижад төбәге тип әйтергә лә була. Ә ундай урында эшлә , у ыу – е бер бәхет.

әм сән әт институтында аспирантурала у ыу менән бер рәттән дәрестәр ә алып бара. Училищены дөйөм фортепиано (етәксе е Л. В. Сал тыкова), рәссамдар (Й. Ә. Сөләймәнов), Cынлы сән әт (Р. А. Вәлиуллин), дизайн (Л. И. Хабибрахманова), дөйөм белем бире (М. М. Зәйнуллин) б лектәрене у ытыусы әм у ыусыларыны да а аныштары ба алап бөткө ө . Айырым рәссамдар б легендә генә лә училищела ме әрләгән кеше өнәри белем ал ан, картиналары менән Америка, Япония, Франция, Бельгия, Албания, Турция, Aытай, Aа а стан әм Рәсәй е төрлө төбәктәрендә ойошторол ан к ргә мәләр ә атнаш ан. Китапхана, ис шик е , у ыу йортоно и кәрәкле эш урыны. Уны мөдире Эльза Ми нулла ы ы Харисованы тырышлы ы, ә емлеге менән фонд даими рә ештә я ыртыла, тулыландырыла. Ә музей – е айырым бер тема талап итә. У ыусылар а, у ытыусылар а музей ы училищены йәне тип и>әпләй, сөнки ул баш орт профессиональ сән әтене барлы а киле е әм >ешене тарихын йәнләндерә. Уны ойоштороу а Мәскә консерватория ын тамам-

Сәриә ИШЕМ\ОЛОВА

45

«ТАМАША» №1 – 2011

Конкурсҡа

Еңеүселәрҙе ҡотлайбыҙ! Редакция почта ында төрлө тема а сценарий ар орап я ан хаттар ы и>тә тотоп, 2010 йыл башында конкурс и лан иткәйнек. 18 автор ан 34 сценарий алды . Автор ар ара ында профессионал я ыусы, яуаплы хе мәткәр, мәктәп у ытыусылары, мә әниәт йорто хе мәткәр әре, китапханасы, ха лы ялда ы ябай ауыл кешеләре лә бар ине. jафури районы Сәйетбаба ауылынан килгән сценарий ы 4 автор я ан. Ә бе е конкурс шәхси ижадсылар ы о>талы тарын асы лау ма сатын и>тә тот айны. Конкурс шарттарына тап килмәгән киносценарий а килде. Aай ы берә әр ән бер, ике генә т гел, хатта 5–8 төрлө сценарий алды . Был хәл бер а атмарлы тар тыу ыра. Ике, өс сценарий ан да арты ебәрмә әге ине киләсәктә. К птәр сценарий я ыу а бик е ел арай. Байрамды тема ына а ылышлы матур әр, эпитеттар табыр а ла те еп я ыр а ла сы ыр а, тип уйлаусылар бар. Тә арау а е ел к рен ә лә, бик ауыр әм мәшә әтле эш ул. Ти>тәләгән китап, унан да к берәк ши ыр, анатлы әр э ләп төрлө лек, белешмә ба>малар ы арап сы ыу кәрәк. Драматик ә>әр ижад иткәндә хәл баш асара : теге йәки был персонажды нимә әйтеп, нимә эшлә ен бары тик автор е генә хәл итә. Ә сценарий йөкмәтке ендә тарихи йәки сәйәси дөрө>лөккә, концерт әм тамашаны тә әйенләнешенә хилафлы килмә е мө им. Та ы ла к елде ыр аны – «ижади у рылы », йәки плагиатлы . Әлбиттә, әгәр ә профессионал ша ир йә я ыусы е сценарий ижад ит ә, ши ыр йә өйләмдәр а>тына авторын к р әтеп торма>. Ә инде кемде дер хе мәт «емешен», берәй китаптан, белешмәнән ө өк уллана ы икән, йәйә эсенә алып, сы ана ты, автор ы к р әт! Мәктәптә эшлә селәр е ай ы бер әре дәрес у арыу пландарын да «сценарий» тип ата ан. Шулай у , мәктәп йәки ауылды «юбилей» арына арнал ан я малар а килгән. Бер мәктәпте тантана ы бөтә республика хал ы өсөн ә әмиәтле микән? Ошо ха та ла уйла а ы ине. Концерт өсөн ә ерләнгән сценарий ар менән дә шул у хәл. Aы ы лы сюжет а орол ан, ниндәй концерт бул а ла ниге итеп улланырлы сценарий я а ы фай алыра . К п – китап а я шы. Шул у талап сценарий ар а ла а ыла. Алып барыусылар 5-7 минут буйы сәхнәнән о он-о а ши ыр ар у ып, «ТАМАША» №1 – 2011

ан әм даталары к п бул ан текстар ы өйләй башла алар, иманым камил, тамашасылар ы ярты ы залдан сы ып китәсәк. Хатта концерт номер ары ара ында ла пауза ы 2–3 минуттан артма а я шыра . Онотма ы – сценарий а и мө име – бер ва и аны о>та итеп икенсе е менән бәйлә , тамашасыла килә е сы ыш а ы ы ыныу уятыу әм әлбиттә, фай алы мә л мәттәр бире , рухи тәрбиә. Конкурс а килгән эштәр е ара андан у шуны әйтергә була – дөйөм ал анда, баш орт телендә ижад ите селәр ара ында сценарий ар я ыу буйынса бер ни тиклем тәжрибә туплан ан. Ярай ы у о>та ижадсылар бар. Улар ы ижади омарын >тере йә әтенән мә әни ойошма, мә әниәт йорттары, мәк тәптәр е етәкселеге, байрамдар у арыу өсөн яуаплы хе мәткәр әргә лә теләгебе бар. jә әттә, байрам йәки тантаналы сара у арыу ма сатында бер-ни тиклем а са б ленә. Ойоштороу барышында и атмарлы эштәр е бере ен баш ар ан – сценарий я ан кешеләр е матди дәртләндере зарурлы ын йыш ына «оноталар». Ә төптән уйла анда, байрам йәки сараны у ышы, ниге ә, сценарий а бәйле. У ышлы әм йөкмәткеле сара у арыу өсөн был ха та кәмендә бер ай алдан хәстәрләй башла алар ине тигән теләгебе ә бар. Сөнки байрамдар ы ойоштороусылар, әлеге лә шул «е ел эш» тип уйлау анмы, әллә баш а сәбәптәнме, сценарий я ыу а бик а ва ыт алдыралар. Республика Халы ижады әге әм журнал редакция ыны берлектәге комиссия ы сценарий ар конкурсына йом а я аны. Конкурста атнашыусылар: Фәри+ә Йә әфәр ы+ы Аллаярова (Миәкә районы, Тамъян -Тайма> ауылы); Лилиә Мирза ы+ы 4әбдрәхимова (Кырмы> алы районы,Aаба ауылы); Әлиә Закирйән ы+ы Камалиева (Aари ел районы, Кедесе ауылы); Земфира Хәкимйән ы+ы А бутина (Ейәнсура районы, Ибрай ауылы); Раушания Сәлимйән ы+ы Саттарова (Көйөргә е районы, Я ы юл ауылы); Хали ова В. (исеме я ылма ан) (Стәрлетама ала ы); Раушания Хәнифйән ы+ы Хөснөтдинова (Д ртөйлө ала ы); Ми Hылыу Фәйзрахман ы+ы Абдуллина (Өфө ала ы); Мусина Ш. В. (К мертау ала ы);

46

Конкурсҡа

Мө!әрис Мөсифуллин

Рәзилә отлогилдина

Гөлсөм Хисаметдинова

КОНКУРС ЙОМҒАҠТАРЫ: Беренсе урын – «Бәрәңге байрамы» сценарийы (3 сө һан, 2010 йыл) – авторы Мөҙәрис Ғәйнелғи5 лем улы Мөсифуллин (Дүртөйлө ҡалаһы); Икенсе урын – «Көнгәктауҙа сәсән моң сәскән» – Байыҡ сәсәнгә арналған сценарий (4 се һан, 2010 йыл) – авторы Рәзилә Фәтих ҡыҙы Ҡотлогилдина (Мәләүез ҡалаһы). Өсөнсө урын – «Килен төшөрөү йолаһы» сце нарийы (5 се һан, 2010 йыл) – авторы Гөлсөм Исмәғзәм ҡыҙы Хисаметдинова (Мәләүез рай оны, Смаҡ ауылы).

Гөлнур Мәрхәметдин ы+ы Семенова (Мәлә ез ала ы); Ми+хәт Ишмөхәмәт улы әм Айрат Ми+хәт улы Хәлиловтар ( jафури районы, Е ем-Aаран ауылы); Мә дән 4илвановтар а (Өфө ала ы) конкурсты ойоштороусылар исеменән оло рәхмә тебе е еткерәбе ! Киләсәктә йөкмәткелерәк, тө өгөрәк әм фай алыра сценарий ар көтәбе ! Журналда и я шы тип табыл ан биш сценарий ба>ылды. Республика халы ижады әге белгестәре «Килен төшөрө » (Г. Хисаметдинова), «Кәк к сәйе» (Ф. jөбәй уллина) сценарий арыны баш орт халы йолаларын терге е гә булышыуы, сәхнәләштере гә е ел, йөкмәткеле я ылыуы, «Көнгәктау а сәсән мо сәскән» (Р. Aотлогилдина) тантана ы сценарийыны тарихи факттар а бай булыуы, ар а лы шәхестәр е данлау йә әтенән тәрбиә и ә әмиәте, «Бәрә ге байрамы» (М. Мөсифуллин) сценарийын – ы ы лы тема а фә емле тамаша булыуы менән енсәлекле тинеләр. Бе ә улар ы ба аламаларына ихлас ушылабы . Бе е өсөн и мө име – эште әр йә әттән дә сценарий алыптарына я ын булыуы. Мө әрис Мөсифуллинды «Бәрә ге байрамы» сценарийы тө өк, башынан а а ына тиклем төплө уйланыл ан, ы ы лы булыуы менән отошло. Сценарий я ып арар а телә селәр был я маны өлгө итеп уллана ала. Шулай у «Татыулы бәрәмәстәре» (Ә. Сафуанов) сценарийы, пьеса а я ын жанр а я ыл а ла, Я ы Йыл кисәләре өсөн улай. 72 йәшлек Әнәс Мөсә ит улы и оло йәштәге авторыбы булара та ә ерле бе гә.

