Alliantie voor
stationsgebied Rotterdam Alexander Samenwerken aan een brede kwaliteitsimpuls - Propositie Concept d.d. 30 januari 2017
NATIONALE POLITIE (OVG)
ALEXANDERPOORT EY (NSI) (CAIRN) ALEXANDERHOF (NSI)
OVVICE
ZADKINE ALBEDA COLLEGE
Marten
Mees
ENECO
TBI (OVG)
Marten
Meesweg
PRORAIL
VALAD
BUSSTATION RET
NS STATIONS OOSTENTREE
NS STATIONS TRAMHALTE RET WILSKRACHT
derplein
Prins Alexan
NTOREN
ALEXANDRIUM SHOPPING CENTER (KLÉPIERRE)
BUSINESS CLUB PRINS ALEXANDER GEBIEDSCOMMISSIE PRINS ALEXANDER GEMEENTE ROTTERDAM GREEN BUSINESS CLUB NEDERLAND METROPOOLREGIO ROTTERDAM DEN HAAG PROVINCIE ZUID-HOLLAND STEDENBAAN - NETWERK ZUIDELIJKE RANDSTAD VERKEERSONDERNEMING ROTTERDAM
Betrokken partijen in de Alliantie: Albeda College Business Club Prins Alexander Café Wilskracht Cairn Eneco Gebiedscommissie Prins Alexander Gemeente Rotterdam Green Business Club Nederland Klépierre Metropoolregio Den Haag Rotterdam Nationale Politie NSI NS Stations
2
Ntoren OVG oVVice ProRail Provincie Zuid-Holland RET Stedenbaan – Netwerk Zuidelijke Randstad Stichting Hart voor Prins Alexander TBI Valad Verkeersonderneming Rotterdam Zadkine
Kader voor afspraken
Propositie voor samenwerken
Dit is een aanbod – een propositie – van en voor de publieke, private en maatschappelijke partijen, betrokken bij de vernieuwing van het stationsgebied van Rotterdam Alexander. De betrokken partijen willen een informele, ‘light’ samenwerking aangaan – een Alliantie – om tot een substantiële kwaliteitsverbetering van de openbare ruimte komen in het stationsgebied, in het bijzonder van de Marten Meesweg en het Prins Alexanderplein. Doel van deze propositie is een eerste stap te zetten in deze samenwerking. Hiervoor spreken de betrokken partijen hun steun uit door middel van onderstaande afspraken. Dit zijn intentionele afspraken die in de loop van de samenwerking aanscherping verdienen.
3
10 afspraken voor de alliantie Afspraak 1: gezamenlijke doelstelling De publieke, private en maatschappelijke partijen in en om het stationsgebied Rotterdam Alexander zetten zich samen in voor een substantiële kwaliteitsverbetering van het gebied, en van de openbare ruimte in het bijzonder. De kwaliteitsverbetering betreft: 1) een betere bereikbaarheid voor fietsers en voetgangers, 2) het herinrichten en vergroenen van de openbare ruimte, 3) het mengen van functies in plinten van gebouwen en 4) identiteits- en imagoversterking door placemaking en slimme, duurzame innovaties in de openbare ruimte.
Afspraak 2: rollen en verantwoordelijkheden Partijen hebben in de samenwerking verschillende rollen en verantwoordelijkheden. In de kwaliteitsverbetering blijven competenties en bevoegdheden verbonden aan de betreffende partijen. NS stations, ProRail, RET en gemeente werken samen aan de stationsvernieuwing. De gemeente is primair verantwoordelijk en bevoegd voor de herinrichting van de openbare ruimte. Vastgoedeigenaren zijn verantwoordelijk voor de herinrichting van hun gebouwen, plinten en kavels, incl. voorterreinen. De vastgoedeigenaren en ondernemers die verenigd zijn in het Alexandriumoverleg, zijn verantwoordelijk voor de marketing en gezamenlijke activiteiten voor het winkelgebied. Maatschappelijke partijen, zoals stichting Hart voor Prins Alexander, nemen in samenwerking met Alexandrium en gebiedscommissie initiatieven op cultureel en maatschappelijk gebied. De gemeente heeft een centrale rol in het proces en in de realisatie van de kwaliteitsverbetering.
Afspraak 3: allianties voor samenwerking in deelgebieden Partijen slaan de handen ineen, maar niet iedereen hoeft met iedereen samen te werken. Voor de kwaliteitsverbetering van de Marten Meesweg gaat een deelalliantie aan de slag, bestaande uit vastgoedeigenaren (o.a. OVG, oVVice, Cairn, NSI, Zadkine, e.a.) en – gebruikers 4
(o.a. Eneco, TBI, Nationale Politie). Voor het Alexanderplein kan een separate deelalliantie aan de slag gaan met inzet van Klépierre, Valad, Café Wilskracht, Ntoren en andere eigenaren en gebruikers. De gemeente Rotterdam maakt deel uit van beide deelallianties.
Afspraak 4: inzet van de gemeente in de samenwerking De gemeente zet zich in om de herinrichting van openbare ruimte uit te voeren op een goed basisniveau van ruimtelijke kwaliteit. De gemeente werkt samen met NS Stations, ProRail en RET aan de stationsvernieuwing, waarbij de gemeente zorg draagt voor de herinrichting van de openbare ruimte direct rond het station. De gemeente is, mits voldoende financiering beschikbaar komt, bereid het herinrichtingsgebied te vergroten naar de gehele Marten Meesweg en het gehele Prins Alexanderplein. In directe samenwerking met de deelallianties worden twee separate herinrichtingsplannen gemaakt.
Afspraak 5: inzet van private partijen in de samenwerking Private partijen in het stationsgebied (OVG, NSI, oVVice, Eneco, Klépierre e.a.) zetten zich in om de uitstraling van hun vastgoed te verbeteren door het publieksvriendelijk maken van de ‘plint’ van gebouwen (door plaatsen van ontvangst- en baliefuncties, kantine-, expositieof sportvoorzieningen op begane grond). Vastgoedeigenaren aan de Marten Meesweg richten zich tevens op het vergroenen van hun voorterreinen in relatie tot de herinrichting van de openbare ruimte. Rond het Alexanderplein gaat het om een meer aantrekkelijke ontvangst.
