Wszystko o Apostołach Jezusa Chrystusa XS

NAUCZANIE NOWEGO TESTAMENTU I TRADYCJI KOŚCIELNEJ

„WAM DANO POZNAĆ TAJEMNICE KRÓLESTWA NIEBIESKIEGO”. MT 13, 11.

+ QUIZ WIEDZY O UCZNIACH PAŃSKICH

Autor koncepcji Filip Topczewski Autor Ks. Jacek Molka Redaktor naczelny Ireneusz Korpyś Redakcja Józefina Kępa Ireneusz Korpyś Korekta Józefina Kępa Projekt graficzny, skład i łamanie Anna Wiśnicka Projekt okładki Natalia Ginalska Fragmenty z Biblii Tysiąclecia, Wydanie V, Wydawnictwo Pallotinum, Poznań 1999.

Copyright © by Wydawnictwo Świętego Filipa Apostoła, Częstochowa 2017.

Wszystkie prawa autorskie zastrzeżone. Wydanie pierwsze.

Członek Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek:

Partnerzy: www.wiaraiksiazki.pl

Wydawnictwo Świętego Filipa Apostoła ul. Mirowska 35 42-200 Częstochowa tel. 34 372 48 50 wew. 1 kom. 517 732 994 www.swietyfilip.pl wydawnictwo@swietyfilip.pl

SPRZEDAŻ DETALICZNA tel. 34 372 48 53, 34 372 48 59 kom. 517 600 593 KSIĘGARNIA INTERNETOWA tel. 34 372 48 54, 34 372 48 84 kom. 517 585 650 SPRZEDAŻ HURTOWA tel. 34 372 48 55, 34 372 48 56 kom. 517 583 636

ZAMÓWIENIA MOŻNA SKŁADAĆ RÓWNIEŻ TELEFONICZNIE: 34 372 48 53, 34 372 48 59 ORAZ PRZEZ STRONĘ INTERNETOWĄ: www.swietyfilip.pl INFOLINIA: 801 555 550 wew. 1

ISBN 978-83-8077-049-2

Spis treści Spis treści........................................................................................................................ 3

Zamiast wstępu......................................................................................................... 5

I Święty Piotr Apostoł...................................................................................... 8

Początki................................................................................................................................. 8 Droga powołania............................................................................................................. 11 Inne wydarzenia.............................................................................................................. 13 Misja..................................................................................................................................... 17 Podsumowanie................................................................................................................. 18

II ŚWIĘTY ANDRZEJ APOSTOŁ........................................................................... 22

Wybranie i powołanie................................................................................................... 22 Ewangeliczne epizody................................................................................................... 24 Głos Kościoła..................................................................................................................... 27

III ŚWIĘTY JAKUB STARSZY APOSTOŁ......................................................... 28

Chronologia....................................................................................................................... 28 Znaczenie............................................................................................................................ 30 Dalsze losy.......................................................................................................................... 31

IV ŚWIĘTY JAN APOSTOŁ I EWANGELISTA............................................... 32 Świadectwo Nowego Testamentu............................................................................. 32 Nauczanie o miłości....................................................................................................... 35 Księga Apokalipsy........................................................................................................... 36 Tradycja i znaczenie....................................................................................................... 38

V ŚWIĘTY FILIP APOSTOŁ..................................................................................... 40

Teksty Nowego Testamentu........................................................................................ 40 Świadectwo tradycji....................................................................................................... 42

VI ŚWIĘTY BARTŁOMIEJ APOSTOŁ................................................................ 44 Nowotestamentowe dane............................................................................................. 44 Głos tradycji....................................................................................................................... 46

VII ŚWIĘTY TOMASZ APOSTOŁ......................................................................... 48 Przekaz biblijny............................................................................................................... 48 Przekaz tradycji............................................................................................................... 50

VIII ŚWIĘTY MATEUSZ APOSTOŁ I EWANGELISTA............................. 54

Biblijne fakty..................................................................................................................... 54 Misja i znaczenie.............................................................................................................. 56

