Muhammed Hamidullah- İslâm Tarihi Dersleri (trc. Ruhi Özcan)

Atatürk İslâm.

L

31 I.Î

Üniversitesi

tünler

T

% R

Fakültesi

î

H

İ

D E R S L E R İ

Prof#Dr*lfuhamnıg& Hamdullah Terceme Eden: Dr,Ruh± özean

Erzurum 1976

I İ Ç İ K DE K İ L E R Mütercimin .önsözü....... ........... ............. ..«*>*«. a-b 1.D E R S ; lalam Tarihinin mevzuu...........,...a..«.........&.»«„d d e b ile r in hepsi İslam n e b ile r id ir , ...^...».........««ad A lla h ın elmelılc ıs m ı...♦.•••.o.oeco«*>o&«o3ccu9&o;.ı.'o;i3^ocl A lla n ın İnşam naıb k ılm a s ı «e«..9.»....e>^c.*3«««o.oo';to.2 Ç!0fl^atl.

t. *cc.tf»?ıro0d.£-oa«e>v'>a«* OO £>3

İsin.ıii j.arıhının başlangıcıa...«ce>»#...:'.6.ç»û£c4...*'.:9.3 2. D E R S :

Tarih kelimesi nereden geliyor? . o„3 Takvimin ortaya çı^cışi* *.»...ooo..«eoc-t‘.o»»3<-uöi>*9Gi..ta.;p4 I’ JeSİ ^ tabiri o... c o3 «ı'«un. #.£«£.-> a na4 İbrâlıîm efendinizin rasullükle şereflendirilmesin u0 .. s.*5 Cennetten indikten sonraki beşeriyet târihi„ . » . « , . , > . « . . . . 0 5 Hebîlerin sayısı.............. ...... ^ lSİUll e n ..........f>O»*««0««Ot-..*.*o...G««».9U46 ^ mı^racları • . j s o ç *>6 İbrahim efendimizin babasının adı ve çocuklara.«,oû,»tti,7 İlk devirlerdeki Allahın kurbân usullerio.,..JU»e.4t„.«f8 İshâkm,İbrahim AS ın yegâne oğlu olmadığı hususunda bu­ günkü Tevrâtın tenkidi ve bir tahrîf b e y â n ı * « o c8 Tevrattaki bu tahrifin bâzı delillerio.

Allahın Medine1ye gönderdiği nebi*

j ».«*9

«10

3. D E R S : Rasûl ve nebi kelimeleri hakkında bir mütâlâa* «•».«,.•» od İ Arap Yarımadasına yerleşen ilk nebi»............ .,...,.12 Bugünkü Tevrat İsrâil oğullarıımn târihidirt0(te!1(t,a«.13 İamail AS la ilgili bugünkü Tevrattaki ifâdeler.o*,a««od 3 Tevrait,İncil ve Kur1ân arasında bir mukayese• »..o»***»14 Medâinu -sâli.h ile ilgili olarak gününüzdeki ilmi tadkikler,Kur*ân âyetlerini teyîd edici mâhiyettedir*«»»14 HUd AS «...••...»...«««.*»*«. « «». p.*c co i.?oosrf» oe o. ı*ol6 .harrâ* ve lawa kelimeleri hakkında bir nü tâl as..,*Q0vv»sl6 Zemzem suyu ve Melekenin ilk temelleri, e».* .17 Curhumluların zemzem suyu yanında ikameti*».o*.*.,.»...17 Kâbeniıı yapılması................. İsm ail AS ın i l k Kabe n â z ın o lu ş u ...................................,18 -iıuzâ:faiılılann Mekkenin ilk dönemindeki hükümranlılarıi8 -ka-saym Kabe idaresini eline alması..................19

II -huaa^ah kabilesinin Mekkedan çıkarılası....»..««.».*»19 Mekke&e. hükümet idaresinin başlangıcı...... ....... .. .2O Errafadeh. nliessesesi ve dâru nnedvenin teşkili, ......»»• »20 Mekkedeki on bakanlık sisteıai................ .. »21 »D S R S s Hebiıaia AS ın doğun günüjmevlidu nnebî AS münâsebetiyle üç nebinin doğumuna ilişgin harikulade olaylar.»t.»»».21

Musa AS ın doğusundan sonraki harikulade olaylar.»,.,... .22 Kur'âna göre Âsiyenin Firavunun zevçesi olduğu,Tevrâta göre Firavunun kızı olduğu baklandaki ifâdelerle ilgi-li bir mütalaa»..................... ..... . . ^ l .o .22 Î3a AS ın doğumuyla ilgili Kur'andaki bilgiler, ».„ a»»»0<>23 Hxristiyanlarla bugünkü. İncil arasındaki tezat...... ...24 Kurbandan farklı olarak îsânın doğunuyla ilgili,İncildeki İfâdeler............................... ...... «.... ,24 Uşbımlz AS ın doğumundaki mucizeler...... .25 V! :ı doğumunda Jtsiye ve Meryem analarınızın ha­ zır bulunuşların'mânâsı hakkında bir nütâlaa.„.„.>..e««26 Nebiniz AS ın doğumunda îiekke ne durmadaydı?.

»27

Essifâraiı?sefirlikjnünâfirlik vazifesi....... ......«<> ,«27 eşnâ-k,dâru nnedveh,meşûrah,errafâdeh,ibâdet,ellivâ vazi­ feleri..... .................................. . a..... *28 Mekkelilerin İslâm öncesi askerlerini tanzim şekli.....»29 Mekke devletinde itfebîmizAS m ailesindeki vazifenin tariA ‘ hi,.29 NebııaizAS m dedesi tarafından zamzem suyunun yeniden ortaya çıkarılışı............ ........

»29

Kureyşlilerin itirazlarından sonra zemzemin mülkiyetinin nebimiz AS ın dedesinin olduğunu kabul edişleri.,«♦..«30 Zemzem vazifesinin ebû -talibe,sonra da '’abbâsu bnu !,abdi 1 mu-1-talibe geçişi............ ............. ....... .. «31 DERS SONUNDAKİ SORU VE CEVAPLAR: l*soru:Nebî efendimiz AS ın Âsiye ilss evleneceğini söyle­ diği hususunda görüşünüz nedir?.

^«,.....*„31

Gevâb........ ............. ......... ........... ..

31

2•soru:Msdıneye gönderilen nebinin adı nedir acaba?.»„.,32 Cevâb....... ...................................... s, . 3 2 3.soru:S'ebîmis A S m doğumundaki harikuladeliklerle,bazı hadis Icitablacmda nebîıaia ASın annesi Âminenin müşrik alarak öldüğü tarzındaki ifâdeler acaba nasıl bağdaşır32 C e v a b i ......... .................................32

III 4#soru:Ssiyenin nehirden MÛsâyı alıp bilâhare süt annesi olarak kendi anasına emzirmesi için verildiğinden Fi­ ravunun haberi var mıydı?............................. 33 Cevab;............... .......................... ..».....33 5.soru:Firavunun erkek çocuklarını Öldürttüğü sene,bebek olarak liûsanın nehirdeki sandıktan alındığını bildiği halde-,neden bu bebeğin yaşamasına müsaade etti?„,..»„ .33 Cevâb.............. ................. ........... ........»33 6 •soru:Kur1ânda Şİt AS ın peygan beri iğine dâir kayıt, var­ ımdır acaba?...................... ......... „.... o^.... 33 Cevâb:.................................... ,......,,.....34 7.soru:lîebîı:ıiz AS m doğumundaki harikulade olaylarla il­ gili olarak zikredilen hususları bazı tarihçiler zayıf­ tır deye kitaplarına almıyorlar.Buna ne dersiniz?o.*„,3:r 0 evab ........................ .r.«.««.«....*.....0..o?.aa3‘ ~r 8. soru ;iieryen ananız zananında oruçlular konuşmazlar ıhıy­ dı?.. 34 Cevab;............. ........................ ,.,.».,3 o ,...35 5.D E R S s Hebî AS ın doğduğu sırada lîekfce devleti mensublarının dî­ nî ve fikrî durumları.......................... .

35

Nebiliğinden önce nebiniz A3 ın dînî hayatı.. ..... 35 Aşure günü orucu...... ................... ........... . .36 I’ îebîliğinden önce nebi AS m

haooı......... .........

. .36

Yıkılan Kabe duvarlarının inşâsı.............. .

..37 îTebi AS ın muhtemel düşünceleri hakkında mütalaalar.. 4.37 İbrahim ve İsnâîl AS 1ar hakkında batılı müsteşriklerin bugünkü Tevratın ifâdesini teyidedişlerinin yanlışlığı ve Kur*ân ifâdesinin doğruluğu hakkında bir nütâlaa...38 Hebîliğinden önce Huhanned A3 ın Hİradaki is,tikâfic.... .38 lîebi AS a ilk vahiy geliyor........... .