Afspraak 6: extra ambitie bovenop basisinzet De ambitie van de alliantie van de Marten Meesweg is om deze weg te ontwikkelen als de ‘slimste, veiligste en duurzaamste straat van Nederland’. Private partijen zetten zich in om extra kwaliteitsverbeteringen te realiseren in de vorm van extra vergroening, bijzondere materialen en duurzame innovaties
in de openbare ruimte op gebied van duurzame energie, waterbeheer, verlichting, straatmeubilair, bewegwijzering en beleving. Private partijen zijn bereid te investeren in deze extra kwaliteit en kwaliteitsverhogende elementen bovenop de basisinzet van de gemeente. Deze extra ambitie bestaat ook voor het Alexanderplein.
Afspraak 7: inzet van maatschappelijke partijen in de samenwerking Maatschappelijke partijen zetten zich in voor uitvoering van sociale, culturele en educatieve activiteiten in de openbare ruimte om de beleving en betekenis van het stationsgebied te versterken. Hiervoor wordt nauw samengewerkt met NS, RET, ProRail, vastgoedeigenaren, gebiedscommissie en het Alexandriumoverleg. Stichting Hart voor Prins Alexander initieert en coördineert de activiteiten en werkt voor de uitvoering ervan samen met Zadkine, Albeda College en andere (culturele) instellingen. De stichting maakt in overleg met gemeente en private partijen een placemaking-programma tot en met de manifestatie van het 50 jarigbestaan en oplevering van het nieuwe station.
Afspraak 8: coördinatie en organisatie van de samenwerking De gemeente Rotterdam heeft de regie over de herinrichting van de openbare ruimte van de Marten Meesweg en het Alexanderplein. Voor de extra kwaliteitsverbetering en duurzaamheid richten private partijen en gemeente een ‘Green Business Club’ op. Ook stichting Hart voor Prins Alexander maakt hiervan deel uit. De Green Business Club Rotterdam Alexander zorgt voor de coördinatie en procesmanagement van de te nemen uitvoeringsmaatregelen. Besluitvorming over maatregelen en investeren vindt plaats onder auspiciën van het bestuur van de Green Business Club, die gevormd wordt uit de investerende leden.
Afspraak 9: bundelen van publieke en private investeringen Gemeente Rotterdam bereidt een investeringsimpuls voor van €500.000,-- voor de herinrichting van de openbare ruimte. Dit bedrag wordt aangevuld met een investering van €340.000,-- voor de openbare ruimte rond het station uit lopende investeringsafspraken.
Indien private partijen gezamenlijk bereid zijn €500.000,-- mee te investeren in de openbare ruimte, is de gemeente bereid te onderzoeken of haar investering verhoogd kan worden naar €1 miljoen. Besluitvorming over en coördinatie van de gemeentelijke investeringen (circa €840.000,-) liggen in lijn met de geldende regelgeving in handen van de gemeente Rotterdam. Aanvullende publieke en private middelen worden samengebracht in een lokaal investeringsfonds onder auspiciën van de Green Business Club. Binnen dit investeringsfonds wordt geld vrijgemaakt voor marketing/branding en een programma van placemaking. Alle partijen spannen zich in voor verkenning en lobby voor aanvullende investeringsfondsen en subsidies (bijvoorbeeld van metropoolregio (MRDH), gemeente Rotterdam, provincie Zuid-Holland, ministeries, Europese investeringsfondsen).
Afspraak 10: planning Partijen richten zich op oplevering van de herinrichting en maatregelen gekoppeld aan de oplevering van het nieuwe stationsgebouw. Ook de herinrichting van de Marten Meesweg (samen met de oostentree van het station) zal gekoppeld zijn aan de oplevering van het station en de renovaties van diverse kantoorgebouwen. De herinrichting van het Alexanderplein zal gekoppeld worden aan de mogelijke vernieuwing van de omliggende gebouwen.
Als vervolg op deze propositie spreken partijen af om samen te werken aan de agenda van uitvoeringsacties die achterin deze propositie is opgenomen. Bij de uitvoeringsacties zijn de samenwerkende partijen benoemd, alsmede een trekker van de actie. Hiermee kan de kwaliteitsverbetering van het stationsgebied Rotterdam Alexander concreet handen en voeten krijgen. Om een veilig, aantrekkelijk en duurzaam stationsgebied te realiseren: meer dan alléén een knooppunt, maar als hét hart van Prins Alexander. Een hart om samen trots op te zijn.
5
18 jan 2016 16 jun 2015
1e Alliantiegesprek
1e werkatelier
12/25 apr 2016
Brede Werkbijeenkomst stakeholders
2e werkatelier
Marten Meesweg
Prins Alexanderplein
P R I O R I T E I T E N Inrichting
Bebouwing
6
PROPOSITIE
jan 2017
2e Alliantiegesprek
1 feb 2017
Werkbijeenkomst Samenwerking
Identiteit
3 nov 2016
Bereikbaarheid
Inleiding: werken aan samenwerking
1. Alliantie voor het stationsgebied
We zien het allemaal: de omgeving van het station Rotterdam Alexander is flink verrommeld, raakt snel versleten en heeft weinig uitstraling. Bewoners, reizigers, ondernemers, eigenaren en andere gebruikers onderkennen het gebrek aan ruimtelijke kwaliteit en sociale veiligheid. Iedereen is eensgezind: de openbare ruimte in het stationsgebied is aan vernieuwing toe. Dit was de breed gedeelde uitkomst van het eerste Alliantiegesprek dat Stedenbaan in juni 2015 heeft georganiseerd. Nu er geïnvesteerd gaat worden in een nieuw stationsgebouw en mogelijk ook een grote, nieuwe fietsenstalling, is die gebrekkige ruimtelijke kwaliteit van de omgeving aanleiding voor het Alliantiegesprek. De Alliantiegesprekken zijn gericht op het smeden van de samenwerking tussen publieke, private en maatschappelijke partijen die het verschil kunnen maken in het stationsgebied. In een serie werkbijeenkomsten zijn belangrijke partijen – van projectontwikkelaar tot maatschappelijke stichting – van caféhouder tot NS – bijeengekomen om tot een kwaliteitsimpuls te komen voor de stationsomgeving. Het werkproces: • 18 januari 2016: breed werkatelier over alle lopende plannen en initiatieven, zelf gepresenteerd door de publieke, private en maatschappelijke partijen in het gebied; • 12 april 2016: ideeënatelier over de kwaliteitsverbetering van de Marten Meesweg in relatie tot het station (noordzijde van het spoor); • 25 april 2016: ideeënatelier over de kwaliteitsverbetering van het Alexanderplein in relatie tot het station (zuidzijde van het spoor);
in het gebied. Gerichte maatregelen waarmee we de gewenste kwaliteitsverbetering handen en voeten geven. Met zichtbare resultaten. Dat vraagt om samenwerking: tussen gemeente en private eigenaren, tussen eigenaren, hun huurders (van winkelruimten en kantoren) en maatschappelijke partijen, tussen ondernemers en NS, RET, ProRail en busvervoerders. In november 2016 hebben we in een aanvullend werkatelier de mogelijkheden tot samenwerken verkend en de bijdragen die partijen hieraan kunnen leveren. De resultaten hiervan zijn de basis voor deze propositie. Deze propositie is de grondslag voor een brede Alliantie van en voor partijen die geallieerd zijn voor de kwaliteitsverbetering van het stationsgebied van Rotterdam Alexander. Doet u ook mee? Want het is tijd. De hoogste tijd voor actie!