IX ŚWIĘTY JAKUB MŁODSZY APOSTOŁ....................................................... 60

Głos Nowego Testamentu............................................................................................ 60 Głos tradycji kościelnej................................................................................................. 63

X ŚWIĘTY SZYMON KANANEJCZYK APOSTOŁ........................................ 66

Wnioski biblijne............................................................................................................... 66 Ustalenia tradycji............................................................................................................ 67

XI ŚWIĘTY JUDA TADEUSZ APOSTOŁ............................................................ 70 Nowotestamentowe fakty............................................................................................ 70 Informacje tradycji......................................................................................................... 72

XII i XIII JUDASZ ISKARIOTA I ŚWIĘTY MACIEJ APOSTOŁOWIE............................................................................................................... 74

Ten, który zdradził.......................................................................................................... 74 Ten, który uzupełnił grono Dwunastu.................................................................... 77

XIV ŚWIĘTY PAWEŁ APOSTOŁ........................................................................... 80

Spuścizna literacka......................................................................................................... 80 Pawłowe korzenie i prześladowanie chrześcijan............................................... 82 Wydarzenie spod Damaszku....................................................................................... 84 Misja i nauczanie............................................................................................................. 87 Losy końcowe i tradycja............................................................................................... 89

Zamiast zakończenia........................................................................................ 92

Odpowiedzi do quizu......................................................................................... 94 Źródła ilustracji.................................................................................................. 94

Zamiast wstępu Przyznam, że kiedy usłyszałem od swego wydawcy – Filipa Topczewskiego, iż Szanowni Czytelnicy chcieliby mieć przed oczyma książkę o Apostołach Jezusa Chrystusa, byłem co do tego pomysłu nastawiony nieco sceptycznie.

Być może dlatego, że to nie był mój pomysł, a Państwa − oczywiście to taki (pewnie nieszczególnie wyszukany) żart, który jednak wywołał Wasz uśmiech.

A tak na poważnie – trochę przerażała mnie ogromna ilość materiału do przejrzenia, konieczność jego selekcji i próba jego syntezy, by „Wszystko o Apostołach Jezusa Chrystusa” zawrzeć w 140 tysiącach edytorskich znakach (ze spacjami). No i chyba się udało, ale ocena mojego subiektywnego przeświadczenia zależy wyłącznie od Państwa.

Decyzję o napisaniu książki podjąłem wtedy, kiedy przypominałem sobie, że emerytowany papież Benedykt XVI (ur. 1927) od 17 maja do 22 listopada 2006 r. wygłosił szereg środowych katechez właśnie nt. Apostołów. Naturalnie więc ich treść posłużyła mi jako swoisty fundament, na którym zbudowałem tę publikację. Nie ma chyba w kościelnej tradycji lepszych wzorców od akurat tych papieskich, szczególnie pontyfików ostatnich dekad. „Wszystko o Apostołach Jezusa Chrystusa” prezentuje sylwetki 14 najbliższych uczniów Pańskich. Ktoś może się w tym momencie oburzyć i zapytać: Jak to, przecież Apostołów było 12. I tak, i nie. Grono Dwunastu zostało przecież uzupełnione po tragicznej śmierci Judasza Iskarioty o św. Macieja, jak czytamy na początku Dziejów Apostolskich. Nie należy też zapominać o św. Pawle, który – choć osobiście nie znał ziemskiego Jezusa z Nazaretu – po wydarzeniu spod Damaszku, gdzie miał widzenie Zmartwychwstałego, z prześladowcy dopiero co powstałej religii stał się naśladowcą Galilejczyka i chyba najgorliwszym głosicielem nowej wiary. A zatem, z historycznego punktu widzenia, mamy 14 Apostołów, a nie li tylko grupę Dwunastu.

Termin „apostoł” wywodzi się od greckiego czasownika apostello (posyłam).

