SOCIUS INFOBLAD VOOR SOCIAAL-CULTUREEL VOLWASSENENWERK OKTOBER 2012 • JG 2 • NR 02
I N F O
IN DIT NUMMER: Trefdag 2012
2
Samen werken aan innovatie
3
De gouden eieren van betrokkenheid
4
Gastvrije Gemeente: sociale media en campagne voeren
5
Zelftest kennismanagement
6
Engagementsverklaring 'Etnisch-culturele diversiteit
7
Getwitter
7
Oscar: begeleiding op maat
8
Leiderschap is verbinding maken
9
Mus & Mix
10
De toegankelijkheidsdiscussie voorbij
11
Stevige leeskost
12
Editoriaal
Van kapitaal belang Laat Mensen Schitteren Ook dit najaar laat Socius het sociaal-cultureel volwassenenwerk volop schitteren! Op vrijdag 30 november vind je bij Het Nieuwsblad een extra katern boordevol reportages en getuigenissen van onbekende en bekende Vlamingen. Verhalen die de meerwaarde en het effect van de sector van het sociaal-cultureel volwassenenwerk op treffende wijze aantonen. Tegelijkertijd geven we de site www.laatmensenschitteren.be ook een grondige facelift. Kruis 30 november alvast aan op je kalender! Socius legt extra exemplaren opzij van de Nieuwsblad-katern voor organisaties die de sector mee willen laten schitteren. Geïnteresseerd? Stuur een mailtje naar max.frans@socius.be. Wij doen de rest.
Op 22 november rolt Socius in het Provinciehuis van Leuven de rode loper uit voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk. Die dag zijn alle medewerkers uit de sector welkom op de Trefdag 2012. Een dag vol verrassingen waarop je kan ontmoeten, netwerken, inspireren en geïnspireerd worden. De Trefdag krijgt dit jaar de titel 'Van kapitaal belang' mee en dat is geen toeval. Iedereen die verbonden is met de sector weet dat het sociaal-cultureel volwassenenwerk heel wat impact heeft en dagelijks een verschil maakt in onze samenleving. Door ontplooiingskansen te bieden via levenslang en levensbreed leren, maakt de sector sterkere mensen. Door belangrijke maatschappelijke thema's en uitdagingen aan te pakken, zorgt de sector voor groei en innovatie.
De vele deelnemers en vrijwilligers creëren door hun engagement betrokkenheid en bewogenheid in onze maatschappij. Ze zijn onontbeerlijk voor ons sociaal weefsel. Sociaal-cultureel volwassenenwerk zorgt voor verbinding. Het staat garant voor 'ontmoeten & binding' tussen mensen, en slaat tegelijkertijd bruggen naar wie anders is. De rijkom aan initiaiteven, doelgroepen en thema's is een levend bewijs voor de diversiteit en veelzijdigheid van onze sector. Ten slotte toont de diepe verwevenheid met en de brede verspreiding in onze samenleving aan dat het sociaal-cultureel volwassenenwerk nog steeds springlevend is. Om al deze redenen is het sociaal-cultureel volwassenenwerk anno 2012 van kapitaal belang.
Op 22 november nodigen we alle beroepskrachten uit de sector uit om samen met ons te denken, uit te wisselen én te vieren. Want zeg nu zelf: 10 miljoen deelnames per jaar ... je moet het toch maar elke dag verdienen. Tot in Leuven!
Max Frans
Sociaal-cultureel werken
Trefdag 2012 Met de Trefdag wil het steunpunt het kapitaal belang van de sector onderstrepen. Hierbij leggen we de focus op het drieluik: "het voeren van het publieke debat, het corrigeren van de markt en het versterken van het individu". Drie domeinen waarop het sociaal-cultureel volwassenenwerk nu al een belangrijke rol speelt en waar we met de Trefdag verder inspirerend willen werken.
Voeren van het publieke debat Het voeren van het publieke debat behoort tot een van de kernopdrachten van het sociaal-cultureel volwassenenwerk. Op 22 november staan we stil bij methoden, tendensen, valkuilen ... met betrekking tot het voeren van het publieke debat. Zo mag je je verwachten aan een
panelgesprek met Vlaams volksvertegenwoordiger Bart Caron, communicatiedeskundige Koen Van den Broeck (Ethicom), 'aardappelactiviste' Barbara Van Dyck en Naima Charkaoui (Minderhedenforum). Blijf je na het debat op je honger zitten? Geen probleem, je krijgt de kans om met elk van de panelleden tijdens een salongesprek dieper op enkele zaken in te gaan. Tijdens de Trefdag kan je ook kennismaken met enkele praktijken die op een bijzondere wijze het publieke debat aanzwengelen. Femma presenteert 'Goud voor zorg', Netwerk Bewust Verbruiken stelt 'Treemagotchi' aan je voor en Samenlevingsopbouw Vlaanderen doet haar campagne rond de 'Sociale Stemtest' uit de doeken. Ten slotte gunt Francesca Vanthielen ons een blik achter de schermen van de G1000.
Corrigeren van de markt De economische crisis die Europa in haar greep houdt, laat ook de sector van het sociaal-cultureel volwassenenwerk niet onberoerd. Reden genoeg om Peter Mertens uit te nodigen. Die wierp hoge ogen met zijn boek 'Hoe durven ze?'. Wij stellen ons de vraag welke rol het sociaal-cultureel volwassenenwerk kan spelen bij het corrigeren van de markt. We laten je ook kennismaken met de E-portemonnee van Limburg.net en Hans Luyten, bestuurslid van Lets Vlaanderen, vertelt je alles wat je moet weten over complementaire munt-
Afspraak in Leuven De Trefdag 2012 vindt plaats op 22 november in het Provinciehuis te Leuven. Je bent welkom vanaf 9u30. Afronden doen we rond 17u. Inschrijven en alle praktische info op www.socius.be.
2
Fo to :F re ya
M
ae
Op 22 november rolt Socius in het Provinciehuis van Leuven de rode loper uit voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk. Onder de titel 'Van kapitaal belang' vindt die dag : Freya Maes Foto opnieuw een Trefdag plaats voor alle medewerkers van erkende sociaal-culturele volwassenenorganisaties. Een dag vol verrassingen waarop je kan ontmoeten, netwerken, inspireren en geïnspireerd worden.
systemen en laat je in een beweging een ander aan den lijve ondervinden.
Versterken van het individu Socius nodigt op de Trefdag twee boeiende persoonlijkheden uit met een eigenzinnige visie op het individu en op individualisme. In zijn essay 'Vroeger was het niet beter' kant Dirk Verhofstadt zich tegen de valse indruk dat het vroeger allemaal veel beter was en dat nu het egoïsme mainstream zou zijn. Een persoonlijke kijk die ongetwijfeld heel wat stof zal opleveren voor een boeiend gesprek.
Prijs Sociaal-Cultureel Volwassenenwerk
Met 'De verovering van de vrijheid' hield Alicia Gescinska een pleidooi tegen luiheid die volgens haar 'onvrij' maakt. De oplossing ligt volgens de filosofe in het veroveren van je eigen vrijheid. Een vrijheid die evenwel begrensd is. We geven de deelnemers aan de Trefdag de kans om met Gescinska van gedachten te wisselen.
We sluiten de Trefdag op feestelijke wijze af met de uitreiking van de tweede Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Sociaal-Cultureel Volwassenenwerk. In 2011 viel EVA vzw de eer te beurt om als allereerste op het hoogste schavotje plaats te nemen. Minister van Cultuur Joke Schauvliege zal op 22 november bekendmaken welke organisatie dit jaar de hoofdvogel afschiet.
Handen uit de mouwen
De prijsuitreiking zal uiteraard met het nodige feestgedruis omkaderd worden. In opvolging van Walter van den Broeck zal schrijfster Ann De Craemer dit jaar de loftrompet steken over de sector, terwijl de Ambrassband voor de muzikale noot zal zorgen.
