Socius.info nummer 2 by Socius

SOCIUS INFOBLAD VOOR SOCIAAL-CULTUREEL VOLWASSENENWERK FEBRUARI 2012 • JG 2 • NR 01

I N F O

IN DIT NUMMER: Moeder, waarom innoveren wij?

De pet van de vrijwilliger dragen

Netwerk Vlaanderen en de financiële crisis

Lokaal geld voor gemeenschapsvorming

Anders gaan organiseren?

Werken met een nieuwe ploeg

Zicht op kennis

Van micro naar macro

Werken aan interculturele competentie

Woorden en beelden k(l)eurig kiezen

Stevige leeskost

Editoriaal

We zijn vertrokken Jaarprogramma 2012 Sterk werk, dat is wat dagelijks de duizenden beroepskrachten, freelancers en vrijwilligers uit de sociaal-culturele volwassenensector presteren in het vormgeven van een duurzame, democratische en solidaire samenleving. Sterk werk is ook wat Socius in 2012 wil ondersteunen, verder ontwikkelen en zichtbaar maken. Alle acties, trajecten en projecten die we dit jaar op touw hebben staan, zijn ondergebracht in 4 werkclusters en 1 transversaal aandachtspunt: diversiteit. Waaraan kan je je concreet verwachten? De kalender in het midden van deze krant licht al een flinke tip van sluier op. Maar voor alle informatie over ons jaarprogramma 2012 kan je steeds terecht op onze site: www.socius.be.

Innovatie lijkt wel een toverwoord. Op de markt en in beleidskringen verschijnt innovatie slag om slinger als dé sleutel om onze welvaart in stand te houden en om economische groei te realiseren. Maar ook in de social profitsector steekt de vraag naar innovatie steeds meer de kop op. Moet ook de sociaal-culturele volwassenensector mee op de innovatieve kar springen? Wij denken van wel. Natuurlijk kunnen we het economisch innovatiediscours niet zomaar toepassen op onze sector. Daarenboven heeft het sociaal-cultureel volwassenenwerk al een sterke en eigenzinnige traditie als het op maatschappelijk innoveren aankomt. Maar toch is het belangrijk dat we als sector blijven werken aan onze innovatieve kracht. Om gevat te kunnen blij-

ven inspelen op evoluties en tendensen in de samenleving en om er waar nodig ook kritische vragen bij te stellen. Net omdat economische groei en winstmaximalisatie niet de enige maatstaven mogen zijn, maar ook rechtvaardigheid, duurzaamheid, solidariteit en diversiteit. En omdat we een reputatie te verdedigen hebben. Sociaal-culturele volwassenenorganisaties zijn immers vaak zelf de motor van innovatie. De sector neemt een niet te miskennen laboratoriumfunctie op. Er wordt flink geëxperimenteerd met nieuwe werkvormen, methoden en interventiestrategieën. En op het vlak van inhouden en thema’s wordt meermaals pionierswerk verricht. Om al die redenen startte Socius vorig jaar een meerjarentraject rond sociaalculturele innovatie: het SCI-traject. Een traject waarbij we innovatie willen zichtbaar maken, praktijkkennis willen

ontwikkelen en de competenties van de werkers in de sector om innovatief aan de slag te gaan, willen versterken. We doen dit zeer gericht rond tien thema’s, tien SCI-gebieden die we hebben afgetoetst in de sector en waar we via een lerend netwerk van professionals de nodige tijd en ruimte voorzien om ervaringen te delen en te experimenteren met innovatieve sociaal-culturele praktijken. De tien SCI-gebieden zijn sinds januari voor open verklaard. De skiliften zijn geolied, de monitors staan klaar en de skipassen kennen gretig aftrek. Geen reden dus om zelf niet de latten aan te trekken. We zien je dan ook graag terug op een van onze pistes.

Max Frans

SCI-traject

Moeder, waarom innoveren wij? In de bekroonde roman ‘Moeder, waarom leven wij?’ verhaalt Lode Zielens over het kleine Netje dat na de dood van haar vader geconfronteerd wordt met kwesties van overleven in een kansarme Antwerpse arbeidersbuurt. Als er weinig comfortzone is – of als die plots wordt ingeperkt – worden we geconfronteerd met existentiële vragen en bestaanskwesties. Herkenbaar; zeker voor de sector van het sociaal-cultureel volwassenenwerk.

Een terechte bekommernis Sociaal-culturele organisaties opereren vandaag in zeer turbulente tijden. Er zijn de veranderingen in de leefwereld van personen en groepen. Er zijn de voortdurend wijzigende systeemvereisten. Om adequaat in te spelen op, en te beantwoorden aan, die continue veranderingen lijkt ‘innovatie’ vandaag wel een toverwoord. Politici, CEO’s, professoren,… wijzen ons er voortdurend op. Wie niet innoveert gaat ten onder. Dat is althans de onderliggende boodschap in vele beleidsverklaringen en opinies van ‘zogenaamd’ belangrijke personen. We vergeten daarbij dat het praten, denken en handelen met betrekking tot innovatie steeds gekleurd is door (veelal onuitgesproken) aannames over hoe de wereld dient te draaien, er idealiter moet uitzien. Dat het praten en verder nadenken over innovatie in een periode van financiële crisissen vanuit een economisch discours (Cockx & Jans, 2010) geïnspireerd is, verwondert niet. Begrijpelijk en terecht dat de sociaal-culturele sector kritische vragen stelt bij de heersende innovatiedwang en het bijhorende discours. Ik doe dat ook.

Inspiratie voor innovatie Ondanks de bovenstaande bedenkingen heeft het sociaal-cultureel volwassenenwerk er toch baat bij om te focussen op innovatie. Je kan als sociaal-culturele organisatie innovatie inzetten om de interne workflow op de werkvloer te verbeteren, om nieuwe doelgroepen te bereiken, meer deelnemers te betrekken, om nieuwe activiteiten te ontwikkelen, om reeds bereikte deelnemers te behouden, … allemaal boeiend en

vooral: ‘belang’-rijk. Veel sociaal-culturele organisaties nemen deze of gelijkaardige inspanningen op in hun beleidsplan, in hun jaarprogramma. Ze passen zich daarmee in in het dominant economisch innovatiediscours (meer voor onze klanten, hetzelfde voor meer potentiële klanten; zie Cockx & Jans, 2010). Je hoort me niet zeggen dat dergelijke ambities niet van tel zijn. Het is uiteraard belangrijk als sociaal-culturele organisatie om te overleven, het hoofd boven water te houden, te voorzien in enige continuïteit. Maar als de pendel enkel in die richting overslaat neemt het ‘innoveren om-te-overleven’ het over van het ‘innoveren voor-het-leven’. We staan dan niet alleen ver van de aard en de kern van het professioneel sociaal-cultureel handelen. We zijn dan ook ver weg van de geschiedenis van de sector en de hedendaagse verschijningsvormen van sociaal-culturele praktijken. De zopas uitgezette redenering is dus maar een deel van het innovatieverhaal voor het sociaal-cultureel werk.

Waarom de focus op innovatie? Er zijn tal van redenen aan te geven waarom het sociaal-cultureel volwassenenwerk en innovatie samen gaan. De eerste reden heeft te maken met het feit dat het sociaal-cultureel volwassenenwerk van oudsher nauw aansluit bij de tendensen in de samenleving. Sociaal-culturele organisaties vangen signalen op in de leefwereld en vanuit het systeem. Als middenveldspelers gaan ze vervolgens op zoek naar passende antwoorden. De sociaalculturele sector heeft altijd al gesurfd op de golven van het samenleven. Het is het hanteren van een sociaal-culturele methodiek die het de sector mogelijk maakt soepel en flexibel in te spelen op wat de mensen bezig houdt, zich daar rond

Literatuur Cockx, F. (2010). De functie(s) van sociaal-cultureel werk. Resultaten van een visieontwikkelingstraject met, voor en door de sector van het sociaal-cultureel volwassenenwerk. Brussel: Socius. Cockx, F. & Jans, M. (2010). Innovatie, tussen traditie en toekomst. Een theoretisch onderzoek naar de betekenis van innovatie voor sociaal-culturele praktijken. Brussel: Socius.

te organiseren en daar een aanbod rond te ontwikkelen. Het werken volgens een sociaal-culturele methodiek houdt immers in dat het aanbod van sociaal-culturele organisaties tot stand komt in nauwe samenspraak met haar deelnemers, met de burgers, met groepen in de samenleving. Sociaal-culturele organisaties steken dan ook voortdurend hun voelsprieten uit. Tal van technische en sociale innovaties worden door het sociaal-cultureel volwassenenwerk nauw opgevolgd, hanteerbaar en voor iedereen (be)leefbaar gemaakt (cfr. de integratierol van het sociaal-cultureel werk; Cockx 2010). De kwestie is om dat blijvend te doen en ons daar als sociaal-cultureel werkers permanent in te bekwamen. Waar nodig worden er bij bepaalde innovaties en ontwikkelingen bovendien ook kritische vragen gesteld door sociaalculturele organisaties (cfr. de kritische rol van het sociaal-cultureel werk; Cockx 2010). Het bekritiseren van, en het ondersteunen van kritiek op, evoluties en tendensen in de samenleving gebeurt vanuit een sectoraal streven naar een meer rechtvaardige, duurzame, solidaire en diverse samenleving (cfr. het hanteren van een sociaal-culturele methodiek). Ook op dit punt is het belangrijk om daar meer inzicht over te ontwikkelen. Een beter inzicht in de kritische rol van het sociaal-cultureel volwassenenwerk kan niet alleen de huidige generatie, maar ook de toekomstige sociaalcultureel werkers behulpzaam zijn om hun job ‘nog’ beter te doen. Maar er is meer. Sociaal-culturele organisaties zijn vaak zelf de motor van innovatie. Dit heeft te maken met een derde rol die sector vervult: de laboratoriumrol. Als medespeler op de maatschappelijke terreinen van educatie, cultuur, gemeenschapsvorming en activering, ontwikkelt de sector niet alleen een passend aanbod, maar wordt er ook geëxperimenteerd met nieuwe werkvormen, methoden en unieke mixen van interventiestrategieën. Daarnaast is het sociaal-cultureel volwassenenwerk ook inhoudelijk en thematisch innovatief. Verschillende sociaal-culturele organisaties zetten meer dan eens bakens uit voor verrassende, nieuwe, bij de meerderheid nog ongekende – of niet meer gekende – aandachtspunten en princi-

Foto: Dries Calus

pes voor een meer rechtvaardig, duurzaam, solidair en divers samenleven. Dit is sociaal-culturele innovatie.

Het SCI-traject Innovatie is dus niets nieuw voor het sociaal-cultureel volwassenenwerk. Het is zelfs zo vanzelfsprekend dat we er onvoldoende bij stil staan. In een tijdsgewricht waar - vanuit een hoofdzakelijk economische logica – iedereen opgeroepen wordt om te innoveren, delen velen het gevoel dat ook dat er nog maar eens bij of bovenop komt. Als het over het sociaal-cultureel volwassenenwerk gaat, gaat deze vlieger niet op. De sociaal-culturele sector is rijk aan innovatieve praktijken en kan verschillende sociale en maatschappelijke innovaties op haar palmares schrijven. Het komt er op aan ons daar samen even op te focussen. Deze praktijken verkennen, in kaart brengen, daar gezamenlijke lessen uit trekken voor huidige en toekomstige professionals en dit alles ook zichtbaar maken voor de buitenwereld; dat is de ambitie van het traject Sociaal-Culturele Innovatie (of nog: het SCI-traject). Wie mee wil SCI-ën met Socius en met partnerorganisaties of wie meer wil weten over het SCI-traject vindt meer informatie op www.socius.be/innovatie.

