24F. Día de Rosalía

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO

SELECCIÓN DE TEXTOS IES FÉLIX MURIEL - RIANXO

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO

(texto 1) VAGUEDÁS , FOLLAS NOVAS, 1880 Daquelas que cantan as pombas i as frores, Todos din que teñen alma de muller; Pois eu que n’as canto, Virxe da Paloma, Ai! De que a terei? (texto 2) CASTELLANOS DE CASTILLA… CANTARES GALLEGOS (1863/1872)

qu'está de dolor ferido, qu'está de loito cuberto.

Castellanos de Castilla, Tratade ben ôs gallegos: Cando van, van como rosas, Cando vên, vên como negros.

Morreu aquel qu'eu quería, e para min n'hai consuelo: Sólo hai para min,Castilla, A mala ley que che teño.

Cando foi, iba sorrindo, cando veu, viña morrendo A luciña d'os meus ollos, o amantiño do meu peito.

Permita Dios, castellanos, Castellanos que aborreço, qu'antes os gallegos morran qu'ir a pedirvos sustento.

Aquel, mais que neve branco, aquel de doçuras cheyo, aquel por quen eu vivía E sin quen vivir non quero.

Pois tan mal corazón tendes, secos fillos do deserto, que si amargo pan vos ganan Dádesllo envolto en veneno.

Foi a Castilla por pan, E saramagos lle deron; Déronlle fel por bebida, Peniñas por alimento.

Aló van, mal pocadiños, todos d'esperanzas cheyos, E volven ¡ay! sin ventura, con un caudal de despreços.

Déronlle, en fin, canto amargo Tén á vida no seu seo... ¡Castellanos, castellanos!

Tendes corazón de ferro.

Van pobres, e tornan pobres, van sans, e tornan enfermos, qu'anqu'eles son como rosas, tratádelos coma negros.

¡Ay! no meu corazonciño Xa non pode haber contento,

¡Castellanos de Castilla, tendes corazón d'aceiro, IES FÉLIX MURIEL - RIANXO

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO

alma como as penas dura, e sin entrañas o peito!

En trós de palla sentados, sin fundamentos, soberbos, pensás qu'os nosos filliños para servirvos naceron

nada como ti tan feyo, qu'ainda mellor que Castilla valera decir inferno.

E nunca tan torpe idea, tan criminal pensamento coupo en máis fátuas cabezas ni en máis fátuos sentimentos.

¿por qué aló foches, meu ben?

Nunca tal houberas feito, trocar campiños frolidos por tristes campos sin rego.

Trocar tan craras fontiñas, ríos tan murmuradeiros por seco polvo, que nunca mollan as bágoas do ceo.

Que Castilla e castellanos todos nun montón, a eito, non valen o que un-ha herbiña d'estes nosos campos frescos.

Mas ¡ay! d'onde a min te foches sin dor do meu sentimento, y aló á vida che quitaron, aló a mortiña che deron.

Sólo peçoñosas charcas detidas no ardente suelo Tés, Castilla, que humedezan esos teos labios sedentos.

Morreches, meu quiridiño, e para min n'hay consuelo, que ond'antes te vía, agora xa sólo un-ha tomba vexo.

Que o mar deixoute olvidada e lonxe de ti correron as brandas auguas que traen de prantas cen semilleiros

Triste com' á mesma noite, farto de dolor o peito, pídolle á Dios que me mate, porque xa vivir non quero.

Nin arbes que che den sombra, nin sombra que preste alento... llanura e sempre llanura, deserto e sempre deserto....

Mais en tanto no me mata, Castellanos qu' aborreço Hei, para vergonza vosa, héivos de cantar gemendo:

Esto che tocou, coitada, por herencia no universo, ¡Miserable fanfarrona!.... triste herencia foi por certo.

¡Castellanos de Castilla, tratade ben ôs gallegos: Cando van, van como rosas, cando vên, vên como negros!