Socius biedt je in het Provinciehuis ook de mogelijkheid om de handen uit de mouw te steken en aan de slag te gaan met enkele verrassende methodes. Timotheus-Intuïtie laat je zien hoe een systeemopstelling kan bijdragen tot gemeenschapsvorming en inspiratie kan leveren bij nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen. Stichting Lodewijk de Raet nodigt je uit om mee te werken aan een raetgesprek. Een unieke methode waarmee een antwoord wordt gezocht op de vraag hoe we ervoor kunnen zorgen dat het algemeen belang ook ‘algemeen belangrijk’ wordt. Verder kan je kennismaken met Motief, een vormingsinstelling gespecialiseerd in levensbeschouwing en samenleving. S-Plus geeft je de kans deel te nemen aan de HolebiBingo en Welzijnszorg laat je mee spelen met 'Uitgespeeld'. Een spel dat een realistisch beeld toont van de maatschappij waarin rijken rijker worden en mensen in armoede moeten vechten om niet verder in de kringloop verstikt te geraken.
Deelnemen Met de Trefdag richt Socius zich naar alle medewerkers van erkende sociaalculturele volwassenenorganisaties. Deelnemen is gratis, maar vooraf inschrijven is verplicht. Dat kan vanaf 10 oktober via de Socius-site. Aarzel niet te lang om je zitje vast te leggen. De plaatsen in het Provinciehuis zijn beperkt en vol is vol! Tot 22 november in Leuven!
Max Frans
s
Innovatie
Fo
to
:S
iu oc
sv
zw
Samen werken aan sociaalculturele innovatie In 2011 startte Socius het 'sociaal-cultureel innovatietraject' (ofwel SCI-traject). Op dit moment worden 10 maatschappelijke thema's of SCI-gebieden volop verkend. In elk SCI-gebied nemen we een aantal innovatieve praktijken onder de loep en maken we ze tot onderwerp van reflectie. Om eruit te leren en de innovatieve competenties van sociaal-cultureel werkers te versterken.
spreken we in onze groep eigenlijk liever over good practices."
Return on investment
Sommige organisaties nemen deel aan één SCI-gebied, andere participeren in meerdere gebieden. Vormingplus Vlaamse Ardennen-Dender is met drie medewerkers op evenveel fronten actief. Marijke Verleyen neemt deel aan 'Diversiteit: de mozaïeksamenleving'. Leila Zohrie participeert aan 'Maatschappelijk engagement anno nu' en Yves Van Reusel aan 'Naar een duurzame samenleving'. Sonja Focketyn ten slotte volgt het traject op het niveau van het Vormingplus-centrum op.
Kennisdelen en –creëren Sonja Focketyn: “Wij reflecteren daar samen over in onze organisatie. Dat versterkt ons in het bezig zijn met innovatie. Leila, Yves en Marijke presenteren ook aan elkaar wat ze opstaken uit hun bijeenkomsten. Daardoor wordt de kennis meer verdiept, aangescherpt en op maat van onze organisatie gekneed. Ik denk dat als je deelname een eenpersoonszaak is, het moeilijk is om te zorgen voor een return voor de organisatie of de andere medewerkers.” Yves Van Reusel: “Voor mij als kersverse medewerker is dit een nieuwe ervaring. Ik werd vooral geïnspireerd door het huiswerk op het einde van de tweede bijeenkomst. Toen moesten we op zoek gaan naar grondstromen en tendensen rond het thema duurzaamheid. Dat zet je aan het denken over waar we mee bezig zijn.”
Leila Zohrie: “Net als Yves werk ook ik nog niet lang voor Vormingplus. Ik kom in het innovatietraject interessante zaken en personen tegen. Wel jammer dat niet iedereen altijd aanwezig is. Onze groep was de laatste keer wel zeer klein. Doordat het SCI-traject een open traject is en we met z’n allen zoekend zijn, haken sommige deelnemers af. We zijn het er hier over eens dat innovatie sowieso bij onze sector hoort. Maar innovatie gaat over een spectrum. Aan de ene kant doen we als sociaal-cultureel werkers nooit twee keer het zelfde. Een activiteit is steeds voor een andere groep, op een ander moment en vaak op een andere plaats. Dat maakt ze dus sowieso nieuw. Aan de andere kant hebben wij in onze groep een praktijk besproken die zo innovatief is dat zelfs de missie van de desbetreffende organisatie erdoor veranderde. Tussen die twee uitersten ligt een heel scala aan mogelijkheden om als sociaal-culturele organisatie met innovatie bezig te zijn.”
Yves Van Reusel: “Mijn deelname aan het SCItraject zet mij er toe aan om ons aanbod rond duurzaamheid wat meer te stroomlijnen, te hergroeperen en te kaderen. Dat is belangrijk in onze communicatie naar het publiek toe. Op termijn moet dit ons toelaten zelfs nieuw aanbod rond duurzaamheid te ontwikkelen om zo bij te dragen tot een meer duurzame samenleving.” Leila Zohrie: “Ik wil vooral de handen uit de mouwen steken. In ons SCI-gebied rond maatschappelijk engagement zagen we een mooie praktijk waarvan ik denk dat het mogelijk moet zijn om die in onze regio te implementeren. Daar zou onze SCIgroep de rol van klankbord, steun- of stuurgroep kunnen opnemen.” Marijke Verleyen: “Mijn deelname zette mij vooral aan het denken over de rol van de eigen organisatie bij het opzetten van innovatieve sociaal-culturele praktijken. Hoe innovatief en – in ons geval – divers moet die zijn? Ik ben daar nog niet helemaal uit en zoek dat graag verder uit in onze eigen organisatie en met ons SCI-gebied.” Sonja Focketyn: “Zo zie je de drie perspectieven uit het theoretisch Socius-onderzoek van 20101 over hoe sociaal-cultureel werk en innovatie samengaan, terugkomen in onze eigen organisatie en bijna zelfs verpersoonlijkt
worden. Marijkes deelname zet haar vooral aan om door te werken op de idee van een ‘innovatieve sociaal-culturele organisatie’. Leila wil vooral inzetten op een ‘innovatieve sociaal-culturele praktijk’ en Yves wil stappen zetten in de richting van een grotere, ruimere ‘sociaal-culturele innovatie’ in de samenleving.”
In de nabije toekomst In 2013 zet het steunpunt haar zoektocht naar innovatieve praktijken verder. Maar daar laten we het niet bij. Socius wil in de SCI-gebieden ook stilstaan bij faciliterende en belemmerende voorwaarden van sociaal-culturele innovaties. Op 14 december komen we samen met al de deelnemers van de 10 SCI-gebieden om de tot dan toe opgedane inzichten te verbreden en te verdiepen. Deze dag is uitsluitend voor de deelnemers aan het SCI-traject. Is jouw organisatie nog niet bij het SCItraject betrokken? Geen probleem, in het najaar van 2012 zal elk SCI-gebied nog een tweetal keer samenkomen om innovatieve praktijken te bespreken. Je kan je nog steeds aanmelden om deel te nemen aan een of meerdere van de SCIgebieden in het najaar van 2012 én gedurende 2013. Contacteer daarvoor de Socius-host per SCI-gebied (via www.socius.be/innovatie). Een actieve deelname van jouw organisatie aan een of meerdere SCI-gebieden in het najaar 2012 is het toegangsticket voor de bijeenkomst op 14 december over sociaal-culturele innovatie.
Sonja Focketyn: Frank Cockx “Wat innovatie is en wat niet, is een vrij moeilijke kwestie waar we met onze groep ook nog niet helemaal uit zijn. Innovatie is een relatief begrip. Wat inno1 vatief is voor Cockx, F. & Jans, M. (2010). Innovatie: tussen traditie en toekomst. Een theoretisch onde ene is dat derzoek naar de betekenis van innovatie voor sociaal-culturele praktijken. Brussel: Socius. niet noodzakelijk voor de anTe bestellen bij veerle.verdoodt@socius.be tegen 20 euro met vermelding van ‘publicadere. Daarom tie innovatie’. Deelnemers aan een SCI-gebied ontvangen een gratis exemplaar.
3
Vrijwilligers
De gouden eieren van betrokkenheid? “Als je mensen op hun passie weet aan te spreken, zijn ze als vanzelf betrokken en hoef je nooit meer op zoek naar vrijwilligers.” Dat schreef ik zo’n anderhalf jaar geleden in het openingsartikel van het Pak de Passie, magazine over betrokkenheid 2.0. Een stevige uitspraak, want feitelijk beweerde ik dat organisaties die advertenties zetten, wervingsacties houden of de hulp van gespecialiseerde ondersteuners inschakelen mensen onvoldoende weten te raken. In workshops en lezingen waar ik hetzelfde zei, kreeg ik dan ook flink weerwerk: "Werven is wel degelijk nodig, mensen doen niet meer zo makkelijk vrijwilligerswerk, je moet ze overhalen, er is veel verloop.”