De inhoudelijke ideeën van alle deelnemende partijen voor de kwaliteitsverbetering zijn samengebracht in deze propositie. Het gaat hier niet om een nieuwe grootse, meeslepende visie op de Alexanderknoop, maar om het benoemen van concrete slimme interventies
7
Identiteit
Verrommeld gebied waar eigen identiteit ontbreekt
Gesloten plinten en garagewand aan stadsplein
Naar binnen gekeerde kantoorpanden
Trappen en boombak maken stationsplein slecht toegankelijk
Straatprofiel met meer ruimte voor auto’s dan voetgangers
Tjokvolle en verspreide fietsparkeerplekken
Onopvallende en ongure oostentree van het station
Bereikbaarheid
Inrichting
Bebouwing
Onbenut evenementenplein
Waargenomen kwesties in het stationsgebied 8
Probleemstelling: waarom belangrijk?
2. urgente kwesties vragen om actie
Het stationsgebied Rotterdam Alexander ligt in het hart van een belangrijk economisch centrum aan de oostkant van Rotterdam, het stadsgebied Prins Alexander met 94.000 inwoners en aansluitend Capelle en Nieuwerkerk aan den IJssel. Vele infrastructurele verbindingen komen in deze Alexanderknoop samen: (intercity-)treinen, metro’s, bussen alsmede de directe toegang tot de autosnelweg A20. Het centrumgebied bestaat uit een groot winkelgebied (shoppingcenter, megastores en woonmall) maar huisvest ook grote ondernemingen en onderwijsinstellingen. Met ruim 17.000 in- en uitstappers per dag is het station hiervoor een belangrijke toegangspoort. Het is het 3e grote station van Rotterdam (na Rotterdam CS en station Blaak). De uitstraling en kwaliteit van de openbare ruimte laat dit echter niet zien. Integendeel: het gebied is verrommeld, raakt versleten en het wordt stil en onveilig na sluitingstijd. In het eerste Alliantiegesprek zijn de belangrijkste kwesties concreet benoemd. Wat vinden partijen in het gebied nu echt belangrijk én urgent? Welke kwesties worden breed gedeeld?
Bereikbaarheid: gebrekkige overstaprelaties en fietsenstallingen te vol
Het stationsgebouw gaat binnenkort flink vernieuwd worden. NS Stations, RET, ProRail, gemeente en NS Reizigers zijn volop bezig met de voorbereiding van de plannen en investeringen. Veel betrokken partijen vragen echter om meer aandacht voor verkeersveilige overstaprelaties naar bus en metro en extra fietsenstallingsruimte bij het station. Ook de fietsroutes zijn onduidelijk en kennen veel barrières. Fietsenstallingen zijn regelmatig te vol, aangezien meer dan een kwart van de reizigers per fiets naar het station komt.
Inrichting: onvoldoende kwaliteit van de openbare ruimte De uitstraling en kwaliteit van de openbare ruimte in het stationsgebied blijft ver achter bij het brede aanbod van winkels en het grote aantal kantoren en onderwijsinstellingen in het gebied. Het stationsgebied kent weinig samenhang in de openbare ruimte, en oogt hierdoor ook rommelig en versleten. De uitstraling is erg ‘stenig’ en wordt door veel gebiedspartijen als te sober, hard en kil ervaren.
Bebouwing: leegstand en ‘blinde plinten’ van gebouwen
De levendigheid ontbreekt in het gebied, vooral in de avonduren. Dit versterkt het gevoel van (sociale) onveiligheid van bezoekers en gebruikers. Veel blinde ‘plinten’ op de begane grond van gebouwen, incidentele leegstand en de onduidelijke routing zijn hier mede de oorzaak van. Rond het Alexanderplein zijn vele winkels en voorzieningen ‘naar binnen’ gekeerd, hetgeen niet bijdraagt aan de verblijfskwaliteit van de openbare ruimte.
Identiteit: gebrek aan eigenheid en verblijfskwaliteit
Het stationsgebied bruist niet, terwijl er wel allerlei functies en voorzieningen zijn. De reizigers en het winkelend publiek zorgen voor levendigheid, maar de omgeving merkt hier weinig van. De culturele en maatschappelijke betekenis van het gebied is gering. Er zijn maar weinig activiteiten die buiten winkel- en kantoorruimten en werktijden plaats vinden. Dit nodigt niet uit tot verblijf en ontmoetingen in de openbare ruimte. Het stationsgebied is vooral een functioneel knooppunt, maar (nog) geen hart voor bewoners, ondernemers en bezoekers.