En verdad non hay, Castilla, IES FÉLIX MURIEL - RIANXO

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO

(texto 3) A XUSTIZA POLA MAN, FOLLAS NOVAS Aqués que tén fama d' honrados na vila roubáronme tanta brancura qu' eu tiña; botáronme estrume nas galas dun día, a roupa de cote puñéronma en tiras.

Nin pedra deixaron en dond' eu vivira; sin lar, sin abrigo, morei nas curtiñas; ó raso cas lebres dormín nas campías; meus fillos... ¡meus anxos!... que tant' eu quería, ¡morreron, morreron ca fame que tiñan!

Quedei deshonrada, mucháronm' a vida, fixéronm' un leito de toxos e silvas; i en tanto, os raposos de sangre maldita, tranquilos nun leito de rosas dormían.

(texto 4) CANTARES GALLEGOS Probe Galicia, non debes Chamarte nunca española.

Qu' España de ti s' olvida Cando eres ay! tan hermosa.

Cal si na infamia naceras Torpe, de ti s' avergonza, Y á nay qu' un fillo despreça Nay sin coraçon se noma.

Naide por que te levantes Ch' aIarga á man bondadosa.

Naide os teus prantos enxuga, Y homilde choras e choras.

Galicia, ti non tés patria, Ti vives no mundo soya, Y á prole fecunda tua S' espalla en errantes hordas,

―Salvádeme ¡ouh, xueces!, berrei... ¡Tolería!

De min se mofaron, vendeum' a xusticia. ―Bon Dios, axudaime, berrei, berrei inda... tan alto qu' estaba, bon Dios non m' oíra.

Estonces, cal loba doente ou ferida, dun salto con rabia pillei a fouciña, rondei paseniño... (ne' as herbas sentían) i a lúa escondíase, i a fera dormía cos seus compañeiros en cama mullida.

Mireinos con calma, i as mans estendidas, dun golpe ¡dun soio! deixeinos sin vida.

I ó lado, contenta, senteime das vítimas, tranquila, esperando pola alba do día.

I estonces... estonces cumpreuse a xusticia: eu, neles; i as leises, na man qu' os ferira.

Mentras trist' e solitaria Tendida na verde alfombra O mar esperanzas pides De Dios á esperanza imploras.

Por eso anqu' en son de festa Alegre á gaitiña s' oya Eu podo decirche Non canta que chora.

IES FÉLIX MURIEL - RIANXO

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO

(texto 5) NEGRA SOMBRA, FOLLAS NOVAS

Si cantan, es ti que cantas; si choran, es ti que choras; i es o marmurio do río, i es a noite i es a aurora.

En todo estás e ti es todo pra min i en min mesma moras, nin m' abandonarás nunca, sombra que sempre m' asombras.

Cando penso que te fuches, negra sombra que m' asombras, ó pé dos meus cabezales tornas facéndome mofa.

Cando maxino qu' es ida, no mesmo sol te m' amostras, i eres a estrela que brila, i eres o vento que zoa. (texto 6) UNHA VEZ TIVEN UN CRAVO… FOLLAS NOVAS Unha vez tiven un cravo cravado no corazón, i eu non me acordo xa se era aquel cravo de ouro, de ferro ou de amor.

Soio sei que me fixo un mal tan fondo, que tanto me atormentou, que eu día e noite sin cesar choraba cal chorou Madanela na pasión.

“Señor, que todo o podedes -pedínlle unha vez a Dios-

daime valor para arrincar dun golpe cravo de tal condición”.

E doumo Dios, arrinqueino, mais…¿quen pensara…? Despois xa non sentin máis tormentos nin soupen que era delor; soupen só que non sei que me faltaba en donde o cravo faltou, e seica, seica tiven soidades daquela pena…¡Bon Dios!

Este barro mortal que envolve o esprito ¡quen o entenderá, Señor…!