39

Bu hususla ilgili iki aühila nokta............. ..... .,..39 Vahyin Allah Rasûlu AS da görülen bâzı alâmetleri.. » 3 9 Vahye inanmayan bâzı nüsteşrikiere cevablar....c .40 İlk vahyin düşündürdükleri.... ........... .41 Hebî AS ın vahyin ara yemesinden ümitsizliğe düşmesi. «.41 İkinci vahyin gelişi........................... . o.42 İlk te’ oliğ emri...... .............. .......42 müsteşriklerin bir iddiası.......... ............ .42 Fıtrata uyan bir din her şeyi ile mucizelere d a y a m a z ... 42

IV DERS SOHUİTDAKİ SORÜ VE CEVABLAR: 1 .soru:Arap müşrikleri Kabe içindeki putların sayısının 360 oluşu sebebini neye bağlıyorlardı?............. <,.<,43 Cevâb;........ .................... .................. ...«43 2*aoru:îbrohîn AS zcnanzndoJci Iıacc ile bizin hac cimiz ar­ sında fark var mı?*.............. .............. . . . . . . . . 4 3 Cevâb:...... ......... ................. ................. .43 3.soru:Hebî AS ictihâd yapmış aıdır?Yapmışsa ictihâdlarını nasıl değerlendirmeliyiz?............ ........... ....44 C evâb:.............. ...............................

44 6 .D E R S ■*.

Nebî AS m hayatının siyâsî yönü........... ........... ..45 Davûd ve Süleyman AS 1ar............. ............. ....

45 Siyâsî ve dînî reislik arasmdakialâka...... . . . . . . . . . . . . 4 6 Din ve dünyânın birbirinden ayrılmayacağı............ ,«.47 Devlet tesisinin iki çeşit tezahürü.... ........... .47 Mekke İslam Devleti................. .............. ..

47 . * İl idari vazifelerin müslüman olduktan sonra nebi A 3 aan gördükleri muamele..................... .......o. .48 Devlet ve unsurları............ .......... ......... ....... 43 İlk müslümanlar daha ziyâde gençlerdendi..............a..49 Müslümanların Habeşistana göçleri........... ........... .49 Müşrikierin»nüslünan olan oğul ve torunlarına eziyetleri 49 Ebû -talibin vefatından sonra nebî AS m zor duruma düşüp Taife gitmesi ve kovulması.... ....... ................50 Hebî AS m lîîekkeye bir yabancı olarak başkasının himaye­ sinde girişi. .......... .......... ................... . .5 1 Medîneli S kişinin İslama girişi........ .........51 '» 12 ” 11 ;ı ................... . . . . . 5 2 72 » i! ........................ 52 Mekkeli müşriklerin nebî AS 1 öldürme pilânları.........52 müşriklerle İslâm arasında savaşın başlaması... .52 Mekkeden Medîneye göçerken nebî AS ın düşürmesi muhtemel fikirler hakkında bir mütâlaa......................... 52 DERS SOSUMDAKİ SORU VE CEVABLAPÎ; l.sorujîîebî AS îâif seferinden sonra mülteci olarak Liekkeye geldikten sonra yine akrabasının .himayesine mi gir­ mişti? ................. ....... ................. 53 Cevâb................. ............. ..................... 54

V 2.sorusHebî AS nem devlet,iıenı de dînî reisdi.Daîıa önceki peyganberlerle nesela Davud AS la farkı nedir?»..o«...54 Cevâb:................. ............ .......... . ........ 54 3*sorusKabîle reisliği seçimle rıi yoksa verasetle iniydi?54 C e v â b s ,........................... . i.............. 54 4»soru:Kebî AS Taiften döndükten sonra,haber gonderdiğiiki kişi O ’nu himayelerine almaktan intinâ ediyor,3 üncüsü bunu kabul ediyor.Bu zatların isimleri neydi ?

.

. 54

Cevâb:............................................. <.*<>..»54 5.soru:ITebî AS a aleyhine düzenlenen suikastı »kendisine halasından başka haber veren var mıydı?t...... .c.»o».55 Cevâb:............... ........................... 0

.55 6 «soru;Nebî AS ın,din ve dünyâ işleri reislisinin tek ki­ şide meze edilmesi kararını kendisi mi vermişti yoksa

bu vahyin emri miydi?..... ..................... ...... 55 Cevâb:...... ................ .............. o........ .

55

7 .D E R S s Hicretten sonra nebi AS m muhacirlerin mühim meseleleri­ ni tarihte görülmeyen bir tarzda halletmesi. . . . . . . . . . . 5 5 Hicret sırasında muhacirlerle ensârın sayıları..........56 .Kardeş olan muhacir ve ensârın ııebî AS m beyanlarına düşkünlüklerinin sebeb olduğu müşterek işbirliğinden bir örnek............. .............................. . . 5 6 ^Kardeşlik teşkilindeki usulün müsbet neticeleri.«.u.....57 Itfebî AS ın savunma meselesinde takib ettiği e s a s l a r ,57 Savunma meselesinin halledilmesindeki tarz hususunda bir matâlaa.... ............................. ......... . 0 „. 58 Dünyâda ilk yazılı anayasayı nebî AS Medînede imlâ et­ tirmiştir......... .......................... ..... o.59 Bu ilk anayasanın bâzı hususiyetleri............ .

«60 Hicretten aeaen sonra muhacir ve üe dinelil erin sayısı hakkında bir tahmin........................... ....... .61 Kur’âna göre devlet olma hakkı âdil ve takva sahibi olan­ larındır jlıaksızlık edenlerin değildir.................62 ARO Ömer jefendimizin bâzı elçiliklerden imtinâı....... 62 Hebî AS Melekedeki: vezirlikleri mümkün olduğu kadar He di­ ne de de tesis etti,........... ....................... 63 Kâbeııin anahtarlarıyla ilgili vezirlik.............. :. .64 Zemzem dağıtaa,narafah ve muzdelifeh vezirlikleri . . . . . . 6 4

VI D B R 3 sonundaki soru ve cevablar: l.sorusNebî AS m iîedîne anayasası»günümüzde. hükümet kuruluşlarındaki koalisyon protokollerine benziyor mu ?65 C evâb:...... .............. .*......................... . , 6 5 2 »soru:Ayrı dinlerin sahihlerinden teşoMcül ettirilen bu Medîne koalisyonunu nasıl îzâh edersiniz? . . . . . . . . . . . . . 6 5 C evâb:..... ................ ............ ................ 65 3«soru:ARO öner efendiniz,sn az iki kere elçilikten imti­ na etmekle,hem din hem de devlet reisi nebi AS a kar­ şı gelmiş olmuyor muîîleden feragatte bulunmamış tır?... $6 Gevabs....................................... ............ 66 4 *sorujİalon öncesi vazif elerin,İalandan sonra da ayni âilelelerde nebî AS cabırakılmasiîl)Düzeni değiştirme­ den mütevellid huzursuzluğu önlemek için midir, 2 )Yok­ sa bu ailelerin tecrübelerinden istifade için midir?. ;3 )Yok3 a bu, bir İslam Hukuku pirensibinin başlangıcı­ mı dır?. ......... ................ ............... ....... 67 Cevâb: ................... .......................... . . . . . 6 7 8 .D E R S : Liedinede devlet tesisini»Medînelillerin hepsinin isteme­ diği hususunda bir mütalaa........................ , . . . 6 8 Hebî AS 111 vefatında İslâm Devletinin kapladığı saha . . . . 68 İslamiyet'teki ilk sayım...... ...................... ....63 İslâmiyet beşerî sebeb ve neticelere göre yayıldı . . . . . . . 6 9 Mekkelilerin müaIlımanlarca iktisâdı çenber içine alınaası70 Hebî AS m

tasarrufları hakkında akla gelebilecek bir is­

tifhama cevâb.... .............. .......... ............. 71 i;ebî AS m

müslüman olmayanlara karşı takibettigi sıtra-

teji............ ............ ..................... .....72 Mekke kâfirlerinin yağmalanma şayiasındaki gaye........ 72 Bedir savaşı................... .................... ..