9
4. Identiteit • • • •
innovatie educatie evenementen tijdelijkheid
3. Bebouwing • • • •
programma in plinten herontwikkeling vastgoed overgang openbaar - privé horeca, terrassen
2. Inrichting • • • •
materialisatie hoogteverschillen straatmeubilair vergroening
1. Bereikbaarheid • • • •
De 4 lagen van de kwaliteitsimpuls 10
infrastructuur stationsentrees parkeren (fiets en auto) routes (fiets en voetganger)
Aanpak: samenhang en resultaatgericht
3. Kwaliteitsimpuls door concrete interventies
Nut en noodzaak van de kwaliteitsverbetering van het stationsgebied Rotterdam Alexander staan niet ter discussie. Deelnemende partijen aan het Alliantiegesprek zijn eensgezind en zien de noodzaak van een gezamenlijke aanpak van het gebied. Niet dat er nu niets gebeurt. NS Stations, RET, ProRail, gemeente en NS Reizigers werken intensief samen aan een flinke vernieuwing van het stationsgebouw, waarvan de bouw in 2017 zal starten. De herinrichting van de direct omringende buitenruimte bij zowel de west- als oostentree van het station maakt deel uit van deze vernieuwingsoperatie. Tevens wordt er gestudeerd op uitbreiding en verbetering van de fietsenstallingen rond het station. Maar er is meer nodig om tot een substantiële kwaliteitsverbetering van het gehele centrumgebied te komen. De realisatie van het nieuwe stationsgebouw met buitenruimte zien veel partijen als een interessante ‘trigger’ om tot een volledige herinrichting van de openbare ruimte te komen, zowel van de Marten Meesweg (noordzijde) als van het Alexanderplein (zuidzijde). Dat biedt nù het moment voor samenwerking om tot een grote kwaliteitsimpuls voor het hele gebied te komen. We zien twee samenhangende doelstellingen: zowel een betere bereikbaarheid voor fietsers en voetgangers als een meer aantrekkelijke openbare ruimte in het gebied. De centrale opgave: verbeteren van de kwaliteit van de openbare ruimte. Deze kernopgave bestaat uit vier samenhangende deelopgaven die samen de kwaliteitsimpuls geven:
1. verbetering van de bereikbaarheid: fietsroutes, bewegwijzering, oversteekbaarheid -- opgave gemeente Rotterdam i.s.m. NS, ProRail en RET 2. verbetering van de ‘stoffering’: bestrating, verlichting, meubilair, vergroenen -- opgave gemeente Rotterdam/ gebiedscommissie Prins Alexander (i.s.m. eigenaren) 3. verbetering van de ‘plinten’ en voorterreinen: balie- en publieksfuncties, vergroenen -- opgave private partijen: OVG, Cairn, NSI, oVVice, Eneco, Klépierre 4. verbetering van de ‘betekenis’: placemaking met innovaties en culturele initiatieven -- opgave stichting Hart voor Prins Alexander, Eneco, Zadkine en Albeda College Dit zijn de vier ‘lagen’ van de kwaliteitsimpuls – bereikbaarheid, inrichting, gebouwen en identiteit – die we in de volgende bladzijden uitwerken naar concrete maatregelen. Het zijn maatregelen die door de partijen zelf zijn voorgesteld in verschillende werkbijeenkomsten. Doel van de Alliantie is immers geen nieuw ‘papieren’ masterplan, maar een samenhangend pakket aan concrete maatregelen die leiden tot zichtbare resultaten in de omgeving.
11
De Grote Marktstraat in Den Haag wordt door meerdere verkeersgebruikers gedeeld (bron: Den Haag FM) 12
Laag 1: bereikbaarheid
4. Bereikbaarheid voor fietsers en voetgangers versterken
De voorgestelde maatregelen voor een betere bereikbaarheid van het stationsgebied richten zich op een betere positie van fietsers en voetgangers. Zowel met de auto als per openbaar vervoer is het gebied al optimaal bereikbaar, maar het gebied zelf is vooral het domein van de auto, waarbij fietsers en voetgangers vooralsnog een ondergeschikte positie hebben. Een betere bereikbaarheid begint met het realiseren van duidelijk herkenbare entrees van het station aan de west- en vooral aan de oostzijde. Sociaal veilig en goed toegankelijk voor mindervaliden.
Uitbreiding van fietsenstallingen aan de oostentree is hoogst noodzakelijk, waar fietsen lukraak rond ‘zwerven’. Maar ook bij hoofdentree is uitbreiding en meer veiligheid van de stallingscapaciteit nodig. Hiervoor worden door gemeente en ProRail inmiddels concrete verkenningen uitgevoerd. In het fiets- en voetgangersvriendelijk maken van het stationsgebied en het vergroenen van de Marten Meesweg past ook het verwijderen van de openbare parkeerkommen en het vergroenen van de vrijkomende ruimte langs de Marten Meesweg.
Fiets- en wandelroutes moeten in de ruimtelijke inrichting duidelijker worden gemaakt. Soms houdt het fietspad gewoon op, en moet de fietser zijn eigen weg vinden. Doorgaande fietsroutes – met een duidelijke vormgeving, bewegwijzering en veilige oversteekplaatsen – leveren een belangrijke bijdrage aan het gebruik van het station. Op sommige plekken kan het doorgaande fietsverkeer ook voorrang krijgen boven het autoverkeer. Datzelfde geldt voor de looproutes en oversteekbaarheid voor voetgangers, met name bij de Marten Meesweg en het busplein bij het station. Hier ontbreken duidelijke looplijnen en veilige oversteekplekken. Ook de gelijkvloerse oversteek voor fietsers en voetgangers buiten het stationsgebouw vraagt om aanvullende maatregelen. Het Prins Alexanderplein kan meer voetgangersvriendelijk worden gemaakt door de ruimte voor fietsers en voetgangers duidelijk in te richten als ‘shared space’. De fysieke scheiding van fietsinfrastructuur en trottoirs leidt juist tot onveilige situaties. Bovendien draagt ‘shared space’ flink bij aan de verblijfskwaliteit. De fietsstallingen op het Alexanderplein vragen om uitbreiding en verbetering, met een betere koppeling aan de routes.