Дәртләндере номинациялары: «Халы йолаларын терге е » номинация ы Дипломына «Килен төшөрө йола ы» сценарийы авторы Г. Хисаметдинова әм «Кәк к сәйе» сценарийы авторы Фәрзәнә 4өбәй+уллина (Өфө ала ы); «Тарихи тема» номинация ы Дипломына Р. *отлогилдина, «Aы ы лы тема» номинация ы Дипломына М. Мөсифуллин әм Туймазы районы, Кәкребаш ауылынан Әнәс Сафуанов («Татыулы бәрәмәстәре») лайы булды! Е е селәр е бары ын да отлайбы ! Улар а Дипломдар, иммәтле б ләктәр тапшырылды. Конкурс дауам итә. 2011 йылды декабрь айына тиклем е ән йөкмәткеле сценарий ар көтөп алабы . Конкурс шарттары гәрмәне. Тема, автор ар ы йәше, шө өлө сикләнмәй. Бәләнеш телефоны, адрестары, исем-шәрифтәреге е я ыр а онотма ы . Конкурста е е селәр ижади бәйгелә артабан да атнаша ала. Әй әге , сәхнәләребе е тәрән йөкмәткеле, ы ы лы, фай алы, тәрбиә и байрам, кисәләр менән байытайы ! Конкурс комиссия ы теләктәрен еткере&се Лилиә =А МАР

47

«ТАМАША» №1 – 2011

Яҙмышым – сәнғәт

Эшләгән эш ҡайҙа ла күренә... Йыр моң һөйөүселәргә Флүрә Ноғоманованың исеме яҡшы таныш. Башҡорт халҡының бөтмәҫ төкәнмәҫ моң хазинаһына йән өрөүсе, оҙаҡ йылдар арымай талмай йәш таланттар тәрбиәләүсе йырсы педагог менән әңгәмәне журнал уҡыусыларына тәҡдим итәбеҙ. на Нурмөхәмәтова, Әсмә Шайморатова, Сөләймән Абдуллин, jата Сөләймәнов, Ишмул ла Дилмөхәмәтов, jабдрахман Хәбибуллин, Мә әф р Хисмәтуллин, Мә фирә jәлиева, Фәри ә Aудашева, Рамазан Йәнбәков, jәлиә Солтанова баш ар ан хал ы йыр ары? Урта быуын йырсылары ла ирәк я ырай. М. jәйнетдинов, Ф. Бикбулатов, Ф. Килдейәрова, j. Хәмзин, Р. Рәхимов, Т. ▫ әнбаева, Р. Сарбаева, Р. А на аева, А. Ша иевтар баш ар ан халы йыр ары ирәк ишетелә. Йәштәр ән Х. Йәнбир ина, С. Ильясова, С. Кейекбир ина, Х. Шәрипов, А. Тимеров, Р. Амангилдина, В. Юлгилдина, М. Ис ужина әм баш алар ы халы йыр ары бөтөнләй я ырамай. Ни өсөн? Бер нисә йыл элек мин радио-телевидение өсөн «Алтын мира>» проектын я айным, у ып сы тылар а, шуны менән эш бөттө. Ул бик ур проект ине. Тейешле мөхәррир әр табылманы, ы аныс. Cу ы йылдар а бик к п йыйынты тар ба>ылып сы ты: «Баш ортто 100 йыры», мөхәррире М. Алкин, Ф. Килдейәрованы аудиокассета менән йыйынты ы, Р. Сөләймәновты өс йыйынты ы, Р. Рәхимовты «Баш орт халы йыр ары» . б. Был шатлы лы хәл, әммә унда ы йыр ар ы еренә еткереп баш арыусылар кәрәк. Улар бар, тик ы ы ындырып, йөрәктәренә теләк уты то андырыусы, өмөт уятыусы етәкселәр генә етешмәй. Нисәмә йылдар сән әт академия ы эшләп килә, ай а у фольклор әм музыка бел-

Фл&рә Но оманова. 2007 йыл

– =е!!е баш%орт халы% йыр!арын о*та баш%арыусы ына итеп т&гел, хал%ыбы!!ырухи мира*ын пропагандалаусы, ошо йә әттән әйәт !ур эш баш%арыусы ла итеп беләбе!. Баш%орт халы% йыр!арыны- я!мышы, киләсәге, баш%арыусылары тура ында фекер!әреге! менән урта%лашы ы! әле. Ә-гәмәне шунан башлайы%.

– Халы йыр арыны я мышын уйла ам, төндәр буйы йо лай алмай ятам, хәлде я шыртыу ы и изге бурыстарымды бере е тип анайым. Радио, телевидение тапшырыу арында халы йыр ары бик а бирелә. Бөгөнгө ритм, та ма , тө> ө , бер көнлөк йыр ар халы ты а ын томалай ке ек тойола. Мәш р баш арыусылар ы исемдәре, йыр ары онотола бар ан ке ек. Aай а Рәши ә Әхмә иева, Диа-

«ТАМАША» №1 – 2011

Флүрә Ғәлимйән ҡыҙы НОҒОМАНОВА 1936 йылда Ҡырмыҫҡалы районының Күлләр ауылында тыуған. Стәрлетамаҡ культура ағартыу техникумын, Өфө сәнғәт училищеһын тамамлай. Ҡазан дәүләт консерваторияһының вокал бүлегендә белем ала. Илле йылға һуҙылған фиҙаҡәр эшмәкәрлегенең ун ике йылын Башҡорт дәүләт опера һәм балет театрына бағышлай, ҡалғандары Өфө сәнғәт училищеһында йырсы лар әҙерләүгә арналған. Флүрә Ноғомановаға 1980 йылда – Башҡортостандың атҡаҙанған, 1991 йылда – Башҡортостандың халыҡ артисы исемдәре бирелгән.

48

Яҙмышым – сәнғәт

Сулпан Кейекбир!ина, Фл&рә Но оманова, Фл&рә Килдейәрова, Сәй!ә Ильясова. 2001 йыл

итеп эшләй башланы, ю и ә б лектә телде лә белмәгән у ытыусылар к бәйеп киткәйне. «Йәдкәр» ансамблендә 25 йыл халы йыр арын пропагандалау а көсөн, дәртен ал ан йырсыны я шы остаз булырына шигем ю .

гестәре? ▫р ә анап киткән йыйынты тар а ингән ә>әр әр е өстән бер өлөшө генә баш арыл ан, ә ал андары баш арыусы ын көтә. Ә бы а тиклем нота а ла алынма ан, бер асан да баш арылма ан йыр ар ы я мышы нисек? Йылдар те менән, магнит та>малары кибә, баш арыусылар а йылдан-йыл кәмей. Бе – йырсылар, музыка белгестәре, композитор ар улдан килгәнде бөтә ен дә эшләргә тейешбе , быны өсөн бөтә мөмкинселектәребе ә бар, тик теләк кенә бул ын. Ми ә ал а, сән әт академия ында халы йыр ары әге булдырыу зарур. Халы йыр арын баш арыусылар б леген асыу төп бурыс булыр а тейеш. Бында йыйынты тар ы туплар а, йыр ар ы хронологик алфавитлы ур фонотека ын ойошторор а кәрәк, унда беренсе баш арыусылар ан алып бөгөнгө йәш йырсылар ы я малары а ланыр а тейеш. Фольклор, музыка белгестәре ә ерлә өсөн сән әт училище ында быйыл ы у ыу йылында у махсус бер төркөм асыр а кәрәк, урта махсус белеме булма андар ы сән әт академия ына абул итеп булмай бит инде. Бәләкәй генә шатлы лы хәлде лә әйтеп тәйем. Бына инде 5 йыл Рәсәй е ат а ан ан, Баш ортостанды халы артистка ы, халы йыр арын о>та баш арыусы Тәнзилә ▫ әнбаева сән әт училище ында у ыта. Ул матур

Ф. Но оманова опера йырсы ы бул а ла, бер к о>талы менән камерный, эстрада жанр арында ла ихлас эшләне. Ә баш орт халы йыр ары уны репертуарында айырым бер урын алып тора. «Илсе jайса», «А ым ыу», «Хисам», «Элмәлек», «Ильяс» .б. йыр ар ы ул енә бер сафлы , а ә менән баш ара. Артисты Мәскә , Ленинград, Aазан, Волгоград, Әстрахан, Aа а стан, Aыр ы стан, ▫збәкстан тамашасылары ла ихлас ал ышланы.

– Бына е! нисәмә йылдар Өфө сән әт училище ында йәштәр!е йыр сән әте сер!әренә өйрәтә еге!. Ми-ә %ал а, ул ауыр хе!мәт. Йәш кешене- тауышын профессиональ юл а алыу өсөн у%ытыусы ниндәй сифаттар а эйә булыр а тейеш?

– Ауыр орау, әммә яуап биреп арайым әле. Бик атмарлы эш ул. Мине консерваторияла ы у ытыусым: «Йырсы у ытыу – энә менән ойо а ыу а ти », – тип әйтә тор айны. К п йылдар у ытып, шул әр е ха лы ына ышандым.

49

«ТАМАША» №1 – 2011

Яҙмышым – сәнғәт

У ытыусы өнәрене тамыры сән әт училище ында у ы анда башланды. Училищела оло остаз, к п йырсылар а юл асыусы Милә шә jәли ы ы Мортазина класына эләктем. Әгәр уны класында у ыма ам, ю ары у ыу йортона инә лә алма> инем. Ул тә т емле, өнәренә то ро, а ыллы, сабыр, эш өйәр кеше. Мин әле лә уны алымдарын улланып у ытам әм у а бик рәхмәтлемен. У ытыусы а и тә ә йәш йырсыла дөрө> тын алыу, йырла анда әр е аны әйте , баш арыл ан ә>әр е эстәлеген асыу, тауышы ды ишетә беле , етеш е лектәре де таныу ке ек сифаттар тәрбиәләргә бурыслы. Әлбиттә, т емлек, сабырлы талап ителә йәш кешегә. Е ел-елпе йыр ар менән мауы ма> а, классик ә>әр әр е к п баш арыр а кәрәк. И мө име – эшенә сик е бирелгән, төплө а ыллы, тәрән белемле педагогтар ына ошо эште баш ара ала тип уйлайым. Бе е арала бындай педагогтар анаулы ына. Мине у ыусыларым педагогик эшмәкәрлек менән дә шө өлләнәләр әм у ыштары к гә к ренерлек. Сән әт академия ында Рәсәй е халы артистка ы Фл рә Килдейәрова, Рәсәй е ат а ан ан артисы Йәмил Әбделмәнов, Баш ортостанды халы артистка ы Ләйлә Әхмәтйәнова (сән әт училище ында у ыта). Мин улар ы я шы, о>та педагог булыу арына ышанам әм тәжрибәмде урта лашып барам. Aабул ите имтихандары ва ытында бик әйбәт йырла ан у ыусыны енә алып, арлы-бирле генә өйрәтеп сы ар андар а ю т гел. Cанай кит ә , гөрләп тор ан, сәхнә йондо о булыр ай нисәмә йырсы ю а сы ты, у ытыусы ын табыу, у а ышаныу – төп мәсьәләләр е бере е. Ә бит әйбәт тауышты, тәби әттән бирелгән мо до а лап йырсы ә ерлә өсөн, у ытыусынан оло ны ышмалылы талап ителә. Мин консерваторияла у педагогия сер әренә төшөнөргә тырыштым, Aазанды аграр университетында вокал т әрәге булдырып, йәш йырсылар ә ерлә гә тырышып-тырышып тотон айным. ▫ ен тик йырсы булам тип кенә у ы андар а булды. Ми ә бер у ыусыны ла айлап алыу бәхете теймәне, кемде тә әйенләй әр, шуны у ыттым. jөм мән, теге йәки был педагог у ытып, йырсы белеме ала алма ан у ыусылар мине класта булды. Әле лә бер у ыусымды мин бишенсе педагогы. Шулай итеп, мине класта к бе е профессиональ йә әттән >ә алма ан у ыусылар у ыны. Ма танып әйтмәйем, кандидат булып ына алын ан у ыусылар, « ы ыл» диплом менән сы тылар, ю ары у ыу йорттарын тамамланы-

«ТАМАША» №1 – 2011

лар. Бер я тан бындай у ыусылар ы у ытыуы әйбәт, улар тырыш булалар, тәби әт биргән талантты самалы булыуы улар ы ны тырышып у ыр а мәжб р итә. Бөйөк Глинка: «Музыканы халы ижад итә, бе композитор ар, уны тик эшкәртәбе », – тигән. Бында ла шулай, тауыш – ул тәби әт б ләге, шул б ләкте әрәм-шәрәм итмәй у ытып сы арыу – педагогтар ы изге бурысы. Әйтергә кәрәк, әр бер йырсы остаз була алмай, ә инде сәхнәлә о а ына йылдар эшләп, о>та у ытыусы булып китә икән, был инде у ыусылар өсөн икеләтә б ләк. Сәхнәлә бер ә йырлама ан кеше лә я шы у ытыусы була ала, әммә бик ирәк бындай остаздар.

