Marijan Karaula | Iskušenja Bosne Srebrene. Stradanja bosanskih franjevaca 1944.–1985.

Marijan Karaula

ISKUŠENJA BOSNE SREBRENE Stradanja bosanskih franjevaca 1944.∑1985.

SYNOPSIS Zagreb – Sarajevo, 2014.

| 4 |

| Sadržaj |

Predgovor.................................................................... 9

Fra ZVONKO LIPOVAC............................................... 103 Fra DOMINIK LOVRENOVIĆ....................................... 104

Uvod.........................................................................13

Fra BORIVOJ MIOČ.................................................. 106

1. Drugi svjetski rat i neposredno poraće...................15

Fra LJUDEVIT PETROVIĆ.......................................... 109

a) Stanje u Franjevačkoj provinciji Bosni Srebrenoj.......15

Fra PAVAO RADOŠ................................................... 111

b) Bleiburška tragedija.............................................19

Fra VIKTOR SLIŠKOVIĆ............................................. 112

c) Odnos nove države prema Katoličkoj crkvi................24

Fra FRANJO STRUKAR.............................................. 117

2. Stradanja Bosne Srebrene i razlozi.........................31

Fra JAROSLAV SZITA............................................... 119

a) Ubijeni, umrli od tifusa i nestali članovi..................31

Fra ALOJZIJE ŠANDRK............................................. 120

b) Zatvor kao oblik stradanja.....................................34

Fra ANTO TEPELUK.................................................. 121

c) Uzurpacija stambenoga prostora.............................41

Fra LUKA TEŠIĆ-PISARIĆ.......................................... 122

d) Razlozi stradavanja..............................................43

Fra VITOMIR ZEKIĆ................................................. 124

2. Ubijena braća nesvećenici................................... 126 PRVI DIO

Fra PAŠKAL VIDOVIĆ............................................... 126

VRIJEME SMRTI......................................................51

3. Ubijeni bogoslovi................................................ 127

1. Ubijeni svećenici...................................................53

Fra BARTOL BARIŠIĆ............................................... 127

Fra VIKTOR BALTIĆ...................................................53

Fra MLADEN ČAJA.................................................. 128

Fra STJEPAN BARIŠIĆ................................................56

Fra DOMAGOJ ĆUBELIĆ............................................ 131

Fra DOBROSLAV BOŽIĆ..............................................58

Fra ALFONZ KATAVIĆ............................................... 132

Fra DANIJEL BRIŠEVAC..............................................59

Fra KREŠIMIR KRNJIĆ............................................. 133

Fra AUGUSTIN BRKOVIĆ.............................................61

Fra EUGEN LJUBAS................................................. 134

Fra MIROSLAV BUZUK................................................63

Fra VITOMIR MIŠIĆ................................................. 135

Fra VJEKOSLAV ČONDIĆ..............................................65

Fra TOMISLAV PETRUŠIĆ.......................................... 136

Fra ANĐEO ĆURIĆ.....................................................68

Fra VLADIMIR VUKOVIĆ........................................... 137

Fra TOMISLAV GELIĆ.................................................70

4. Ubijeni sjemeništarci.......................................... 138

Fra BERISLAV GLAVADANOVIĆ.....................................74

DANIJEL BRIŠEVAC................................................. 138

Fra KARLO GRABOVIČKIĆ...........................................75

IVAN KOZINA......................................................... 139

Fra BONAVENTURA GREBENAREVIĆ..............................78

MATO KRISTIĆ........................................................ 140

Fra EUGEN GUJIĆ.....................................................83

JOZO KURTUŠIĆ..................................................... 142

Fra TVRTKO GUJIĆ....................................................88

FRANJO LJUBAS..................................................... 143

Fra IGNACIJE IDŽOTIĆ...............................................90

FRANJO MATIĆ....................................................... 144

Fra IVAN IVANOVIĆ...................................................91

NIKOLA PERKOVIĆ.................................................. 145

Fra JULIJAN JURKOVIĆ.............................................93

MATO ZOVKIĆ (ZOVKO)............................................ 146

Fra VELIMIR KARLOVIĆ..............................................96

5. Umrli od tifusa.................................................... 147

Fra ANTO KATAVIĆ....................................................97

Fra ANZELMO ALAUPOVIĆ......................................... 147

Fra VLADO KLJUČEVIĆ............................................. 100

Fra LADISLAV FIŠIĆ................................................ 149

| 5 | Fra GAVRO GAVRANIĆ.............................................. 151

Fra TUGOMIR GELIĆ................................................ 238

Fra MARIJAN JAKOVLJEVIĆ...................................... 155

Fra ARKANĐEO GRGIĆ.............................................. 239

Fra ANTO LAPANDIĆ................................................ 158

Fra BOSILJKO GUBIĆ............................................... 242

Fra MIRKO MAČUGA................................................ 160

Fra LJUBOMIR HRGIĆ.............................................. 248

Fra IGNACIJE MAMIĆ.............................................. 162

Fra ANTO HRVAT..................................................... 253

Fra TOMISLAV MARTINOVIĆ...................................... 164

Fra KREŠIMIR IDŽAKOVIĆ......................................... 254

Fra TIHOMIL RONČEVIĆ........................................... 166

Fra BORIS ILOVAČA................................................. 258

Fra PAŠKAL VELIĆ................................................... 168

Fra VELIMIR ILOVAČA.............................................. 259 Fra ALOJZIJE IŠTUK................................................ 261