13
Een overzichtelijk busplein met duidelijke oversteekplekken Arnhem (Landezine)
Ondergrondse fietsenstalling als duurzame, integrale oplossing (ca. 3000 fietsen) Groningen (groenbovenalles.nl)
Het nieuwe station voor trein en metro (NS Stations)
Een subtiel trappenlandschap maakt de stationsentree beter toegankelijk Leicester (LDA Design) 14
Voetgangers en fietsers bewegen vrij over het plein Brighton (Gehl Studio)
Doorgaand fietspad g space-plein Amsterdam CS (citin
Laag 1: bereikbaarheid
Herprofilering van de Marten Meesweg: ruimte voor groen en langzaam verkeer (OVG)
Fietsen kunnen boven het water geparkeerd worden Amsterdam (Velopa)
gaat over in shared erary.net)
Voetgangervriendelijk stationsgebied met voldoende ruimte en oversteekplekken New York (untappedcities.com)
Herkenbare oostentree met open oriĂŤntatie en een toegankelijke perronopgang station Maarn (K. Dekker bouw en infra) 15
Referentie: wintergroene hagen langs de George Hintzenweg 16
Laag 2: inrichting
5. openbare ruimte flink vergroenen
De openbare ruimte van de Marten Meesweg en het Alexanderplein is aan een ingrijpende vernieuwing toe. Dat begint natuurlijk met een betere materialisering van die openbare ruimte. De bestrating is sleets, en verouderd en zelfs flink verzakt aan Marten Meesweg. Ook de materialisering van het Alexanderplein is aan vernieuwing toe. Het herbestraten van de openbare ruimte dient gepaard te gaan met het vernieuwen van het huidige straatmeubilair, zoals zitbanken, afvalbakken, verlichting, etc. Ook het saneren en integreren van borden kan helpen om een minder rommelige aanblik te krijgen. Een verbeterd verlichtingsplan langs alle fiets- en looproutes draagt bij aan de sociale veiligheid. Herinrichting biedt ook kansen voor het vriendelijker maken van het busplein, bijvoorbeeld door het ‘indikken’ van benodigde verkeersruimte en nieuwe bushalteoverkapping, zoals al gerealiseerd is op het busstation van Rotterdam CS.
Dergelijke vergroeningsmaatregelen zijn ook goed te realiseren op het Prins Alexanderplein. Hier zijn juist goede combinaties te maken met straatmeubilair en vergroening, door bijvoorbeeld boombanken en zitgelegenheden rond groenplekken. Hiervoor kan slim gebruik gemaakt worden van de hoogteverschillen bij de beide stationsentrees. Ook verplaatsbare groenbakken, zoals op de Kop van Zuid, of verticale stadstuinen aan de blinde plinten kunnen bijdragen aan een aantrekkelijke groene uitstraling. Maatregelen voor vergroening zijn niet alleen van belang voor beleving en aantrekkelijkheid voor gebruikers, maar hebben ook waarde voor versterken van het waterbergend vermogen en als bijdrage aan een klimaatadaptieve stedelijke omgeving.
Maar de grootste winst voor een meer aantrekkelijke openbare ruimte ligt in een forse vergroening en verduurzaming van de buitenruimte. Er kunnen laagdrempelige maatregelen worden genomen om het ‘stenige’ karakter van het gebied te minimaliseren. Zo kan de Marten Meesweg fors vergroend worden door het verwijderen van openbare parkeervakken en vergroening van de vrijkomende ruimten. Door herinrichting van het straatprofiel met een groene middenberm kan een singelachtige uitstraling ontstaan. Dit kan ondersteund worden door een consequent gebruik van eenzelfde type groene haag in het gebied, voor het vergroenen van de voorterreinen van gebouwen alsmede voor het scheiden van openbaar en privaat domein. Bovendien zijn er op de overhoeken mogelijkheden voor beheerarme siergrassen of wilde bloemen. Of mogelijkheden voor verticale begroeiing aan de blinde wanden van bebouwing.
17
Siergrassen en wilde bloemen verzachten de concrete jungle Parijs (Landezine)
Overkappingen op het busplein die corresponderen met Rotterdam CS Rotterdam CS (Maxwan)
Een boombank maakt van het groen voor de entree een verblijfplek en podium Amsterdam (Lorna Gibson)
Een subtiel trappenlandschap maakt van het hoogteverschil een kracht Leicester (LDA Design) 18
Begroeiing geeft de wand van de parkeergarage een zachtere uitstraling Kopenhagen (Henrik Jørgensen Landskab)
Meubilair nodigt tot gebruiken als markt Hamburg (Landezine)
)
Laag 2: inrichting
Lindebomen (Bomenstructuurvisie R’damse Stijl) in gras begeleiden de laan (OVG)
Vergroenen van voorterreinen met hagen (bijv. wintergroene Portugese laurierkers)
verblijven uit en is te stallen
Een toegankelijke en sociaal en sociaal veilige oostentree met verblijfskwaliteit station Bilthoven (spoorbeeld)
Verplaatsbare groenbakken verbinden alle delen van het stationsgebied visueel Rotterdam (Streetlife) 19
Referentie: horeca in de plint van een kantoorgebouw aan de Blaak (bron: De Buik van Rotterdam) 20
Laag 3: bebouwing
6. levendige functies in de plinten
In het stationsgebied begint een nieuwe economische dynamiek te ontstaan. Dat zien we in initiatieven van ontwikkelaar OVG voor het herontwikkelen van grote kantoorpanden die van grote betekenis zijn voor het stationsgebied. De duurzame herontwikkeling van de gebouwen ‘Maxium’ (voor TBI) en ‘New Tide’ (voor de Nationale Politie) leiden tot vele nieuwe gebruikers en bezoekers in het gebied. Bovendien worden inmiddels initiatieven genomen om centraal gelegen gebouwen in het stationsgebied te herontwikkelen tot nieuwe werk- en ontmoetingsplekken voor de ‘next economy’. Aan de Marten Meesweg biedt oVVice nieuwe plekken en services aan vanuit de filosofie ‘Service, Smart and Sharing’. Begin 2016 heeft Ntoren een flexkantoor geopend boven winkelcentrum Alexandrium, als plek voor MKB en ZZP-ers. Rond het station hebben ook het Jupitergebouw en Alexanderhof potentie om zich in deze richting te ontwikkelen.
kan zich uitbreiden - de hoek om - naar het plein toe. Aan de zijde van het winkelcentrum is het de vraag of een nieuwe bioscoop gebouwd kan worden richting het plein, met een toegang en lounge op de begane grond. Nu eigenaar Klépierre zich beraadt op nieuwe plannen voor de herinrichting van het winkelcentrum, kunnen nieuwe mogelijkheden worden verkend. Kleinschalige nieuwe functies in de plinten, en het café en bioscoop in het bijzonder, zorgen – ook na sluitingstijd – voor meer levendigheid en sociale veiligheid in het stationsgebied. In combinatie met de kwaliteitsverbetering van de openbare ruimte van het plein versterkt dit de verblijfskwaliteit van het gehele stationsgebied.