72 "

"

nm

bâzı neticeleri............ ............ 73

Umûmî olarak Medînelilerin inanç yapısı................ 73 Müslümanlarla Kaynukalılar arasındaki çekişmeler....... 74 "

Eıınadîr jrahudileri arasındaki bozukluk ve

bunun neticesi............ ....................... ... .74 İbnu ubeyyin münafıklığındaki sebeble ilgili mütalaa . . . . 7 4 lîadîr oğulları yahudilerinin Hay'be re yerleşip komplolar düzenlemesi....... ............. ............. ......... 75 Hendek savaşı....... .......... ................... .......75

VII Kureyza oğulları yahud.ilerinin savaşanlarının öldürüli:ıasi76 Bu husustaki halcsıs bir tavsifin r e d d i .77 Güç duruma sokulan takkelilerin hudeybiye sulhune zorlan­ maları ................ ........................

Sulhu Mekkelilerin boznıaaı üzerine Mekkenin kan akıtılma­ dan fethi...................... ........... . . . . . . . . . . . . . 7 8 Mekkelilerin,sâdece İslâıada bulunan bir olgunlukla karşı­ laşmaları ...................................... ». 3..... 79 Bir kaç dakika önceki İslam düşmanı,bir kaç dakika sonra Mekke valisi oluyor...... .................... .«».o..o»80 lebi AS m

İslama davet siyâseti......... ...............80

DERS SOKUNDAKİ SORU VE CEVABLAR; 1.soru:Benî kureyza yahudilerini nebî AS öldürmüş,^rap ka­ bilelerine karşı öldürme formülünü kullanmamıştır.Bu,ne­ bî AS m

kabîleciliğini nl gösterir yoksa yahudilerin

müslüman olmayacaklarını biliyor muydu?........... <,o,.<,=■80 Cevâb..................... .............. ........... . .... ,80 2«sorusUebî A s m savaşlarında muharib adedi fazla olduğu halde az insan ölüyordu.Sebebi ne olabilir?..........0.81 C evâb :......... ....... ........................ 81 9.D E R S : Ikı yalancı nebi.........................»••••eo.c.oüt.oy<31 lebî A s m vefatı....................................... ..82 ARO Ali ile ARQ •’abbas arasındaki halifelikle ilgili ko­ nuşmalar ............................................ ,..,82 Buhârînin rivayetine dayanılarak çıkarılan bir n e t î c - e . .83 ARO ;,abbâsın nebî AS dan hilâfetle ilgili talebi.........33 lebi AS ın vefatından sonra ARO Ali ile ARO !,abbâs arasın­ daki konuşmalar........................... ..... . , . a t , t ,83 ARO Alinin velîahd kılınıp kılınmadığı hususu...........«84 Ensârın hilâfetle ilgili ilk faaliyeti......... ..85 Evs ve Hazredi E n s â r m görüş ayrılıklarının temelinde ya­ tan bazı âmiller.............. .......... . . . , , . . . . . . . , . 0 8 5 îoebi AS 111 vefatının ımislümanlarla yabancılar arasındaki yankıları........ ............ ................. .a86 ÎTebî AS m 10.D E R S :

vefatından sonra ebû bekrin ARO h i t a b ı . .87

Muhacir,Ensâr ve Kureyşlilerin halifelik hakkındaki ilk meyilleri.... ........ ...................... .....o.....89 sa^îdelı oğullarının toplantı yeri(se-kîfeh)nde olenlar . . . 9 0

VIII Ebû bekir,Öner ve Ensârın büyüklüğü ve İlk halîfeye bîat91 11 ■ , in nesciddc müslurıanlara Iıitâbı............. <,»92 Ebû bekirden Patına ananızın babasınınıraîrâsını talebi . . 92 Bu mîras talebinin}.tarihi ve îtikâdî olaylar zaviyesin­ den tahlîli.... ................................... ...93 ARO Alinin Ebû belere bîatiyla ilgili rivayetler........ 94 Halîfeliğinden 3onra Ebû bekrin kısaca yaptıkları...... .95 11 »D E R S : Biebî AS m ((Devlet başkanları Kureyştendir))hadîsinin tahlîli........... .......................... ........... 36 Nebî AS ın Medînedeki naibierinin isin ve vecîbeleri..... 97 ARO Muâviyenin halifelikle ilgili bir rivayeti.....„..„.»98 Halifelikle ilgili ortaya çıkan diğer görüşler.'..........99 Bu görüşlerin değeriendirilnesi..... ................. ..100 ARO Ebû bekrin diğer icraatları......................... 101 îsa AS m

göğe çekilişinden sonraki Hıristiyanların ve

nebi AS ın vefatından sonraki nüolünanlorın ■ . durunları arasında bir nukâyese.... ...... ...................... 102 îsa AS ın göğe çekilişinden sadece altı sene sonra,îaâ dîni değiştirilmişti........................ ........ ..103 DERS SOEUlîDAKİ SORU VE CEVABLAR: 1.sorusîsâ AS dan 6 sene sonra lııristiyanlar dinlerini değiştirdilerse,neden Muhanned AS ın gönderilmesi tak­ riben 600 sene sonra olnuşiur?........... ........ ..<,.104 Cevâb:........................... .............. ..104 2.soruslTebî AS m

dîni tebliğ sırasında Selnân efendiniz

kaç yaşındaydı?....................................... .105 C

e

v

â

b

.... ...............................105

3.soru:Buda•ya ilhan, zeytin ağacı dibinde geliyor.Kur’an­ da da Allâh((ve ttîni ve zzeytûni))deyerek,zeytine ye­ nin ediyor.Bu iki keyfiyet arasındaki alaka nedir?,105 C e v â b ................................ ,....... ,105 F İ H R İ S T(İÎTDEKS)L E R; 1)£y ETLER,2)A1'ET VE HADİS HARİÇ İITDE MUHTEREM, DÎiIÎ VEYA TARİHİ ZEVAT VE TOPLULUKLARLA KİTABLARA ÂİD SÖZLER VE TA­ SARRUFLAR^) AY İSİMLERİ,4)C0ĞRAFÎ MAHAL VE SU İSİMLERİ, 5)DİL İSİMLERİ,6 )CİN VE DÎNÎ TOPLULUK İSİMLERİ,7)HADÎ3LER, 8)ISTILAH;tabir (DEĞİLİ, TERİM) fICELİLIE,9)İHSAEi TOPLULUKLARI, KABİLE VE AİLE İSİMLERİ ,1®)KITAB İSİMLERİ, 11) KUR'Âlî SÜRE­ LERİ ,12)MELEK VE ŞEYTAİT İSİMLERİ ,13)MİLLET,KAVİM VE IRK İSİMLERİ,14)MÜDDET,ZAMAÎJ VE DEVİR İSİMLERİ, 15)SAVAŞ İSİI:LERİtl6)ŞAHIS İSıiâLERİ.(Bu^fihrist başlıklarından bazıla­ rı da kendi aralarında dâhili tasnife tâbi tutulmuşlar­ dır)...... .......................................107-113

(a) mütercimin Önsözü

1-Prof.Dr»Muhacimed Hamîdullah Hocamızın Fakültemiz ikinci sınıflarına haftada iki saat olarak verdiği bu ders­ ler,ilk ders hariç tamamen banda alınıp,soara tereeme edil­ miştir.İlk derside ricamız üzerine muhterem Hocamız Arapça yazılı olarak verdi.

2 -Tercemede derslerin sayısı,iki saatlik ders bir ders hesâbedilerek kaydedilmiştir.Zira Hoca,iki saatlik dersi birleştirerek bir arada kesintisiz veriyordu«Buna göre tercenede yer alan 11 ders , 22 saatlik derstir 0

3 -1’ercemede bazı tâbirler aşağıdaki gibi kısaltıl­ mıştır: AS kısalt ması;"aleyhi sselâm,8AV' kısaltılması ; -salla llâhu aleyhi ve selleiu,ARO kısaltması; Allah razı olsun,a.3 .e.kısaltılması; adı geçen eser, ASSÜ kısaltması;Allah’m salât ve selâmı üzerine olsun ifade­ leri için kullanılmıştir.

4-Arapça isim ve terkiblerde avrupalıların irabsız yazış usulleri değil,Arab'ın okuyuşunu ifâde eden irablı yazılış tarzı esas alınmıştır.

5-Transkıripaiyon imlâsında İlmî,millî ve âmeli 0larak bulmadığımız avrupalılara hitabeden batılı esâsa da­ yanan imlâların hiç birine iltifat olunmamış,daktiloda dahi tatbîki kabil bir transkripsiyon imlâsı benimsenmiş,Arapça kelime ve terkiplerde mevcut olmadığından büyük harf kullan­ ma usülü terkedilmiştir.Bu imlâda kullandığımız,dilimizde karşılıkları bulunmayan harflerle mukabilleri şöyledir: Lnce v eya peltekler : Peltek se:(.s)

Kalınlar: Ayın ve harekesiz A hemze: noktalı ha:(-fi) ayın; ( » ) ~

noktasız has(.h)

sâd:(-3)

peltek zel:(.z)

dâd;(-d)

herekesiz hemze:(-)

(b) Kalınlar:

tı :(-t) zı :(-z) kaf:(-k) ayrıca ğayın harfi(ğ) ile gösterilmiştir.Kelime veya terkibler Arapça nasıl okunması gerekiyorsa öyle yazılmıştır.