(texto 6) Prólogo de CANTARES GALLEGOS, ROSALÍA DE CASTRO - 1863 Por esto, inda achándome debil de forzas, e n´habendo deprendido en máis escola que a dos nosos probes aldeáns, guiada solo por aqueles cantares, aquelas palabras cariñosas e aqueles xiros nunca olvidados que tan docemente resoaron nos meus oídos desde a cuna, e que foran recolldos polo meu corazón como harencia propia, atrevinme a escribir estos cantares (...)

Sin gramáticas nin regras de ningunha clas, o lector topará moitas veces faltas de ortografía, xiros que disoarán os oídos dun purista, pro ó menos, e pra disculpar en algo estes defectos, puxen o maior coidado en reprodusir o verdadeiro esprito do noso pobo.

IES FÉLIX MURIEL - RIANXO

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO

(texto 7) ADIÓS RÍOS, ADIÓS FONTES… CANTARES GALLEGOS Adiós, ríos; adiós, fontes; adiós, regatos pequenos; adiós, vista dos meus ollos: non sei cando nos veremos.

--Miña terra, miña terra, terra donde me eu criei, hortiña que quero tanto, figueiriñas que prantei, --prados, ríos, arboredas, pinares que move o vento, paxariños piadores, casiña do meu contento, --muíño dos castañares, noites craras de luar, campaniñas trimbadoras da igrexiña do lugar, --amoriñas das silveiras que eu lle daba ó meu amor, caminiños antre o millo, ¡adiós, para sempre adiós!

--¡Adiós groria! ¡Adiós contento, ¡Deixo a casa onde nacín, deixo a aldea que conoso por un mundo que non vin!

--Deixo amigos por extraños, deixo a veiga polo mar, deixo, en fin, canto ben quero... ¡quen pudera no o deixar...!

a beira por que camiña ó que naceu desdichado.

--Téñovos, pois, que deixar, hortiña que tanto amei, fogueiriña do meu lar, arboriños que prantei, fontiña do cabañar.

--Adiós, adiós, que me vou, herbiñas do camposanto, donde meu pai se enterrou, herbiñas que biquei tanto, terriña que nos criou.

--Adiós Virxe da Asunción, branca com'un serafín: lévovos no corasón; pedídelle a Dios por min, miña Virxe da Asunción.

--Xa se oien lonxe, moi lonxe, as campanas do Pomar; para min, ¡ai!, coitadiño, nunca máis han de tocar.

--Xa se oien lonxe, máis lonxe...

Cada balada é un dolor; voume soio, sin arrimo...

Miña terra, ¡adiós!, ¡adiós!

--¡Adiós tamén, queridiña...! ¡Adiós por sempre quizais...!

Dígoche este adiós chorando desde a beiriña do mar.

...............................

--Mais son probe e, ¡mal pecado!, a miña terra n'é miña, que hastra lle dan de prestado

--Non me olvides, queridiña, si morro de soidás tantas légoas mar adentro... ¡Miña casiña!, ¡meu lar!

IES FÉLIX MURIEL - RIANXO

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO

(texto 8) PRÁ HABANA! , AS VIÚDAS DOS VIVOS… FOLLAS NOVAS I Vendéronll'os bois, vendéronll'as vacas, o pote do caldo i a manta da cama.

Vendéronll'o carro i as leiras que tiña; deixárono soio coa roupa vestida.

-María, eu son mozo, pedir non me é dado; eu vou polo mundo para ver de ganalo.

Galicia está probe, i á Habana me vou... ¡adiós, adiós, prendas do meu corazón!

II Cando ninguén os mira, vense rostros nubrados e sombrisos, homes qu'erran cal sombras voltexantes por veigas e campíos.

Un, enriba dun cómaro séntese caviloso e pensativo; outro, ó pe dun carballo queda inmóbil, coa vista levantada hacia o infinito.

Algún, cabo da fonte recrinado, parés qu'escoita atento o murmurío da auga que cai, e eisala xordamente tristísimos sospiros. ¡Van a deixa-la patria!...

Forzoso, máis supremo sacrificio.

A miseria está negra en torno deles, ¡ai! ¡i adiant'está o abismo!...