– =е! бай тәжрибә тупла ан, исемдәре бөтә илгә тарал ан йырсылар ә!ерләгән у%ытыусы. Ф. Килдейәрова, Й. Әбделмәнов, Л. Әхмәтйәнова, Р. Әминева, Г. _лмә*%олова, Е. Гоголева (Мәскә&) әм баш%а к&птәр!е- исемдәрен атау ына ла етәлер тим. Ни өсөн сән әт академия ында эшләмәй еге!? Са%ырманылармы ни эшкә?

– Са ыр ылар, театр ан киткән йылды у са ыр ылар. За ир а ай Исмә илев а рәхмәт, ул е са ыр ы. Мин бит декрет а киткәнсе академияла ла (ул са та институт), опера театрында ла эшләнем, ә у ынан унда барманым. Сәбәбе шул – ул ва ытта пенсияны эш ха ына арап тә әйенләй әр ине, сән әт училище ында сә әткә арап т ләй тор айнылар, пенсияны к берәк алырмын тип уйла анмындыр инде. Пенсия йәшенә барып еткәйнем, закон гәр е лә уй ы, бөтә эшләгәндәргә бер төрлө пенсия тә әйенләнде. Әммә унда барма аныма кенмәйем, училищела ю ары белем алыу өсөн у ыусылар а «ниге » алыусы ла кәрәк бит, бына шул «ниге е» емерелмә>лек итеп алыр а тырыштым инде. Академияла бер сәхнә йондо о ла тәрбиәләп-у ытып сы ара алма ам, бына шунда оят булыр ине. Эшләгән эш ай а ына бул а ла к ренә ул, тырыш хе мәте бул а – дан ине е э ләп таба.

– Театр ан иртә киткән еге . Баш орт композитор ары ә>әр әрендә е бик са ыу образдар тыу ыр ан йырсы бит.

– Иртә тип, 12 йыл а мер т гел, аиләле кешегә театр эше бик ауыр йөк. Cу лап ына балабы тыу ы. Уны музыка мәктәбенә, гимнастика а, дөйөм мәктәпкә йөрөтө өсөн махсус бер кеше кәрәк ине. Хәтеремдә, бер йәйге гастролгә сы арып ебәр еләр. Балам йәш ярымлы ына. (Ә мин бала а 7 йәш тул ансы гастролгә сы ыр а тейеш булма анмын, закон бар икән, кем белгән инде ул законды.) Өй ән баламды алдырып сы ып киткәндә илай башла айным, Балтас районына барып еткәнсе иланым. Бала

50

Яҙмышым – сәнғәт

подъезд буйлап гитара сиртеп, тәмәке тартып, ыра эсеп йөрөмә ен ти ә , карьера а нөктә уя ы инде, әсә кешене и төп бурысы – бала тәрбиәлә . Киткәнемә кенмәйем. Р. Мортазинды «Дауыл» опера ында ы Яланбикә ке ек, мине актерлы әм йырсы әләтемә тура килгән берәй са ыу образлы партия я ыр ар, бәлки, тип көткәйнем, булманы. Режиссер ы , дирижер ы ыс ырып, т бән етеп арауын к тәрергә лә көс кәрәк бит. Aулы дан икенсе эш килә икән, ни ә е де ынап арама> а? Быны ы, ките емде икенсе сәбәбе. ▫ткән йыл «Ассы» шифахана ында ял иткән са та бер ханым 23 йылдан у мине танып, «Урал илселәре»ндә Әсә образын и>ендә тотоп, килеп рәхмәт әйте е е бер ыуаныс булды, тимәк, театр а ла мер буш а тмәгән. Ул ханымды исеме Земфира ине.

шеләр хәл итә ине артист-йырсы я мышын. Мин дә шул ауырлы тар ы кисер ем.

– Кешеләр!ә ниндәй сифаттар о%шай е!гә?

– Мин кешеләр е я алма холо лоларын, ике йө лөләрен, алда сылар ы, арандар ы, у>алдар ы, ял ау ар ы, көнсөлдәр е яратмайым. Ихлас, яр ам улы у ырлы , то ро ду>, а ыллы кә әшсе, тәрән белемле, к елдәре саф, асы йө лө, тура ле кешеләр е ихтирам итәм. jөм мән, ниндәй генә өнәр эйә е булыуына арама>тан, талантлы, егәрле кешеләр е я ын к рәм.

– =е!!е- а%са ы! к&п бул а, нимәгә тотонор инеге!?

– Cәйбәт орау. Хыял-ниәттәрем к п мине . Нисәмә йылдар сәхнәлә баш орт, рус, сит ил композитор арыны операларында матур образдар тыу ыр ан, йәй бул а ауылдар буйлап и>ке автобустар а гастролдәргә сы ып, баян а ушылып йырлап тауышын ту ыр ан, аулы ын ю алт ан әм шул хе мәтте тамамлап ха лы ял а сы ан коллегаларым бар, ә пенсиялары бик бәләкәй. Шул сәхнә ә елдәрене әр бере енә ө>тәмә пенсия т ләр инем. Киров районында бәләкәйерәк бул а ла, я ы мунса алдырыр инем. Етем балалар ы тәрбиәгә ал ан аиләләргә ай айын бул анына ө>тәп матди яр ам к р әтер инем. Шәхси балалар ба са ы ойошторор инем, төркөмдәргә тик 8–10 ына бала йыйып, тәрбиәселәргә эш ха ын өсләтә т ләр инем.

Aырмы> алы районында арттар йорто, «Йәшел сау алы » шифахана ы эргә ендә йө урынлы бул а ла ял йорто тө өтөр инем. Театр эшмәкәр әре союзы менән бергәләшеп, артистар, я ыусылар шунда аулы ын ны ытыр ине.

– =е! бәхетлеме? =е!!е-сә, бәхет нимә ул?

– Бәхет тигән нәмәне әр кем енсә а лай ыр ул. Берә әр матди байлы ты бәхет ти, икенселәр а ына у ыштар а иреше е бәхет, ти .б. Мине сә, бәхет – тормошо да оло мөхәббәт хистәрен кисере , аулы ы ды әйбәт булыуы, кеше ара ында тейешле ихтирам а лайы булыу, эше де яратып баш арыу, бала >тере , я ынту андары ды , ду>тары ды йылылы ын тойоу, кешеләргә улдан килгәнсә изгелек ылыу, өм мән, тормошто яратыу, әр тыу ан көндө изге, мәрхәмәтле булыуына өйөнө . Бына ошо төшөнсәләр ән тора ке ек бәхет. Мин бәхетле.

Опера әм балет театрында эшлә дә ерендә Ф. Но оманова бик к п атмарлы әм төрлө к ләмле ролдәр баш ара. За ир Исмә илевты «Салауат» опера ында Көнбикә, «А и ел тул ындары»нда Гөлмария, «Aо аса» музыкаль комедия ында Шәмсиә, Рә еф Мортазинды «Дауыл» опера ында Яланбикә образдарын ур о>талы менән ынландыр ы. Йырсыны бай репертуарында сит ил, рус совет композитор арыны операларынан ролдәр ә к п булды.

– Радио, телевидение фондында е!!е- я!малары ы! а! ыма%...

– Бул анын да ирәк бирәләр радио аша. Мәрх м урайсы Абдулла Хәлфетдинов менән унлап баш орт халы йырын я ыр айны . «Фл рәне тауышы әйбәт я ыл ан, әммә Абдулланы урайы флейта тауышына о шаш», – тигән ылтау табып, бөтөнләйгә юй ыртып уй ан бер эшем эйә е-музыкаль мөхәррир. Шулай бәкәлгә у ыусылар радио- телевидениела к п булды. Унан, я ылыу өсөн эргә дә о>та музыкант булыр а тейеш, ай а инде Р. Фәсхетдинов, Ә. jәйнетдиновтар? Бе е осор а фонограмма тигән әйбер ю ине, әле генә ул барлы-ю лы тауышты техника й нәтә, әйбәтләп я а. Йырла ан репертуарымды д рттән бер өлөшө лә я ылма ан. ▫кенесле, әлбиттә, нимә эшләй е инде. Нисәмә йылдар буйы телевидениенан к р әтмә>кә, радиола ы я маларын бирмә>кә тигән мө өр а>тында булдым. Бе ә бит, ы аныс а аршы, айырым вазифалы ке-

. ШӘМСЕТДИНОВ ә!ерләне

51

«ТАМАША» №1 – 2011

Яңылыҡтар

Мәҙәниәт көндәлеге «Өфөлә – Шаляпин кистәре» ХIII Халы -ара опера сән әте фестивале ткәрелде. Баш орт дә ләт опера әм балет театрында а на дауамында бар ан фестивалдә А. Бородинды «Кенәз Игорь», П. Чайковский ы «Иоланта», С. Рахманиновты «Алеко», Ш. Гуноны «Фауст», Дж. Верди ы «Риголетто», «Аида» опералары уйылды. Тамашалар а Германия, Белоруссия, Санкт-Петербург әм Мәскә ән сән әт о>талары атнашты. Йом а лау концертында Ас ар Абдраза ов А. Бойтоны «Мефистофель» опера ынан Мефистофель мә хиә ен, Илдар Абдраза ов менән «Севильский цирюльник»тан Дон Базилио ария ын баш ар ы. Мә әниәт министры тамашасылар а, артистар а, фестивалде ойошторор а яр ам ите селәргә рәхмәт белдер е.