Frank Cockx

Vrijwilligers

De pet van de vrijwilliger dragen Het vrijwilligersbeleid van sociaal-culturele organisaties moet afgestemd zijn op de veranderingen die vrijwillige inzet en betrokkenheid anno 2012 kenmerken. Tijdens de ‘Inspiratiedag vrijwilligersbeleid’ van 7 november 2011 ging Socius dieper in op enkele belangrijke uitdagingen op dit vlak voor sociaal-culturele organisaties. Waren de deelnemers achteraf ook daadwerkelijk geïnspireerd? Wij legden ons oor te luisteren bij enkele van hen.

a Maes Foto: Frey

: Ti ot o

evo

Riet Janssens en Katelijne Schiltz, Velt Riet, welke inzichten deed jij op? (RJ) Werken met vrijwilligers is als werken met iemand die je dierbaar is. Steun bieden, luisteren, betrokkenheid tonen, samen nadenken, samen bouwen aan iets moois. Wat geldt voor het opbouwen van een relatie en goede vriendschappen, geldt ook in het vrijwilligerswerk. Geef aandacht aan hoe de persoon zich voelt. Zorg dat iedereen zich gewaardeerd, belangrijk, 'noodzakelijk' voelt. Hebben jullie tips genoteerd of al zaken besproken met jullie collega’s? (KS) Het is van belang om steeds ‘de grond van de zaak’ voor ogen te houden. Het is goed om, samen met je vrijwilligers, regelmatig in vraag te stellen hoe een bepaalde actie, een vraag die je stelt, … bijdraagt aan het grote verhaal van je vereniging. Vanuit dit perspectief handelen, en daarbij steeds een persoonlijke, authentieke en respectvolle benadering hanteren, is erg belangrijk. (RJ) We hebben het geheel aan inzichten besproken tijdens een dienstvergadering. We kwamen tot de conclusie dat de ‘onderdompeling’ in de plaats van de vrijwilliger

ontzettend boeiend was voor onszelf. Het helpt je om in je dagelijks werk steeds de juiste vragen te stellen, om ‘de pet van de vrijwilliger’ te dragen. Hier willen we zeker verder mee aan de slag. Vrijwilligers verenigen en behouden, wie kan daar beter tips over geven dan vrijwilligers zelf? Bij Velt geven een vijftiental vrijwillige 'bewegingscoaches' lokale afdelingen en groepen raad over groepsbinding en engagement. Het pilootproject kreeg de Prijs voor het Vrijwilligerswerk van de Vlaamse Gemeenschap en de Verenigde Verenigingen. Het waren vrijwilligers van Velt-afdelingen die met het idee op de proppen kwamen. In hun zoektocht naar voortdurende vernieuwing en verandering, zochten ze naar ideeën om ook de nieuwste generaties eco-activisten bij de werking te betrekken. De oplossing lag in hun eigen vrijwilligerswerking. Meer info over het project ‘Vrijwilligers coachen vrijwilligers’ van Velt vind je in de praktijkenbank van Socius (www.socius.be/praktijkenbank).

Maarten Loncin, KVG Vorming Maarten, wat heb jij geleerd tijdens de inspiratiedag? ((ML) Ik heb geleerd dat een degelijk ont-

haal van nieuwe vrijwilligers erg belangrijk is. Veel hangt immers af van de eerste indruk die een kandidaat-vrijwilliger krijgt van jouw organisatie. Kandidaatvrijwilligers stellen zich heel wat vragen: “Is dit een levendige organisatie?” “Kan ik hier mijn ei kwijt?” … Elke vrijwilliger die zich bij KVG aanmeldt heeft een kennismakingsgesprek met mij of iemand van mijn collega’s. Tijdens zo’n gesprek vertellen we over KVG en luisteren we naar wat de vrijwilliger graag zelf wil doen. Deze inspiratiedag is voor mij een bevestiging dat we op dat vlak goed bezig zijn. Het is ook goed om horen dat er niet minder vrijwilligers dan vroeger zijn. Maar ze hebben minder tijd en ze willen hun engagement kiezen. En natuurlijk ook: vrijwilligerswerk moet plezant zijn! Die boodschap geef ik maar al te graag mee aan onze KVG-afdelingen.

Elisabeth Seeuws, Vormingplus Gent-Eeklo Elisabeth, wat is er bij jou blijven hangen? (ES) Door de voordracht van de Nederlandse professor Lucas Meijs heb ik mijn reeds eerder opgedane kennis in een fris kleedje kunnen steken. Hij reikte me een aantal nieuwe modellen aan waarmee ik tijdens vormingsactiviteiten of veranderprocessen aan de slag kan gaan. De opkomst van ‘geleid vrijwilligerswerk’ is ook blijven hangen: de zoektocht naar strategieën om vrijwilligerswerk te bevorderen en wat daarin de rol van het vormingswerk kan zijn. En ten slotte heb ik geleerd dat de ‘kandoe’-methode mogelijkheden biedt om in onze organisatie aan verandering te werken.

Elisabeth neemt deel aan het SCI-traject (zie pagina 2), meer bepaald aan het SCI-gebied ‘Sterk vrijwilligerswerk’. Daar komen vragen aan bod zoals: Hoe omgaan met nieuwe vormen van vrijwilligerswerk? Enkele traditionele structuren in het verenigingsleven moeten aangepast worden, maar hoe beginnen we er aan? Steeds meer mensen willen zich engageren voor één project, zonder dat ze op vaste tijdstippen een minimum aan engagement moeten waarmaken. Hoe kunnen we inspelen op deze tendens? Ook het ‘management’ van vrijwilligers is aan vernieuwing toe. Tijdens het SCI-traject komen aspecten van kwaliteit en talentontwikkeling ter sprake samen met de inzet van sociale media en nieuwe vormen van waardering. Je vindt meer informatie over het SCIgebied ‘Sterk vrijwilligerswerk’ op www.socius.be (klik op het thema ‘Innovatie’).

Line Windey

Socius biedt aan • 26 april: Workshop 'Vrijwilligersbeleid in kleine organisaties' • 13 december: Studiedag 'Het organiseren van betrokkenheid. Een andere omgang met vrijwillige inzet' Surf voor meer informatie naar www.socius.be/kalender.

Sociaal-culturele praktijken en vrijwilligers zijn niet te scheiden. Het vrijwilligerswerk staat vandaag echter voor heel wat uitdagingen. Alles wat je als sociaal-cultureel werker moet weten, vind je terug op www.socius.be. Klik op het thema ‘Vrijwilligers’ en snuister door een schat aan informatie, praktijkvoorbeleden, publicaties en nog veel meer.

Praktijken

Netwerk Vlaanderen en de financiële crisis

Foto: Netwerk Vlaanderen

'Netwerk Zelfhulp Vlaanderen' dat later 'Netwerk Vlaanderen' werd, is opgericht in 1981 als organisatie die fondsen inzamelde om goedkoop geld uit te lenen aan social-profit organisaties en kleine coöperatieven. In die jaren moesten die organisaties voor kaskredieten een rente tot 18% betalen! Een vijfde van de subsidies diende aldus om de winsten van de banken te verhogen.

Langzamerhand vervelde Netwerk Vlaanderen tot sociaal-culturele beweging toen het besef doorbrak dat er met ons spaargeld wapens gekocht werden, het milieu vervuild, de mensenrechten geschonden, dictatoriale regimes ondersteund, enzoverder. De taak van kredietverschaffer werd ondertussen overgenomen door Netwerk Rentevrij (zie www.rentevrij.be). Het anders, ethisch, omgaan met geld werd de focus voor de werking van Netwerk Vlaanderen dat in maart overigens een andere naam krijgt. Via een hele resem campagnes kregen de banken en hun foute investeringen het zwaar te verduren. Enkele jaren geleden brak, met het faillissement van grote Amerikaanse banken, een bankencrisis uit die vorig jaar een systeemcrisis werd en waarbij een aantal Europese landen dreigen failliet te gaan. Ook het sociaal-cultureel werk werd in 2010 het slachtoffer van dit 'casinokapitalisme'. Zware besparingen in de cultuursector leidden tot vele ontslagen. En we zijn er nog niet zo zeker van of de cultuursector in 2012 de dans zal ontspringen. We vroegen aan Kristien Vermeersch, coördinator van Netwerk Vlaanderen, wat die sociaal-culturele beweging doet en hoe ook het sociaalcultureel werk zijn stem kan laten horen.

(Kristien Vermeersch) Als sociaal-culturele beweging denken we al jaren na over de rol van geld in de samenleving. We hebben altijd vragen gesteld over hoe geld onder meer door financiële instellingen wordt gebruikt. Voor ons komt de crisis dan ook niet onverwacht. In de voorbije jaren hebben we succesvolle campagnes gevoerd rond investeringen in een aantal segmenten van de wapenindustrie, rond investeringen in milieuvervuilende bedrijven of in bedrijven die de mensenrechten schenden of totalitaire regimes ondersteunen. Voor 2012 is de kernvraag waar we rond werken, hoe we als burgers weer greep kunnen krijgen op het financieel systeem. Dat systeem is zo ingewikkeld geworden dat gewone burgers en ook politici het niet meer weten. Daarom willen we dit en volgende jaren een campagne met sociale actie en ook vorming opzetten rond het financiële systeem en hoe burgers hier inspraak in krijgen: Hoe zit de financiële wereld in elkaar? Welke spelers zitten er op die markt? Wat is de rol van de banken? En van de overheid? Wat is financiële speculatie? Hoe wordt er gespeculeerd rond voedsel- of energieprijzen? Welke kanalen hebben burgers of de samenleving om inspraak te hebben, om het democratisch deficit in de sector terug te dringen? Voor de ontwikkeling van een vormingspakket hebben we een Grundtvig-project ingediend met Europese partnerorganisaties.

