ADNAN MENDERES’İN SİYASİ HAYATINDA ESKİŞEHİR’İN YERİ VE ÖNEMİ

You have downloaded a document from

The Central and Eastern European Online Library The joined archive of hundreds of Central-, East- and South-East-European publishers, research institutes, and various content providers

Source:

TURAN-SAM TURAN-CSR

Location:

Turkey

Author(s):

Burhan SAYILIR

Title:

ADNAN MENDERES’İN SİYASİ HAYATINDA ESKİŞEHİR’İN YERİ ve ÖNEMİ’NE KISA BİR BAKIŞ A BRIEF OVERVIEW OF THE PLACE AND IMPORTANCE OF ESKISEHIR IN ADNAN MENDERES’S POLITICAL LIFE 44/2019

Issue: Citation style:

Burhan SAYILIR. "ADNAN MENDERES’İN SİYASİ HAYATINDA ESKİŞEHİR’İN YERİ ve ÖNEMİ’NE KISA BİR BAKIŞ". TURAN-SAM 44:265-277. https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=816319

CEEOL copyright 2021

http://www.turansam.org *********** TURAN-SAM: TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi * TURAN-CSR: TURAN Center for Strategic Researches TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi; p-ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Yıl: 2019; Ay: Aralık; Cilt: 11/SONBAHAR, Sayı: 44 TURAN-CSR International Scientific, Peer-Reviewed and Refereed Journal; ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Year: 2019; Month: December; Volume: 11/AUTUMN, Issue: 44

DOI: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041

(28) Doç. Dr. Burhan SAYILIR* ADNAN MENDERES’İN SİYASİ HAYATINDA ESKİŞEHİR’İN YERİ ve ÖNEMİ’NE KISA BİR BAKIŞ234 A BRIEF OVERVIEW OF THE PLACE and IMPORTANCE OF ESKISEHIR IN ADNAN MENDERES’S POLITICAL LIFE ÖZ Siyasi hayatında Menderes ilk demokrasi mitingini Eskişehir’e bağlı Çifteler ilçesinde Sakaryabaşı mevkiinde yapmıştır. Türkiye’de şehirleşme ve sanayi girişimlerinde fabrikalar kuruldu ve birçok alanda çalışmalar yapıldı. Adnan Menderes dışa bağımlı sanayileşmeyi kaldırmak ve özelleşme yolundan faaliyetlerde bulundu. Adnan Menderes Türkiye genelinde siyasi yaşamı boyunca yapmış olduğu mitinglerin sonuncusunu da Kütahya’ya geçmeden Eskişehir’de yapmıştır. Eskişehir’de yapılan mitingin sonrasında askeri darbe gerçekleşmiştir. Menderes, son gezisi olan Eskişehir’de, 25 Mayıs’ta “Yolumuz, seçim yoludur.

Serbest seçim yoludur” sözleriyle erken seçimin sinyallerini vermiştir. Ancak bugünlerde Türkiye’de bazı şeylerin tuhaflığı da gözden kaçmıyordu.

Bu olağanüstü durumun işaretleri Eskişehir mitingi sırasında bürokrasi ve askerin tavırlarına da yansımıştı. 25-26 Mayıs’taki Eskişehir ziyareti sırasında Adnan Menderes karşılama sırasında bir grup askerin protestosu, konuşma yaptığı valilik konağı önündeki ses sisteminin kesilmesi gibi garipliklere rağmen ziyaretlerine devam etmiş, konuşmasını çıplak sesle yoğun kalabalığa yapmıştı. Adnan Menderes ve beraberindeki heyet Eskişehir ziyaretini bu olumsuzluklar içinde tamamlandıktan sonra 26 Mayıs akşamı Kütahya’ya geçmişlerdir. Bir gün sonra 27 Mayıs 1960’da ise askeri darbe gerçekleşmiş ve tarihimize “kara bir leke” olarak geçen Menderes, Polatkan ve Zorlu’nun idam edilişiyle biten bir süreç yaşanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Adnan Menderes, Demokrat Parti, Eskişehir, Hasan Polatkan, 27 Mayıs, Fatin Rüştü Zorlu.

ABSTRACT Menderes held his first democracy demonstration in his political career in Çifteler, a district of Eskişehir, in a territory called Sakaryabaşı. New factories were established and many works were carried out in many different areas in an attempt to urbanization and industrialization in Turkey. Adnan Menderes strove to demolish foreign-dependent industrialization and to supply privatization. Adnan Menderes held also his last political meeting in Eskişehir before going to Kütahya. After his meeting in Eskişehir, the Turkish Armed Forces seized the power. Menderes signalled the early election during his visit to Eskişehir by saying: “Our way is the way of election, the way of free election.” However, there were some weird phenomena in Turkey on those days.

The signs of this extraordinary atmosphere could be anticipated from the attitudes of bureaucracy and the army. Adnan Menderes continued to his visits despite the weird events, such as the protest of a group of soldier during his visit to Eskişehir on May 25-26 and the breakdown of the sound system in front of governor’s mansion. He made his speech before a large audience without using a microphone. Adnan Menderes and the accompanying committee went to Kütahya in the evening of May 26 after completing Eskişehir visit despite these inconveniences. One day later, on May 27, 1960 the Turkish Armed Forces attempted and succeeded the coup. The coup led to the execution of Menderes, Polatkan, and Zorlu, which was a “disgrace” in our history.

Keywords: Adnan Menderes, Democratic Party, Eskişehir, Hasan Polatkan, May 27, Fatin Rüştü Zorlu.

Doç. Dr., Anadolu Üniversitesi, Eskişehir/TÜRKİYE, E-posta: burhansayilir@anadolu.edu.tr Bu çalışma, 20 Mart 2018 tarihinde Aydın’da Adnan Menderes Üniversitesi ev sahipliğinde yapılan “Uluslararası Türk Siyasi Hayatında Adnan Menderes Sempozyumu’nda sunulan bildirinin genişletilerek makale haline getirilmiş halidir. *

234

265 CEEOL copyright 2021

CEEOL copyright 2021

http://www.turansam.org *********** TURAN-SAM: TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi * TURAN-CSR: TURAN Center for Strategic Researches TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi; p-ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Yıl: 2019; Ay: Aralık; Cilt: 11/SONBAHAR, Sayı: 44 TURAN-CSR International Scientific, Peer-Reviewed and Refereed Journal; ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Year: 2019; Month: December; Volume: 11/AUTUMN, Issue: 44

DOI: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041

Adnan Menderes siyasi hayatı boyunca Serbest Cumhuriyet Fırkası, Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokrat Parti’de yer almıştır. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın bir kolunu kısa bir süre organize eden Menderes, partinin kendini feshetmesinden sonra Cumhuriyet Halk Partisi’ne geçti. Daha sonra 1931 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi’nden Aydın milletvekili seçildi.

Adnan Menderes, TBMM’deki ilk konuşmasını, milletvekilliğinin ikinci yılında, 4 Aralık 1933’te gerçekleştirmiştir. Menderes’in parti içindeki en önemli ve uzun yıllar yaptığı görevi ise, parti müfettişliği olmuştur. CHP’nin parti tüzüğüne göre, parti müfettişi parti merkezinin mahalli örgütlerini parti içinde sıkı denetimini sağlayan görevliydi. Menderes’in Parti Müfettişi olarak Konya, Antalya, Mersin, İçel, Antalya Bölgesi (Antalya-Isparta), Afyon Bölgesi (Afyon-Eskişehir), Aydın Bölgesi (Aydın- Muğla), Kütahya Bölgesi (Kütahya- Manisa), Eskişehir Bölgesi’nde görev yapmıştır. Adnan Menderes parti içinde 1935 ile 1940 yılları arasında, özellikle ülkenin batı kesiminde parti müfettişliği görevini yerine getirmiştir. 235 CHP döneminde Adnan Menderes en sert çıkışını “çiftçiyi topraklandırma yasası” görüşülürken Türkiye’de zaten tüm arazilerin %70’ten fazlasının devletin mülkiyetinde olduğunu ve İsmet Paşa’nın geriye kalan özel mülkleri de devletleştirerek Sovyetler Birliği’ndeki gibi tarımı kolhozlaştırmak236 istediğini açıklayarak üç arkadaşıyla birlikte Dörtlü Takriri verdi. Dörtlü takrir olayı ve parti içi muhalefetten dolayı 1945 yılında CHP’den ihraç edildi.237 7 Aralık 1945’te, CHP’den birlikte ihraç edildikleri arkadaşları Celâl Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile Demokrat Parti’yi kurdu. 14 Mayıs 1950 seçimlerinde DP oyların 53,5’ini alarak iktidar oldu.

