XANELA

editorial X

Letras Galegas, este ano adicadas ao poeta Xosé María Álvarez Blázquez; a Entrevista, concedida polo presidente da Fundación Castelao, Avelino Pousa Antelo; Cadro de honra, que recolle os premiados nos distintos concursos convocados no IES; As nosas letras, onde compañeiros/as nosos nos obsequian con interesantes creacións literarias; O espello das verbas, onde recoñecidos escritores nos achegan uns orixinais traballos; Recuncho científico, onde o Departamento de Ciencias da Natureza fai unha brillante aportación sobre os “Impactos ambientais”; en Xentes do Barbanza, contamos coa arte e coa amabilidade de Soledad Peralta.... Aparecen novos apartados como: O Entroido, O concello de Boiro, Boirenses na lembranza...

a estamos aquí de novo, con ganas de sacar adiante esta pequena e nova XANELA — a quinta, por certo — para que poidades atopar un recuncho enteiramente en galego, chea de ideas e novas para entreter e engaiolar. Se pasades as follas atoparedes multitude de temas interesantes de actualidade: culturais, literarios, creativos, festivos... que enchen o noso día a día.

NAO Vel ahí ven pola ribeira a barca dos namorados. Ai, amor!, como camiña lixeira.

Nesta revista manifestamos o noso compromiso coa lingua, porque é importante, é o noso sinal de identidade o que nos diferencia dos demais. É un legado que os nosos antergos nos deixaron, o máis importante, e temos que enriquecelo e darlle forma; non deixar que caia no esquecemento. Nós dende aquí aportamos o noso gran de area coa edición desta revista, elaborada por alumnos/as e profesores/as do noso instituto. Queremos con este traballo, queridos lectores, espertar en vós o interese pola cultura e a inquietude por utilizar sen medo nin vergoña a nosa lingua e proxectala máis aló das nosas fronteiras.

Nin trae remos nin trae velas, a barca dos namorados, ai, amor!, que a gobernan as estrelas. Abule, que vel ahí ven a barca dos namorados, ai, amor! para nos levar tamén.

Abre esta nova XANELA e axexa os segredos das distintas seccións con que te obsequia. A carón das xa coñecidas páxinas, como:

X.Mª Álvarez Blázquez

1

.

XANELA ● Editorial ...................................................... 1 ● Xosé Mª Álvarez Blázquez ........................ 3 ● Entrevista a Avelino Pousa Antelo ............ 6 ● Cadro de honra .......................................... 11 ● As nosas letras ........................................... 16 ● Excursión de 4º ESO .................................. 32 ● O entroido ................................................... 33 ● Monicreques ............................................... 36 ● Xentes do Barbanza ................................... 37 ● A biblioteca ................................................. 38 ● O espello das verbas.................................. 41 ● Sabías que ................................................ 46 ● Recuncho científico .................................... 47 ● Opinión ....................................................... 52 ● Ramón Fernández Mato ............................ 54 ● Estudo sociolingüístico ............................... 56 ● O nacemento dun concello: Boiro .............. 58 ● Novas ......................................................... 60 ● Foto Flash ................................................. 63 ● Galería de libros e cine .............................. 64 ● As nosas fotos ………………………………66 ● Enredos ...................................................... 68

Consello de Redacción Beatriz Quintela, Manuel Román, Carme Rodríguez, Cristina Taboada, Nuria Tubío, Antía Pimentel, Anabel Figueira, Samuel Cristobo, Lorena Resúa, Manuel Franco, Fátima Núñez, Gonzalo Piñeiro, Ana C. Vidal, Alberto Torrado, Rebeca Esperante e Ariadna Resúa.

Maquetación Manuel Román Ramos

Colaboradores Carlos Penela, Helena de Carlos, Agustín Agra, Alberto Piñeiro, X.Ricardo Losada, Fátima Núñez, Esther Perrino, Noelia Lojo, Ramón Laíño, Sara Piñeiro G., Sabela López, Nuria Tubío, Sara Suárez, Daniel Torrado, Alejandro Nieto, Laura Davila, Isabel Blanco, Melanie García, Robert Cárdenas, Antía Pimentel, Carlos García, Sara Piñeiro S., Iago Blanco, Ariadna Resúa, David Fajardo, Eloy Muñiz, Daniel Ríos, Alba Carreño, Departamento de Galego, Departamento de Ciencias Naturais, Departamento de Plástica e Visual e Departamento de Ciencias Sociais.

EDITA: Equipo de Normalización e Dinamización Lingüística do IES A Cachada. - Boiro 2

XANELA

Xosé María Álvarez Blázquez É o exemplo perfecto dun home polígrafo, erudito e interesado pola historia, a arqueoloxía e a literatura, tamén hai que subliñar o seu importante labor como editor.

VIDA Naceu en Tui o 5 de febreiro de 1915 fillo do médico Darío Álvarez Limeses e María Blázquez Ballester. A súa nenez transcorre entre Tui, Pontevedra (onde viven os avós paternos e o padriño) e Baión no concello de Vilanova de Arousa, onde os pais mercaran un terreo e construíran unha casa para pasar as vacacións. Cursa o bacharelato en Pontevedra, onde tamén fai a carreira de Maxisterio. Durante os anos que pasa na capital do Lérez reside na casa do seu tío e padriño Xerardo Álvarez Limeses, sogro de Alexandre Bóveda. No 1933 ingresa nas Mocedades do Partido Galeguista. A sublevación militar de 1936 e posterior Guerra Civil foi nefasta para a súa familia: seu pai é fusilado igual có home de súa curmá, Alexandre Bóveda. Pola súa parte Xosé María é sancionado coa suspensión de emprego e soldo, expulsado da súa escola de Coia (Vigo) e desterrado a Coreses (Zamora). Despois da Guerra trasládase a vivir a Vigo, alí casa con María Luísa Cáccamo Freiben e en 1948 funda a librería anticuaria Monterrey e é nomeado Comisario de Escavacións Arqueolóxicas de Vigo. Dous anos despois funda a editorial Monterrey. En 1962 é elixido membro numerario da Real Academia Galega na que ingresará en 1964

cun discurso sobre Cantares e romances vellos prosificados. Neste ano funda tamén con seus irmáns Edicións Castrelos. A principios de 1966 trasládase a Oviedo como axente de vendas de Pescanova, pero ao descubrirse a mortal doenza da súa filla Colorín regresa a Vigo. É daquela cando crea as coleccións O Moucho e Pombal. En 1968 empeza a traballar como profesor da Escola Naútica-Pesqueira En 1976 é nomeado Cronista Oficial da Cidade de Vigo. Diversos honores esmaltan os que xa eran os derradeiros anos da súa vida, entre eles o Pedrón de Ouro no ano 1981. O 2 de marzo de 1985 morre en Vigo a causa dunha afección cardíaca que padecía desde había anos. 3

XANELA

súa brevidade. Os cinco relatos d’Os ruíns, xunto cos cinco d’A pega rabil o ng a , so n practicamentae a súa totalidade. Pero a importancia da súa obra non se reduce ao que escribiu senón tamén ao que divulgou e ao que descubriu. Como divulgador hai que destacar a publicación, en 1952, do I tomo da Escolma de Poesía Galega, unha selección esteticamente acertadísima, cunhas notas biográficas e uns comentarios críticos dunha perspicacia abraiante. A faceta de descubridor de textos simbolízase moi ben no tomo II da mesma Escolma de Poesía Galega, publicado en 1959, que recolle a poesía do XIV ao XIX, en gran parte – especialmente a dos chamados Séculos Escuros – descuberta polo propio Xosé María no seu continúo labor de esculca de bibliotecas e arquivos. Temos que descatar tamén o seu labor como editor. En 1950 fundou, con Luís Viñas Cortegoso, a Editorial Monterrey, que conta co mérito histórico de amparar o nacemento da chamada Nova Narrativa Galega. Pero aínda máis importante foi a segunda xeira iniciada en 1967, con Edicións Castrelos. As coleccións O Moucho e Pombal tiveron a virtude de conquistar a rúa, de popularizar a literatura galega. Nestas coleccións ademais de publicar literatura popular, tamén se popularizan obras como a de Rosalía, Curros, Pondal sen esquecer aos contemporáneos: Celso Emilio Ferreiro, Xosé Neira Vilas, Méndez Ferrín, Xohana Torres entre outros.

OBRA

X

osé María Álvarez Blázquez publicou en vida tres libros de versos: Poemas de ti e de min (1949), a medias co seu irmán Emilio pero con autorías ben diferenciadas; Roseira do teu mencer (1950), e Canle segredo (impreso en 1976, pero escrito entre 1951 e 1953). Deixou tamén un bo número de poemas soltos, coma o fermoso Romance do pescador peleriño (1954). É célebre o engano – rapidamente desfeito por el mesmo – que causou a publicación, no día dos Santos Inocentes de 1953, o Cancioneiro de Monfero, con cantigas tan semellantes ás medievais, que mesmo especialistas na materia as creron auténticas. En Poemas de ti e de min paga un belo tributo ao popularismo, ao imaxinismo e ao neotrobadorismo, moito na liña de Amado Carballo, Bouza Brey e incluso Cunqueiro. Roseira do teu mencer, dedicado a súa filla Colorín, constitúese como un libro profundamente conmovedor, pois ninguén tiña cantado tan altamente na nosa lingua a emoción gozosa da paternidade. Canle segredo é un libro grave, sabio e fondo do que Ferrín dixo que se se publicara no tempo en que foi escrito tería sido o sinal dun cambio de rumbo da poesía galega. A obra narrativa en galego do autor é de menor importancia, non por calidade, senón pola 4

XANELA

O MERLO POETA Da gorxa algareira de merlo lanzal fuxían as horas collidas das mans.

ERA UN AIRIÑO SOAVE Era un airiño soave que se ergueu pola mañán e viña de non se sabe.

Coas súas muiñeiras i os seus alalás a tódalas merlas iña namorar.

Era un recendo de rosas da roseira de ningures, que se meteu pola porta.

Na ponla máis outa do meu salgueiral morreu o poeta: no papo, nin gran!

Era unha cantiga leda que nacía non sei onde e petaba na fiestra.

Poemas de ti e de min

Era unha gracia sotil que baixaba das estrelas… ¡Eras ti!

- Ai, madre, o por quen eu choro leixoume namorada, e foise en Toro dizen acá na terra que por entrar en guerra.

Roseira do teu mencer

- Ai, madre, o que me tiña namorada leixoume triste, e foi na calbalgada, dizen acá na terra que por entrar en guerra.

AC Botar u OMETA nh era guin a cometa d todos p ar os soños ola fies tra. Er a p o ñ er por enrib a ialma a das po máis er gueitas nlas da fraga . Era and ar cos m iñatos nun outo sobor d vóo suspenso a paz do s campo s. Era ter¡cousa m o coraz eiga!ón cun lon atado go fío á terra. Canle s egredo

- Pois, filla, non te pes que te leixara ca, se te muyto amar, cedo tornara. dizen acá na terra que por entrar en guerra. - Pois, filla, non te pes que te leixase ca, se te muyto amar, cedo tornase. dizen acá na terra que por entrar en guerra. ¡Ai, madre, non sabey viver un día sen meu amigo, que mui ben quería! Cancioneiro de Monfero

5

XANELA

ENTREVISTA

N

oventa e catro anos contemplan a traxectoria vital de D. Avelino Pousa Antelo. Un 14 de maio de 1914 viu a luz primeira na parroquia de San Xoán de Barcala no concello da Baña. Investido Doctor Honoris Causa pola Universidade da Galeguista, mestre e agrarista. Coruña Sendo un rapaz de dezasete anos, tras asistir a un mitin de Castelao abrazou os ideais galeguistas que xa non abandonará en toda a súa vida. Nesa época ingresa nas Mocidades Galeguistas, colabora co Seminario de Estudos Galegos, frecuenta a imprenta Nós de Ánxel Casal e participa activamente na campaña do Estatuto de Autonomía de 1936. Despois da ditadura franquista participou na política galega a través do Partido Galego Social Demócrata e do novo Partido Galeguista que el mesmo promoveu, do que foi secretario xeral a partir da súa constitución (1978) e presidente entre 1979 e 1983. Hoxe ademais de ser presidente da Fundación Castelao e vicepresidente da Fundación Fernández Flórez e vogal das Fundacións Pedrón de Ouro e Alexandre Bóveda. Como mestre destaca o seu labor docente, durante dez anos, na Escola-Granxa de Barreiros de Ortoá (Sarria). Esta escola pretendía ensaiar un novo estilo de ensino baseado na realidade do contorno, rompendo cos vellos moldes da escola tradicional. Ademais de contar no seu programa con contidos teóricos e prácticos dos cultivos e gandería da comarca tiñan un grupo de baile e de música galega amais de escribir obras de teatro no idioma do país. Como agrarista obtivo unha sólida formación na Misión Biolóxica de Galicia, logo traballou como Técnico Agrícola do Laboratorio de Cabido Insular en Tenerife e dirixiu a empresa AIVESA en Zaragoza. En 1963 obtén o Premio Xornalístico Manuel Mourente de temas agrarios. Ademais de publicar en xornais e revistas centos de artigos sobre a problemática agraria, sacou á luz libros entre os que destacan Temas de Agricultura (1951), Cooperativa de explotación comunitaria para unha parroquia rural (1968),¿Valen ou non as cooperativas para o campo galego? (1971), Galicia, tarefa urxente (1992) … XANELA tivo a honra de que este home, cunha vida de absoluta fidelidade ao pobo galego e de exemplar entrega a Galicia, lle concedese esta entrevista. E con ela, despois de pasar polas nosas páxinas Francisco Fernández del Riego e Isaac Díaz Pardo, pechar este ciclo de conversas con galeguistas históricos ou como lle gusta chamar a don Avelino, galeguistas da fidelidade.

6

XANELA

Castelao. Impresionoume tanto Castelao ao expoñer o ideario galeguista que saín de alí tan entusiasmado que me dixen: “atopei o camiño da miña vida.” A partir de entón eu fun galeguista para sempre. Púxenme en contacto cos rapaces das Mocidades Galeguistas e a elas me afiliei. Daquela faciamos case de recadeiros ao servizo de Partido Galeguista. En marzo de 1934 resultei elixido Secretario Xeral das Mocidades do Val de Barcala. P : ¿Que impresións nos pode contar dos tempos da II República? R : A República foi unha época moi ilusionante, sobre todo para a xuventude, que vía un mundo novo que rompía cun pasado lamentable. P : ¿Que institucións e que personaxes desa época espertaron en vostede maior curiosidade? R : Unha das primeiras persoas que coñecín dentro do mundo do galeguismo foi a Ánxel Casal, alcalde mártir de Compostela. Coñecino porque eu levaba á Imprenta Nós material para a publicación de La Voz de Barcala que se impremía alí. A outros homes que eu admiraba do SEG e de Nós coñecinos a través das tertulias que os galeguistas tiñan no Bar Derby. Os máis rapaces, se había sitio poñiámonos con eles, senón, nunhas mesiñas a carón. Escoitabamos a aqueles homes case coma se foran seres sagrados, intuiamos que tiñamos diante de nós á xeración máis importante que tivera Galicia, seguramente, ao longo de toda a súa historia. Nas Mocidades Galeguistas coñecín ademais a Isla Couto e aos irmáns Fernández del Riego, Francisco e Domingo. Paco del Riego non precisa máis presentación; é ben coñecido o seu labor fundamental en moitas iniciativas galeguistas. Domingo foi un dos creadores nos anos setenta do Partido Galego Social Demócrata, ao que eu me afiliei.

PREGUNTA : Cóntenos un pouco da súa infancia, daqueles feitos que quedaron mellor gravados na súa memoria. RESPOSTA : Eu nacín un 14 de maio de 1914 en San Xoán de Barcala, unha parroquia do concello da Baña. Meu pai era un paneiro de Piñor (Ourense) que nas primaveras viña cunhas mulas vender, desde cerca da Coruña, baixando pola costa, ata as Rías Baixas. Na Barcala coñeceu a miña nai e casaron. A casa de meus avós maternos estaba a trescentos metros de onde eu nacín, polo que andaba entre a miña casa e a de meus avós. Fun bastante traste. Teño recordos moi gratos da miña infancia. Como tiña un irmán no Seminario de Santiago, alí ingresei eu aos once ou doce anos. Os estudos fóronme ben, pero cando me fun facendo homiño deime conta de que non tiña vocación. Aproveitando a chegada da República convencín a meu pai de que no Seminario igual corría perigo e el sacoume de alí, que era o que eu quería. Logo ingresei no Maxisterio porque coido que tiña vocación polo traballo cos nenos e polo ensino en xeral. Botei os tres cursos por libre, desde Barcala. Só asistín en Negreira a unha clase de francés que me daba un telegrafista. Despois tiven que superar un cuarto ano por oficial, curso 1934-35, e vin para Santiago. P : ¿Cando afloraron en vostede as ideas galeguistas? R : Trala morte do bispo Lago González, representouse unha obra de teatro no Seminario á cal asistiu o novo bispo. Un compañeiro meu, Xosé Mª Cabada González, dedicoulle un poema en galego ao novo bispo. Este feito xa me impresionou. Pouco despois, o 10 de maio de 1931, asistín a un mitin no Teatro Principal de Santiago. Alí falaron Álvaro de las Casas, Antón Villar Ponte, Carballo Calero, Paz Andrade e pechou o acto

“ Sempre admirei en Avelino o seu empeño en defender o nome de Castelao, xunto coas razóns éticas e a traxectoria do PG durante a II República. Sempre admirei nel unha entrega sentida á causa do Galeguismo, sen desalento. Sempre admirei nel o agarimo dun mestre pola xente nova e a teima de non se apartar dunha ética nacionalista, que seica desde mozo o marcou de por vida” Amancio Liñares Giraut

