1880’li Yıllarda Hemavend Aşireti ve Osmanlı Devletinin Hemavendliler ile İlgili Faaliyetleri Ali GÖZELLER
GİRİŞ Osmanlı Devletinin doğuya yönelişi Yavuz Sultan Selim döneminde gerçekleşti. Anadolu’nun doğusu, güneydoğusu, Suriye, Mısır ve Hicaz bu zamanda Osmanlıya geçti. Irakta ilk Osmanlı hâkimiyeti de bu dönemde tesis edilmiştir. Irak’ta tam hâkimiyet ise Kanuni Sultan Süleyman’ın 1533-1535 yıllarındaki Irakeyn Seferi ile olmuştur.1 Yavuz döneminde Irak’taki yerel emir ve şeyhlerin nüfûzuna itaat ve vergi şartıyla dokunulmamıştır; bunların varlığı 1830 ve 1850’li yıllara kadar sürmüştür. Kanûnî döneminde Irak Musul, Şehrizor, Bağdad, Basra ve el- Ahsa eyaletlerinden oluşuyordu. Irak’ın yönetim merkezi Bağdad Eyaleti idi2 ve XIX. yüzyılda da Bağdad, bölge yönetiminin merkezi olmaya daha sonra da devam etmiştir.3 Bölgedeki yerel güçlerin ortadan kaldırılması merkezileşme faaliyetlerinin Irakta da uygulanmasıyla olmuştur. Burada merkezileşmenin idari alandaki ilk uygulaması 1749 yılından beri devam eden Bağdad Eyaletindeki Memlûk valiler dönemine 1831 yılında son verilmesi olmuştur. Bu hususta ilk teşebbüsü II.Mahmud (1808-1839) yapmıştı. Fakat yine de * Bu metin, 2002 yılında Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yakınçağ Tarihi bilim dalında bir arşiv çalışması ödevi olarak hazırlanmıştır. Bu nedenle arşiv evrakı odaklı ve diğer kaynaklarla değinilen hususların sınırlı tutulduğu bir çalışma olmuştur. 1 Feridun Emecen, “Irakeyn Seferi”, DİA, Cilt 19, s.116-117. 2 Sinan Marufoğlu, Osmanlı Döneminde Kuzey Irak (1831-1914),İstanbul 1984. 3 Zekeriya Kurşun, “Necid ve Ahsaʾda Osmanlı Hâkimiyeti”, TTK, Ankara 1998. Osmanlı merkezinin 1871’de ve sonrasında Necidʾdeki duruma Bağdat aracılığıyla müdahale ettiği görülüyor.