Workshop ‘de Polder en het Water’, over leven, wonen en werken op 6 meter onder NAP, 12 juni 2017
ROTTERDAM – Een groep landbouwers uit de omgeving van Capelle en Bleiswijk heeft zich vannacht meester gemaakt van het Schouwburgplein. Het naderende feest van C ‘70 heeft hen tot het besef gebracht, dat de agrariër daarin geen enkele rol speelt. In goedbedoelde wrok hebben de boerenzoons de afgelopen nacht, geholpen door de mist, “het burgersmanstuintje” (zoals één hunner het noemde) voor de Doelen veranderd in een zalige weide. Met wilgen, koeien en slootjes. Het Vrije Volk, 11 december 1969
Na de bouw van de Doelen en de oplevering van de ondergrondse parkeergarage was het Schouwburgplein in 1966 een braakliggend terrein. Voor de manifestatie C ’70 werd een groep ontwerpers en kunstenaars gevraagd een plan te maken voor de inrichting daarvan. De organisatie was na de presentaties van de plannen enorm geschrokken van wat genoemd werd “een volslagen gebrek aan werkelijkheidszin”.
Eén van de meeste spraakmakende ontwerpen was de fotomontage van Wim Gijzen uit 1969. Hoewel het niet Gijzen’s bedoeling was dit echt uit te voeren, was het ook niet bedoeld als grapje. Het was een pleidooi voor meer vergroening en het zichtbaar maken van de polder in de stad. Het plan van Wim Gijzen heeft anno 2017 niets aan actualiteit ingeboet. Dit inspirerende beeld is de afgelopen decennia meerdere malen tevoorschijn gehaald. Steeds als er in de jaren ’80 en ’90 nieuwe plannen werden gemaakt voor de inrichting van het Schouwburgplein. Tot er in 2010 ook werkelijk een kudde schapen op het plein werd gezet.
Het Prins Alexanderplein Het Prins Alexanderplein verhoudt zich op geen enkele wijze tot het grootstedelijk Schouwburgplein. Niet alleen is er enorm verschil in het voorzieningenniveau, maar ook in de aandacht voor het plein, van de bewoners en ondernemers. Echter waar de gelijkenis ophoudt, zijn de paralellen met de ontwikkeling van het Prins Alexanderplein groot. Een artikel, als uit het Vrij Volk van december 1969, zou er met gemak binnenkort zo uit kunnen zien……
ROTTERDAM – Een groep bewoners uit het stadsgebied Prins Alexander heeft zich vannacht meester gemaakt van het Prins Alexanderplein. Het naderende feest rond de opening van het nieuwe NS station en de herinrichting van het plein heeft hen tot het besef gebracht, dat de polderbewoner daarin geen enkele rol speelt. In goedbedoelde wrok hebben de bewoners de afgelopen nacht, geholpen door de mist, “het burgersmanstuintje” (zoals één hunner het noemde) voor het Alexandrium veranderd in een polderlandschap. Met wilgen, koeien en slootjes. Algemeen Dagblad, 11 december 2017
Workshop 12 juni 2017 Op 12 juni 2017 heeft de Stichting Hart voor Prins Alexander een workshop georganiseerd, als onderdeel van het programma de Polder en het Water. De workshop was het voorlopig laatste onderdeel van dit programma rond de viering van het 150 -jarige bestaan van de Prins Alexanderpolder. Het programma bestond uit een waterexcursie, een causerie t.g.v. 150 jaar Prins Alexanderpolder en een workshop, over leven & wonen en werken op 6 meter onder NAP en de betekenis hiervan voor de identiteit van het stadsgebied Prins Alexander. De Polder en het Water is onderdeel van het door de stichting samengestelde Spoorboekje ‘Op weg naar een Hart van Prins Alexander’. Hart van Prins Alexander is een activiteitenprogramma dat zich de komende jaren focust op het activeren en programmeren van de publieke ruimte op, aan en rond het Prins Alexanderplein en de stationsomgeving. Dit als opmaat naar het ontwikkelen van een aangename en levendige plek in het kerngebied dat in het Hart van Prins Alexander ligt.