DRUGI DIO

Fra KAZIMIR IVIĆ................................................... 263

VRIJEME SUĐENJA............................................... 171

Fra BOGOLJUB JAKEŠEVIĆ........................................ 266

Fra MIROSLAV ABAZ................................................ 173

Fra VITOMIR JELIČIĆ............................................... 267

Fra ANTO ADŽAMIĆ................................................. 175

Fra LJUDEVIT JOSIĆ................................................ 269

Fra ANĐEO ANĐELOVIĆ............................................ 177

Fra ANTO JURIĆ..................................................... 271

Fra JOZAFAT BABIJ................................................. 178

Fra EMANUEL JURIĆ............................................... 273

Fra TVRTKO BAN..................................................... 179

Fra VALERIJE JURIĆ................................................ 275

Fra BORIVOJ BATINIĆ............................................. 180

Fra ANĐEO KAIĆ..................................................... 276

Fra BOSILJKO BEKAVAC........................................... 183

Fra VLADO KARLOVIĆ.............................................. 277

Fra BOŽO BORIĆ..................................................... 184

Fra BERISLAV KASALO-BANIĆ................................... 278

Fra JOSIP BOŠNJAKOVIĆ.......................................... 186

Fra KARLO KATAVIĆ................................................. 279

Fra LJUDEVIT BRALIĆ.............................................. 189

Fra EMANUEL KLJAJIĆ-ZELIĆ.................................... 280

Fra MIRKO BRANDIĆ............................................... 191

Fra LUKA KOMLJENOVIĆ.......................................... 285

Fra MLADEN BRČIĆ................................................. 193

Fra ANTO KOVAČIĆ.................................................. 286

Fra AUGUSTIN BRKIĆ.............................................. 194

Fra ANTO KOZINA................................................... 288

Fra MARIJAN BRKIĆ................................................ 195

Fra BRANKO KRILIĆ................................................ 289

Fra PEREGRIN BRKOVIĆ........................................... 199

Fra EDUARD KULIER................................................ 291

Fra MIROSLAV CVITKOVIĆ......................................... 203

Fra VJERKO KULIER................................................ 292

Fra JOSIP ČAJA...................................................... 207

Fra BERISLAV LACIĆ................................................ 293

Fra ZORISLAV ČOLIĆ................................................ 210

Fra KRUNOSLAV LADAN............................................ 294

FRA ČEDOMIL ČONDRIĆ........................................... 211

Fra FRANJO LIPOVAC............................................... 297

Fra ALOJZIJE ĆOSIĆ................................................ 212

Fra AUGUSTIN MALIĆ.............................................. 298

Fra DOMINIK ĆOSIĆ................................................ 217

Fra IVO MARKOVIĆ................................................. 299

Fra EFREM ĆOSIĆ.................................................... 221

Fra BERNARDIN MATIĆ............................................ 300

Fra VLADO ĆURIĆ................................................... 223

Fra MIROSLAV MATOŠ.............................................. 302

Fra NENAD DUJIĆ................................................... 225

Fra MATO MATOŠEVIĆ.............................................. 304

Fra DOMINIK DUVNJAK........................................... 226

Fra KRUNO MIKLIĆ................................................. 305

Fra HRVOJE DUVNJAK............................................. 229

Fra EMIL MILIĆEVIĆ................................................ 307

Fra MIJO ĐENO...................................................... 230

Fra MIROSLAV MILOŠEVIĆ........................................ 308