Netwerk Vlaanderen heeft ook heel wat actie-ervaring. Wat staat er nog op het getouw? (KV) Ons vijfpuntenprogramma rond de financiële sector, de N€P-eisen, krijgt versterkte aandacht. Waar gaat het om: • Banken investeren in échte activiteiten, niet in ingewikkelde financiële producten. • Banken investeren pro-actief - en aan voordelige tarieven - in activiteiten die mens en milieu vooruit helpen. • Banken investeren niet langer in maatschappelijk schadelijke activiteiten. • Banken bieden volledige transparantie over hun investeringen. • Banken nemen definitief afstand van activiteiten in belastingparadijzen. In september van vorig jaar organiseerden we rond dit programma een studiedag onder de noemer 'Hoe herwint de samenleving haar greep op het bankwezen?' Ter opvolging werken we nu een campagne, acties en vorming uit. Welke acties er concreet gepland worden, houden we nog even binnenskamers... maar een pittige casino lijkt ons wel iets. Hoe kan het sociaal-cultureel werk zijn stem laten horen in deze transitie? (KV) Het sociaal-cultureel werk kan heel wat betekenen bij het tot stand komen van een eerlijker en ethischer financieel systeem. Veel sociaal-culturele organisaties maken maatschappelijk keuzes maar ze leggen niet de link met geld. Ze werken bijvoorbeeld rond schone kleren, rond de Noord-Zuid verhoudingen, eerlijke handel, maar de verbinding met het financieel systeem wordt weinig of niet gemaakt. Ze pleiten voor maatregelen om klimaatverandering tegen te gaan, ze bouwen een werking uit rond eerlijke en gezonde producten, maar hun geld brengen ze onder bij niet-ethische banken. De sector kan ook een bijdrage leveren in het tot stand komen van een eerlijker financieel systeem. Bij de analyse van

de thema's waarrond ze werken kan ook de factor geld bekeken worden. Wanneer we protesteren tegen de oorlog in Irak of Afghanistan moeten we ons geld niet onderbrengen in banken die investeren in wapenfabrieken. Wanneer we pleiten voor schone energie moet ons geld niet gespaard worden bij banken die investeren in bijvoorbeeld kolen- of kerncentrales ... Veel organisaties kunnen de invalshoek waarrond ze werken ook gebruiken om de rol van het geld ter discussie te stellen. Als we rond die verschillende thema's gaan samenwerken en onze krachten bundelen, kunnen we echt iets betekenen. Zo zette Netwerk Vlaanderen in 2011 samen de campagne 'Bankroet' op met WWF België, Greenpeace België, BBL, KWB en Friends of the Earth Vlaanderen & Brussel. Mede dankzij die campagne werd er voor een kolencentrale in de Antwerpse haven geen nieuwe milieuvergunning afgeleverd. Ook voor onze campagnes tegen investeringen van banken in de wapenindustrie werkten we samen met Vredesactie en Vrede. Als we onze krachten bundelen kunnen we heel wat bereiken. Zo bewerkten we – ook internationaal – een verbod op het gebruik van en investeringen in clustermunitie. Of voerden banken als ING en BNP Paribas een restrictiever wapenbeleid. Sociaal-culturele organisaties die vorming aanbieden kunnen ook een aanbod rond de financiële crisis of het investeringsbeleid van banken in hun programma opnemen. En ten slotte kunnen organisaties zichzelf ook een aantal vragen stellen: Waar zitten we met ons geld? Stellen we ons kritisch op tegenover onze huisbankier? Welke investeringen willen we niet en welke juist wel? Wat zijn de maatschappelijke gevolgen van ons financieel handelen? Heel wat organisaties hebben al conclusies getrokken en hun spaargelden ondergebracht bij de op dit moment meest ethische bank, Triodos. Johan De Vriendt

Praktijken

Lokaal geld voor gemeenschapsvorming Het is crisis en dat zullen we geweten hebben. Op het ogenblik dat we dit schrijven hebben we de pensioenhervorming al achter de rug, zijn de prijzen van veel goederen en diensten verhoogd en houden we ons hart vast voor de begrotingscontrole die voor februari aangekondigd wordt. En toch zijn er verenigingen die er voor kiezen om op een andere manier bezig te zijn met geld.

Waar het reguliere geld er rechtstreeks of onrechtstreeks de oorzaak van is dat gemeenschappen uit elkaar vallen, zie maar wat er in Griekenland gebeurt, wordt geld hier ingezet voor gemeenschapsvorming. We gingen praten met Eva Brumagne van de KAV. De 'Vrouwen die bewegen' hebben een experiment afgerond waarbij ze in drie gemeenten een lokaal geldsysteem (LETS of Local exchange and trading system) bij wijze van proef introduceerden voor gemeenschapsvorming. We gingen praten met directeur Eva Brumagne. Hoe is KAV ertoe gekomen om te experimenteren met LETS? (Eva Brumagne) Toen ik nog werkte voor Ecolife was ik al vertrouwd met LETS. Ik schreef toen het boek ‘Zuinig leven. Tips voor kleine en grote besparingen’ (KAV-De Standaard, 1997). Daarin wordt ook het Letssysteem beschreven. Een artikel in het WisselWERK-cahier ‘De Grond-wet’ (Socius, 2009) overtuigde me dat dergelijke lokale geldsystemen ook bruikbaar zijn in verenigingen als de KAV. Het is een traditie binnen onze vereniging om allerlei projecten te ontwikkelen die inspelen op maatschappelijke fenomenen, zo onder meer onze brochure ‘Pak een stoel en zet u erbij!’ over het wegwerken van drempels in het verenigingsleven, onze workshops rond ‘Donderdag, Veggiedag’ en de online community ‘vriendinnen.be’. LETS past in dit rijtje. Het past bovendien in de uitvoering van ons beleidsplan waarbij we willen inzetten op het bereiken van diverse doelgroepen. Met dergelijke projecten kan je werken aan intergenerationele uitwisseling, kan je de samenwerking

Foto: Mieke Termont - KAV

tussen allochtonen en autochtonen bevorderen of kortgeschoolden of alleenstaande vrouwen bereiken. Toch was het niet voor de hand liggend om in de KAV LETS-projecten op te starten. Op bestuursniveau zag men de mogelijkheden wel, maar er rezen veel vragen: is een LETS-groep nog een KAV-groep? En moeten de leden lidgeld betalen? Staan dergelijke KAV-LETSgroepen ook open voor mannen? We schreven en projectdossier uit om de financiering rond te krijgen. Bij de uitbouw van de experimenten konden we ook beroep doen op de ondersteuning en de expertise van LETS Vlaanderen. Aanvankelijk schrok dit steunpunt wel wat van onze vraag. Zij vroegen zich af of een christelijke organisatie als KAV wel open genoeg was om mee samen te werken. We maakten ze duidelijk dat we niet inzetten op het ronselen van zieltjes, dat is al lang voorbij. We sluiten niemand uit, getuige daarvan is onder meer onze interculturele werking. En dan zijn jullie gaan experimenteren? (EB) Toen de financiering rond was, konden we beginnen met drie experimenten. Voordien was er al een stuurgroep opgericht die het project zou begeleiden. We kozen ervoor om te starten in Schoten, Aalter en Kessel-Lo. De LETS-groep in Aalter werkt nu al prima. Het experiment in Kessel-Lo, vooral gericht op allochtone vrouwen, liep uiteindelijk op niets uit omwille van logistieke problemen en het feit dat de groepen die we aanspraken al overbevraagd waren. We verlegden toen onze aandacht naar Vilvoorde. Die groep staat net als die in Schoten in de startblokken. We hebben er goede hoop op dat die experimenten gaan lukken.

Ondertussen hebben we ook een groep lets@work opgericht. Het gaat hier om Meer weten? werknemers van de organisaties die in beide Wie meer wil weten over LETS kan terecht op de Aeropolisgebouwen website van LETS-Vlaanderen (www.letsvlaanderen.be). hun zetel hebben Verder is er nog het artikel ‘LETS, time banking en andere (nvdr: in deze geboucomplementaire munten’ (J. De Vriendt in WisselWERKwen huizen organisacahier '09, ‘De Grond-Wet’, p. 241-249). In dit artikel ties die verbonden zijn wordt onder meer ingegaan op de rol van het socimet het ACW). aal-cultureel werk.

Deze werknemers nemen aan de LETS-groep deel ten persoonlijken titel en ruilen goederen of diensten die niets met het werk te maken hebben. Alles moet gebeuren in privétijd. Het kan bijvoorbeeld gaan om het vertalen van een brief, een massage, samen winkelen, een gidsbeurt of rondleiding in de thuisstad. We wilden met dit initiatief een informeel netwerk tot stand brengen of versterken waarin de mensen die in dit gebouw werken elkaar beter leren kennen of waarin nieuwe kansen tot samenwerking gegenereerd worden. Wordt KAV beter van die experimenten? (EB) Het is niet onze bedoeling om met die LETS-groepen leden te werven, al zijn er leden van de KAV die ook deelnemen aan die lokale muntsystemen. Het is ook zo dat enkele deelnemers lid geworden zijn van onze vereniging. Maar KAV biedt de methode in de eerste plaats aan om lokaal in te zetten op gemeenschapsvorming, om mensen beweging te laten maken. Welke toekomstperspectieven biedt LETS voor de KAV? (EB) We zetten nu alles in om nieuwe KAV-groepen op te richten. LETS houden we als middel achter de hand. We willen er een belangrijk signaal mee geven dat er lokaal beweging kan gemaakt worden. Anderzijds voelen we

ook dat er in zusterorganisaties als KWB belangstelling is voor lokale munten. We hebben onze experimenten daar al toegelicht. Ook op het niveau van de ACW-koepel is er belangstelling. Zo namen we deel aan een ACW-studiedag rond complementaire munten waar we merkten dat er veel interesse is maar nog wel wat koudwatervrees. Met LETS kan je een belangrijk signaal geven dat er lokaal beweging kan gemaakt worden. Via onze experimenten hebben we ook een aantal dingen geleerd. Bij allochtone vrouwen bijvoorbeeld, merkten we dat ruilen van goederen en diensten zeer gewoon is. Zij beschikken nog over informele netwerken die wij al lang zijn kwijtgeraakt. Via LETS kunnen die netwerken terug kansen krijgen. Verder denken we ook dat intergenerationeel letsen mogelijk kan worden als je op de oude systemen van dienstverlening voortborduurt. We denken er ook aan om ruilsystemen tussen afdelingen te promoten. Zo kunnen afdelingen elkaar wederzijds versterken. Johan De Vriendt

Werken in organisaties

Anders gaan organiseren? Verenigingen, vormingsinstellingen, Vormingplus-centra en bewegingen zijn zonder uitzondering vzw’s. Dat moet zo omwille van de decretale erkenning of subsidiëring. De vele uitdagingen waar het sociaal-cultureel volwassenenwerk mee te kampen heeft, zorgen er echter voor dat de vzw als organisatievorm onder druk staat. Andere tijden Sociaal-culturele volwassenenorganisaties kan je vanwege hun missie en maatschappelijke opdracht zonder twijfel tot de social profitsector rekenen. Die sector kent echter meer organisatievormen dan de vzw, denk maar aan de ‘stichting van openbaar nut’ of ‘vennootschappen met sociaal oogmerk’. Deze organisatievormen lijken meer mogelijkheden te bieden om een aantal bijzondere uitdagingen aan te gaan. ‘Marktwerking’ en ‘vraaggericht werken’ zijn niet langer theoretische begrippen die exclusief tot het domein van winstgerichte ondernemingen behoren. Integendeel, ze doen stapsgewijs hun intrede in de dagelijkse werking van elke social profitorganisatie. Deze organisaties opereren steeds meer in een concurrerende omgeving, waarbinnen klantgerichtheid, competitiviteit, kwaliteit, efficiëntie en effectiviteit zeer belangrijk zijn. Een strak onderscheid tussen de verschillende sectoren lijkt dus niet langer relevant. Geen enkele social profitorganisatie kan het zich immers permitteren om louter op ideologische gronden vorm te geven aan haar beleid.