E-I combinaties
Meer vrijwilligers Allemaal waar, maar waar komt dat door? De klassieke verklaring is dat mensen individualistischer zijn geworden, er minder sociaal verantwoordelijkheidsgevoel is en er meer keuzemogelijkheden zijn om je vrije tijd in te vullen. Ook zijn met name vrouwen meer en langer gaan werken. Mensen zouden dus minder graag vrijwilligerswerk willen doen en er ook minder tijd voor hebben. De cijfers laten deels een ander beeld zien: een groeiend aantal mensen zet zich in voor anderen door middel van eigen initiatieven, mantelzorg en vrijwilligerswerk. Wel wordt per vrijwilliger minder tijd besteed.
Minder bij organisaties Dat brengt ons bij de andere kant van het verhaal. Als er nog altijd een grote bereidheid is bij mensen om iets te doen voor een ander, hoe komt het dan dat zoveel organisaties een tekort aan vrijwilli-
4
gers ervaren? Wat wij zien, is dat veel vrijwilligersorganisaties steeds formeler zijn geworden. Slechts ten dele uit eigen keuze, maar ook door de eisen die overheden en andere financiers aan hen stellen. Als gevolg daarvan is het contact met de leefwereld van de vrijwilliger verminderd. Zeker in grotere vrijwilligersorganisaties wordt steeds minder de taal van de vrijwilliger gesproken.
Betrokkenheid als sleutel En wat doet die vrijwilliger? Die gaat zijn betrokkenheid op een andere manier vormgeven. In dit digitale tijdperk kost het nauwelijks moeite om gelijkgestemden te vinden en gezamenlijk een actie of initiatief te starten. Het aantal succesvolle voorbeelden is nauwelijks aan te slepen. En dat is precies de reden voor mijn uitspraak: mensen die zelf iets willen veranderen, zijn daar altijd bij betrokken. De kans dat ze die betrokkenheid in actie omzetten, is zeer groot. De uitdaging voor bestaande vrijwilligersorganisaties is dan ook niet om vrijwilligers te werven, maar om de betrokkenheid van mensen bij hun missie te vergroten. Of om hun doelen te laten aansluiten bij de passies van de mensen om hen heen.
De grote vraag is hoe u dat doet. Dat is precies waar we het op 13 december over gaan hebben: Hoe organiseer je betrokkenheid? Omdat er geen altijd werkend recept is, gaan we aan de slag met inspirerende voorbeelden en werkvormen. We gaan u helpen daaruit te halen wat voor u van toepassing is. We hebben al wel zicht op een aantal werkzame elementen. Wellicht zijn dit de gouden EIeren van betrokkenheid. Enthousiast en Inspirerend Alles begint met de energie die u uitstraalt om uw doel te bereiken. Als u zelf niet warmloopt voor de verandering die u voorstaat, gaat zeker niemand anders zich betrokken voelen. Tegelijk is het ook van belang om een ambitieus én haalbaar vergezicht te schetsen: wat zou het toch mooi zijn, als… Daar willen we naartoe en daar gaan we aan werken. Uw eigen passie werkt altijd aanstekelijk. Echt en Inclusief Vervolgens is het cruciaal dat het uw eigen verhaal is. Geen beleidsgebabbel van bovenaf, maar een authentieke drang om de samenleving een stukje mooier te maken. U gelooft erin dat het kan, maar u staat ook open voor de inbreng van anderen. Ieders bijdrage is welkom, in co-creatie komt u tot gezamenlijke waarden en acties. Eenvoudig en Interessant Wilt u betrokkenheid in actie omzetten, dan moet het zo simpel mogelijk zijn om dat te doen. Geen stapels formulieren en intakeprocedures. En op
maat van de betrokkene. Sommigen willen een klus, anderen een functie. Sommigen willen langere tijd iets doen, anderen af en toe. Laat mensen zichzelf maar organiseren, dat gaat vaker goed dan fout. Maak het wel voor iedereen interessant: wat staat er tegenover de inzet van tijd? De ruilrelatie die u met elke betrokkene aangaat is bepalend voor het succes. Evoluerend en Integraal Op het moment dat u afstapt van de gedachte dat de enige manier om betrokken te zijn het doen van vrijwilligerswerk is, ontvouwt zich een wereld aan mogelijkheden. Ook iemand die op een bijeenkomst komt, geld doneert of kritiek levert, is betrokken. En die betrokkenheid kan evolueren: uw taak is om mee te bewegen met de betrokkene en hem steeds mogelijkheden te bieden. Als u integraal kijkt naar alle partijen die iets te maken hebben met uw organisatie, ziet u honderden potentiële vrijwilligers. En hoeft u dus inderdaad niet meer te werven. Graag ga ik samen met u deze en andere EIeren pellen op 13 december!
Willem-Jan de Gast Organisatieadviseur MOVISIE
Barcamp 'Organiseren van betrokkenheid' Op 13 december organiseert Socius het barcamp 'Organiseren van betrokkenheid'. Surf naar www.socius.be voor meer informatie. Meer weten over MOVISIE? Neem een kijkje op www.movisie.nl.
Digitale samenleving
Gastvrije Gemeente: sociale media en campagne voeren Sociale media zijn hot. Op dit moment zitten ruim 4,5 miljoen Belgen, of 80% van alle internetgebruikers in ons land, op Facebook. Twitter telt naar schatting zo'n 180.000 abonnees. Inmiddels hebben heel wat organisaties een of meer Facebookpagina's, en enkele pionieren op Twitter. De campagne 'Gastvrije Gemeente', die Vluchtelingenwerk Vlaanderen dit voorjaar lanceerde, is in dit verband een leerrijke case gezien de belangrijke rol die sociale media binnen deze campagne spelen.
'Gastvrije Gemeente'
je naam, e-mailadres en postcode op te geven. De resultaten worden in real time op de startpagina weergegeven. Je wordt ook uitgenodigd je stem via Facebook en/of Twitter te delen.
Vluchtelingenwerk Vlaanderen is een sociaal-culturele beweging, ontstaan uit het Overlegcentrum voor Integratie van Vluchtelingen (OCIV). De beweging omvat 50 lidorganisaties zoals Amnesty Vlaanderen, ACW, ABVV en Caritas, maar ook een volgers aantal kleinere lokale organisaEen link delen met je ties en vrijwilligersgroepen. De eente wordt. Berg een gastvrije gem Ik wil dat Heist-op-den/HjBwok #vk2012 it.ly organisatie wil het publiek sen://b http op en Laat ook jouw stem hor sibiliseren omtrent de vluchte24 Tweeten lingenproblematiek, aan politiek lobbywerk doen, en ondersteuning bieden aan allerlei organiPubliek saties, advocaten en lokale groepen.
De rol van Facebook en Twitter
Het valt op dat online een heel ander publiek bereikt wordt. De vrijwilligers zijn overwegend iets oudere mannen, maar op de Facebookpagina is 58% vrouwelijk, waarvan 23% tussen 25 en 34 jaar; dit is het omgekeerde profiel van de vrijwilligers.
De campagne wordt uitgerold via twee sporen: offline, via raamaffiches, die vooral door de vrijwilligers verspreid worden, en online, via de campagnewebsite gastvrijegemeente.be, Facebook en Twitter. Niet alle leden zijn mee met sociale media of hebben een e-mailadres, en dus zijn beide sporen belangrijk. Er werd wel een koppeling tussen beide gemaakt: op het raambordje staat een link naar de website gastvrijegemeente.be, en iedereen die stemde ontving in een mail een afdrukbare versie van het bordje. Op de website kan je nog steeds je eigen gemeente gastvrij stemmen door
Lessons learned Wat heeft de campagne aan inzichten opgeleverd wat het inzetten van sociale media betreft? We sommen er enkele op: • Facebook blijkt goed te helpen om vrijwilligers te werven; door bevesti-
Hugo Callens
Zelf aan de slag In de e-vormingswerk blog op www.socius.be vind je praktische tips voor het gebruik van sociale media.
erk Vlaanderen htelingenw
Inmiddels heeft de campagne ruim 90% van de gemeenten bereikt, werden 30% meer abonnees geworven op de nieuwsbrief, en is het aantal fans op Facebook beduidend toegenomen. De campagnewebsite heeft op het moment waarop we dit schrijven de kaap van de 10.000 bezoekers ruimschoots gerond; 1 op 3 heeft gestemd. Uit de statistieken blijkt vooral een bezoekerspiek in het begin, maar het effect blijft doorgaan.