TBMM başkanlığına Refik Koraltan, cumhurbaşkanlığına DP genel başkanı Celâl Bayar seçildi. Yeni cumhurbaşkanı Celâl Bayar, Menderes’i başbakan olarak görevlendi.238 On yıllık geçmiş siyasi hayatında Menderes ilk demokrasi mitingini 1 Mayıs 1948 tarihinde Eskişehir’e bağlı Çifteler ilçesinde Sakaryabaşı mevkiinde Türkiye’de ilk defa “Seçimlerde Adli Teminat Fikir ve Prensibi Mitingi”ni yapmıştır. Bu mitinge Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan, Refik Koraltan, Kemal Zeytinoğlu gibi partinin önde gelenleri katıldı. Mitinge 20 bin kişinin katıldığı ifade edilmektedir. Mitingden sonra Köy Enstitüsüne gidilmiş, heyet okul öğrencileri tarafından karşılanmıştır. Ardından okul kantininde öğrencilerle birlikte birer kahve içmişler, öğrencilerle konuşarak, onlara nasihat etmişlerdir.239 Demokrat Parti kurulduktan sonra girdiği ilk seçimden itibaren Eskişehir tam manasıyla Demokrat Parti’nin kalelerinden birisi haline gelmiştir. 1946 seçimlerinde yedi milletvekilliğinden altısını, 1950, 1954 ve 1957 seçimlerinde ise milletvekillerinin tamamını almıştır.240 1946-1950, VIII. Yasama Dönemi’nde milletvekili seçilenler. Emin Sazak, İsmail Hakkı Çevik, Hasan Polatkan, Zeynel Abidin Potuoğlu, Kemal Zeytinoğlu, Ahmet Oğuz.

1950-1954, IX. Yasama Dönemi’nde milletvekili seçilenler: Ahmet Muhtar Başkurt, Ekrem Baysal, Ali Fuat Cebesoy, İsmail Hakkı Çevik, Hasan Polatkan, Zeynel Abidin Potuoğlu, Kemal Zeytinoğlu.

1954-1957, X. Yasama Dönemi’nde milletvekili seçilenler: Ahmet Muhtar Başkurt, Salih Fuat Keçeci, Hasan Polatkan, Abidin Potuoğlu, İsmail Hakkı Sayın, Hicri Sakarya Sezen, Kemal Zeytinoğlu.

1957-1960, XI. Yasama Dönemi’nde milletvekili seçilenler: Halil Akkurt, Ahmet Muhtar Başkurt, Mustafa Çürük, Abdülhamit Dedelek, Hasan Polatkan, Zeynel Abidin Potuoğlu, Hicri Sakarya Sezen, Kemal Zeytinoğlu.

Adnan Menderes 1948’den sonraki siyasi hayatında 1951, 1957 ve 1960 yıllarında üç defa daha Eskişehir’e gelmiştir. Eskişehir’in Adnan Menderes’in gönlünde özel bir yeri ve önemi vardı. Bunu aynı

Günver Güneş, Menderes Akdağ, “Çok Partili Yaşama Geçiş Sürecinde Menderes’in Aydın İlindeki Siyasi Faaliyetleri (19461950)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIII/27, Güz 2013, s. 190.

236 Eski Sovyetler Birliği’nde) tarım üretim kooperatifi.

237 Ercan Haytaoğlu, “İnönü Dönemi’nde Türkiye’de Siyasal Yaşam (1938-1950), Yakın Dönemde Türk Politik Tarihi, s. 86.

238 Mustafa Albayrak, Türk Siyasi Tarihi’nde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yayınevi, , Ankara 2004, s. 171.

239 Sayı ile ilgili olarak Çifteler Belediye Başkan Vekili, emekli öğretmen Cemil Durusu’dan naklen Yavuz Donat, “Sakaryabaşı”, Sabah Gazetesi, 2001. (http://arsiv.sabah.com.tr/2001/08/12/y28.html) 240 TBMM Albümü (1920-2010), Ankara, 2010.

235

266 CEEOL copyright 2021

CEEOL copyright 2021

http://www.turansam.org *********** TURAN-SAM: TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi * TURAN-CSR: TURAN Center for Strategic Researches TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi; p-ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Yıl: 2019; Ay: Aralık; Cilt: 11/SONBAHAR, Sayı: 44 TURAN-CSR International Scientific, Peer-Reviewed and Refereed Journal; ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Year: 2019; Month: December; Volume: 11/AUTUMN, Issue: 44

DOI: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041

zamanda Eskişehirli olan Hasan Polatkan’la bir uçak yolculuğu esnasında söylediği şu sözlerinden anlaşılmaktadır.

“Hasan Bey, Eskişehir’e çok şey borçluyuz. Demokrat Parti’nin kuruluşunda o dönem Eskişehir milletvekili olan Emin Sazak’ın büyük katkıları olduğu gibi ilk büyük toplantımızı sizlerin de iştirakiyle Çifteler’de Sakaryabaşı’nda yaptık. Gerek muhalefet yıllarında, gerekse iktidarımız döneminde Eskişehir Demokrat Parti’nin kalesi olmuştur. Biz de Demokrat Parti’nin kuruluşundan bu yana bizi destekleyen bize oy veren Eskişehir’e hizmet etmek mecburiyetindeyiz. Senden ve arkadaşlarından Eskişehir’e hizmet konusunda projeler hazırlamanızı rica ediyorum”241 Adnan Menderes 15 Temmuz 1951’ de yapılan Eskişehir il kongresine katılmış ve etkili bir konuşma yapmıştır. Konuşmasında, kendilerine, iktidarlarına ve yöneticilerine yönelik devlet içindeki yerleşik yapıların ve eski iktidarın uzantılarının baskı ve şiddetin dozunu giderek arttırdıklarını, daha önceki iktidarların kendilerine hak gördükleri yönetim tasarruflarını Demokrat Parti’ye hak görmediklerini, kendilerinin aşağılanarak, kendileri için “memleketi uşaklar yönetiyor” tabirinin kullanıldığını, Cumhuriyet Halk Partisi’nin mal varlığının kaynağının ne olduğunu ve bu partinin bir siyasal partiden çok anonim şirket gibi olduğunu, Atatürk’e yönelik saldırıların arttığı bir dönemde Atatürk’ü korumak zorunda olduklarını ifade etmiştir. Konuşma yoğun bir eleştiri ve sert bir dil içermekteydi. Menderes sanki 10 yıl sonra yaşanacak olan 27 Mayıs Darbesi günlerini anlatıyormuş gibi bir konuşma yapmıştır. Bu konuşmasının tam metnini burada vermekte yarar vardır. 242 “Demokrat Parti ve onun iktidarı aylardır çok ağır ve kesif bir hücum altında tutulmak isteniyor. Biz partiler arası münasebetleri bozmamak için bütün bu ağır hücumlara karşı itidal ve vakarımızı muhafaza etmekteyiz. Fakat akıl ve şuurun hâkim olacağı yerde bu sükûtumuz anlaşılıyor ki hücumları bilâkis teşvik etmektedir.

Demokrat Parti’yi ve onun iktidarını hücumlar karşısında şaşırmış veya sinmiş zannediyorlar ve Demokrat Parti iç gaileler ile bunalmış bir vaziyettedir, şimdi ona yüklenmemizin tam zamanıdır diyorlar ve hücumlarını perde perde yükselterek artık açık tehditlere de başlamış bulunuyorlar. Bu halin hepimizi ve bütün parti teşkilâtımızı üzmekte olduğuna şüphe etmiyorum. Partiler arası münasebetler bozulacaktır diye katlandığımız fedakârlıklar haddini çoktan aşmıştır. Bundan başka bizim memleket menfaatlerine uygundur diye dünkü iktidar partisine el uzatmamızı bir zaaf ve aciz eseri telâkki edenlerin sayısı karşı parti saflarında gün geçtikçe çoğalmaktadır. Bu halin devamı yarın için partiler arası münasebetleri daha kötüye götürmek istidadını gösteriyor. İşte bu sebeplerle Demokrat Parti’nin kendisine yapılan bütün hücumlara cevap vermekten aciz olmadığını herkese açıkça ifade etmek zamanı gelmiştir sanıyorum.

Diğer taraftan partiler arası münasebetler iyi olsun diye en haksız hücumlar karşısında partimizin elini kolunu bağlamak, ağzını tıkamak ve onu mefluç hale getirmek de hiçbirimizin hakkı değildir. Şurası katî olarak bilinmelidir ki, Demokrat Parti hiçbir zaman muhalefetin tenkitlerini önlemek kastı ile hareket etmemektedir. Muhalefete iltica ise asla hatırlara gelemez. İlk kuruluş anından itibaren bütün muhalefet müddetince gösterdiğimiz azimli ve kararlı hareket hattından iktidara geldikten sonra da ayrılacak değiliz ve partimiz sahip olduğu mücadele ruhunu asla kaybetmemiştir. Muhalefette iken partiler arası münasebetlerin iyi olması prensibine sadık kalmaya bütün gayretimizle çalıştık. O kadar ki aramızda çıkan kavgacılar bizi iktidarla muvazaa yaptığımız ithamı altında bulundurdular ve bizi senelerce bu iftiralarla uğraştırdılar. Biz iktidara geldikten sonra devri sabık yaratmayacağız, dedik ve bu prensibe sadık kaldık. Bundan başka bir de af kanunu çıkardık. Bu suretle istiyorduk ki mazide ve büsbütün başka şartlar altında ve o zamanlara ait bir zihniyet ile irtikâp edilmiş olan hata ve suçların araştırılıp kurcalanması ile siyasî hayatta yeni yeni kin ve nefretlere meydan verilmesin. İşte çok haklı olmamıza rağmen hücumlar karşısında takip ettiğimiz hareket hattının kısaca izahı bundan ibarettir.