M to: Fo

rt oo erv V c

Dergelijke winsten mogen enkel aangewend worden om het maatschappelijk doel te realiseren en dus nooit als persoonlijk materieel voordeel van de leden. Vennootschappen met sociaal oogmerk verschillen niet van andere handelsvennootschappen zoals cvba, nv, bvba ... maar hebben ervoor gekozen om in hun statuten bijkomende voorwaarden op te nemen. Deze voorwaarden benadrukken dat de vennootschap niet de verrijking van haar vennoten nastreeft en beschrijven nauwkeurig het sociale doel van de onderneming. Bovendien moet de vennootschap een jaarverslag opmaken over de manier waarop dit doel wordt verwezenlijkt. Tijdens de Socius-studiedag ‘Organisatorische uitdagingen’ (juni 2011), werden een aantal combinaties van organisatievormen naar voor geschoven waarbij een coöperatieve vennootschap met ‘beperkte aansprakelijkheid, sociaal ondernemen’ (CVBA-so) in combinatie met één of meerdere vzw’s als vennoten, uitzicht gaf op het aansnijden van nieuwe markten, het financieren van infrastructuur, het tegengaan van de onzekerheid van subsidiëring, de ‘war on talent’, enz.

wil (wat) meer betalen voor culturele en sportieve activiteiten. Toch zijn lineaire prijsstijgingen een slecht idee omdat ze tot participatiedaling leiden. Deze impact van een prijsstijging op de participatiegraad speelt een cruciale rol in een sector die gericht is op de grootst mogelijke deelname van een zo breed mogelijk deel van de bevolking. Een alternatief is prijsdifferentiatie. Prijsdifferentiatie betekent dat men voor ongeveer hetzelfde product een andere prijs vraagt. Hogere én lagere toegangsprijzen zijn dan mogelijk.”. Of nog: “Een korting voor jongeren lijkt plausibel gezien hun beperkte financiële slagkracht. Een significant deel van de senioren is echter bemiddeld en heeft een hoge betalingsbereidheid die momenteel niet ten gelde wordt gemaakt.”. Ook het schaalvoordeel kan helpen. Het bundelen van krachten in (grotere) samenwerkingsverbanden kan bijdragen om de kosten en investeringen per organisatie lager te houden.

Mentale omslag In tegenstelling tot een vennootschap naar Belgisch recht, heeft een vzw in de eerste plaats een maatschappelijke doelstelling en geen commerciële. Dat wil niet zeggen dat een vereniging zonder winstoogmerk, in bijkomende orde geen winst mag maken. Dat mag ze wel degelijk. Het is alleen niet toegelaten deze winst uit te keren aan de leden van de vereniging.

Socius biedt aan • 25 januari: Cursus ‘Succesvolle projectdossiers uitwerken en schrijven’ • 12 maart: Rondetafelgesprek 'Betalingsbereidheid en prijsdifferentiatie' • 26 september: Training fondsenwerving • 11 oktober: Studiedag alternatieve juridische organisatievormen Surf voor meer informatie naar www.socius.be/kalender.

Het vzw-statuut biedt ook wel wat mogelijkheden maar hiervoor is wel een mentale omslag nodig bij de professionele en vrijwillige medewerkers. Bovendien moet er bijkomend geïnvesteerd worden in ‘fundraising expertise’ en moet de arbeidstijd in organisaties herschikt worden.

Prijsdifferentiatie Naast fondsenwerving zijn er nog andere mogelijkheden om de financiële slagkracht van sociaal-culturele vzw’s te versterken. Prijscalculatie en -differentiatie is een andere en sneller te realiseren mogelijkheid. Op deze manier laat je de prijs afhangen van de reële kost van de activiteiten, de draagkracht van het publiek en de vraag. Een vaststelling tijdens de studiedag ‘De dure vogels’ van Locus (maart 2011) was onder meer dat: “Het merendeel van de huidige gebruikers

Mensen en middelen Inzake efficiëntie zijn organisaties er de laatste tien jaar op vooruit gegaan. Het (verplicht) invoeren van beleidsplanning en kwaliteitszorg heeft daar zeker toe bijgedragen, maar ook de toename van de productiviteit door de inzet van ICT mag niet onderschat worden. Hier nog veel verder in gaan, is niet de meest aangewezen prioriteit om de slagkracht van de organisaties te vrijwaren. Beleidsplannen omvatten steeds een hoofdstuk ‘mensen en middelen’. In veel plannen gaat het slechts over een bescheiden deel van de nota. De organisatorische uitdagingen voor de komende beleidsperiode hebben nochtans in grote mate met dit aspect te maken. Niet alleen de ‘middelen’ maar ook de ‘mensen’ die het plan zullen uitvoeren, moeten toereikend zijn. Niet eenvoudig met de ‘war on talent’ die om de hoek komt loeren.

Hoe zullen organisaties omgaan met de spanning tussen het vrijwaren van financiën - zeg maar commerciëler denken en het behouden en werven van competente professionele en vrijwillige medewerkers? De sociaal-culturele sector trekt geen medewerkers aan omwille van de hoge verloning of extralegale voordelen, maar dankzij de maatschappelijke doelstelling die de organisatie realiseert. Menselijke waarden blijken nog steeds een belangrijke drijfveer te zijn om voor de social profitsector te kiezen. Tijdens onze studiedag rond organisatorische uitdagingen stelden we een groeiende interesse vast in alternatieve en bijkomende middelen en een meer commercieel gericht management. Die interesse kan leiden tot nieuwe en zelfs innovatieve kansen voor de organisaties maar houdt ook gevaren in. Het verwerven van de nodige financiële ademruimte, kan op zich zoveel energie en middelen opslorpen dat de missie van de organisatie en het engagement van de medewerkers naar de achtergrond verschuiven. Het kan niet zijn dat vzw’s evolueren naar wvz’s (winstgevende vereniging zonder doel). Eén van de weinige troeven die onze sector op de arbeidsmarkt heeft, van engagement je job maken, zou zo kunnen verdwijnen. De zoektocht naar een nieuwe verhouding tussen social profit, commercie, maatschappelijk ondernemen en financiële leefbaarheid is nog lang niet ten einde. Socius zal niet nalaten in de komende periode nieuwe pistes in kaart te brengen en samen met de sector mogelijke alternatieve richtingen te verkennen.

Jon Goubin

Verenigingen

August Vermeylenfonds URL: www.vermeylenfonds.be

ACLI-Vlaanderen (deel van Feniks vzw) URL: www.acli-vlaanderen.be

ADR-Vlaanderen URL: www.adrvlaanderen.be

AIF, Multiculturele Federatie van Zelforganisaties URL: aif.scw.be

Amnesty International Vlaanderen URL: www.aivl.be

ATB De Natuurvrienden URL: www.natuurvienden.be

ConTempo URL: www.vzwcontempo.be

curieus URL: www.curieus.be

Davidsfonds URL: www.davidsfonds.be

De Vlaamse Volkstuin URL: www.volkstuin.be

Federatie Onafhankelijke Senioren (FedOS) URL: www.fedos.be

Federatie van Marokkaanse Verenigingen URL: www.fmv-vzw.be

Federatie van Marokkaanse Democratische Organisaties (FMDO) URL: www.fmdo.be

Federatie van Vooruitstrevende Verenigingen (CDF) URL: www.cdfvzw.be

Federatie van Zelforganisaties in Vlaanderen (FZO-VL) URL: www.fzovl.be

Federatie Wereldvrouwen (deel van Feniks vzw) URL: users.skynet.be/federatiewereldvrouwen

Federation of Anglophone Africans in Belgium (FAAB) URL: www.faabonline.org

Forum van Vlaamse Vrouwen (FVV) URL: www.vlaamsevrouwen.org

Gezinsbond URL: www.gezinsbond.be

Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (HVV) URL: www.h-vv.be

Internationaal Comité (IC) URL: www.internationaalcomite.be

KAV - Vrouwen die bewegen URL: www.kav.be

KVG-Vorming URL: www.kvg.be

KVLV - Vrouwen met vaart URL: www.kvlv.be

kwb URL: www.kwb.be

Landelijke Gilden URL: www.landelijkegilden.be

Latijns-Amerikaanse Federatie (LAF) URL: www.lafederacion.be

Liberaal Verbond voor Zelfstandigen (LVZ) URL: www.lvz.be

Liberale Beweging voor Volksontwikkeling (LBV) URL: www.lbvvzw.be

Liberale Vrouwen URL: www.liberalevrouwen.be

Linx+ URL: www.linxplus.be

markant Netwerk van Ondernemende Vrouwen URL: www.markantvzw.be

Masereelfonds URL: www.masereelfonds.be

Neos - netwerk van ondernemende senioren URL: www.neosvzw.be

OKRA – trefpunt 55+ URL: www.okra.be

Oxfam Wereldwinkels URL: www.oww.be

Pasar URL: www.pasar.be

Platform van Afrikaanse Gemeenschappen URL: www.afrikaansplatform.be

Rodenbachfonds URL: www.rodenbachfonds.org

Similes URL: www.similes.be

S-Plus URL: www.s-plusvzw.be

Turkse Unie van België URL: www.turkseunie.be

Unie van Turkse Verenigingen URL: www.utvweb.be

Unizo-Vorming - zelfstandige ondernemers URL: www.unizo.be

VOS Vlaamse Vredesvereniging URL: www.vosnet.org

Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren (Velt) URL: www.velt.be

Vereniging voor Ontwikkeling en Emancipatie van Moslims (VOEM) URL: www.voem-vzw.be

Vereniging voor personen met een handicap (VFG) URL: www.vfg.be

VIVA-SVV Socialistische Vrouwenvereniging URL: www.viva-svv.be

Vlaamse actieve senioren URL: www.vlaamseactievesenioren.be

Vlaamse Volksbeweging URL: www.vvb.org

VOSOG Scouting voor volwassenen URL: www.vosog.eu

vtbKultuur URL: www.vtb.be

Welzijnsschakels URL: www.welzijnsschakels.be

Willemsfonds URL: www.willemsfonds.be

çavaria URL: www.cavaria.be

Ziekenzorg CM URL: www.ziekenzorg.be

Volkshogescholen

Arch’educ – Vormingplus Halle-Vilvoorde URL: www.archeduc.be

Vormingplus Citizenne URL: www.citizenne.be

Vormingplus Gent-Eeklo URL: www.vormingplusgent-eeklo.be

Vormingplus Kempen URL: www.vormingpluskempen.be

Vormingplus Limburg URL: www.vormingpluslimburg.be

Vormingplus Midden en Zuid West-Vlaanderen URL: www.vormingplusmzw.be

Vormingplus regio Antwerpen URL: www.vormingplusantwerpen.be

Vormingplus regio Brugge URL: www.vormingplus-brugge.be

Vormingplus regio Mechelen URL: www.vormingplusregiomechelen.be

Vormingplus regio Oostende-Westhoek URL: www.vormingplusoostendewesthoek.be

Vormingplus Vlaamse Ardennen-Dender URL: www.vormingplusvlad.be

Vormingplus Waas-en-Dender URL: www.vormingplus.be/waas-en-dender

Vormingplus Oost-Brabant URL: www.vormingplusob.be

Socius-kalender 2012 JANUARI

FEBRUARI

MAART

APRIL

MEI

JUNI

1 februari Startbijeenkomst 'Diversiteit: de mozaïeksamenleving' (SCI-traject)

2 februari

01 Startbijeenkomsten (SCI-traject) • 'Sociale uitsluiting uitsluiten' • 'Naar een duurzame samenleving' • 02 'Geniaal digitaal'

02 01

3 februari VR

03 Startbijeenkomst 'Maatschappelijk engagement anno nu' (SCI-traject)

101juni Vormingplus medewerkersdag

707& 8 juni

10 februari

10 Vormingst raject 'Kennisen informatiemanagement'

909maart

11 mei 06

Vormingstraject 'Groeien in kwaliteit'

•11 Vormingstraject 'Groeien in kwaliteit' • Workshop 'Competentiekader sociaal-cultureel werker' 12

Introductiecursus sociaalcultureel volwassenenwerk

13 februari

13 Startbijeenkomst 'De kritische noot in het maatschappelijk debat' (SCI-traject)

12 maart

12 Rondetafelgesprek 'Betalingsbereidheid en prijsdifferentiatie'

16 16 maart

Workshop 'Educatieve draagkracht'