Inmiddels heeft de organisatie heel wat expertise opgebouwd omtrent het succesvol inzetten van sociale media. Een paar originele tactieken: als je stemt op gastvrijegemeente.be en dit via Twitter deelt, wordt de hashtag #vk2012 automatisch aan je bericht toegevoegd. Zo komt het thema vanzelf onder de aandacht van iedereen die op zoek is naar verkiezingsnieuws. Op Facebook werd een fotowedstrijd opgezet waarbij je een boek kon winnen. En op enkele zomerfestivals kon je op de tablet je gemeente gastvrije stemmen en kreeg je een ‘Ik ben gastvrij en jij?’-pin.
gende boodschappen ('zoveel mensen opgevangen vandaag') versterk je het engagement. • Sociale media vormen een toeleiding naar de website, en zeker naar de campagnewebsite. Maar vaak is de website niet klaar voor de omgekeerde beweging. Veel organisatiesites zijn te veel op zichzelf gericht en niet op de gebruiker. Sociale media dwingen ons om onze boodschap helder en eenvoudig te brengen, en dat is een goede oefening. • Een Twitteraccount van de organisatie zelf staat niet altijd toe om eerder persoonlijke berichten te plaatsen. Een tweede account van een woordvoerder maakt dit wel mogelijk. • Vluchtelingenwerk Vlaanderen maakte in het kader van de campagne een filmpje van een vluchteling die vertelt over het leven in zijn gemeente en probeerde het via YouTube viraal te verspreiden. Dat is niet gelukt. Een filmpje moet heel goed, vernieuwend of grappig zijn om viraal een eigen leven te leiden.
uc o: Vl Fot
De sensibiliseringscampagne 'Gastvrije Gemeente' wil zoveel mogelijk gemeenten gastvrij maken: door het aanstellen van een integratieambtenaar, het voorzien in opvang voor asielzoekers, of het ondersteunen van lokale vrijwilligersgroepen, bedrijven en scholen. In 2012 ligt de focus vooral op het bekend maken van het begrip. Later wordt daarop doorgewerkt, onder meer door lokaal cijfermateriaal te verspreiden.
Voor het onderhouden van die accounts zijn er algemene richtlijnen, zoals bijvoorbeeld een richtcijfer voor het aantal Facebookberichten en tweets per week, welke berichten wel en niet kunnen gepost worden...
Sociale mediastrategie Vluchtelingenwerk Vlaanderen is aanwezig op Facebook, Twitter en LinkedIn. Ze hebben 2 Twitteraccounts (één officiële account op naam van de organisatie en een tweede die door de woordvoerder onderhouden wordt), een Facebookpagina, en een LinkedIn organisatieprofiel.
5
Werken in organisaties
Zelftest kennismanagement Enkele decennia geleden werd ‘informatie’ als belangrijke nieuwe productiefactor toegevoegd aan ons economisch en maatschappelijk denken en handelen. Ondertussen weten we dat we ons niet blind mogen staren op de logistiek van informatie (ICT, internet, media), maar dat de competentie om met informatie om te gaan en zo kennis te ontwikkelen, minstens even belangrijk is.
Data, informatie en kennis Je kan data of gegevens nog het best vergelijken met symbolen die nog niet geïnterpreteerd zijn. We spreken pas over informatie als aan deze gegevens ook een betekenis is verleend. Kennis is ons vermogen om die betekenis toe te kennen en zo informatie te genereren die we kunnen gebruiken bij ons handelen. Mensen kunnen hun kennis aanpassen, verstevigen of veranderen: ze leren met andere woorden. De kennis van organisaties kan je op dezelfde manier bekijken. Sociaalculturele organisaties zijn bij uitstek kennisintensieve en lerende organisaties. Ze moeten namelijk nauw aansluiting vinden bij wat er leeft en verandert bij hun doelpubliek en dit in een snel evoluerende maatschappelijke context.
Zorg voor kennis Willen organisaties succesvol functioneren, dan moeten ze de competenties en kennis van hun medewerkers op peil houden. Kennismanagement of het sturen en ondersteunen van de processen van kennisproductie en -beheer, gaat dan over het zorg dragen: • voor een effectieve en efficiënte ontwikkeling van nieuwe kennis en verbetering van bestaande kennis met het oog op de doelstellingen van de organisatie en de medewerkers; • voor een gerichte distributie van nieuwe kennis en het delen ervan tussen medewerkers; • voor een doelmatige borging van (impliciete en expliciete) kennis zodat deze toegankelijk en herbruikbaar wordt; • voor het effectief en efficiënt combineren van de best beschikbare kennis binnen de organisatie.
Concreet wil dit zeggen dat: • de inhoud van je kennisdragers (bijv. intranet) actueel en juist moet zijn ook onder veranderende omstandigheden, maw. je moet steeds de beste kennis kunnen toepassen; • de locatie van je kennisdragers optimaal moet zijn binnen je organisatieprocessen, maw. je moet kennis op de beste plaats kunnen toepassen; • je de gebruiksvriendelijkheid van je kennisdragers waar mogelijk verbetert, maw. je moet kennis in de beste vorm kunnen toepassen; • je de beschikbaarheid van kennis moet afstemmen op de tijden waarop deze nodig is; maw. je moet kennis kunnen toepassen wanneer dat nodig is.
Snelle zelftest Wat betekent dit alles concreet voor jouw organisatie? Aan de hand van een kleine zelftest kan je aftoetsen hoe het kennismanagement van jouw organisatie ervoor staat. Ga bij iedere uitspraak na of deze op jouw organisatie nooit, soms of systematisch van toepassing is.
Informatie en kennis in onze documenten • We gebruiken tools om het opstellen van vaak te schrijven documenten te vergemakkelijken en te verbeteren, bijvoorbeeld door middel van sjablonen, modellen, formulieren ... • We beschrijven onze manier van werken, onze processen in documenten, bijvoorbeeld via procedures, richtlijnen, handleidingen. • We nemen in een document alle nuttige informatie op: auteur, datum, doel, versie ... • We spreken af waar en hoe we onze (elektronische) documenten klasseren. • We archiveren en verwijderen tijdig verouderde (elektronische) documenten. • We delen spontaan de documenten die voor iedereen van belang zijn, door ze bijvoorbeeld op Meer weten? een server te plaatsen. Op www.socius.be vind je onder het thema ‘Werken in organisaties’ meer informatie over de training ‘Kennis- en informatiemanagement’. Socius zal deze training in 2013 opnieuw organiseren.
6
Kennis en ervaring in onze hoofden • We identificeren binnen het team wie welke knowhow heeft en wie ons kan helpen bij problemen, bijvoorbeeld via een 'Wie weet wat?'-lijst. • Bij moeilijke vragen nemen we de tijd om samen na te denken. • We delen elkaar spontaan interessante weetjes mee. We beschikken bijvoorbeeld over een plaats voor informele ontmoetingen en maken tijd voor informele vergaderingen. • We zorgen ervoor dat kritische kennis bij meerdere personen tegelijk aanwezig is. Zo werken we bijvoorbeeld vaak in duo’s. • Vòòr het vertrek van een teamlid zorgen we ervoor dat zijn/haar expertise wordt doorgegeven aan één of meerdere collega's. • We zorgen ervoor dat nieuwe teamleden snel geïntegreerd zijn, bijvoorbeeld door het aanstellen van een peter/meter. Hoe ontwikkelen we ons met het oog op de toekomst? • We blijven op de hoogte van die kennisdomeinen die nu en in de toekomst belangrijk zijn voor ons team.
•
•
•
•
•
We abonneren ons bijvoorbeeld op tijdschriften, beschikken over een bibliotheek, spreken af wie verantwoordelijk is voor welk domein ... We evalueren de kwaliteit van ons werk en trekken daar lessen uit om onze tools en onze methodes te verbeteren. We komen na een project of taak samen om ervaringen uit te wisselen en er de nodige lessen uit te trekken. We identificeren de kennis en knowhow die we moeten hebben om gewapend te zijn tegen toekomstige uitdagingen. Zo hebben we een teamontwikkelingsplan en bestaan er persoonlijke ontwikkelingsplannen voor elk teamlid. We gaan na wat onze kritieke kennis is, de kennis die we moeten behouden om de kwaliteit van onze producten of onze dienstverlening te garanderen. We actualiseren de beschrijving van onze werkprocessen op basis van wat we leerden uit ervaring of uit uitwisselingen met anderen.