7

XANELA

O SEG como entidade foi algo realmente frutífero para a cultura galega. Nel achábanse integrados en distintas seccións os intelectuais, profesores e estudantes máis sobresalientes da Universidade galega. Alexandre Bóveda fixo un labor político impresionante. Pero de todos o que máis me impresionou foi Castelao. Fole, ao que eu tratei moito en Lugo, dicía del que tiña unha voz dóce e tépeda, e eu engadiríalle unha voz humanísima, que chegaba á xente dunha forma especial. A min gañoume de por vida. Din que Castelao foi o corazón e Bóveda o motor do Partido Galeguista. P : ¿Desde cando a súa paixón polos temas agrarios? R : A casa de meus avós era de labregos, e eu sen ter vocación de labrego teño vocación agraria. Xa de mozo me vin convivindo cos homes da Federación Agraria de Negreira. Ademais entendía o meu compromiso co país pasando pola atención a unha das súas realidades: o medio rural e a agricultura. No Partido Galeguista, o ideario agrarista era cuestión fundamental. O meu labor de maior dedicación ao agro como técnico viría na postguerra, cando mesmo estiven en situación de excedencia no maxisterio para dedicarme profesionalmente a diversas empresas agrícolas. P : Do paisano galego sempre se dixo que era individualista e que por iso non funcionaban aquí as cooperativas. ¿Qué opina vostede? R : Espírito cooperativo sempre houbo, porque naqueles traballos que era necesaria a cooperación participaba toda a aldea: segas, mallas, sachas do millo… Cando un veciño tiña que facer unha casa todos ofrecían o seu carro, se o tiñan, para transportar a cantería ou calquera outro tipo de material. Pero o noso paisano tivo que defenderse coma un gato panza arriba. As propiedades eran minúsculas, mal repartidas, por non haber unha

lexislación adaptada á nosa realidade. O noso paisano foi o que lle impuxo a vida. Cando houbo que cambiar dunha economía de autoconsumo a unha de mercado, en moi pouco tempo cambiouse; todo se modernizou, pese a que as axudas foron poucas e chegaron tarde. Por que ¿cando chegaron as concentración parcelarias que xa as tiña o Partido Galeguista no seu programa antes da guerra? Había que facer coma Dinamarca que a principios do século XX era un dos países máis pobres de Europa, e hoxe en día é o país que ten a renda agraria máis alta do continente. Empezaron con cooperativas pequenas, despois de segundo grao, logo fábricas de queixo, manteigas, cárnicas. Fixéronse co mercado inglés que o tiveron nas súas mans durante décadas. Eu estiven alí dúas ou tres veces, e neste sentido, véxoo como un país modélico. P : ¿Que foi a Escola Agrícola da Granxa de Barreiros? R : Cando poñía escola en Santa Comba, preto

Pousa Antelo nun momento desta entrevista

“ Teño unha teima e un deber para comigo e para coa miña Terra e coido que non debo calar, aínda que só sexa para quedar ben coa miña conciencia. E quizais tamén para dar un exemplo á nosa mocidade e tentar vencellala á tarefa que como galegos, a todos nos afecta: a de loitar sen acougo pola mellora material e moral da nosa Terra e da nosa xente”. Avelino Pousa Antelo

8

XANELA

de Nadela coñecín don Antonio Fernández López, pola vontade dun grupo de xente dirixidos polo enxeñeiro de camiños e presidente de Celtia. Da- boirense don Ramón Martínez López que foi quen quela el quería facer unha escola axeitada ao me- xuntou oitenta e unha persoas para inciar o dio rural na súa aldea natal de Barreiros, parroquia proxecto. Eu redactei os estatutos, fixen as de Santa María de Ortoá, no concello de Sarria. O xestións para que se aprobasen e para que fose proxecto fixérallo Gómez Román. Ofreceume a declarada de interese galego. Don Ramón pensou dirección da escola e eu díxenlle que para dirixir que iamos ter importantes subvencións, pero non a escola que eu soñaba non tiña a preparación foi así. Con todo, no ano do centenario, 1986, adecuada. Entón don Antonio envioume á Misión logramos que o responsable da Consellería de Biolóxica de Galicia e alí a carón de figuras como Cultura nos dese unha subvención de ata dez Cruz Gallástegui, Miguel Odriozola e Xosé Luís millóns de pesetas. Grazas á axuda da UniversidaBlanco González coñecín adiantos que coa inves- de de Santiago e da Consellería de Cultura fíxose tigación xenética se estaban a producir no cultivo o Congreso CASTELAO, que se desenvolveu do millo e da pataca. entre os días 24 e 29 de novembro de 1986 na Inaugurouse a Escola en febreiro de 1948. O pro- Falcultade de Xeografía e Historia de Santiago. A grama tiña como base o contorno, os cultivos e a acollida, sobre todo por parte da comunidade unigandería da comarca. Aula, campo de xogos, versitaria e da mocidade en conxunto, foi sorprenxardín e horta en sesións de mañá, tarde e noite e dentemente exitosa. Chegamos a superar as cincodurante as mañás dos sábados organizábanse char- centas inscricións de asistencia. Nos actos organilas para todos os públicos no recinto escolar. Foi zados houbo relatores que viñeron de México, para min unha experiencia inolvidable, na que Norteámerica, Arxentina, Uruguai, … Eu mesmo desfrutei cerca de dez anos da miña vida. Coido presentei unha moción sobre “Erros sobre Casteque significou o único ensaio serio feito na nosa lao” para que a xente non seguira copiando datos Terra a prol dun ensino distinto e alternativo ao errados da vida e da figura de Castelao. oficial, nos anos corenta. Nesa posibilidade puxen todo o meu entusiasmo, queimei moitos esforzos e serviume, mesmo moralmente, para recuperar as claves ideolóxicas galeguistas. Aquela etapa foi a máis feliz, a máis fecunda e tamén a de máis traballo da miña vida. P : Desde hai uns cantos anos vostede é o presidente da Fundación Castelao. ¿Que é a Fundación Castelao? R : Naceu a Fundación Castelao ás portas do ano 1986 e creouse para evitar que certos partidos políticos pseudogaleguistas se O reitor, Darío Villanueva, imponlle a insignia de ouro da Universidade de Sanfixeran donos da iniciativa. Nace tiago a Pousa Antelo. “Temos un pobo alleado, manexado, domesticado por vellas estruturas caciquís. Un pobo que, tendo unha acusada personalidade histórica e cultural , ten nembargantes unha feble e insuficiente conciencia da súa identidade”. Avelino Pousa Antelo

9

XANELA

Eu fun o secretario xeral da Fundación mentres que viviu Ramón Martínez López, cando este enfermou, crearon unha vicepresidencia da que me fixen cargo, e a morte de don Ramón elixíronme a min presidente. Agora xa estou desexando que alguén máis novo me substitúa. O principal obxectivo da Fundación Castelao é dar a coñecer a súa figura e a súa obra. Porque Castelao pasou de ser enormemente popular durante a II República a ser un perfecto descoñecido durante toda a etapa franquista e incluso ata 1986. A partir desta data o redescubrimento de Castelao polas novas xeracións é para min un motivo dunha enorme satisfación, culminando así unha obra que soñabamos facer. P : ¿Que opina sobre a pólemica que houbo sobre a Normativa Oficial do galego? R : Precisamos dunhas regras para guiarnos na escrita, dunha Normativa, e se hai uns organismos científicos, con especialistas que presentan unha certa garantía como a Real Academia Galega e o Instituto da Lingua Galega, debemos seguir as súas pautas. Eu seguinas, e como membro do Pedrón de Ouro teño desbotado algúns traballos por non respectar a normativa. Ultimamente esta normativa empezou a ceder poderes fronte a determinados grupiños e a xente vendo a lixeireza con que se toma a cousa remata tomando a broma algo que había que tomar moi en serio. A Normativa Oficial debe respectar o falar do pobo, aínda contrastando vocabularios, escollendo solucións maioriatarias e desbotando variantes pouco empregadas, eliminando castelanismos superfluos… P : Para rematar ¿Cre vostede que Galicia, un pobo con personalidade histórica e cultural propia ten conciencia da súa identidade? R : Houbo unha minoría que sempre tivo esa conciencia, pero a inmensa maioría non tiñan formación nin información. ¿Quen lle falaba á xente da historia de Galicia ou doutros temas relacionados co país? Ninguén, de sempre, pero co franquismo xa foi terrible.

Avelino Pousa Antelo Recanto matricial, familia, Terra, Nora Díaz Losada, compañeira, nenos, Barreiros… ¡canta verdadeira esencia da túa esencia aquí se encerra! Soños de Castelao, que non desterra nada e ninguén da túa alma enteira, que sabe ser alegre, agasalleira, e declarar a todo mal a guerra. Fuches, es e serás un outo guía pra os que coitamos na pedagoxía en roita, cantas veces, desnortada. Unha escola da vida e para a vida ensinou a túa alma esclarecida, de Galicia por sempre namorada. Xoán Xosé Fernández Abella 10

XANELA

CADRO DE HONRA O xurado do concurso de Relato Curto Letras Galegas 2008, convocado no IES A Cachada, acordou ditaminar do seguinte xeito:

1º Ciclo 1º Premio : “Rualdes” de Ester Perrino Martínez. 2º Premio : “O señor sacamoas e o monstro dos dez mil dentes” de Saray Places Pérez. 3º Premio : “O ouro do mouro” de Alejandro Nieto González.

2º Ciclo 1º Premio : “Dous tipos de vida” de Noelia Lojo Yáñez. 2º Premio : “Unha guerra incerta ” de Ramón Laíño Franco. Ex-aequo “Son eu?” de Tania Mato Romero. 3º Premio : “Xoán e o pozo Bastón” de Gonzalo Piñeiro Pérez.

11

XANELA

O xurado do concurso de Cartel e lema Letras Galegas 2008, convocado no IES A Cachada, acordou ditaminar do seguinte xeito:

1º Ciclo 1º Premio : Deserto 2º Premio : ”Defende o galego” de Sara Piñeiro González. 3º Premio : ”Mantén o galego fresco” de Sabela López García.

2º Ciclo 1º Premio : “O galego está invadindo Galicia” de Nuria Tubío Santamaría. 2º Premio : ”A lingua é a mellor herdanza” de Sara Suárez Dieste. 3º Premio : ”Nós somos a forza do galego” de Daniel Torrado Mayán.

12

XANELA

O xurado do concurso de Poesía Letras Galegas 2008, convocado no IES A Cachada, acordou ditaminar do seguinte xeito:

1º Ciclo 1º Premio : “As vidas que puiden ser” de Alejandro Nieto González. 2º Premio : “Conservemos a natureza” de Laura Davila Pena. 3º Premio : Deserto

2º Ciclo 1º Premio : Deserto 2º Premio : “A negra cor” de Isabel Blanco González. 3º Premio : “A vida é unha merda” de Melanie García Richter.

13

XANELA

O xurado do concurso de Artigos de Opinión Letras Galegas 2008, convocado no IES A Cachada, acordou ditaminar do seguinte xeito :

1º Ciclo 1º Premio : Deserto 2º Premio : Un soldado sen rostro” de Robert A. Cárdenas Schwenke. 3º Premio : Deserto

2º Ciclo 1º Premio : “Só un comentario” de Ramón Laíño Franco. 2º Premio : “As tallas” de Fátima Núñez Pérez. 3º Premio : “Peatonalización das rúas de Boiro” de Antía Pimentel Iglesias. .

14

XANELA

O xurado do concurso de Fotografía Letras Galegas 2008, convocado no IES A Cachada, acordou ditaminar do seguinte xeito:

1º Ciclo 1º Premio : “O baile das gamelas” de Carlos García González . 2º Premio : Deserto 3º Premio : “Mirando os choqueiros” de Sara Piñeiro Silva.

2º Ciclo 1º Premio :

Deserto

2º Premio : Deserto

3º Premio : “Unha rata de biblioteca” de Iago Blanco Vilasó.

15

XANELA

DOUS TIPOS DE VIDA Noelia Lojo Yáñez Pódese dicir que falo cando non debo e digo cousas que sería mellor gardarme no estómago ata que estoupasen, prefiro iso a facer estoupar o mundo con calquera dos meus pensamentos, xa que, case sempre sen querer fago de calquera cousa unha manifestación. Ademais diso creo que non teño ningún outro defecto, ben si, pero para comezar xa sabes bastante. De grande quero ser periodista, para que en todos os recunchos do mundo saiban as inxustizas que se cometen neste planeta e alguén faga algo para arranxar todo isto. Sen ir máis lonxe, hoxe o profesor de sociais díxome que era unha desvergonzada, deixa que el, ben pode falar oh!, como é un anxiño, ¡¡desde logo!!

A MODO DE PRÓLOGO Con este relato quero deixar constancia de que hai moitas ideoloxías inseridas nas mentes das persoas esperando ser escoitadas, e o mellor é que todas son diferentes e baséanse en culturas, opinións, pensamentos e formas de vida distintas. Aquí está a mestizaxe cultural. Eu creo que todos deberiamos respectar o que somos e o que pensamos, e non intentar impoñerlles aos demais as nosas opinións. Cada un ten a súa propia e iso é o que nos fai diferentes e únicos. Escribir este relato resultoume bastante divertido e espero que a xente goce tanto ou máis ca min, pero léndoo.

Déixote, que aínda teño que facer un mapa de Iraq para mañá, non vaia ser que desta vez me poña de pé para verme o traseiro. Facer o mapa recórdame o mal que viven alí as mulleres, menos mal que non vivo nese país, porque coa miña forma de pensar non duraría nin dous telexornais.

CAPÍTULO 1 : CINTIA Chámome Cintia e teño dezasete anos.Vivo con meus pais e meu irmán Mauro nun piso en Vigo, unha cidade de Pontevedra. Comezo a escribir este diario coas inquedanzas de calquera moza da miña idade e con moitas cousas que dicir e que berrar moi forte para que este mundo me escoite. Son fraca, loura e mido un metro sesenta e dous.

PD. Hoxe Paio volveume chiscar un ollo. Paio gústame dende que tiña doce anos. A ver se vai ser verdade e os soños se fan realidade. Mantereite informado, ou informada, que aínda non teño moi claro o que es... 16

XANELA

ses do concurso da viaxe a Francia e ¿a que non sabes? Tocoume. Tamén lle tocou a Lidia, pero esa é parva e sempre anda criticando aos demais, eu téñoo ben seguro, cada unha polo seu lado. Ademais, ti vas vir comigo,¿ou pensabas que te ía deixar soíña? Xa o teño decidido, serás ti soa a miña confidente de aquí en diante. ¡Iamos apañados! Terás que facerme compaña e ademais teño que acordarme de todo e así ter un recordo da miña experiencia cada vez que te lea. Anda, agora que o penso, é unha pena que non lle tocara a viaxe a Paio. Estiven falando con papá e mamá e están de acordo con que me vaia sempre que non lles aparezan as autoridades francesas petándolles á porta comigo detrás, dicíndolles que producín unha catástrofe. Ou sexa, que me vou. Espera que soa o teléfono...

CAPÍTULO 2 : JULUD Chámome Julud e teño dezaseis anos.Vivo en Maj Nûn, un pobo pobre de Bagdad con mi ña ir má Dunia e a miña nai. Meu pai morreu na guerra e nin sequera puidemos despedir o seu corpo polo rito musulmán. Dende que nos saquearon e morreu papá pasamos de ser unha familia adiñeirada a ser unhas pobres infelices. Agora temos que traballar de sol a sol para ter algo que levarnos á boca nun campo de dátiles que se exportan a Galicia. ¡Cacho sorte che teñen aló!, comen todos os días, van á escola para poder aprender e andan de festa seguido. Pero non estou de todo de acordo, as rapazas andan con esas minisaias provocadoras, eses suxeitadores de encaixe, eses escotes de infarto e como queira que se chamen as tangas esas.... Mesmo parecen fillas do demo. E os rapaces con esas revistas noxentas e o pelo de punta...Parecen parvos.

¡¡Meu Deus!! ¡¡Non o vas crer!! Resulta que a tatoia de Lidia dixo que non quería a súa viaxe e Paio vai no seu lugar, o que quere dicir, que virá comigo. Son feliz... CAPÍTULO 4 : A DECISIÓN DE JULUD Onte Sadam veu á miña casa a pedir a miña man pero eu rexeiteino. Dixo que me amaba e que se tiña que tomarme pola forza o faría, ¡que saberá ese energúmeno de amar! Necesito fuxir, non sei como, pero necesítoo. Debaixo da cama teño algúns aforros, que fun gardando por se o día de mañá me fixesen falta. Se lle deixo a metade a Dunia e a mamá poderán subsistir ata que Dunia cumpra os doce e comece a traballar. A min farame falta o resto dos cartos para viaxar e vivir mentres non me acostume á miña vida fóra do meu fogar.

Antes de morrer, meu pai deixou como última vontade que tiña un trato cos pais de Sadam para que casásemos. El dicía que así non me faltaría de nada, claro que non reparou en que me faltaría o máis importante: o AMOR. No campo, hai un rapaz que me gusta a rabiar, e abofé, eu creo que lle gusto a el tamén. Pero o Corán di que non debo incumprir o destino que meu pai buscaba para min. Pero, ¿debo renunciar ao meu amor por un tocho de papeis escritos con mala letra? Un día destes hei marchar lonxe de aquí, para que Iraq e os seus costumes se esquezan de min e así poder comezar unha nova vida co meu amor verdadeiro. Estou confusa...

Á mañá, cando o vixilante marchara, conteille a mamá todo o que me pasaba: dende o meu amor por Reza, así se chama el, ata os meus plans de fuxida. Díxome que como musulmá non concibía iso pero que antes do seu amor ao Corán estaba o seu amor ás súas fillas. Mamá, cando quere é xenial.

CAPÍTULO 3 : A CLASE DE FRANCÉS DE CINTIA Hoxe a profesora de francés deunos as ba17

XANELA

CAPÍTULO 5: OS PREPARATIVOS DA VIAXE DE CINTIA

francés. Din que pola mañá daremos clase e despois á tarde iremos de visita cultural por París.

M o i t a xente di que estou que non hai quen me aguante. ¿É que non se dan conta de que é o normal? Voume de vacacións e de festa mentres todos quedan estudando.... e aínda por riba con Paio. Cada vez pórtase mellor comigo, onte incluso me preguntou a hora. Falando de hora, cando estea aló, en Francia, heille de preguntar a todos os que me encontre pola rúa que se seu pai caga nun capacho, a ver o que me din. Sendo como son eu aínda llo hei preguntar a un galego e hei meter a pata ata o fondo.

Que guai, vou ir á cidade do amor con Paio. Déixote que teño que durmir para mañá estar esperta e comezar a viaxe con bo pé.