Ne hazindir ki daha düne kadar başbakanlık mesuliyetini üzerinde taşımış olan bir zat243 sözlerinin nereye varacağını takdir etmemek ve mesuliyetlerini tamamen unutmak gibi kötü bir hataya düşmektedir. Bu İstikbal Gazetesi-23 Ekim 1995. (http://www.adfed.org.tr/kose-yazilari/hasan-polatkan) BCA, 30 1 0 0 13 76 5 (15 Temmuz 1951) 243 Şemsettin Günaltay kastediliyor.

241 242

267 CEEOL copyright 2021

CEEOL copyright 2021

http://www.turansam.org *********** TURAN-SAM: TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi * TURAN-CSR: TURAN Center for Strategic Researches TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi; p-ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Yıl: 2019; Ay: Aralık; Cilt: 11/SONBAHAR, Sayı: 44 TURAN-CSR International Scientific, Peer-Reviewed and Refereed Journal; ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Year: 2019; Month: December; Volume: 11/AUTUMN, Issue: 44

DOI: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041

zat tarih hocası olduğundan bahsediyor ve yarını iyi görüp tahlil edecek bir mevkide olduğunu iddia ederek memleketin faşist bir idareye ve istibdada götürüldüğünü pervasızca söylüyor. Bu zatın ne dereceye kadar tarihçi olduğunun tetkiki bana düşmez. Fakat hazin olan cihet, tarihi bir tarafa bırakalım, bu zat içinde yaşadığı hâdiselerin tarihini bile tamamıyla unutmuş görünüyor. Şurasını da ilâve edeyim ki tarihçi veya tarih hocası olmak başka, devlet adamı olmak başkadır. Yeni iktidarın memleketi istibdada veya faşist bir idareye götürdüğü iddiasına gelince, istibdadın veya faşistliğin kendi zamanlarına ait olduğunu, bu sözlerinin ise tamamen asılsız, şeametli iddialardan başka bir şey olmadığını katiyetle söylemek lâzım gelir. Yine bu zat hükümeti orduyu siyasete karıştırmakla itham ediyor ve diyor ki, ‘vazifeye gelir gelmez bunlar benim tayin etmiş olduğum genelkurmay başkanını ve bazı komutanları azletmek suretiyle orduya politikayı soktular’. Bir an düşünmüyor ki kendisi de genelkurmay başkanı veya komutan tayin ederken eskiden orada olanları azletmiş veya yerlerinden uzaklaştırmıştır. Kendisi için tabii bir hak olarak tanıdığı bu hareketleri yüzde yüz millet iradesiyle vazife başına gelmiş olan bir hükümet için günah sayıyor.

Fakat hakiki maksadı şu veya bu sebeple vazifeden ayrılmış veya yerleri değiştirilmiş olan, komutanları veya ordu mensuplarını tahrik etmekten ve umumî efkârı da tamamıyla asılsız iftiralarla hükümet aleyhine sevk etmekten ibarettir. Asıl orduya politikayı sokan bizzat kendisidir ve kendisine orduyu politikaya karıştıracak surette ordu kelimesini bir daha ağzına almamasını ihtar etmek vazifemizdir.

Yine bu zat bütün devlet memurlarını da aklı sıra aleyhimize tahrik etmek istiyor, fakat bunu yapmaya çalışırken bütün devlet memurlarına da hakaret etmekte olduğunun farkına varamıyor. Bakınız nasıl? Bu zat diyor ki, .yeni hükümet kendisine uşaklık etmeyecek devlet memurlarını vazifeden uzaklaştırmakta ve ancak kendine uşaklık edecekleri kullanmaktadır. Bugün vazife başında bulunan devlet memurlarının yüzde doksan dokuzundan fazlası dünkü devlet memurları olduğuna ve ayrılanların da ancak vefat veya tekaüt müddetlerini doldurmak veya istifa suretiyle tabii olarak ayrılmış olduklarına göre, yani herhangi bir tasfiye kanunu çıkarmak suretiyle bizim işimize yaramaz diye hiçbir memuru tasfiye etmemiş olduğumuza göre, evvela bu sözleri nasıl sarf ettiğine hayret etmek ve sonra da bütün vazife başında bulunan devlet memurlarını uşaklık itham ve hakareti altında bulundurduğunu fark edemeyişine acımak icap eder.

Biz tasfiye kanunu çıkarmadık, hiçbir devlet memurunu müktesep haklarından mahrum etmedik, hatta sabık devirde aşırı derecede baskı yapmakla memlekette tanınmış olan belli başlı idarecileri dahi vazifelerinden uzaklaştırmak şöyle dursun hepsini münasip oldukları yerlerde istihdam etmeye devam ettik. Çünkü biz ona kaniyiz ki, bu devlet memurlarının, bu idare amirlerinin yüzde 99’u şayet baskı yapmışlarsa, şayet yolsuz hareket etmişlerse bütün bunlar daha evvelki devirlerin kaide haline gelmiş tatbikatının mağduru olarak ve içleri sızlayarak bu hareketi yapmışlardır. Bugün bunların en büyük ekseriyetinin yeni idare sistemine ve kanun devrine tam intibak etmiş devlet memuru olarak vazife görmeleri bu görüşümüzün ve bu hakikati açıkça ispat etmektedir.

Bu zat çok daha kötü sözler sarf etmiştir. ‘Memleketi uşaklar idare ediyor’ diyor. Dalkavuklardan bahsediyor. Derhal cevap vereyim. Uşaklık, dalkavukluk mutlakıyet devirlerinin, faşistvari idarelerin mahsulüdür. Bunlar başka iklimin nebatıdırlar. Matbuatın tam manasıyla hür olduğu, iktidarın her hareketi bütün vatandaşların ve umumi efkârın apaçık murakabesine tâbi bulunduğu, iktidarın elinde cennetlerin, cehennemlerin bulunmadığı devirlerde dalkavukluktan, uşaklıktan bahsedilemez. O halde bize dalkavukluk ve uşaklık isnat ettiği için zarurî olarak kendisine söylemek mecburiyetindeyim. Bu sıfatların kendisine izafe edilmesi mümkün bir kimse varsa o da bizzat kendisidir.

Müsaade ediniz delilini veriyorum. Atatürk’ün ölümüne bütün milletin kan ağladığı daha ilk günlerde bu zat “Devr-i İsmet açılmıştır” demek suretiyle dalkavukluğu bir sanat-ı nefise haline getirmiş ve bu suretle kendi ikbalinin kapısını açmıştır. Memleketi uşaklar idare eder ise bir gün böyle bir idare kanlar içerisinde yıkılır diyor. 14 Mayıs244 inkılabı kansız elde edilmiş değil midir? Şimdi irili ufaklı diğerleri tarafından partimize ve hükümetimize yağdırılmakta olan tehditlere gelelim. Divanı âliler kuracaklarına işaret ediyorlar. Şahsi mallarımın müsadere edileceğinden dem vuruyorlar. Sonra da bir arkadaşımızın beyanatı üzerine bizi tehdit mi ediyorsunuz yaygarasını koparıyorlar. Asıl tehdit altında bulundurulmak istenilen bizleriz. Biz 244

Demokrat Parti’nin iktidara geliş tarihi.

268

CEEOL copyright 2021

CEEOL copyright 2021

http://www.turansam.org *********** TURAN-SAM: TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi * TURAN-CSR: TURAN Center for Strategic Researches TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi; p-ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Yıl: 2019; Ay: Aralık; Cilt: 11/SONBAHAR, Sayı: 44 TURAN-CSR International Scientific, Peer-Reviewed and Refereed Journal; ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Year: 2019; Month: December; Volume: 11/AUTUMN, Issue: 44

DOI: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041

ancak, bu tehdidi ret veya iade etmek maksadını gütmekteyiz. Açıkça söyleyeyim, bu gibi asılsız ve fasılsız kuru tehditlere biz zerre kadar ehemmiyet vermeyiz ve bütün bunları biz ancak aczin ve ihtirasın işareti sayarız. Sonra asıl mühim olan bir noktayı belirteyim. Yarın divanı âliler kuracağız, şahsi malları müsadere edeceğiz demekle bugünkü iktidarı bu gibi hareketlere teşvik etmiş olmuyorlar mı? Şayet bir ihtiras ve gaflet eseri değilse ve meşum bir maksatla söylenmiyorsa sadece bu gibi tahriklerin dahi âti için bir tehlike ve tehdit teşkil etmekte olduğunu söylemek yerindedir. Biz tehdit etmedik. Tehditlere cevap verdik ve bu tahriklerin âti için tehdit edici bir vaziyet yaratabilmek istidadında olduğuna işaret ettik.

Ne için şahsi mallarımızı müsadere edeceklermiş? Şayet Halk Partisi’nin haksız iktisaba dayanan muazzam mâmeleki hakkında kanuni bir karar alınacak olursa bir ceza olarak şahsi mallarımızı müsadere edeceklermiş. Söz buraya gelince, bu Halk Partisi’nin elan tapu ile tasarrufunda bulunan ve muazzam yekûnlar teşkil eden mülkleri hakkında birkaç söz söylemek yerinde olur.