Fra FRANJO FILIPOVIĆ............................................ 233

Fra ALOJZIJE MISILO.............................................. 310

Fra LJUDEVIT FRANJIČEVIĆ...................................... 235

Fra MLADEN MOMČINOVIĆ........................................ 312

| 6 | Fra FRANJO MUŠURA.............................................. 313

Franjevački samostan svetog Nikole Tavelića

Fra ANĐEO MUTIĆ................................................... 315

u Kovačićima – Sarajevo...................................... 375

Fra IGNACIJE NIKOLIĆ............................................. 316

Javno tužiteljstvo i Okružni sud protiv

Fra TOMISLAV OSTOJIĆ............................................ 317

Provincijalata................................................... 376

Fra STJEPAN PAVIĆ................................................. 318

Odgovor Provincijalata............................................ 377

Fra MARKO PEJIČIĆ................................................ 320

Presuda Vrhovnoga suda NR Bosne i Hercegovine........ 385

Fra IVO PELIKAN.................................................... 321 Fra ANTO PERKOVIĆ................................................ 322 Fra JERKO PETRIČEVIĆ............................................ 323 Fra JOZO PETROV................................................... 326 Fra ILIJA PIPLICA.................................................. 327 Fra JURO RADMAN.................................................. 328 Fra EMANUEL RAJIĆ................................................ 331 Fra BONO RAVLIĆ................................................... 333

Napuštanje zgrade................................................. 385 Svjedočenje fra Vitomira Slugića i fra Mije Bobetića.... 386 Ponovno u zgradi................................................... 388

Franjevački samostan i franjevačka klasična gimnazija u Visokom........................................... 389 Nastojanja da Gimnazija opstane.............................. 391 Zauzimanje prostorija Franjevačkoga samostana i sjemeništa...................................................... 397 Borba za životni prostor......................................... 401

Fra SERAFIN SARIĆ-ŠPIRANOVIĆ............................... 336

Tzv. sestarska kuća................................................. 419

Fra PERO SKOPLJAK................................................ 337

Franjevački samostan u Fojnici................................ 422

Fra LJUBOMIR SOVIĆ.............................................. 338

Četničko zlodjelo................................................... 422

Fra BONO ŠAPINA................................................... 339

Časne sestre Kćeri Božje ljubavi............................... 423

Fra DOMAGOJ ŠIMIĆ............................................... 346

Vojska u samostanu................................................ 423

Fra FRANJO ŠLAFHAUZER......................................... 349

Župna kuća u Brestovskom...................................... 439

Fra VJEKOSLAV ŠUNJIĆ............................................ 353

Župna kuća u Bugojnu............................................ 440

Fra IVAN KRIZOSTOM TOMIĆ..................................... 355

Župna kuća u Busovači........................................... 441

Fra VLADO TOMIĆ................................................... 356

Franjevački samostan na Gorici u Livnu.................... 442

Fra PAŠKAL VEŠARA................................................ 357

Vrijeme rata.......................................................... 442

Fra VALERIJE VOLODER............................................ 358

Poratno vrijeme..................................................... 445

Fra ANTO VRDOLJAK............................................... 359 Fra VINKO VUJICA.................................................. 360 Fra JURO VULETIĆ.................................................. 363 Fra EDUARD ŽILIĆ.................................................. 366