***

Б

аш ортостанда Рәсәй е ат а ан ан, Баш ортостанды әм Татарстанды халы артистка ы Фәри ә Йә ә ы ы Aудашеваны и>тәлеге мә геләштереләсәк. Баш ортостан Президенты Рөстәм Хәмитов тейешле Указ а ул уй ы. Документ а ярашлы, Баш ортостан Республика ы Хөк мәтенә «Ду>лы мо о» халы -ара баш орт әм татар йырын баш арыусылар фестиваленә Фәри ә Aудашева исемен бирергә, уны тормошо әм ижады менән бәйле материалдар ан дә ләт аудио-видеоархивы тө өргә, йырсыны тормошо әм ижады ха ында «Алтын фонд» аудио-видеопродукция ы серия ын әм документаль фильм сы арыр а, Шишмә районыны Келәш ауылында йырсыны йорт-музейын ойошторор а, Өфөнө Октябрь революция ы урамында ы 9-сы йортта барельефы менән мемориаль та таташ уйыр а, уны и>тәлеген мә геләштере менән бәйле сы ымдар ы финанслау сы ана тарын билдәләргә ушылды. Өфө ала ы ала округы Советына – Өфө ала ы урамдарыны бере енә, Шишмә

«ТАМАША» №1 – 2011

районы муниципаль район Советына – Шишмә эшселәр асаба ы урамдарыны бере енә Фәри ә Aудашеваны исемен бирергә, Шишмә районы хакимиәтенә йырсыны исеме менән бәйле и>тәлекле урындар ы тө өкләндерергә тә дим ителде.

*** М. В. Нестеров исемендәге Баш орт дә ләт художество музейында «ХХ быуатты г зәл ә>әр әре. Графика, живопись, скульптура, керамика» тигән к ргә мә ткәреле менән бәйле тә дим ителгән ынлы сән әт эштәрен к ргә мәгә уйыусы Екатеринбург коллекционеры Александр Шадрин менән осрашыу булды. Музей а киле селәр әләм, к мер, майлы буяу, ябай ручка, тушь улланып төшөрөлгән литография әм линогравюралар ара ында Пабло Пикассоны «Пикадор менән ат», «Цирк», «Рәссам о>тахана ы», «Рәссам әм модель», «Коррида», «Теодор ар», Андрей Гросицкий ы «Би рә», «Дегәнәк», «Көсөргәнеш», «Кейем», Василий Кандинский ы «Йондо ар», Марк Шагалды «Каин әм Авель», Пауль Клеены «Ир-ат йө ө» тигән, шулай у Сальвадор Дали, Анри Матисс, Михаил Шемякин, Анатолий Зверев әм баш а сән әт о>таларыны г зәл ә>әр әре менән танышты.

***

Б

аш ортостан Республика ыны Милли музейында хал ыбы ы бөйөк мә рифәтсе е Мифтахетдин А мулла а арнал ан к ргә мә эшләне. «А мулла э әре буйлап» тип исемләнгән был к ргә мәне ша ир ы я таштары – рәссамдар аталы-уллы jабдулла әм Альберт Әхмәтшиндар ә ерләгән. Улар ижадтарында бөйөк мә рифәтсе А мулланы, уны ә>әр әрендәге мә гелек иммәттәр е са ылдыр ан. Картиналар а ша ир ы бөйөк ыны, ижадыны сихри көсө, унда ы тәрән йөкмәткеле образдар са ыу тө>тәр

52

аша бирелгән. К ргә мәлә барлы ы 50-гә я ын эш уйыл айны.

*** «Индиго» ала психологикмедик-социаль булышлы ите әгене рок-студия ында донъя кимәлендә билдәле саксофонсы, Гремми премия ы номинанты, Баш ортостан Республика ы Президентыны мә әниәт буйынса кә әшсе е Олег Киреев йәш музыканттар менән осрашты. Унда «Нуленсе километр» джаз төркөмөнө «Aыш ха ында йыр», «Aояш э ләгәндә» тигән йыр ар я ыраны. Студияла атнашыусылар хөрмәтле уна менән бергә музыкаль импровизация баш ар ы. Олег Киреев у ы 10–15 йыл эсендә Баш ортостанда бик к п музыканттар >еп сы ыуын, донъя буйлап ене сы ыштарында баш орт көй әрен джаз й нәлешендә я ыратыуын билдәләп тте. «Өфө уттары»нда Олег Киреев әм Американан килгән вокалистар ы концерты ла баш ала әм уна тар өсөн шатлы лы ва и а булды .

***

К

онгресс-холда «Баш ортостан Республика ында профессиональ театр әм музыка сән әтене бөгөнгө хәле әм >еш перспективалары» тема ына «т әрәк ө>тәл»дә өйләше ойошторолдо. Сарала Баш ортостан Президентыны мә әниәт эштәре буйынса кә әшсе е Олег Киреев, мә әниәт министры Ас ар Абдраза ов атнашты. Ас ар Әмир улы 2011–2015 йылдар а төбәктә мә әниәтте >тере буйынса программа булдырыу ха ында әйтте. «Т әрәк ө>тәл» «Театр сән әте» әм «Музыка сән әте» тип атал ан ике секцияла эшләне. БР Дә ләт Йыйылышы – Aоролтай депутаты, Мә ариф, фән, мә әниәт, спорт әм йәштәр эштәре буйынса комитет рәйесе урынба>ары Эльвира Юнысова закондар ы мә әниәт өлкә ен е әтлә е, әммә унда ла етеш е лектәр барлы ына, шуны

Яңылыҡтар

өсөн бергәләп эшлә мө имлегенә ба>ым я аны. «Музыка сән әте» секция ында БР Композитор ар союзы а за ы, Салауат Юлаев исемендәге дә ләт премия ы лауреаты Р. Сабитов, З. Исмә илев исемендәге Өфө дә ләт сән әт академия ы ректоры Ә. Шафи ова, Мә әниәт министрлы ыны республика у ытыу-методик әге директоры Е. Сә ә әтуллина, музыка йәм иәте рәйесе Н. Дауытов сы ыш я аны. Рәсәй е Гнесиндар исемендәге музыка академия ы проректоры Т. Джандаровты фекер әре сарала атнашыусылар а шулай у ы ы ыныу уятты. Радио-телевидениела театр әм музыка сән әтене я тыртылышы ха ында «Баш ортостан» дә ләт телерадиокомпания ыны директоры Г. Ибра имова, «Тамаша» журналыны баш мөхәррире Ф. Aо а аев, «Рампа» журналыны баш мөхәррире И. Тонконогий өйләне.

***

Ө

фө ала мә әниәт арайында Баш орт шәле республика к ргә мә-йәрминкә е т те. БР Мә әниәт министрлы ы, Республика халы ижады әге, Өфө ала хакимиәтене мә әниәт әм сән әт идаралы ы бындай сараны икенсе тап ыр ойоштор о. Фестивалдә Баш ортостанды 17 районынан, 5 ала ынан 100- ән ашыу о>та атнашты. К ргә мәгә 200- ән к берәк эш уйылды. Сарала Ейәнсура, Мәлә ез, Көйөргә е райондары, К мертау ала ы о>таларынан ойошторол ан д рт команда ара ында бар ан ярышта Ейәнсура районынан Зөлфиә Бикбулатова – «Мамы шәл», Көйөргә е районынан Нурия Солтанова – «Селтәрле шәл», Әбйәлил районынан Рәсилә Вәлиева «Йола а ингән нәфис шө өлдәр е а лау әм >тере » номинацияларында гран-при яуланы. Cәр төр ә бер нисә лауреат, дипломанттар билдәләнде, команда ара ында Ейәнсура районы о>талары алдын ылы ты бирмәне, көйөргә еләр – икенсе, Мәлә ез районы әм К мертау ала ы ма ир ары өсөнсө урынды алды. Ту ыл ан шәл буйынса о>талы класы айырыуса йәштәр өсөн

фә емле булды. Шө өлдө онотолоп бар ан бындай төрө ха ында дәресте Әбйәлил районы Буран ол ауылынан Рәсилә Вәлиева ткәр е.

***

Н

ефтселәр мә әниәт арайында Фәйзи jәскәров исемендәге халы бейе әре ансамблене концерты тте. Кисәне тә ге өлөшөндә баш орт бейе әренә ө>төнлөк бирелеп, «Ете ы », «Зарифа», «Бөрйән ы ары», «Cунарсылар», «Өс ту ан», «Бөркөтстан», «Кейә », «Сәскә атыусы урай» ке ек оло мә әнә алын ан бейе әр баш арылды. Артабан «Гопак», «Сиртаки», «Кантри», «Камчатка к ренештәре» .б. бейе әр тамашасы к елен әсир итте. Кисәлә я ы баш арыусылар – Баш ортостанды халы артистары Фил с Aа а баев, Ил сә Но оманова, Рөстәм Мөлөков, Ал ыу Шәфи уллина, Ринат Мәжитовтар а сы ыш я аны. Фәйзи jәскәров исемендәге дә ләт академия халы бейе әре ансамблене (етәксе е – ансамбль солистка ы Альбина Нуриманова) балалар ә ерлек студия ына йөрө се малай әм ы ар «Птичий двор» бейе ен к р әтеп, ур у ыш а анды, ул концерт а матур би әк булды.

***

Н

ефтселәр мә әниәт арайында III «Байы » республика телевизион конкурсыны е е селәре гала-концерт а йыйылды. Сараны етәксе е әм авторы Рита Өмөтбаева йыл буйы дауам иткән конкурс тура ында фекер әре менән урта лашып, бәйгене ы ыу барыуын билдәләне. Быйыл биш йө ән ашыу (!) конкурсант атнаш ан. Улар ара ынан 41 бәйгесе, өс ме дән ашыу тамашасы атнаш ан интерактив тауыш бире яр амында әм ба алама төркөмө тарафынан лайы лы тип табылып, финал а ткән. «Шаян бейе – бишбарма », «Cай, килен», «Бабич ял ыны» бейе әре өсөн Сулпан Ас арова я ы бейе ә «И я шы бейе уйыусы» тип таныл а, «Әтәс, тауы , төйлөгән», «Ырымбур кадеттары» бейе әре өсөн к ренекле балетмейстер Риф

53

jәбитов к мәк бейе ә «И я шы бейе уйыусы» тип табылды. «Бейе е музыкаль я тан би ә се» номинация ында е е гә «Aурса әм ы », «Aупшы ай кө гө алдында» бейе әрен музыкаль я тан би әгәне өсөн композитор Урал И елбаев лайы булды. «Баш орт бейе ен >тергәне әм пропагандала аны өсөн» номинация ында бейе о>талары Рәис Низаметдинов, Ән әр Шафи ов ба аланды. «Ижади хе мәттәшлек» номинация ында ша ирә, журналист Лариса Абдуллина, Aари ел районыны «Йәшлек» халы бейе әре ансамбле етәксе е Рәфилә Мөнирова б ләкләнде. Трио ара ында гран-при а Рәми jарипов исемендәге республика баш орт гимназия ы егеттәре Айбулат Нурмөхәмәтов, Динис Абдрахманов, Тимур Шәйәхмәтов, Батыр Мөхәммәтовтар ы , парлы бейе әр ә – Байма тан ата лы-уллы Әс әт әм Әнфәр Нурмөхәмәтовтар лайы булды. Я ы бейе әр ара ында гранприны Әбйәлил районынан Илдар Сабитов менән «Ян антау» шифахана ынан Әлиә Шәмсетдинова яуланы. Aалмы , Осетия, Хакас, Б рәт, Татарстан республикаларынан килгән бейе коллективтарын да тамашасылар ал ыштар а к мде. Байрам «Байы » композиция ы менән тамамланды.