CAPÍTULO 6 : O PASO ADIANTE NA VIDA DE JULUD Non sei porqué pero hoxe espertei coa valentía e a coraxe que onte me faltaban, non sei porqué teño enerxía, e a nube que vía pola ventá ao erguerme, agora é un sol que deixa entrar as súas raiolas quentes e protectoras polos ocos da ventá. É posible que foran as palabras conciliadoras de mamá, ou as miradas furtivas que Reza me dirixe cada vez que estamos no campo… Non o sei, pero o que teño claro é que marcho para sempre e nada nin ninguén poderá frearme. Si me quedo aquí mataranme, o pai de Sadam é moi poderoso e se lle apetece pode eliminarme do mapa ou mandar os seus gardacostas e aínda sería máis patético. Ademais mamá non sería capaz de saír adiante, é mellor terme lonxe que non terme e despois do de papá sería unha puñalada moi trapeira.

Mañá cediño, ás oito da mañá, recóllenos o autobús na praza do Concello para irnos. Estou supernerviosa, e o peor de todo é que non sei que roupa me vou vestir. Teño que ir moi guapa para impresionar a Paio. Vou levar dous vaqueiros, os máis novos; o chándal; a minisaia; dous xerseis, por se vai moito frío e camisetas. Miña nai apiadouse de min e díxome que me deixaba os seus zapatos, que están novos e non todos rascados pola punta coma os meus.

Xa estiven matinando en cómo marchar e non me vai resultar moi fácil, o vixilante non me vai deixar. Isto é coma os campos de concentracións nazis, non somos nin a sombra do que fomos, de ser a clase social máis alta a simples escravas. Ás mañás imos ao campo moi cediño e a media mañá o vixilante a pasar lista. Eu marcharei antes de que comecemos a traballar para que ninguén me vexa, teño medo por mamá, non vaia ser que a miña fuxida lle prexudique a ela e a Dunia. Hoxe no campo díxenlle que se viñese comigo pero non quixo, díxome que aquí estaban as súas raíces e as súas lembranzas e que lle doería moito marchar. Despedinme xa delas intentando que non me caesen as bágoas aínda que tiñas ganas de

Mentres estabamos ceando, meu pai deume douscentos euros para gastar aló e díxome que lle comprara algo a Mauro e a mamá. Dende logo, cando quere é un santiño. Miña nai díxome que tivese coidado, que hai moito tolo por aí, e moito enfermo, e non sei qué das drogas, e do alcol e dos vasos nas discotecas...dende o da viaxe está paranoica, pero moito. Aínda non che dixen que nos imos aloxar nunha residencia e que hai corenta rapaces máis de toda Galicia. Espero coñecer a moita xente e perfeccionar os meus cutres coñecementos de 18

XANELA

chorar e botar moito tempo facéndoo. Collín a maleta que me regalou papá e enchina cos meus recordos e algo de roupa. Levantei o colchón e alí tiña 300 dinares, deixeille a mamá a metade e non fun capaz de durmir en toda a noite. Espero que mañá todo sexa mellor...

Quedei durmida durante bastante tempo. Cando espertei vin un cartel que dicía: Tolousse a 25 km e o brazo de Paio rodeándome coa miña cabeza apoiada no seu peito. El seguía durmindo e parecía un anxo. E, ¿que facía eu apoiada no seu corpo? Espertou.

CAPÍTULO 7 : A VIAXE DE CINTIA CAPÍTULO 8. A FUXIDA DE JULUD Son as seis da mañá e xa estou esperta. Fixen a cama en silencio , procurando non espertar a ninguén e fun ver a tele. Estou extasiada, entre contenta e nerviosa á vez. Pero teño medo, e se Paio non me fai nin caso, e na viaxe nin me mira, ¿que fago? Heime de aburrir moitísimo. Pero é mellor pensar en positivo , seguro que o imos pasar xenial e imos chegar da man ao instituto.

Conseguín fuxir pero hai unha cousa que non sabes, Reza veu comigo. E dirás ti, ¿como pasou iso? Pois era de noite cando fuxín, entrei no alboio e collín algo de provisións do vixilante aproveitando que durmía como unha pedra. Cando quixen saír de alí, vin que había alguén detrás da porta, tremía do medo, alí remataba a miña aventura. Estaría unha semana na sala de castigos. ¡Meu Deus! De pronto, uns rizos negros asomáronse pola porta: era Reza.

Parece que xa todos comezan a erguerse. Imos almorzar e voume vestir.

Díxome que me quería e que quería fuxir comigo. Tamén me dixo que me vira falar coa miña nai e que non puido resistirse a escoitar e que decidiu fuxir comigo.

Xa estamos chegando á praza. Paio non está aquí. Non coñezo a ninguén dos que están no autobús. Subo arriba moi insegura e non hai asentos baleiros. Séntome ao lado dunha rapaza que me pon cara de poucos amigos. Parecía da nosa idade pero vestía bastante pasada de moda e miroume cunha face parecida á que pon miña avoa cando algo non lle gusta. Xa non sei onde meterme, agora debería abrirse un burato no chan e aspirarme coma unha aspiradora e non deixar ningún rastro meu.

El era orfo dos dous pais, matáronos e torturáranos na guerra, e quedáranlle algúns cartos, díxome que eran para a viaxe e que estariamos xuntos todo o resto da nosas vidas. Tamén me dixo que na súa opinión o noso non era pecado e que Sadam lle parecía un noxento e un energúmeno. Ata tiñamos a mesma opinión, o noso era un amor puro e adolescente, sen odio, comenencias nin rancor.

Miro a ventá e vexo a meus pais e a Mauro dicíndome adeus, iso sóbeme a moral, pero non moito. O autobús arrinca e a rapaza cámbiase de sitio e séntase xunta un rapaz que tiña a súa mesma cara, deben ser irmáns. Nisto o autobús para, é imposible, é Paio que chega tarde. Menos mal... Entra no autobús coa lingua fóra e canso. Fíxome acenos de sentarse, eu asentín.

Xa levabamos andando 22 km e chegaramos á estación. Agora chegaba a decisión, ¿a onde iamos ir? Dous pobres adolescentes presos dun amor tan grande e cegos por non mirar atrás. Non foi difícil, entramos no autobús sen ningunha complicación. Estivemos falando e Reza díxome que o máis seguro era viaxar a Francia porque alí son moi liberais e non teriamos problemas. Ademais hai moitos traballos xa que teñen unha economía moi progresiva.

Saïamos de Pontevedra e aínda non me dirixira a palabra, comecei a crer que as cousas non ían saír como eu pensaba.

19

XANELA

Reza ten un amigo que fai pasaportes falsos e conseguiunos un para cada un. Agora chámome Sophie e Reza chámase Giuseppe, somos fillos de emigrantes e nacemos en Francia, o que quere dicir que xa somos franceses. O autobús deixounos no aeroporto de Bagdad e desde alí collemos un billete con destino a Francia.

As miñas amigas non eran capaces de parar de rirse e coreáronme como a mellor e os amigos de Paio déronme a benvida á “familia”. Esta historia remátoa sentada nunha mesa en fronte á dirección do instituto. Si, estás no certo, ¡foi o de sociais que me botou fóra da clase!

Unhas horas despois xa estabamos en Francia e celebrámolo cun bico nos beizos, xa eramos libres. Por fin eramos libres, o noso soño cumprírase.

CAPÍTULO 10. A LIBERDADE DE JULUD Hai dous días que recibín unha carta de Dunia, as cousas cambiaron, devolvéronlle todas as nosas pertenzas e agora todo vai mellor para a maioría. Díxome que mamá está morta, ela di que morreu cun catarro, eu persoalmente creo que morreu de pena e de tristura. Non acudir ó enterro da miña nai foi o prezo que tiven que pagar pola miña liberdade e polo meu amor. Quizais fose demasiado, dentro do meu corazón sinto como unha débeda co espírito da miña nai.

CAPÍTULO 9. O AMOR DE CINTIA Paio non se moveu e estivemos así o resto de camiño, ata que chegamos a París. Ao chegar alí visitamos moitos museos: o Louvre, a Biblioteca Nacional de Francia e o Centro Nacional de Arte e Cultura Georges-Pompidou, entre outros… Tamén coñecemos a moita xente nova e aprendemos moitas cousas novas. A nosa profesora chamábase Marie e era moi guapa. Contounos que tiña vinte e catro anos e que estaba a piques de casar. Temos fotos dela e de todos os demais que estaban na nosa clase e temos o messenger e o número de móbil de todos para así non perder o contacto e a amizade. O mellor de todo é que a noite antes de marchar de volta á casa, Paio declaróuseme cando estabamos no alto da torre Eiffel. Díxome que había moitos anos que quería dicirmo e que non se atrevía, e por iso pediulle a Lidia que lle cedese a súa viaxe porque sabía que non nos levabamos ben e ao parecer ela deulla encantada. Pois alí arriba démonos o primeiro bico, xa pasou unha semana diso e aínda teño bolboretas no estómago.

Dunia veu vivir a Francia e trouxo nun xarrón as cinsas de mamá. Agora estamos todos xuntos. Reza comezou a traballar nunha obra de albanel e eu traballo nun supermercado. Dunia matriculouse na escola e di que quere ser periodista, a ver se é verdade.

Na viaxe de volta non me deu tempo a quedarme durmida, non paramos de falar e el preguntoume se xa eramos mozos, seguro que adiviñas a miña resposta. Lidia xa non me cae mal, aínda que non o saiba, a ela débolle a miña relación con Paio. O luns seguinte entramos no instituto da man baixo as miradas espectantes e anónimas dos demais. 20

XANELA

UNHA GUERRA INCERTA Ramón Laíño Franco máis que unha sagaz estrataxema para atraernos ata a boca do lobo.

PRÓLOGO

D

CAPÍTULO 1

ez anos despois de comezar o meu camiño cara á honra deime de conta do meu erro. Os meus soños carecían de sentido. As historias sobre o honor contadas polo meu avó na miña mocidade non eran máis que iso, simples historias. O meu destino non era brillar, senón morrer na máis crúa mediocridade. Só pretendía ser lembrado pola miña patria como alguén duro, cheo de orgullo e honra, e non como un simple soldado caído. Só quería unha medalla ao mérito militar, ou un mero recoñecemento. En lugar diso só recibira dor.

A chegada a Bu Sittah. No dez de novembro do 2020 eu e as tropas do escuadrón omega do exército español dirixiámonos a Bu Sittah, unha pequena cidade de Libia que non aparentaba maior perigo que un mero paseo ás beiras do Guadiana, pero o que parecía unha simple misión de recoñecemento converteuse no peor día da miña vida. Cando entramos en Bu Sittah démonos de conta de que algo non marchaba ben. Naquela cidade tomada polos yankees había unha semana que non atopabamos un só soldado americano. O único que atopamos foron casas baleiras e rúas desertas, nin un só indicio de vida humana, aquela cidade parecía estar abandonada xa había vinte anos. Percorremos a cidade enteira na busca do anterior escuadrón americano. Foi entón cando puidemos apreciar unha conversa duns soldados libios que se atopaban tras as ruínas dunha antiga mesquita. Falaban alemán malia ser uns soldados libios. Anonadados oímos a tradución que nos fixo Iñaki, o único que sabía falar alemán de nós, díxonos que falaban dunhas torturas inmundas que estaban sendo realizadas a uns soldados. Acto seguido pensamos que aqueles soldados dos que falaban podían ser os americanos. Collemos as nosas armas e dispuxémonos a facer o que fose necesario para salvar as vidas daqueles soldados.

Entre tanta cavilación foi cando achei forzas para seguir adiante. Atopábame eu en medio daquel deserto tan inmundo cando percibín unhas lixeiras vibracións na area sobre a que se atopaba o meu corpo moribundo. O ruído que procedía de detrás do gran montículo diante do cal me atopaba confirmou as miñas sospeitas, o exército ao que pertencía chegara a rescatarme, pero nada máis lonxe da realidade. Acababa de chegar a Trípoli, a cidade máis castigada por aquela absurda guerra na que me vira envolto. Os EEUU iniciaran a súa enésima “Just War” contra un país aparentemente inferior a eles. Só aparentemente. Libia posuía máis armas das que eses ineptos americanos tiñan constancia. Pese ao pequenos recursos que Libia posuía, estaban gañando a guerra máis errónea da historia. Esta guerra era case idéntica á guerra de Iraq. Só había unha diferenza, en Iraq a guerra foi gañada polos americanos; non obstante, esta vez atrevíame a presaxiar que non sería así. A aparente debilidade mostrada polo exército libio non era

Cando chegamos á nave que estaba situada tras o outeiro, vinte e seis dos nosos homes caeron abatidos a tiros por uns francotiradores, os demais 21

XANELA

Máis dun milleiro de bombas de fusión nuclear dun xigatón tomaran terra nas principais cidades de EEUU e España, provocando a aniquilación de ambos os países. A bóla de lume creada por unha bomba de dez megatóns é de case cinco quilómetros de diámetro. Polo tanto, se a bomba é cen veces maior, o resultado é realmente devastador. A masacre creada polo goberno libio sobrecolleu a toda a civilización. Isto provocou a mobilización de todos os gobernos do planeta. Todos os países puxeron o seu gran de area. O estado de Libia esgotara as súas bombas e, polo tanto, non lles quedou outra opción máis que a rendición. A guerra tocaba á súa fin.

pronto desexarían ter corrido a mesma sorte. Enfronte á nave fomos apresados por unhas tropas moi superiores ás nosas.

CAPÍTULO 3

Unha semana despois de ser apresados, o número de caídos xa se elevara a oitenta e dous. Dos cen que eramos ao principio xa só quedabamos dezaoito. Usábannos para realizar todo tipo de experimentos. Aquilo lembrábame aos campos de concentración nazis. Era un anaco de inferno recreado na terra. Entre berros e choros de dor puiden enxergar un oco detrás dunha máquina no que podería agocharme. Avancei sixilosamente ata ela e anaseime detrás. Pola mañá seguinte esperteime e contemplei horrorizado os corpos dos meus compañeiros sen vida. Eles entregaran a vida pola súa patria e fixérano nunha guerra estúpida e sen sentido.

Afundido Tres anos pasaron a partir da traxedia daquel mes de novembro. As noites son horribles. Nin os psicólogos nin as pílulas evitan todos estes pesadelos. A imaxe dos meus compañeiros asasinados de forma brutal, as torturas, os berros, os choros atormentan as escasas horas de sono das que gozo. Tan só dous soldados máis pertencentes ao escuadrón omega sobreviviron á guerra, Iñaki e Pablo. O primeiro non soportou a idea de vivir sen todas as persoas ás que quixera. Das súas fillas e da súa muller non quedaban máis que cinzas. Unha semana despois do noso regreso colgouse da póla dunha árbore á beira do Rhin. Pablo sentiu a necesidade de axudar á xente menos afortunada no terceiro mundo. Morreu de tuberculose en Lesotho. Eu, a día de hoxe non sei se estou morto ou vivo, só sei que non tiven coraxe para acabar coa miña vida, así que exerzo un posto de funcionario no pobo de Zaanstad, ás beiras do río Zaan, ao oeste de Ámsterdam. Os superviventes ao holocausto acabamos espallados por medio mundo, vivindo de forma medianamente decente grazas á solidariedade dalgúns países como Holanda. Eu non vivo só. Vivo con Steve Mcain, un ex-delta force que sobreviviu en Trípoli, onde a batalla foi máis sanguenta. El non tiña a ninguén, orfo de pai e nai criouse nun orfanato. Non tiña amigos, por

CAPÍTULO 2 Famento Levaba xa unha semana camiñando polo deserto, cando a fame e a sede provocaron o meu esvaecemento. Espertei nunha improvisada enfermería nas inmediacións do acampamento base. Estaba rodeado de soldados americanos e algún español ferido. As tropas aliadas chegaran, e seica non era eu o único supervivente. O acampamento xacía nunha aparente calma. O profundo silencio provocoume certa inquietude. Algo fóra do normal pasara. Descubrín entón, mediante unha radio, o que nos países implicados ocorrera. 22

XANELA

iso se alistou no exército, porque non tiña nada que perder. Era algo refunfuñón, pero a guerra rebrandeceulle o corazón. Agora está separado e ten unha pequena filla chamada Anguie, de dous anos. Steve e eu coñecémonos nun campo de refuxiados en Siwah, ao leste de Exipto, preto da fronteira con Libia. Desde entón non nos separamos. Xunto con todos os superviventes fomos trasladados ao norte de Francia, e de alí fomos dispersados polos países que quixeron facerse cargo de nós. Holanda, Dinamarca, Suecia, tivemos moitos destinos diferentes. A verdade é que case ningún goberno nos quería no seu país. Ninguén quere a uns ex-soldados medio tolos e deprimidos. Si, a guerra cambiáranos á maioría. Todos estabamos algo traumatizados, ver como mutilaban aos teus compañeiros, como lles botaban ácido sulfúrico nos ollos ou como simplemente os mataban a golpes diante dos nosos ollos era unha experiencia que non cómpre lembrar, e se por riba aniquilaban ás nosas familias, que se esperaban, que volvésemos felices e contentos? Non, ninguén volveu igual. A guerra ensinounos que as ansias de poder e violencia sacan o peor que levamos dentro. A mágoa é que non creo que isto vaia cambiar, non, non o creo. Ningún país se desfixo dos seus mísiles, e o que é peor, algúns aumentan o seu armamento. Isto insinoume que a guerra é un instinto do ser humano, e mentres haxa un só home sobre a terra este planeta non acadará a paz. Todas as vidas da pinga de auga na que habitamos xiran en torno á violencia. Isto non foi máis que outra absurda guerra incerta.

A NEGRA COR Negra é a cor das vosas vestiduras, non por nós senón por vós, polos vosos medos e dúbidas. Macabra sempre a nosa presenza, non por maldade dos nosos corazóns senón por marcar diferenza. Escuros os lugares que frecuentamos, non por necesidade de agocharnos senón polo medo ás tebras superado. Vós sinaládesnos co dedo e xulgádesnos ridículos. De que rides, necios? Temos o valor de sermos distintos, o voso medo á escuridade representamos. Isabel Blanco González

Nuria Tubío Santamaría.