Bir an için haktı, kanundu, hukuk devleti idi, hakkı müktesepti, hukuku tasarrufiye idi sözlerini bir tarafa bırakalım, ben kendilerinden açıkça soruyorum, bir tahmine göre yüz milyon civarında olan fakat belki de bunu çok aşan sahip oldukları mülkleri nasıl elde etmişlerdir? Bu Halk Partililer bu muazzam serveti babalarının evlerinden mi getirmişlerdir? Bugün elde mevcut muazzam servetin ötesinde Halk Partisi, şimdiye kadar su gibi para harcamıştır ve harcamaktadır. Ortada mevcut bu gayrimenkul servetin yanında muazzam yekûnlara varan bu masrafları karşılayan parayı nereden bulduklarını da sormak icap eder.

Biliyoruz ki, bu partinin nizamnamesine göre, her siyasi teşekkül gibi, partinin gelir kaynakları, âza aidatı, teberrular ve müsamere vesaire varidatından ibarettir. Şimdiye kadar sarf ettiği mühim meblâğların ve halen elinde bulundurduğu muazzam servetin acaba ne miktarı nizamnamede yazılı olan kaynaklardan tedarik edilmiştir? Derhal cevap vereyim, binde biri dahi değil. Çünkü Halk Partisi’ne aidat verilmez. Hasbî olarak teberrularda bulunulmaz. Hâsılı Halk Partisi’ne para verilmez ve ancak onun başında bulunanlar ondan para almak suretiyle geçinirler.

Halk Partisi’nin büyük ekseriyetini teşkil eden iyi niyetli ve iyi kalpli vatandaşlarımızı tamamıyla tenzih ederek arz ediyorum. Bu partinin başına musallat olmuş küçük bir zümre vardır ki, bunlar her adımlarında bu partiden büyük paralar almak suretiyle bu partiye, sözde hizmetlerini çok pahalıya ödetmişler ve bugün dahi ödetmektedirler.

Bir devir bu gibi istismarların hazin hikâyeleriyle doludur. Şayet Halk Partisi yepyeni ve haysiyetli bir siyasî teşekkül olarak millet huzuruna çıkmak istiyorsa ve onun teveccühünü kazanmak istiyorsa, iktisabı ciheti bir nevi zora dayanan ve bugün muazzam yekûnlar teşkil eden servet yükünün altından kurtulmanın yolunu aramalıdır. Çünkü bugünkü haliyle bu partinin bir siyasi partiden ziyade bir nevi siyasî anonim şirkete benzemekte olduğunu daima haklı olarak iddia edeceğiz.

Son zamanlarda bir takım tehlikeli serserilerin Ticanilik kisvesi altında yaptıkları şenî hareketleri ve hezeyanları ileri sürerek hükümeti irticai önleyecek tedbirler almamakla suçlamaya yelteniyorlar. Bu arada, bir noktayı kasten unutmuş görünmelerine işaret etmek isterim. Bu gibi hareketlerin vuku bulacağını önceden bilerek Atatürk Kanunu’nu önleyici bir tedbir olarak Büyük Millet Meclisi’ne sevk eden, bugün irtica isnadı altında bulundurulan Demokrat Parti hükümeti değil midir?

Bu münasebetle Atatürk Kanunu tasarısı üzerinde de kısaca durmak isterim. Atatürk heykellerine yapılan şenî tecavüzler şüphe yok ki, hakikatte o heykellerin taşına, tuncuna ve maddesine değil, bunların temsil ettiği zihniyetedir? O zihniyet nedir? O zihniyet, garba müteveccih, ileri bir medeniyete müteveccih her hareket ve hamlenin kaynağını teşkil eden kuvvettir. Atatürk inkılâpları deyince onlar nelerdir diye bir tadat ve terkim ameliyesine gitmek ve bir fihrist tertibine çalışmak tamamen hatalı bir hareket olur. Atatürk inkılâpları bugün ayakta duranları veya devrini yaşayıp düşmüş olanlarıyla, toptan bir zihniyeti ifade ederler ki o da biraz evvel izahına çalıştığım zihniyetin ta kendisidir. İşte Atatürk heykellerinin zımnında Demokrat Parti hükümeti bu zihniyeti yani inkılapçı ve garba müteveccih ileri zihniyeti müdafaa etmek istemektedir. Derhal söyleyeyim ki vicdan hürriyeti bu ileri zihniyetin muhtevası arasındadır. Bu sebeple biz Atatürk inkılaplarını bir bütün olarak ele alıp müdafaa ederken vicdan hürriyetini de müdafaa ettiğimize kaniyiz. Bu noktayı böylece tavzih ettikten sonra ne Ticani hareketi ne bu veya şu hareket bizi vicdan hürriyeti hudutlarını tecavüze sevk edemeyecektir. Çünkü milletin 269 CEEOL copyright 2021

CEEOL copyright 2021

http://www.turansam.org *********** TURAN-SAM: TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi * TURAN-CSR: TURAN Center for Strategic Researches TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi; p-ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Yıl: 2019; Ay: Aralık; Cilt: 11/SONBAHAR, Sayı: 44 TURAN-CSR International Scientific, Peer-Reviewed and Refereed Journal; ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Year: 2019; Month: December; Volume: 11/AUTUMN, Issue: 44

DOI: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041

iradesiyle vazife başına gelmiş olan iktidar millî vicdanda ancak nefretle karşılanabilecek olan bu gibi hareketleri her an ve bir darbede yok etmeye muktedirdir.

Bütün hücum ve gayretler, dikkat etmiş olacaksınızdır ki, Demokrat Partiyi parçalamayı istihdaf etmektedir. Demokrat Parti Eskişehir’de dağılıyor, Adana’da çöküyor, Zonguldak’ta batıyor diyerek ortalığı gürültüye boğanlar, Demokrat Parti iyi idare edilmiyor nakaratıyla parti mensuplarını tahrike çalışanlar elbette ki kemali hüsnüniyetlerinden böyle hareket ediyor değillerdir. Bunlar sabahtan akşama ardı arkası gelmeyen yalanlar icadıyla Demokrat Parti safları içine akılları sıra nifak sokmak teşebbüsleriyle partimizi parçalamaya veya dağıtmaya çalışmaktadırlar. Çünkü kendilerini ıslah etmek ve Türk milletinin itimat ve sevgisini kazanabilecek bir hale gelebilmekten galiba ümitlerini kesmiş olacaklardır ki partileri için yegâne muvaffakiyeti bizim partimizin çökmesinde aramaktadırlar. Demokrat Parti iyi idare edilmiyormuş, ya kendileri partilerini nasıl idare ediyorlar. Daha dün denilecek kadar yakın bir mazide partilerinin bütün milleti, içinde topladığını iddia ediyorlardı. Devlet ellerinde idi. Milletin bütün kaynak ve kuvvetlerine vaziyet etmişlerdi. Manzara o idi ki Halk Partisi’ni yerinden bir milimetre bile oynatmak mümkün değildi. Oralardan bu hale düşenler Demokrat Parti’nin iyi idare edilmediğini, şöyle oluyor böyle oluyor laflarını nasıl, ağızlarına alabilirler? Binaenaleyh sırça köşkte oturanlara komşularına taş atmamalarını, eğer harcanacak fazla akılları varsa onu kendilerine saklamalarını ve bütün gayretleriyle kendilerini ıslaha çalışmalarını halisane tavsiye ederim.”

Demokrat Parti Hükümeti’nde İktisat Vekili Hasan Polatkan Eskişehirli olduğu için, Eskişehir’e ayrı bir önem verilmiş ve vilâyette birçok yatırımın yapılmasını sağlamıştır. Hasan Polatkan son olarak ocak ayı başlarında Mahmudiye Sağlık Yurdu, Ziraat Bankası ile Şeker Fabrikasına ait işçi evlerinin açılışlarını yapmıştır.245 Ayrıca Eskişehir Yünlü Mensucat Fabrikası başta olmak üzere çok sayıda yeni fabrika da üretime hazır hale getirilmiştir.246 Bunun dışında vilâyette yeni büyük bir beton direk fabrikasının kurulması için de vekil tarafından gerekli çalışmalar başlatılmıştır.247 Bu yatırımların ve Hasan Polatkan’ın söz konusu çalışmalarının ilde vatandaşlarca ciddi bir şekilde desteklenmiştir. Bu destek seçimlerde her defasında Demokrat Parti’nin zaferle çıkmasıyla açıkça görülmektedir.

Demokrat Parti yöneticileri bu anlayışla gerek özel teşebbüs desteklenerek, gerekse devlet eliyle onlarca eser, Eskişehir’e kazandırılmıştır. Sümerbank Basma Fabrikası, Çukurhisar Çimento Fabrikası gibi devasa eserlerin yanı sıra, Atatürk zamanında kurulan Şeker Fabrikası ve Devlet Demiryolları Fabrikalarına ek tesislerin kurulması, onlarca başka fabrikaların kurulması ve Anadolu Üniversitesi’nin temellerinin atılması başta olmak üzere, o dönemde sayısız eser Eskişehir’de boy göstermiştir.