Yazılıp okunmayan, harf olmadığı gibi,dil mantığımıza ay­ kırı olarak yazıldığından farklı okunan harf de yoktur, 6-Kur*on âyetlerinin meallerin

de merhum Haşan

Basri Çantay Kocamızın üç ciltlik Kjır'anı Hakim ve Meâl-i Kerim adındaki tefsiri eaaa alınmıştır.Hadîs tere emelerin­ de muayyen bir esere iatinâd olunmamıştır.

7-JiOcanm verdiği derslerin tamamı metin olarak yer almaktadır.Dip notlar,müteraimin ilâvesidir.

8-Daktilo hatası olarak dahi manasındaki (de,da)ile . so.ru (mi,mı,mu,mu vs.)gibi'ekleri,çok kere kendinden önceki keli­ meye bitişik yazılmış,bazen de ayrı yazılmayacak (de,da)gibi ekler kelimeden ayrı yazılmış ve bazı kelimelei'de

de he­

ce bölünmelerinin vuku bulmuş olduğunu i 'ijiaâren beyan etmek isteriz.

9-İlnî müracaat ve unûuî istifâdeyi kolaylaştırmak için,notların baş tarafına tafsîlî bir “İçİIîDEKİLER1' listesiy­ le son tarafına da,bazısının kendi içinde dahilî tasnîfe tâ­ bi tutulduğu onaltı çeşit FİHRİSTCÎHEEKS) tanzîm etmeyi uy­ gun bulduk.

Ruhî Özean tfayıs 1975

Rahman,Rahim Allah Adıyla Alenilerin Rabbı Allah'a hamd,Rasullerin efendisiyle hanedanı ve arkadaşlarının hepsine salat ve selâm olsun, İslâm Tarihinin mevzuu gayet geniştir .Allah’ın izni yİ e vereceğim birkaç derste »mevzuun tamâmını ele almağa i m a n yoktur Sadece bâzı yönlerini işleyeceğim.Jizlere Arapça lıitabediyorum Arapça bir yabancı dil değildir«Bildiğiniz gibi Allah hepsinden razı olaun ilil’mialerin

anaları’nın dilidir;iıer yerde,her aaman

bütün müulümaaların ana dilidir. lalam Târihiyle,ilk• yaratılışla;bütün kainatın yaratı­ cılarına ,sahiplerine hâlen de olduğu gibi teslimiyetleriyle h a ­ lamlar iyla ;başlar.Şu halde İslâm,devamlılık ve şumûl dinidir.Za­ ra tılışın başlangıcından,£dem A3 dan kıyamet kopana

kadar

uzanıp devam eder vs bütün âlemi şümulüne alır.Meselâ lîuh A 3 sâdece milleti (Ünuaeti)nin değil,bizimde nebımizdirJüûaâ ve îsâ AS 1ar da şâdeoe yahudi ve hırıstiyanların değil,ayni zamand iki ialâm nebiaidirler.Madem ki İslâm,kesintimiz devamlılık ve istisnasız şumûl dinidir,o halde tarihide sonsuzdur.

Allah’ın en güzel isimlerinden olan '»elmelik'-1 ijınijAl­ lah’la yarattıkları aracındaki bağları tavsifinden dolayı,belki de diğer içimler(in)den daha açıktır«Allah kendine ((elmeliku I-kuddûs)) (ı) yâni ((ıviülk ve melekûtun yegâne sahibi (2)»eksiklig /demektedir. gerektiren her şeyden pak ve münezzendijHlvendiöi için madem ki bu ismi seçmiş tir,remzi (sembolik) olarak bu ismin diğer levazı­ mının da,aniamamız için kullanılması gerekir.Yoksa kendisini ha~ •^.y1.1 m "

.... .

■ 1

1 «%!j.

İM.. »<.j.■■u.

.i— ~

——■------

(1) el.haşr sûresi-2.3 i V ğ elöumu1,ah suresi-1> âyeti eri,, Y /H

.-5'k

••• 't

(-2) mahlukları 'hakkında- emir-ve ■ yasağınhakîki-..mutasarrıfı ?mâli tv' ■ i-*t. ki »saiıibi. Hepsi Q'nun mülkü, kahrı ve iradesi al tındadır (_:Ha l « ' •s ^'iia) .iiiüllcü, tâsarriıifa- biran' zeval bulmaz..(tedarik):(H«B»Çant •Tefsiri;3/1029-1041)

(3)Bey-dâvî,C elaleyn,medar ik;a .g .e.

2 işikâtte ne ise, •oylecre 'tavi5İf,'St®iş olursa,hiç « M r --gey anlamamız ^nügtlcün .d(9ği3:âip#Al^Qh işte b^i'fen ikeriM^İ- tâtnıfcma hususunda' •> 'i-iî3ctn $6plt&mn<İa anlaşılan ^«İlmeleri kttllanaHBtir«IfSk'saYiibe Allah .

•» >%' v.j9^.;kaliriıeîe?±n -ifa&ö ©£ti§i manâlarâan 5dk daha-başka benzersiz, *

^**r

"

t ’-.

w

•

£«gae«ir. göre bir melik olarak kendisinin arşı (taktı),askerieri,haaînele c-i mülkü ve hattâ başşehri (Metropole; şehirlerin anası)ve sarayı (beyti haramı) vardır.

Melik (fiultan)1 e r ,hizmefckârlara

iş gördürürler.Benzer­

siz Yüce Allah kendisine bir nâib (Vekil) ve halef; halife seçe­ ceği zaman bunu sırf irâdesiyle; istibdadla yapmadı:(Yarattıkla­ rına) ihtiyarda bulunmalarını teklif ederek "beni» hilâfetim emânettir (l).Bu hilâfetimi şartlarıyla kim üzerine almak istiyor sizlerden ? •'deyince kendiline cevaben yaratılmış olanlar1' şart­ lar nelerdir? ‘»sorusunu sorup,‘‘şartları takdîr etnek bendenjmesûliyet sizden*' diye Allah karşılık verince korktular ve ;,Ya Kabb, nasıl olur, sen takdir edersin de biz mesul oluruz? *'dediler .Bunu Alldv şöyle ifadfc'ediyor: ((...onlar bunu yüklenme kten çekindiler ' *•* bundan endişeye düş tül er. İnsan (2) (a gelince: O ftutru)bunu oırtı^-^. v.

na yükledi. ;Çünkü o çok 3ülıimkâr,çok cahildir)) <3) / g ^ p f ^ ^ a ^ k ı n ® câhil olduğunda şüphe yoktur.,.(1) İşlenmesinde sevâb'vs'terkinde cezâ olân'^eyâırrCeraleyhCa. .' :g-..et 2/757.)

(2) İdem: Celâleyn ( a.g.e.)

(3) ela.hzâb süresi,72,âyeti

3 Pakat Allah'ın hiç bir şeye zulmetmediğinin, câhili değildi.Âlla^’ hin şefkat(ve merhamet)! yaratıp yüze böldüğünü,yüzde birini bütün yaratılmışlara verip geriye kalan yüzde doksan dokuzumda kendisine bıraktığını öğrenmişti.Âlemdeki bütün gevgi bu yüzdebir parçadan­ dır; Ananın yavrusuna,dostun dostuna,iyilik sevenin iyilikte bulun­ duğuna v. 3 .karşı olan muhabbeti hep bu cümledendir.İnsan Allah'ın (ananın çocuğuna olan muhabbetinden

99 defa daha fazla yaratık­

larına karşı sevgisinin çokluğundan) vazifeyi edadaki kusurdan' dolayı kendisine ceza vermeyeceği ,bunun ancak hata ve yanlışlık­ lar yapan çocuğuna annenin terbiye kabilinden verdiği ceza gibi olabileceği kanaatindeydi. İşte böylece in,-3an,kendi isteği ile Allah’ın halefi}ha­ lifesi oldu.Ve halife olarak da en iijtüa yaratık oldu ve hatta kendisinin önünde melekler eğil (ip secde et)diler.lolom Tarihi işte o zamandan itibaren başlar.

