ÇOCUK, OYUN VE OYUNCAKLAR ÜZERİNE YAZILMIŞ OSMANLICA KİTAPLARIN İNCELENMESİ
Azize UMMANEL Lefke Avrupa Üniversitesi, aummanel@eul.edu.tr
GİRİŞ Bilgiyi aktarma araçlarından birisi de şüphesiz kitaplardır. Yetişkinlerin olduğu kadar çocukların yaşamında da önemli bir yere sahip olan kitaplarla erken yıllarda tanışmak, erken okuryazarlık becerilerinin kazanılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Dünyada çocuk edebiyatı ile ilgili akla gelen ilk eserler La Fontaine’in masalları, Güliver’in Gezileri, Grimm Kardeşler’in Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler, Rapunzel, Parmak Çocuk, Bremen Mızıkacıları ve Kırmızı Başlıklı Kız gibi birçok eseri, Oliver Twist, Üç Silahşörler, Lewis Carroll’un kaleme aldığı Alice Harikalar Diyarında, Mark Twain’den Tom Sawyer ve Huckleberry Finn, Jules Verne’den Dünyanın Merkezine Yolculuk, Denizler Altında Yirmi Bin Fersah ve 80 Günde Devr-i Alem olarak sıralanabilir. Bu eserlerin birçoğunun 19. yüzyılda ortaya çıktığı görülmektedir. Batı edebiyatı bu tür eserler üretirken Türk dünyasında da Batılılaşmanın ilk adımları göze çarpmaktadır. Tanzimat Fermanı’nın ilanı ile makale, tiyatro, roman, eleştiri gibi yeni edebiyat türleri geliştirilmiş, Batı edebiyatında var olan eserler Osmanlı Türkçesi’ne çevrilmeye başlanmıştır. Osmanlı Türkçesi’ne çevirisi yapılan eserler arasında çocuklar için yazılmış hikaye kitapları ve masalların yanı sıra, eğitim alanında çığır açan eğitim ve bilim insanlarından Jean Jacque Rousseau’nun çocuk doğası ve çocuğun yetiştirilmesini anlatan Emile adlı eseri, anaokullarının babası sayılan Fredrich Fröbel’in eğitim kitapları ve devamında okul öncesi eğitim ve eğitim materyallerinin geliştirilmesi alanında önemli bir role sahip olan Maria Montessori’nin eserleri yer almaktadır. Jean Jacque Rousseau’nun 1762 yılında yayınladığı Emile adlı eseri dünyada erken çocukluk eğitimi ile ilgili önemli gelişmelerden birisi sayılmakta ve çocukların eğitimi ile ilgili o günün koşullarına göre çağdaş bir eğitim yaklaşımı önermektedir. Bu kitap Ziya Paşa tarafından Osmanlı Tükçesi’ne çevrilmiştir. Bunun yanı sıra Froebel ve Montessori teknikleri de Türk eğitim sisteminin içerisinde yer almaya başlamış; Montessori eğitim anlayışı ile ilgili çeviri eserler raflarda yerlerini alırken, Froebel tekniğinden esinlene Satı Bey İstanbul’da bir çocuk yuvası açmış (Köksalan, 2012), Froebel tekniği Ana Öğretmen Okulu’nda açılan dersler arasına girmiş, Froebel terbiye usulleri ve Bahçe Okulu gibi uygulamalara önem verilmeye başlanmıştır (Güler ve Öztürk, 2003). Osmanlı’da yenilenme sadece Batı dünyasından çevirisi yapılan eserlerle değil, Osmanlı aydınlarınca üretilmiş eserlerle ve bir takım girişimlerle de kendini göstermektedir. Dönemin dikkat çeken eserleri arasında Ali Ulvi Elöve ve Ali Ekrem Bolayır tarafından yayınlanan çocuk şiir kitapları, Ahmet Mithat Efendi’nin Anne Babanın Evlat Üzerindeki Hukuk ve Vezaifi, İbrahim Edhem Paşa’nın Terbiye ve Talim-i Âdâp ve Nesâyihü’l-Etfal, devam eden yıllarda