Adnan Menderes Eskişehir’i bir model şehir olarak görmüştür. Bu model şehir Demokrat Parti şehirciliği modelini de ortaya koyacaktı. Demokrat Parti Milletvekili Halil Akkurt 1995 yılında İstikbal Gazetesi’nde yayımlanan röportajında Adnan Menderes’in Eskişehir’e bakışını şöyle anlatmıştı:248 “Rahmetli Menderes’in şu sözlerini unutmam. Demişti ki ‘Padişahlar İstanbul’u yarattı. Cumhuriyet dönemi Ankara’yı başkent yaptı. Biz de Demokrat Parti olarak Eskişehir’i yaratmak istiyoruz. Eskişehir DP’nin eseri olacak. Ben bu sözleri duyduğumda mutlu oldum. İlk iş olarak Atatürk Heykeli yaptırılması için kolları sıvadım. Anıtlar Yüksek Kurulu’ndan Afet İnan’ı getirdik. Şimdiki Çukurçarşı’nın bulunduğu bölge, anıt için uygun bulundu. Hatta uçakla yukarıdan gezerken. Âfet Hanım şöyle demişti. ‘Adalar çok güzel.

Porsukla birlikte gelişip güzelleşmeli. Bunun benzeri yalnızca Paris’te var. Değerlendirin, güzelliğine güzellik katın’. Ama olmadı, projemiz 27 Mayıs’la birlikte ortadan kalktı. Heykel de, Vilayet alanına konuldu. Bizim proje maket olarak elimizde kaldı”.

Adnan Menderes 1960 yılındaki son ziyaretinden önce 1958 yılında da Eskişehir’i ziyaret etmişti. Bu ziyaretinde şehirde birçok yatırımı yerinde görmüş ve bu yatırımların bazılarının da semeresini görme fırsatı bulmuştu. Eskişehirlilerin de yatırımlar karşısında Adnan Menderes ve Demokrat Parti’ye destekleri oldukça artmıştı. Türkiye genelinde esnaf gruplarından Vatan Cephesi’ne büyük destek verildiği bilinmektedir ve İstikbal, 6 Ocak 1960.

Yeni Haber, 6 Ocak 1960.

247 Yeni Haber, 19 Şubat 1960.

248 İstikbal Gazetesi-23 Ekim 1995.

245 246

270 CEEOL copyright 2021

CEEOL copyright 2021

http://www.turansam.org *********** TURAN-SAM: TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi * TURAN-CSR: TURAN Center for Strategic Researches TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi; p-ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Yıl: 2019; Ay: Aralık; Cilt: 11/SONBAHAR, Sayı: 44 TURAN-CSR International Scientific, Peer-Reviewed and Refereed Journal; ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Year: 2019; Month: December; Volume: 11/AUTUMN, Issue: 44

DOI: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041

bunlar Adnan Menderes’e gönderilen telgraflardan açık bir şekilde anlaşılmaktadır. Örneğin Eskişehir Tayyare Fabrikası’ndan çok sayıda işçi ve yönetici, Adnan Menderes’e telgraflar göndererek DP’ye iltihak etmek istediklerini beyan etmişlerdi. Bu türden telgraflar 1960 yılı mayıs ayına kadar devam etmiştir.249 1960 yılı Türk siyasi tarihine kara bir leke olarak geçecek olayların yaşanmasına sahne olmuştur.

Eskişehir gezisi programı belli olduğunda yola çıkmak için hazırlanan Hasan Polatkan ile eşi Mutahhare Polatkan arasında şu konuşma geçmişti. 250 “26 Mayıs gecesi ben ‘Eskişehir’e gitme Hasan’ dedim. ‘Ankara karmakarışık. Bir darbe söylentisi dolaşıyor ortalıkta, gitmeyin” dedim. “Ne yapacaksınız Eskişehir’de Hasan?’ dedim. Hasan; ‘Eskişehir Demokrat Parti’nin merkezidir, Sayın Adnan Menderes Eskişehir’de halkla bir araya gelecek, konuşma yapacak, kendi memleketimde Sayın Başbakan’ı nasıl yalnız bırakırım’ dedi ve gittiler…”

Adnan Menderes ve beraberindekiler 25 Mayıs’ta TBMM’de yapılan ve oldukça sert geçen müzakerelerden ayrıldıktan sonra Eskişehir’e geldiler. Askerler, izdiham olur gerekçesi ile çok sayıda sivilin alana girmesine engel olarak askeri havaalanında karşılama için 20-25 kişiye izin verdiler. Adnan Menderes uçaktan indi, herkesle selamlaştı. O sırada bir grup subay tek bir kol halinde Menderes’e doğru yürümeye başladı. Menderes de subayların kendisine hoş geldin demek için o şekilde yürüdüklerini zannederek onlara doğru yürüdü. Menderes yaklaşınca aniden geri dön emriyle subaylar geri dönüp yürümeye devam ettiler. Bu hareket güleç yüzlü, munis yürekli insanı halkın önünde rencide etmiştir. Daha da önemlisi bu manzara olacakların habercisi gibiydi ve can sıkıcı bir durumdu. Bu saygısızlığa rağmen programına devam eden Menderes programına devam ederek beraberindekilerle Eskişehir Valiliği’ne geçti. Burada Menderesi bekleyen binlerce kişi vardı. Menderes vilayet binasında kentin ileri gelenleriyle bir müddet sohbet ettikten sonra valilik binası önünde bekleyen binlerce kişilik halka hitap etmek için dışarı çıktı. Mikrofonu eline aldığında mikrofonun çalışmadığını anladılar. Çünkü Adnan Menderes’in halka hitap etmesini engellemek için mikrofonun kablolarının kesildiği daha sonra anlaşılmıştı. Bu olayı o sırada orada bulunan Anadolu Üniversitesi eski rektörlerinden Orhan Oğuz şu şekilde anlatmaktadır.251 “Eskişehir Valiliği önünde Menderes’i bekleyen binlerce kişi vardı. Ben o kadar kalabalığı daha önce görmemiştim. Biz gelen heyetle birlikte valiliğe gittik. Ben odada kenarda oturuyordum. Beni oraya, akademi reisi olarak, öğrenciler bir protesto falan yapmaya kalkarsa önlemem için çağırmışlardı. Menderes’le bir süre sohbet ettik. Daha sonra Menderes aşağıdaki binlerce kişiye hitap etmek için valiliğin merdivenlerine indi.

Epey zaman geçmesine rağmen Menderes’in sesini duyamayınca merak ettik. Aşağıya doğru baktık Menderes konuşma yapıyordu, ama birileri Menderes’in konuşmasını sabote etmek için kabloları kesmişti. Ses çıkmayınca Menderes bir süre bekledi. Duyulabildiği kadar konuşmasını yaparak oradan ayrıldı. Menderes’in ayrılmasından sonra bir süre daha valilik binasında kaldım. Bir süre sonra mikrofonu elime aldım ve o anda sesim her yerde yankılandı. Menderes oradan ayrıldıktan sonra mikrofonların sesini tekrar eski haline getirmişlerdi.”

Adnan Menderes sesinin duyulduğu kadarıyla Eskişehir mitinginde hedeflerinin “seçim yolu” olduğunu söyleyerek “iktidara gelme ve gitmenin seçimden başka yolu olmadığını kabul etmek lazımdır” ifadelerini kullanmıştı. Aynı gün Anadolu Ajansı’na verdiği demecinde Tahkikat Komisyonu’nun çalışmalarını değerlendiren Menderes, komisyonun görevini üç ay yerine bir ayda tamamladığına dikkat çekerek252, kopartılan gürültünün boşuna olduğunu söylemiştir. Menderes, Anayasa’yı ihlal etmek, kanunsuz baskı yapmak, mahkeme vazifesi görmek gibi bir amaçlarının olmadığını ve bunların hepsinin asılsız söylentiler olduğunu vurgulamıştır. 26 Mayıs akşamı gündüz yaşanan bütün olumsuzluklara rağmen Şeker Fabrikası’nda bir yemek daveti tertip edilmiştir. Yemeğe Eskişehir Garnizon Komutanı Tuğgeneral Bedii Kireçtepe253 de katılmıştı. Konuşmalar yapıldıktan sonra orada bulunan bir albay ayağa kalkarak Adnan Menderes’i öven bir konuşma yapmış, konuşma sonunda Menderes, albayın yanına giderek ona sarılmış ve Bilal Tunç, “Eskişehir’de Vatan Cephesi”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Nisan 2017, s. 200. http://sahipkiran.org/2016/08/30/hasan-polatkan/) Zafer Tekin, Darağacında Eskişehirli Bir Bakan, Hasan Polatkan.

251 https://www.haberler.com/prof-dr-orhan-oguz-menderes-in-25-ve-26-mayis-1960-2078206-haberi/ 252 Milliyet, 26 Mayıs 1960 253 27 Mayıs 1960 Darbesi’nde Eskişehir Sıkıyönetim Komutanı olarak atanıyor.