III O mar castiga bravamente as penas, e contr'as bandas do vapor se rompen as irritadas ondas do cántabro salobre.

Chilan as gaviotas ¡alá lonxe!... ¡moi lonxe! na práctica ribeira solitaria que convida ó descanso i ós amores.

De humanos seres a compauta línea que brila ó sol adiántase e retórcese, mais preto e lentamente as curvas sigue do murrallón antigo do Parrote.

O corazón apértase d'angustia, óinse risas, xuramentos se oien, i as brasfemias s'axuntan cos sospiros. ¿Onde van eses homes?

Dentro dun mes, no simiterio inmenso da Habana, ou nos seus bosques, ide a ver que foi deles. ¡No etern'olvido para sempre dormen!... ¡Probes nais que os criaron, i as que os agardan amorosas, probes!

IV -Ánimo, compañeiros tod'a terra é dos homes; a aquel que non veu nunca máis que a propia, a iñorancia o consome. ¡Ánimo! ¡A quen se muda Dio-lo axuda!

E anque ora vamos de Galicia lonxe, verés desque tornemos o que medrano os robres.

Mañán é o día grande ¡á mar, amigos! ¡mañán, Dios nos acoche! ¡No sembrante a alegría, no corazón o esforzo, i a campana harmoniosa da esperanza, lonxe, tocando a morto!

IES FÉLIX MURIEL - RIANXO

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO

V Este vaise i aquel vaise, e todo, todos se van, Galicia, sin homes quedas que te poidan traballar.

Tes, en cambios, orfos e orfas e campos de soledad,

e nais que non teñen fillos e fillos que non tén pais.

E tes corazóns que sufren longas ausencias mortás, viúdas de vivos e mortos que ninguén consolará.

(texto 9) CAMPANAS DE BASTAVALES. CANTARES GALLEGOS

Qu' os amores xa fuxiron, As soidades viñeron...

De pena me consumiron.

Campanas de Bastabales, Cando vos oyo tocar, Mórrome de soídades.

II. Aló pó la mañanciña Subo enriba dos outeiros, Lixeiriña, lixeiriña.

l.

Cando vos oyo tocar, Campaniñas, campaniñas, Sin querer torno á chorar.

Cando de lonxe vos oyo, Penso que por min chamades, E das entrañas me doyo.

Dóyome de dor ferida, Qu' antes tiña vida enteira, Y oxe teño media vida.

Solo media me deixaron Os que d' aló me trouxeron, Os que d' aló me roubaron.

Non me roubaran, traidores, ¡Ay! uns amores toliños, ¡Ay! uns toliños amores.

Com' un-ha craba lixeira, Para oir das campaniñas A batalada pirmeira. .

A pirmeira d' alborada Que me traen os airiños, Por me ver mais consolada.

Por me ver menos chorosa, Nas sus alas má traen Rebuldeira e queixumbrosa.

Queixumbrosa e retembrando Por antr' e verd' espesura, Por antr' o verde arborado.

E pó la verde pradeira, Por riba da veiga llana, Rebuldeira e rebuldeira.

IES FÉLIX MURIEL - RIANXO

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO

III. Paseniño, paseniño, Vou pó la tarde calada, De Bastabales camiño.

Camiño do meu contento; Y en tant' o sol non s' esconde, Nun-ha pedriña me sento.

E sentada estou mirando, Com' á lua vay sahindo, Com' ó sol se vay deitando.

De verdur' e de follaxe, Salpicada de fontiñas Vaixo á sombra do ramaxe.

Do ramaxe donde cantan Paxariños piadores, Que c' á aurora se levantan.

Que c' á noite s' adormecen Para que canten os grilos Que c' as sombras aparecen.

V.

Cál se deita, cál s' esconde Mentras tanto corre á lua Sin saberse para donde.

Para donde vay tan soya, Sin qu' á os tristes qu' á miramos Nin nos fale, nin nos oya Que si oira e nos falara, Moitas cousas lle dixera, Moitas cousas lle contara.