Tak. Jezusowi wybrańcy to po prostu Jego Posłańcy. On ich posłał, by głosili Ewangelię, czyli Dobrą Nowinę, o Jezusie Mesjaszu, który w pełni zrealizował proroctwa Biblii Hebrajskiej. I tak Apostołowie zanieśli przesłanie o Chrystusie, który żył, umarł i zmartwychwstał na krańce znanego im świata.

5

Poznajmy ich biografie. Może w którejś z nich odnajdziemy samych siebie.

Skoro zaś uważamy się za chrześcijan, katolików, to nie jest wykluczone, że po lekturze tego skromnego opracowania sami staniemy się posłańcami Pana.

Ze swej strony życzę przyjemnej lektury, wpatrywania się we wspaniałe graficzne opracowanie tej książki i sprawdzenia się w quizie wiedzy o Apostołach Boga Człowieka, który swoim pojawieniem się zrewolucjonizował bieg historii znanego nam świata.

Ks. Jacek Molka

6

Chrystus z uczniami (obraz – Andrey Mironov)

7

I Święty Piotr Apostoł Bez cienia wątpliwości św. Piotr (zm. miedzy 64-67 r.) to po Jezusie z Nazaretu najbardziej znana osobistość spośród bohaterów Nowego Testamentu. Aż 154 razy Apostoł ten określany jest greckim imieniem Petros, które oznacza kamień bądź skałę. Petros to nic innego jak grec­ kie tłumaczenie aramejskiego imienia Kefas (kefa – po aramejsku i hebrajsku – to skała).

Początki

8

Imieniem Kefas nazwał go sam Zbawiciel. I pod tym imieniem św. Piotr wzmiankowany jest w nowotestamentowych tekstach 9 razy, przede wszystkim w pismach św. Pawła Apostoła. Pierwszy papież znany jest też jako Simon (wyraz występuje 75 razy), co jest greckim odpowiednikiem hebrajskiego imienia Symeon (obecne jest 2 razy w NT – Dz 15, 14 i 2 P 1, 1), które oznacza „Bóg wysłuchał”. Razem w Ewangeliach o św. Piotrze jest wzmianka aż w 68 miejscach (193 wiersze). Święty Piotr miał właśnie pierwotnie na imię Szymon, syn Jana (por. J 1, 42) – po aramejsku bar Jona, czyli syn Jony (por. Mt 16, 17). Pochodził z Betsaidy (por. J 1, 44), dosłownie z języka hebrajskiego – Miasta Rybaka, które było położone na północ od Morza Galilejskiego (Jezioro Genezaret [Jezioro Harfy, bo przypomina kształtem właśnie ten instrument] lub Jezioro Tyberiadzkie [od miasta Tyberiada – nazwa nawiązuje do rzymskiego cesarza Tyberiusza, który zmarł w roku 37]). Z tej miejscowości wywodzili się także Filip oraz Andrzej, brat Szymona Piotra. Święty Piotr wraz z bratem byli rybakami. Wspólnie z rodziną Zebedeusza, ojca Jakuba i Jana, zajmowali się połowem ryb w Jeziorze Genezaret (por. Łk 5, 10). Łatwo było rozpoznać, że pochodzą właśnie z Galilei, ponieważ mówili po aramejsku z akcentem galilejskim (por. J 18, 15-18, gdzie jest napisane, że św. Piotr został rozpoznany przez jedną z kobiet jako uczeń Pański – jak się wydaje – właśnie po sposobie wysławiania się).

Święty Piotr we łzach (obraz – Bartolomé Esteban Murillo)

Co oznacza słowo „apostoł”? a) Wędrowiec. b) Posłaniec. c) Kurier.

9

V ŚWIĘTY FILIP APOSTOŁ Kolejny uczeń – św. Filip (zm. ok. 80 r.) miał apostołować, podobnie jak św. Andrzej, w okolicach Donu i Dniepru, a także we Frygii. W jej stolicy – Hierapolis, zgodnie z tradycją, poniósł śmierć męczeńską przez ukrzyżowanie i ukamienowanie.