De workshop vond plaats bij OVVICE, een recent herontwikkelde kantoorlocatie in het Hart van Prins Alexander. De deelnemers aan de workshop bestond uit een brede groep vertegenwoordigers van de gemeente Rotterdam (Gebiedscommissie Prins Alexander, Dienst Stadsontwikkeling en Ingenieursbureau), het Hoogheemraadschap, Water Sensitive Rotterdam, stedenbouw en architectuur, maatschappelijke- en ondernemersorganisaties uit het gebied en uit het stedelijke- en lokale culturele veld. Het uitgangspunt van de workshop was de stelling dat het stadsgebied Prins Alexander haar identiteit ontleent aan de geschiedenis van de drooglegging, de polder en de Rotte. In het zes meter onder NAP gelegen woon-, werk- , leef- en recreatiegebied speelt het water een belangrijke rol en is mede gezichtsbepalend voor het gebied. De Stichting Hart voor Prins Alexander beschouwt dit als een belangrijke identiteit van het stadsgebied en wil dit in het Hart van Prins Alexander, met de herinrichting van het centrumgebied en die van het Prins Alexanderplein in het bijzonder, inhoud en vormgeven.
Een rondje langs de deelnemers maakte duidelijk dat het leven, wonen en werken op 6 meter onder NAP als een unieke eigenschap van het gebied Prins Alexander wordt beschouwd. Door de bewoners als bijzonder, maar ook als vanzelfsprekend wordt ervaren. Ze nemen het wonen in een natte polder voor lief. Door de buitenwereld wordt daar vaak anders tegenaan gekeken. Van “ik ga daar niet wonen!”, tot “wie wil hier zijn?”, de polderbewoners worden waaghalzen genoemd. Of, zoals Michael Kimmelman op 15 juni 2017 na zijn bezoek aan Rotterdam in een artikel in de New York Times schreef: “I found a sinking city that has become a model for the challenges facing cities all over the world. From the moment settlers first started pumping water to clear land for houses and farms, water has been the central, existential fact of life in the Netherlands — a daily matter of survival and national identity.”
Tijdens de inleiding wist Onno de Wit van de Historische Vereniging Prins Alexander ons ook te vertellen dat, toen bekend werd dat er gebouwd ging worden in de Prins Alexanderpolder, en de eerste huizen verrezen in 1961, de ligging van de polder nog iets bijzonders was. In de Europese aardrijkskundeboekjes is de Polder Prins Alexander altijd de laagste polder van Europa geweest en ook rond 1960 vroeg men zich af of het wel verstandig was om hier te gaan bouwen, in het laagste punt van Nederland of zelfs Europa. Toen het bestuur van de historische vereniging in 2014 bij burgemeester Aboutaleb op bezoek was, beantwoordde Aboutaleb de vraag overigens zeer eenduidig: “hier had nooit gebouwd mogen worden. 94.000 mensen in het laagste punt van Europa, wie heeft dat bedacht…” Maar in zijn algemeenheid lijkt dat niet iets waar bewoners wakker van liggen. Water, zo sluit Onno af, is een essentieel onderdeel van de Prins Alexanderpolder, als historische rode draad, maar ook vanuit de actualiteit en als het gaat om waterbeheer, waterkwaliteit en waterveiligheid. Want juist in die toch tamelijk unieke Prins Alexanderpolder met z’n 6.6 meter beneden NAP speelt waterveiligheid een cruciale rol. We weten allemaal dat de zeespiegel stijgt, dat de waterafvoer van de grote rivieren toeneemt, dat de buien extremer worden, en dat de polder door te pompen steeds lager komt te liggen. Nog lager dus, in het geval van de Prins Alexanderpolder en dat is een onomkeerbaar proces.