249 250

271 CEEOL copyright 2021

CEEOL copyright 2021

http://www.turansam.org *********** TURAN-SAM: TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi * TURAN-CSR: TURAN Center for Strategic Researches TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi; p-ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Yıl: 2019; Ay: Aralık; Cilt: 11/SONBAHAR, Sayı: 44 TURAN-CSR International Scientific, Peer-Reviewed and Refereed Journal; ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Year: 2019; Month: December; Volume: 11/AUTUMN, Issue: 44

DOI: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041

öpmüştür. Albay, Menderes’e cebindeki bir tek sigarasının bulunduğunu ve hediye olarak vermek istediğini belirtmiştir.254 Eskişehir’deki zorlu üç günü dönemin Basım Yayın Genel Müdürü olan Altemur Kılıç Yeniçağ Gazetesi’ndeki köşesinde ayrıntıları ile şu şekilde anlatmıştır. 255 “26 Mayıs’ı 27 Mayıs’a bağlayan son gece darbenin ilk işaretlerini Eskişehir’de, Başbakan Adnan Menderes’in Özel Kalem Müdürü Ercüment Yavuzalp ile birlikte görmüş ve aynen ‘Yarın Albaylar darbe yapacak’ demiştik. Oysa bir şeyler olacağı daha bir kaç ay evvelden belliydi. Ancak Devletin Basın Yayın Genel Müdürü, Başbakanın sözcüsüydüm. Devlet enformasyonundan sorumlu olarak, bütün dünyaya yayılmış ihtilal şayialarının doğru olmadığını, her şeyin normal gittiğini anlatmak için, aralarında Le Monde’da yazan, sonra Ankara Büyükelçisi olan Eric Rouleau’nun da bulunduğu bir Fransız basın grubunu Türkiye’ye davet etmiştim. 26 Mayıs gecesi ziyaretçiler şerefine Ankara Radyoevi’nde konserli bir resepsiyon tertip etmiştik.

Sıkıyönetim vardı ve görevli bazı subaylar da gelmişlerdi. Kore’den tanıdığım bir binbaşı yanıma yaklaştı, manidar bir şekilde ‘Bu son geceniz’ dedi. Gerçekten de öyle olacaktı. 26 Mayıs sabahı erkenden, annemle vedalaştım ve bilmeden “ihtilali izlemeye gelmiş” Reuters Ajansı muhabirini de alarak Başbakan’a iltihak etmek üzere, otomobille Eskişehir’e, mukadder akıbete doğru hareket ettim. 26 Mayıs sabahı Eskişehir’e vardığımda, Başbakan’ın, Hasan Polatkan’ın, DP milletvekillerinin, Tahsin Yazıcı ve Zihni Üner paşaların da kaldıkları Şeker Fabrikası lojmanında gergin bir hava vardı. Başbakan şerefine o akşam fabrikanın salonunda ziyafet verilecekti. Başbakanın Özel Kalem Müdürü Ercüment Yavuzalp bana üzüntüyle, Başbakan’ın Eskişehir’de karşılanışında havacı subayların kendisine “Hoş geldiniz” diyeceklerini zannederken, onların, bir komutla hep birlikte sırtlarını döndüklerini ve elleri kollarıyla nahoş işaretler yaptıklarını söyledi 256.

Sonradan öğreniyoruz ki bu subay grubunun başında sonra Hava Kuvvetleri Komutanı olacak Muhsin Batur varmış ve komutu da o vermiş.

Menderes, o gün Eskişehir meydanında önemli bir konuşma yapacak ve erken seçimlerin yapılacağını ilan edecekti. Nitekim bu konuşmayı yapmış hatta hazırladığı metinden de ayrılarak irticalen daha yumuşak olarak, Tahkikat Komisyonu’nun görevini tamamladığını, yakında seçimlere gidileceğini açıkça söylemiş.

Ancak hoparlörlerin kablolarını kesmişler ve bu çok önemli olabilecek, bir ihtimalle belki de darbeyi durdurabilecek konuşmayı halk ve basın mensupları duymamışlar.257 Akşam geldiğinde U şeklindeki masanın baş tarafında Başbakan, üs komutanı General Bedii Kireçtepe ve Bakanlar oturuyordu, İstanbul’dan gelen gazeteciler de oradaydılar... Bando heyecanlı marşlar çalıyor ve uzaktan gördüğümüz kadar Başbakan da içip heyecanlanıyordu. Bunlar hiç de iyi işaretler değildi. Bandoyu susturmaya çalıştık... Ama ‘Dağ başını duman almış’ marşıyla devam etti.258 Başbakan daha sonra üniversite hocalarını suçlayan meşhur “Kara cüppeliler” konuşmasını yaptı... Gazeteciler telefonlara koştular. Ben hemen yerimden fırladım; Başbakan’ın yanına gittim ve ‘Gazeteciler var burada’ dedim. İrkildi; ‘Bana Firüzan’ı259 gönder!’ dedi. Ona bu konuşma için basın yasağı koydurma talimatını vermiş. Ancak ok yaydan çıkmış, iş işten geçmişti, yayın yasağı da bardağı taşıran damlalardan olmuştu.

O akşam, ben mi söyledim, yoksa Ercüment mi ‘Albaylar bir şeyler yapacaklar’ dedik. Ercüment ‘Sen bu gece burada yat’ diye önerdi. Ben eşyalarım Porsuk Oteli’nde olduğu için oraya döndüm. Ertesi sabah da çok erkenden, biri telefon ediyordu. ‘Başbakan Vilayette sizi bekliyor’ diye. Küçük radyomu ve çantamı alarak hemen, koşarak oraya gittim. Vilayete vardığımda, Eskişehir Valisi, Bakanlar, bütün heyet oradaydılar.

‘Radyon var mı?’ diye üzerime atıldılar. Radyoyu açtım ve ihtilalin ilk anonsunu hep birlikte dinledik.

Vilayete vardığımda ‘Başbakan nerede’ diye sordum... O sırada Başbakan’ın koruması otomobille gelmişti. Ben de buna binip, Menderes’e iltihak etmek istiyordum. Ancak otomobilde yer yoktu. Başbakan, 254

.https://www.haberler.com/prof-dr-orhan-oguz-menderes-in-25-ve-26-mayis-1960-2078206-haberi/ http://www.yenicaggazetesi.com.tr/27-mayis-1960in-silinemeyen-izleri-8574yy.htm 256 Bu olayı Muhsin Batur da anılarında doğrulamaktadır. Muhsin Batur, “27 Mayıs İnkılabı ve 27 Mayıs Olayları”, Hürriyet Meşalesi, 1960, s. 154.

257 Milliyet, 26 Mayıs 1960.

258 Abdi İpekçi, Ömer Sami Coşar, İhtilalin İçyüzü, 2010., s. 172.

259 Anadolu Ajansı Genel Müdürü Firüzan Tekil.

255

272 CEEOL copyright 2021

CEEOL copyright 2021

http://www.turansam.org *********** TURAN-SAM: TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi * TURAN-CSR: TURAN Center for Strategic Researches TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi; p-ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Yıl: 2019; Ay: Aralık; Cilt: 11/SONBAHAR, Sayı: 44 TURAN-CSR International Scientific, Peer-Reviewed and Refereed Journal; ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Year: 2019; Month: December; Volume: 11/AUTUMN, Issue: 44

DOI: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041

İstanbul milletvekili, Kore kahramanı Tahsin Yazıcı’yı ve Muğla milletvekili Zihni Üner’i yanında istemiş.

Halk desteğine güvenerek, Kütahya’ya ve Konya’ya gidecekmiş. Sonra öğrendik ki, bir jet uçağı onları Kütahya’ya gitmeye zorlamış ve orada da tutuklanmışlar. Biz üssün bir yerinde tutuklu iken onu Kütahya’dan alıp getiren C47 uçağının alana inip havalandığını görmüştük. Bir süre sonra bizi C47 uçaklarına doldurdular.

Galiba Güvercinlik veya Mürted Askeri Havaalanına indirdiler. Bizi hangi akıbetin beklediğini bilmiyorduk.

Havacılar bizi biraz “okşadıktan” sonra otobüslere soktular, Harp Okulu’na götürdüler. Kapıda öğrenciler bizi dipçikleriyle karşıladılar. Yıllar sonra İstanbul’da Selimiye’de Birinci Ordu Karargâhı’nda, Orgeneral Orhan Çetin Doğan, görevini Orgeneral Yaşar Büyükanıt’a devir teslim töreninde, 27 Mayıs sabahı beni Ankara’daki evimde süngüyle yataklar altında arayan Harp Okulu öğrencisinin kendisi olduğunu söyledi ve özür diledi.

Aynı törenden sonra Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Aytaç Yalman Paşa da iki elimi tuttu, hakkımı helal etmemi istedi, “Seni o zaman tanıyamamışım” deyip özür diledi. Kapıda dipçik vuranlardan biri de o imiş.”

Yaşananlara tanıklık eden dönemin Eskişehir milletvekillerinden olan Halil Akkurt 26 Mayıs gecesi ve 27 Mayıs günü Eskişehir’de yaşananlarla ilgili verdiği bir röportajında şu ifadeleri kullanmıştı.

“Adnan Menderes 10 kadar okulu açmak ve özel yem fabrikasının temelini atmak üzere bakanlar ve milletvekilleri ile 25 Mayıs günü Eskişehir’e gelmişti. Bizler Ankara’dan Eskişehir’e geldiğimizde bazı anormallikler vardı. Askerlerin tavrı filan. Beyefendi 26 Mayıs akşamı yemekte heyecanlandı. Gene tatsızlıklar oldu. Hatta gelmesi gereken yüksek rütbeli subaylar gelmemişti. Arkasını dönenler olmuştu.

Eskişehir Valisi İ. Tevfik Kutlar Menderes’in bunlarla bizzat konuşmasına mani olmuştur. Menderes bizzat gidip subaylarla konuşmak istemiştir. Yemekte bir ara koruması gelip kulağına bir şeyler söyledi. Biz kuşkulandık. Yemek sanıyorum saat 23.00’da sona erdi. Menderes misafirhaneye çekildi. Biz de evlerimize gittik. Radyolar bir şeyler söylüyordu. Saat 02.30 filandı aklıma garnizon komutanını aramak geldi. Aradım.