2 »Sera Tarih kelimemi nereden geliyor?,■Bazılarının kanaatine göre Pars­ ça ;,mâh rûz;l tâbiri önce " m u e m - b 11 şeklinde Arapçalaştırıldığı, sonra bu 3 on kelimeden mastar ve diğer ayrı köke dayanan kelime­ ler (müştakları) türetilmiştir kanaatindedirler.Ancak,şu diğer görüş daha doğru olabilir:Zaman ezeli ve ebedi; başı ve oonu bulunmayan bir şeydir .-Fakat insan zamanı birimlemeyi arzu eder.Ayı en iyi bir vesile olarak bulur:Yay gibi doğ­ makta, dâire hâlini aldıktan sonra yavaş yavaş nokaaiılaşıp kaybol­ mak ta. İşıksız hale gelip sonra lerde bir benzeri

son derece düzenli ve diğer şey­

olmayan vasiyette yine yay gibi doğmaktaydı.

(4) İnsan,sınırsız{nihayetsiz (hadsiz) şey (zaraaîi)i vakitlendirmok iğin ayı seçti-o Arapça atta-kmîr (aylamak) ,gökteki ay ve bu ayın çeşitli durumları vasıtasıyla vakti tahdit manâsm adır.Sonra bir ay,günle­ re ve haftalara bolündü.

Bugünkü malumatlarımıza göre ,bunu önce Babilliler yaptılar.

Bütün dillerde durum büyledir.î.îeselâ İngilizce'de "racon'’ göleteki ay, "month" iso (30 rün mânâsına) ay demektir. Almanca "raond" gökte­ ki ay,”rionat'8 da (30 gün) ay manasınadır. Sami dillerde de vaziyet böyledir«

er-h ^İbranice ve Güney Arap Yarımadası lehçesinde»gök­

teki ay manâs m adır63u kelimeye Yemendeki kitabelerde raelamaictayıs. ette 'rî-iı "Gökteki ayla vakit tahdidi" anlamındaki/ kelimesi bu kökten­ dir.

Bir Bâbilli olan,Babillilerin Nsbîsi İbrahim AS ın bu il­ mi; astronomiyi bildiaine dâir hayatıyla ilgili bâzı şeylerden mâlûraattâr oluşunuzu garib karşılamamak gerekir.

Yıl,ay,gün hesabını ilk ortaya koyanların Babilliler ■ol­ duğu söylenir.Önceleri karnen yılı kullanıyorlardı.Bunun ziraata ve dört mevsime tamamen mutabık olmadığını görünce her üg kamerî yılda bir kere yıl 13 ay oluyor,böylece kamerî yılla,mevsimler ve­ ya güneş yılı arasındaki uyumsuzluğu gidermiş

/o l u y o r ^ r d ^ ne A_

rapça bir tâbir ile (nesi’) deniyor.Eski kavinler bu âmeliyeyi bil­ mekteydiler.Hebî AS da nesi* işlemli yıl hesâbruıı kullandı ve vefa­ tından 3 ay önce vedâ haccında,burulan böyle müslümanlaranes£f iş­ leminin yasak olduğunu tebliğ etti;bu husustaki ((nesî1(geciktir mele) ancak küfürde bir artıştır))(1) ,meâlindeki âyeti okudu.i^ebî AS ın hayatının tarihini tesbit,nesî‘ işlemini dikkate alarak yapı­ labilir. Çünkü meselâ,Bedir Savaşı Kamerî yıla göre olan Ramazan ay ında dep;il,nesî1 iglsrali yıldaki >Iamazan ayında, olmuştur. (l) ettevbeiı sûreni 37.âyet

( 5).

Babilliler yıldızlara kullu*: ediyorlardı. Bayramları da yıldızlara balıydı.İbrahim efendimiz,nebî. olmadan önce bile bu puta tapıcılı£a iştirak etmek istemedi.3u cümleden olarak,babası ve akrabası,bay­ ramlarına iştirak etmesi için kelıdini çağırınca ((derken yıldızlara bir baktı da rben hakikat hastayım dedi)) (1).Kendisinin nebılik şerefine

u-

laşması yine astronomi; yıldız ilmiyle idi t Gördüğü bir yıldıza l:buau berabbiEi''' nin"/öemiş,yıldız batı gidinoe "ben böyle batıp gidenleri (İlah deya)sev­ mem'* demiş,sonra ayı doğar halde görünce '"Burnu benim Rabbim ?,

demiş,fa- ,

kat o da batıp gidince" andolsun eğer Rabbim bana hidâyet etmemiş olsaymış muhakkak sapanlar güruhundan olacakmışım” demiştir*Son güneşi do,var vazi­ yette görünce de "Bumu imiş benim Rabbim?

3u hepsinde de büyük

,demiş,

Batınca, da '‘ey kavnim (bunların hepsi fânî mahlûklar) ben sizin (Allah’a) eş katagcldiğinia nesnelerden katiyyen uzag'im!: der (2).İbrahim Rafcbana selîm bir ka3.ple yönel (ip gel) inoe.kendisini rasullükle şereflendirdi ve sonra ona daha fazla ikramda bulundu:((Bia İbrahim'e (hakikati nasıl öğrettiyoek) göklerin ve yerin büyük mülkunude öyleoe gösteriyorduk)) (3)« Beşeriyetin cennetten indikten sonraki tarihi,nebilerin ve melik­ lerin târihidir.Bazılarını bize Kur'an haber verirse de haber vermedikleri dalıa çoktur,Ibnu l”arabî elfutu.hâtu Imekkiyyehde Nebî AS dan ((Yüce Allah yüzbin âdem yarattı.Biz şimdi sonuncu âdemin neslitıdoniz)),dediğini,a.hınedu bnu ohanbel ine müsnedinde Eebî AS ın ((Allah jruzyirmidörtbin nebî gön­ dermiş,üçyüzonbeşine kitap vermiştir.Ben onların sonuncusuyum)) dediğini rivnyet ederu3irinci hadisi ben elimizdeki hadis kitaplarında bulamadıiiü

(1) e-s-saffât süresi,86 ve 89.âyetler.

(2) İşbu ifadelereiesnll£ia sfîresinin 76,77 ve 78*âyetlerinden muktebestir» (3) Elen"âm süresi 75.âyet.

6 İslâm Tarihinin taıvıcuraîllbilmek için bu nebilerin tarihini bilmek ( ';erekirs Oysa bunların isimlerini bile bilecek imkânımız yoktur.Kur*an bazıları hak­ kında bilyi verdijlini,bazıları hakkında bir şey söylemediğini kaydoderc Anlaşıldığına göre bunlardan sekiz tanesi ileri gelenleriydi03unu■ İslâm Nebîsi AS ın mirâcda yükseklere çıkarıldığında,kendileriyle göklerde karşılaşmasından çıkarıyorum.Birinci gökte İdemle,ikinci gökte îsâ ve Yahyayla,üçüncü çekte İdrisle»dördüncü gökte Yusufla,beşinci gökte iiûrûnla ( altıncı Kökte Husayla,ye diııci gökte İbrâhîmlo karşılagtı;hepsine selâm ol­ sun »Kuralıda da bu nebilerin hepsinin miraçlarına işaret olunmaktadıre Âdem cennette iskân etmiştir.Bu o ;nun miracıdır.Yahya ile îsâ mua­ sırdırlar tayni millete gönderilmiş olmakta müştereklikleri vardır*I5ir mi­ racın vukuu her ikisi içinde :nîrâctır.31imizdeki İncile göre îsâ ASfYahya AS dan dînî

ilimleri öğrenmiştir«Kur1aft,(îea hakkında):((Bilâkis Al?

lah O’nu yükseltip kendisine kaldırmıştır)) (l),İdris hakkında ((Biz onu pek yüce bir yere yükselttik)) (2),Yusuf hakkında ((..eger Rabbı'nin bur­ hanını görmemiş olsaydı))(3 ),der»Harun ile MÛsâ AS da muasırdırlar ve nebilikte müşterektirler.Musa şöyle diyor:((Onunla sırtımı kuvvetlendir.©1 nu işimde ortak kıl)) (4)»Yine Musa ile ilgili olarak bilgi veren Kur’an ((...derken Rabbi o dağa tecelli edûıoe)) (5) der#İbrahim'le ilgili olarakr az öncede kaydedildiği üzere Kur'an ((Biz İbrahim'e (hakikati nasıl ö£,rc-t~ tiysek)göklerin ve yerin büyük mülkünü de öylece gösteriyorduk))(6) diyor e

(1) ennisâ' sûresi,158 âyet.

(2) meryem sûresi,58.âyet.

(3) Yûsuf sûresi,24.âyet.

(4) -tûhâ sûresi,31 ve 32 âyetler.

(5) ela"râf sûresi, 143.. âyet.

(6) elen!,ân sûresi,75.âyet.