TREĆI DIO

VRIJEME UZURPACIJA......................................... 369 Franjevački samostan svetog Ante na Bistriku

Župna kuća u Livnu................................................ 450

Franjevački samostan Guča Gora.............................. 451 Franjevački samostan............................................. 451 Župna kuća u Docu................................................. 452 Župna kuća u Vitezu............................................... 453 Župne zgrade u Zenici............................................. 454

Franjevački samostan u Jajcu.................................. 459 Direkcija željeznica u samostanu.............................. 459 Vojna pošta u samostanu........................................ 460

– Sarajevo........................................................... 371

Župna kuća u Kotor Varoši....................................... 463

Presuda Okružnoga suda.......................................... 371

Franjevački samostan u Kreševu............................... 464

Gdje smjestiti Bogosloviju?..................................... 372

Vojska iz samostana iselila franjevce......................... 464

Pismo Rodoljubu Čolakoviću.................................... 372

Fratri se vratili u svoj samostan............................... 470

U sjeni policije...................................................... 374

Dom za imbecilnu mušku mladež.............................. 471

| 7 | Tužba protiv Armije................................................ 479

Iseljavanja podstanara............................................ 520

Ponovni pokušaj nacionalizacije samostana................ 479

Franjevački samostan u Beogradu............................ 521

Župne kuće u Kiseljaku i Podhumu............................ 482

Njemački časnici i željezničarska siročad

Franjevački samostan na Petrićevcu u Banjoj Luci...... 484

u samostanu..................................................... 521

Zapisi fra Bosiljka Ljevara....................................... 486

Dječji vrtić u samostanu......................................... 521

Sjećanja fra Franje Josipovića.................................. 488

Kako dobiti svoje?................................................. 522

Župne kuće u Sanskom Mostu i Ivanjskoj................... 489

Sudovanje s Vasiljevićima........................................ 523

Franjevački samostan na Plehanu............................ 493

Pismo predsjedniku Slobodanu Miloševiću.................. 527

Vojska na Plehanu.................................................. 493

Pismo zahvale Slobodanu Miloševiću......................... 529

Spremište pšenice u samostanu................................ 494

Nakon 54 godine sami u svojoj kući.......................... 530

Općinske vlasti u samostanu otvorile Starački dom...... 494

Izvori...................................................................... 533

Bolnica za plućne bolesnike.................................... 496

ARHIVI................................................................ 533

Župna kuća u Potočanima....................................... 499

MATICE................................................................. 533

Franjevački samostan na Šćitu u Rami..................... 501

KRONIKE ............................................................. 534

Drugi svjetski rat i posljedice u Rami........................ 501

KRONOLOGIJE........................................................ 534

Partizani zauzeli samostan...................................... 502

LJETOPISI............................................................. 534

Civilne osobe i ustanove u samostanu....................... 503

ŠEMATIZMI I NEKROLOGIJI...................................... 534

Stari samostan pretvoren u – zatvor......................... 506

ČASOPISI I NOVINE................................................ 535

Župna kuća na Gračacu........................................... 506

Literatura................................................................ 537

Franjevački samostan u Tolisi.................................. 513

KNJIGE................................................................ 537

Dom svetog Ante .................................................. 514

RASPRAVE I ČLANCI................................................ 538

Franjevački samostan u Tuzli................................... 517

Kazalo imena........................................................... 543

Nasilna useljavanja................................................ 517

Kazalo mjesta.......................................................... 560

| 9 |

| Predgovor |

U predgovoru knjizi Žrtve i mučenici. Stradanja bosanskih franjevaca u Drugom svjetskom ratu i komunizmu, koja je tiskana 1999. godine, napisao sam kako je to djelo odgovor na apostolsko pismo pape Ivana Pavla II. Nadolaskom trećeg tisućljeća (Tertio millennio adveniente), iz 1994., kojim je pozvao kršćane na trogodišnju pripravu za Veliki jubilej 2000., proslavu svršetka drugoga tisućljeća od utjelovljenja Sina Božjega i početka trećega tisućljeća kršćanstva.