Hopelijk vormt deze test ook voor jouw organisatie een oogopener!
Jon Goubin
Diversiteit
Engagementsverklaring 'Etnisch-culturele diversiteit' Op het Cultuurforum van 1 juni 2012 lanceerden 20 organisaties uit de brede cultuursector de engagementsverklaring 'Etnisch-culturele diversiteit'. De verklaring is een krachtige oproep om mee te streven naar meer etnisch-culturele diversiteit. Ook het sociaal-cultureel volwassenenwerk heeft de kans om haar intercultureel engagement kracht bij te zetten.
Het doel van de verklaring, die door zoveel mogelijk actoren wordt ondertekend, is vierledig: • het breed agenderen van het onderwerp ‘etnisch-culturele diversiteit’ binnen de cultuursector; • het zichtbaar maken van waar cultuurinstellingen op inzetten op het vlak van etnisch-culturele diversiteit; • het verankeren van etnisch-culturele diversiteit in de sector; • het bevorderen van zelfsturing door de sector op het gebied van etnischculturele diversiteit. Onder de organisaties die sinds 1 juni de verklaring ondertekenden, bevinden zich heel wat organisaties uit de sector van het sociaal-cultureel volwassenenwerk: Pasar, Internationaal Comité, Motief, zes Vormingplus-centra, Davidsfonds, Willemsfonds, UTV en Merhaba. Ook Socius ondertekende de verklaring en roept alle sociaal-culturele volwassenenorganisaties op om hetzelfde te doen. Niet alleen omdat we pal staan achter het voorliggend engagement, maar ook omdat sociaal-culturele organisaties heel
Getwitter August Vermeylen @Vermeylenfonds #Russia, Free Pussy Riot now! @KremlinRussia @MID_RF via @amnesty bit.ly/lo443Q
Eva Brumagne @EvaBrumagne Net in Rode enthousiaste reactie op nieuwe naam #Femma gekregen van European first lady!
wat inspanningen leveren op het vlak van etnisch-culturele diversiteit. Het ondertekenen van de verklaring maakt dit engagement zichtbaar en vormt zo een bewijs van de belangrijke rol die de sector op dit terrein opneemt. Wat moet je doen om de verklaring te ondertekenen? Wil jouw organisatie ook de verklaring ondertekenen, dan moet je twee stappen zetten: • je downloadt de verklaring van de site www.interculturaliseren.be en ondertekent deze; • je maakt je engagement concreet via een document waarin je omschrijft hoe jouw organisatie rond etnisch-culturele diversiteit (zal) werk(en)t. De ondertekende verklaring en het document waarin je je werking omschrijft stuur je naar interculturaliseren@vlaanderen.be. Beide documenten worden nadien op de website www.interculturaliseren.be geplaatst. Organisaties die de engagementsverklaring ondertekend hebben, krijgen een banner toegestuurd om op te nemen in hun media.
Mobiel21 @Mobiel21
Oké, we geven het toe. Het is niet echt fietsweer vandaag...
OKRA @OKRAvzw Al meer dan 100 activiteiten op weekvanhettrefpunt.be #okra
Welzijnszorg @Welzijnszorg Dankuman Maxime De Winne zegt dank u aan minister en parlementsleden. Eindelijk erkenning voor soc.-cult. bewegingen. welzijnszorg.be/nieuwsbericht/...
De Maakbare Mens vzw @DeMaakbareMens
Foto
De Maakbare Mens lanceert nieuwe campagne om meer begrip en openheid te creëren rond sperma- en eiceldonatie demaakbaremens.org/ index.php/star...
ns ene 'ha aD : Ev ra t-B os sO plu ing rm Vo
ba nt
Eva vzw @EVAveggies Veggiedag niet alleen op Donderdag: Veggie recepten op de site van Delhaize fb.me/1FMO5urpe
Amnesty Vlaanderen @amnestyvl
Amnesty stuurt Darth Vader en The Joker naar FN Herstal en Dassault bit.ly/Nh80wA #armstreaty
Volg de sector en Socius op Twitter @sociustweets #sociaalcultureel
7
Sociaal-cultureel werken
Oscar: begeleiding op maat Foto: De Zuidpoo rt
tot het afleveren van een competentiedocument via Oscar. Bovendien gaat er ook een heel boeiend intern proces aan vooraf. In een eerste stap worden de dagelijkse taken van de vrijwilliger opgelijst en met de betrokken vrijwilligers besproken om ze zo scherp en objectief mogelijk te formuleren. Belangrijk is dat er doorheen dit overleg een consensus tot stand komt over de cluster van taken die relevant is voor een bepaalde vrijwilligersfunctie. Op basis van deze takenlijsten worden dan competenties geformuleerd.
Op 31 mei van dit jaar zette De Zuidpoort in Gent haar vrijwilligers in de kijker tijdens een plechtige, maar vooral leuke, ceremonie waarop ruim 100 vrijwilligers een competentiedocument van Oscar ontvingen.
8
De Zuidpoort maakt deel uit van Welzijnsschakels, een sociaal-culturele organisatie die kansen biedt aan mensen die uitsluiting ervaren door armoede of door hun afkomst. En toch was het ook veel meer dan een blijk van waardering voor hun engagement. In aanloop naar de uitreiking van deze competentiedocumenten werden met de betrokken vrijwilligers verschillende gesprekken gevoerd over de competenties die zij, bijvoorbeeld in de kookclub, bij het onthaal of in de begeleiding van computerklassen hadden verworven.
den en sterktes te benoemen. Mensen inzicht geven in hun eigen competenties, versterkt hun zelfbeeld maar toont hen ook de punten waar ze op een positieve manier aan kunnen werken.
De Zuidpoort ziet in Oscar een goede manier om wat mensen in hun organisatie doen en leren, te bespreken, te beschrijven en te documenteren. Deze aanpak waardeert de inzet van de vrijwilligers en helpt hen om hun mogelijkhe-
Intern proces
Ook andere organisaties investeren in Oscar om de competenties van hun vrijwilligers zichtbaar te maken. Sommigen hebben een eigen aanpak ontwikkeld, terwijl een aantal organisaties een beroep doet op Socius voor een begeleidingstraject op maat.
Organisaties vinden de professionaliteit van hun vrijwilligers steeds belangrijker en organiseren daarom vormingstrajecten. Deze vormingen leiden vaak
In een volgende stap wordt met de groep systematisch elke competentie aan de hand van 5 vragen besproken: 1.Welke kennis en visie heb je nodig om deze competentie te kunnen inzetten? 2.Over welke vaardigheden moet je beschikken om deze kennis en visie in praktijk te brengen en resultaten te boeken? 3.Hoe kan je goede en functionele relationele praktijken uitbouwen met je doelpubliek en je deelnemers om je doel beter te realiseren? 4.Hoe kan je je eigen professioneel handelen verantwoorden tegenover collega-vrijwilligers, deelnemers en de organisatie waarvoor je werkt? 5.Hoe kan je je eigen aanpak en handelen regelmatig vernieuwen en innoveren. Deze manier van werken is zeer geschikt om competenties helder en op maat te formuleren. Daarnaast is de aanpak ook bruikbaar voor het waarderen en documenteren van taken die vrijwilligers in de organisatie vervullen en dit los van een specifieke opleiding.
Begeleiding op maat De begeleiding die Socius voorziet, is het gevolg van een wijziging in de aanpak van de ondersteuning van Oscar: namelijk een overgang van collectieve vormingsmomenten naar een begeleiding op maat. De formule is doorheen de opeenvolgende begeleidingstrajecten bijgesteld en verfijnd. In de eerste plaats dankzij de inbreng van vrijwilligers en collega’s uit het werkveld. Wat ooit begon als een weg om tot een kwalitatief competentiedocument te komen, heeft ondertussen een belangrijke meerwaarde gekregen. Gedurende het participatief proces van het expliciteren van competenties, zien deelnemers de diversiteit en de rijkdom van de taken van de vrijwilligers groeien en open bloeien. Het expliciteren van hun kunnen en kennen heeft een stimulerende invloed op de vrijwilligers zelf en prikkelt hen om zich nog verder te bekwamen. Daar staat soms het confronterende inzicht tegenover dat de bestaande vorming voor vrijwilligers niet voldoet aan de eisen van het takenpakket en dat het opleidingstraject moet bijgestuurd worden op basis van het competentiehandboek. Momenteel plant Socius begeleidingstrajecten voor vertegenwoordigers in seniorenraden, bemiddelaars voor allochtone gemeenschappen, vrijwillige lesgevers en praktijkbegeleiders, ervaringsdeskundigen, ziende begeleiders van personen met een visuele handicap en bestuursvrijwilligers.