Maarten Hogenkamp van het Hoogheemraadschap zette met zijn inleiding vervolgens de toon met een enkele eenvoudige tekening. Een dwarsdoorsnede van de Prins Alexanderpolder, die verder geen toelichting nodig heeft. Wij leven, wonen en werken in een enorme badkuip! Maarten benadrukte het belang van waterbewustzijn bij bewoners en ondernemers, voor de waterveiligheid en de toekomstbestendigheid van ons gebied. Na de inleiding gingen wij aan de slag in vijf creatieve werksessies, met als uitgangspunt hoe met dit gegeven de identiteit van het stadsgebied betekenis kan krijgen en versterkt kan worden. De vraag aan de deelnemers was, op welke wijze en met welke concrete ideeĂŤn dit beleefbaar en zichtbaar kan worden gemaakt in het centrumgebied, in het Hart van Prins Alexander. Wat volgde was een tsunami aan ideeĂŤn en plannen. Jan Metz had de opdracht gekregen deze in een aantal pakkende illustraties samen te vatten, hij kon het nauwelijks bijbenen. Het beeldverslag van de workshop is een geweldige oogst, waarmee wij met elkaar aan de slag kunnen.
De oogst Hoewel de voorstellen en de wijze waarop deze moesten worden vormgegeven varieerden, bestond er grote overeenstemming over de thema’s; 1. 2. 3. 4.
Poldergevoel; Polderen = Alexanderen Beleving; polder, met water en groen Duurzaamheid; waterveiligheid en waterbewustzijn, een ecologische zone Cultuurhistorie; drooglegging (dijken, ringvaarten, gemalen) en de Rotte
Met de bovenstaande leidende thema’s zijn hieruit een zevental overeenkomstige programma’s samen te stellen; 1. Een stedelijk waterplein, de grijsheid van het beton moet plaatsmaken voor water en groen, voor een polderlandschap - Van Prins Alexanderplein naar Alexanderpolderplein - Een drempelloos, golvend “deel landschap” voor langzaam verkeer - Polderplein; Poldermodel in maquettevorm - Beleefmodel; een 5D experience, op een schaalniveau dat zich verhoudt tot de omliggende dichte en hoge bebouwing en tot de schaal van het gebied 2. Zichtbaar maken van het peil 0 NAP - Peilmarkering. Gebruik de gevels om te visualiseren welke positie de plek heeft t.o.v. het NAP. Waar staan we nu en wat betekent dit t.o.v. de zeespiegel met bijvoorbeeld blauw neon, aanlichten met laserlicht/beeld - Water Wall, waterzuilen, peilschaal, vuurtoren; een beeldbepalend baken dat het peilniveau aangeeft, de actuele waterstanden en de actuele afgepompte hoeveelheid water
3. Positioneren van het gebied met dit thema, een Unique Deep Selling Point (USDP) - Steden en stedelijke gebieden onderscheiden zich door het onderliggende landschap - Poldergevoel niet alleen fysiek aanwezig ‘het gevoel dat je er middenin zit’, maar ook als mentaliteit ‘Alexanderen’ i.p.v. ‘Polderen’ - Niet alleen water, ook groen is gezichtsbepalend. Meer zichtbaarheid en ruimte voor blauw en groen, de identiteit van het hele gebied in Hart naar voren laten komen - Het Prins Alexanderplein en de stationsomgeving is het podium, visitekaartje het centrale punt van Alexander - Ontwikkelen van een beeldmerk; een ‘watergrens’ route door het gebied, geïnspireerd op de Brandgrens in het centrum van Rotterdam en de Route Meridiaan in Parijs
4. Cultuurhistorie en culturele activiteiten - De Polder en de Rotte als het onderliggende landschap van Prins Alexander - Beelden en/of installaties die het verhaal van de geschiedenis van de drooglegging en de bemaling vertellen, 150 jaar Prins Alexanderpolder (polder & water), 50 jaar Prins Alexander (wonen & leven), de Rotte (ontstaansgeschiedenis & recreatie) - Een bank in de vorm van een sextant om ‘de boom’, heen als referentie naar het voormalige station en ode aan deze boom, een 130 jaar oude Paardenkastanje - Een model van de in Rotte opgegraven boot, een punter uit 1270 (een skateboat) - Het Polderplein als ontmoetingsplek ontmoetings- en verblijfsplek waar ook van cultuur, voorstellingen, muziek, genoten kan worden
5. Ecologische verbindingszone - ‘Corridor’ van water en groen door het stedelijk gebied - Waterplein; een light variant geïnspireerd op het waterplein van Benthemplein, zichtbare waterlopen (regenwaterafvoer), zichtbaar maken dat het water van vier kanten komt (zee, rivier, grond en uit de lucht) - Educatie, vergroten waterbewustzijn, over waterveiligheid en droge voeten. Met beeld, tekst en activiteiten (o.a. onderwijsprogramma’s, excursies, ….) 6. Horeca & Retail - Po(o)lderbar, Polderterras op het Prins Alexanderplein, als aangename verblijfsplek, huiskamer en podium - Invulling retail units nieuwe NS station, hoe kunnen ondernemers daar zich met dit thema onderscheiden, c.q. dit gezicht geven?