7 Birini geçmek isteyen insan önce onunla eşit ol­ malıdır »Bundan dolayı,rasullerin efendisinin önce Âdem ve diğer büyük nebilerin derecelerine ulaşması gereki­ yordu» Bunların sonuncusu yedinci gökteki İbrahim A3 idi.

Sonra dalıa yükseldi ve meleklerin en ileri geleni Cibrîlin sınırı olan sidretû Imûntehâ (1) ya ulaştı.Cibril bu sınırı geçemiyor.Sidreyi geçtiği taktirde Allahın nurla­ rı ile yanar.Nebimiz AS Sidreyi geride bırakmakla Cibrilide geçmiş oluyordu.İlerleyerek,Allah’a yakın melekle rin,Allahın emirlerini yazarlarken kalemlerinin çıkardı­ ğı sesi işittiği yere geldi.( Jtfobî AS belki zamanımızda 'olsaydı, “dektilolarm sesleri11 derdi) Allah'a yakın me­ lekleri de geçip oennete.Allah'ın huzuruna vardı: ((İki yay kadar,yahud daha yakın oldu)) (2).Efendimiz iiuhaamed AS a: "Diğerlerinde ayrı ayrı bul/

peylerin nepei 3en-

de toplandı1’ diyebiliria. İslâm Tarihinde İbrahim AS ın yeri büyüJctür.((Si­ ze daha evvel Müslüman adını o vermiştir)) (3).Ibrâhîm AS ın babasının ismi Kur* an’a göre Âz,er,Tevrat *a göre TarahtmBu iki isim üzerindeki araştırma bizi şu sonuca götürüyor sEski Yunanca’da târah kelimesine

bedelen aser

kelimesi kul1anılmaktaydı.Arapçsdc âaer kelimesi âser yapılmıştır.Buna göre İbrahim AS ın babasının ismi husu­ sunda bir ihtîlâf bahis mevzuu

değildir.

Ayrıca k'ur'an bir şey söylemediği halde Tarat,İb­ rahim AS ın diğer karılarından İsmail ve İshak’tan baş­ kada çoçuklarınm olduğunu kaydeder. İslâm I'Iebîsi Muhanwıed Efendimizin dedelerinden oğlu Ismâili Melekede İ3kân eden 0 ’dur, (D

Sidre kelime olarak Arabistan kirazı ağacıdır ..Bu ifa­ dede sınır başlangıcını temsil etmektedir.Mahlukatın

ilim sınırıdır; ötesine geçmez (Beydâvî ve iledarik tef­ sirleri) .Sidretû Imûntehâ,ne melek ne sâirenin ötesine asla geçemedikleri,arşın sağında bir akaçtır (Hedârik ve Gelâleyn tefsirleri); H.B.Çantay Tefsiri: 3/972.

(2) Emıecm sûresi,9.âyet.

(3) el.hacc sûresi,73.âyet.

8 Tevrat ve Kur*anın her ikiside İbrahim AS ın oğul­ larından önce Ismâîlin,sonra İshak'ın doğduğunu haber ve­ riri er. Tevrat 'ın ifadesine göre ,eski devirlerde insanin yeni ele gelsn (hâsıl olanjhattâ doğan) her şeyi Allah'a kurban etmerai,Allah'ın emriydi,Sadece ilk toprak mahsul­ lerini,ilk hayvan(inek,koyun vs.)yavruların değil,ilk in­ san yavrularının hakkında da bu hüküm vardı.

Sanki İbrahim AS bu emri unutmuş,Allah da ona bunu rüyasında hatırlatmıştı» ((...oğulcağışım,ben seni rü­ yamda boğazlıyorum

görüyorum,Bak artık ne düşünüyorsun

deyince oğlu: Bebaciğim,sana verilen emir ne ise yap.

Allah dilerse beni sabredenlerden bulacaksın)) (1).

Bugünkü. Tevrat 11Allah,Allah için sevgili yegâne oğlu Ishak'ı kurban olarak boğazlamasını!brahîm AS a em­ retmişti*1 diyor.Bu ayette nİshale” kelimesinin sonradan şokolan bir kelime olduğu bedîhîdir.İshâk sureti katiyyede

tek oğul değildi» olmadı:Babasının ikinci oğluydu.İs-

ıaâil ondan önce de vefat etmiştir,ki bu sebeple İahâk tek oğul olarak tavsif olunabilsin

.

Mezkûr durum Tevratta

açıktır: ” ilk oğlunu boğazla”.Bu İsmâildir.(Bundan sonra Allah kolaylık getirerek insan çocuklarının boğazlanmala­ rına bedel olarak fidye kabul .etti) Bu bâbda Kur *an:((Sonre gelen (nebiler ve ümmet)ler arasında ona (iyi bir nâm) bıraktık)) (2) diyor. !,İki amca oğulları;Araplarla yahudiler arasındaki nefret,Tevrat’m

tahrifiyle mezkur âyetteki

İsmail isminin yerine îshak isminin koyulması da dahil bir çok târihî rezaletlerin sebebidir*1 diyebiliriz.

(1) e-s-saff at sûresi 102.âyet.

(2) e-s-saffât sûresi 108.âyet.

Bunun delilleri vardır sHacc zamanında Araplar a*. raaında (İslâm Öncesinde) kurban (âde tl). vardı»Yahudiler arasındaysa İ s h â k ' m kurbandan kürtulU'ŞU sebebiyle bay­ ram yoktur«Oahil-iyet devri (İslâm öncesi)nde bile Araplar İsmâilin Minâ'daki kurban edilme olayını,şaytanın nasıl İbrâhîraı aldatmak istediğini,İbrâhîrain nasıl taşlar attı­ ğını bilmekteydiler.(Bunun hatırası olarak hacc vakti Min a ’da üç. kere cemreler •mail ASıbildi

atılır.)Arapların İbrahim ve İs~ .

klerinin delilido şudur:Buharının riva­

yetine güre tfobî AS Mekkeyi hicretin sekizinci yılında fethedince Kabeye girdi ve içerisinde resimlerle karşı­ laştı.Meleklerin, oğlu İsa ile Meryeminjİbrahim ve İarnâilin resimleri vardı»Kabenln binası bilindiği gibi İslâmdan önceydi.Bu re ©imlerin islâmdan on.ce Kabeye yapılmış olması,bu husustaki iddiamızın Müslüman olmayanlar için .ta de bağlayıcı olduğunu gösterir.Tevrat/zikri geçmiyor diye Allah'ın ve İbrahîmin emriyle İsmail ile Hacer’in Mekkeye yerleşmeleri olayı bir efsanedir denemez,Tevrat İsrail oğullarmın; bir tek kabilenin târihidir.Di&er kabilelere ait,hU3Ûsen rUcibleri olen İsmail oğullarıyla ilgili olay­ lardan bahsetmemesi,kolay anlaşılabilen ve akla/?ır®İceyfiyettir.

Kim ne derse desin,Mesîh(İsa)in doğumundan takri­ ben ilcibin yıl önce Hac er, küçük çocuğu İsmail ile Kekkede yerleşti.Kur'anııı tasrih ettiği gibi Mekke'de İsmail den sonra nebi gönderilmedi.Takat diğer Araplara nebiler gönderilmişfcir.Mesela Yemen*e HÛd AS(bugüne kadar kabri Yemen*de bilinmekledir)»Kuzey Arap Yarımadasındaki kendi kavmi semûda Salih AS (Günümüze kadar Salihin Medâinind© kalıntıları gelmiştir*);((onlar dağlardan evler yontup o-

10 yarlardı)) (1) gönderilmiştir»Aliah bu kavmi korkunç bir sesle cezalandırdı,evlerinde oldukları gibi ölekaldılar. Şunlardan başka Nebimiz AS dan naklen easemhûdî, el-kas-tâllânî ve dikerlerinin rivayetine göre Medineye -hâlidu buu Sinan adında bir nebî gelmiştir.

(1) el.hıcr suresi,82 âyet.

('11') Ücün,cü Ders Geçen dersimizde Allah.1a~n İdem (aleyhi 33elâm)dan Peygamberimiz AS a kadar çok sayıda nebiler gönderdiğini söylemiştim.Btitün nebilerden,bütün meliklerden ve bütün insanlardan söz edebilmemiz mürolcün değildir.Size söyledi­ ğim gibi Allah., gönderdiği bazı nebilerin isimlerini Kur'an­ da zikretmiş,diğer bazılarını zikretmemiştir, Nebi A.S. »nebilerin sayılarını ve Ahlah'ın kendile­ rine kitap verdiği peygamberin adedini zikretmiştir.

Ben. sadece Arap Yarımadasındaki nebilerden bahse­ deceğim.Çünkü iSebîüz A ,3.da burada dolmuştur.