Ronny Leenknegt
De begeleide organisaties suggereerden zelf om dit competentieprofiel voor een vrijwilligersfunctie te documenteren in een specifiek competentiehandPraktisch boek. Op die manier wordt de kennis over zowel de taken als de competenSocius biedt een begeleidingsties van vrijwilligers vastgelegd voor proces aan van begin tot eind voor de toekomst. Een dergelijk handtwee competentiedocumenten. Ervaboek is een vorm van kennisdering met eerdere begeleidingstrajecten ling maar ook een geschikt leert dat na maximum twee begeleidingen referentiekader om vormingen de organisaties en vrijwilligers autonoom het voor vrijwilligers uit te tekeproces in de vingers hebben. Een begeleiding nen en een VTO-beleid te vraagt drie tot vier bijeenkomsten. voeren. Ten slotte kan deze informatie moeiteloos in Wie vragen heeft over Oscar en de gratis begeleide structuur van een ding, kan contact opnemen met Ronny Leenknegt, competentiedocument ronny.leenknegt@socius.be, tel.: 02 247 28 36. geĂŻntegreerd worden.
Werken in organisaties
Leiderschap is verbinding maken uffel art Vand Foto: B
Naar aanleiding van de start van de supervisiegroep voor leidinggevenden, hadden we op een warme zomerdag in juli een gesprek met Mips Meyntjens. Mips is verbonden aan de landelijke vormingsinstelling Impuls. Ze verzorgt er trainingen, opleidingen en coaching in bezield leiderschap, veranderingsbeheer en procesgericht begeleiden van groepen. Een dame met veel passie voor haar werk.
Mips, je begeleidt al jaren opleidingen leiderschap en management en hebt zo al heel wat deelnemers uit de social profit over de vloer gehad. Wat zijn jouw voornaamste bevindingen na al die jaren? (Mips Meyntjens) Wat het ‘managen’ van organisaties betreft, was de social profit tot eind jaren negentig vooral bezig met een inhaalbeweging ten opzichte van de privésector. Er was een grote behoefte aan tools: tools om te beheersen, te structureren (vaak na fusieoperaties en schaalvergrotingen), procedures te ontwikkelen, … Als je echter geen contact hebt met je bezieling als leidinggevende en je geen visie ontwikkelt op waar je naartoe wilt, als je niet in staat bent verbinding te maken met je medewerkers ... dan zijn tools nooit een garantie op een goed leiderschap.
Hoe speel je daar met de opleiding op in? (MM) De evolutie die de opleiding doormaakte, is vooral een ontwikkeling in de richting van 'persoonlijk' leiderschap en van 'wezenlijk' verbinding maken met de medewerkers. Het is belangrijk dat leidinggevenden eerst en vooral voeling hebben met hun persoonlijke waarden en drive in verband met leiderschap. Als die waarden en drive overeenkomen met die van de organisatie, is de basis gelegd. Daarna reiken we managementtools en -concepten aan, die tegelijkertijd ingezet kunnen worden om structuur en richting te bieden én om verbinding te maken met de medewerkers. Naast kennisoverdracht en vaardigheidstraining ligt de focus dus op de persoonlijke ontwikkeling als leidinggevende. Dat laatste veronderstelt van cursisten de bereidheid om naar zichzelf te kijken.
Foto :M ip s
Echt leiderschap vergt dus én een persoonlijke drive én
Me yn tje ns -
So ciu s
vz w
Fo to :X xx xx xx xx xx
weten waar je naartoe wilt met de organisatie én bezielend met mensen kunnen werken. Hoe kunnen leidinggevenden door hun organisatie ondersteund worden om te groeien in hun leidinggeven? (MM) ‘Leiderschap’ moet ook een project zijn binnen de organisatie. Leidinggevenden moeten over een mandaat beschikken. Een mandaat om beslissingen te nemen, om knopen door te hakken. Dat mandaat moet zowel van bovenaf (het bestuur) als van onderaf (de medewerkers) komen. Ik besteed veel aandacht aan de vraag wat de plaats is van leiderschap binnen de organisatie. Verkeer je in de mogelijkheid om je job waar te maken? Wordt je voldoende gesteund binnen de organisatie en beschik je over voldoende tijd en ruimte om als leidinggevende te functioneren? Hoe kan je zelf meer ruimte creëren voor het leidinggeven? Hoe verkrijg je zowel van het bestuur als van je medewerkers jouw mandaat? Daarbij moeten àlle mogelijkheden onderzocht worden. En er zijn er altijd meer dan je op het eerste gezicht ziet. Mensen creëren vaak hun eigen beperkingen door beperkend te denken. Creatief denken, voorbij de eigen angsten en loyaliteiten kan daarbij helpen. Ook bereid zijn om je emotioneel te verbinden met de partij die overtuigd moet worden. Verbinding maken is dus een belangrijk kenmerk van goed leiderschap? (MM) Goed leiderschap is in wezen verbindend. Je moet een mandaat hebben, maar vanuit je eigen bezieling verbinding maken met je stakeholders en medewerkers is cruciaal. De beste leiders zetten medewerkers er toe aan om boven zichzelf uit te stijgen. Ze werken
met de talenten van mensen, voor zover die passen binnen de doelstellingen van de organisatie. Waarom is supervisie voor leidinggevenden een interessante vorm van ‘bijtanken’? (MM) Ik geloof niet in louter theoretische opleidingen. Je bent leidinggevend in een bepaalde situatie en binnen een bepaalde context. Als je met casussen werkt kan je de specifieke context erbij halen én de persoonlijkheid van de leidinggevende. Met dat laatste bedoel ik zowel de sterktes en de potentie, als de valkuilen van de leidinggevende. Door de context uit te diepen kan je naar het systeem kijken binnen de organisatie. Wat is de dynamiek van een organisatie? Waarvoor is er waardering? Waarvoor niet? Mensen leren ook ongelooflijk veel van anderen. Je wordt geconfronteerd met een andere realiteit. Je eigen patronen worden doorbroken. Je ziet overeenkomsten en verschillen met je eigen organisatie. Je leert dat er meerdere manieren van kijken naar, en dus ook van oplossingen voor, situaties en problemen bestaan. Heb je nog een laatste goeie raad voor de leidinggevenden in onze sector? (MM) Eén raad? Voel vooral of je 'goesting' hebt voor het leidinggeven, of het 'jouw' bezieling is. Als dat zo is, probeer dan van daaruit verbinding te maken met je medewerkers.
Bea Elskens
9
Diversiteit
Mus & Mix Etnisch-culturele minderheden vinden niet of nauwelijks de weg naar klassieke natuur- en milieu-activiteiten. Met het project Mus & Mix wilde Natuurpunt Educatie (NPE) die drempel weghalen, door samen met diezelfde etnisch-culturele minderheden activiteiten op touw te zetten rond natuurbeleving, biodiversiteit en duurzaam leven.