*** БР Я ыусылар союзы, М. А мулла исемендәге Баш орт дә ләт педагогия университеты, БР Халы тар ду>лы ы йорто, «А тирмә» баш орт милли-мә әни әге булышлы ында халы -ара М. А мулла көндәре сиктәрендә М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театрында к ренекле я ыусы, Салауат Юлаев исемендәге дә ләт премия ы лауреаты Рәшит Солтангәрәевты тыуыуына 75 йыл тулыу ай анлы хәтер кисә е булды. Сәриә ИШЕМ\ОЛОВА ә!ерләне

«ТАМАША» №1 – 2011

Эстрада

Редакциянан. Һүҙлектә «эстрада» һүҙенә шундай аңлатмалар бирелгән. Тәүге мәғәнәһе – эстрада тип тамашасылар ал дында артист һәм музыканттар сығыш яһай торған ҡалҡыу урын атала. Икенсе мәғәнәһе – төрлө концерт но мерҙарынан торған еңелсә сәнғәт төрө. Бөгөнгө сәнғәтебеҙҙә эстрада жанры көндән көн киңерәк ҡолас ала. Сөнки төрлө йыйылыш, иҫтәлекле сара, юбилей кисәләре, реклама йыйындары уҙғарыла тора. Аудиторияны йәһәт кенә туплап, халыҡҡа яңы информация биреү зарурлығы ҙур. Тап шул мәлдә эстрада – йәғни сағыштыр маса еңел сәхнә сәнғәте ярҙамға килә. Эстрада артистары, йырсылары сығышы өсөн миллион һумдарға де корациялар яһатыу, оркестрҙар яллау, хор саҡырыу мөһим түгел. Бер йә ике артист хатта бер декорацияһыҙ ауыл сәхнәләрендә лә тамашасыларҙың күңелен күтәрә, йәки ихлас көлдөртә ала. Башҡортостаныбыҙҙа бик тә һәләтле эстрада артистары булды һәм бар. Һуңғы йылдарҙа шул эсте бошора – сәхнәләребеҙҙән Мәскәү йәки Юрмалала сығыш яһаған кимәлдәге юмористарыбыҙ аҙайҙы. Йәштәр ҙә ҡыйыу түгел һымаҡ. Сәбәптәрҙең береһе, моғайын, сәхнәлә сығыш яһаусыларҙың репертуар ҡытлығындалыр. Күп кенә журнал уҡыусыларыбыҙҙың һорауы буйынса беҙ ҙә «Эстрада» битен асырға булдыҡ. Һәм әлбиттә, башҡорт әҙәбиәтенең «иң отҡор, иң шаян, әсе телле» юмор оҫтаһы Агиш Ғирфанов ижадын тәҡдим итәбеҙ. Әгәр ҙә һеҙ ҙә сәхнәнән яңғырар актуаль моно лог, ҡыҫҡа интермедия, скетчтар ижад итһәгеҙ, рәхим итегеҙ! Эстрадабыҙҙы бергәләп күтәрәйек!

Агиш /ИРФАНОВ

Йоҡлама, Сәйфетдин! Интермедия Ө>тәл артында т рә ултыра. Шаршау асыл анда ике телефондан өйләшә. Телефонды бере е – ене ул а>тында эшлә сенеке, икенсе е – ду>ыны ы. Ике телефон а ике төрлө өйләй.

1-се телефон а. К рмәй е ме ни, халы нисек йәшәй?! Көрсөккә килеп терәлде бит. Яры ял аш а ултыр ы. Эйе, отор ан даръяны яры ял ашта йө өп сы ыр а итәбе . Шу а к рә тик е де уйлау ы ташла. Көнө-төнө халы ты уйла. Шуны өсөн ете ат тире де т к. Aуласа эсендәге тейен ыма й гер. Нимә? Отчет бирә е ? Бир... Беләм мин ине отчеты ды: теге ю , был ю , ме сәбәп. Трубканы ола ынан ситкә ала, йә ни трубка бы ыр-бы ыр буш а %өйләй.

2-се телефон а. Алло, ты лайым, ду> кеше. Нимә бы ыр ай? Ә-ә, берә отчет бирә. Йә, хәлдәр нисек? Был арала ни әлер тауыштыны сы май. Нимә? Урта ди ге буйлап круизда йөрөнө ме? Мальта, те-те-те, Неаполь, Стамбул?! И> киткес! Тимәк, Урта ди ге буйлатып әйләндруизда?!

Aотлайым. Маладис әре ә! Хә ер ты ламай ар – өйлә. Нимә? Бер барыу а уты ме эш ләне ?

«ТАМАША» №1 – 2011

Беренсе трубканы шап итеп %ала.

▫әт ду>?! ▫ е бар ан, ә ми ә фик та ю . Бе бында мер е халы өсөн ткәрәбе , халы өсөн янабы , ә берә әр круиз а йөрөй, а са у а. (Урынынан тора, ы а, ни эшләргә белмәй.) ▫әт ду>, ә?! Төркиәне к р е ме? Бе е ха та ни ти әр? Спекулянт, ти әр. Тауар ос о мо? Ос о , әммә хөрт. Кофе, к н тә? Бәй, Рәсәй ән кофе тейәп бара ы мы ни? Ә-ә, Мальта, Неаполь. ▫әт маладис әре ә! Ә бе әгеләренә? Нимә кәрәк? Белмәй е , йәнә е. Япония а барып, машина алып айтыр а кәрәк. «Тойота»мы, йөрөгәндә ойотамы – барыбер, тик ос о бул ын. ▫ е ыуыта, е өйләшә тор ан япон ыуыт ысы. Са ур ыс! Эйе. Aып- ы ыл, ялтырап тора. Әлбиттә, япон магнитофоны. Aай а шул тиклем? Cу , халы масса ына. Халы к п бит бе әр е : о а, бажа. Aайна а ына өсә . Балды , айын е ле, о аса... Дөрө>, е өсөн йәшәй тор ан заман килде. Бары тик е де генә уйлар а кәрәк. Ете ат тир е фә әт е өсөн генә т гергә. Aуласа эсендәге тейен ыма й гер, әммә әре ә эшлә, е әре ә, бе әре ә. Ю , ю , ты ламай ар. Тимәк, Япония ке>әлә? Матри, малай. Cо-о-о, са

54

тынысландым. Ни әлер бөркә булып киткәйне. Хуш, «Хәйр ш». Ме йәшә, ду>! Был трубканы %ала, теге телефон шылтырай.

Эйе. Ө өлдө шул. Cөйлә. Трубканан ситкә %өйләй, ара-тирә хе мәткәренә әйтеп ала.

Фә әт халы ты уйла. Насар эш ләй еге . Тик еге е арау ы белә еге . Нимә, Бәләбәй тирәләй круиз? Cин Бишб ләкме ни әле? Әсәйе ауырый? Хә ергә булмай, ту ан айым. Бына биш атлы йортто тө өп бөтәйек, унан Бәләбәй тирәләй генә т гел, хатта Aандрак л тирәләй круиз а ебәрермен. Давайы ы , бе тә ә халы ты уйлайы . Халы өсөн эшлә ин эше де, халы өсөн бир ин көсө дө! (Трубканы ала.) Ю а, понимаешь, тик әрен генә уйлай ар. (Тирә-я тан улы менән итәк а>тына армай.) Фә әт әрене итәк а>тына көрәй әр. Ти -ти ерәк, ти ти ерәк! Байып ал, байып ал! Йо лама, Сәйфетдин! (Г йә ен уята.) Йо лама, Сәйфетдин!..

Эстрада

Ҡабалан ?атындар булып кейенгән ?әнәфи менән /әрәфи инә.

4әрәфи. И>әнме, әйкәйем? Әллә сәләм дә бирмәй инде. *әнәфи. Сәләм бирергә ва ыт ю , әхирәткәйем.

4әрәфи. Ата , ата , ата ! Ул ни тигән та ы? *әнәфи. Эш! Кооператив а эшкә индем. Сә әте, минуты менән а са у абы . Бына ине менән биш минут өйләшеп тор ам, мине илле ум а сам ю ала.

4әрәфи. Ыста афирулла! Мину тына ун уммы? *әнәфи. Cөйләндермә, әхирәткәйем. Й гер ем. Тамсы ла ва ытым ю . А ына отлучка булдымы, эштән ыуалар. Унда профсоюз да, чурт та яр ам итмәй. jәлләметдин е баш, е т ш.

4әрәфи. Китсе әле! *әнәфи. Эйе, С п кенә гона өсөн дә ыуа ла сы ара. Бер

Интермедия көн шулай баш тө әтеп килгән Хәббивәлләмде әйттермәй төртөп сы ар ы. Шул минутында. Уны арауы, айына ун ме тә кә алабы , әхирәткәйем. Бер көн шулай «jәлиәбаныу» спектакленә бар ым. Бә ри е бит ме тә кә туй мә әренә к е а ая: «Ме тә кә!» – ти бахыр айым. Башы бутала, и>е китеп, йы ылыр а ына тора. «Ме тә кә!» – ти. Туй мә әре! Фи! Ул ме тә кәне хә ер бе көнөндә эшләйбе .

4әрәфи. Әле ай ан килә е ? *әнәфи. Хәйерниса әбей е ейәнсәре Октябрина ауыр а ал ан бит. Елдән! Хә ер биш айлы , ти. Шул: «Килеп кит әле», – тигәйне. ?әнәфи /әрәфи е! ола ына %өйләй.

Әй ә ситкәрәк китәйек әле. (Зал а ымлап.) Бында бары ы ла ты лап ултыра.

Улар, бышылдаша-бышылдаша, ситкәрәк китеп, шаршау артына сы алар. Бер ике-өс номер концерт к&р%әтелгәс кенә тегеләр сәхнәгә сы алар. Бая ыса бышылдаша-бышылдаша инәләр.

*әнәфи. Теге ир: «Төшөрт өн, биш ме тә кә бирәм», – тип әйтә ти. Бик ур урында эшләй, ти. Исемен бер кемгә лә белдертмәй, ти. Бына шундай-шундай эштәр, әхирәткәйем, бара-бара нишләр? Ме дәр ә миллиондар менән генә өйләшә тор ан замандар килде бит.

4әрәфи. Cөйләмә лә инде, әйкәйем. *әнәфи. Эш тигәндән, мине унда көтәләр бит. (Сә әтенә арап.) Бөттө! jәлләметдин ыу ы мине. Сарылдап эшенә й герә.

Ярҙамсы «танауын» күтәрҙе (диалог) Сәхнәлә Әбей менән jәрәфи осраша.

4әрәфи. Нихәл, Мәх пьямал әбей? Әбей. Арыу әле.

4әрәфи. Нисек йәшәп ята ы ? Әбей. Алла а шөкөр. Утыным да бар, бесәнем дә бар.