IV.

Corre ó vento, ó rio pasa, Corren nubes, nubes corren Camiño da miña casa.

Miña casa, meu abrigo, Vanse todos, eu me quedo, Sin compaña, nin amigo.

Eu me quedo contemprando As laradas d' ás casiñas Por quen vivo suspirando. .......................

Cada estrela, o seu diamante; Cada nube, branca pruma, Trist' á lua marcha diante.

Ven á noite... morre ó dia, As campanas tocan lonxe O tocar d' Ave Maria.

Diante marcha crarexando Veigas, prados, montes, rios, Dond' ó dia vay faltando.

Elas tocan pra que rece, Eu non rezo, qu' os saloucos Afogandome parece Que por min tên que rezar; Campanas de Bastabales, Cando vos oyo tocar, Mórrome de soidades.

Falt' ó dia, e noit' escura Vaixa, vaixa, pouc' á pouco, Por montañas de verdura.

IES FÉLIX MURIEL - RIANXO

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO

(texto 10) DÚAS PALABRAS DA AUTORA, Prólogo de FOLLAS NOVAS Gardados estaban, ben podo decir que para sempre, estes versos, e xustamente condenados po-la sua propia índole á eterna olvidanza, cando, non sin verdadeira pena, vellos compromisos obrigáronme á untalos de presa e correndo, ordenalos e dalos á estampa. N'era esto, en verdade, o qu'eu queria, mais n'houbo outro remedio; tuben que conformarme c'o duro d'as circunstancias que asi o fieron. —Vayan en boa hora, lles dien estonces, estes probes enendros d'a miña tristura; vaya antr'os vivos ó que a é po-la sua propia natureza, cousa d'un-ha morta ben morta!—E fóronse, sin qu'eu sepa pra que, nin me faga falla ô sabelo.

Mais de dez anos pasaron —tempo casi-que fabuloso á usgar po-la presa con que hoe se vive— desque á mayor parte d'estos versos foron escritos, sin que as contrariedades d'a miña vida desasosegada, e un-ha saude decote endebre, me permitise apousar n'eles os meus cansados ollos y o meu fatigado esprito. Ô leelos de novo, vin ben craro, como era incompreto e probe este meu traballo poetico, canto Ile faltaba pra ser algo que valla, e non un libro mais, sin outro merito que á perene melancolía que o envolve, e que alguns terán, non sin razon, como fatigosa e monotona.

Mais as cousas teñen de ser com'as fan as circunstancias, e s'eu non puden nunca fuir âs miñas tristezas, os meus versos menos. Escritos n'o deserto de Castilla, pensados e sentidos n'as soidades d'a natureza e d'o meu corazon, fillos cativos d'as horas de enfermedade e d'ausencias, refrean quisais con demasiada sinceridade, o estado d'o meu esprito un-has veces, outras á miña natural disposicion (que n' en valde son muller) á sentir como propias as penas alleas. (texto 11) TECÍN SOIA A MIÑA TEA… AS VIÚDAS DOS VIVOS E AS VIÚDAS DOS MORTOS FOLLAS NOVAS Tecín soia a miña tea, sembrei soia o meu nabal, soia vou por leña ó monte, soia a vexo arder no lar.

Nin na fonte nin no prado, así morra coa carrax, el non ha de virm'a erguer, el xa non me pousará. ¡Que tristeza! O vento soa, canta o grilo ó seu compás...

Ferve o pote... mais, meu caldo, soíña t'hei de cear.

Cala, rula, os teus arrulos ganas de morrer me dan; cala, grilo, que si cantas, sinto negras soïdás.

O meu homiño perdeuse, ninguén sabe en onde vai...

Anduriña que pasache con el as ondas do mar; anduriña, voa, voa, ven e dime ond'está.

