การทำยาลูกกลอนสมุนไพร ผศ.ดร.สุดารัตน์ หอมหวล

การทํายาลูกกลอนสมุนไพร

ผศ.ดร.สุดารัตน หอมหวล

ยาลูกกลอนเปนการเตรียมยาสมุนไพรรูปแบบหนึง่ เม็ดยามีรูปรางกลม มีหลายขนานขึน้ กับ ปริมาณของผงยาที่ใช ยาลูกกลอนอาจทําจากผงสมุนไพรชนิดเดียว หรือหลายชนิดรวมกันก็ได แลวแตสูตร ตํารับของยา โดยการนําผงยามาผสมกับสารทีท่ ําใหผงยาเกาะตัว และปนไดงาย นิยมใชน้ําผึง้ นอกจากนี้ ยังอาจใช น้ําแปง น้ําเชื่อม เปนตน ยาลูกกลอนที่ใชนา้ํ ผึ้งเปนสารยึดเกาะ จะไดยาลูกกลอนทีม่ ีน้ําอยูนอย การแตกตัวชา ออกฤทธิ์ไดนาน น้ําผึง้ ที่ใชผสมยังชวยปรับรส และชวยบํารุงรางกาย แตน้ําผึ้งมักมีราคาแพง จึงอาจใช น้าํ เชื่อม หรือปรุงเปนน้าํ เชื่อมผสมแบะแซ นํามาเปนสารยึดเกาะ เพื่อลดคาใชจายก็ได การทําเปนยาลูกกลอนเหมาะกับสมุนไพรที่มกี ลิน่ หรือรสชาติไมดี เชน ตัวยารสขมจัด รับประทาน ยาก การทําเปนยาตม หรือชงรับประทานไมสะดวก จึงทําเปนยาลูกกลอน เก็บไวใชลวงหนาไดนานถึง 1 เดือน หรือมากกวา แตตองอบ หรือนําลูกกลอนตากแดด ใหแหงสนิทกอนเก็บใสขวดโหลที่สะอาด เพื่อไมให ขึ้นรา การทํายาลูกกลอนจากผงสมุนไพร โดยใชรางกลิง้ ยา มีขนั้ ตอนดังนี้

การเตรียมเครื่องมือและอุปกรณ 1. ทําความสะอาดรางกลิง้ ยาและฝาประกบ โดยใชนา้ํ เดือดเทราดรางกลิ้ง พรอมฝาประกบ เช็ดใหแหงดวย ผาสะอาด และใชสําลีชุบแอลกอฮอลเช็ดอีกครั้ง ทิง้ ใหระเหยแหง กอนนํายามากลิง้ บนรางกลิ้งยา 2. นําถาดที่แหง สะอาด มารองรับดานหนารางกลิ้งยา

ขั้นตอนการผสมน้ําผึ้งกับผงยา

1

2

3

4

ขั้นตอนการผสมน้ําผึ้งกับผงยา 1. นําผงยาทีบ่ ดละเอียดแลว เทใสกะละมังที่แหง และสะอาด 2. ตวงน้าํ ผึ้ง คอยๆ เทราดลงบนผงยาทีละนอย พรอมกับใชมือคลุกเคลายาใหเขากับน้าํ ผึ้ง คลุกเคลาจนยาไดที่ ทดสอบโดยหยิบยามาปนเปนเม็ดดวยมือ จะไมเหนียวติดนิว้ มือ หรือเมื่อบีบ เม็ดยาแลวไมแตกรวน หรือรอน - ถาผงยาเละติดมือปนไมได แสดงวาใชน้ําผึ้งมากเกินไป ตองเติมผงยาอีก - ถาปน เม็ดได แตบีบเบาๆ แลวแตกรวนงาย แสดงวาน้าํ ผึ้งนอยเกินไป ใหเติมน้ําผึง้ เพิ่มอีก