4әрәфи. Улай а бик тә әйбәт. Тимәк, өйө йылы, кәзә ту ! Әбей. Өйөм ыуы , кәзәм ас!

4әрәфи. Бына и ә? Ни ә улай? Әбей. Яр амсым танауын к тәр е.

4әрәфи. Бер ни ә а ламайым. Әбей. Яр амсым бейеккә менде. Ю ары, ю ары…

4әрәфи. Утын, бесәне тау а. Шулар ы алып төшөрмәйме? Әбей. Ю шул. Алып төшмәй.

4әрәфи. Әйт, а лат! Фәлән, ти , төгән, ти … Әбей. Утын, бесән килтерер өсөн тә ә уны ен килтерергә кәрәк. Ә уны килтереп булмай. Килтерергә көсөм етмәй.

4әрәфи. Яр амсы , мо айын, ту аны дыр бит? Уны алып килергә көс кәрәкме ни? Әйтте – килә. Aола ы бар – ты лай. Әбей. Әйткәнгә генә кил ә… Борон о әкиәттәр ә генә ул – әйткәнгә килгән нәмәләр. Мейес е ыу а, утын а бар ан. “Симсим, ас!» тигәнгә тау- аялар асылып киткән.

55

4әрәфи. Ә ин тау а арап ыс ыр: «Aустым, ту аным, энекәшем, кил әле бында! Кил!» – тип. Әбей. Aола ы ю шул уны . (КеBә%енән ы ыл унлы тар ы сы ара) Бына былар ы к р әтергә кәрәк. Шунан килә. Ләкин ул бик бейек менде...

4әрәфи. (а!ла андай итеп.) Әә-ә… Әбей. Ана, шул-шул. Баянан бирле шуны ла а ламай ы . (ӨBтән бау а бәйләнгән ара ы шешә%е төшә бирә. АBтында я ыу «200 %ум») Ана ул! Ю ары, бик ю ары! Бутилка! Бутилка, улым! Бер ән-бер яр амсым… Әбей те ләнеп, шешәгә сәждә ыла.

«ТАМАША» №1 – 2011

Һыҙҙырт ҡурайҙа!

Сыңрау торна Хөрмәтле уҡыусылар! «Һыҙҙырт ҡурайҙа!» рубрикаһын быйылғы йылда ла дауам итеп, «Сыңрау торна» йырының тарихы менән таныштырмаҡсыбыҙ. Борон заманда Урал төбәгендә бер батыр йәшәгән. Уны даны тирә-я а тарал ан. Иленә яу менән киле се дошмандар ы аяу ы ыр ан, хал ыны ны лы таянысы бул ан. Бынан тыш, уны я шы унарсы, мәргән у сы, о>та урайсы, йырсы тип тә белгән ябай халы . Ирәндеккә менеп йыш ына урай а уйнап йырлар бул ан. Уны көр тауышы алы> а, тау урмандар аша я ырап, йәйлә әге кешеләргә ишетелгән. О а ына ил улы булып йөрөгәндән у , батыр өйләнеп, аилә ороп ебәрә.

Aатыны у а улан табып бирә. Улы ла ата ына о шап әййәр, көслө булып >еп етә. Aурай а ата ынан да о>тара уйна ан, көс- әйрәте, та>ыллы ы, мәргән леге менән ата ынан к пкә у ыр ан. Егет орона еткәс, ата ы улын башлы-к ле итә. Бер көндө йәш батыр айны ыны йәйлә енә барыр а тип юл а сы а. Көнө буйы бар андан у , бер а ланда уныр а ту тай. Иртән уянып атын алыр а сы анда, ай андыр әжәп мо ло көй ишетә. Егет т мәй көй сы ан ергә бара әм әжәп к ренешкә тап була. К рше а ланда бер төркөм торналар йыйылышып бейеп йөрөй әр икән. Уртала берә е мо ло итеп ыс ыра, ә ал андары у а ушылып, т әрәктә анаттарын а ып өйрөлөп йөрөй башлай ар. Торна-

«ТАМАША» №1 – 2011

лар ы к мәк тауышынан мо ло көй барлы а килә. Егет урайын сы арып был көй ө уйнап арай. Онотоп уймайым тип я ы көй ө йырлай-йырлай атын табып алып, айны ы йәйлә енә ашы а. Йәйлә гә еткәс тә урайын сы арып торналар ан отоп ал ан көй ө уйнап ебәрә. Халы мо ло көй ө ишетеп егет янына йыйыла. «Бындай мо до ай ан ишетте ?» – тип орай ауыл а а алдарыны бере е. Егет был көй ө торналар ан ишете ен, а ланда ы әжәп к ренеште өйләп бирә. «Тигенгә т гел был. Торналар бейегән ер ә яу булыр, к п ан ойолор, илгә бәлә килер, тигән борон олар», – ти ауыл арттары. Егет быны ишеткәс, яу а ә ерләнергә кәрәклеген а лай. Aайны ыны яу кейемен, у ыш оралдарын алып, ир әр е яу а йыйыр а уша. Ырыу а а алдары егетте әскәр башлы ы итеп тә әйенләй. Йыйыл ан әскәрен, егет, торналар бейегән урын а алып китә. К п тә тмәй, ысынлап та яу килгәне к ренә. Егетте у сылары к к ременән у атып аршылай дошманды. Был дошман әскәрене төп көсөнә ярай ы у зыян килтерә. Aаты у ыш башланып китә. Егет ен ыйыу у ышсы, о>та әскәр башлы ы итеп к р әтә был яу а. Эргәләге к л ып- ы ыл ан менән аплана. Дошман әс-

56

кәре бындай аршылы ты көт мәгәнлектән, ы>ым а т мәй аса башлай. Егет әскәре менән улар ы артынан ыуа төшә. Дошманды е еп айт ан егетте ил батыры итеп данлай ар. Илде от ар ан торналар ан ал ан мо , «Сы рау торна» көйө булып, халы ара ында тарала.

Сы рау торна 3, 4, 5, 5, 5, 0, 1, 1, 5, 0, 1, 1, 0, 5, 5, 4, 5 // – 2 тап ыр 5, 3, 4, 4, 4, 3, 5, 0, 5, 3, 4, 3, 4, 5, 3, 1 // – 2 тап ыр 3, 3, 3, 2, 3, 4, 4, 4, 2, 2, 2, 1, 0, 1 // – 2 тап ыр И>кәрмә: андар менән көй ө у ымын (тональность), нотала ы ке ек дөрө> биреп булмай. Илдар ШӘРИПОВ

Һыҙҙырт ҡурайҙа!

*урай+ы схемаHы (Aурай а уйнар а өйрәте өсөн схематик тә дим)

Сы рау торна

57

«ТАМАША» №1 – 2011

Әйтер һүҙем бар

зация к ренештәренә, романтик буяу ар а бай булыуы, көслө уй-той олар менән у арылыуы – шул йылдар а ы театр ы о лан ыс енсәлеге ул. Вәлиулла Мортазин ыйыу рә ештә донъя әм рус классика ына мөрәжә әт итә. 1927 йылда Мәскә ә ткән гастролдәр быны асы к р әтә. Унда Д. Юлтый ы «Салауат» әм «Aара ол»о, Лопе де Веганы «Cары шишмә е» пьесалары ур у ыш а ана. Шулай а театр ы төп ниге ен милли автор ар ы драмалары тәшкил итә. Заманалар гәрә. Милләт тормошон са ылдыр ан ә>әр әр е сәхнәгә уйыу ур ыныс шө өлгә әйләнә. Режиссер әм артистар ы буржуаз милләтселектә әйепләй әр. Уты ынсы йылдар а а ында театр коллективы шәхес культына дусар ителә. Был ара көстәр театр ы >тере гә ур көс ал ан артистар ы, сән әт эшмәкәр әрен, драматургтар ы, режиссер ар ы, шул и>әптән Вәлиулла Мортазинды ла, әйеп е ән әйепле итеп, яла я ып аталар, язалап лтерәләр. Был донъянан В. Мортазин ке ек ва ыт ы киткән бөйөк шәхестәр, артистар, сән әт эшмәкәр әре урынына я ы көстәр килде. А. Мөбәрәков, Б. Имашев, В. jәлимов, j. Шаму ов, Р. Янбулатова, Ә. Сади ова, Р. Фәйзи, Р. Сыртланов .б. ке ек әләтле актер ар баш орт театры данын к тәреп бөгөнгөгә алып килделәр. Вәлиулла МортазинИманский урынына режиссерлы эшен актерлы хе мәте менән бергә алып бар ан уны шәкерттәре Б. Имашев, В. jәлимов, Р. Фәйзи, А. Мөбәрәковтар килде. Стәрлетама Баш орт дә ләт драма театрыны бөгөнгө у ыштарында Вәлиулла Мортазин-Иманский ы өлөшө ур. Марс НУРИЕВ

Башҡорт театрының атаһы Данлы лы режиссер әм сән әт ә еле Вәлиулла Мортазин-Иманский+ы исемен Стәрлетама баш орт дәFләт драма театрына бирергә кәрәк, тигән ны лы фекер әмен. Халы эше өсөн яуыздарса лтерелгән милләттәшебе е исемен мә геләштере булыр ине был. Баш орт профессиональ театрыны тыуыу мәле 1900 йыл а тап килә. И тә ге баш орт театрын ойоштороусы кеше – Ырымбур я тарында тыуып >кән Вәлиулла Мортазин-Иманский була. 1919 йылда Баш ортостанды ул са та ы баш ала ы Стәрлетама та баш орт дә ләт театрына ниге алына. Стәрлетама та ы Баш орт театры менән бергә Х. Ибра имов, Д. Юлтый, М. Буран олов, М. jафури, А. Та иров ке ек драматургтар а ижад бейеклектәрен яулай. «Баш орт туйы» (М. Буран олов), «Aара ол» (Д. Юлтый), «Башма ым» (Х. Ибра имов, «Aы ыл йондо » (М. jафури) пьесалары сәхнәнән төшмәй, Вәлиулла Мортазин етәкселек иткән труппаны ниге ташын хасил итә. Милли сәхнәне ны лы >еш юлына ба>ыуында Иманский ы э ләне әре әм табыштары ур роль уйнай. Ул баш орт халы обайыр арына ниге ләнгән драмалар ы сәхнәгә уя. Борон о өрөф- ә әттәр, милли йыр ар әм бейе әргә бай тамашалар ы халы ур ы ы ыныу менән арай. Баш орт театрыны әленән-әле халы ижадына мөрәжә әт ите е матур традиция а ә ерелә. Хал ыбы ы борон о тарихына, азатлы , халы бәхете өсөн көрәшкән данлы шәхестәребе гә арнал ан пьесалар тамашасылар ы енә тарта. Драмалар ы импрови-

«Китапхана5театр» алымын ҡулланам

төрлө интермедия, скетчтарҙы «уйнап» күрһәтеп, төрлө осрашыуҙар үткәрә башланым. Хәҙер «инно вация алымы» тип күп һөйләйҙәр. Был ысулды ла мин шул алымдарҙың береһе тип әйтер инем. Үҙемсә, был алымды «Китапхана 5 театр» тип атаным. Китапха набыҙҙың сәсән, драматург Мөхәмәтша Буранғолов исемен йөрөтөүе лә беҙҙең башланғысҡа тап килеп тора һымаҡ. Тәүҙәрәк шау шыулы «китап туйҙары»н аңламаусылар ҙа булды. Һуңғы йылдарҙа, киреһенсә, башҡа китапханалар ҙа методик эшкә ҡасандыр мәҙәниәт йортонда эшләгәндәрҙе йәлеп итә башла нылар. «Китап туй»ҙарында ҡатнашырға теләүселәр ҙә, тамашасылар ҙа артты. Һуңынан был китапты сиратҡа яҙылып алып уҡый башланылар. Китапхана янында үҙебеҙҙең кескәй ижади коллектив барлыҡҡа килде: кемдер шиғыр, арнауҙар яҙа, кемдер декорациялар уйлай, кемдер ролдәрҙе башҡара… Ә уйлап ҡараһаң, бөтә был ойоштороу эшен атҡарғансы ғына ла ул ки тапты күпме кеше уҡып сыға!