IES FÉLIX MURIEL - RIANXO

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO

(texto 12) XAN DA TERRA FOLLAS NOVAS Xan vai coller leña ó monte, Xan vai a compoñer cestos, Xan vai a poda-las viñas, Xan vai a apaña-lo esterco, e leva o fol ó muíño, e trai o estrume ó cortello, e vai á fonte por augua, e vai a misa cos nenos, e fai o leito i o caldo...

Xan, en fin, é un Xan compreto, desos que a cada muller lle conviña un polo menos.

Pero cando un busca un Xan, casi sempre atopa un Pedro.

—Por Dios non barulles moito... que me estou mesmo morrendo.

—¿Pois que tes, ña mulleriña?

—¿Que hei de ter? Deita eses nenos, que esta madre roe en min cal roe un can nun codelo, i ó cabo ha de dar comigo nos terrós do simiterio...

—Pois, ña Pepa, toma un trago de resolio que aquí teño, e durme, ña mulleriña, mentras os meniños deito.

De bágoas se enchen os ollos, de Xan ó ver tales feitos; mas non temás, que antre mil, n' hai máis que un anxo antre os demos; n' hai máis que un atormentado antre mil que dan tormentos.

Pepa, a fertunada Pepa, muller do Xan que sabemos, mentras seu home traballa, ela lava os pés no rego, cátalle as pulgas ó gato, peitea os longos cabelos, bótalles millo ás galiñas, marmura co irmán do crego, mira si hai ovos no niño, bota un ollo ós mazanceiros, e lambe a nata do leite, e si pode bota un neto ca comadre, que agachado traillo en baixo do mantelo.

E cando Xan pola noite chega cansado e famento, ela xa o espera antre as mantas, e ó velo entrar dille quedo: IES FÉLIX MURIEL - RIANXO

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO

(texto 13) QUEN NON XIME? DO ÍNTIMO FOLLAS NOVAS ¿QUEN NON XIME? Luz e progreso en todas partes... pero As dudas n'os corazós, E vagoas qu'un non sabe por que corren, E dores qu'un non sabe por que son.

Outro cantar din cansados D'este estribilo os que chegando van, Nun-ha nova fornada, e qu'andan cegos Buscando o qu'inda non hay.

— ¡Reprobos!... sempre ô oculto perguntando Que mudo nada vos di.

Buscade á fé, que se perdeu n'a duda E dei ade de emir.

— Mais eles tamen perdidos Por un-ha y outra senda van e vên

Sin que sepan ¡coitados! por ond'andan, Sin paz, sin rumbo e sin fé.

— ......................

Trist'é o cantar que cantamos ¿Mais que facer s'outro mellor non hay?

Moita luz deslumbra os ollos, Causa inquietude ó moito desear.

Cand'un-ha peste arrebata Homes tras homes, n'hay mais Qu'enterrar de presa os mortos, Bai á-la frente, e esperar Que pasen as correntes apestadas... ¡Que pasen!... qu'outras vendrán.

IES FÉLIX MURIEL - RIANXO

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO

veu pouco a pouco aparecer na altura do direito camiño que monótono e branco relumbraba, tal como un lenzo nun herbal tendido.

(texto 14) ESTRANXEIRA NA SÚA PATRIA DO ÍNTIMO! FOLLAS NOVAS Na xa vella varanda entapizada de hedras e de lirios foise a sentar calada e tristemente frente do tempro antigo.

Interminable precesión de mortos, uns en corpo nomais, outros no esprito, (texto 15) SILENCIO! VAGUEDÁS FOLLAS NOVAS A man nerviosa e palpitante o seo, as niebras nos meus ollos condensadas, con un mundo de dudas nos sentidos i un mundo de tormentos nas entrañas, sentindo cómo loitan en sin igual batalla inmortales deseios que atormentan (texto 16) FOLLAS NOVAS… VAGUEDÁS, FOLLAS NOVAS Follas novas! risa dame Ese nome que levás, Cal s'a un-ha moura ben moura, Branca ll'oise chamar.