16 16 april Vormingstraject 'Social media strategie'

WO DO VR ZA

19 januari Startbijeenkomst 'Nieuwe vormen van verenigen' (SCI-traject)

25 januari 25

Cursus 'Succesvolle projectdossiers uitwerken en schrijven'

26 januari 26 Startbijeenkomst 'Sterk vrijwilligerswerk' (SCI-traject)

27 januari Startbijeenkomst 'Omgaan met 28 (SCI-traject) culturen'

21 juni

28 februari

22 & 23 maart

19 & 20 april

24 & 25 mei

Introductiecursus sociaalcultureel volwassenenwerk 23

Introductiecursus sociaalcultureel 20 volwassenenwerk

Introductiecursus sociaal25 cultureel volwassenenwerk

Startbijeenkomst 'De stad is van ons' (SCI-traject)

23 23 & 24 april Vorming 'Methodisch ondersteunen van 24burgerschap'

29 maart

26 april

Vormingstraject 'Kennis- en informatiemanagement'

• 21 Vormingstraject 'Social media strategie' • Introductiecursus sociaal-cultureel volwassenenwerk

22 22 juni Introductiecursus sociaalcultureel 23 volwassenenwerk

JULI

AUGUSTUS

SEPTEMBER

OKTOBER

NOVEMBER

DECEMBER

01 02 01

11 oktober 7 september 07 Vormingstraject 'Groeien in kwaliteit'

11 Studiedag 'Alternatieve juridische organisatievormen'

12 12 oktober Vorming 'Multifunctionaliteit'

909november Workshop 'Sociaal-culturele methodiek'

3 december 03 'Decreet sociaal-cultureel Cursus volwassenenwerk'

13 december

19 oktober

Studiedag 'Het organiseren van 13 betrokkenheid. Een andere omgang met vrijwillige inzet.'

• 19 Kennismakings- en oriëntatiedag nieuwe medewerkers • Workshop 'Voortgangsrapporten maken en benutten' 20

19 september 19

24 oktober 24

Vormingstraject 'Social media strategie'

20 21

26 26 oktober

22 november

22 en prijsuitreiking sociaalTrefdag cultureel volwassenenwerk

Vorming 'Educatieve functie'

26 26 september

Training 'Fondsenwerving'

30 november 30

Workshop 'Het managen van organisatieprocessen'

Meer informatie over onze activiteiten op www.socius.be/kalender.

Vormingsinstellingen

Amarant URL: www.amarant.be

Ateliers voor Werknemersvorming URL: www.acv-online.be

Centrum voor Christelijk Vormingswerk (CCV) URL: www.ccv.be

Centrum Voor Natuur- en milieu-educatie URL: www.c-v-n.be

Centrum Zit Stil (deel van Federatie Vijftact) URL: www.zitstil.be

Comé URL: www.aclvb.be/vormingen/come

De Brug Gent (deel van Federatie KR8) URL: www.autismecentraal.com

De Brug Hasselt (deel van Federatie KR8) URL: www.vzwdebrug.be

De Kei (deel van Federatie Op-Stap) URL: www.dekei.be

Fevlado-Diversus (deel van Federatie Vijftact) URL: www.fevlado.be

Gezin en Handicap (deel van Federatie Vijftact) URL: www.gezinenhandicap.be

Halewynstichting URL: www.halewynstichting.be

Handicum (deel van Federatie Z11) URL: www.handicum.be

Het Grote Plein (deel van Federatie Z11) URL: www.hetgroteplein.be

Het Vlaamse Kruis URL: www.vlaamsekruis.be

Impuls URL: www.impulsvorming.be

Motief URL: www.motief.org

Natuurpunt Educatie URL: www.natuureducatie.be

PRH – Persoonlijkheid en Relaties URL: www.prh.be

Sig (deel van Federatie Vijftact) URL: www.sig-net.be

Stichting Lodewijk de Raet URL: www.de-raet.be

TIEVO (deel van Federatie KR8) URL: www.tievo.be

Timotheus Intuïtie URL: www.timotheus.org

Uitstraling Permanente Vorming URL: www.vub.ac.be/UPV

Universiteit Vrije Tijd Davidsfonds URL: www.davidsfonds.be/uvt

VIBEG (deel van Federatie Z11) URL: www.vibeg.be

Vlaamse Dienst Autisme (deel van Federatie Vijftact) URL: www.autismecentraal.com

VMG (deel van Federatie KR8) URL: www.vzwvmg.be

Vorming en Actie URL: www.vlaamsabvv.be

Vormingscentrum Opvoeding en Kinderopvang (VCOK) URL: www.vcok.be

Vormingsinstituut Rode Kruis-Vlaanderen URL: www.rodekruis.be

WIEV (deel van Federatie Op-Stap) URL: www.wiev.be

Wisper URL: www.wisper.be

Zorg-Saam URL: www.zorgsaam.be

Bewegingen

Beweging Tegen Geweld - Zijn URL: www.vzwzijn.be

Bond zonder Naam Cultuur URL: www.bzn.be

Climaxi URL: www.klimaatoproep.be

De Maakbare Mens URL: www.demaakbaremens.org

De Wakkere Burger URL: www.dewakkereburger.be

EVA URL: www.evavzw.be

GetBasic URL: www.getbasic.be

Kerkwerk Multicultureel Samenleven URL: www.kms.be

Kif Kif URL: www.kifkif.be

Koerdisch Instituut URL: www.kurdishinstitute.be

Liga voor Mensenrechten URL: www.mensenrechten.be

LINC URL: www.linc-vzw.be

Merhaba URL: www.merhaba.be

Mobiel 21 URL: www.mobiel-21.be

Netwerk Bewust Verbruiken URL: www.bewustverbruiken.be

Netwerk Vlaanderen URL: www.netwerk-vlaanderen.be

Onafhankelijk Leven URL: www.onafhankelijkleven.be

Pax Christi Vlaanderen URL: www.paxchristi.be

Ryckevelde URL: www.ryckevelde.be

Samenhuizen URL: www.samenhuizen.be

Toemeka URL: www.toemeka.be

Vaka/Hand in Hand URL: www.vaka-handinhand.org

Vluchtelingenwerk Vlaanderen URL: www.vluchtelingenwerk.be

Voedselteams URL: www.voedselteams.be

Vrede URL: www.vrede.be

Vredesactie URL: www.vredesactie.be

Waerbeke URL: www.portaalvandestilte.be

Welzijnszorg URL: www.welzijnszorg.be

Wervel URL: www.wervel.be

zij-kant URL: www.zij-kant.be

ZOC2 - Zicht op Cultuur URL: www.zichtopcultuur.be

Sociaal-cultureel handelen

Werken met een nieuwe ploeg Foto: Eveline Hermans Fede ratie We re

ld vr w ou

Mijn vraag voor dat gesprek kwam net op tijd, want een kerstvakantie en enige tijd later zou Myriam bevallen van een zoontje Jitse (Gefeliciteerd Myriam!). Het werd meer dan een interview, het werd een uitwisseling van vragen en inzichten, van ervaring en verwondering. Myriam Wauters werd in april 2011 coördinatrice bij de Federatie Wereldvrouwen, een periode waarin de 'migranten'-verenigingen in volle transitie waren. Waar oorspronkelijk voor die verenigingen uitzonderingen werden voorzien in het decreet op het sociaal-cultureel volwassenenwerk, moeten zij nu aan alle decreetsbepalingen voldoen. De Federatie Wereldvrouwen en ACLI-Vlaanderen vormden daartoe het samenwerkingsverband Feniks. Dat samenwerkingsverband is zeer welgekomen want Myriam werkt met een bijna volledig nieuwe medewerkersploeg die op de koop toe ook een compleet nieuw secretariaat moest uitbouwen. Wie is Myriam Wauters? (Myriam Wauters) Ik studeerde politieke wetenschappen aan de VUB en droomde ervan te werken in een omgeving waar vrouwen en multiculturaliteit centraal stonden. Dat was ook de reden waarom ik me verdiepte in 'vrouwenstudies' tijdens mijn laatste opleidingsjaar. Dat kwam goed van pas bij mijn werk in de Federatie Wereldvrouwen die de kracht van allochtone vrouwen en hun verenigingen wil stimuleren en ondersteunen. Ik kan me dan ook perfect vinden in de empowerment-gedachte die bij de federatie centraal staat. Na mijn studies was ik werkzaam op het kabinet van de minister van Gelijke Kansen en als bewegingscoördinator bij CD&V-Limburg. Daar heb ik leren werken met groepen

Enige tijd terug, tijdens de brainstorm voor dit nummer van Socius.info, opperde ik het idee om niet alleen oude ratten aan het woord te laten. De verwondering van, en de vragen waarmee kersverse instromers het sociaal-cultureel volwassenenwerk benaderen, kunnen immers heel verfrissend zijn en nieuwe perspectieven openen. Enkele weken later, op de vooravond van mijn pensionering, werd me gevraagd Myriam Wauters, sinds april vorig jaar coördinator van de Federatie Wereldvrouwen met standplaats in Genk, te interviewen. Nieuw ontmoet oud...

culturele, de gemeenschapsvormende en kon ik ervaen de maatschappelijke activeringsfuncren wat het betetie - blijven er nog vragen. Als je de uitkent om groepen te leg daaromtrent hoort, klinkt het begeleiden. Ik heb er ook geallemaal zo evident en gewoontjes, leerd assertief te zijn; het is immers niet maar voor de mensen, de (bestuurs-) eenvoudig om je staande te houden in leden van onze groepen is het een zeer een milieu van lokale politici en mandagrote stap om hun werking in dat pertarissen. Het was dan ook een hele verspectief te kaderen. Dat is een moeilijke ademing om in een milieu te werken oefening. Voor ons is dat belangrijk waarin de ego's niet het belangrijkst zijn, want we worden er door de admimaar waar samenwerking cennistratie op beoordeeld; traal staat. De Federatie ze gaan na hoe we die oort Verv arc Wereldvrouwen vertrekt functies invullen. M : to immers vanuit wat Voor ons brengt Fo vrouwen met elkaar dat veel onzeverbindt, over kerheid mee, ethnisch-culturele vooral ook grenzen, geloofsoveromdat er tuigingen en levenssoms interprebeschouwingen heen. tatieverschillen ontstaan. Waren er, naast een Gelukkig krijgen mentaliteitsverschil, ook we veel steun vaninhoudelijke verschillen tusuit Socius en de FOV. sen het werken voor een poliZe helpen ons met de intieke beweging en een sociaal-culturele vulling daarvan. Voor ons was vereniging? de maatschappelijke activeringsfunctie (MW) Ik besefte niet dat er zoveel asde meest vage. In veel groepen gaan ze pecten kwamen kijken bij het werken spreken in scholen, andere groepen voor een sociaal-culturele vereniging staan op markten. We vroegen ons af of zoals de Federatie Wereldvrouwen. het dàt was; stilaan wordt de juiste invulToen ik de introductiecursus volgde ling duidelijker. Ook de gemeenschapsvoor nieuwe medewerkers die Socius vormende functie deed vragen rijzen. ieder jaar inricht, ging er een heel Was dat nu een heel nieuwe functie en nieuwe wereld voor me open. Ik had er wat is de eigenheid daarvan? Is die niet geen idee van dat het sociaal-cultureel verbonden met de andere functies? werk onderworpen was aan zoveel regels. Tijdens die cursus heb ik het jarDe Federatie Wereldvrouwen werkt sinds gon leren begrijpen en kennisgemaakt 2011 samen met ACLI-Vlaanderen? met het decreet en ook de noodzaak (MW) We kozen ervoor om met ACLIvan een registratiesysteem is me duideVlaanderen in 2009 een samenwerlijk geworden. Alles is nog niet altijd kingsverband te vormen onder de even helder en ik zit nog met veel vranaam FENIKS. De feniks is een mythigen, maar stukje bij beetje wordt de sche vogel met de eigenschap telkens puzzel ingevuld. De meerwaarde van uit zijn eigen as te kunnen herrijzen. De die cursus komt nu duidelijk naar beide federaties, die overigens verder boven. autonoom blijven werken, tellen als Feniks nu meer dan 146 lokale groepen en Ook rond de vier functies van het socizijn in alle provincies en Brussel goed aal-cultureel werk – de educatieve, de vertegenwoordigd. De samenwerking