23

XANELA

A VIDA É UNHA MERDA A vida é unha merda, pero é a miña merda. Despídome de todos os que lean esta nota. Por que son as cousas así? Xa sei que a vida está para vivila e non para comprendela. Dentro dunha pregunta sempre hai unha reposta. A vida é un soño, pero para ela é a puta realidade. Nunca haberá un futuro se nunca houbo un pasado. Ela non cre nos anxos da garda e tivo máis dun. Nada sucede no mundo sen sentido, todo sucede por algo, Carpe diem! Pero, como? Pobrezas, racismo, violacións… Todos de sangue, ósos e sentimentos. TODOS IGUAIS Aprendes máis da vida propia do que estudas: abuso de drogas, enfermidades, maltratos… Todo iso e máis… por qué; Nada é imposible! Nada é imposible! Para que a pena de morte ou a cadeira eléctrica?, para matar a culpables? Non chega xa con morrer os inocentes. Así é a vida… unha merda

Nuria Tubío Santamaría

Sonia Paz López

Melanie García Richter

Daniel Torrado Mayán

24

XANELA

AS VIDA QUE PUIDEN SER Noutra vida fun campesiño, noutra vida pescador, noutra fun moi poderoso, noutra un simple timador. Noutra fun un grande rei, noutra o seu bufón, noutra eu era o xefe, noutra era un traballador.

Daniel Torrado Mayán

Noutra fun un peixe, noutra un gorrión, noutra fun unha lebre, noutra un tourón. Noutra fun as estrelas, noutra ceo de cor, noutra fun a lúa chea, noutra fun o sol. Noutra fun golfiño, noutra un moscón, noutra era tristeza, noutra fun o amor.

Sabela López García

Noutra fun un gato que sete vidas me levou, noutra fun un santo e noutra o que dixo Deus E agora serei por sempre morte metida nun panteón e agora serei por sempre un recordo no teu corazón. Alejandro Nieto González

Sara Suárez Dieste

25

XANELA

RUALDES Ester Perrino Martínez

marcho para á casa que a miña dona seguro que está preocupada...Ti non te vas? -Non... quedo un pouco, pero xa me irei axiña. Non te preocupes. Deica logo amigo! -Adeus! Tanto os policías coma a xente da vila quedaran conmocionados. Fora algo inexplicable. O alcalde, querido por todos os veciños dunha pequena vila, fora asasinado de forma inexplicable.Nunca ninguén lle ameazara por nada, e vivía unha vida do máis tranquila e normal. Todos estaban impresionados e mesmo doídos pola morte do seu queridísimo Uxío. Uxío non era un home vello, tiña uns 34 anos e era bastante intelixente. En canto á súa familia, a súa muller María, quedara totalmente desfeita e o único que quería era morrer. O seu único fillo, Migueliño, aínda era demasiado pequeno para darse de conta de algo, tiña algo máis de ano e medio, pero había algúns días que botara en falta ao seu pai e rompera a chorar coma un descosido. Mentres a nai de Uxío, encerrábase na casa todo o día e non saía nin para ver a luz do día. Ela prefería envolverse na súa propia tristura, na súa propia escuridade. Os seus mellores amigos eran: Uxía, Raúl, Antía e Xurxo. Estes buscaban probas que desvelaran o misterio, axudaban en todo o que podían e pasaban pola comisaría todos os días en busca de novas. Carlos e Ricardo, os dous policías que seguían o caso, tamén coñecían a Uxío dende pequenos e queríano, igual que toda a xente da vila. Por isto mesmo todos pensaban que non había ningunha explicación lóxica nin para o asasinato nin para o suicidio.

CAPÍTULO 1 - Isto é totalmente descabelado!- exclamou Ricardo. Non ten nin pés nin cabeza!É imposible, eu renuncio. - Que...? Non. Hai que buscar outra alternativa, pero non se pode deixar isto así.- dixo Carlos. - Acaso, que propós?-replicoulle Ricardo. - Non o sei. Quizais a psicóloga que leva todo este asunto nos podería axudar.- opinou Carlos. - Como? - Pois que Rosa, a psicóloga, pescude algo pola súa conta, e dicir que nas entrevistas que ten cos afectados pola morte de Uxío intente descubrir quén é o asasino. Ela é quen máis acceso ten á mente das persoas... - Ben, si, pero como sabes que o asasino xusto vai ser un dos que vaia xunto a Rosa? - Porque Rosa encárgase de todos os afectados pola morte de Uxío, e do que estou seguro é de que o asasino tivo que ser un dos achegados a el. Non deixou ningunha pista e coñecía perfectamente a casa. Nin sequera o can lle ladrou, ou polo menos os veciños non o oíron. Así que o can, tíñao que coñecer perfectamente para non ladrarlle, non cres? - O que dis ten sentido, pero tampouco é seguro que o asasino estea entre os pacientes... - Pero é posible. Así que creo que o mellor será pedirlle axuda a Rosa. - De todas as maneiras aínda nos falta o resultado da autopsia, que espero que ao menos nos dea unha pista importante, porque, tal como está a cousa, vai ser imposible resolvelo... - Está ben, ti saberás cómo fas, Carlos, eu 26

XANELA

i

Uxío aparecera morto no chan da cociña cun fío de sangue saíndolle da boca e cunha cunca de café rota ao seu lado. Encontrárao a súa muller que volvía de pasar unha fin de semana coa súa familia no campo. Uxío non puidera ir por mor dunhas reunións que tiña. As cousas no matrimonio non foran moi ben había uns dous anos, máis ou menos, pero coa chegada de Migueliño parecía que todo se solucionara e semellaban máis felices ca nunca.

escoitou porque xa saía pola porta dando un forte golpe. Ao saír da consulta de Rosa, María decidiu ir xunto aos amigos de Uxío e dela á vez, Antía, Xurxo, Uxía e Raúl. - Ola María, queres algo?-ofreceulle Antía de moi boa gana. -Eu no quero nada, o único que quero é... -Vamos María!Non empeces outra vez coa teima da morte.¡Non te andes a queixar por todas as esquinas, porque tampouco é plan, si¡-díxolle case berrando Uxía. - Isto é incrible, e que...Cómo queres que me poña a rír? - Non digo que te poñas a rir, pero tampouco andes así, como unha toliña. Tamén os demais estamos afectados. - Como? Que? Estaste comparando comigo bonita?A ti acábache de morrer o home? Porque se para ti Uxío era coma un marido dismo agora! - Deixade de pelexar Uxía!, se queres meter leña no lume vaste. Entendido?- interrompeu Raúl. Despois de pasaren uns cantos minutos de triste silencio, Raúl rompeuno preguntando: -E ti que tal estás María? Loxicamente non houbo ningunha resposta, era evidente.

CAPÍTULO 2 Aquel día María, a viúva de Uxío, empezaba a terapia coa psicóloga Rosa. O problema é que Rosa tamén estaba algo afectada pola morte do seu amigo, aínda que nestes últimos anos se fora afastando del por diversas razóns, pero seguíanse vendo, e aínda que estaba afectada aseguraba estar preparada para levar a terapia a cabo. Rosa recibiuna moi agarimosamente na súa acolledora consulta. Indicoulle unha cadeira de brazos de pel escura na que se sentou e ofreceulle un vaso de auga. A continuación Rosa empezou a conversa co seu doce ton: - Que tal está Migueliño? - El é demasiado pequeno coma para decatarse de todo isto.- respondeu María. - Xa, oxalá nós tamén tiveramos o seu sentido e non foramos conscientes de nada.-desexou Rosa. - El non coñecerá o seu pai¡- gritou María. - Ben, non o mires así... - Como queres que o mire? - Sei que isto é moi difícil entendelo na túa situación, pero tamén as cousas teñen un lado positivo. - Non, esta non a ten. - Ben, todos temos que morrer á fin ao cabo. - Pero que clase de psicóloga es? - Veña, por favor tranquilízate María. - E agora pídesme que me tranquilice? Suponse que ti me tes que dicir cómo se fai iso, porque eu dende logo non sei! Voume, aquí estou a perder o tempo. - Por favor María...- pero María xa non a 27

XANELA

-Non, non hai ningún dato que o relacione cun asasinato. Foi unha parada cardíaca. -¿Que? Eu non me trago que non haxa culpable. Busca o que faga falla, ou se non tomarei a xustiza pola miña conta. - Boas noites, María...- pero Carlos xa non acabou a súa frase porque María xa lle colgara. Carlos quedou quedo e só, pensando en que había outra solución. Pronto veu Rosa para darlle os informes que lle pedira da consulta. - ¡Ola Carlos!, e Ricardo, ¿xa se foi?- preguntou Rosa. - Si, acaba de marchar agora.- respondeu decaído Carlos. - Tráioche os informes...Véxote mal. ¿Que che pasa? - Precisamente trátase diso. Xa dan igual os informes que me traias, ou iso di Ricardo. - Explícame iso, non o entendo. - Pois hoxe chegaron as probas da autopsia. - Ai si! ¿E que resultados? - Nada, non hai explicación, morreu por unha parada cardíaca, pero non atoparon nin substancias tóxicas, ningún tipo de golpe... Xúroche que non o entendo. - ¡Xa! e, ¿que pensas facer? - Pois non sei, pero creo que levarei as probas a outro laboratorio , non me trago ese conto. Pode ser que Uxío tomara unha substancia non identificada, ou... - ¿Ou que? - Non sei, non sei… xa non sei que pensar, encima comuniqueille a noticia a María e reaccionou moi mal. Miña pobre... - Si, dende logo, non me gustaría verme no seu caso. Á mañá tamén estaba moi agresiva. Oes, véxote moi estresado, ¿prepároche un té ou un café? - Está ben, agradézocho.

CAPÍTULO 3

Aquel día chegaban á comisaría as probas da autopsia, quizais desvelarían algunha pista ou segredo oculto. Carlos e Ricardo, expectantes, miráronse entre eles, e logo miraron o sobre coa autopsia. Con moito temor, Carlos, con tremor, decidiu coller o sobre e abrilo. Nin suicidio, nin asasinato. Uxío padecera unha parada cardíaca. Pero algo non encaixaba, Uxío sempre levara unha vida saudable, ía ao médico con frecuencia e nunca tivera un problema cardíaco nin nada polo estilo. - Non, non o podo crer. Mandaremos as probas a outro laboratorio, isto non é posible declarou Carlos. - Vamos Carlos! Non tes porque buscar explicación para todo. Déixao dunha vez. Non busques onde non hai. Sexamos sinceros isto é o que ten máis sentido. - Non, o que non ten sentido é isto precisamente. ¿Como explicas acaso o sangue que lle saía a Uxío pola boca? - Vale!, eu que sei, tería unha hemorraxia, ou calquera outra cousa, pero é que tampouco se encontrou ningunha substancia tóxica ou nociva. Onde non hai non hai. ¡Ben, eu marcho! Ata logo amigo, e no desesperes que aínda vas virar tolo. - Eu quedo un pouco, vou chamar a viúva de Uxío. Rosa vai vir por aquí. Adeus! Carlos decidiu chamar a María: - Ola María, chámote para comentarche os resultados da autopsia do teu... - Dime. ¿Sabes quen o matou?

CAPÍTULO 4 Ricardo e Rosa decidiron ir rápido a comisaría para poñerse a traballar o antes posible. Pero nesta encontráronse cunha escena vista hai pouco tempo e por desgraza bastante casual: a morte. 28

XANELA

Non o podían crer Carlos estaba morto, ou iso parecía. Rosa estoupou a chorar e Ricardo correu a chamar os servizos de emerxencia. En menos de tres minutos chegou a ambulancia e intentou reanimar a Carlos pero xa era demasiado tarde, morrera xa había unhas cantas horas. - Non mo explico, xúroche que non mo explico... -dicía continuamente Rosa. - Tranquila Rosa, tranquila...- dicíalle Ricardo para calmala. -Veña, Rosa, non é a túa culpa. Será mellor que vaias para casa, estar aquí non nos axuda moito... -Non por favor, non me deixes soa.... Acompáñame. - Está ben. Toda a vila estaba desfeita e ata a prensa se achegou a Rualdes. Todo era moi estraño. Quizais o máis curioso de todo é que tanto Carlos coma Uxío morreran da mesma maneira, a autopsia dera os mesmos resultados, unha parada cardíaca, e tanto Carlos coma Uxío tiñan un regueiro de sangue que saía das súas bocas.

a túa teoría, quen cres que será o culpable, é dicir, o asasino? - Sinceramente, iso non o sei. Iso é asunto do xuíz, non? - Home si, pero para realizar un xuízo hai que ter probas, un culpable, etc. - Certo. E ti tes algunha idea de quen puido ser? - Pois non, a verdade é que non teño nin idea. Cambiando de tema, queres tomar un té ou un café? Debes estar esgotado. - Non, sinto deixarte soa, pero sinceramente apetéceme estar só. - Está ben. Compréndoo, pero seguro que non queres tomar nada? - Non, en serio. - Adeus. - Ata logo. Ricardo foise para a casa só. No camiño a cabeza dáballe mil voltas. Deulle gana de chorar, rebentar e gritar, pero por outra parte sentía que esa non era a solución, necesitaba facer algo, necesitaba descubrir quen era o culpable.

CAPÍTULO 5 CAPÍTULO 6 Cando chegaron á casa de Rosa, esta invitou a Ricardo a pasar e dentro sentáronse ao lado da cheminea. Despois de estar unha chea de tempo en silencio, Ricardo dixo: - Quizais Carlos non estivera tan lonxe da realidade. - ¿Que queres dicir? - Tanto Uxío coma Carlos non morreron por enfermidade nin por casualidade. Matáronos. Estou seguro. - Pero a autopsia... - A autopsia tamén está equivocada. - Dúas veces consecutivas? - Non sei, pero pode ser que como el dicía, fora unha substancia que non se detectara, algo non identificable, ou que houbera un fallo... - Emmm....pero daría... - Rosa non lle deas explicacións simples, isto é moi complicado. - Si, tes razón, perdóame. - Non pasa nada... - Pero só unha pregunta máis: de ser certa

Ricardo estaba xa case durmido cando soou o primeiro sinal do teléfono. Medio durmido, colleuno e respondeu: - Si, quen é? - Ricardo, son eu.- contestou Rosa. - Ah! ¡Ola, que susto me deches, son as tres da mañá! Que che pasou? - Non, a min nada, é que creo saber quen foi a asasina de Carlos e Uxío. - En serio? - Ben, a verdade non estou segura... - É igual, pero de quen sospeitas? - De María. - María? María? A muller de Uxío?... - Si, sei que parece ridículo, pero se te fixas ten moito sentido. Sempre tivo unha actitude moi agresiva, moi nerviosa. Ademais, acórdaste que hai un tempo tiveran un problema? - Si, recordo que estiveran a punto de separarse, pero pareceume ver que cando nacera Migueliño todo se solucionara. 29

XANELA

- Aparentemente. María seguía vindo á miña consulta e máis dunha vez quixo quitarse a vida, pero sempre acababa por acordarse de Migueliño e nunca chegaba a facer nada. Quizais esta vez cambiou de opinión e pensou que o problema non era ela senón Uxío. - Si, todo iso ten sentido, pero non estaba esa fin de semana coa familia? - Pode ser que iso fora unha tapadeira, que viñera un pouco antes cometer o asasinato e despois facerse a vítima. - E o de Carlos, como o explicas? - Para iso non teño unha explicación exacta pero, quizais o fixo por medo a que Carlos investigara algo máis da conta. - Tes razón! Todo encaixa. Rosa, es un xenio. Ben, non nos precipitemos. Tes algunha idea de cal puido ser o móbil do crime? Ti non estudaras un curso de forense ou algo así? - Si, pero..., iso non o podo saber, se non teño o cadáver para examinalo...como verás esa tarefa xa lle toca a outro. - De todas as maneiras grazas por chamar. Agradézocho. Carlos era un bo amigo meu, e era unha moi boa persoa. - Si , xa. Ata logo. - Adeus. Ricardo decidiuno antes de quedarse durmido, ao día seguinte chamaría o xuíz e culparía a María. Era difícil de crer, pero quen senón? Todo encaixaba demasiado ben. Necesitaba xulgar a alguén e facer xustiza.

produciu a comparecencia de Ricardo. O xuíz deu comezo a súa intervención dicindo: - Adiante Sr. Ricardo da Cruz Loxo. A continuación fixeron o xuramento ante a Constitución e logo comezou dicindo: - Tan só teño dúas cousas que dicir e o porqué delas: a primeira é que María Pereiro González é totalmente inocente, e a segunda é que a asasina dos dous crimes foi Rosa Branco Galego. Ao dicir isto toda a sala empezou a barullar e a rosmar polo baixo. - Silencio! Silencio! Ou terei que desaloxar a... -ordenou o xuíz. Inmediatamente a sala calou e Rosa protestou: -Protesto! Ricardo, volvícheste tolo ou que? Recordas que estás baixo xuramento? As mentiras páganse! Oíches? - Cale Srta. Blanco! Continúe Sr. Da Cruz. - Todo isto, por suposto, ten un argumento e as probas correspondentes. En primeiro lugar, quero dicir os motivos polos que Rosa asasinou a Uxío. Hai uns anos a Srta. Blanco tivo un romance con este señor, pero María, nunca se decatou, ata este momento. Loxicamente neste matrimonio houbo unha crise, pero cando Migueliño naceu, intentaron ao menos aparentar que eran felices, e para isto Uxío fixo un esforzo e deixou a súa querida. Rosa tivo tal ataque de celos que decidiu vingarse deles dous, pero a María non a podía

CAPÍTULO 7 Aquel día tiña lugar o xuízo na pequena localidade de Rualdes. Toda a vila estaba expectante. Algúns mostrábanse partidarios de María e lanzábanlle gritos de ánimo mentres que os que estaban en contra gritábanlle insultos a queimarroupa. A vila estaba enfrontada, dividida, pero ninguén se atreveu a meterse co outro bando. Sabían que se o facían acenderían a chispa que formaría o incendio. O xuíz alongouse máis do previsto e no aire palpábanse os nervios e a tensión. Pasaron dúas horas de xuízo ata que se 30