Китапхана – кешелек аҡылын бергә туплаған изге урын ул. Ә беҙ, китапханасылар, ошо бихи сап сығанаҡтарҙы бер системаға һалып, мәғлүмәти өлкәләргә бүлеп, уҡыусыларға кәрәкле китапты тәҡдим итәбеҙ. Рухи табиптар кеүекбеҙ. Тиҫтә йыл дан ашыу китапханасы булып эшләп байтаҡ тәжрибә тупланым. Махсус белемем булһа ла, тәүҙә бер нисә йыл Мәләүез мәҙәниәт йортонда, йыр моң да ирәһендә эшләргә тура килде. Бала саҡтан әсәйем, тирә яҡ мөхиттән ҡаныма һеңгән йыр моң донъяһын да ҡайнап эшләү миңә китапханала эшләгәндә лә ярҙам итте. Китап үҙе тураһында үҙе «һөйләй» алмай. Китап уҡыусыға китаптың эстәлеген телдән һөйләү күңелһеҙ. Шуға мин уларға теге йәки был әҫәрҙән өҙөктәрҙе сәхнәләштереп, шиғыр китаптары булһа, йырҙар менән аралаштырып, юмор, сатира өлкәһенән булһа,

«ТАМАША» №1 – 2011

58

Әйтер һүҙем бар

Мәҫәлән, М.Буранғолов сәсәндең рухына бағыш лап, ижадын данлап, үҙебеҙҙә лә сәсәндәр бәйгеһе ойоштороп ебәрҙек. Шулай уҡ М.Кәрим ижадынан да кисә уйланыу, кисә диалог, күренекле яҡташыбыҙ Фәнил Күзбәковтың «Йәшәйеш ҡанундары» китабы буйынса ижади рухиәт байрамы, Салауат Юлаев ижадына, Байыҡ сәсәндең тыуыуына 300 йыл ту лыуға, Баязит Бикбайҙың «Ҡаһым түрә» драмаһына

һәм яҡташ яҙыусыларҙың китаптарына бағышланған шундай кисәләр әлдән әле уҙғарылып тора. Минеңсә, «китапхана театр» алымы китап уҡыусылар һанын арттырыуҙың яңы һәм отошло юлы. Рәзилә ҠОТЛОГИЛДИНА, М.Буранғолов исемендәге башҡорт ҡала китапханаһының башҡорт теле секторы мөдире. Мәләүез ҡалаһы

Драматургтарһыҙ үткән фестиваль

пьеса ы буйынса уйыл ан «Ю алтыу» спектаклен ара анда бик к п орау ар, а лашылмаусанлы тар тыу ы. Театр ар ы та ы ла бер ур етеш е леге – спектаклдәр е музыкаль я тан би әлеше. Спектаклдә музыка асан барлы а килә? Мине уйлауымса, музыка сәхнәләге персонаж ды менән әйтеп бөтөрә алма ан хис-той оларын көсәйте йә әтенән тыуа. Ул – тамашасы менән сәхнәләге актер ы бер бөтөн итергә яр ам ите се к гә к ренмәгән сылбыр. Шуны ы кенесле, фестиваль спектаклдәрене к бе ендә музыка тик фон ыма ына улланыла… Та ы ла актер ар ы уйнау о>талы ыны лпәнерәк булыуы к елде ыр ы. ▫ эшенән ниндәй ер ситләше бар ыма ... Ә бына режиссура, кире енсә, ыуандыр ы! Йәш, бай фантазиялы, ә ем, ижади әләттәр асылды. Мә>әлән, Ары>лан Йәнбәков, Г зәл А бир ина, Айнур Сәфиуллин... Ни генә булма ын, беренсе ойма төйөр ө булмай. Театр ар ы бер-бере ене , ә тә сиратта, ене тыш ы әм эске торошона ситтән к алыу, мо айын, артабан тырышып ижад ите гә етди й нәлеш булыр. Эльвира ИС УЖИНА, Өфө %ала ы

Стәрлетама ала ында Республика йылына арнал ан Баш орт драматургия ыны Беренсе республика театр фестивале тте. Баш ортостанда ы бөтә 11 өнәри театр тамашасы хөкөмөнә ене репертуарынан баш орт драматургтары ә>әр әре буйынса уйыл ан төрлө спектаклдәрен тә дим итте. Фестиваль, лакмус а ы ы ке ек, театр ы я шы я тарын да, уны проблемаларын да са ылдыр ы. Бөтә театр ар ы да тиерлек төп етеш е леге булып... драматургия тора. Мостай Кәрим, Флорид Б ләков, Нәжиб Асанбаев ке ек билдәле драматургтар менән ә>әрен сәхнәлә тә к ргән я ыусылар ы са ыштырыу – бик к дөрө> тә т гелдер. Тәжрибәле драматургтар ы ә>әр әре әр я лап та камил (рәхәтләнеп уйна ына). Ә «мейестән я ы сы ан» пьесаны сәхнәгә уйыр өсөн режиссер а автор менән о а әм ентекле эшләргә тура килә. Был йә әттән М. jафури исемендәге Баш орт дә ләт академия драма театрыны Салауат Әб зәр пьеса ы буйынса уйыл ан «Хыялый» спектаклен атап тмәй булма>. Йәш режиссер Ары>лан Йәнбәков автор менән ты ы бәйләнештә ижад иткәнлеге и елә. Тамаша те әл, бер бөтөн сәхнә ә>әре килеп сы ан. А. Мөбәрәков исемендәге Сибай дә ләт баш орт драма театры автор а тулы ынса ышанып, бер ни тиклем я ылыш юлдан киткән. Шу а ла Тәнзилә Дә ләтбир ина

Редакциянан. Баш орт драматургия%ыны! Беренсе республика театр фестиваленән репортажды журналыбы ы! 2-се %анында у ыр%ы ы .

Хаттар!ы баќма а Л. ӘЙЕПОВА ә!ерләне

59

«ТАМАША» №1 – 2011

«Тамаша» почтаһы

«ИЛЛЮЗИЯ СВЕТА БЫЛА ЕГО БОГОМ…» Когда я узнала, что у нас, в Уфе, будет проходить выставка картин и этюдов А. Куинджи, была очень обрадована тому, не потому, что мне досель не доводилось видеть их, меня воодушевило другое – мои земляки-уфимцы и гости города познакомятся с ними. На его картинах больше всего поражает игра света. Свет – очарование, и сила света, его иллюзия – цель его картин. Вся суть этого явления заключалась, конечно, в самом Куинджи, в его феноменальности, личной, врожденной оригинальности. Мне многое, почти все, понравилось, и я чувствую, что должна была поделиться своими впечатлениями и с читателями журнала «Тамаша».

удивительные оттенки и нюансы серого, белого цвета, придающие произведению особый характер, от торжественного до элегического. Широко и свободно написаны камерные этюды с мотивом облака («Облако над горной долиной», «Облако над полем ржи». Полдень» – 1890-е). Тяга к просторному небу, космическому мирозданию приводит художника к созданию целой серии горных пейзажей («Снежные вершины. Кавказ», «Эльбрус днём», «Казбек вечером» – 1900-е). Другая страсть Куинджи – его «лунные ночи». Вниманию зрителей была предоставлена редчайшая возможность увидеть на выставке серию этюдов к знаменитой картине «Лунная ночь на Днепре», имевшая в своё время небывалый успех. Великий князь Константин Константинович, владелец этой картины, восхищённый её поэтической красотой, восторженно писал: «Захватывает дух, не можешь оторваться от ослепляющей волшебной картины…». Как и в монументальном полотне, в небольших этюдах 1876–1895 годов фосфорический свет луны также манит своей таинственностью и загадочностью. Во всём многообразии так же были выставлены мини-этюды 1876–1900 годов. Вновь взгляд зрителей очаровали клумбы цветов у подножия Кавказских гор и морские прибои у скалистого берега Крыма, тихая заводь лесной глуши и проскальзывающий сквозь листву луч солнечного света; поля, луга, просторы, умытые дождём; сиреневый туман над зимнею рекой, да сумерек покой, сгустившийся над бездной. Прекрасны в своей земной первозданности величественные дубы на фоне светлого неба, либо томного заката. Завершили выставку живописные произведения Куинджи («Скала» и «Терек»), вошедшие в состав коллекции Нестеровского музея, подаренные художником М.В. Нестеровым своему родному городу в 1913 году.

Такими словами характеризовал И.Е. Репин творчество одного из самых ярких и загадочных русских художников Архипа Ивановича Куинджи. Его знаменитые «Вечер на Украине», «Ночное» и множество живописных этюдов «затворнического периода» Крыма, Кавказа, а также эскизы и этюды к эффектной «Лунной ночи на Днепре» уфимский зритель увидел в залах Башкирского государственного художественного музея им. М. В. Нестерова. Государственный Русский музей Санкт-Петербурга в данной экспозиции представил 77 живописных полотен прославленного мастера пейзажной живописи. Незабываемое впечатление оставила картина «Ладожское озеро» (1871), созданная художником на острове Валаам. Новаторство живописца прослеживается практически в каждом его произведении – в пленэрных пейзажах 1890-х годов «Море. Крым», «Ай-Петри. Крым», где световоздушное пространство решается посредством тональной живописи, превращая природу в романтический образ. Живописные этюды «Парусник в море» (1876–1890), «Степь. Пасмурный день» (1890–1895), «Прибой» (1900-е), с низко опущенной линией горизонта, позволяют показать бездонное небо,

«ТАМАША» №1 – 2011

Ольга ПОЛЕНОК

60

Сканворд

1

2

4

5 61

«ТАМАША» №1 – 2011

Илдар /ӘБИТОВ тө өнө

3

Викторина

Сәнғәтте беләһегеҙме? Иғтибар, викторина!