Papa je naime u tom dokumentu podsjetio kako je potrebno „da mjesne Crkve učine sve da se ne prepusti zaboravu spomen onih koji su pretrpjeli mučeništvo”, i potaknuo „prikupljanje potrebne dokumentacije” jer je, kaže papa, „ekumenizam svetaca i mučenika možda najuvjerljiviji” te da „općinstvo svetih govori glasnije od tvorca podjele”.

A u br. 37 istoga dokumenta papa je napisao: „Crkva prvoga tisućljeća rodila se iz krvi mučenika: Sanguis martyrum – semen christianorum (Krv mučenika – sjeme kršćanstva). Povijesni događaji, vezani uz lik Konstantina Velikoga, nikad ne bi mogli garantirati razvoj Crkve kakav se dogodio u prvom tisućljeću da se to nije zbilo zbog te sjetve mučenika i baštine svetosti koja je karakterizirala prve kršćanske generacije.

Na kraju drugoga tisućljeća Crkva je ponovno postala Crkvom mučenika.

Progonstva vjernika – svećenika, redovnika i laika – proizvela su veliku sjetvu mučenika na različitim stranama svijeta. Svjedočanstvo, dano za Krista do prolijevanja krvi, postalo je zajedničkom baštinom katolika, pravoslavnih, anglikanaca i protestanata, kako je već naglasio Pavao VI. u homiliji kanonizacije ugandskih mučenika”.

S obzirom na to da dolazim iz zemlje čiji je katolički narod dugi niz godina tlačila komunistička čizma na svim razinama života, teško se oteti dojmu da papa Ivan Pavao II., govoreći o progonstvima svećenika i laika u XX. stoljeću, uz druge oblike progona, nije mislio i na komunističke sustave koji su sve donedavno upravljali većim dijelom istočne Europe i proganjali vjeru; između ostalog i na sustav koji je do 1990. godine vladao i na prostorima bivše jugoslavenske države.

Kao i prethodna, i ova knjiga govori o temi stradanja – ona je zapravo njezin logičan, osjetno opširniji nastavak, jer ne govori samo o ubijenim osobama nego i o stradanju Bosne Srebrene i u nekim drugim oblicima tijekom Drugoga svjetskog rata, neposredno nakon njega, ali i kasnije.

Uz uvodni, knjiga je razdijeljena u tri dijela: Prvi se dio odnosi na Drugi svjetski rat, ponajviše na 1945. godinu kada je Bosna Srebrena izgubila nemali broj svojih članova. Dio ih je ubijen i za

| 10 | ubojstva se posve sigurno zna, neki su nestali pod tajanstvenim okolnostima, ali se s punim pravom može pretpostaviti da su također ubijeni, a neki su umrli od tifusa…

U drugom dijelu predstavljeno je devedeset i osam članova Franjevačke provincije Bosne Srebrene koji su od 1945. do 1985. godine, kada je posljednji bosanski fratar bio u zatvoru, bili kazneno procesuirani. Većina ih je duže ili kraće vrijeme provela u zatvoru, nekolicina ih je osuđena na smrt i pogub­ ljena, a jedan je umro od neljudskoga zlostavljanja u tamnici.

Treći dio knjige pokazuje da tijekom dvadesetak godina nakon Drugoga svjetskog rata bosanski fratri nisu bili sigurni ni u svojem vlastitom stambenom prostoru: nisu naime bili sigurni da će taj prostor i ubuduće ostati njihov. S njim se raspolagalo kako je tko i koliko htio, naseljavalo se koga se i kad htjelo!

