DE HOOFDELEMENTEN VAN ZO’N NIEUWE VORM VAN DEMOCRATIE ZIEN ER CONCREET ALS VOLGT UIT7:
7 8 9
1. De nieuwe politieke agenda:
2. De nieuwe politieke werkwijze:
• De bevolking neemt het voortouw en spreekt zich nog vóór de verkiezingen uit over welke grote maatschappelijke vraagstukken ze in de komende kabinetsperiode(n) opgelost willen zien. De media hebben laten zien dat ze zulke publieke selectieprocessen uitstekend kunnen organiseren. • Vervolgens worden de politieke partijen uitgedaagd om tijdens de verkiezingsdebatten hun visie te geven op deze vraagstukken en, vooral ook, hun prioriteiten aan te geven8. Met die prioriteitsverdeling laten ze de kiezer zien wat ze meer en wat ze minder belangrijk vinden. En ze geven óók aan hoe ze hun politieke beloften denken waar te maken, inclusief het financiële plaatje. Dus geen holle retoriek met loze beloften, geen wapengekletter met breekpunten en ook geen gesmijt met modder. Met deze nieuwe aanpak wordt bereikt dat die debatten weer over zaken gaan die de kiezer aanspreken, zaken die gaan over hun toekomst. • Na de verkiezingen wordt de Nationale Agenda samengesteld. Dat gebeurt eenvoudig door de prioriteitsverdeling van elke politieke partij (zie vorig punt) te wegen met het aantal zetels dat ze van de kiezers hebben gekregen. Zo volgt direct uit de verkiezingsresultaten niet alleen de zetelverdeling, maar óók de bestuurlijke agenda voor het nieuwe kabinet! Vervolgens is die Nationale Agenda hét uitgangspunt voor de besluitvorming in het regeerakkoord. Merk op dat met deze aanpak een belangrijke eerste stap wordt gezet naar een meer participatieve democratie. • Regeerakkoorden worden gekanteld en gaan niet meer primair over politieke verdelingsplaatjes en departementale budgetten. Het hoofdonderwerp is: hoe gaan we de grote maatschappelijke vraagstukken in de komende kabinetsperiode oplossen en welke publieke middelen gaan we daarvoor inzetten (uitgedrukt in €€ per belastingbetaler), met als dikke rode draad de Nationale Agenda. Zo wordt snel en zakelijk vormgegeven aan het ’regeerakkoord nieuwe stijl’, waarbij de wens van de kiezer nog steeds doorklinkt (geen ellenlange ondoorzichtige politieke onderonsjes, zoals dat tot nu toe het geval is). • Tenslotte gaat de ‘begroting nieuwe stijl’ met stip over hoeveel we gaan uitgeven voor welk maatschappelijk vraagstuk (het strategische deel van de begroting). Ook die informatie volgt ondubbelzinnig uit de verkiezingsresultaten. Bovendien wordt afscheid genomen van het sterk verouderde ‘verplichtingen-kasstelsel’ boekhouden. In plaats van éénmalige afboekingen, worden investeringen voortaan over een meerjarige periode afgeschreven. Daarmee wordt zichtbaar gemaakt dat veel uitgaven van de overheid gericht zijn op inversteringen in de toekomst. Met het toekomstbeeld als leiddraad.
• De huidige ministeriële silo’s worden omgevormd tot gedepolitiseerde, efficiënte en superslanke vakdepartementen (met als gevolg een halvering van het aantal ambtenaren). Vakdepartementen zijn de ‘divisies’ van de Rijksoverheid; ze voeren een aantal centrale overheidstaken uit (denk vooral aan beheer) en functioneren gezamenlijk als de back-office van de overheid. Elk departement wordt geleid door een topambtenaar die het vak beheerst en een departement professioneel kan leiden9. Afslanking geschiedt op inhoudelijk basis – de nieuwe functie van de oude ministeries – en dat is dus fundamenteel anders dan een klassieke bezuinigingsmaatregel in het oude systeem. Naast de vaste eigen taken, de departementale kerntaken, leveren deze nieuwe departementen vakinhoudelijke diensten aan de projectministers. • Projectministeries – de ministeries nieuwe stijl – lopen inhoudelijk dwars door de departementale kolommen (horizontalisering van de overheid). Ze richten zich op de grote maatschappelijke vraagstukken die door de kiezer zijn aangewezen en in het ‘regeerakkoord nieuwe stijl’ zijn afgesproken. Ze vormen het centrum van de nieuwe politieke arena en maken een eind aan de onwaarachtige nietjescultuur en de stroperige interdepartementale overlegcultuur10. • Projectministeries functioneren als kleine effectieve projectteams (zo’n 100 mensen) die gedurende een regeerperiode vanuit een lange termijn visie – het toekomstbeeld – de probleemdossiers in onderlinge samenhang oplossen11. Ze maken een eind aan de onbeheersbare stroom van departementale puntoplossingen. De private sector moet hierbij een belangrijke rol spelen. Alle projectministeries zitten in één regeringsgebouw, het fysieke centrum van ons landsbestuur. • Projectministers worden geselecteerd op basis van hun kennis en bestuurlijke ervaring. Het zijn zwaargewichten die niet (direct) betrokken zijn bij de dagelijkse politiek. Zij kiezen hun eigen mensen, zowel uit de talentvolle toplaag van de departementen als uit gremia buiten het ambtenarencorps (gerichte bijdrage uit de maatschappij). Zo kunnen projectministers de volledige verantwoordelijkheid op zich nemen voor alles wat er in hun project gebeurt. Bovendien wordt zo een belangrijke tweede stap gezet naar een meer participatieve democratie. • Het ‘kabinet nieuwe stijl’ bestaat uit een MinisterPresident (heeft de eindverantwoordelijkheid; is tevens minister van buitenlandse zaken), een minister van financiën (functioneert als de CFO van de Staat der Nederlanden; brengt en houdt de overheidsfinanciën op orde en is tevens eerste vice-voorzitter), en een minister van overheidszaken (functioneert als de ‘concernminister’ van
De eerste contouren van dit model zijn terug te vinden in: Guus Berkhout (2003), De Innoverende Overheid, …..waar is het wachten op?, ISBN 90-73817-25-0. Een partij die dat niet doet, valt door de mand en laat zien grote minachting te hebben voor de kiezer. Zo’n ambtenaar functioneert als een niet-politieke staatssecretaris (vergelijkbaar met de rol van een gemeentesecretaris). Hij/zij zou ook een aantal ZBO’s onder de hoede moeten nemen.
104
ACADEMY® MAGAZINE / 2010