Wisselwerking Sinds de start van het project eind 2008, kan NPE terugkijken op een hele reeks geslaagde activiteiten waaruit bovenal blijkt dat Natuurpunt Educatie ook heel wat opsteekt van zijn nieuwe publiek. Joke Flour (inhoudelijk coördinator NPE) “'De wereld op je bord' was één van onze eerste activiteiten. We lieten mensen proeven van een aantal producten van onder meer Oxfam-wereldwinkels en maakten verrassende combinaties zoals Indische basmatirijst met Braziliaanse amazonenoten of zuiderse rijstpap met cacao. We legden de relatie met de biodiversiteit hier in Vlaanderen, en zochten tegelijkertijd naar aanknopingspunten met de groep. Door bijvoorbeeld te vertellen over vogels die van hier naar rijstvelden trekken. Zo haal je het aspect migratie aan. En als er in je publiek mensen zijn die zelf nog gewerkt hebben op die velden, dan krijg je een echte wisselwerking.” De manier waarop deelnemers de activiteiten beleven, levert vaak mooie verhalen op: over de negatieve connotatie van uilen in andere culturen of over de betekenis van bloemmotieven in een moskee. Kennis die ook zijn weg kan vinden naar andere activiteiten. Joke Flour: “We proberen die inbreng echt te realiseren. Dat is zoeken, maar als het lukt is dat super. Tijdens een wandeling in de Hobokense polder had een medewerkster enkele snoepjes met hazelnoot in een boom opgehangen als aanzet van een gesprek. Een van de jongeren die deel nam aan de wandeling, vertelde dat hij tijdens zijn tocht vanuit Marokko tot in ons land bijna volledig overleefde op hazelnoten. Dat plaatst je verhaal over het calorierijk karakter van de hazelnoot in een totaal ander perspectief.” Die leerrijke inbreng mag anderzijds niet verwonderen. Joke Flour: “We zijn in Vlaanderen bezig over duurzame ontwikkeling en het hergebruik van materialen. Tijdens een gespreksavond met Rwandezen werd daar hartelijk mee gelachen. Zij hebben nooit anders geweten dat je een kalebas zo'n veertig keer gebruikt.” Maar de meerwaarde van het project situeert zich ook op een ander niveau. Joke Flour: “Je stoot soms op een taalpro-
10
Inspiratiegids bleem. Dat vraagt creativiteit van onze lesgevers die gewend zijn aan een ander publiek. Een begrip als 'duurzame ontwikkeling' uitleggen aan mensen met een nog vaak beperkte Nederlandse woordenschat is niet voor de hand liggend. Op die manier besef je dat ons taalgebruik tijdens onze activiteiten vaak te moeilijk is. Dat is confronterend maar tegelijkertijd ook zeer leerrijk.”
Wil je weten hoe je met en voor een diversiteit aan culturen NME-activiteiten en activiteiten rond duurzame ontwikkeling organiseert? Hoe je jouw 'traditionele' activiteitenaanbod rond natuur, milieu en duurzame ontwikkeling multicultureler kan maken? De knap geïllustreerde gids 'Mus & Mix' biedt je ervaringen, voorbeelden, tips, activiteiten en interessante informatie om die uitdaging aan te gaan. Je kan de gids bestellen tegen verzendingskosten via educatie@natuurpunt.be.
nt Edu Foto: Jutta Kleber (Natuurpu
Referentiekader
) catie
Aan de rondgang langs de eigen lokale afdelingen is Natuurpunt Educatie nog niet toegekomen, hoewel de organisatie zich bewust is van het belang van de kennisdeling rond het project. Ondertussen is er wel de inspiratiegids Mus &Mix (zie kader). Een knap verzorgde publicatie die er niet alleen is voor de eigen vrijwilligers, maar voor iedereen die zijn activiteitenaanbod multicultureler wil aanpakken. Joke Flour: “Met de gids willen we ook etnisch-culturele minderheden aanspreken. Gelukkig konden we een beroep doen op de knowhow van het Minderhedenforum. Je merkt immers snel dat je gewoon bent vanuit je eigen invalshoek te schrijven. Zo loop je het risico dat je mis begrepen wordt of er ongewild iets aanstootgevends in je communicatie sluipt." Iets dergelijks ondervond de organisatie tijdens het project zelf. Voor een wandeling op de mijnsite van Beringen ontwierp NPE een affiche met mijnwagonnetjes en een moskee op de achtergrond. Een sterk beeld waarmee ook de link werd gelegd met erfgoed en interculturaliteit. De plaatselijke imam vond de affiche echter erg kwetsend omdat de moskee volgens hem geassocieerd werd met afval. De affiche werd aangepast, zo niet dreigde de activiteit in het water te vallen. Joke Flour: "Door een project zoals Mus & Mix leer je je eigen referentiekader in vraag te stellen. Neem nu gegidste wandelingen. Voor ons de normaalste zaak van de wereld. In het provinciedomein van Kessel-Lo had ik echter een groep voor mij die duidelijk niet gewend was begeleid te worden door een gids. Mensen kwamen op het domein, vonden dat geweldig en vertrokken gewoon. (lacht)"
Projectsubsidie 'Mus & Mix' kwam tot stand dankzij een projectsubsidie van het departement Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE). De twee jaar durende ondersteuning ging echter gepaard met een belangrijke voorwaarde. Natuurpunt Educatie kreeg zes maanden de tijd om te bewijzen dat er sprake was van daadwerkelijke contacten met etnisch-culturele minderheden in de steden waar het project door ging. Het leggen van die contacten vroeg veel tijd. Joke Flour: “Door de voorwaarde van het departement moesten we het project opstarten bovenop de reguliere werking. Dat vroeg extra inzet van onze medewerkers. Maar we vonden het project te waardevol om zomaar op te geven. Gelukkig konden we aan de vraag van LNE voldoen.”
Uiteindelijk ging het project van start dankzij een mix van persoonlijke contacten en samenwerkingen met verschillende partners: een Rode Kruis-opvangcentrum, plaatselijke integratiediensten, een Vormingplus-centrum ... Hoe waardevol ook, met het aflopen van de financiële ondersteuning is het momenteel zoeken naar extra middelen om de huidige contacten te onderhouden en nieuwe activiteiten te realiseren. Zo niet dreigt 'Mus & Mix' op enkele lokale initiatieven na, uit te doven. En met de opgebouwde knowhow en opgedane ervaringen zou dat jammer zijn, erg jammer. Max Frans
Onderzoek & cijfers
De toegankelijkheidsdiscussie voorbij?
Surf naar www.socius.be/publicaties of raadpleeg de originele bron: Van de Walle, T. (2012). Jeugdwerk en sociale uitsluiting. De toegankelijkheidsdiscussie voorbij? Gent: Academia Press.
Naar een spiegel van de samenleving Niet alleen het jeugdwerk, ook onderwijs zet in op gelijke kansen. Sociaal-economische partners ijveren voor een meer evenredige arbeidsdeelname. En inzake huisvesting, gezondheidszorg, welzijnswerk streven politici en professionals naar een meer gekleurd bereik. De ambitie is ondubbelzinnig: in tal van voorzieningen een weerspiegeling van de huidige bevolkingssamenstelling aantreffen. Daartoe zoeken we naar manieren om heersende ‘witte’ middenklassevoorzieningen toegankelijk te maken voor andere groepen. Toeleiden naar de arbeidsmarkt, naar de gezondheidszorg, naar cultuur,… Ook veel soci-
aal-cultureel werkers liggen wakker van het toegankelijkheidsvraagstuk. Niet zonder een objectieve aanleiding. In een onderzoeksopdracht van Socius stelde HIVA in 2010 vast dat het sociaal-cultureel volwassenenwerk vooral vrouwen, 50-plussers en midden- en hooggeschoolde deelnemers aantrekt. Ook al richten onder meer de etnisch-culturele federaties, Welzijnszorg, Welzijnsschakels, Vluchtelingenwerk Vlaanderen en de vormingsinstellingen voor personen met een handicap zich tot specifieke groepen en ook al ondernemen Vormingplussen specifieke initiatieven voor kansengroepen.
Wat nu? Is het erg dat niet alle bevolkingsgroepen in dezelfde mate en op dezelfde manier participeren aan jeugdwerk, vraagt Tineke Van de Walle zich af. Aan deze vraag gaan we ook in het sociaal-cultureel volwassenenwerk wel eens voorbij. Het streven naar inclusie vinden we immers vanzelfsprekend. We zetten in op toegankelijkheid omdat we ervan overtuigd zijn dat jeugdwerk en sociaal-cultureel volwassenenwerk bijdragen tot sociale integratie. Maar is dat wel voor iedereen en altijd zo? Leidt participatie tot burgerschap of is burgerschap een voorwaarde om te kunnen, mogen en/of willen participeren? Kan het bestaande jeugdwerk, en in ons geval het sociaal-cultureel volwassenenwerk wel iets betekenen voor de sociale integratie van die groepen die momenteel ondervertegenwoordigd zijn? Kunnen we de meerwaarde van sociaalcultureel volwassenenwerk die we gewoonlijk toewijzen aan deelnemers (meer burgerschap) en aan de samenleving (meer sociale cohesie) zo maar doortrekken naar zij die nog niet participeren? Im-
Marc Jans
to Fo
Meer lezen?