Bu nebilerden bahsetmeden önce,bir nokta iizeriude duracağımıTemâa etmiş olduğum gibi bazı nebilere Allah hu3usi bir kitap vermemiş,bazılarma ise kitap vermiştir.

Biz,âdeten kendisine kitap verilmemiş olana nebî,kendisin© lCİfcap verilmiş olanada resul diyoruz.Kanaatimce bu ıstılah­ lar do^ru değildir.Çuzıkü bu iki kelimeyi Kur*'an, bir bir inden farksız olarak zikrediyor .Resul kelimesini »kendisine ma17uf bir kitap verilmemiş kişi için kullanır.Mesela ((Kitabda Lîûsâyı da

an.Çünkü 0,ihlâsa erdirilmiş (bir zat)di'(l).

Rasûl bir Nebî idi)) (2) ayeti ile,bundan iki âyet sonra ((Kitabda İsmâlili de yâdet,Çünkü 0,vaadinde sâdıktı,rasul birnebî idi)) (3) denilmektedir.Biz İsmail A.S.a kitap ve­ rildiğini bilmiyoruz.İsmail A.S.akitap verildiğine ne Kur'an ve hatta ne de Tevrat işaret etmez,İbrahim A.3.a kitap

(1) Müvahhiddi.İbadeti şirkden,riyâüen azade idi.Yahud ken­ dini tamamen Allah’a tealim etmiş.G^dan başkasından ay• rılmıştı. -Beyzâvî- (H.B.Çantay Meali: 2/557) (2) Meryem sûresi,51«âyet meali, (3) Meryem sûresi,54.ayet meali.

(12) verildiği hususunda sarahat vardır: ((İbrahim ile Musa'nın sahifelerinde de vardır))(1) İsmail A.3. için de rasûl kelimesi kullanıldığı için kendisine kitap verilene rasûl,verilmeyene nebî demenin do ,ru olmadığı kanaatindeyim.Bunun' pek ©heraniyeti olmamak­ la beraber hatırınızda bulunsun deye zikrettim.Çünkü Hugû3en İsmail A,S.Arap Yarımadasındaki raaullerden;ne bilerden biriydi.

Allah,İbrahim A.S.a,zevcesi Hacer ve oğlu İsmaili Mekke'ye götürmesini emredince,ikisini getirip bir yere bıraktı ve bu yer daha sonra Mekke beldesi oldu. Şu halde İsmail A.S.ı Arap Yarımadası’na yerleşen ilk nebî olarak biliyoruz «Arap Yarımadasında İbrahim A.S.dan önce de ııebîler,din tebliği için bulunmuş olabilirler fakat onlar hakkında hiçbir malûmatımız yoktur.

Yukardaki iki ayette kendilerine hem rasûl ve hem de nebî denen Musa ve İsmail A . S . l a r m zikirleri arasında çok küçük (latîf) bir fark vardır.

Kur'an Musa A.S.hakkında ((... 0,ihlâsa erdirilmiş (bir zat) ai.Rasül bir Nebî idi))(2)demekte,İsmail A.S. hakkında ise ((... 0,vaadinde sadıktı.rasûl bir nebî idi)) (3) buyurmaktadır.

(1) e”la 3ur&3i,19.âyet meali.

(2) Meryem sûresi,51 .âyetinden bir kısmının meali.

(3) Meryem sûresi,54.âyetinden

"

11

11

.

(13) Bugün Musa A»3.1a ilgili hususları tafsilâtıyla anlatmayacağım;£ıasıl ihlâsa erci rilmiş (üir sat) idi?Lundan şimdi bah3etmiyeceğim.Isuâil A . S . m ise vaadine sadık olduğunu Kur'an taariîı etmektedir.Yani bir şey vaadedince, vaadinde dur uyordu;vefalıydı.Maalesef İsmail efendimizin hayatı hakkında bu hususta neler yapsıış olduğu hususunu bi­ ze anlatacak bilgiye sahip deliliz»fteler vaadetsaiş,sonra bu vaadlerine nasıl sadakat gösterdiği, hakkında Kur1an'da da hadislerde de tafsilat bul çimiyoruz. Belki bilen vardır fakat ben bu hususta bir şey bilmiyorum.

Kur'an'da ve hadiste tafsilat bulamayınca,Tevrat’a baktım.Tevrat da bir şey zikretmiyor.

Bu hususte sebep olarak size tasrih etoaek istediğim şudur: Bugün / *inizdeki Tevrat,sâdece ailenin;İsrail O^ulları’nın tarihidir «İsrail ,Yafcub A . S . m lâkabısır «Tevrat böylece yanlışça Yakub A . S . m oğullarından bahsetmiş olu­ yor.İsmail A.3.,Yakub A.S.ın amcasıdır.Bundan dolayı ne kendi ve ne de oğullarının hayatından Tevrat’ta bahsedilnçLyor.Fakat İsmail A.S.ın doğumu hakkında bazı tafsilat buluyoruz«j’ âesela Tevrat jşöyle der: (Allah,İsmail A.S.ın a/ınesi Hac er

a

.S.a bir melek gönderip, Allah'ın mübarek kıl­

dığı bir oğul dünyaya getireceğini müjdeler.Hacer de,sayı­ ları gökteki yıldızlar kadar olması için ben çocukların hakkında bereket niyaz ederim der). İsmail .ti•3 *İicLiakında Tev­ rat' ta şöyle bir zikir de vardır;(ü;fendimiz İbrahim A.S. vefat edince,iki oğlu;İsmaiI ve İshâk A.S.lar»defninde ha­ zır bulundular).Bundan baçka İsmail A.S.ve oğulları hakkın­ da Tevrat'ta bir kayıt yok tur. Bu bakırdan, şu âna kadar va­ atte sadâkatten maksadın ne olduğu hakkında tafsilât.bula­ madık .

(14) Burada bir noktayı gizlere zikretmekte

sakınca

görmüyorum: İnsan,Kur'an,İncil ve Tevrat aracında bir mukayese yaptığında bu üç kitap arasında büyük farklılıklar görür. Şüphesiz müalümana göre Allah kelâm'ı,Kür’andır.Hırıstiyanlara göre Kur'an Allah kelâmıdeğildir»fakat Allah Kelâm’ı» İncil ile Tevrat'tır.Yahudilere göre ise Kur’an ve İncil Allah'-kelamı değildir;Allah kolamı,sâdece 'Tevrat'tır.

Fakat müslüraanlar, hırıstiya.ilar ve yahudilerin inançları hakkında görüşlerimizi açıklamak yerine dinle il­ gili olmayan bir insanı hakikati bilmek isteyen kişi gibi bu üç kitabı mütalaa edersek,bu kitaplar arasında fark bu­ luruz .

Tevrat’ın bir aile tarihi»İncil"in bir adamın yânî İsa A . S . m hayatının,Kur'an'ın ise beşeriyetin tarihi oldu­ ğu görülecektir.

Başka bir ifadeyle»yahudiler ailelerinin tarihine, Allah'ın Kelamı adını verdiler,Oysa Hırıstiyanlar,dinleri­ ni tesis edenin hayatına (Meselâ nebî*nin hayat hikâyesine) Allah Kelamı adını veriyorlar.Müslüınanlar ise, beşeriyetin hidayetiyle ilgili hükümlere Allah Kelâmı ismini veriyor­ lar.

Bunu aiae,üç kitap a.-asındaki esas farkı gösteren bir nokta olarak zikrettim.

Arap Yarımadasındaki nebilerden biri de Salih A.S.dı.Yarımadanın kuzeyindeydi.O yere,bugün medâinu-sâli.h deniliyor.medâin,bsldeler demektir.Yani Salih A . S . m ikâ­ met ettiği beldeler demek oluyor.Salih A.S.ın kesin olarak ne zaman yaşadığını bilmiyoruz.Pakat Kur'an bazı hususları zikrediyor.Şimdi Bunlara işaret ediyorum:

(15) Bir âyette ((Dağlardan..evler yontuyorsunuz))(1) deniliyor.Ağrımızda ilim adakları bu medâinu-sâli.h bölge­ sine gitmişler.Ve oranın,âyette tavsif edildiği gibi oldu­ ğunu görmüşlerdir. Bunlar dan basıları Hıristiyan ve Yaiıudilerden,bazıları ise müalümanlardandı.Pransıs Hükümeti bu bölgede araştırmalar yapması için bir heyet göndermişti.