—

Contemprou cal pasaban e pasaban collendo hacia o infinito, sin que ó fixarse nela os ollos apagados e afundidos deran siñal nin moestra de habela nalgún tempo conocido.

e rencores que matan, mollo na propia sangre a dura pruma rompendo a vena hinchada, i escribo..., escribo..., ¿para qué? ¡Volvede ó máis fondo da ¡alma, tempestosas imaxes! ¡Ide a morar cas mortas relembranzas! ¡Que a man tembrosa no papel só escriba palabras, e palabras, e palabras!

Da idea a forma inmaculada e pura ¿dónde quedóu velada?

Non Follas novas, ramallo De to os e silvas sôs, Hirtas, com'as miñas penas, Feras, com'á miña dor.

— Sin olido nin frescura, Bravas magoás e ferís... ¡Se n'a gándara brotades, Como non serés así!

IES FÉLIX MURIEL - RIANXO

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO -¡Si é un vivo, matarémolo; non fala si é un difunto!

(texto 17) NIN ÁS ESCURAS! . FOLLAS NOVAS

Mais aquí onde este cómaro, hai unha cova fonda: ven, e santos ou deños, que nos atopen ora.

I -Todo está negro, as sombras envolven a vereda, e nin o ceu ten ollos, nin o pinar ten lengua. ¡Vamos! Do que hai oculto, ¿quen mideu as fonduras? ¡Alma n'habrá que sepa...! ¡Ven...! A noite está escura.

-¿Escura...?; mais relumbra non sei que luz traidora...

-É unha estrela que brilla nas augas bulidoras.

-¿E non oies que runxe algo onde aquel herbal?

-É o vento que anda tolo correndo antre a follax.

-Escoita, sinto pasos, e asoma seica un bulto...

II ¿A donde irei conmigo? ¿Donde me esconderei, que xa ninguén me vexa i eu non vexa a ninguén?

A luz do día asómbrame, pásmame a das estrelas, i as olladas dos homes na ialma me penetran.

I é que o que dentro levo de min, penso que ó rostro me sai, cal sai do mare ó cabo un corpo morto. ¡Houbera, e que saíra...!; mais non: dentro te levo, ¡fantasma pavoroso dos meus remordementos!

(texto 18) Lieders Non quero cinxirme ás regras da arte! Os meus pensamentos son vagabundos, a miña imaxinación errante e a miña alma só se satisface de impresións. Xamáis dominou na miña alma a esperanza da gloria, nin soñei nunca con loureiros que oprimisen a miña fronte. Só cantos de independencia e liberdade sairon dos meus beizos, aínda que arredor sentira, xa dende o berce, o ruído das cadeas que debían aprisionarme para sempre. Porque o patrimonio da muller son os grillóns da escravitude.

Eu, sen embargo, son libre, libre coma os paxaros, coma as brisas; coma as árbores no deserto e o pirata no mar. Libre é o meu corazón, libre a miña alma e libre o meu pensamento, que se alza ata o ceo e descende ata a terra soberbio coma Luzbel e doce coma unha esperanza.

Cando os señores da terra me ameazan cunha mirada ou queren marcar a miña fronte cunha marca de oprobio, eu río coma eles rin, e fago, en aparencia, a miña iniquidade máis grande que a súa iniquidade. No fondo, o meu corazón é bo; pero non acato os mandatos dos meus iguais e creo que a súa feitura é igual á miña feitura, e que a súa carne é igual á miña carne. *** Eu son libre. Nada pode conter a marcha dos meus pensamentos e eles son a lei que rexe o meu destino. ***

IES FÉLIX MURIEL - RIANXO

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO

ESTRANXEIRA NA SÚA PATRIA Antes de morrer, Rosalía fora branco de aldraxes; mais, despois de morrer, foi conscientemente marxinada, a pesar de ter sido a escritora máis anticipada, na súa prosa castelá, aos escritores modernistas e, na súa poética, aos pensadores existencialistas do sec. XX. Houbo voces que non quixeron sumarse ao coro oficial. Azorín dicía de Rosalía que fora a precursora da revolución métrica e ideolóxica levada a cabo por Rubén Darío. E Juan Ramón Jiménez recoñecía a influencia que a autora galega tivera na súa obra, ao tempo que sinalaba coincidencias entre Rosalía e a poesía de Antonio Machado. Mesmo F. García Lorca inspirouse nela á hora de escribir os seus poemas galegos. Pero as grandes personalidades da época, estudosos e insignes escritores/as, só tiveron a ben recoñecer o costumismo de Cantares Gallegos.