Deze ontwikkelingen leiden tot vele nieuwe gebruikers en bezoekers in het gebied die ook nieuwe eisen stellen aan de kwaliteit en uitstraling van de openbare ruimte. De ingezette herontwikkeling van gebouwen biedt kansen om de levenloze plinten op de begane grond te ‘openen’. Door ontvangsten baliefuncties, kantinevoorzieningen of fitnessfuncties aan de straatzijde te plaatsen, ontstaat er meer levendigheid en veiligheid. Door een minder strikte scheiding tussen openbaar en privaat, zouden ook andere gebruikers toegang kunnen krijgen tot gedeelde (horeca)voorzieningen. Ook is het denkbaar ruimte te geven voor een tijdelijke, pop-up horecagelegenheid in het gebied. Nieuwe publieke functies onderbrengen in de levenloze gevels is ook de uitdaging rond het Prins Alexanderplein. Niet zozeer met retail, maar met maatschappelijke of zorgfuncties, of kleinschalige culturele, pop-up initiatieven of tijdelijke creatieve winkels. Café Wilskracht
21
RET chauffeurspost geïntegreerd in de plint van het kantoorpand Amsterdam
De uitbreiding van het terras van Wilskracht versterkt de pleinfunctie
Een bioscoop zorgt ook ‘s avonds voor reuring op het plein (Klépierre) 22
De plint leent zich voor maatschappelijke functies Neede
Retail en horeca teg zorgen voor meer le (Klépierre)
laag 3: bebouwing
Horeca in tijdelijk containerbouwwerk is verblijfplaats in zakelijk gebied Amsterdam Sloterdijk (entreemagazine.nl)
Verzachten overgang privĂŠ-openbaar door openen van gevels/plinten en voorterreinen (OVG)
en de parkeerwand vendigheid
De plint leent zich voor pop-up stores Amsterdam
Herbestemming leegstaand vastgoed: dienstencentrum Nationale Politie (OVG) 23
Aankleding van de tunnel met historische foto’s van het station (bron: Stichting Hart voor Prins Alexander) 24
Laag 4: identiteit
7. Werken aan placemaking met cultuur en innovatie
Het opknappen van openbare ruimte en gebouwen is één ding, maar mensen – bewoners, ondernemers, werknemers en bezoekers – geven betekenis aan een plek. Het stationsgebied van Rotterdam Alexander vraagt bij uitstek om andere betekenissen dan alleen winkel- of autogerelateerd werkgebied. En die kansen liggen er volop! De vernieuwing van het NS-station is dé katalysator om te werken aan een ander imago en identiteit van het stationsgebied. Het station is gebouwd in 1968 en bestaat volgend jaar dan 50 jaar. In 2018 wordt tevens de oplevering van het verbouwde stationsgebouw gevierd. Het nieuwe station en het 50-jarig bestaan vormen dé aanleiding om samen met alle betrokken partijen te werken aan een grote manifestatie met verschillende culturele activiteiten. De stichting Hart voor Prins Alexander zet zich volop in voor placemaking op en rond het Prins Alexanderplein met allerlei culturele activiteiten. In aanloop tot de manifestatie rond het 50-jarig bestaan in 2018 is de stichting nu al gestart met de eerste activiteiten, waarvan de resultaten al zichtbaar zijn. Zo is de donkere tunnel onder het spoor nabij het station aangekleed met grote foto’s van de bouw van het station en ontwikkeling van het gebied in 1968, met verwijzing naar de jonge bewoners van het nieuwe stadsdeel Prins Alexander. Tot de manifestatie in 2018 wil de stichting een serie culturele activiteiten programmeren. In 2017 wil de stichting samen met inzet van leerlingen van ROC Zadkine en het Albeda College de bouwplaats en routes aankleden tijdens de stationsverbouwing en hiermee het verhaal te vertellen en creatieve ideeën zichtbaar te maken. Tevens wordt gedacht aan het oprichten van ‘iconen’ om de aankomst op het station en het verhaal van Prins Alexander voelbaar te maken. Ideeën zijn een grote NAP-peilschaal dat het verschil in hoogte
toont tussen Utrecht CS (12 meter) en de Rotte (-1 meter), een reconstructie van het stationsgebouwtje uit 1968 – zogenaamde sekstant – als tijdelijk paviljoen en ontmoetingsplek voor allerlei initiatieven, en als hart van de manifestatie. De bedoeling is de manifestatie op te bouwen uit een breed programma van activiteiten van en voor bewoners, ondernemers en bezoekers, zoals een kunstroute of cultuurtour, pleinbioscoop, debatten, sport- en spel, pop-up terras, culinaire markt met foodtrucks, e.d. Met het paviljoen en het nieuwe station als podium in het gebied. Naast deze culturele activiteiten die zich met name richten op het Alexanderplein, leeft bij private eigenaren aan de Marten Meesweg de ambitie om deze weg te ontwikkelen als de ‘slimste en duurzaamste straat van Nederland’. De inzet richt zich op het tonen van slimme innovaties in de openbare ruimte op gebied van duurzame energie, mobiliteit en klimaat. Eneco wil met de eigenaren in het gebied werken aan een proefstelling van de ‘smart city hub’ waarbij straatverlichting ‘smart’ kan worden met wifi, electrisch laden, etc. Ook valt te denken aan ‘wind trees’ of ‘solar trees’ (met zonnepanelen). Maar ook nieuwe vormen van verlichting kunnen gerealiseerd worden, zoals grondledverlichting of ‘glow in the dark’ als aanduiding voor doorgaande fietsroutes. Of een specifieke stijl van bewegwijzering met digitale informatie die bezoekers helpt met hun wayfinding. Met de vergroening en herprofilering van de Marten Meesweg zijn er bijzondere mogelijkheden als ‘buitenexpo’ om het imago en uitstraling van de straat sterk te verbeteren. Op te leveren bij de manifestatie.