Teksty Nowego Testamentu

40

Jeśli chodzi o jego pozycję wśród Dwunastu, Ewangeliści plasują go na piątym miejscu (por.: Mt 10, 3; Mk 3, 18; Łk 6, 14; Dz 1, 13). Jest więc jednym z pierwszych uczniów Pańskich. I choć był Żydem, nosił greckie imię (podobnie jak św. Andrzej Apostoł), które pochodzi od słowa filihippos (znawca koni, kochający konie). Początkowo był uczniem św. Jana Chrzciciela, a najwięcej informacji na jego temat dostarcza Ewangelia według św. Jana. Święty Filip pochodził, podobnie jak św. Piotr i św. Andrzej, z Betsaidy (por. J 1, 44). Pan Jezus powołał go na Apostoła, a on następnie spotkał Natanaela, czyli św. Bartłomieja, o którym będzie jeszcze mowa, i powiedział mu: „Znaleźliśmy Tego, o którym pisał Mojżesz w Prawie i Prorocy – Jezusa, syna Józefa, z Nazaretu” (1, 45). Kiedy zaś usłyszał lekceważącą odpowiedź Natanaela („Czy może być co dobrego z Nazaretu?”), na takie dictum stwierdził konkretnie: „Chodź i zobacz” (1, 46).

Można powiedzieć, że w tej wypowiedzi ujawnia się jakaś część osobowości św. Filipa. Otóż unika on zbędnych polemik.

Jest prawdziwym Jezusowym świadkiem.

Chce, by jego rozmówca naocznie przekonał się, że on mówi prawdę. Ciekawa rzecz, że i sam Chrystus użył prawie takich samych słów, kiedy to dwóch uczniów Święty Filip (obraz – Peter Paul Rubens)

św. Jana Chrzciciela podeszło do Niego, by zapytać, gdzie On mieszka.

Pan wtedy mówi: „Chodźcie, a zobaczycie” (por. J 1, 38-39). Święty Filip Apostoł wie, że ma być towarzyszem Pana Jezusa, ponieważ On wybrał Dwunastu przede wszystkim po to, by „Mu towarzyszyli” (por. Mk 3, 14). Innymi słowy, wie, że ma uczestniczyć w Jego życiu, by jak najlepiej przygotować się do misji głoszenia Ewangelii, bo ma – jak napisze św. Paweł Apostoł – „nauczyć się Chrystusa” (por. Ef 4, 20).

Kolejna cecha temperamentu św. Filipa objawia się dobitnie w ewangelicznej scenie rozmnożenia chlebów. Pan pyta go o to, gdzie można zakupić chleba, by nakarmić tłumy, które za Nim podążały (por. J 6, 5). Jakaż to cecha?

Poczucie realizmu, stąpanie twardo po ziemi, nienoszenie głowy w chmurach – św. Filip bowiem konstatuje: „Za dwieście denarów nie wystarczy chleba, aby każdy z nich mógł choć trochę otrzymać” (por. J 6, 7). Innymi słowy, to św. Filip jakby udziela Chrystusowi pierwszej wskazówki odnośnie do zaistniałej sytuacji. Dzięki temu dochodzi do cudu rozmnożenia, ale to też świadectwo zaufania, jakim Pan go darzył, i przynależności do ścisłej grupy wiernych uczniów.

Warto przywołać kolejne nowotestamentowe wydarzenie, które uwypukla prestiż opisywanej postaci. Pewnego dnia, kiedy już niedługo miały dokonać się wydarzenia paschalne, niektórzy Grecy (przebywający w Jerozolimie w czasie Paschy) „przystąpili do Filipa, (...) i prosili go: «Panie, chcemy ujrzeć Jezusa». Filip poszedł i powiedział o tym Andrzejowi. Z kolei Andrzej i Filip poszli i powiedzieli to Jezusowi” (J 12, 20nn). A zatem św. Filip był pewnego rodzaju pośrednikiem między owymi Grekami a Jezusem, a w szerszym znaczeniu łącznikiem między poszukującymi swego miejsca w świecie i wiary a samym Panem Bogiem. Niewykluczone, że św. Filip znał język grecki i być może był tłumaczem podczas spotkania Syna Bożego z owymi ludźmi z Hellady. I choć jest razem ze św. Andrzejem, to jednak ci obcokrajowcy zwracają się właśnie do niego.

