การทํายาลูกกลอนสมุนไพร
ผศ.ดร.สุดารัตน หอมหวล
ยาลูกกลอนเปนการเตรียมยาสมุนไพรรูปแบบหนึง่ เม็ดยามีรูปรางกลม มีหลายขนานขึน้ กับ ปริมาณของผงยาที่ใช ยาลูกกลอนอาจทําจากผงสมุนไพรชนิดเดียว หรือหลายชนิดรวมกันก็ได แลวแตสูตร ตํารับของยา โดยการนําผงยามาผสมกับสารทีท่ ําใหผงยาเกาะตัว และปนไดงาย นิยมใชน้ําผึง้ นอกจากนี้ ยังอาจใช น้ําแปง น้ําเชื่อม เปนตน ยาลูกกลอนที่ใชนา้ํ ผึ้งเปนสารยึดเกาะ จะไดยาลูกกลอนทีม่ ีน้ําอยูนอย การแตกตัวชา ออกฤทธิ์ไดนาน น้ําผึง้ ที่ใชผสมยังชวยปรับรส และชวยบํารุงรางกาย แตน้ําผึ้งมักมีราคาแพง จึงอาจใช น้าํ เชื่อม หรือปรุงเปนน้าํ เชื่อมผสมแบะแซ นํามาเปนสารยึดเกาะ เพื่อลดคาใชจายก็ได การทําเปนยาลูกกลอนเหมาะกับสมุนไพรที่มกี ลิน่ หรือรสชาติไมดี เชน ตัวยารสขมจัด รับประทาน ยาก การทําเปนยาตม หรือชงรับประทานไมสะดวก จึงทําเปนยาลูกกลอน เก็บไวใชลวงหนาไดนานถึง 1 เดือน หรือมากกวา แตตองอบ หรือนําลูกกลอนตากแดด ใหแหงสนิทกอนเก็บใสขวดโหลที่สะอาด เพื่อไมให ขึ้นรา การทํายาลูกกลอนจากผงสมุนไพร โดยใชรางกลิง้ ยา มีขนั้ ตอนดังนี้
การเตรียมเครื่องมือและอุปกรณ 1. ทําความสะอาดรางกลิง้ ยาและฝาประกบ โดยใชนา้ํ เดือดเทราดรางกลิ้ง พรอมฝาประกบ เช็ดใหแหงดวย ผาสะอาด และใชสําลีชุบแอลกอฮอลเช็ดอีกครั้ง ทิง้ ใหระเหยแหง กอนนํายามากลิง้ บนรางกลิ้งยา 2. นําถาดที่แหง สะอาด มารองรับดานหนารางกลิ้งยา
ขั้นตอนการผสมน้ําผึ้งกับผงยา
1
2
3
4
ขั้นตอนการผสมน้ําผึ้งกับผงยา 1. นําผงยาทีบ่ ดละเอียดแลว เทใสกะละมังที่แหง และสะอาด 2. ตวงน้าํ ผึ้ง คอยๆ เทราดลงบนผงยาทีละนอย พรอมกับใชมือคลุกเคลายาใหเขากับน้าํ ผึ้ง คลุกเคลาจนยาไดที่ ทดสอบโดยหยิบยามาปนเปนเม็ดดวยมือ จะไมเหนียวติดนิว้ มือ หรือเมื่อบีบ เม็ดยาแลวไมแตกรวน หรือรอน - ถาผงยาเละติดมือปนไมได แสดงวาใชน้ําผึ้งมากเกินไป ตองเติมผงยาอีก - ถาปน เม็ดได แตบีบเบาๆ แลวแตกรวนงาย แสดงวาน้าํ ผึ้งนอยเกินไป ใหเติมน้ําผึง้ เพิ่มอีก
วิธีการกลิ้งยาเม็ดลูกกลอน
1
3
2
4
5