วิธีการกลิ้งยาเม็ดลูกกลอน

1

3

2

4

5

วิธีการกลิ้งยาเม็ดลูกกลอน 1. ใชมือกลิง้ เสนยาใหไดขนาดเสนกลม โต เทากับขนาดรางกลิ้งยา 2. นําเสนยามาวางพาดรางลูกกลอน ใชฝารางประกบ กลิ้งลงบนเสนยา คอยๆกลิง้ ยาไปมา พรอมกับลง น้ําหนักกดลงบนรางทีละนอย จนกวาขอบฝาประกบจะชิดกับขอบรางกลิง้ จึงลงน้าํ หนักใหมากขึ้น และกลิง้ ไปมา 4-5 ครั้ง จนยาเปนเม็ดกลมดีแลว จึงดันฝาประกบไปทางดานหนา ดวยความแรงที่พอจะใหยาเม็ดตก ลงในถาดได 3. นํายาลูกกลอนที่ได วางเรียงในถาด นําเขาตูอบ อุณหภูมิ 50-55 องศาเซลเซียส ประมาณ 48 ชั่วโมง หรือตากแดด จนยาแหงสนิทดีแลว นําเก็บในภาชนะปดสนิท ปองกันความชื้น ไมโดนแสงแดด ขอควรระวัง 1. การรีดเสนยา ถาขนาดเล็กกวาขนาดราง ทําใหยาไมเต็มเม็ด อาจพบรองตรงกลางเม็ดยา 2. การกลิ้งยาในครั้งแรกถาใชแรงมากเกินไป ทําใหยาแบนติดรางไมเปนเม็ด 3. การเช็ดรางกลิ้งยาดวยน้าํ มัน ถาน้ํามันโชกเกินไป ทําใหผิวเม็ดยาเปยก และลอกหลุดติดบนรางยา เมื่อ นํามากลิง้ ยาตอไป จะทําใหผิวยาเม็ดอืน่ ไมเรียบ 4. ถาผงยาหยาบเกินไป เมื่อผสมน้ําผึง้ แลว จะปน ไดยาก หรือไมสามารถรีดเสนยาได อาจนําผงยาไปบดให ละเอียดมากขึ้น หรือนําไปผานแรงกอนนํามาผสมน้ําผึง้ 5.การทําความสะอาดรางลูกกลอนควรใชแปรงขนแข็งปานกลางปดเศษผงยาที่ติดออกจากราง กอนนําสําลี ชุบแอลกอฮอลเช็ดใหสะอาด โดยเช็ดไปทางเดียว ไมเช็ดยอนกลับไปมา เพราะจะทําใหเกิดเสีย้ น และสวน คมรางอาจสึกไป

ตัวอยางการปนลูกกลอนจากผงกวาวเครือขาว

1

4

2

5

3

6

ขั้นตอนการปนลูกกลอนดวยมือ เพื่อใหไดเม็ดยามีขนาดเทาๆกัน ภายหลังการผสมผงยากับน้าํ ผึ้ง จนเขากันดีแลว 1. ใหปนยาเปนเสนยาวกอน 2. ตัดเสนยา ใหมีความยาวเทาๆกัน 3. ปนเสนยาที่ตดั แลว ใหเปนเม็ดกลม ดวยมือ เอกสารอางอิง 1.กองการประกอบโรคศิลปะ สํานักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข. ตําราแพทยแผนโบราณทั่วไป สาขาเภสัชกรรม. ไมระบุปและสํานักพิมพ.

2. ฐานขอมูลเครื่องยาไทย คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี www.thaicrudedrug.com, accessed 15 ก.ค. 2555.

3.รุงระวี เต็มศิริฤกษกุล, พรอมจิต ศรลัมพ, วงศสถิต ฉั่วกุล, วิชิต เปานิล, สมภาพ ประธานธุรารักษ, นพมาศ สุนทรเจริญนนท. 2542. สมุนไพร ยาไทยที่ควรรู. อมรินทรพริ้นติ้งแอนดพับลิชชิ่ง จํากัด (มหาชน): กรุงเทพมหานคร.

4.สถาบันการแพทยแผนไทย กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก. บัญชียาจากสมุนไพร พ.ศ. 2554 ตาม ประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแหงชาติ เรื่องบัญชียาหลักแหงชาติ (ฉบับที่ 4 ) พ.ศ. 2554. พิมพครั้งที่ 2. สํานักงานกิจการโรงพิมพ องคการสงเคราะหทหารผานศึกในพระบรมราชูปถัมภ:กรุงเทพมหานคร,2554.