25
De slimste en duurzaamste straat van Nederland: Solar Tree Nuenen (trenddokument.com)
De slimste en duurzaamste straat van Nederland: bushokje met zonnepanelen San Francisco (Lundberg Design)
Foto’s in de tunnel laten de geschiedenis van Prins Alexander zien (Stichting Hart voor Prins Alexander)
Cultuurhistorische waardering voor de oudste boom van Prins Alexander
26
(Educatieve) evenementen verbinden de bewoners en de bezoekers met de buurt (Stichting Hart voor Prins Alexander)
Flexibele kiosks bre gebruik van de open Amsterdam (MIK Am
Laag 4: identiteit
De slimste en duurzaamste straat van Nederland: Smart City Hub (Eneco)
PoĂŤtisch glow in the dark fietspad draagt bij aan identiteit gebied Nuenen (Heijmans)
De slimste en duurzaamste straat van Nederland: drijvende zonnepanelen Maasdijk (Wattco)
ngen variatie in het bare ruimte sterdam)
Pop-up parks en kunstprojecten verleiden tot verblijven Vancouver (100architects.com)
Wayfinding: speciaal design voor Alexanderknoop naar de verschillende bedrijven Jakarta (Pinterest) 27
Op fotosafari met de stedenbouwkundige van Rotterdam
Samenwerking tijdens een brede werkbijeenkomst
NS presenteert het schetsontwerp voor het nieuwe station
Stichting Hart voor Prins Alexander zet in op placemaking
Deelnemers tekenen samen ideeĂŤn in de kaart
Discussie over kwaliteitsverbeteringen in het gebied
Partijen geven aan wat zij inbrengen en vragen van anderen
Green Business Club als mogelijke vervolgstap
Allianties in ontwikkeling 28
Conclusie: betekenis van deze propositie
8. Samenwerken = samen investeren
Het Alliantiegesprek heeft geleid tot een breed gedeelde urgentie om de uitstraling en beleving van het stationsgebied van Rotterdam Alexander flink aan te pakken. Die urgentie leeft niet alleen bij de gemeente, maar zeker ook bij private eigenaren, ontwikkelaars, ondernemers en gebruikers van het stationsgebied. Er ontstaat ‘momentum’ om in actie te komen, nu publieke partijen ruim €10 miljoen investeren in een grondige vernieuwing van het station en de stationshal. Deze investeringen fungeren als een belangrijk vliegwiel om tot een bredere kwaliteitsverbetering te komen voor het gehele stationsgebied van Rotterdam Alexander. Hiervoor is globaal aangegeven welke maatregelen op het gebied van bereikbaarheid, ruimtelijke inrichting, functies en identiteitsversterking kunnen bijdragen aan een meer veilige, aantrekkelijke en levendige stationsgebied. Dit samenhangend pakket van maatregelen maakt het verschil. Aan goede ideeën ontbreekt het niet, maar is meer nodig: de betrokken publieke, private en maatschappelijke partijen in en om het gebied moeten de handen ineen slaan. Niet langer wachten op de ander, maar samen een alliantie vormen om de kwaliteitsimpuls te realiseren. Dat vraagt om een hybride manier van samenwerken tussen gemeente en private eigenaren, waarin ook maatschappelijke partijen een belangrijke rol hebben. Dat kan bijvoorbeeld in vorm van een Bedrijveninvesteringszone (BIZ), Green Business Club of andere entiteit. Het is goed denkbaar dat partijen samen een Green Business Club oprichten voor de vergroening en verduurzaming van het gebied, en de Marten Meesweg in het bijzonder. De stichting Hart voor Prins Alexander kan de coördinatie doen van culturele en maatschappelijke activiteiten.
maar vanuit het gezamenlijke belang in die kwaliteitsverbetering. Met respect voor elkaars rollen en verantwoordelijkheden in de realisatie van de maatregelen. Op basis hiervan komen we tot een voorstel – een propositie – voor de samenwerking en het gezamenlijk investeren van de betrokken partijen in en rond het stationsgebied. Alle vier deelopgaven zitten aan elkaar vast: we koersen op een ‘package deal’ tussen publieke, private en maatschappelijke partijen. Iedere partij wordt gevraagd een concrete bijdrage te leveren binnen hun eigen verantwoordelijkheden en competenties. De herinrichting van de openbare ruimte is primair een verantwoordelijkheid van de gemeente als lokale overheid. Vastgoedeigenaren en – gebruikers kunnen mee-investeren een hoger kwaliteitsniveau, als surplus op het basisniveau aan ruimtelijke kwaliteit dat de gemeente kan realiseren. Die extra kwaliteitsmaatregelen, gericht op aantrekkelijkheid, innovatie en duurzaamheid kan een flinke impuls geven aan de uitstraling van de openbare ruimte en het imago van het totale gebied. Het scheiden van verantwoordelijkheden, maar de gelijktijdige inzet van én publieke én private investeringen biedt het perspectief op de kwaliteitsimpuls.
De kwaliteitsverbetering vraagt om geld, om investeringen. Met gerichte publieke en private investeringen kunnen de genoemde maatregelen in samenhang worden gerealiseerd. Niet ieder voor zichzelf,
29
30
perspectief voor stationsgebied rotterdam alexander
31
Bereikbaarheid
2017
2018
ACTIE 1: vernieuwing stationsgebouw
ACTIE 3: herinrichten Marten Meesweg
ACTIE 4: herinrichten Alexanderplein
ACTIE 5: verkenning haalbaarheid ‘levendige plinten’
se po kst di an um t
pe N ils AP ch aa l
a bo ank uw le pl din aa g ts
aa N nk S le Tu di nn ng el
Identiteit
ACTIE 7: programma placemaking
ACTIE 8: Green Business Club
ACTIE 9: inrichten lokaal investeringsfonds
ACTIE 10: indienen van aanvragen voor investeringsfondsen en subsidies
MANIFESTATIE 50 JAAR STATION ROTTERDAM ALEXANDER
Bebouwing
Inrichting
ACTIE 2: uitbreiding en verbetering fietsenstallingen
ACTIE 6: actieprogramma innovatie en verduurzaming
32
2019
Vervolg: hoe verder?
Agenda: 10 uitvoeringsacties
Actie 1: vernieuwing van stationsgebouw (lopend)
Ontwerp en realisatie van de vernieuwing van het stationsgebouw. -- NS Stations (trekker), ProRail, RET en gemeente
Actie 2: uitbreiding en verbetering fietsstallingen (lopend)
Haalbaarheidsstudie uitbreiding van fietsenstallingen en verbetering van fietsroutes. -- gemeente (trekker), ProRail en MRDH
Actie 3: herinrichtingsplan Marten Meesweg (incl. busplein en fietsroutes)
Ontwerp en realisatie van herinrichting van de Marten Meesweg, inclusief betere fietsroutes, vergroening van het straatbeeld, en vergroenen van de voorterreinen. -- gemeente (trekker) i.s.m. RET, OVG, NSI, Cairn, oVVice, Zadkine, Eneco e.a.