Hemen gelin dedi. Arabam yok dedim. Biraz sonra askeri bir araç gönderildi. Eşime ‘bu iş galiba uzun sürecek, bavulumu hazırla’ dedim. Sabah yakındı. Dışarıya çıktık. Belediye hoparlöründen bir anons yapılıyordu, Şaşırıp kaldım. Anonsu yapanın adını sonradan öğrendik. Suat Kadıoğlu adında bir avukatmış. 27 Mayıs’tan bir ay sonra Kırşehir’e Vali olarak atanmış. Anonsta ‘DP Milletvekilleri 29 uçak dolusu altın ve mücevheratla kaçarlarken yakalandılar. Kendileri gözaltındadır’ deniyordu. Aklım başımdan gitti. Kendi kendime delirmiş bunlar diye söylendim. Saat 05.00 filandı. Valinin hanımı arayıp ‘Beyefendiyi götürdüler’ demez mi? Biraz sonra kapıya askeri araç dayandı. Subaylar üstümü arayıp araca bindirdiler. Eskişehir’den Ankara Etimesgut’a götürdüler. Uçaktan indiğimizde öğrencilerin arasından geçerken ağır hakaretlere uğradık. Hatta Muhtar Başkurt yere düştü. Adam yaşlı ve hastaydı. İlaçları ortalığa saçıldı” 27 Mayıs 1960 Cuma günü sabaha karşı saat 04:00’te, 38 subayın kurduğu ve yönettiği ihtilal komitesi tarafından darbe yapıldı.260 Sekreteri tarafından uyandırılarak durumdan haberdar edilen Başbakan Adnan Menderes, yanına Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ı ve Kore Savaşlarına ilk giden Tugay’ın efsanevi komutanı Tahsin Yazıcı Paşa’yı alarak Eskişehir’den Konya’ya doğru yola çıkar. Konya’da 2. Ordu vardır ve bu ordu, hem Menderes’i sevmektedir, hem de darbeye karşıdır.261 Eskişehir-Kütahya yolu o dönemde çok kötü idi. Dağ eteklerinden, derelerin üzerinden, dağların arasından geçen bir yoldu. Eskişehir’den çok erken Şeker Fabrikası’nın bir otomobili ve minibüsü ile yola çıkan başbakanı, biraz geriden bir minibüs ile Eskişehir hava kuvvetleri mensupları izliyordu. Otomobil, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Binbaşı Tahsin Bey’in içinde olduğu halde bir dağın arasına girdiği sırada, birden nereden geldiği belli olmayan bir jet üzerlerinden geçti. Uçak hem yakın uçuşu, hem de dağların arasında olmaları nedeniyle, otomobil üzerinde büyük bir basınç ve ses baskısı etkisi yaratmıştır.

Sabah saat 06.30’da radyoda ihtilal bildirileri okunuyordu. Bu arada Adnan Menderes ve yanındakiler, 06.30-07.00 arasında Kütahya’ya ulaşmışlardı.

Bugün Adliye Sarayı olarak kullanılan yerde bulunan Vilayet Konağına gelen Adnan Menderes’i, valinin Ankara’ya gitmesi nedeniyle onun yerine vali yardımcısı Lütfü Özdemir karşılamıştır. Bu arada 260 261

Darbe’nin komuta kadrosu geniş bilgi için bkz. Avni Elevli, Hürriyet İçin, Ankara, 1960. http://www.adfed.org.tr/kose-yazilari/hasan-polatkan.

273

CEEOL copyright 2021

CEEOL copyright 2021

http://www.turansam.org *********** TURAN-SAM: TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi * TURAN-CSR: TURAN Center for Strategic Researches TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi; p-ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Yıl: 2019; Ay: Aralık; Cilt: 11/SONBAHAR, Sayı: 44 TURAN-CSR International Scientific, Peer-Reviewed and Refereed Journal; ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Year: 2019; Month: December; Volume: 11/AUTUMN, Issue: 44

DOI: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041

Kütahya Lisesi önünde Albay Süleyman Demet, 5-10 askerden oluşan hemen oluşturulmuş izlenimi veren bir karşılama kıtası oluşturmuştur. Ancak heyetten, özellikle korumaların yüzleri perişan olmuş, uçağın yaptığı etki yüzlerinden okunuyordu. Vali yardımcısı Lütfü Özdemir, hem karşılama yapmaya çalışıyor hem de, ‘‘Ben bilmiyordum, Sayın Başbakanım’’ diyerek bir şeyler anlatmaya çalışıyordu. Adnan Menderes’in ilk sözü “Bana 2. Ordu Komutanlığını bağlayın’’ oldu. 2. Ordu, o zamanlar Konya’da idi. Ancak, bu emir bir türlü gerçekleşemiyordu.262 Vilayet odasında bekleyen başbakan, birkaç sefer ikaz etmesine rağmen, Konya ile hala bir bağlantı kurulamamıştı; bu ise başbakanı geriyordu. Bu arada Albay Süleyman Demet, odadan ayrılarak, vilayetin arka giriş kapısı yakınında bulunan santrale giderek durumu sordu. İhtilal ağırlaşmaya başlamıştı. Santral memuru, ihtilali neden göstererek Konya’nın bağlantı kurmadığını bildirdi. Albay Süleyman Demet, Vilayet odasına girdiğinde, artık gerçekler iyice ortaya çıkmıştı. Albay, ordunun yönetime el koyduğunu, hiçbir yer ile bağlantı kuramadıklarını, silahlı kuvvetlerin postanelere de el koyduğundan iletişimin kesildiğini belirtti. Radyo akıllarına geldi, hemen radyo açılarak, ihtilal teyit edildi. Ordu yönetime el koymuştu. Ortam sessiz bir hal almıştı. Bu sessizliği bozan ilk kişi Albay Süleyman Demet oldu. Albay, ‘‘Sayın başbakanım, sizi burada koruyamam; sizi ve beraberinizdekileri alaya götüreyim. Orada daha rahat oluruz.’’ dedi. 263 Kütahya valisinin, Başbakan’a “emrinize amadeyim” efendim dedikten sonra ve bundan sonra ne yapılması gerektiği ile ilgili konuşulurken valinin telefonu çaldı. Arayan Eskişehir Hava Üssü Komutanı Tuğgeneral Bedii Kireçtepe idi. Kireçtepe o kadar yüksek sesle konuşuyordu ki, konuşmayı odada bulunan herkes duyuyordu. Sökonusu konuşma şu diyologlara sahne olmuş konuşma sırasında aşağıdakiler yaşanmıştır: 264 “–Sayın Vali, siz bizimle misiniz, değil misiniz?

Başbakan’ın huzurunda ne yapacağını şaşırmış olan Vali bir an tereddüt etti ve şu cevabı verdi.

‘-Komutanım sizden sadece bir an düşünme fırsatı vermenizi istiyorum.’

Duruma şahit olan Başbakan Menderes valiye hitaben; ‘Muhterem Valim, mesleğinizi bize feda etmeyin. Artık biz kendimizi kaderin eline teslim ediyoruz’ dedi.

Birkaç dakika sonra bir grup subay salona girer ve komutan Başbakan’a yaklaşarak, ‘sizi bütün maiyetinizle birlikte tutuklayıp Eskişehir’e götürme emrini aldım’ dedi.

Menderes bunun üzerine şu cevabı verdi: -Emrinizdeyiz.”

Adnan Menderes ve heyeti araçlarla Kütahya Hava Alayı’na yönelirken, Eskişehir’den de Kıdemli Albay Muhsin Batur yönetiminde bir uçak Kütahya’ya doğru hareket etti. Menderes ve heyeti hava alayına geldiklerinde heyet bir odaya alındı. Albay Muhsin Batur, Kütahya hava alanına indiğinde doğruca, Menderes’in bulunduğu odaya gitti. Albay Demet’in odasında, Başbakan, Muhsin Batur ve Albay Demet kısa bir görüşme yaptılar. Ardında da Ankara yolculuğu başladı. Albay Muhsin Batur Ankara’ya gidiş yolculuğunu hatıralarında şu şekilde anlatmıştır: 265 “Odaya girdiğim zaman Adnan Menderes Tahsin Yazıcı ve Zihni Üner odanın ortasında ayakta, Hasan Polatkan komutanın masasının yanında telefonla görüşmek üzereydi. Ben ve yanımdakiler odadakilere asker selamı verdik. Adnan Menderes bana doğru ilerledi. Elimi sıktı ve vaziyet nedir dedi. Kendisine ‘Silahlı Kuvvetleri memleket idaresini teslim aldı. Benim vazifem sizi Eskişehir’e götürmektir’ dedim. Menderes biraz durakladı ve ‘yani beni tevkif mi ediyorsunuz’ sorusunu sordu. ‘Sizi emniyet altına alarak Eskişehir’e götüreceğim’ cevabını verdim. ‘Suçum nedir? Diye sordu’. ‘Ben size suç izafe etmekle vazifeli değilim’ dedim. Adnan Menderes, Hasan Polatkan’ın yanına geçerek, ‘Hasan! Bu Albay, bizi koruma altında Aziz Üstel, Menderes’i Tutukladılar, Sonra da…, Star Gazetesi, 25 Mayıs 1978, https://www.star.com.tr/ yazar/menderesitutuklarlar-sonra-da-yazi-1346408/ 263 Aziz Üstel, Menderes’i Tutukladılar, Sonra da…, Star Gazetesi, 25 Mayıs 1978, https://www.star.com.tr/ yazar/menderesitutuklarlar-sonra-da-yazi-1346408/ 264 A. Fuad Başgil-27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, s. 123; http://yenikutahya.com/2018/05/26/ demokrasinin-infazi-27-mayismenderesin-siyasi-yasamindaki-donum-noktasi-kutahya/ 265 Muhsin Batur, Anılar ve Görüşler ‘Üç Dönemin Perde Arkası’, İstanbul 1985, s.220.