heeft nog veel meer pluspunten. In een grotere ploeg maakt de ervaringsuitwisseling ons veel rijker, vooral ook omdat de medewerkers in de Federatie Wereldvrouwen allemaal nieuw zijn. De kennisdeling is op het vlak van beleidsplanning en kwaliteitszorg zeker een voordeel. Een volledig nieuwe ploeg bij de Federatie Wereldvrouwen? Je kan niet meer rekenen op de ervaring van de 'oude' medewerkers. Is dat geen handicap? (MW) Ja, maar anderzijds is er ook een voordeel verbonden aan het aantreden met een volledig nieuwe ploeg. We herontdekken nu de plaatselijke groepen. We worden getroffen door de gedrevenheid van die vrouwen, het is ontroerend om te zien hoe ze begaan zijn met de groep en de leden ervan. We zijn verbaasd om te zien hoeveel tijd en engagement ze er in steken, welke kracht ervan uitgaat. Na een klein jaar als coördinatrice van de Federatie kom ik tot de vaststelling dat het nog wél goed gaat met onze samenleving; er is nog veel sociaal kapitaal! Dat motiveert ons bijzonder.

Johan De Vriendt

Socius biedt aan • maart tot en met juni: Introductiecursus sociaal-cultureel volwassenenwerk (10 daags vormingstraject) • 19 oktober: Oriëntatiedag nieuwe medewerkers • 3 december: Cursus decreet sociaalcultureel volwassenenwerk Surf voor meer informatie naar www.socius.be/kalender.

Werken in organisaties

Zicht op kennis De kennis waarover organisaties beschikken is van groot belang om hun missie en doelen te realiseren, zeker in een planningscontext. Sociaal-cultureel werk is in grote mate ‘kenniswerk’. De systematische omgang met en de creatie van kennis, het kennismanagement, is een belangrijk aspect van de integrale kwaliteitszorg in een sociaal-culturele organisatie.

Bij elke fase: welke kennis of informatie • is nodig? • produceer je? • bewaar je?

Bijsturen (A)

Kader (P)

• Analyse resultaat • Lessons learned • Inspiratie kenniscreatie cyclus

• Missie/beleidsplan/jaarprogramma • Processen, workflows • Procedures, regels

Ontwikkelen (P) Om daar inzicht in te krijgen, kunnen we drie kenniscycli of drie centrale kennisprocessen onderscheiden: • de kennisondersteuning bij activiteiten • de kenniscreatie • de kennisinvestering binnen de organisatie Deze drie processen zijn met elkaar verbonden en grijpen op elkaar in.

• Peers, coach • Intranet, helpdesk • Community of practice • Communicatie en sociale media

In dit artikel nemen we de kennisondersteuning onder de loep. Voor de twee andere processen kan de lezer terecht op onze website www.socius.be (klik op het thema 'Werken in organisaties').

Zes Fasen

Ontwikkelen (P)

Om een activiteit te organiseren (een bijeenkomst, manifestatie, evenement, cursus, enz.) is er steeds bepaalde kennis vereist. Naargelang het verloop van die activiteit wordt er kennis gezocht, verwerkt, doorgegeven en bijgestuurd.

Om een activiteit voor te bereiden, moet je een ontwikkelfase doorlopen. Hiervoor is input nodig. Die kan komen uit interne documentatie of uit andere, externe bronnen zoals publicaties, het internet of sociale media. Observaties, metingen, registraties en de ervaring van de medewerkers, leveren ook nuttige informatie op. Bij deze input komen ook nog de resultaten die vroegere processen van kenniscreatie hebben opgeleverd (zie verderop onder Bijsturen).

Socius biedt aan 10 februari en 29 maart: Tweedaags vormingstraject kennisen informatiemanagment. Surf voor meer informatie naar www.socius.be/kalender.

• Input (zie ook cyclus kenniscreatie)

Delen (C) Het kader waarbinnen de activiteit plaatsgrijpt, wordt in grote mate bepaald door de missie en beleidsplanning van de organisatie. Daarnaast zijn er ook verschillende werkingsprocessen of workflows binnen een organisatie die eventueel in procedures of regels zijn uitgewerkt.

In de figuur bij dit artikel kan je zes fasen onderscheiden: (1) het kader waarbinnen de activiteit plaatsgrijpt, (2) de voorbereiding of ontwikkeling van de activiteit, de uitvoering (3) en het resultaat (4), datgene wat gedeeld wordt binnen en buiten de organisatie (5) en de bijsturing na evaluatie (6).

Kader (P)

Kennissteun bij activiteit

Resultaat (C)

Uitvoeren (D) De volgende stap in het proces is de

• Inhoud • Vorm • Methode, techniek

Uitvoeren (D)

• Indicatoren • Feedback • Registreren

Vervolgens moet de verworven informatie en kennis verwerkt worden tot een activiteit wat de aanmaak betekent van een product (bijvoorbeeld een publicatie), het opzetten van een dienstverlening (een begeleiding, cursus, enz.) of een veranderingsproces (bijvoorbeeld een sociale actie of gemeenschapsvormende activiteit).

• Verwerking tot product, dienst of veranderingsproces

• Documentatie, bronnen • Communicatie en sociale media • Observaties, metingen, registraties • Ervaring

• Reëel verloop • Evaluatie/verslag

uitvoering van wat geprogrammeerd en voorbereid is. Er wordt met andere woorden gehandeld. Als alles goed verloopt, is daar een evaluatie en/of verslag aan gekoppeld.

Resultaat (C) Het resultaat van de activiteit wordt getoetst aan de verwachtingen en indicatoren. De feedback die je zo verkrijgt, wordt best geregistreerd zodat ze kan meegenomen worden in de voortgangsrapportage.

Delen (C) Vervolgens kan er uitgewisseld worden met collega’s. Dat kan op beperkte schaal binnen de organisatie gebeuren. Maar er kan ook ruimer gedeeld worden in een praktijkgemeenschap van sociaal-culturele werkers of nog breder via sociale media.

Bijsturen (A) Al deze fases leveren een becommentarieerd resultaat op waaruit we lessen kunnen trekken. Die lessen nemen we mee wanneer we volgende keer een vergelijkbare activiteit uitwerken. En we brengen ze ook binnen in het proces van de kenniscreatie als één van de inputelementen.

Plan, do, check and act In de mindmap bij dit artikel staan de letters P, D, C, A voor de te doorlopen stappen van een verbeterproces binnen een organisatie: plan, do, check en act (i.e. het 'Deming wheel'). Door dit proces te doorlopen, wordt de omgang met kennis binnen de organisatie steeds beter en komt ze tot verdere ontwikkeling. Wat resulteert in de groei van de organisatie tot een ‘lerende organisatie’ die haar kwaliteit hoog houdt en steeds beter wordt. Jon Goubin

Sociaal-cultureel handelen

Van micro naar macro Fo to :V or m ing sp lus Oo stBr ab an t

Dr. Anne Snick, coördinatrice van Flora vzw, opende de zoektocht en lichtte de multilevelbenadering toe. Flora vzw (www.florainfo.be) is een Belgisch open netwerk van individuen en organisaties die samen werken aan een duurzame en veerkrachtige samenleving die gelijke kansen biedt aan iedereen. Het netwerk van Flora zet in op een solidaire economie en op een goed evenwicht tussen vrouwelijke en mannelijke waarden en ontwikkelde daartoe een ‘multilevelbenadering’. Kern van die benadering is een visie die steunt op samenwerking tussen burgers (het microniveau), organisaties (het mesoniveau) en allerlei actoren in de politieke, economische en academische wereld (het macroniveau).

Multilevelbril Vertalen we deze visie naar de educatieve praktijk in vormingsinstellingen dan komen we uit bij de volgende aanbeveling: “Willen we individuele ontplooiing verbinden met maatschappelijk engagement, dan moeten we niet enkel focussen op individuele deelnemers, maar ook aandacht besteden aan hun leefomgeving en aan maatschappelijk bepaalde kansen en beperkingen in onze samenleving.” Drie landelijke vormingsinstellingen zetten daaropvolgend een multilevelbril op en keken naar hun eigen praktijk. Yves Larock: “Stichting Lodewijk de Raet verruimt haar focus op individuele competentieontwikkeling met procesbegeleidingen en projecten in de directe omgeving van de deelnemers zelf.” Cocreatie is daartoe een inspirerende leidraad. Wanneer individuen, groepen of organisaties, die betrokken zijn op een complexe uitdaging samen oplossingen creëren die tegemoet komen aan een algemeen belang dan spreekt Yves Larock over cocreatie (www.cocreatie.be). Stichting Lodewijk de Raet ontwikkelt concrete initiatieven om cocreatie te faciliteren.

Hoe verhouden persoonlijke ontplooiing en maatschappelijke verandering zich tot elkaar? Hoe kunnen we individuele leerprocessen zinvol verbinden met maatschappelijk engagement en actie? Tijdens de Socius-studiedag ‘Op het kruispunt van individuele ontplooiing en maatschappelijke verandering’ (december 2011) bogen meer dan 40 sociaal-cultureel werkers zich over deze vragen.

Natuurpunt Educatie weet als geen ander individuele ontplooiing te integreren binnen de natuurbeweging. Jos Gysels: “Door de sterke historische en organisatorische verankering binnen Natuurpunt zijn er meer dan voldoende mogelijkheden om deelnemers aan educatieve activiteiten ‘door te leiden’ naar actieve afdelingen, lokale of gewestelijke studiewerkgroepen, beheersgroepen verbonden aan natuurgebieden of gidsen- werkingen rond de bezoekerscentra.” Toch is dit geen evidentie en kiest Natuurpunt Educatie voor ‘betrokkenheid’ als thema van haar lopende beleidsplan en gaat ze ook de komende jaren actief op zoek naar samenhang tussen persoonlijke ontplooiing en maatschappelijk engagement. Timotheus-Intuïtie legt zich toe op intuïtieve ontwikkeling, bewustzijnsverruiming, persoonlijke groei en levensverdieping. Met de vzw Magma bouwt Timotheus aan een stimulerende omgeving en ontmoetingsplaats voor de deelnemers aan hun vormingstraject. Begin 2011 startte de organisatie daarenboven met ‘Hoeders van de stad’ een inspirerend experiment. Philippe Vandevorst: “Met ‘Hoeders van de stad’ gaan we de uitdaging aan om het leren in stadsbuurten zelf te stimuleren aan de hand van een systeemopstellingen. We noemen het een stadsopstelling en betrekken daar naast buurtbewoners ook raadsleden bij.” Alle bijdragen aan de studiedag en een drie minuten durend filmpje waarin de multilevelbenadering wordt toegepast op educatieve initiatieven van vormingsinstellingen vind je terug op www.socius.be (klik op het thema ‘Sociaal- cultureel handelen’).