V тур һорауҙарына яуаптар:

Ҡәҙерле дуҫтар! Йыл буйы барған викторина уйыны аҙағына килеп етте. Сәнғәткә битараф бул май, ваҡыт табып, әүҙем ҡатнашҡанығыҙ өсөн бөтәгеҙгә лә рәхмәт! Шулай итеп, икенсе ярты йыллыҡ һөҙөмтәләрен ҡушып, йыллыҡ еңеүселәрҙе атап үтәбеҙ: I урын – ҒӘЛЛӘМОВА Фирҙәүес, Йы лайыр районы, Матрай ауылы – сәй серви зы менән бүләкләнә.

II урын – АҠҠОЛОВА Фәүзиә, Ишем бай ҡалаһы – блендер менән бүләкләнә.

III урын – НИЗАМЕТДИНОВА Факиһа, Ҡырмыҫҡалы районы, Иҫке Муса ауылы – үтек менән бүләкләнә.

1. Режиссер Вәли jәлимов Н. Асанбаевты 1963 йылда «Кәләш әйттергәндә» әм 1965 йылда «Кеше бәхете» исемле ә>әр әрен сәхнәләштерә.

2. «Лев Толстой баш орт далаларында» картина ыны авторы Әмир Ары>ланов.

3. «Ирәндек мо дары – 2008» төбәк-ара конкурсында Гран-при а Хәйбулла районыны jәлиәхмәт ауылы егете Сәйет Билалов лайы була.

4. Йырсы Зилә Усманова Бөрйән районы И>ке Собхан ол ауылында тыу ан.

5. Баш ортостанды халы артистка ы Рәши ә Туйсина.

6. Данлы лы йырсы Мә әф р Хисмәтуллин.

7. М. jафури исемендәге Баш орт дә ләт академия драма театры.

8. Композитор Ләйлә Исмә илева.

9. Баш ортостан Республика ыны милли симфоник оркестры дирижеры Та ир Камалов.

10. Билдәле кинорежиссер Әмир Абдраза ов.

Шулай уҡ журналдың редколлегияһы ҡарары менән «Тамаша»ның Маҡтау гра мотаһы менән сираттағы уҡыусыларыбыҙ бүләкләнә: Мөхәмәтшина С., Балаҡатай районы, Айҙаҡай ауылы. Миһманова Р., Әбйәлил районы, Аман гилде ауылы. Фәхретдинов Ғ., Баймаҡ районы, Йылым ауылы. Шиһапова Р., Миәкә районы, Шатманта маҡ ауылы.

Хөрмәтле дуҫтар! Викторинаны 2011 йылда ла дауам итәбе . Был бәйгелә е е сене нисек билдәлә ебе тура ында та ы ла бер абат и>еге гә төшөрәбе : дөрө> яуаптар өсөн 2 мәрәй я ыла. ▫ ене хатын и алдан ебәргән у ыусы а – 1 мәрәй, икенсе булып ебәре сегә – 0,5 мәрәй ө>тәлә. Шулай итеп, 2011 йылды тә ге ярты ында е е селәргә: беренсе урын а – электр сәйн ге, икенсе урын а – тек, өсөнсөгә – фен тапшырыла. Йыл а а ында әр тур а ы мәрәй әр е ушып, дөйөм е е се билдәләнәсәк. Викторинала ы орау ар а яуапты журналыбы ы у ы йылдар а сы ан андарында таба ала ы ы .

Еңеүселәрҙе ҡотлайбыҙ! Барығыҙға ла Яңы йыл яңы шатлыҡтар, уңыштар, ғаилә бәхете, яңынан яңы үрҙәр килтерһен! Тор мошоғоҙ мул, ырыҫлы, ҡотло булһын, кәйе фегеҙ – күтәренке, күңелегеҙ – тыныс, саф, яҡты булһын! (Бүләктәрҙе үҙегеҙ йәки туғандарығыҙ аша өс ай эсендә редакцияға килеп алы уығыҙ һорала.)

«ТАМАША» №1 – 2011

2011 йыл викторинаһының I тур һорауҙары: 1. Данлы лы йырсыбы Фәри ә Aудашева а нисәнсе йылда РСФСР- ы ат а ан ан артистка ы исеме бирелә?

62

Викторина

2. Бөйөк шәхес Әхмәтзәки Вәлиди бюсы Баш ортостанды ай ы ала ында урынлаш ан? Уны скульпторын ата ы .

3. М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры ниндәй гәзит сы ара башла ан?

4. Рәссам Урал Мөхәмәтшин ниндәй әм нисәнсе йылда ижад иткән картина ы өсөн лауреат исеме әм диплом ала?

5. «Париж а китәм!» пьеса ыны авторын ата ы .

6. Кем ул Дамир Ишем олов?

7. Ша ир Рәмил Йәнбәк «Тамаша» журналында нисәнсе йылдар а эшләй?

8. «Мәктәп вальсы» йырыны автор арын ата ы .

9. Был рәттә таныл ан йырсы атыны менән. Кем ул?

10. Фотола билдәле сән әт ә елдәрене аилә е. Исем-шәрифтәрен әйт? Айгөл СОЛТАНОВА ә!ерләне

63

«ТАМАША» №1 – 2011

Күңел нағыштары

Туҡта, мәл! Һин бик гүзәл!

Салауат Юлаев исемендәге Дә&ләт премия ын тапшыр анда. «Баш%ортостан Республика ыны- тирә-я% мөхитте а%лау министры булып эшләгәндә, бе! Рәмил Исмә ил улы менән экспедициялар!а йөрөнөк, республиканы- йылъя!ма ы булыр!ай бик к&п фотолар төшөр!өк», – тип и*кә алды БР Президенты Р.З. Хәмитов.

2010 йыл …Ике бите алмалай, йө әренән я ты нур ибелә, башында ы яулы ыны ике осо эйәк а>тынан бәйләнгән, ал ан ике я ы и дәренә төшөп ар а ын апла ан. Йө өнә ниндәй ер бер к ркәмлек ө>тәгән йыйырсы тар о айлы тормош юлы ткәнлеге тура ында өйләй, ә шулай а ул к ел матурлы ын а лай ал ан.

Aай а, асан төшөргәндер Рәмил Исмә ил улы Килмәмәтов, әммә «Нәнәй» тип исемләнгән был фото рәтте к ре менән мин унан бик о а айырыла алмай тор ом. Йө ы аттары о шаш булма а ла, емде нәнәйемде (бе ә, Ту йыл а ы буйында, өләсәй, артәсәй әре урынына к берәк нәнәй, артнәй әре улла-

«ТАМАША» №1 – 2011

ныла) хәтерләтте. Ул да шулай я ымлы, ихтирамлы, изге к елле кеше булды. Бер фото. Ә к пме тәь>ораттар?! Рәмил Исмә ил улы Килмәмәтов Благовар районыны Aар алы ауылынан. Ата ы тимер юлында эшләй, әсә е – йорт хужабикә е. Бала са ында бигерәк тә шу бул ан малай ары бер а тыныс холо ло а әйләнмә>ме тигән ниәттә ата-әсә 12 йәше менән бар ан Рәмилгә фотоаппарат атып алып бирә. «Мир» моделе ине ул, – тип хәтерләй Рәмил Исмә ил улы. – Фото рәттәр төшөрө менән ны мауы ып киттем. Шул са тан алып фотоаппараттан ис айырыл аным ю . Әсәйемде дә йәшертен генә хыялы ине бит, гел генә матурлы ты к р ә: «Их, шуны фото а төшөрөп алыр а!»

– тип уя тор айны. У ытыусым Ратмир Якиев та был шө өл менән ы ы ыныуымды та ы ла арттыра төштө. Әлбиттә, билдәле бер етди өнәр тип уйламаным фото төшөрө е, бары тик ауылдаштарымды тенесен кире а май инем. Cөнәр айла анда инде юлдарым урау булды: Өфө авиация институты (уны тамамламаным), хәрби училище, Төмән культура-а артыу училище ы, Мәскә дә ләт мә әниәт институты...» Әлеге ва ытта Р. И. Килмәмәтов Республика халы ижады әгене кино-фотоб легенә етәкселек итә. 35 йыл эсендә ул Баш ортостан Республика ы (элекке осор а Баш ортостан АССР-ы) Рәссамдар союзын ойоштороусы, уны етәксе е, Рәсәй Федерация ы Фоторәссамдар союзы секретары, 60 шәхси к ргә мә авторы, 150 төркөмдәш к ргә мәләр ә атнашыусы: Германия, Төркиә, Голландия, Швейцария, АAШ, Испания, Франция, Мысыр әм баш а илдәр ә бул ан. К ргә мәләре ай а ына ткәрелмә ен, улар ы исеме мотла «Баш ортостан»,

64

«Йорт» ке ек әр менән ушылып атала. Уны «Баш ортостан – мине йөрәгемдә», «Баш ортостан – атай йортом» исемле фотоальбомдарын ара ан әр кеше республикабы тарихын, тормошон, улышын, уны кешеләрен, тәби әтен тәрәнерәк а лаяса , сөнки улар ы бары ы ла уны ынсыл, ткер арашы, и гер йөрәге аша ткән (1992 йылда ойошторол ан халы -ара фотокруизда фототән итсе, «Кодак» фирма ыны Европа б леге консультанты Дэвид Кэмпбелл ю а ына уны эштәрен ба алап, «Мистер к әр» тип атамай).

– «Рәсәй ә дә ләт награда ы менән б ләкләнгән фоторәссамдар барма менән генә анарлы . Салауат Юлаев исемендәге Дә ләт премия ы менән б ләкләп, республика етәкселеге мине ижадымды ю ары ба аланы, әм быны менән мин сик е орурланам, артабан да фотохе мәтемде дауам итәсәкмен», – ти рәссам Рәмил Килмәмәтов. Ул Баш ортостанды ысын патриоты! Еребе е г зәл, кешеләр е бәхетле булыуына ихлас ышана, киләсәктә та ы ла к ркәмерәк буласа , тип инана. Был турала уны фото рәттәре өйләй. Коллега ы Рәмил Нафи ов: – Рәмил Исмә ил улы мине өсөн остаз ына т гел, атайым ке ек к рәм уны, улы Радик, ы ы Роза менән ду>бы . Рәмил а ай тәрән а ыллы, төплө, уйлы кеше. Эш, тыу ан ер, аилә, ду>тар – уны өсөн был төшөнсәләр тә лә изге әм ә ерле. Ул әр са я ылы а ынтыла, заманса технологиялар менән ы ы ына, улар ы эшендә фай алана. Ысын хе мәт кеше е ул, бер-нисә кадр өсөн әллә ай ар а юллана, көн, ауа торошо ла уны ту тата алмай. Сәриә КУЧАЕВА

Рәмил Килмәмәтовты фотоћ рәттәре

Рәсәй чемпионы Максим Чудов. 2006 йыл

Коллега ы Рәмил Нафи$ов. 2009 йыл

Хәтер. Рейхстаг$а байра$ $а(а)ан баш$орт $а арманы *әзи ,азыхан улы За итовты әйкәле янында уны $атыны. 2007 йыл

Толпар. 2006 йыл

Килен төшөрө йола ынан к ренеш. 2008 йыл

атыу а ха ы ирекле. Индексы 73874.