XANELA

matar porque a súa “conciencia” non llo permitía. Sabía que María era a súa irmá. Houbo un gran rebumbio na sala e outra vez o xuíz impuxo a orde, e mandou continuar a Ricardo, pero Rosa volveu interromper: - Estás tolo, iso non é verdade! - Srta. Branco ou cala ou tereina que botar da sala! Continúe Ricardo. - Agora non che vale mentir, Rosa, estou seguro de que sempre o soubeches, pero non sei por qué sempre o ocultaches. Teño probas de ADN que confirman o que digo. Continúo: Rosa, non podía facer calquera tipo de trapallada, e antes de asasinar a Uxío pensouno máis de dúas veces. O que fixo foi introducir unha especie de bacterias no té ou no café que lles ofrecía ás súas vítimas. Estas son moi difíciles de atopar e en case todos os casos sempre desaparecen ao corroer as veas do corazón provocando así unha parada cardíaca. O sangue que vai por esas veas non pode chegar ao corazón porque non ten por onde ir, xa que as veas capilares e vinculares están desfeitas, así que sae pola boca. Ademais de que estas bacterias son moi difíciles de detectar, a policía nunca rexistrou tal organismo. Tívoas que conseguir no mercado negro ou ben as formulou ela cos coñecementos que ten en anatomía e medicina. Ou quizais tamén puido amañar as probas da autopsia, non sei, esta é unha cuestión que non resolvín. En canto o motivo da morte de Carlos é máis que evidente. Aquela noite Rosa fora facerlle unha visita a Carlos e este inxenuamente contáralle que non tragaba o resultado da autopsia e comentoulle que quería investigar máis sobre o asunto. Seguramente ela pensou que o mellor sería quitalo directamente do medio e así ninguén se preocuparía pola verdade. A continuación Ricardo díxolle a Rosa: - Pero aí cometiches un grave erro, se non asasinaras a Carlos seguro que ninguén te descubriría nunca , pero metícheste nunha cadea da que despois non podías saír. E estou seguro de que aquela noite cando che comentei que pensaba buscar a verdade sobre os asasinatos quixéchesme matar, verdade? Contéstame covarde! - Non, eu son inocente! E vas pagalas, oíchesme!? Volvícheste tolo! Ricardo e Rosa enleáronse nunha disputa e

o xuíz impuxo orde. Finalmente o xuíz rematou preguntando: - As acusacións que fas son moi graves, tes probas delas? - Por suposto, déixollas a súa disposición e solicito un rexistro na casa da Srta. Rosa Branco. - Está ben. A sentenza pronunciarase mañá ás once da mañá. Péchase a sesión. CAPÍTULO 8 A policía rexistrou a casa de Rosa e nesta atoparon a substancia citada por Ricardo. Finalmente o xuíz declarou culpable a Rosa e liberdade sen cargos para María. Ao día seguinte da sentenza Ricardo foi visitar o cemiterio e neste encontrou a María. - Ola María.- saudou Ricardo- non te esperaba ver aquí. - E logo, por que? - Porque despois de que te decataras do que pasara... a verdade é que tampouco quería dicilo diante de todo o mundo...pero... - Se te refires ao do engano con Rosa eu sabíao, e non lle gardo ningún rancor porque ao final el e máis eu eramos como amigos, eu tamén o enganei... E o pai de Migueliño non é Uxío. El sempre o soubo. Eu teño un bo recordo del, porque cando rompeu con Rosa foi por Migueliño, e el non sendo o pai podía ter pasado. - Xa, pero Uxío era un bo home. Tiña os seus defectos coma todos, pero era moi responsable e... - Antes de nada quéroche dar as grazas por todo o que fixeches por min, e quero que saibas que cho deberei toda á vida. - Sabes ti mesma que non me debes nada. Ricardo e María fixéronse grandes amigos, tanto que Ricardo foi coma un pai para Migueliño, así que... ben, ao fin e ó cabo, tamén lle sacaron o lado positivo a esta historia.

31

XANELA

APRENDENDO A ESQUIAR EN ANDORRA A nosa viaxe deu comezo o día oito de marzo cando, coas caras radiantes e visiblemente afectadas polos nervios, nos reunimos en torno ao IES para proceder a abandonar Boiro en busca de novas aventuras en Andorra. As seguintes quince horas foron verdadeiramente estresantes, todos engaiolados nun autobús escoitando música, vendo películas ou durmindo. Cando chegamos a Andorra – preto das doce da mañá – comemos nun centro comercial e aproveitamos para inspeccionar o recinto e facer compras compulsivas. Logo asentámonos no hotel, deixamos as maletas e repartimos os cuartos. Despois fomos coller o material de esquí e gardámolo no autobús. Esa tarde chovía, así que non puidemos dar o planeado paseo e o que fixemos foi abastecernos de comida e andar por todas as habitacións incordiando e sendo incordiados. O luns comezamos as clases de esquí. Pola tarde despois de saír das pistas tivemos tempo libre, que algúns aproveitamos para pasear e coñecer a cidade. O martes levantámonos a unha hora impronunciable para así poder almorzar ás oito e es-

quiar cedo. Este día empregamos a telecabina para subir ás pistas, había unhas vistas absolutamente preciosas e impresionantes. Coma sempre, pola tarde houbo tempo libre e á chegada da noite desprazámonos a un gran balneario denominado “Caldea”. Alí gozamos de praceres coma o jakuzzi, a sauna, o baño turco… Voltamos ao hotel moi relaxados. Ao día seguinte os porrazos foron maiores debido ao aumento da dificultade das pistas — había quen non saía do chan —. Pola tarde fomos patinar sobre xeo. A experiencia resoltou desconcertante, había quen non se levantaba. Á noite fomos a un amago de discoteca que era coma unha lata de sardiñas. O xoves estabamos todos cansadísimos, mais isto non impediu que gozásemos do último día de esquí ao máximo; aínda que algúns preferiron durmir unha boa sesta onde atoparon sitio. Ao mediodía déronnos a cada un seu diploma co nivel que acadamos esquiando. Chegamos ao noso querido Boiro o venres pola mañá. Todos tiñamos cara de cansados ou queimada polo sol (algúns estaban moi graciosos coa marca das gafas), parecía mesmo que nos meteran unha malleira. Isto foi todo o que aconteceu na nosa viaxe, quizais todo non, porque hai cousas que mellor non contar… A cuestión é que todos o pasamos verdadeiramente ben na viaxe e as nosas aventuras non serán esquecidas ao longo do tempo.

32

XANELA

E

este ano máis cedo que de costume chegou o Entroido. O venres, día 1 de febreiro, no instituto organizouse un concurso, no que a gran maioría do alumnado luciu os seus disfraces máis divertidos e orixinais. O xurado tivo un duro traballo, dado o gran número de participantes, a variedade de ideas e a posta en escena. O xurado estivo formado polos seguintes profesor@s e alumn@s: Paula Campos Sánchez Rubén Barbeito Rial Eva Fernández Quintáns Aurora Fernández Marqués Manolo Castro Fernández Ismael Arnoso Fernández Paula Fernández Agrasar Julia Doncel Fernández Resultou unha mañá moi divertida. É moi interesante que unha das festas máis tradicionais galegas siga perdurando no tempo. Dende aquí, animar a toda a comunidade educativa a continuar con este tipo de iniciativas.

33

XANELA

1º CICLO ESO DISFRACE MÁIS ORIXINAL : Verme intergaláctico (2º C ) DISFRACE MÁIS “CURRADO” : As ninfas e os gnomos (2º D) DISFRACE MÁIS DIVERTIDO : Os Beatles (1º C) PREMIO ESPECIAL : Os demos (1º B)

Os demos

Os Beatles

s Os anano

Verme intergaláctico

As ninfas e os gnomos

34

XANELA

2º CICLO ESO DISFRACE MÁIS ORIXINAL : Os ananos (3º C ) DISFRACE MÁIS “CURRADO” : Instrumentos de cociña (2º D) DISFRACE MÁIS DIVERTIDO : Grease (4º C) MENCIÓN ESPECIAL : O manicomio (4º C) PREMIO ESPECIAL : As nenas (4º B)

Instrumentos de cociña

O manicomio

as As nen

Os ananos

Grease

35

XANELA

Durante os meses de xaneiro e febreiro o alumnado de 4º de ESO estivo fabricando uns estupendos traballos de Educación Plástica e Visual, realizados coa técnica de papel maché e diversos materiais coma tea, madeira ou cordel. A actividade estivo coordinada pola profesora de plástica, María Constantino, e os traballos foron avaliados como parte da programación da materia. Ademais foron expostos no recinto de entrada do Centro, formando un diverso e multicolor conxunto de personaxes.

36

XANELA

Xentes do Barbanza Soledad Peralta Comentario da escultura “Tecnicamente partín dunhas fotografías que se conservaban da autora. Primeiro fixen un esbozo en barro. A partir del realizouse un molde en escaiola que, despois de darlle unha pátina, para moldear mellor as súas formas, se rematou nunha fundición de bronce. Trátase dunha escultura de tipo realista. Coido que María Mariño aparece co seu rostro real, pois quixen que así a vira o pobo de Noia, é dicir, que a recordaran tal como fora ela. Eu levo moitos anos traballando en esculturas abstractas. Por este motivo custoume moito rematar este busto, porque a miña técnica consiste sobre todo en borrar formas. Tiven que retroceder aos meus primeiros pasos artísticos para ofrecer esta achega. Un traballo que, no marco da alameda de Noia, intenta ser un agasallo a unha muller e a unha vila” Soledad Peralta Escultura : María Mariño Lugar: Alameda , Noia Autora: Soledad Peralta

Soledad Peralta Lorenzo veu ao mundo en Noia na década dos corenta. Foi dende moi nova unha persoa de clara vocación escultórica, quizais por xenética ao ser descendente dos Santeiros de Chave. O seu interese pola escultura lévaa á Escola de Artes Aplicadas da Coruña. Pouco a pouco foi estudando, completando formación, investigando sobre os materiais e as súas formas ata trasladarse nos anos setenta a Barcelona onde amplía estudos. Os resultados de toda esta formación aprécianse nas primeiras exposicións das que cabe lembrar Tendencias, na Casa da Parra de Santiago, ou a peza que se converterá nunha das máis populares e coñecida da artista: o busto de Camilo José Cela para a Fundación Cela de Padrón. Máis adiante, a finais dos oitenta, trasládase aos Estados Unidos. Da experiencia americana xorden novas aprendizaxes e ensinanzas que incidirán na evolución da súa escultura. Desta ampla aprendizaxe deriva o seu traballo das últimas décadas, anos nos que se decanta por un tipo de escultura onde dominan os grandes tamaños e as pezas tridimensionais nas que queda patente a vinculación coas vangardas do XX, onde a xeometrización e a abstracción son fundamentais.

37

XANELA

O Equipo da Biblioteca do Instituto, formado polos profesor@s Joaquín Morales, Mariano Muñiz, Paula Fernández, Mónica González, José M. Hermida, Olga López e Xoán F. Castelao, está realizando ao longo do presente curso unha serie de actividades encamiñadas a aumentar a presenza da Biblioteca na vida escolar.

BOLETÍN DA BIBLIOTECA IES A CACHADA O Equipo da Biblioteca ten proxectado publicar cunha periodicidade bimensual un Boletín da Biblioteca que terá como función dar a coñecer as actividades que se densenvolvan na biblioteca e calquera novidade que haxa en canto a funcionamento, fondos, concursos etc. Será tamén un medio onde os alumn@s poidan expresar as súas opinións en todos os temas relacionados co mundo da lectura. A redacción correrá a cargo do Equipo da Biblioteca e dos alumn@s. As súas seccións serán as seguintes: Monografías: Tratarase un tema concreto. Esta previsto facer unha sobre o escritor Jordi Sierra i Fabra. Expoñeranse libros do autor, farase unha descrición biográfica do mesmo, apareceran paneis de libros co título, argumento, algún fragmento etc. Suxestións: Recomendacións de libros que pola súa temática, beleza literaria ou calquera outra razón, sexan interesantes para os alumnos e alumnas. Novas: Publicaranse todas as noticias que teñan que ver coa biblioteca e co seu ambiente. Glosario : Significado de palabras e expresións relacionados co mundo das bibliotecas. Novidades Editorias: Daranse a coñecer todas as novidades editoriais que saian ao mercado.

38

XANELA

CONCURSOS No mes de outubro aproveitando a celebración do Día Internacional das Bibliotecas Escolares levouse a cabo un concurso de banda deseñada, que tiña como obxectivo reflexionar sobre o concepto de biblioteca, potenciar a imaxinación a través da creación de personaxes e historias e achegarse ao mundo da banda deseñada como un medio para contar historias. Reunido o xurado, formado polos profesores do grupo responsable do plan de dinamización da Biblioteca, decidiuse que o premio era para o cómic As regras da biblioteca da que foron autoras Paula Mariña Pérez García e Naomy Pazos Maderna, alumnas de 1º C. A entrega de premios tivo lugar na Biblioteca o luns, día 10 de outubro.

Paula Mariña Pérez e Naomy Pazos

As regras da biblioteca

39

XANELA

É unha actividade promovida pola Xunta de Galicia e levada á práctica polo Equipo da Biblioteca do noso IES. A mochila viaxeira está pensada para que, desde a biblioteca escolar, se poida organizar unha actividade que implique ás familias, e así proporcionar un motivo de encontro entre os distintos membros desta, tomando como motivo o mundo dos libros e a lectura. A mochila é o soporte que permite aos rapaces e rapazas levar á súa casa, en préstamo temporal, uns materiais que reforcen o vínculo entre familia e escola no seu labor común para a formación dos lectores máis novos. A mochila viaxeira permitirá levar libros á casa para compartilos coa familia: ese conto que tanto nos gustou, ese libro de poemas que ten palabras fermosas, as imaxes dun álbum que tanto me abraiaron, esa música que fai bailar ás pedras, unha película, un libro que fala do tema que andamos a estudar… En cada mochila inclúese un caderno de aspecto coidado que chamamos o diario da mochila, co que se trata de favorecer a expresión dos usuarios da mochila, das familias, en relación á experiencia que esta lles proporciona, o que observan con respecto aos hábitos de lectura dos seus fillos ou fillas, a súa opinión sobre a actividade e as súas porpostas de mellora.

NOVAS SUBSCRICIÓNS Fotogramas Les Clés de l’actualite JUNIOR Muy Interesante La aventura de la Historia Que leer Nacional Geographic Geo Ado

40

XANELA

O ESPELLO DAS VERBAS

41

XANELA

Mogollón dignos Estou canso de oír falar mal da mocidade actual. Non me parece ben que a excepción (algúns descerebrados xuvenís que pululan polas nosas vilas) se converta en norma. É inxusto. Os mesmos argumentos que se utilizan hoxe para denigrar os mozos utilizáronse en todas as épocas. Sempre a mesma cantinela. Inmaturos. Caprichosos. Violentos. Vagos. Viciosos. Recordo unha historia que me contou un amigo vasco, profesor de filosofía. Unha señora de Bilbao chamou á policía porque había mozos bañándose espidos nunha fonte, diante da súa casa. A policía acudiu e conseguiu que os rapaces marcharan. Pouco despois a señora volveu chamalos, queixándose do mesmo. Pero señora díxolle o policía-, se agora están a máis dun quilómetro... É certo – confirmou a señora-. Pero cos prismáticos sígoos vendo. Así son a maioría dos adultos rosmóns. Nin comen nin deixan comer. Deixade que poña un exemplo, un simple exemplo, que demostra que tanto pesimismo é incerto. Un caso real que sucedeu nun instituto de Boiro. Un dos casos máis emotivos e humanos que coñezo. Un caso que devolve a confianza no xénero humano. Cunha mocidade con esa enteireza moral só pode agardarnos un futuro esplendoroso. E non pensedes que os protagonistas son rapaces con boas notas, boas maneiras e mellor disposición. Ao contrario. Eran, hai dous anos, cando sucederon os feitos, a peor clase dun instituto de secundaria. Vinte alumnos de 3ºB. A mediados de febreiro, non había un que non tivera un mínimo de dous partes. Máis da metade foran expulsados á casa. Ningún deles aprobara un exame en todo o curso. Nin de Educación Física. O titor estaba algo máis que preocupado.

42

Cría que non era culpa deles, e sentíase responsable. A maioría procedían de familias desestruturadas. Tiñan bo corazón pero asumiran o rol de cafres e vivían cómodos con el. Pasáballes como a moitos mozos de orixe alxerino que naceron e viven en Francia. Entran en grupos terroristas islámicos buscando unha identidade. Os franceses considéranos alxerinos e cando van de vacacións a Alxeria considéranos franceses. A aqueles rapaces pasáballes algo parecido. Na casa, os pais tratábanos como malos alumnos; no instituto, os profesores tratábanos como malos fillos. Tamén necesitaban unha identidade. Vándalos de aula, mellor que nada. O titor decidiu darlles a oportunidade que nunca tiveran. Díxolles que o exame de Historia que terían ao día seguinte ía ser o mesmo que esa mañá lle poría aos alumnos de 3º A. Estaba clara a intención. Conseguirían as preguntas do exame e aprobaríano. Mellor iso ( precouparse de conseguir as preguntas e estudalas, aínda que fose por riba) que outro suspenso masivo. Terían o primeiro reforzo positivo da súa vida académica. Para máis, 3ºA era un curso excelente, do que falaban ben todos os profesores, e daríanlle as respostas correctas, ben feitas. Pero cando corrixiu os exames (é un dicir), o titor quedou parvo. Todos en branco. Nin un só dos titorandos se molestara en saber que preguntas puxera na outra clase. Indignado, foi á aula e reprochoulles semellante desinterese. Non merecedes nada –díxolles-. Nada. E pediulles, sen ningunha esperanza, unha explicación razoable. O caso é que a había. Os de 3ºA cáennos mal –díxolle o delegadoComo lles imos pedir nada. X. Ricardo Losada

XANELA

Clara

muller

caixón da cómoda, por máis que tamén a ela lle parecía cedo. Revisou as manchas do sangue entre as sabas para ver se había que mudar a colcha e deulle a volta ao colchón.