SCI-en met een multilevelbril Tijdens de studiedag zochten de deelnemers in kleine groepjes naar aankno-

pingspunten met hun eigen praktijk. ‘Samenwerken’ en nog eens ‘samenwerken’, dat kwam naar boven als de cruciale factor om als sociaal-culturele organisatie betekenisvol te kunnen zijn voor de omgeving en de samenleving waarin je deelnemers leren en leven. Een complementaire benadering van de deelnemers, zijn of haar omgeving en de ruimere samenleving dwingt sociaalcultureel werkers bovendien om te innoveren. Er is nood aan alternatieven die complementair zijn aan de klassieke cursorische aanpak. ‘Samenwerken’ en ‘innoveren’ is nu precies waar Socius met zijn SCI-traject werk van maakt. De multilevelbenadering komt ongetwijfeld nog van pas tijdens de praktijkuitwisselingen in de SCI-gebieden ‘Maatschappelijk engagement anno nu’ en ‘De kritische noot in het maatschappelijk debat’. Je vindt meer informatie over het SCI-traject op pagina 2 van deze krant of op de Socius-site (klik op het thema ‘Innovatie’).

Van ik naar wij Naast samenwerken en innoveren hebben we ook nood aan concrete methoden en werkvormen om met een multilevelbenadering aan de slag te gaan. Flora vzw verwees tijdens de bijeenkomst naar ‘Van Ik naar Wij’, een uitdagende methode om groepen warm te maken voor burgerparticipatie.

Socius sluit zich daar graag bij aan en organiseert op 23 en 24 april een tweedaagse vorming onder begeleiding van Sofie Giedts van Flora vzw. ‘Van Ik naar Wij’ biedt sociaal-cultureel werkers een structuur om met groepen aan participatie te werken. De methode reikt werkvormen en oefeningen aan die deelnemers aanspreken op hun leervermogens, talenten en interesses en hen aanmoedigen om samen te werken aan een zelf gekozen initiatief en dit initiatief te delen met anderen. ‘Van Ik naar Wij’ leidt tot een grotere betrokkenheid, plezier in het samen zijn en goesting om samen aan iets te werken… belangrijke stappen op weg naar burgerparticipatie! De methode biedt geen kant-en klare oplossingen, maar reikt een kader aan dat groepen uitdaagt om een traject te ontwikkelen dat aansluit bij hun eigen leefwereld. De methode is flexibel in het gebruik, en biedt ruimte om zelf na te denken en op zoek te gaan naar een traject dat in ieders context past en door alle betrokkenen wordt gedragen. Het is de groep zelf die definieert wat burgerparticipatie is en beslist in welk burgerinitiatief ze dit wil uitwerken. Tijdens de tweedaagse vorming ontdek je al doende de kracht van de methode, sta je stil bij je eigen begeleiderrol en leer je de methode te gebruiken, zodat je er nadien mee kan jongleren in je eigen professionele praktijk.

Marc Jans Linda Accou zag hierin een ideale voorzet voor verdere professionele ontwikkeling: “Vormingplus Midden en Zuid West-Vlaanderen onderkent het recht van kansengroepen op deelname aan leuke vormingsinitiatieven en zet daar op in. Daarnaast willen we werk maken Socius biedt aan van een tweede peiler voor kansengroepen en samen met hen op zoek 23 en 24 april: Tweedaagse gaan naar actief burgerschap. vorming 'Van Ik naar Wij - Methodisch Een intensieve vorming over ondersteunen van burgerschap' de methode ‘Van Ik naar Wij’ Surf voor meer informatie naar kan ons daar bij helpen.” www.socius.be/kalender.

Diversiteit

Werken aan interculturele competentie Eind 2011 bracht CIMIC in samenwerking met Politeia het ‘Handboek interculturele competentie’ op de markt. Daarin wordt het concept ‘interculturele competentie’ verkend en beschreven hoe er in verschillende maatschappelijke sectoren rond wordt gewerkt. De publicatie reikt ook een aantal methoden en instrumenten aan waarmee je zelf aan de slag kan.

Cimic verwijst in het handboek regelmatig naar een paar e-tools die ze zelf ontwikkelden. Daarover hadden we een gesprek met Joke Simons, onderzoekscoördinator en stafmedewerker bij CIMIC. Bij ‘competentie’ kan ik me een en ander voorstellen, maar wat bedoelen jullie precies met ‘interculturele competentie’? (JS) Competenties hebben te maken met kennis, vaardigheden en houdingen die adequaat ingezet kunnen worden in bepaalde contexten. Het is de context die bepaalt wat adequaat is. Cimic verbindt het competentiedenken en interculturaliteit met elkaar. Interculturele competentieontwikkeling is een levenslang proces waarbij bewustwording als hoeksteen wordt beschouwd. Die bewustwording leidt tot een diepere ontwikkeling van kennis, vaardigheden en houdingen, tot bewustwording van de persoonlijkheid, tot

Foto: Jonas Mari

de ontwikkeling van een kritische kijk ten aanzien van zichzelf en tot creatieve en kritische manieren om met de werkelijkheid om te gaan. Interculturele competentie is in die zin het in mekaar haken en op mekaar doorwerken van Kennis, Vaardigheden en Attitude én van een Bewustwordingsproces. Eens gestart kan dat proces niet meer teruggedraaid worden. Dat betekent dat interculturele competentie zeer diverse aspecten omvat? (JS) Op basis van inzichten uit onder meer de literatuur kwamen we tot 9 dimensies inzake interculturele competentie. Het is alsof je 9-maal een bril opzet om van daaruit de ander tegemoet te treden. Het gaat om: culturele zelfkennis, culturele flexibiliteit, culturele veerkracht, culturele ontvankelijkheid, culturele kennisverwerving, culturele relationele competentie, culturele communicatieve competentie, culturele conflcithantering en culturele multiperspectiviteit.

Hoe ga je met die dimensies aan de slag in een organisatie? ((JS) Door je interculturele competentie in kaart te brengen. Cimic werkte een webapplicatie uit: de ‘Interculturele Competentie-Wijzer’. Daarmee kan je nagaan hoe je ‘scoort’ op elke dimensie. We onderscheiden 3 niveaus: een 1ste beginners-niveau geeft aan dat je je bewust bent van de betreffende dimensie, niveau 2 (basis) betekent dat er een bewustzijn is én de bereidheid om aan die dimensie te werken en niveau 3 ten slotte (gevorderden) maakt duidelijk dat je in staat bent om met de betreffende dimensie aan de slag te gaan. Het is belangrijk om het samenspel tussen de 9 dimensies te zien. De ene dimensie is niet belangrijker dan de andere. We bezorgen ook geen eindscore. Iedereen kan immers nog op tal van vlakken bijleren en verdiepen. We ondervinden dat het een motiverend en dynamiserend instrument is, waarbij vooral gepeild wordt naar die aspecten die reeds goed lopen en het zet aan om verder te werken op de elementen die moeilijker zijn. Mensen ontdekken dat ze reeds over heel wat basisvaardigheden beschikken, maar ook dat ze nog verdiepende stappen kunnen zetten. We raden aan om iedereen in de organisatie uit te nodigen om haar of zijn interculturele competentie in kaart te brengen. ‘Omgaan met verschil’ maakt immers deel uit van het takenpakket van iedereen. In een volgende fase kan je nagaan of de competenties die je belangrijk vindt in de organisatie voldoende ontwikkeld zijn bij iedereen. Basisvoorwaarde is wel dat er de openheid is om kritisch naar jezelf te kijken en dat de organisatie beslist om procesmatig aan interculturele competentie te werken.

der, van cultuurverschillen en van de implicaties hiervan op begeleidings- en leerstijlen. Entercultureel biedt een reflectie- en handelingskader, het zet aan tot nadenken en helpt door middel van onder meer ervaringsgerichte oefeningen de blik op jezelf te verruimen. Er zijn 8 modules, waarvan vooral de eerste 4 interessant zijn voor mensen in het sociaal-cultureel volwassenenwerk: cultureel referentiekader, identiteit en diversiteit, interculturele ervaringen en perspectiefwijziging. Trouwens, medewerkers die gevoeliger worden voor etnisch-culturele verschillen en hun interculturele competentie bijspijkeren, zullen daar allicht ook de vruchten van plukken bij de begeleiding van groepen waar andere vormen van verschil spelen. Tot slot maakt Joke ons nog attent op een andere mogelijke toepassing van de Interculturele Competentie-Wijzer. (JS) Medewerkers uit het sociaal-cultureel volwassenenwerk begeleiden lokale groepen en afdelingen, geven cursus, begeleiden projecten, zetten campagnes op. Het is prima als zij intercultureel competent zijn. Maar het is ook boeiend om, in functie van het ontwikkelen van de interculturele competentie van de leden, de cursisten, het aanbod van de organisatie onder de loep te nemen. Op welk van de 9 domeinen en op welk niveau scoort een bepaald aanbod? Welke dimensie van de interculturele competentie willen organisaties door middel van een bepaalde activiteit verdiepen? Is er in het hele aanbod voldoende aandacht voor de verschillende dimensies? Je merkt het … eens gestart kan een intercultureel bewustwordings- en competentieproces niet meer teruggedraaid worden.

En dan, je weet waar medewerkers goed op scoren en welke dimensies Bea Elskens meer aandacht verdienen… (JS) Als je weet waar medewerkers goed in zijn en waar er nog kan bijgeschaafd worden, kan je terecht bij Meer weten? Entercultureel: een e-leertraject gericht op interculturele competentie. Deze digi• Cimic – Lessius, Handboek tale tool richt zich tot huidige en toeInterculturele Competentie, Politeia, komstige leerkrachten, maar kan 2011, losbladige gids. ook gebruikt worden door iedereen • De Interculturele Competentie-Wijzer die groepen begeleidt. Aan de zal in de loop van de maand februari online hand van verschillende soorten gaan. Je kan nu al een login vragen via oefeningen wordt het proces joke.simons@lessius.eu. van reflectie en sensibilisatie • Entercultureel: http://entercultureel.khm.be geactiveerd, word je bewust ga naar ‘e-course’ om een gratis login aan te vragen. van je eigen referentieka-

Boekbespreking

Woorden en beelden k(l)eurig kiezen Najaar 2011 kregen we een exemplaar van ‘Woorden en beelden k(l)eurig kiezen’ van Verbal Vision in handen. De publicatie die tot stand kwam in samenwerking met Wablieft, bevat tal van praktische en inspirerende tips om woorden en beelden attractiever én doelgerichter in te zetten naar personen met een verschillende culturele en sociale achtergrond. Redenen genoeg om de uitgave aan een kritsche blik te onderwerpen.

Onderzoek Verbal Vision is niet aan haar proefstuk toe als het over etnocommunicatie gaat. Zeg maar, de communicatie tussen verschillende gemeenschappen met een andere cultuur. In 2005 trok het communicatiecentrum al op onderzoek uit bij organisaties om te achterhalen hoe ze gerichter konden communiceren met een divers publiek. Dat onderzoek mondde toen uit in de brochure ‘Etnocommunicatie. Communiceren met een multicultureel publiek’. Tijdens het onderzoek dat aan de basis ligt van deze nieuwe publicatie, legde Verbal Vision haar oor te luitseren bij dat cultureel divers publiek. Vijf organisaties lieten hun communicatiemateriaal uittesten via diepte-interviews, groepsgesprekken en een enquête (digitaal en op straat). De resultaten leverden een pak praktische tips op die nu op fraaie wijze gebundeld zijn.