Po raz kolejny św. Filip pojawia się w chwili wyjątkowej, bo podczas Ostatniej Wieczerzy. Wpierw słyszy, że poznanie Pana Jezusa jest równoznaczne z poznaniem Pana Boga (Ojca) (por. J 14, 7). Ta informacja mu nie wystarcza, bo św. Filip dalej drąży temat i prosi Chrystusa: „Panie, pokaż nam Ojca, a to Którą z ksiąg Ewangelii św. Bartłomiej miał zanieść aż do Indii? a) Ewangelię według św. Jana. b) Ewangelię według św. Marka. c) Ewangelię według św. Mateusza.

41

VIII ŚWIĘTY MATEUSZ APOSTOŁ I EWANGELISTA Kolejny z uczniów Pańskich – św. Mateusz Ewangelista był początkowo poborcą podatkowym. Jest autorem jednej z wersji Dobrej Nowiny i głosił ją też słowem w Etiopii, a nawet w Persji, gdzie − jak twierdzą wierni prawosławni − ścięto mu głowę ok. 60 r.

Biblijne fakty

54

Niestety, nie mamy zbyt wielu informacji o św. Mateuszu. Niemniej jednak jest on zawsze obecny w spisach Dwunastu Apostołów (por.: Mt 10, 3; Mk 3, 18; Łk 6 ,15; Dz 1, 13) i występuje w nich na miejscu siódmym lub ósmym. Święty Marek i św. Łukasz nazywają go początkowo „Lewi, syn Alfeusza” (Mk 2, 14; Łk 5, 27), a dopiero potem jako Mateusza. Nie jest więc wykluczone, że sam Pan zmienił mu imię, kiedy powołał go na Apostoła.

Imię to relatywnie rzadko występuje w Biblii, wywodzi się z hebrajskiego mattaj (lub mattanjah) i oznacza „dar Boga” (grec. Teodoros, łac. Deusdedit, pol. Bogdan). Święty Mateusz pochodził z Galilei i był celnikiem (poborcą podatkowym). Najprawdopodobniej pracował w Kafarnaum nad Jeziorem Tyberiadzkim. Właśnie tam Pan powołał go na Apostoła (por.: Mk 2, 13-17; Łk 5, 27-32). Wydarzenie to miało miejsce zaraz po cudownym uzdrowieniu paralityka, którego spuszczono przez otwór zrobiony w dachu domostwa (por. Mt 9, 1-8). Niektórzy sądzą, że św. Mateusz mógł wcześniej słuchać wystąpień św. Jana Chrzciciela. W każdym razie raz wezwany przez Chrystusa natychmiast („On wstał i poszedł za Nim”) porzucił swoją profesję, poszedł za Panem, zaprosił Go także do swojego domu. Razem z Jezusem gościli tam uczniowie Pańscy, ale również celnicy.

Pobożni faryzeusze byli zgorszeni tym, że Jezus przyjął owo zaproszenie ze względu na zawód św. Mateusza. Poborcy podatkowi byli bowiem znienawidzeni przez społeczność żydowską. Uważano ich za grzeszników

Powołanie św. Mateusza (obraz – Hendrick ter Brugghen)

i pogan. W powszechnej opinii byli „zdziercami, oszustami i cudzołożnikami” (por. Łk 18, 11). Przebywający w ich towarzystwie stawał się nieczysty wobec Prawa i musiał poddawać się rytualnym obmyciom. Oskarżano ich o kolaborowanie z rzymskim okupantem. Celnicy niejednokrotnie swój urząd zdobywali dzięki łapówkom. Wydaje się nawet, że św. Mateusz mógł być jakimś ich przełożonym i nadzorował pobieranie przez nich opłat za rejsy po Morzu Galilejskim i przewóz towarów. Poborcy podatkowi słynęli również z żądzy zysku.

