Automatisch expressief muziek uitvoeren Bastiaan van der Weij
Muziek uitvoeren klinkt misschien niet direct als iets waar kunstmatige intelligentie aan te pas komt. Veel westerse kunstmuziek1 is tot in detail vastgelegd in de vorm van bladmuziek. In theorie zou je met goede synthesizers die bladmuziek perfect kunnen uitvoeren. En als je synthesizers niet goed genoeg vindt, kun je zelfs een orkest van robots samenstellen die hun instrument perfect beheersen. Toch zou geen enkele muziekliefhebber een kaartje voor zo’n orkest kopen, omdat het waarschijnlijk even ongemakkelijk zou klinken als Philip Freriks in een rap battle. Blijkbaar is er behalve het perfect uitvoeren van de bladmuziek nog meer nodig om muziek aangenaam te laten klinken voor ons mensen.
Notenschrift is eigenlijk maar een beperkt medium: er bestaan maar een paar aanduidingen (forte, mezzo forte, piano, pianissimo, cres1 Door
25
cendo etc.) voor iets wat eigenlijk een continue schaal is, namelijk hoe hard of zacht je een passage moet spelen (dynamiek). Hetzelfde geldt voor tempo. Soms, maar lang niet altijd, staat in de bladmuziek aangegeven waar je sneller of langzamer moet of mag spelen (timing). In veel bladmuziek ontbreken aanduidingen voor timing en dynamiek zelfs helemaal. In een uitvoering van bladmuziek wordt door de muzikant continue afgeweken van wat er letterlijk in de noten staat. Op sommige instrumenten, zoals een viool, heb je niet eens een discrete schaal van tonen (een toonladder) maar kun je in theorie binnen een bepaald bereik elke frequentie spelen die je maar wilt. Deze afwijkingen kun je zien als een resultaat van muzikale expressie en die expressie is de component die een aangename muzikale uitvoering onderscheidt van een onaangename robotische uitvoering. Het doel van dit project is om een methode te vinden die als invoer een digitale representatie van bladmuziek neemt en als uitvoer muziek genereert die klinkt alsof ze door een echte muzikant gespeeld is. Dat is lastig want het is een mysterie waar afwijkingen van de bladmuziek precies vandaan ko-
mensen uit westerse landen vaak klassieke muziek genoemd