262

274 CEEOL copyright 2021

CEEOL copyright 2021

http://www.turansam.org *********** TURAN-SAM: TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi * TURAN-CSR: TURAN Center for Strategic Researches TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi; p-ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Yıl: 2019; Ay: Aralık; Cilt: 11/SONBAHAR, Sayı: 44 TURAN-CSR International Scientific, Peer-Reviewed and Refereed Journal; ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Year: 2019; Month: December; Volume: 11/AUTUMN, Issue: 44

DOI: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041

Eskişehir’e tekrar götürmek istiyor. Biz burada 2. Ordu ile konuşmak istedik. Yanlış bir şey yapılırsa bir başbakana karşı bu hareket yanlış olur.’ dedi. Direnmemişlerdi. Başta başbakan olmak üzere heyet, gelen yolcu uçağına binerek, Eskişehir’e doğru yola çıktı. Kütahya’dan havalanan uçak önce Eskişehir’e indi, burada beş dakikalık bir mola verildi ve kimsenin uçaktan inmesine müsaade edilmedi. Uçakta Tahsin Yazıcı ve Zihni Üzerin mütemadiyen bana ‘Bu harekâtın başında kim var’ diye soruyorlardı. Ben ise kendilerine ‘Bilmem herhalde biri vardır’ şeklinde cevap verdim ve böylece Ankara’ya ulaştık.”

Adnan Menderes ve beraberindekileri Ankara’ya götüren uçak Ankara’daki Güvercinlik askeri hava alanına indi ve burada uçaktan inenleri Veteriner Tuğgeneral Burhanettin Uluç olmak üzere kalabalık bir askeri heyet karşıladı. Adnan Menderes ve beraberindekiler tevkif edilerek kalacakları yerlere götürüldüler.

Sonuç olarak, Adnan Menderes Türkiye’nin Çok Partili sisteme geçişteki sancılı dönemlerinde başbakanlık yapmanın sıkıntılarını ve devlet içinde oluşan vesayet odaklarının baskısını hep üzerinde hissetmiş bir siyasetçidir. Bu baskılar bazen sert siyasi söylem ve hareketlere neden olsa da bütün bunlar siyaset sınırları içinde tutulmaya da çalışılmıştır. Adnan Menderes siyasi yapılanmasını gerçekleştirdikleri Demokrat Parti’nin ülke içindeki ilk mitingini Eskişehir’de coşkulu bir şekilde yapmıştır. Sakarya Nehri’nin kaynağında yapılan bu mitinge ifade edilenlere göre yirmi bin kişi katılmıştır. Bu rakam çok önemli bir rakamdı. Ancak ne gariptir ki, Adnan Menderes siyasi hayatının son mitingini de Eskişehir’de yapmıştır. 2527 Mayıs 1960 tarihleri arasında bir dizi ziyaretler için geldiği Eskişehir’de ordu yönetime el koymuş ve menderes ve beraberindekiler tutuklanmışlardır. Bu aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti’nin darbeler döneminin başlangıcı olarak da tarihe yazılmıştır. Adnan Menderes ve arkadaşlarının darbe sonrası yapılan “yargılamalar” sonucunda idama mahkûm edilmeleri ve bu idamların gerçekleştirilmesi Türk demokrasi tarihine, Türk siyasi hayatına kara bir leke olarak geçmiştir.

KAYNAKÇA 1.

ALBAYRAK, Mustafa, Türk Siyasi Tarihi’nde Demokrat Parti (1946-1960), Phoenix Yayınevi, , Ankara 2004.

2.

BAŞGİL, A. Fuad, 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, Yağmur Yayınevi, İstanbul 1966.

3.

BATUR, Muhsin, “27 Mayıs İnkılabı ve 27 Mayıs Olayları”, Hürriyet Meşalesi, 1960.

4.

BATUR, Muhsin, Anılar ve Görüşler ‘Üç Dönemin Perde Arkası, Milliyet Yayınları, İstanbul 1985.

5.

BCA, 30 1 0 0 13 76 5 (15 Temmuz 1951) 6.

DONAT, Yavuz, “Sakaryabaşı”, Sabah Gazetesi, 2001. (http://arsiv.sabah.com.tr/2001/08/12/y28.html) 7.

ELEVLİ, Avni, Hürriyet İçin, Ankara, 1960.

8.

GÜNEŞ, Günver-AKDAĞ, Menderes, Çok Partili Yaşama Geçiş Sürecinde Menderes’in Aydın İlindeki Siyasi Faaliyetleri (1946-1950), Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIII/27, Güz 2013, ss. 185-224.

9.

HAYTAOĞLU, Ercan “İnönü Dönemi’nde Türkiye’de Siyasal Yaşam (1938-1950), Yakın Dönemde Türk Politik Tarihi, ss. 79-114.

10. http://www.adfed.org.tr/kose-yazilari/hasan-polatkan 11. http://www.yenicaggazetesi.com.tr/27-mayis-1960in-silinemeyen-izleri-8574yy.htm 12. http://yenikutahya.com/2018/05/26/demokrasinin-infazi-27-mayis-menderesin-siyasi-yasamindakidonum-noktasi-kutahya/ 13. https://www.haberler.com/prof-dr-orhan-oguz-menderes-in-25-ve-26-mayis-1960-2078206-haberi/ 14. İPEKÇİ, Abdi, Ömer Sami Coşar, İhtilalin İçyüzü, İşbankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.

15. İstikbal Gazetesi, 23 Ekim 1995.

16. İstikbal, 6 Ocak 1960 17.

KILIÇ, Altemur, “27 Mayıs 1960: Musibetlerin Miladı” (http://www.yenicaggazetesi.com.tr/ 27mayis-1960in-silinemeyen-izleri-8574yy.htm) 18.

Milliyet, 26 Mayıs 1960 19.

TBMM Albümü (1920-2010), Ankara, 2010.

275 CEEOL copyright 2021

CEEOL copyright 2021

http://www.turansam.org *********** TURAN-SAM: TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi * TURAN-CSR: TURAN Center for Strategic Researches TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi; p-ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Yıl: 2019; Ay: Aralık; Cilt: 11/SONBAHAR, Sayı: 44 TURAN-CSR International Scientific, Peer-Reviewed and Refereed Journal; ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Year: 2019; Month: December; Volume: 11/AUTUMN, Issue: 44

DOI: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041

20.

TEKİN, Zafer, Darağacında Eskişehirli Bir Bakan, Hasan Polatkan. http://sahipkiran.org/2016/08/30/hasan-polatkan/) 21.

TUNÇ, Bilal, “Eskişehir’de Vatan Cephesi”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 52, Nisan 2017, ss. 198-212.

22. ÜSTEL, Aziz, Menderes’i Tutukladılar, Sonra da…, Star Gazetesi, 25 Mayıs 1978, https://www.star.com.tr/ yazar/menderesi-tutuklarlar-sonra-da-yazi-1346408/ 23.

Yeni Haber, 6 Ocak 1960, 19 Ocak 1960.

24.

Adnan Menderes’in Eskişehir Ziyareti 27 Mayıs 1960 Darbesi Sonrası Basından Bir Örnek 27 Mayıs Darbesi İle İlgili Eskişehir Sıkıyönetim Komutanlığı Tarafından Dağıtılan Bildiri 27 Mayıs’ta Eskişehir ve Kütahya İlleri Sıkıyönetim Komutanı Tuğgeneral Bedii Kireçtepe Gençlerle Beraber Adnan Menderes Eskişehir’de Sanayi Kuruluşlarını Ziyaret Ediyor Adnan Menderes Eskişehir’de Sanayi Kuruluşlarını Ziyaret Ediyor 27 Mayıs Darbesi’nden Bir Gün Önceki Gazete Nüshası

276 CEEOL copyright 2021

CEEOL copyright 2021

http://www.turansam.org *********** TURAN-SAM: TURAN Stratejik Araştırmalar Merkezi * TURAN-CSR: TURAN Center for Strategic Researches TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi; p-ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Yıl: 2019; Ay: Aralık; Cilt: 11/SONBAHAR, Sayı: 44 TURAN-CSR International Scientific, Peer-Reviewed and Refereed Journal; ISSN: 1308-8041, e-ISSN: 1309-4033; Year: 2019; Month: December; Volume: 11/AUTUMN, Issue: 44

DOI: http://dx.doi.org/10.15189/1308-8041

277 CEEOL copyright 2021