Već i površan pogled na knjigu, ponajprije na velik broj stranica, a onda i na bogat sadržaj, navodi na zaključak da stradanja bosanske franjevačke provincije u vrijeme Drugoga svjetskog rata i tijekom komunističkoga režima – istina, nekad intenzivnija, a nekad osjetno ublažena – nisu bila mala, kratkotrajna i bezbolna. Ponajprije, smrtno je stradalo mnogo ljudi, a još ih je više provelo određeno vrijeme u zatvoru.

U Provinciji se nažalost dosad nije sustavno istraživala ova tematika. No zahvaljujući privatnoj inicijativi dvojice-trojice članova zajednice, njihovu preg­nuću i ljubavi prema povijesnoj istini svoje provincije, danas ipak o ovoj temi postoji jedna napisana knjiga, a u dvije-tri neka su joj poglavlja posvećena. Ipak, knjiga koju držite u ruci zapravo je najcjelovitije djelo o stradanju bosanske franjevačke provincije tijekom XX. stoljeća.

Knjiga je također moj skroman pokušaj proučavanja ne tako davne franjevačke prošlosti i jednoga zamračenog vremena u kojem su otkrivene i na svjetlo dana izvučene osobe, moja franjevačka subraća, čija se imena dugi niz godina nisu spominjala, štoviše bila su namjerno prešućivana. Njima, u znak pažnje i zahvale, posvećeno je ovo proučavanje dvojbi jesu li oni doista bili svijetli likovi Bosne Srebrene te je li im kazna koju su izdrža(va)li pravedno dosuđena. Njihova nam škola itekako može danas pomoći da izađemo nakraj sa svojom sadašnjošću kako bismo mogli biti vidljiv znak budućnosti.

Pri radu na ovoj knjizi, u koji je uloženo nekoliko godina sabiranja podataka, služio sam se mnogim izvornim dokumentima koje sam manje-više cjelovite citirao. Razlog tomu vrlo je jednostavan: učinilo mi se da tek cjelovit tekst dokumenta odražava i dobro opisuje stanje tadašnje naše društveno-političke zajednice, odnose Crkve i države, kao i situaciju u kojoj se nalazila Franjevačka provincija Bosna Srebrena i pojedine njezine ustanove, odnosno samostani. Upravo nam cjeloviti dokumenti ponajbolje prenose duh tadašnjega vremena i pokazuju s kojom su se vještinom, znanjem, mudrošću, diplomacijom i upornošću morali oboružati onodobni fratri da bi napisali takav dopise. Iz skraćenih, a pogotovo prepričanih dopisa, čini se, ne bismo stekli zadovoljavajući dojam.

| 11 | Pisati o svemu onome što se događalo Bosni Srebrenoj kroz više od četrdeset godina komunističkoga upravljanja bivšom državom, priznajem, nije mi bilo nimalo jednostavno. Iz više razloga! No istodobno pisanje i tiskanje ove knjige nikako ne znači izražavanje bilo kakve mržnje prema počiniteljima niti mi je bila namjera ikoga optužiti za počinjene zločine, ako ih je počinio, ili pak koga braniti. Pokretao me izričito znanstveni motiv: čuvanje sjećanja na žrtve te propitivanje i, na osnovi dokumenata i činjenica, traganje za istinom o onome što se dogodilo i kako se doista dogodilo! Pritom je ne manje važnu ulogu odigrala i moja ljudska i redovnička obveza da se istina sazna, kako bi zasjala kao djelo pravde, te kako bi se vratili čast i dostojanstvo žrtvama.

Kako je knjiga nastajala tijekom više godina, uistinu je mnogo ustanova i osoba koje su mi na razne načine pomogle u ispisivanju njezinih stranica. Nadajući se da smo uradili dobru i korisnu stvar, svima iskreno zahvaljujem darujući im ovaj ukoričen rad.