Woorden wikken Betekenissen worden doorgegeven via woorden en beelden. Het zijn dan ook deze twee aspecten die een centrale plek in de brochure innemen. Aan de hand van praktische tips krijg je al snel een goed beeld van de belangrijkste ‘do’s en dont’s’ als je je wenst te richten tot een cultreel divers publiek. De aanraders zijn misschien niet altijd even verrassend, maar een opfrissing van wat basiskennis kan nooit geen kwaad. Bovendien leggen de opgenomen praktijkvoorbeelden de noodzaak van de aangereikte suggesties bloot. Neem nu het gebruik van stereotypes. Een goedbedoelde affiche met de kop ‘Allochtonen willen onze jobs’ en de onderkop ‘1 op 2 vindt er geen’ trekt wel de aandacht, maar schiet zijn doel voorbij als enkel de kop blijft hangen. Beter vermijden dus.

Communiceren in de taal van je doelgroep is een optie, zeker wanneer je complexe onderwerpen aansnijdt. Laat je vertaling steeds nalezen door een native speaker en wees bewust van het feit dat een vertaling ook een impliciete belofte inhoudt. De ontvanger zal verwachten dat je hem of haar ook in zijn eigen taal kan te woord staan.

Over beelden beschikken De waarneming van kijkers is een selectief proces. Culturele en social codes beïnvloeden de manier van kijken en dus ook de interpretatie van het beeld. Wie communiceert naar een cultureel divers publiek moet extra waakzaam zijn voor negatieve beeldvormende effecten. Terecht wordt gewezen op het belang van visuele geletterdheid: de bekwaamheid om beelden als informatiebronnen te begrijpen, de vaardigheid om ze te (laten) ontwerpen en om ze functioneler in te zetten. Dat inzetten van beelden lijkt trouwens eenvoudiger dan het is. Goed aangewend, versterken woord en beeld elkaar. Pictogrammen, tabellen en/of tekeningen kunnen tekstmateriaal illustreren, maar de gebruikte illustraties mogen dan niet voor interpretatie vatbaar zijn. Zo ook wanneer je wil inspelen op emoties zoals traditie of nostalgie. Foto’s van specifieke producten van het land van herkomst slaan zeker aan bij kijkers van de eerste generatie. De tweede generatie zal eerder aangesproken worden door herkenbare beelden in een stedelijke context. Illustraties van het thuisland van hun ouders associëren zij eerder met vakantie. Afbeeldingen hebben bovendien vaak enkel een betekenis voor de zender of kunnen onbedoeld stigmatiseren of kwetsen. Zeker in het geval van religi-

Meer info Woorden en beelden k(l)eurig kiezen. Communiceren met een cultureel divers publiek Auteur: Ingrid Tiggelovend, 2011 Uitg.: Verbal Vision vzw en Wablieft De publicatie telt 64 pagina’s en kost 8 euro (excl. verzendingskosten). Bestellen kan via www.verbalvison.be.

euze beelden is het dansen op een slappe koord en kan je je folder beter illustreren met kleurpatronen of voorwerpen. Het is dus belangrijk je eigen referentiekader steeds in vraag te stellen.

om enkele foutieve vooronderstellingen bloot te leggen of ander onheil te voorkomen. Het vinden van geschikte personen voor dat aftoetsen, impliceert wel dat je vooraf investeert in relaties en netwerken binnen etnische gemeenschappen.

Persoonsgericht communiceren Open deuren Voor je met je communicatie van wal steekt, moet je meer te weten komen over je doelgroep. En dat doe je het best door je oor te luisteren te leggen. Een cultureel divers publiek is uiteraard een optelsom van unieke individuen. Het komt er dus op aan gemeenschappelijke noden en vragen in kaart te brengen. Aparte communicatieacties zijn bovendien niet altijd nodig. Integendeel, ze kunnen soms stigmatiserend overkomen. Merk je echter dat je met je communicatie bepaalde groepen niet bereikt of heb je te kampen met een achterstelling (bijv. op het vlak van participatie), dan zal je toch gericht aan de slag moeten. En hoe meer persoonsgericht je communiceert, hoe meer aansluiting je zal vinden bij je doelgroep.

Testen en toetsen Eens je materiaal klaar is, neem je best de proef op de som. Ook in de sector van het sociaal-cultureel volwassenenwerk wordt nog steeds heel wat communicatiemateriaal verspreid, zonder een voorafgaande toetsing bij de doelgroep. Nochtans kan zelfs het eenvoudig voorleggen van je materiaal aan een handvol personen voldoende zijn

Conclusie? ‘Woorden en beelden k(l)eurig kiezen’ is een publicatie waarvan de vlag de lading dekt. Verspreid over een zestigtal pagina’s krijg je als lezer een helder overzicht voorgeschoteld van aandachtspunten die je bij het verzorgen van je communicatie met een cultureel divers publiek best ter harte neemt. Aangezien het onderzoek zich leek te beperken tot drukwerk, blijven we echter op onze honger zitten wat de digitale communicatie betreft. Oneerbiedig zou je ook kunnen stellen dat de publicatie heel wat open deuren intrapt. Maar misschien missen we dan het belangrijkste. De praktijk wijst immers uit dat organisaties vaak in dezelfde valkuilen lopen en ze hun communicatie door enkele kleine wijzigingen al aanzienlijk kunnen verbeteren. Met ‘Woorden en beelden k(l)eurig kiezen’ hebben deze organisaties een toegankelijke, verstaanbare én praktijkgerichte publicatie in handen die hen kan helpen bij hun communicatie met een cultureel divers publiek. En bij hun communicatie tout court. En dat is al heel wat.

Max Frans

Publicaties

Stevige leeskost

www.oscaronline.be Het sociaal-cultureel werk bouwt aan competenties van mensen. Oscar, het portfolio voor niet-formele en informele leerervaringen, geeft deelnemers aan het sociaal-cultureel jeugd- en volwassenenwerk zicht op de competenties die ze verwerven doorheen het volgen van vormingen en het opnemen van vrijwilligersfuncties en -taken. Met Oscar ondersteunen Socius en het Steunpunt Jeugd het (h)erkennen van verworven competenties in het sociaal-cultureel jeugd- en volwassenenwerk. Wil jij ook competentiedocumenten uitreiken aan cursisten of vrijwilligers die in je organisatie een vorming volgen of een engagement opnemen? Neem dan contact op met Ronny Leenknegt (ronny.leenknegt@socius.be) voor meer informatie.

Colofon Socius.info, infoblad voor sociaal-cultureel volwassenenwerk Redactieadres: Socius - Steunpunt voor sociaalcultureel volwassenenwerk vzw Gallaitstraat 86 bus 4 • 1030 Brussel T: 02 215 27 08 • E: welkom@socius.be Sites: www.socius.be www.prettiggeleerd.be www.laatmensenschitteren.be www.oscaronline.be Redactie: Max Frans, max.frans@socius.be

Informeel leren in de kunsten: theorie en praktijken

De innovatiebrouwerij: van idee naar vernieuwing

Red. Vincent de Waal

J. Kok en N. Nauta

Mensen kunnen zich ook buiten het formele kunstonderwijs en vrijetijdscursussen kunstzinnig ontwikkelen. Ze doen dat vaak samen met anderen. Dit nummer in de reeks Cultuur+Educatie verkent de rijke gevarieerde praktijken van informeel leren in de kunsten.

Dit boek is bedoeld om mensen met ideeën houvast te geven in het proces dat zij moeten doorlopen om tot realisatie te komen. De titel slaat op een proces van bereiding: een idee kan vergeleken worden met een ruwe diamant die keer op keer geslepen moet worden vooraleer de waarde ervan zichtbaar is.

De onbeholpen samenleving

Goed boek: tien kansen voor een betere toekomst

Menno Hurenkamp, Evelien Tonkens

Hilde Roothart, Irene Pas

Uit onderzoek blijkt dat onvrede bij burgers vaak eerder veroorzaakt wordt door onbeholpenheid van burgers en politici dan door kwaadwilligheid. Het is nodig dat mensen de samenleving beter leren kennen, zodat ze zich niet teleurgesteld afwenden. Ze moeten ook gevraagd worden om mee te doen.

Deze trendonderzoekers bekeken de kansen voor maatschappelijke innovatie bij burgers en bedrijven. Ze merkten dat er talloze initiatieven zijn die een beeld geven van een hoopvolle toekomst. Deze zijn een inspiratie voor mensen die werk willen maken van hun idealen.

How to win campaigns: communications for change

60 werkvormen voor creatieve sessies

Chris Rose

Rozemarijn Dols, Josine Gouwens

Het boek geeft voorbeelden van wat werkt en wat niet en biedt principes die in iedere campagne inzetbaar zijn. Daarnaast verschaft de auteur achtergrondinformatie, onder meer in de vorm van modellen die motivatie en communicatiestructuur beschrijven. De nieuwe editie bevat bovendien enkele handige tools.

Dit boek bevat inspirerende werkvormen die de hersenen op verschillende manieren prikkelen en geschikt zijn voor creatieve sessies met groepen. Onder creatieve sessies wordt verstaan: bijeenkomsten die bijdragen aan nieuwe ideeën of een gezamenlijk streefbeeld.

Inschakelen van kwetsbare vrijwilligers

Niet de kers: waarom kunsten cultuurbeleid geen luxe is

Eva Hambach et al.

Bart Caron

Dit is een publicatie over de toegankelijkheid van vrijwilligerswerk voor kwetsbare groepen in het algemeen en mensen in armoede in het bijzonder, met zowel theoretische achtergronden als praktische tips. De auteurs gaan op zoek naar de rol die vrijwilligerswerk kan spelen voor kwetsbare vrijwilligers.

De auteur legt uit waarom cultuurbeleid geen luxe is, maar een noodzaak. Het boek gaat in op cultuurparticipatie, elitaire kunst en democratisering, een divers cultureel Vlaanderen. Er is aandacht voor de stille sociaal-culturele (r)evolutie, voor sociaal-artistiek werk, en voor het onroerende erfgoed.

Vormgeving: www.ramdesign.be Sociaal-culturele volwassenenorganisaties erkend op het decreet van 4 april 2003 ontvangen deze publicatie gratis. Bijkomende gratis abonnementen voor medewerkers kunnen aangevraagd worden via Greet Rupus (greet.rupus@socius.be). Lezers worden uitgenodigd om te reageren op de artikels via max.frans@socius.be. Met steun van de Vlaamse overheid.

Vloeibare tijden: leven in een eeuw van onzekerheid Zygmunt Bauman Bauman is één van de meest vooraanstaande sociale denkers ter wereld. Hij bekritiseert de moderniteit als een rationele onttovering van de wereld. In dit boek gaat hij op zoek naar de bronnen van de onzekerheid die vandaag ons leven bepaalt.

Meer weten? Met de regelmaat van de klok verschijnt er materiaal dat interessant is voor al wie bezig is met sociaal-culturele praktijken. We proefden een reeks publicaties voor en wat ons het best smaakte, brachten we samen in dit overzicht. Is je leeshonger niet gestild? Je vindt meer informatie over deze en andere publicaties op www.socius.be. Klik in het topmenu op ‘Kennisbank’ > ‘Publicaties’.