D
en - S tad O oste nde )
dy en :W
mdel ing
In antwoord op bovenstaande vragen stelt Tineke Van de Walle voor om te vertrekken van een andere benadering van sociale integratie, minder topdown en minder functionalistisch. Als alternatief voor een smalle invulling van sociale integratie, begrepen als inclusie in de gegeven institutionele arrangementen, vertrekt zij vanuit een erkenning van diversiteit als uitgangspunt. Zij pleit voor een voortdurende aandacht voor de ‘feitelijke’ maatschappelijke participatie van zij die niet actief en/of constructief gebruik (willen) maken van de participatiekansen die ook wij hen aanbieden. Niet langer de kwestie van deelnemen krijgt dan onze exclusieve aandacht, maar vooral de manieren waarop jeugdwerk en bij uitbreiding sociaal-cultureel volwassenenwerk – in al haar verscheidenheid (en bescheidenheid) – ondersteuning biedt aan kinderen, jongeren en volwassenen om meer te kunnen zijn en meer te kunnen doen. We moeten ons dan niet langer afvragen in welke mate doelgroepen gebruikmaken van onze voorzieningen, maar onszelf wel de vraag durven stellen of onze voorzieningen (voldoende) inspelen op de diverse mogelijkheden van diverse groepen in de samenleving.
(S
r Vree
Diversiteit als uitgangspunt
e uw ae r eg
uwe (So ciale D ienst v oo
Ook het jeugdwerk biedt twee antwoorden met oog op sociale inclusie: de toegankelijkheid van het bestaand aanbod verhogen en een doelgroepspecifiek aanbod uitwerken. Maar in het jeugdwerk groeit stilaan het inzicht dat het bijna onmogelijk is om kansarmen en etnisch-culturele minderheden aan te trekken en te houden zonder dan ook nog eens andere kinderen en jongeren te verliezen. Bij gevolg blijft het jeugdwerkveld de maatschappelijke breuklijnen weerspiegelen: jeugdwerk voor de Vlaamse middenklassen en jeugdwerk voor groepen met een zwakkere maatschappelijke positie. Verschillende factoren verklaren dit selectief bereik in het jeugdwerk: factoren die jongeren ervan weerhouden te doen wat ze graag zouden doen (niet kunnen) en factoren die verwijzen naar persoonlijkheidskenmerken en socialisatieprocessen waardoor jongeren niet wensen te participeren (niet willen en/of niet mogen).
mers, wat werkt voor participanten, werkt niet noodzakelijk voor niet-participanten.
iens le D a i oc
Foto: Wen dy Degra e
Inclusief waar het kan categoriaal als het moet?
n - Stad Oostende) d elinge Vreem r o t vo
Voorlopig lijkt het toegankelijkheidsstreven in geen enkel domein van onze samenleving tot het verhoopte succes te leiden, ook niet in het jeugdwerk. En over jeugdwerk en sociale uitsluiting, daar schreef Tineke Van de Walle een doctoraat over. Een uitdagend boek, ook voor geëngageerde sociaal-cultureel werkers.
11
Publicaties
Stevige leeskost Canon van het leren: 50 concepten en hun grondleggers Red. Manon Ruijters en Robert-Jan Simons
www.prettiggeleerd.be Op www.prettiggeleerd.be vind je een uitgebreid overzicht van de activiteiten die sociaal-culturele organisaties over heel Vlaanderen op touw zetten: cursussen, debatavonden, lezingen, uitstappen, bijeenkomsten, workshops ... Uiteraard mag het aanbod van jouw organisatie niet ontbreken! Het invoeren van je activiteiten is gratis en verloopt via de UiTdatabank. Bovendien verschijnt je aanbod niet alleen op www.prettiggeleerd.be, maar ook op tal van andere websites en in de nationale media. Neem vandaag nog contact op met Hilde Van Overbeke (hilde.vanoverbeke@socius.be).
Socius.info, infoblad voor sociaal-cultureel volwassenenwerk Redactieadres: Socius - Steunpunt voor sociaalcultureel volwassenenwerk vzw Gallaitstraat 86 bus 4 • 1030 Brussel T: 02 215 27 08 • E: welkom@socius.be Sites: www.socius.be www.prettiggeleerd.be www.laatmensenschitteren.be www.oscaronline.be
Tineke Van de Walle
Deze publicatie is een basisboek over leren in en om organisaties. Vijftig auteurs brengen de theorieën van Freud tot Theory U helder en zonder overbodige poespas over en delen hun persoonlijke fascinatie, ervaring met en kritische reflecties.
Dit boek brengt een gedetailleerde analyse van het toegankelijkheidsvraagstuk. Centraal staat de these dat we het moeten hebben over mogelijkheden en aspiraties van concrete kinderen en jongeren eerder dan over ontoegankelijkheid en non-participatie.
Vrijwilligers: vinden en binden van betrokken medewerkers
It’s the culture, stupid! Lokale participatie
Willem-Jan de Gast en David Wijnperle
de Verenigde Verenigingen
Voor veel vrijwilligersorganisaties wordt het steeds moeilijker om vrijwilligers te vinden, op de juiste positie in te zetten en te behouden. In deze pocket wordt beschreven hoe je vrijwilligers kunt vinden en binden. De auteurs geven praktijkvoorbeelden, instrumenten en tips om zelf toe te passen.
'de Verenigde Verenigingen' bracht sleutelfiguren uit het maatschappelijk middenveld bijeen voor een forumdag over de veranderende relatie tussen lokale besturen en het verenigingsleven. Aansluitend werden elf dieptegesprekken gehouden die in deze brochure neergeschreven zijn.
Ouders als onderzoekers: inspiratie tot participatie en sociale actie
Cocreatief leiderschap: mierenspel
Jongerenwelzijn
Colofon
Jeugdwerk en sociale uitsluiting: de toegankelijkheidsdiscussie voorbij?
In vijf ouderonderzoeksgroepen in Vlaanderen verrichtten ouders onderzoek rond een onderwerp dat hen als ouder aanbelangt. Dit onderzoekswerk gebeurde samen met procesbegeleiders en met de ondersteuning van een wetenschapper. Het VCOK nam het initiatief.
Toekomsten voor participatie Mattie Jacobs en Joke Van Reppelen Op lokaal vlak dient er zich een nieuwe generatie van participatie-initiatieven aan. De klemtoon ligt nu op het tweerichtingsverkeer. De auteur gaat na hoe lokale besturen burgerinitiatieven kunnen versterken. De vele praktijkvoorbeelden maken de aanpak concreet.
Yves Larock en Sven De Weerdt De auteurs gaan in op cocreatie als de gepaste benadering van complexe uitdagingen in organisaties en samenleving en beschrijven vijftien ondersteunende praktijken. Het gaat om leiderschap dat de verantwoordelijkheidszin van mensen aanwakkert en aanstuurt op zelfsturing bij het realiseren van verandering.
Meer grip op de groep: 44 krachtige werkvormen voor communicatieadviseurs Vincie van Gils In dit boek vind je diverse werkvormen die je kunt inzetten om succesvol met groepen te werken. Verder ontvang je tips hoe je een goede bijeenkomst voorbereidt en je krijgt modellen die onderbouwen waarom je doet wat je doet.
Redactie: Max Frans, max.frans@socius.be Vormgeving: www.ramdesign.be Sociaal-culturele volwassenenorganisaties erkend op het decreet van 4 april 2003 ontvangen deze publicatie gratis. Bijkomende gratis abonnementen voor medewerkers kunnen aangevraagd worden via Greet Rupus (greet.rupus@socius.be). Lezers worden uitgenodigd om te reageren op de artikels via max.frans@socius.be. Met steun van de Vlaamse overheid.
Mensen maken de stad: bouwstenen voor een sociaalecologische toekomst Red. Dirk Holemans Onder impuls van denktank Oikos maakten twintig onderzoekers uit verschillende domeinen een analyse op van de ‘staat van de stad’. Hoe staat het met wonen, ecologie, participatie en diversiteit in de stad? Vanuit deze analyse schetsten ze de grote uitdagingen en de krachtlijnen voor een toekomstgerichte stad.
Meer weten? Met de regelmaat van de klok verschijnt er materiaal dat interessant is voor al wie bezig is met sociaal-culturele praktijken. We proefden een reeks publicaties voor en wat ons het best smaakte, brachten we samen in dit overzicht. Is je leeshonger niet gestild? Je vindt meer informatie over deze en andere publicaties op www.socius.be/publicaties.