Repentinamente, o latexo duns pasos na escuridade asustouna. Decontado, mais sen poder acertar de quen procedía, oíu un murmurio de lamentos trala porta da cociña. Por un intre lembrou a migraña coa que se deitara súa nai, pero tamén coñecía os milagres do paracetamol que tomara; e aínda que sabía do costume da avoa en levantarse a beber auga algunhas noites, desta volta o andar pareceulle distinto; ademais, o frío de xaneiro non animaba a camiñar descalza por un chan de gres que semellaba ter filtrado por algures toda a xeada do exterior. Clara aterecía na escoita daquel camiñar sosegado, cecais o das pantuflas de seu pai, pensou nun momento, pero axiña tamén descartou esa posibilidade, pois tratábase dun son de calzado máis bruto que silenciaban pasos fráxiles e lentos. Era irritante, fastidioso, velador. A luz da lúa enchente que entraba no cuarto a través dos ocos miúdos da persiana permitiulle ver a agulla curta do reloxo a piques de alcanzar as 4:00: demasiado cedo para erguerse ninguén da casa. -Meu irmán non pode ser –dicía para si-, faría máis ruído. Quixo incorporarse a comprobar de quen se trataba, pero unha repentina aceleración no ritmo das alancadas atemorizouna aínda máis. O medo prendeu nela e impedíalle sequera abrir os ollos. Decúbito prono, encollida, totalmente baixo as sabas, sentiu algo, se cadra un coitelo, atravesándolle o baixo ventre. Espertou. Pola mañá, o autobús agardouna un intre. Saíu da habitación cos libros errados e botou unha derradeira ollada á cama. -Mamá vai enfadarse – Murmurou. Súa nai deixáralle un paquete nun

43

Alberto Piñeiro

Wenn der Wind, rasch umsetzend, im Gebälk der Hütte murrt und das Wetter verdriesslich werden will… … … as follas evadidas

do almanaque dos nosos soños (*) van pousando no escamallo entre bátegas do lume que devala silandeiro e cinseiro se sumerxe no urro do solpor sobre o teito de escarcha o brezo das ausencias deixa beixos pra que prendan na noite tremelante da carriza branca e as palabras buscan o fanal dos teus ollos por se a infancia aínda non mudou toda en rescaldo pouco a pouco as horas esmorecen e o chirlo dos cantores fundirá a xeada pero nada do que quede agromará de novo sabendo como foi se cadra só da ciobra se fará acordanza e dos berros inaudibles de Cristo encadeado aos coios rebentados polo mar (*) Versos de Manuel Antonio. Alberto Piñeiro

XANELA

Poema Acostumarse a un idioma descoberto desde o frío . A días ond e o amor só coñ esa delación eza esgazada do abandono. Aquilo que precedeu a estas palabra Porque foi es s. morecendo o discurso te Azur estrem u. ecido, espel lo, sirga que se rompe, auga estiñada, es en cada noit pello e, ollares frie n tos, detidos no es panto. No v estixio do v Instalouse a oso, detidos. aspereza en tr e as túas so A experienci mbras. a do inverno como un dev ir de rosas ac res. De olvido. Como unha palabra rese rvada unica para a dor. mente Carlos Pe nela

POEMA Cando a sombra é de de muller hai algo máis que enche de dor a distancia. Falan dela en feminino apelativo agarimoso, branca sombra. É como se a muller que morre levase consigo a mornura de todas as peles que houbo. Pero ela, a sombra branca, afástase xa máis soa ca nada, máis indefensa ca nada ante as arestas do xeo máis indefensa ca nada fronte os espazos de formol nos que repousa unha noite mentres nas oficinas estampan selos timbrados de chumbo. Helena de Carlos

44

XANELA

X. Ricardo Losada (Rianxo, 1961) é profesor de filosofía no IES Espiñeira de Boiro, onde traballa moi a gusto. Publicou o libro de relatos O xene da chuvia e participou en varios libros de relatos de autoría colectiva. Colabora en varias revistas da comarca, como Casa da Gramática e Alameda, e no suplemento A voz de Barbantia en La Voz de Galicia. É secretario da Asociación Cultural Barbantia

Fillo de galegos emigrados na Alemaña, Alberto Piñeiro naceu na que fora Colonia Agrippina, á que na actualidade chaman Köln, no ano CCV despois de Hegel. Arestora vive en Bealo. Licenciado en Filoloxía Clásica , é o coordinador da Asociación Cultural Barbantia. Organiza en Boiro, dende o nacemento da mesma, a Semana da Cultura Galega Actual. Durante tres anos, conduciu en Barbanza Radio o programa de música clásica A casa da música. Xunto á pintora Paola García Paz, levou adiante a exposición Himno a Afrodita, na que traduce do grego os versos homéricos. Participou no I e no III Encontro de Creadores do Barbanza, así como nos libros colectivos Voces na materia e A cor dos soños, entre outros. Publicou o libro Os músicos de Boiro. Autor tamén de poesía, é o último gañador do Certame "Faustino Rey Romero", co poemario titulado Elexía a María Mariño.

Helena de Carlos Villamarín naceu en Barbantes (Cenlle, Ourense, 1964). É doutora en Filoloxía Clásica e profesora titular do Departamento de Latín e Grego da Universidade de Santiago. Especializada en estudos sobre a latinidade medieval, publicou unha tradución, acompañada de estudo introdutorio e notas, da Consolación da Filosofía de Boecio. Como poeta publicou os volumes Alta Casa (1996), 1999 (2001), Aracne 3 (2006) e Vigo (2007), ademais de colaborar en revistas como Alquimia, Dorna, Festa de Palabra Silenciada, Madrygal, Nordés e Ólisbos. Figura tamén en varias escolmas poéticas, entre elas na antoloxía trilingüe A tribo das baleas (2001).

Carlos Penela (Vigo, 1975) Licenciado en Filoloxía Portuguesa pola Universidade de Santiago de Compostela, dedicouse á tradución en portugués e alemán, e á docencia na Universidade de Vigo. Actualmente reside en Viena. Obtivo o Premio Espiral Maior de Poesía en 1997, co poemario As linhagens do frio, o Premio Eusebio Lorenzo Baleirón en 2000 con Acaso o inverno e o seu libro O que ardeu nos espellos foi accésit do Premio Esquío de poesía en 2004. En 2007 gaña o Premio de Poesía Caixanova coa obra Sombras, rosas, sombras.

45

XANELA

Alfred Hitchcock (1899-1980) foi un director de cine británico. É considerado o gran mestre do cine de suspense, no que demostra un gran dominio da cámara. Estre as súas películas destacan Rebeca, A ventá indiscreta, Vertixe, Coa morte nos talóns, Psicose e Os paxaros..

A Xeración Nós está constituída por un grupo de intelectuais galegos que entre 1920 e 1936 se fan cargo do labor de elaborar unha literatura galega de prestixio seguindo os modelos da literatura mundial. Entre as grandes figuras da Xeración Nós destacan: Vicente Risco, Otero Pedrayo, Castelao, Florentino López Cuevillas... Para divulgaren as súas ideas botan man da revista Nós que crearon en 1920 e que incluía artigos literarios, etnográficos, folclóricos, arqueolóxicos... Os protagonistas desta xeración chegan ao galeguismo logo dun proceso de conversión: nun primeiro momento eran individualistas e interésanse pola literatura europea e por todo o que queda afastado para logo descubrir que, desde Galicia e en galego se podía ser orixinal e universal. A partir dese momento van loitar pola cultura galega.

O día de Todos os Santos de 1755 a cidade de Lisboa sufriu un violento terremoto seguido dun maremoto que produciu unha onda xigantesca. Tratouse do sismo máis violento sufrido nunca pola península Ibérica. A violencia dos tremores e o incendio que se desatou a continuación detruíron case completamente Lisboa.

O lago máis grande do mundo é o mar Caspio, que ocupa unha superficie de 371.000 km2 . O lago máis profundo é o Baikal, en Rusia, que acada unha profundidade máxima de 1.620 m. O lago máis grande de América do Sur é o Titicaca, cunha superficie de 8.288 km2.

46

XANELA

A CHUVIA ÁCIDA A chuvia acida é un fenómeno artificial orixinado pola acción dos ácidos corrosivos que se forman ao combinarse o óxido de nitróxeno e dióxido de xofre coa auga. Prodúcese sobre todo pola industria metalúrxica. A chuvia ácida é a causa de graves efectos medioambientais, como a destrución do solo e da cuberta vexetal, dificultando a supervivencia de numerosas especies dependentes do medio. Actualmente, contamos con algunhas posibles solucións: peche de refinerías, utilizar gas natural nas industrias, ampliar o transporte eléctrico, contar con equipos de control nos establecementos, ou non empregar substancias químicas tóxicas nos cultivos. David Fajardo Barral (4ºB)

ENERXÍAS RENOVABLES E NON RENOVABLES As enerxías renovables son aquelas que se obteñen de fontes naturais, virtualmente inesgotables, xa que se consomen a menor ritmo do que se producen. As máis importantes son a enerxía solar, eólica, hidráulica e da biomasa. As enerxías non renovables son aquelas fontes de enerxía que se atopan na natureza nunha cantidade limitada, xa que se consomen a maior ritmo do que se producen. Hai dúas fontes de enerxía non renovables: os combustibles fósiles (carbón, petróleo e gas natural) e os combustibles nucleares (uranio e plutonio). As vantaxes da utilización das fontes de enerxía renovables superan de forma importante ás das fontes de enerxía non renovables, e son respectuosas co medioambiente. Eloy Muñiz Romero (4ºA) 47

XANELA

AS MAREAS VERMELLAS As mareas vermellas (coñecidas como “purgas de mar” polos mariñeiros galegos) son manchas máis ou menos amplas de cor parda ou vermella na superficie do mar, provocadas polo crecemento explosivo de certas algas microscópicas chamadas dinoflaxelados (que se pode ver na figura), constituíntes do fitoplancto mariño, onde serven de alimento aos peixes e moluscos. A aparición de mareas vermellas está asociada a determinadas condicións ambientais nas augas superficiais, nas que as citadas algas se reprodúcen de xeito descontrolado e intenso. Ás veces, estas mareas estan constituídas por determinadas especies que son capaces de producir toxina. Ao ser inxerida polos moluscos bivalvos (animais filtradores), poden causar problemas de intoxi- Dinoflaxelado cación alimentaria nos consumidores. Curiosidades: nin son mareas, nin son sempre vermellas En realidade, a denominación de “marea vermella” é incorrecta, xa que nin están relacionadas co devalo das mareas nin son sempre de cor vermella, pero o termo está xa absolutamente imposto na sociedade, nos mariñeiros e na comunidade científica. Daniel Torrado Mayán (4ºB)

MAREAS NEGRAS Unha marea negra é a masa oleosa que se crea cando se produce un derrame de hidrocarburos no medio mariño. É unha das formas de contaminación máis graves, pois invade o hábitat das especies mariñas, e acada as costas e praias, destruíndo a vida ao seu paso. A maiores, xéranse grandes custos e investimentos na limpeza, depuración e rexeneración das zonas afectadas. E Galiza non esquece. O 13 de novembro de 2007, cumpriuse o 5º aniversario da catástrofe ecolóxica que asolagou as costas galegas: o afundimento do Prestige. Hoxe, aínda non podemos falar dunha recuperación absoluta do litoral galego.

Daniel Ríos Tubío (4ºA) 48

XANELA

O CAMBIO CLIMÁTICO, O cambio climático é a variación global do clima que está experimentando a Terra na actualidade. A contaminación humana mediante a queima de combustibles fósiles (carbón e petróleo) supón a liberación excesiva de CO2 á atmosfera, que potencia o efecto invernadoiro natural necesario para manter unha adecuada temperatura na Terra. Deste xeito, elévase a temperatura media do planeta por riba dos 15ºC: estímase que a temperatura subiu 0,5ºC dende hai 150 anos, e que en 2050 subirá ata 2ºC. Entre as diversas consecuencias do cambio climático destacan as seguintes: desxeo dos polos, interrupción das correntes mariñas, subida do nivel do mar, migración e desaparición de especies, aparición en zonas temperadas de enfermidades propias doutras latitudes, aceleración da desertización, etc A solución para frear o cambio climático débese concentrar en reducir a emisión de gases con efecto invernadoiro. Neste sentido, é importante o cumprimento do chamado protocolo de Kyoto, por parte daqueles países comprometidos. Rubén Santamaría Alonso (4ºA)

A opinión de José Ramón Laíño Franco (4ºB): Acostumados a isto? As teorías sobre o cambio climático son variadas e incluso contraditorias. Uns científicos pronostican un quentamento progresivo, baseándose no aumento das temperaturas, e o efecto invernadoiro provocado polo aumento do CO2, que podería levar á Terra a unha situación atmosférica parecida á de Venus. Outros, non obstante, centran as súas observacións nos cambios nas correntes submariñas, diminución das manchas solares e aumentos nas precipitacións sobre o hemisferio norte. Os científicos hai tempo que nos alertan e os gobernos parece que empezan a interesarse, na medida que ven como se altera a economía e como as catástrofes causan cada vez máis vítimas humanas. Cada día estamos máis acostumados a ver como os medios de comunicación se centran en fenómenos meteorolóxicos. É, sen dúbida, un tema de gran interese e gran actualidade. Sexa como sexa, o cambio climático é unha realidade que se está manifestando con máis rapidez e contundencia do que se previra ata agora e as súas consecuencias comezámolas xa a sufrir todos en forma de sequías, inundacións, etc. Especialmente nos países subdesenvolvidos. Avecíñase unha catástrofe, moito antes do que cremos. 49

XANELA

O protocolo de Kyoto non é suficiente para atallar o gran problema que temos entre mans. A xente alarmouse cando se descubriu o meteorito Apofis, xa que a súa colisión contra a Terra podería destruíla, pero non vexo que se alarmen cando falamos deste tema. Esta semana deuse a coñecer o plan para reducir as emisións de CO2 en toda Europa, e en paralelo a este plan a prensa comunicou un estudo no que se reflectían os niveis de emisións de CO 2, e para a miña total sorpresa descubriron ao público o nome do país europeo que maiores emisións de gases invernadoiro está lanzando á atmosfera, ESPAÑA. Estamos á cola en estudos, tecnoloxía, economía, pero podemos estar “orgullosos” de ser nós quen máis contaminamos este continente. Indígname ser español. Pero o problema é que este plan contra a contaminación do aire rematará onde remataron os anteriores. É humillante que chegaramos a esta situación. Non vou falar da contaminación lanzada por EEUU, nin da lanzada por outros países, senón que falarei do conxunto global de países. Non se está a facer nada, é preciso mobilizarse e intentar solucionar o problema antes de que sexa demasiado tarde, está na man de todos cambiar o curso do planeta e como habitantes del debemos facelo, é a nosa obriga coidar o noso contorno, polo noso ben e polo da propia nai Terra. Non son científico, ni tan sequera podo cualificarme de aficionado á meteoroloxía ou á climatoloxía, pero son temas de interese que debemos seguir de cerca. Por iso espero que tódolos alumnos do IES A Cachada, de Boiro e de todos os centros educativos do mundo se decaten do grave problema que axexa ao noso planeta, e de que se non tomamos medidas, nosos fillos e netos pagarán as consecuencias. É un problema de todos, e como tal debemos tratar de atallalo de raíz, polo ben do planeta e polo de todo canto habita nel. CONSERVEMOS A NATUREZA Vouvos dicir unha cousa e prestádelle atención que se non a Terra nosa xa non terá salvación. Os montes son para as árbores e os ríos para os peixes pero se os primeiros arden nos segundo hai lixo a feixes. Ríos de augas contaminadas montes sen árbores e desertos de cinzas estas cousas hai que evitalas para que non se vexa así Galiza.

a Alba C

óp rreño L

Se vemos normal así o mundo temos un problema grave pero se loitamos xuntos poida que con isto se acabe.

ez

Laura Davila Pena

50

XANELA

Eu intento non escoitar o comentario ou polo menos ignoralo. Cinco minutos despois o dianteiro barcelonista marca un tanto de cabeza. O insolente afeccionado dedica un comentario que non cómpre mencionar. Eu levántome do meu asento e diríxome ata a mesa do fondo na que el está sentado. Acércome a el e pídolle que rectifique e non dirixa máis comentario xenófobos cara ao xogador. El pretende quedar ben sen rectificar reiterando un comentario despectivo cara a min, alegando que son un afeccionado do Barcelona. Eu dígolle que son siareiro do Madrid pero explícolle que esta situación non é debida ao fútbol, senón ao racismo. El, nunha clara demostración da súa embriaguez levántase e empúrrame. O camareiro apaga o televisor. O bar queda en silencio. O dono do bar sae desde detrás da barra e pídelle ao afeccionado que abandone o local. O siareiro, dándose de conta do seu erro camiña cinco longos e agoniosos pasos ata a porta e marcha do local. Os afeccionados presentes, das dúas afeccións, aplauden a miña acción. Xa pasaron dous anos desde aquel encontro. Día a día escoito comentarios similares aos do afeccionado mencionado. Nada cambiou desde aquel devandito día, salvo a miña percepción da realidade. A miña mente tornou bastante máis precisa do que era daquela. Os temas referentes á marxinación, vividos en carne propia, rebrandeceron máis o meu corazón. Hoxe podo dicir que tiven un amigo que seguía o movemento do nacionalsocialismo, o movemento promovido por Adolf Hitler. Este home, de trinta e dous anos, expresidiario e drogadito foi o meu amigo. Unha amizade que tería unha curta duración. Era capaz de marxinar as persoas sendo expresidiario ao que lle doía que a xente o marxinase por ese feito. Comigo era un bo amigo, pero o compromiso moral que me supuxo compartir o tempo con ese home, e sobre todo, o medo a chegar a converterme nun ser parecido a el, propiciou que abandonase esa amizade. Descubrín entón que a xenofobia é un mal que vive nalgunhas persoas, pero non a flor de pel, senón no máis profundo do seu corazón. Un odio contra o que debemos loitar. Non podemos permitir comentarios coma os mencionados, porque neles reside un odio ancestral

O PINIÓN P I N I Ó N OPINIÓN SÓ UN COMENTARIO… Soa o atronador son do espertador. Son xa as sete e media. Espreguízome e, despois de erguerme, diríxome ao baño para asearme. Vístome e saio á rúa. Xa no instituto escoito as conversas dos demais. No medio daquel furacán de voces escoito un comentario que me daría voltas na cabeza toda a semana: negro. Unha simple palabra nunca tivera tanto significado. Non era unha palabra en ton despectivo. Seis días despois, o ambiente na rúa facíase sentir. O día do Barça-Madrid por fin chegou e a xente prepárase para un partido de infarto. No bar case non quedan cadeiras libres e eu escollo a máis cercana ao televisor. Pido unha Coca-Cola e unha pequena bolsa de millos salgados para comer durante o encontro. No partido o dianteiro camerunés Samuel Eto´o dispara un balón perigoso que atalla o cancerbeiro madridista. Un dos afeccionados dedica o comentario despectivo de: “negro de merda”. Ese comentario provoca que o partido perdera toda a importancia que tiña aos meus ollos. O mesmo xogador empalma un zurdazo que rebota contra o largueiro. O afeccionado do fondo dedica outra perla: “negro, fillo de…”. 51

XANELA

que acabou con milleiros de mortos por unha simple razón, o medo, o descoñecemento e a ignorancia, causas de tanta dor. Espero que isto cambie axiña e a sociedade ignore a cor, un mundo no que non se discrimine a ninguén polo ton da súa pel.