Actie 4: herinrichtingsplan Alexanderplein (incl. stationstoegang Alexandrium)
Ontwerp en realisatie van de herinrichting van het Prins Alexanderplein, inclusief verkenning van shared space voor voetgangers en fietsen, vergroening en verbeterde fietsroutes. -- gemeente (trekker) i.s.m. NS Stations, RET, Café Wilskracht, Klépierre, Valad, Ntoren e.a.
Actie 5: verkenning haalbaarheid ‘levendige plinten’
Haalbaarheidsverkenning van maatregelen voor ‘levendige plinten’ in gebouwen rond de Marten Meesweg en het Alexanderplein, inclusief de uitbreiding van Alexandrium. -- OVG (trekker) of Green Business Club i.s.m. private eigenaren, Klépierre, Valad, e.a.
Actie 6: actieprogramma innovatie en verduurzaming
Ontwerp, kosten en realisatie van innovatieve maatregelen en proefopstellingen voor de verduurzaming van de openbare ruimte van de
Marten Meesweg en het Alexanderplein. -- Eneco/OVG (trekker) of Green Business Club i.s.m. OVG en gemeente
Actie 7: programma placemaking en manifestatie 2018
Opzetten en uitvoering van een coherent programma voor placemaking en organisatie van de manifestatie voor 50-jarig bestaan en het vernieuwde station in 2018. -- Stichting Hart voor Prins Alexander (trekker) i.s.m. gemeente, eigenaren, instellingen, e.a.
Actie 8: oprichten van Green Business Club
Oprichten en organisatie van een Green Business Club voor het verduurzamen van het stationsgebied, gericht op de herinrichting van de Marten Meesweg en het Alexanderplein. -- gebiedscommissie Prins Alexander (trekker), i.s.m. vastgoedeigenaren, stichting HvPA, e.a.
Actie 9: inrichten van lokaal investeringsfonds
Organiseren van investeringsmiddelen voor de herinrichting en inrichting van een lokaal investeringsfonds voor bundeling van extra publieke en private investeringen. -- Green Business Club (trekker) i.s.m. gemeente, eigenaren en maatschappelijke partijen
Actie 10: indienen van aanvragen voor investeringsfondsen en subsidies
Haalbaarheidsverkenning van aanvullende financiering en indienen van subsidieaanvragen, inclusief lobby-activiteiten bij andere overheden (provincie, ministeries, Europa). -- gemeente (trekker voor subsidie aanvragen) i.s.m. MRDH, Verkeersonderneming, e.a. -- marktpartijen en maatschappelijke partijen (trekker voor aanvragen bij investeringsfondsen) 33
In diverse werkbijeenkomsten is aan deze propositie bijgedragen door: Abdessamad-schuur, Sandra Akker, van der, Donald Bolkensteyn, Jeroen Broekroelofs, Heri Bruin, de, Tim Bruine, de, Andre Bruinisse, van, Antoinette Bunk, Marco Buter, Kim Coenen, Tom Dekker, Natasha Dekker, Richard Dekker, Marijn Dongelmans, Desiree Dongen, van, Herman Fransen, Paul Groeneveld, Jan Grootnibbelink, Johan Hartkamp, Rianne Hellemans, Frans Henstra, Jeroen Hoek, Conny Hol, Carol Hooijmeijer, Victor Hulsker, Walter Ilyas, Mohammed Jong, de, Rolf Kerkhoff, Bernhard Koenis, Ciska Konings, Maarten Kortmann, Bas Kuipers, Michel Laumans, Karin Lievaart, Rienus Lijflander, Fred Lottum, van, Dirk-Jan Martin, Hans Nahar, Marc Nijenhof, Ellen Olie, Daan Peek, Thijs Prevost, Jerome Reek, Aron Rozema, Jaap Jakob Sagius, Peter Schans, Wim
34
Royal Haskoning Bewonersvereniging Bazelbuurt oVVice ProRail &Morgen/Verkeersonderneming E.ON Benelux Ntoren Cafe Wilskracht oVVice Valad NL Zadkine ProRail TBI Eneco Stichting Hart voor Prins Alexander Thyade MRDH Kadaster Albedacollege BeVeR/BurgerPanel/Burgerjury/HVPA RET Stichting Bewoners Kruidenbuurt Stichting Hart voor Prins Alexander Verkeersonderneming Ecorys Chicken Spot Prins Alexanderplein Onsalexander OVG Kadaster Green Business Club WDKA (Willem de Kooning Academie) Ntoren Klépierre Businessclub Prins Alexander Bewonersorganisatie Oosterflank Historische Vereniging Prins Alexander Provincie Zuid-Holland ProRail CBRE NS Stations NSI Klépierre oVVice Bewoner OVG Zadkine
COLOFON Schop, Vincent Schutte, Ilse Stevens, Hans Stevovic, Vesna Ven, van de, Jan Verbeek, Kirsten Verhoef, Monique Walle, van de, Stijn Wever, Jos Wit, de, Onno Wubben, Wouter Zaagman, Ingrid
NSI NS Stations Verkeersonderneming MRDH Eneco ProRail Verkeersonderneming Stedenbaan Zuidvleugel Zadkine Historische Vereniging Prins Alexander Zadkine Nationale Politie
Gemeente Rotterdam Jaap van den Berg Warner Beumer Aida Bubic Ron Davids Chantal Goudriaan Hilbert Keizer Arjen Knoester Jasper Mallens Leo de Vleeschhouwer
Procesbegeleiding alliantievorming en inhoudelijke uitwerking door Het Noordzuiden. In opdracht van gemeente Rotterdam en Stedenbaan – netwerk Zuidelijke Randstad. Edwin van Uum – procesmanager/planoloog Jana van Hummel – stedenbouwkundige Evelyn Dobbinga – infrastructuur- en milieuplanoloog
Tekst: Edwin van Uum – Het Noordzuiden Kaarten en afbeeldingen: Jana van Hummel – Het Noordzuiden Foto’s: Het Noordzuiden, tenzij anders vermeld onder foto Lay-out: Jana van Hummel – Het Noordzuiden Rotterdam/Amsterdam, januari 2017
35