วิธีการกลิ้งยาเม็ดลูกกลอน 1. ใชมือกลิง้ เสนยาใหไดขนาดเสนกลม โต เทากับขนาดรางกลิ้งยา 2. นําเสนยามาวางพาดรางลูกกลอน ใชฝารางประกบ กลิ้งลงบนเสนยา คอยๆกลิง้ ยาไปมา พรอมกับลง น้ําหนักกดลงบนรางทีละนอย จนกวาขอบฝาประกบจะชิดกับขอบรางกลิง้ จึงลงน้าํ หนักใหมากขึ้น และกลิง้ ไปมา 4-5 ครั้ง จนยาเปนเม็ดกลมดีแลว จึงดันฝาประกบไปทางดานหนา ดวยความแรงที่พอจะใหยาเม็ดตก ลงในถาดได 3. นํายาลูกกลอนที่ได วางเรียงในถาด นําเขาตูอบ อุณหภูมิ 50-55 องศาเซลเซียส ประมาณ 48 ชั่วโมง หรือตากแดด จนยาแหงสนิทดีแลว นําเก็บในภาชนะปดสนิท ปองกันความชื้น ไมโดนแสงแดด ขอควรระวัง 1. การรีดเสนยา ถาขนาดเล็กกวาขนาดราง ทําใหยาไมเต็มเม็ด อาจพบรองตรงกลางเม็ดยา 2. การกลิ้งยาในครั้งแรกถาใชแรงมากเกินไป ทําใหยาแบนติดรางไมเปนเม็ด 3. การเช็ดรางกลิ้งยาดวยน้าํ มัน ถาน้ํามันโชกเกินไป ทําใหผิวเม็ดยาเปยก และลอกหลุดติดบนรางยา เมื่อ นํามากลิง้ ยาตอไป จะทําใหผิวยาเม็ดอืน่ ไมเรียบ 4. ถาผงยาหยาบเกินไป เมื่อผสมน้ําผึง้ แลว จะปน ไดยาก หรือไมสามารถรีดเสนยาได อาจนําผงยาไปบดให ละเอียดมากขึ้น หรือนําไปผานแรงกอนนํามาผสมน้ําผึง้ 5.การทําความสะอาดรางลูกกลอนควรใชแปรงขนแข็งปานกลางปดเศษผงยาที่ติดออกจากราง กอนนําสําลี ชุบแอลกอฮอลเช็ดใหสะอาด โดยเช็ดไปทางเดียว ไมเช็ดยอนกลับไปมา เพราะจะทําใหเกิดเสีย้ น และสวน คมรางอาจสึกไป
ตัวอยางการปนลูกกลอนจากผงกวาวเครือขาว
1
4
2
5
3
6
ขั้นตอนการปนลูกกลอนดวยมือ เพื่อใหไดเม็ดยามีขนาดเทาๆกัน ภายหลังการผสมผงยากับน้าํ ผึ้ง จนเขากันดีแลว 1. ใหปนยาเปนเสนยาวกอน 2. ตัดเสนยา ใหมีความยาวเทาๆกัน 3. ปนเสนยาที่ตดั แลว ใหเปนเม็ดกลม ดวยมือ เอกสารอางอิง 1.กองการประกอบโรคศิลปะ สํานักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข. ตําราแพทยแผนโบราณทั่วไป สาขาเภสัชกรรม. ไมระบุปและสํานักพิมพ. 2. ฐานขอมูลเครื่องยาไทย คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี www.thaicrudedrug.com, accessed 15 ก.ค. 2555. 3.รุงระวี เต็มศิริฤกษกุล, พรอมจิต ศรลัมพ, วงศสถิต ฉั่วกุล, วิชิต เปานิล, สมภาพ ประธานธุรารักษ, นพมาศ สุนทรเจริญนนท. 2542. สมุนไพร ยาไทยที่ควรรู. อมรินทรพริ้นติ้งแอนดพับลิชชิ่ง จํากัด (มหาชน): กรุงเทพมหานคร. 4.สถาบันการแพทยแผนไทย กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก. บัญชียาจากสมุนไพร พ.ศ. 2554 ตาม ประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแหงชาติ เรื่องบัญชียาหลักแหงชาติ (ฉบับที่ 4 ) พ.ศ. 2554. พิมพครั้งที่ 2. สํานักงานกิจการโรงพิมพ องคการสงเคราะหทหารผานศึกในพระบรมราชูปถัมภ:กรุงเทพมหานคร,2554.