Pero, ¿imaxinádesvos por exemplo a Aída (Carmen Machi) tendo o mesmo tipo de corpo que Beyoncé, Cameron Díaz ou Paula Vázquez? Pois un dos tres é tamén o seu. FÁTIMA NÚÑEZ PÉREZ (2º premio do concurso Artigos de Opinión. 2º Ciclo ESO)

RAMÓN LAÍÑO FRANCO (1º premio do concurso Artigos de Opinión. 2º Ciclo ESO)

PEATONILIZACIÓN DAS RÚAS DE BOIRO Neste artigo quero mostrar a miña disconformidade co actual estado da rúa peonil Pablo Iglesias. Admito que ten diversos aspectos positivos: é un lugar apropiado para o goce e ocio dos rapaces e anciáns, fai que haxa menos contaminación atmosférica e acústica, máis comercio e unha gran tranquilidade por parte dos veciños da zona… Pero a rúa peonil tamén conta con gran cantidade de aspectos negativos, algúns deles preocupantes. O material empregado no só e inadecuado producíndose en pouco tempo a rotura de gran cantidade de lousas; os condutores e condutoras non respectan as normas de prohibición; os bancos están colocados ao bordo da estrada e a mesma altura dela, o cal, en caso dun pequeno despiste dos condutores ou de que o ocupante do banco estire as pernas máis da conta, pódese producir un atropelo; os canalóns de desaugue que bordean a estrada verten auga para fóra con moi pouco que chova; os maceteiros atípicos espallados pola rúa parécenme inadecuados, xa que nunha rúa ampla como esta quedarían mellor uns maceteiros alongados e non uns verticais. A todos estes aspectos debemos sumar a falta de civismo dalgunhas persoas que collen parte das plantas dos maceteiros, deixando o chan cheo de terra e, os sábados pola noite, raro é que non fagan algún estrago. En conclusión, rúa peonil si, pero en mellores condicións.

AS TALLAS

¡Acabáronse os problemas das tallas! Que ben, agora xa non pasa nada se non colles dentro dunha trinta e seis ou dunha trinta e oito xa que resulta que soamente existen tres tipos de corpo: “cilindro”, “diávolo” e campá”. Pregúntome quén sería a persoa que lle puxo semellantes nomes, sobre todo ao de “diávolo” que non teño nin remota idea de a que vén. Pois ben, agora o que non é tan doado é catalogar o teu corpo nun destes modelos, porque eu sigo pensando que cada corpo é diferente e que non ten porqué encaixar dentro destes tres estereotipos. De tódolos xeitos se alguén pensa que encaixa nalgún deles ¡noraboa!, seguramente terás un tipo igualito ao de Beyoncé se o teu corpo é de “campá”, ao de Cameron Díaz se é o de “cilindro” e ao de Paula Vázquez se é o de “diávolo”. ¡Que sorte!

ANTÍA PIMENTEL IGLESIAS (3º premio do concurso Artigos de Opinión. 2º Ciclo ESO) 52

XANELA

rios que o facían para o mellor ofertante. Soldados que loitaban en primeira fila, mentres os “grandes heroes”: xenerais, emperadores, presidentes e líderes estaban tranquilos esperando noticias do fronte de batalla, onde morren miles de homes; e eles sen inmutarse, considerándoos simples pérdidas estratéxicas. Un verdadeiro heroe de guerra é aquel que loita por un nobre propósito en primeira fila, sexa xeneral ou soldado, e é respectuoso coas vidas dos demais.

A GUERRA

ROBERT A. CÁRDENAS SCHWENKE (2º premio do concurso Artigos de Opinión. 1º Ciclo ESO) Vin moitas guerras que non fan ben a ninguén, e aos que teoricamente debería axudar, destrúeos. Guerra sen sentido. Algunhas por relixión, outras por territorios e outras por ter diferentes opinións. Pero todas teñen un mesmo obxectivo: conseguir o poder para dominar a outros. Todas as guerras son polo poder. Case todas. As guerras pola liberdade quizais sexan precisas, pero a guerra máis nobre e xusta pódese converter nunha barbarie se se toman rumbos máis escuros: masacre, violencia sen sentido… A guerra é o vástago de odio humano e da cobiza. A súa inevitable presenza nace co ser humano e morre coa humanidade, se non acaba con ela. A guerra vai da man coa historia do xénero humano, busca a paz pero só atopa a violencia. Dende os primeiros homes hai guerras: cavérnicolas, exipcios, gregos, romanos, celtas, xermanos, hispanos, galos, musulmáns, rusos, xaponeses, estadounidenses… a lista é longa, xa que toda nación tingue a súa historia coa vermella mancha que é a guerra. Esta lista chega ata o presente e seguro que perdudará no tempo infinito. O mundo viuse angustiado por pestes, enfermidades, fame e desastres naturais, pero nada se compara coa fatídica guerra. Destrúe fogares, familias, cidades, países… Familias que sofren polos perdidos na guerra ou por culpa dela. Os soldados teñen familia; son eles os que matan, son eles os que morren. Algúns matan obrigados, outros por pracer. Representan o ying-yang da guerra. Vin moitos guerreiros que loitaban por un ideal que eles crían nobre, tamén moitos mercena-

UNHA SOCIEDADE CONSUMISTA “Mamá, mamá, quero a Nintendo, a Play Station 3 e un ordenador novo polo día de Reis!” ou “Papá, o ano pasado foron catorces agasallos polo meu aniversario, este ano quero máis!”. Son exemplos claros dunha sociedade consumista. Estamos sempre a pedir, a mercar, seguimos pedindo, seguimos mercando… Esta é a sociedade na que están medrando e na que se están educando as novas xeracións. As propagandas que saen nas revistas e na televisión non axudan moito, senón todo o contrario: axudan a que este fenómeno cada vez máis estendido e nada beneficioso se estenda aínda con máis rapidez. Todos os días estamos a ver exemplos clarísimos do consumismo abusivo, poñamos por caso as festas do Nadal. Veña a mercar agasallos e a encher o carro da compra ata rebentar! Mercamos cousas para os fillos, os netos, os curmáns, tíos, avós, amigos, veciños… e ata a aquela tía lonxana á que soamente vimos unha vez…. Do que se trata é de compensar as carencias afectivas e a falta de dedicación aos nosos seres queridos que sufriron durante todo o ano con agasallos. E cantos máis se regalen, mellor. Polo tanto, creo que é mellor pensalo dúas veces antes de volverse tolo matinando que é o que lle gusta a este ou o que lle gusta a esta e regallarlle máis cariño e afecto á xente que nos rodea. ANABEL FIGUEIRA CASTRO

53

XANELA

Boirenses na lembranza R

amón Fernández Mato nace en Cespón o 13 de maio de 1889. Seu pai, que tamén se chamaba Ramón, procedía das terras luguesas do Valadouro e chegou a Cespón para dirixir a construción da estrada PadrónRibeira. Alí coñeceu a Emilia Mato coa que casou. Cursou estudos de medicina en Santiago, xunto con Castelao, e foron grandes amigos. Fernández Mato será unha figura de moita importancia no xornalismo e na política no período que vai de 1912 a 1936. A dirección do xornal vigués El Pueblo Gallego e as colaboracións no periódico bonaerense La Nación dan fe da súa talla xornalística. Os postos ocupados, durante a II República, como Gobernador Civil de Ciudad Real, Málaga, Jaén e Cáceres, a Dirección Xeral de Seguridade, así como o cargo de Deputado, amosan o importante labor deste boirense. Ao comezar a Guerra Civil exíliase, primeiro a Cuba e logo a Venezuela, Arxentina, República Dominicana, México e Estados Unidos. En Cuba colabora en distintas publicacións da emigración. Na Arxentina, en 1945, forma parte xunto con Castelao do Consello de Galicia, participando nas reunións das Cortes republicanas en México na súa condición de deputado, acta conseguida en febreiro de 1936 pola provincia de Lugo dentro das filas dos centristas de Portela Valladares. Estando na República Dominicana publica en México Trujillo o la transfiguración domininicana, libro sobre o ditador dominicano e onde racha cos restos de lealdade que lle quedaban coa República. Volta do exilio en 1964 e despois dunha tempada en Bilbao fixou a residencia en Foz e a definitiva en Vilagarcía “para non perder a súa innata condición de arousán e así poder ver no ocaso como esmorece a luz na testa do Barbanza, mentres a última raiola ilumina de poesía o seu reino de Cespón”. E en Vilagarcía morre o 22 de novembro de 1980 sendo soterrado no cemiterio de Ferreira do Valadouro de onde era nativa a súa muller, dona Pepita.

FILLO PREDILECTO DE BOIRO A raíz dos actos que tiveron lugar en Cimadevila en abril de 1932 para celebrar o primeiro aniversario da República, Ramón Fernández Mato, xa toda unha personalidade no mundo da política e das letras, chegou ao seu Boiro natal para pronunciar un discurso conmemorativo da efeméride. Rematada a disertación, o brillante orador boirense foi aclamado por unha entusiasmada multitude alí reunida , que El Pueblo Gallego cifrou en 6000 almas. Poucos días despois a Corporación Municipal de Boiro, presidada polo seu alcalde Benito Calo nomeara Fillo Predilecto de Boiro a Ramón Fernández Mato. 54

XANELA

. . BRINDIS Eu ergo a miña copa do Porto ou de Madeira pol-o grande Portugal cacheador do mar; pol-a morna saudade que hembra ó suspirar nas harpas consagradas do máxico Teixeira. O Miño, azul e maino, de ribeira a ribeira, vai cosendo co fío do novelo de luar, como se Dios quixera blandamente axuntar os rachados anacos d’unha vella bandeira. Por Portugal, a terra dos ávidos pilotos, por Portugal, o berce das longas descobertas, espallo un longo feixo de loureiros miñotos. Por Portugal, o niño de amor e hidalguía, por Portugal que quixo nas súas mans abertas arrolar o recordo da nosa Rosalía. Fernández Mato * Este poema é o único que se lle coñece en galego e foi lido na sesión do Instituto Histórico do Minho o 29 de agosto de 1923 e publicado no xornal portugués A Aurora do Lima

Fernández Mato por Paola García Paz

Casa de Fernández Mato en Cespón

PRESIDENTE DO CELTA DE VIGO Co motivo dun dos maiores naufraxios que se recordan nas costas galegas (sesenta mariñeiros de Bouzas morreran afogados) formouse unha comisión en Vigo para socorrer as viúvas e os orfos das vítimas e designouse presidente dela a Fernández Mato. Este organizou un partido entre as seleccións de Galicia e Madrid e o éxito económico foi tal que ao pouco tempo nomeárono presidente do Celta aínda que nunca fora afeccionado ao fútbol.

55

XANELA

No curso 2005 - 2006 o Equipo de Normalización Lingüística fixo un estudo sociolingüístico no noso Instituto. Traballo que en forma de enquisa foi publicado no número tres da revista XANELA. No actual curso o Equipo de Normalización e Dinamización Lingüística propúxose actualizar aquel estudo para iso fíxose unha enquisa entre o alumnado de 1º e 2º de ESO, alumn@s que daquela aínda non estaban no Centro. O resultado deste traballo foi o seguinte:

Lingua de instalación dos alumnos/as 80

73,1 74,3

70 60 Galego antes

50

Galego agora

40 26,9 25,6

30

Castelán antes Castelán agora

20 10 0 1

No resultado global de 1º ciclo de ESO (1º e 2º) hai un lixeiro aumento de galego-falantes con respecto a hai dous anos. Pásase do 73,1 % ao 74,3 %.

Nota.– antes refírese á enquisa do curso 2005-2006 agora refírese á enquisa do presente curso

Non obstante en 1º de ESO hai unha perda de falantes que teñen o galego como lingua de instalación. Pásase do 71,7 % en 2005-06 ao 66,2 % actual, cunha perda de máis de cinco puntos.

56

XANELA

Lingua vehicular na que se imparten as materias

13,8

Galego Castelán

25,3 60,7

Sen determinar

No referente ás materias impartidas en galego no 1º ciclo da ESO, no curso 2005 - 2006 utilizábase o galego como lingua vehicular no 68 % das materias, fronte ao 60% que se utiliza na actualidade.

Como conclusión final podemos apuntar que no noso Centro o galego segue a ser o idioma maioritario do alumnado. Incluso no ámbito urbano aumentouse un 1,3 % o seu uso.

57

XANELA

DIVISIÓN PROVINCIAL

C

oa chegada dos tempos modernos, que podemos datalo ao redor de 1480, o Reino de Galicia aparece dividido en sete “provincias”. O termo “provincia” non tiña o sentido que ten hoxe, xa que realmente só acadara un valor representativo e non organizativo e administrativo como teñen as provincias actuais. A institución máis importante do Reino de Galicia, en tempos dos Reis Católicos, era a Real Audiencia, con sede na Coruña. Á sombra desta institución naceu a Xunta do Reino de Galicia na que estaban representadas as cinco cidades que había entón en Galicia (Mondoñedo, Lugo, Ourense, Betanzos e Santiago). Anos despois uníronse, A Coruña e Tui. A cada cidade fóronlle engandindo os territorios próximos, nacendo así as chamadas sete provincias do Reino de Galicia, “provincias” que, como xa dixemos, só tiñan carácter representativo. No século XVIII, o ministro Floridablanca trata de organizar España en trinta e un intendencias, unha das cales sería Galicia. No século XIX comézase a presentar seriamente a necesidade de estruturar o Estado. Durante el dominio napoleónico, Xosé I, proxecta dividir a Galicia en catro prefecturas, que seguindo os gustos da época, daríaselles nomes fluviais: Tambre (A Coruña), Miño Alto (Lugo), Miño Baixo (Vigo) e Sil (Ourense). O 17 de abril de 1809 apróbase un Decreto coas divisións anteriores pero cambiando a denominación fluvial. Quedan 4 prefecturas e 12 subprefecturas. Prefectura da Coruña : subprefecturas na Coruña, Santiago e Corcubión. Prefectura de Lugo : subprefecturas en Lugo, Viveiro e Mondoñedo. Prefectura de Ourense : subprefecturas en Ourense, Monterrei e Monforte. Prefectura de Vigo : subprefecturas en Vigo, Pontevedra e Tui. Despois da Guerra da Independencia, as Cortes de Cádiz seguen vendo a necesidade de articular o país en provincias, ordenando levantar unha Carta Xeográfica de España. Cando chega, como rei, Fernando VII, todo isto queda paralizado, ata que no trienio liberal (1820 -1823) se retoma o tema e volve a insistirse na creación das catro provincias, case semellantes as da época napoleónica . Coa volta ao absolutismo monárquico, volve a paralizarse todo. Pero en 1833 con Isabel II , divídese o Reino de Galicia nas catro provincias tal e como están hoxe, e case igual aos proxectos anteriores, coa única salvidade do traslado da capitalidade de Vigo a Pontevedra, coa conseguinte denominación de provincia de Pontevedra (Real Decreto do 30 de novembro de 1833). 58

XANELA

OS CONCELLOS

A

súa creación segue unha evolución paralela á das provincias. Co trienio liberal de 1820 a 1823, despois de que o xeneral Riego lle faga xurar a Constitución a Fernando VII, aparecen xa algúns concellos, chamados constitucionais. No que hoxe é territorio municipal do Concello de Boiro aparecen tres : Boiro, Cespón e Cures. Dentro dos vinte e un que entón formaban o partido xudicial de Noia, pertencentes á provincia da Coruña. Pero estes concellos só duraron ata o 1º de outubro de 1823 en que Fernando VII volveu a instaurar o antigo réxime. Tras a morte de Fernando VII, e xa no reinado da súa filla Isabel II, o Real Decreto do 23 de xullo de 1835 dispón que se faga un novo arranxo dos concellos. Como consecuencia disto o 5 abril de 1836 exponse un proxecto no que desaparecen os antigos concellos de Cespón, Cures e Boiro, e créase un só: o de Boiro, composto polas parroquias de Abanqueiro, Boiro, Bealo, Cespón, Cures, Fruime, Lampón e Macenda. Ao ser publicado este proxecto foron abondosas as alegacións que se presentaron, todas resoltas pola deputación da Coruña na sesión do 7 de xuño de 1836 e efectando ao concello de Boiro coa segregación dunha das parroquias inicias: a de Fruime, que foi engadida ao concello de Lousame. Pouco tempo despois os veciños de Cespón demandaron de novo concello propio. A deputación da Coruña, en sesión do 6 de novembro de 1837, acorda que dita petición pase a informe, a cal non prosperou. A nova distribución, xa definitiva, de concellos da provincia, no que corresponde ao partido xudicial de Noia, foi publicada no Boletín Oficial Provincial da Coruña o 22 de xuño de 1836, e nela figura o concello de Boiro, da seguinte forma literal CONCELLO DE BOIRO Parroquias que o forman Nº de veciños Boiro, Santa Eulalia Lampón, Santiago Cures, San Andrés Macenda, San Juan Bealo, San Pedro Cespón, San Vicente Abanqueiro, San Cristóbal

579 178 127 40 82 245 168 1.419

Nº de almas 2.316 760 664 160 405 1.100 764 6.169

Na relación anterior falta a actual parroquia de Santa María do Castro, porque daquela estaba integrada na de Santa Eulalia de Boiro. Non foi ata 1929 cando a dita parroquia se segregou da de Boiro. NURIA TUBÍO SANTAMARÍA e ARIADNA RESÚA REY 4º A DEPARTAMENTO DE SOCIAIS 59

XANELA

NOVAS AMICOS O venres, 30 de novembro, AMICOS, a Asociación de Familias de Persoas con Discapacidades Psíquicas, presentou unha exposición no noso instituto, nela mostrábanse obxectos feitos por persoas con diversas enfermidades psíquicas demostrando así que unha persoa cunha enfermidade neurodexerativa tamén é capaz de facer cousas. Na exposición tamén nos mostraban diferentes obxectos para as persoas con calquera tipo de minusvalía (libros escritos en braille, reloxos falantes, euromoedeiros, rotuladores especiais…) Ademais de ver a exposición os alumn@s de 4º visionaron un vídeo. Foi unha exposición moi amena e interesante na que puidemos comprobar que as persoas con minusvalías tamén son capaces de facer cousas.