Marijan Karaula

| Uvod |

Okupljeni u Provinciji Bosni Srebrenoj duhovni sinovi sv. Franje iz Asiza uistinu već dugo, predugo, kontinuirano djeluju u Bosni i Hercegovini. Službeno od davne 1291. godine. Dakle više od sedam stoljeća! Bila su to uglavnom stoljeća puna njihove teško podnošljive patnje i stradavanja na najraz­ ličitije načine, pri čemu nije nedostajalo ni prolijevanja nedužne fratarske krvi. Posebice se to odnosi na vrijeme višestoljetnoga Osmanskoga Carstva na ovim našim bosanskim i širim prostorima. Istina, bilo je u pojedinim stoljećima toga carstva i vremena s proplamsajima slobode kada se moglo više ili manje nesmetano djelovati. Kao što je i istina da se o tom dugom i tragičnom povijesnom razdoblju, kad je Katolička crkva bila u svojevrsnoj ilegali, ipak puno zna jer se dosta istraživalo i mnogo je knjiga napisano.

No o stvarnom položaju Katoličke crkve u drugoj polovici XX. stoljeća, u vremenu između Drugoga svjetskog rata i Rata 1992–1995. godine, čini se, ipak se manje zna, iako je to vremensko razdoblje puno kraće i nama bliže. Jer u vrijeme trajanja toga četrdesetpetogodišnjeg režima Komunističke partije u bivšoj Jugoslaviji nije se o nekim aspektima i problemima crkvenoga života uopće smjelo javno govoriti, a pogotovo pisati. A bilo je to ponekad vrijeme kada su i bosanski franjevci, uz druge katoličke svećenike i vjerske službenike drugih vjeroispovijesti, na vlastitoj koži doista bolno iskusili najraznovrsnija stradanja: ubojstva, proganjanja, suđenja, zatvaranja, ignoriranja, gubitak građanske časti, oduzimanja imovine itd.

U tom je smislu bila vrlo važna 1946. godina, naime prva godina nakon svršetka raznoraznih kataklizmičkih strahota Drugoga svjetskog rata. I prva godina kada su, uz druge, žitelji Bosne i Hercegovine mogli iz dna svoje priproste duše duboko odahnuti jer su konačno prestali dani strašnih užasa i bojazan od bombardiranja; završio je jedan od najstrašnijih ratova u povijesti i došao je kraj ratnim djelovanjima. A bez toga su se zla druge poteškoće, bez obzira kakve one bile, mogle puno lakše podnositi.

Bila je to također i godina velike povijesne prekretnice na našim prostorima kada se počelo stvarati jedno sasvim novo društveno uređenje kojemu je, kako su najavljivali njegovi predvoditelji bio cilj „da unese pravdu u sve slojeve ljudskog društva, da ukloni velike razlike između ljudi, između malog broja bogataša i velikog broja siromaha, da dobra kojima je priroda obogatila zem­ lju pravedno razdijeli među sve ljude i sve staleže, da svima ljudima osigura bolji i sretniji život na zemlji”.1

1

Karin 1976: 8.

No samom vanjskom promjenom društvenoga poretka je li se to doista i dogodilo? Jesu li se tih prvih desetak-dvadesetak godina i kasnije ispravile sve dotadašnje navodne nepravde? Što reći o odnosu nove vlasti prema Katoličkoj crkvi, svećenicima i vjernicima? Je li novim vlastima bio cilj uništiti ih, kako neki hoće reći, ili nije?

Na sva ova pitanja zadovoljavajuće odgovore pokušava pronaći ova pozamašna knjiga. Zapravo na svoj način, na primjeru Bosne Srebrene i njezinih brojnih članova, ona pomalo pripovijeda o svemu tome i o još puno toga. K tomu, više na neizravan nego na izravan način, ona također i postavlja neka pitanja… A tekst koji slijedi trebao bi koliko-toliko orisati društveno-politički kontekst tadašnjega svagdašnjeg života, a ponajprije svih već spomenutih događanja…