A imaxe interesadamente terxiversada que nos chegou de Rosalía foi a dunha muller resignada, enfermiza, chorosa, nai abnegadísima e amantísima esposa, saudosa e folclórica. Durante moito tempo mesmo se chegou a cuestionar a autoría dos seus poemas, asignándolle ao culto cronista que era o seu home, M. Murguía, a súa creación, pois Rosalía foi considerada habitualmente como muller de escasa formación cultural. Non se estudaba realmente a obra de Rosalía, analizábase a súa vida. Aínda hoxe podemos comprobalo a través dos numerosas páxinas webs dedicadas a ela. Case todas comezan do mesmo xeito: nacemento ilexítimo, figura paterna ausente que se transloce na “negra sombra”, formación aldeá, descoberta da súa condición de ilexítima e trauma para toda a vida… Estranxeira na súa patria é o título dun dos poemas de Follas Novas (1880), no que Rosalía fala da soidade e do sentimento de desarraigo que lle produce o desprezo co que a trata a sociedade da súa época .

Non se aproxima Rosalía ao papel de amantísima esposa que a historiografía reservara para ela. O matrimonio Rosalía-Murguía foi un bo acordo para dúas persoas que estaban entregadas á creación.

Rosalía foi unha muller adiantada ao seu tempo, moi amiga doutros homes que tamén eran amigos do seu esposo , como Eduardo Pondal. Exerce o control sobre a súa maternidade. De feito pasarán dez anos entre a primeira filla (casara preñada dela) e a segunda, para despois adicarse a parir fillos arreo (até sete). A razón foi a súa carreira literaria. Rosalía quería ser escritora e vivir da literatura. Probabelmente esa sexa a razón pola que se empeñou en viaxar a Madrid co seu home e en publicar en castelán. Foi en Madrid onde Rosalía de Castro tomou conciencia de que Galicia estaba en situación marxinal e moi discriminada, e quixo contribuír á súa evolución sentando as bases dunha Literatura en lingua galega, desenvolvendo a súa obra nunha vertente en castelán, para vender e vivir dela, e noutra vertente reivindicativa, para xente culta, en lingua galega.

Lonxe de ser unha muller resignada foi un exemplo de feminismo, de que a muller é igual ao home.

Algo impensable nunha muller de formación aldeá. Pola contra foi unha muller de grande cultura. Lera os clásicos greco-latinos, era boa coñecedora da literatura europea da súa época e especialmente das obras dos filósofos. Manexábase en francés e participaba, entre homes, nas tertulias literarias en Compostela, onde mesmo fixo representacións como actriz afeccionada. Non podería ser doutra maneira, pois da intuición espontánea para a versificación non nace o nihilismo, nin o existencialismo, nin a concepción da irracionalidade do mundo que latexa fondamente en Follas Novas e na súa obra posterior en castelán.

Eis a modernidade de Rosalía! A súa obra resulta moi atractiva para un lector/a de hoxe, pola súa actitude revolucionaria, pola súa bohemia, porque saltaba por riba dos tabús mesmo coa súa relixiosidade (panteísta, ao estilo tradicional galego) contraria ao dogma, o que lle valeu o enfrontamento co Arcebispado de Santiago, que lle negou a homenaxe pública cando o seu corpo foi trasladado ao Panteón dos Galegos Ilustres.

IES FÉLIX MURIEL - RIANXO

LITERATURA DO XIX ROSALÍA DE CASTRO

IES FÉLIX MURIEL - RIANXO