QUERO SER GRANDE O venres 16 de novembro os alumn@s de 3º de ESO, acudimos á Casa da Cultura Ramón Martínez López para presenciar unha obra de teatro. Tiña por título Quero ser grande, e representaba o paso da infancia á adolescencia na vida de tres rapazas. A obra compoñíase de varias secuencias humorísticas nas que se reflectían escenas da vida cotiá. Foi unha obra entretida, coa que moitos de nós nos sentimos identificados. DESFILE EN TONOS O venres 2 de novembro, os alumn@s de 4º de ESO do noso instituto, como vén sendo tradición dende hai moitos anos, organizaron un desfile co 60

fin de recadar cartos para a excursión de fin de curso, este ano, á neve. Contou o desfile coa participación de moitos alumn@s. Cada vez máis tendas están dispostas a deixarlles a roupa para os pases: Rules, Imán Moda, Brincos… O desfile foi un grande acontecemento para a maioría da xente do noso instituto, mesmo para os profesores que, unha vez máis non dubidaron en asistir a tal acontecemento. Na pasarela os alumnos e alumnas de 4º desfilaron con roupa interior, pixamas, roupa deportiva e ata traxes de noiva. Sen dúbida, cada ano o desfile de 4º é un dos eventos máis entretidos do curso. GAMBERRADA O xoves sete de febreiro, logo de voltar das vacacións de entroido, atopámonos coa sorpresa de que atrancaran as portas do colexio e non podiamos entrar. Ao pouco tempo chegou a Policía Local, a Garda Civil e os bombeiros que romperon un cristal a abriron as portas dende dentro. Pero os amigos da silicona volveron a incordiar o luns día tres de marzo. Esperamos que esta sexa a última gamberrada.

XANELA

SEMINARIO DE EMPRESAS Alumnos do noso Instituto asistiron, o pasado mes de novembro, a un seminario sobre a difusión e creación de empresas, organizado pola sociedade BigGalicia. O obxectivo foi mostrarlles aos alumnos como se poden xerar ideas de carácter empresarial. A actividade estivo orientada aos rapaces/as que cursan a materia optativa Taller de Iniciativas Emprendedoras. A partir de casos reais abordáronse aspectos como as aptitudes, habilidades e coñecementos precisos para superar as barreiras que acostuman aparecer cando se comeza unha aventura industrial. Á sesión da Cachada acudiron membros das compañías boirenses Fungo e Xarelo, que contaron aos rapaces/as as súas experiencias no mundo empresarial. MEMORIAL PEPE BUCETA O día 23 de decembro do ano pasado tivo lugar a III Carreira Popular “Mar de Boiro” organizada polo Departamento de Deportes do Concello de Boiro na que se lle rendeu homenaxe ao amigo Pepe Buceta, falecido o pasado mes de maio.

Cómpre resaltar a destacada actuación que compañeiros do noso Instituto tiveron en dita proba dentro da categoría de cadetes: Antón Seijas , 1º clasificado. Neptalí Canle, 3º clasificado. Laura Davila, 3º clasificada. Daniel Sieira, 4º, clasificado. Esteban Miguens, 5º clasificado.

PRESENTACIÓN O venres, día 22 de febreiro, tivo lugar na Estación Leñaverde de Boiro a presentación do poemario Vestíbulo da que foi profesora do noso instituto, Rosa Enríquez. A propia autora recitou versos ao son da música da violoncelista Carme Tubío. Para rematar o acto, o artista plástico Damián Eiras plasmou todo nun cadro pintado in situ. Ao final dous bailaríns danzaron sobre un mapa da comarca dentro dunha mira telescópica. CALENDARIO O Equipo de Normalización e Dinamización Lingüística do IES A Cachada en colaboración co Concello de Boiro, editou un precioso calendario para o ano 2008. Esta actividade é outra iniciativa máis dentro dos proxectos de revita61

lización da lingua galega. O calendario 2008 pretende dous obxectivos: normalizar o uso do galego e ofrecer un percorrido polo concello a través de rutas de sendeirismo no que todas as parroquias están representadas. Repartíronse máis de tres mil exemplares entre os alumnos/ as de todos os centros de ensino de Boiro e entre o comercio local.

RECITAL POÉTICO O pasado martes, día 1 de abril o noso alumnado de 1º da ESO achegouse a escoitar un recital poético na Casa da Cultura da Cachada a cargo do autor galego Antonio García Teijeiro que se celebrou para conmemorar o Día Internacional da Poesía. Este poeta, nacido en Vigo no ano 1952, é mestre e exerce a crítica como especialista de literatura infantil nos xornais e revistas máis importantes de Galicia. Ten publicada unha extensa obra poética para nenos e mozos, entre os que podemos citar obras como: Poemas do sol e da lúa e Na fogueira dos versos entre outras .

XANELA

CERTAME

mos o reparto de habitacións. Na noitiña dirixirémonos cara ao centro de Madrid onde disfrutaremos do musical “Hoy no me puedo levantar”. Erguernos vainos custar, xa que á mañá seguinte teremos que madrugar, porque nos espera un longo día: unha visita guiada polo Madrid dos Austrias, o cine IMAX (o maior cine tridimensional de Europa), visita ao Museo do Prado ou Reina Sofía e finalmente ao Museo de Cera. Esa noite, a última da nosa estancia en Madrid á discoteca! Pero unha das mellores cousas queda para o final, todo o día seguinte pasarémolo no Parque Warner! Onde por suposto montaremos en todas as atraccións.! Agardamos con impaciencia o mes de maio para disfrutar duns días de relax cos nosos compañeiros, moi lonxe do noso temido instituto.

Con motivo de fomentar a lectura e a creación literaria entre os máis mozos, a Biblioteca Municipal de Boiro convocou un certame literario nas modalidades de conto, relato e poesía dirixido aos alumnos dos centros de ensino do municipio. O concurso denomínase Rámón Martínez López e inclúe a concesión de premios por un importe total de 1500 €. Ademais de animar os rapaces a penetrar no mundo da literatura, o obxectivo deste certame é o de destacar a figura de Ramón Martínez López. Como requisitos imprescindibles figuran que as obras teñen que estar escritas en lingua galega e ENCONTRO CON JOAN MAser inéditas. NUEL GISBERT O día 4 de marzo no salón de actos da Casa da Cultura Ramón EXCURSIÓN DE 3º DE ESO Os días 7, 8 e 9 de maio algúns Martínez Lóalumn@s realizaremos unha expez, o departacursión a Madrid co departamenmento de Linto de Música e de Física e Químigua Castelá ca. Acompañarannos as profesoorganizou un ras Aurora, Pilar e Ana Belén. encontro co O día sete espéranos unha longa escritor Joan viaxe, pobres profes que se xa se Manuel Giscansan de nós nunha mañá de bert, dirixido aos alumnos de 2º instituto, imaxinade o balbordo de ESO, que previamente leran o de corenta rapaces nun autobús libro do autor Los caminos del durante sete horas seguidas! miedo. Pola tarde iremos para os bunga- O escritor foi presentado polas lows, na serra, onde nos aloxare- alumnas Julia Otero e Lorena mos os tres días. Teremos esa Resúa, as cales lle agradeceron a tarde libre. Supoñemos que nos súa presenza. presentarán aos monitores e fare- Despois de facer un breve co62

mentario sobre os relatos do libro entrouse nun debate con algunhas preguntas moi interesantes, como por exemplo cando se lle preguntou, ao escritor, canto tempo lle levaba escribir un libro, ao que costestou entre dous ou sete meses; onde atopaba inspiración para escribir, ao que respondeu que en sitios silenciosos ou finalmente qué era o que a el lle daba medo ao que Joan Manuel Gisbert contestou que ao descoñecemento. O acto rematou asinando libros e regalando marcapáxinas. BLOG O Equipo de Normalización e Dinamización Lingüística do noso Instituto abriu en Internet un blog para dar a coñecer todo o relativo ás actividades, proxectos e inquietudes referentes á normalización da nosa lingua. Nel aparecen todas as revistas XANELAS que foron saíndo dende o ano 2004, os calendarios 2007 e 2008, a convocatoria de concursos, o entroido 2008 con 86 fotos na súa galería, o veredicto do xurados dos concursos, etc. Visitade esta páxina no seguinte enderezo: h t t p : / / w w w. b l o g o t e c a . c o m/ xanelacachada/

XANELA

FOTO-FLASH FOTO-FLASH FOTO-FLASH NOME: Álvaro Resúa Rey IDADE: 21 anos ESTUDOS: ESO e Bacherelato (facendo 4º de Enxeñería Industrial Superior) UN ACTOR: Manquiña. UNHA ACTRIZ: Paz Vega. UN LIBRO: O lapis do carpinteiro de Manuel Rivas. UN CANTANTE: Freddy Mercury. UN DÍA: O día do Samaín. UNHA MATERIA: Mecánica de fluídos. UN IDIOMA: O portugués. UN CD : Calquera de Pink Floyd, Led Zeppellin ou Deep Purple UNHA CIDADE: Dublín.

UNHA VIAXE: A Estambul. UNHA COR: O negro UN LUGAR PARA VIVIR SEMPRE: Como non, Galiza. UN LUGAR CON SIGNIFICADO ESPECIAL: Lousame. UNHA PELÍCULA: Mar adentro. UNHA FRASE: “Mexan por nós e temos que dicir que chove”. ESCRITOR/A: Xosé Luís Méndez Ferrín. UNHA PALABRA GALEGA: Enxoval, zoscadoiro e esquío.

63

TRAZO QUE DESTACAS DO TEU CARÁCTER: Son moi hiperactivo. QUE MÁIS APREZAS DUN/ HA AMIGO/A : A compaña, botamos xuntos moitas horas mortas na facultade. QUE CHE GUSTARÍA SER : Un peixe para poder surcar os mares e para que nunca chovera por min. UNHA COMIDA : Polbo á feira. UNHA AFECCIÓN : Pesca submariña. UN DEPORTE Ciclismo, aínda que tamén o full -contac.

XANELA

● TÍTULO :

CARTAS DE AMOR.

● AUTOR : Fran Alonso. ● EDITORIAL: Xerais. ● COMENTARIO: Son un conxunto de relatos en forma de cartas escritas por mulleres que viven circunstancias vitais moi difíciles, ás que se enfrontan con valentía. Os verdadeiros protagonistas das cartas son a pobreza, a guerra, a inmigración, o franquismo, a violencia, a prostitución, a presión social, a integración...

● TÍTULO :

MADE IN GALIZA.

● AUTOR : Séchu Sende. ● EDITORIAL : Galaxia. ● COMENTARIO: Este “best seller” galego (xa vai pola terceira edición) está formado por un conxunto de relatos irónicos nos que xoga co dobre sentido das palabras e cos conflitos lingüísticos galegos que nos fan reflexionar ao mesmo tempo que nos provoca o riso.

● TÍTULO:

O NENO DO PIXAMA A RAIAS.

● AUTOR: John Boyne. ● EDITORIAL : Faktoría K. ● COMENTARIO: Novela histórica que relata o holocausto xudeu da Segunda Guerra Mundial a través dos ollos dun neno alemán de nove anos. Bruno ve desde a xanela da súa habitación o aramado do campo de concentración de Ouvichs e aos xudeus vestidos con cadanseu pixama a raias. É unha oda á amizade máis alá de razas e esa amizade leva a esta novela a ter un final sorpresivo.

64

XANELA

TÍTULO:RATATOUILLE DIRECTOR: Brad Bird. NACIONALIDADE : USA XÉNERO : Animación, Comedia. SINOPSE: Remy, a pesar da oposición da súa familia , soña con ser un bo xefe de cociña. O destino leva ao rato Remy aos sumidoiros de Pa– rís, está situación é inmemorable, xa que se atopa xusto debaixo do restaurante de Auguste Gusteau, unha estrela da “cuisine”. A pesar do perigo que representa ser un visitante pouco común (e pou co desexable) nos fogóns do exquisito e selecto restaurante francés, a paixón de Remy pola cociña revoluciona o mundo culinario parisino.

TÍTULO : O ORFANATO DIRECTOR: Juan Antonio Bayona. NACIONALIDADE : España. XÉNERO : Thriller sobrenatural. SINOPSE : Laura regresa coa súa familia ao orfanato onde se criara, coa intención de abrir unha residencia para nenos discapacitados. Aquí, o pe– queno Simón, fillo de Laura, comeza a deixarse levar por uns estraños xogos que provocan na súa nai un grande desacougo, xa que deixarán de ser unha simple diversión para converterse nunha ameaza.Unha serie de inesperados acontecementos obrigarán a Laura a mergullarse no dramático pasado da casa que fora o seu fogar cando era nena.

TÍTULO : JUNO. DIRECTOR : Jason Reitman. NACIONALIDADE: USA. XÉNERO : Comedia dramática. SIPNOSE : Juno Macguff ten 16 anos e é unha moza culta, enxeñosa, observardora e sobre todo sarcástica. A relación que mantén cun compañeiro da clase, Bleeker, remata por deixar o seu froito: esta embarazada. Juno está soa co seu problema pero cunha decisión xa tomada: terá o neno e logo darao en adopción. O seu pai e a súa madrasta están de acordo. Agora só queda atopar un pais adoptivos xeitosos. Son Mark e mais Vanesa, e son ideais. Só que Mark comparte demasiadas cousas con Juno.

65

XANELA

4º A

A que non a coñecedes? Pista: 4º ESO e el non é quen pensades

Quen é esta nena tan guapa? Pista: 2º ESO

4º C

Que nenas e nenos tan espelidos.! Xa van en 2º de Só estes alumn@s de 4º B quixeron saír na foto

66

XANELA

O baile das gamelas

Carlos García González

Mirando os choqueiros

Alameda

Sara Piñeiro Silva

Carlos García González

Unha rata de biblioteca

67

Iago Blanco Vilasó

XANELA

AS NOSAS PREGUNTAS: Por que os galegos responden a unha pregunta con outra pregunta?

AS VOSAS REPOSTAS: Sábelo ti? Por que de tanto gritar de casa en casa quedamos xordos Pódesmo repitir que non o entendo? Eu? Non creo. Ti que cres? Fago eu iso? Por que mo preguntas? E ti que opinas da cor que lle da o polbo ás patacas? Porque sempre que non sabemos algo queremos quedar ben. Porque somos moi preguntóns. Porque somos como o raio, dicimos a resposta pero como os outros son parados non a oen. Cando se dan conta nós xa lles estamos preguntando a eles. Por que preguntas ti?, importache a miña vida acaso?, Pois xa está non preguntes.

CRUZADA VISUAL Sitúa na cuadrícula que corresponden obxectos de cociña. darche xa están algunhas letras.

Escribe no círculo a sílaba común ás 3 palabras

68

os nomes a estes Para axucolocadas

XANELA

HORIZONTAIS 1. Substancia química de símbolo S. Cortar o pelo ou a la a un animal. 2. Nome de consoante. Cólera. Demostrativo. 3. Pronome persoal. Espreita, espía. Símbolo da prata. 4. Preposición. Prefixo que significa “anterioridade”. Pono a galiña. Vogal. 5. Fogar. Organización das Naciones Unidas. 6. Vogal. En plural, lazo que se desfai con dificultade. En plural, anfibio. Consoante. 7. Nota musical. En plural, valo feito con varas, estacas, ramas… Percibe. 8.Adverbio de lugar. Documentación dun barco. Espiñazo do porco. 9. Elóxiana, gábana. En plural, gran ou partícula de rocha.

ENCRUCILLADO

VERTICAIS 1. Parte amarela do ovo. Relativo á boca. 2. Cheira. Romanos, cincuenta. Cada un dos aros que forman unha cadea. 3. Virtude teologal. Alimento básico. Dirixíase. 4. Consoante. En plural, franxa de terreo sen cultivar no extremo dunha terra de labor. Consoante. 5. Eixo. Existirá. 6. Nota musical. Que é como debe ser ou como convén. 7. Tira de carne ao longo do lombo do porco. Pica, esmiúza. 8. Artigo. Nais dos pais ou das nais. Consoante. 9. Extremo da perna. Certa illa. Reflexivo. 10. Parte dun obxecto pola cal se colle. Vogal. Deprázase polo ar.. 11. Suco. En plural, tecido feito con fíos de liño, algodón...

XEROGLÍFICO

Que fai María? Está cortando o

69

XANELA

CHISTES Vai un home co seu coche pola autoestrada e cólleo un radar a 200 km/h. Ao pouco tempo párao unha patrulla da policía e dinlle: - Sabe vostede a canto ía? - Si, a 200. - E logo, está vostede tolo? A ver, ensíneme o seu carné de conducir. - Non o teño. - Ai meu deus… Ensíneme os papeis do vehículo. - O coche é roubado. - É a quen llo roubou? - Á vella que matei coa pistola que teño na guanteira. O policía todo asustado pide reforzos. Ao pouco tempo hai cinco patrullas alí. Sae un sarxento. Vai a xunta o home do coche e dille: - Ensíneme o seu carné. E o home ensínallo. - Ensíneme os papeis do coche. E o home dallos. - Abra vostede a guanteira. O home ábrea e resulta que non hai nada. Logo di: - E aínda lle dirían que ía rápido.

AS NOSAS PREGUNTAS: Por que os ovos se contan por ducias?

AS VOSAS REPOSTAS: Porque miña avoa non sabe contar de vinte en vinte. Porque normalmente van de dous en dous. Para non perder o tempo contando de un en un. Porque en Galicia só botaron os capítulos doce e vinte e catro de Barrio Sésamo. Porque as galiñas poñen moitos ovos. Porque as galiñas son moi valentes. Tamén se contan por medias ducias. Porque é unha forma fácil de vendelos, por quilo sería máis complicado. Porque 3x4 son doce. Porque doce ovos uns encima dos outros fan un ovón. Para facer unha tortilla moi grande. Porque as galiñas preguiceiras só poñen un ovo por mes, e hai doce meses no ano. Porque as galiñas cacarexan doce veces. Porque os ovos e as galiñas teñen tanta lóxica coma esta pregunta. Porque os cartóns xa veñen así. Que foi antes o ovo ou a galiña? Porque se tes que contar os ovos de un en un non acabas hoxe.

70

XANELA

Completa este refrรกn

P _ r _ _ m _ g _ s_ , t _ d _ s; P _ a _ _n _ m _ g _ s , _ b _ nd _ _n s_

SOLUCIร“NS

71

XANELA

dedicatorias

72