7. Verbinding maken met de wijken - ‘Watergrens’, zich uitbreidend door het gebied als een olievlek - Het verhaal van de cultuurhistorie van het gebied doorzetten in de wijken, markeren bijzondere plekken (belangrijke watergangen, gemalen, waterbergingen, e.a. karakteristieke plekken) - Ontwikkelen van de Alexander App (geïnspireerd op de Mobile Water Management App van het Hoogheemraadschap)
Het laatste onderdeel van ons programma t.g.v. 150 jaar Prins Alexanderpolder, werd aan het einde van de workshop op passende wijze afgesloten met een ter plekke gemaakte rap van Ruwhel Emers van de Rotterdamse HipHop-groep WatWatIs uit Prins Alexander; Wat is het leuk om te weten Dat wij kunnen overleven Onder de zeespiegel een meter of zes zeven Word aub geen 9 Want ik wil kunnen weten Of ik morgen vaar op mijn boot Of mijn voordeur nog kan vegen Ik zweer het wij zijn gezegend Mijn dank aan ons techniek Prins Alexander pompt hard Al zien wij het niet Maar zonder het zien kan je schijnen Water laten verdwijnen En met trots kan ik zeggen Prins Alexander is de mijne
Deelnemers workshop 12 juni 2017 Aad Kurver Bas Kortmann Carol Hol Dirk-Jan van Lottum Ella van der Hout Esther Kalkman Hans Walgenbach Herman van Dongen Hilbert Keizer Inge Lievaart Jacoline Takke Jana van Hummel Jan Metz Maarten Hogenkamp Marco Bunk Margriet Zegel Marieke Bongaards Neeldert van Laar Onno de Wit RenĂŠ Dukker Richard Kasperink Rien de Groot Rinus Lievaart Ruud Reutelingsperger Ruwhel Emers Willy Hilverda
Gemeente Rotterdam, Stadsontwikkeling (landschapsontwerper) Powerboat, docent Willem de Kooning Academie Stichting Hart voor Prins Alexander Gemeente Rotterdam, vice-voorzitter Gebiedscommissie PA Gemeente Rotterdam, Stadsontwikkeling (Water Sensitive Rotterdam) Sociaal ondernemer Stichting Hart voor Prins Alexander Stichting Hart voor Prins Alexander Gemeente Rotterdam, Gebiedsdirecteur Prins Alexander Business Club Prins Alexander Erfgoed Uitgevoerd Noordzuiden Metz Ruimtelijk ontwerp en verbeelding Hoogheemraadschap, beleidsmedewerker waterkwantiteit CafĂŠ Wilskracht, eigenaar NS Stations, Stationsmanager NS-station Rotterdam Alexander Cultuurscout Prins Alexander Hoogheemraadschap, educatieadviseur Historische Vereniging Prins Alexander, voorzitter am+d brand management Sociaal ondernemer/Steal and Behave en Street Art artist LG Architecten Business Club Prins Alexander Observatorium Mobiele reporter Open Rotterdam en rapper WatWatIs Historische Vereniging Prins Alexander