Właśnie spośród takiego towarzystwa Pan wybrał sobie św. Mateusza na Apostoła. Innymi słowy, Chrystus – pisząc kolokwialnie – na nikim nie stawiał krzyżyka, nie wykluczał czy piętnował, ale każdemu dawał szansę, bo jak sam powiedział: „Nie potrzebują lekarza zdrowi, lecz ci, którzy się źle Na czele której wspólnoty stał św. Jakub Mniejszy? a) Kościoła jerozolimskiego. b) Kościoła egipskiego. c) Kościoła rzymskiego.

55

XIV ŚWIĘTY PAWEŁ APOSTOŁ Święty Paweł Apostoł (zm. między 64-67) został powołany już przez uwielbionego, czyli zmartwychwstałego Pana. Nie znał ziemskiego Jezusa z Nazaretu. Niekiedy w tradycji kościelnej był nazywany 13 Apostołem.

Spuścizna literacka

80

Na jego temat napisano multum książek i artykułów o charakterze popularnym i ściśle naukowym. Nie tak dawno, podczas pontyfikatu papieża Benedykta XVI, przeżywaliśmy w Kościele katolickim Rok św. Pawła (2008-2009). Bez cienia wątpliwości ów Apostoł bardzo zaważył na dziejach pierwszych chrześcijańskich wspólnot. Jest nawet nazywany Apostołem Narodów, który pozostawił po sobie bardzo imponującą literacką spuściznę, z której dowiadujemy się nie tylko konkretnych historycznych faktów, ale przede wszystkim zanurzamy się w chrześcijańskiej teologii tworzonej właśnie przez św. Pawła. To najbardziej płodny nowotestamentowy autor.

I tak bezpośrednio spod jego ręki wyszło 7 nowotestamentowych pism.

Są nimi: List do Rzymian, Pierwszy i Drugi List do Koryntian, List do Galatów, List do Filipian, Pierwszy List do Tesaloniczan oraz List do Filemona. Teksty te określa się mianem tzw. pism proto-Pawłowych. Kolejne zaś siedem dzieł Corpus Paulinum nazywa się deutero-Pawłowymi. Są nimi: Drugi List do Tesaloniczan, List do Kolosan, List do Efezjan, Pierwszy i Drugi List do Tymoteusza, List do Tytusa i List do Hebrajczyków (ten ostatni zwyczajowo bywa łączony z osobą św. Pawła, choć z pewnością nie ma on za wiele wspólnego zarówno z nim, jak i literacką tradycją wypracowaną przez jego uczniów).

W książce „Paweł z Tarsu” ks. prof. Joachima Gnilki czytamy, że teksty deutero-Pawłowe „powstały po śmierci Pawła w kręgach jego uczniów, w jego Kościołach, jako owoc wysiłków zmierzających do zachowania i rozwinięcia spuścizny Apostoła” (s. 19). Tego typu praktyka nosi nazwę pseudonimii (pseudoepigrafia). Była ona często stosowana w starożytności i polegała „na uznaniu za autora danego dzieła jakiejś wybitnej postaci z przeszłości”,

Święty Paweł (obraz – Jan Lievens)

Ile nowotestamentowych listów z pewnością wyszło spod ręki św. Pawła? a) 2. b) 11. c) 7.

81

jak podaje Nowa Encyklopedia Powszechna PWN. W przypadku tekstów biblijnych do głosu dochodzi też Duch Święty, którego asystencja towarzyszyła zarówno św. Pawłowi, jak i jego uczniom.

WSZYSTKO

O APOSTOŁACH

Pawłowe korzenie i prześladowanie chrześcijan JEZUSA CHRYSTUSA

Zasadniczo naszą wiedzę nt. św. Pawła opieramy o Dzieje Apostolskie, NAUCZANIE NOWEGO TESTAMENTU I TRADYCJI KOŚCIELNEJ które spisał św. Łukasz Ewangelista, oraz czerpiemy ją z autentycznych listów Apostoła Narodów. On to swego czasu nieopodal Damaszku w Syrii usłyszał głos: „Szawle, Szawle, dlaczego Mnie prześladujesz?” (por. Dz 9, • 1nn).

Apostołowie w świetle Nowego Testamentu Owo spotkanie ze Zmartwychwstałym na zawsze zmieniło jego życie.

Zi Tradycji prześladowcy stał się naśladowcą Pańskim.

I to nie byle jakim, ponieważ kościelnej; wyjątkowym człowiekiem.

• był biografie Apostołów Pańskich; Jego pierwotne imię brzmiało Szaweł (por.: Dz 7, 58; 8, 1 itd.) – po hebraj• sku modlitwy do Dz Apostołów; Saul (por.: 9, 14. 17; 22, 7. 13; 26, 14). Nosił zatem imię pierwszego króla –przedstawiających Saula (por. Dz 13, 21), który zmarł w roku 1010 przed • izraelskiego galeria obrazów Apostołów Chrystusa; Chrystusem.

• quiz wiedzy o Apostołach. Święty Paweł władał biegle kilkoma językami. Na pewno znał grekę (tzw. koine dialektos, czyli język używany w jego czasach w basenie Morza Śródziemnego), hebrajski i aramejski. Nie jest wykluczone, że posługiwał się również łaciną. Urodził się na przełomie er. Wydaje się, że był zaledwie kilka lat młodszy od Jezusa z Nazaretu, którego stał się gorliwym naśladowcą i głosicielem.

MT 13, 11. Święty Paweł przyszedł na świat w Tarsie (zob. Dz 21, 39, por. też: Dz 9, 11. 30; 11, 25; 22, 3) – wtedy bardzo słynnym mieście, które było stolicą rzymskiej prowincji Cylicji (południowo-wschodnia część Azji Mniejszej).

Obecnie leży ono na terytorium Turcji, a o czasach jego świetności świadczą Patronat ruiny medialny: dostępne dla zwiedzających i badane przez archeologów. www.swietyfilip.pl Tars chlubił się licznymi szkołami retorów i filozofów. Był też dużym mia801 555 550 wew. 1 stem handlowym, w którym rozwijało się tkactwo. Okoliczne żyzne gleby sprzyjały uprawie zboża, winorośli czy lnu.

Cena 14,99 zł WYDAWNICTWO (w tym ŚWIĘTEGO FILIPA Hodowano tam też kozy. Pozornie ta informacja wydaje się zbędna, ale5% takVat) APOSTOŁA naprawdę nazwa całej krainy (Cylicja) wywodzi się od określeniaINDEKS: używanego 521531 wobec grubego materiału, który wykonywano właśnie z włosia kóz. Nazywał www.swietyfilip.pl tel. (34) 372kilikion).

48 50 wew. 1 się on po łacinie cilicium (po grecku ISBN 978-83-8077-049-2 W każdym razie św. Paweł wyrastał i wychowywał się w wielkomiejskim wydawnictwo@swietyfilip.pl środowisku. Stąd też w jego pismach nie znajdziemy porównań związaPoleca: nych z wiejską egzystencją, których nie brakuje np. w nauczaniu Jezusa BLIZEJ 9 788380 770492 z Nazaretu.

Niewiele wiemywww.swietyfilip.pl o rodzinie Apostoła Narodów.

Na jej temat 82

+ QUIZ

„WAM DANO POZNAĆ TAJEMNICE KRÓLESTWA NIEBIESKIEGO”.

INFOLINIA: 801 555 550 wew. 1

www.swietyfilip.pl

WIARY, RODZINY I OJCZYZNY