Heyettekiler,resimler çekip,haritalar çizip,sonra büyük bir kitap halinde çalışmalarını yayınladılar.Bu âyatle,bu çalışmaların ilgili olan bir noktasını siklere zikretmek istiyorum.Fransız heyeti,bu bölgede insanların oymuş oldüğu^ bu güne kadar gelmiş olan madaralar buldular.Madaralarda da bazı insan kemiklerine raslamışlardır.Mağaralarda insan­ ların bulunduğu bu izlerden;kalıntılardan anlaşılıyordu.Bu manzaradan şu hükmü çıkarmışlardı sMağaralar,Kur'an1ın söy­ lediği gibi ev değil,fakat ölü insanlar için yapılmış me­ zarlardı »Bundan sadece beş yıl önce zannediyorum bu bölge­ ye bir PakistanlI müslüman ilim adamıda gitti.Bu Prof.Dr. Ranâ idi.Bölgede inceleme gezintisi yapıp »ağalara girmiş­ ti* »Mağaraların iç taraflarında,kapıların bulunduğuna de­ lâlet eden izlere raslamıştır.Tahtadan olması muhtemel olan kapılar şimdi mevcut olmamakla beraber kapıların kapatı kilitlendiği_,dayaklanıp,aürgülendiği fikrini veren izler bulmuştur.Bundan daha fazlası,kapının içeriden kilitlemesi­ ni temin eden bir sisteme raslaalştır.Eğer bu mağaralar me­ zar olsaydı bu kilitleme emareleri,içeride değil dışarıda oİmalıydı »Paka t kilitleme emareleri,içeride ikâmet eden in*s a n m kapıyı dayaklamak için içeriden kullandığı bir siote~ aurisı (1) eşşu^'arEF 149.âyetin bir kısmının meali.

..- -—

(16) rain varlığını göstermiştir.Bu ilim adamı,kapının iç tara­ fında ,oyulmuş bir dayaklama yeri bulmuştur.$unun mânâsı, mağaraların,canlı insanlar için iskan mahalli olarak kul­ lanıldığıdır 5ölüler için mezar olmadıklarıdır »Bu g-ibi ince­ lemeler ,Kur ’ansm ( (Dağlar dan... .evler yontuyorsunuz))(1) mânasındaki âyetinin doğruluğunu isbât etmiştir.Kur'an (Dağlatdar....mezarlar yontuyorsunuz) dememiştir.

Arap Yarımadası nebilerinden biri de HÛd A.S.dır.

Yarımadanın güneyindedir.Bugüne kadar k&ri Salih A.S.ile HÛd A.3.m

gelmiştir.

ümmetlerinin nasıl kâfir

oldukları,bunun için Allah'ın kendilerine nasıl azap verip helâk ettiği hakkında Kur'an'da bası bilgiler vardır.

Salih A.S.ın ürouetisin adı (Semûd)»Hud A . S . m ümme­ tinin adı da ( 11âd)dır.Kur'an iki ”âd bulunduğunu,birinin eski ‘‘âd, diğer inin yeni "âd olduğunu 3öyler.Birinci "âd hakkında ((‘’âdeni lûlâ)):((evvelki "âd,. . ) ) )

demekte,i-

kinci "âd hakkında ise tafsilât vermemektedir.

Arap Yarımadası nebilerinden birinin adı Kur’an'da zikredilmemiş,fakat hadiste zikredilmiştir.Sahili hadis ki­ tapları yâni bu-hârî ve müslimde de zikri geçmiyor fakat tarihçiler,bu nebiyle ilgili bilgileri Muhamıued A,S.Y.in verdiğini söylüyorlar.Tarihçilerin verdiği mâlıma ta göre bu nebî Medine Miydi.Bu nebî Medine’de yanardağların bulun­ duğu devirde yaşamıştı.Bugüne kadar yanardağ kalıntıları­ nın bulunduğu Medinedeki bu bölgelere (.ha-Prâ1) veya (lâva) deniliyor.Hax»ra' hararet kelimesinden gelmektedir.Yanardağ­ lardan lâvların çıktığında,toprak üzerindeki bası taşlar yanmıştır.Bu olaya harrâ 1 denilir.Lava da,İngilizce lavva

(1 ) eşşu^arâ 1 suresi,1 4 9 »ayetinden bir kısmının meali.

(2 ) ennecm sûresi,5 0 .âyetinin bir kısmının meali.

(17) denilen kelimedirjdağdan,yerin altından fışkıran şey demek­ tir »Arapça*daki lâva kelimesinin İngilizce'deki lawa kelime­ sinden alınmış olduğu kanaatinde değilim.Zira Arapça'daki bu kelime,Nebî A.S,devrinde vardijoysa İngilizce o samanlar­ da iıenüz mevcut değildi,Kusey Arap Yarımadasından Salih A.S. ve G-üney Arap Yarımadasından Hud A.S.dan uzun uzadıya bahset,meyeceğim.Fakat Mekke ile İsmail A.3.ve oğulları üzerinde biraz tafsilatlıca durmak istiyorum«Çünkü îfebîmiz A.S.Mek­ ke de doğdu. İsmail'i babası İbrahim A.S.,su ve ziraatın olmadı­ ğı bu yere bırakıp Filistine dönünce,bildiğiniz gibi liacer A.S.ıa beraberindeki yiyecekler,kısa bir zaman sonra bitmişti.üir mucize hasıl olinuş ve zemzem kuyusu ortaya çıkmıştı.

Kısa bir zaman aonra,bu bölgeden Arap kabilelerinden elcurhuın kabilesi mensuplarından bir kısmı ge çerken,daha önce au bulunmayan bu mahalde,suyun olduğunu gördüler.Hacer A.S. dan bu bölgeye yerleşmek için izin istediler.isteklerini ka­ bul ederek "fakat bu suyun mülkiyeti bana aittir,size ait değildir'1 deyip,bu şartla yerleşebileceklerini söyledi.Bu şartla yerleşmeyi kabul ettiler ve bir nevi küçülc köy vü­ cûda geldi.Bu beldedeki hâdiseler hakkında çok şey bilmi­ yoruz «Ancak İsmail a.3.buluğa'erince,bu beldeden evlendi.

Kur'an'da zikri geçmeyen,fakat doğru olması mümkün olaylar var: Zaman zaman İbrahim A.3.Mesela yılda bir defa Mekke ye geliyor,zevcesi Hacer ile oğlu İsmail A.S.ı ziyaret edi­ yordu.Bir gelişinde İsmail A.S.ava çıkmıştı; evde yoktu.İs­ mail A.,3.m

zeve<5si kapıya çıkıp,İbrahim A.S.a kim olduğunu

sordu.İbrahim A.3.adını söylemedi ve İsmail'in nerede oldu­

(18) ğunu sorunca gelini,İsmail A.S.ın ava gittiğini söyledi.B'akat İbrahim A.S.a misafir perverlik göaternıedi}bir şey taktim etmedi.İbrahim A.S.da Filistin'e geri döndü.Fakat dönmeden önce,gelinine '‘kocan dönünce kendisine,kapının eşiğini deriştirmesini aöyle" demişti.İsmail A.3.geri dönüp olup bi­ teni öğrenince ''0 babamda.” demiş ve zevcesini boyamıştı.Bun­ dan sonra ayni kabileden yine evlendi.İbrahim A,3.yine niyarotiÇia geldiğinde,İsmail A.S.ın yeni sevcesi yine kendisini tanımıyordu,fakat o'na ihtişam gösterip,misafir perverce dav­ ranıp,her turlu lazım geleni taktim etüiişti.Bundan evvel miydi,sonra mıydı bilmiyoruz;fakat yine Mekke'ye gelip İbra­ him A.S.oğlu İsmail A . S . m yardımıyla Kabeyi bina etti.An­ laşıldığına göre bu yapı$Allahsın Evi^hacc için fcir ziyaret mahalli olmuştu.0 asırda yılda bir defa mı,daha fasla sa, yoksa yılda bir defadan daha da az mı hac e ttilcleri hakkın­ da bilgimiz yoktur.Takat bildiğimiz,İbrahim A . s . m Kabeyi

lisi/İsmail A.S.dı.O'ndan sonra O'nun oğlu mütevelli oldu, daha sonra torununa intikal edip,bu devralma tevali edip gitti.Bu mutevellılıgm baföan oğula intikalinin 113 kadar sürdüğünü bilmiyoruz«Ancak sonraları mühim bir hadise oldu.

Güney Arabistandan 5Yemenden (-huzâ”ah) kabilesi Mekke'ye uğ“ .radı.3u bulunduğundan dolayı,bu kabile Mekke'ye yerleşmek istedi.Fakat Mekke’de bulunan curhum kabilesi,onların yer­ leşmesine manî olmak istediler.İki kabile arasında savaş çıktı*İslâm (Tarihi) kitapları ki ben elegnnî kitabında da ayni şeyi gördüm;İsmail A.S.ın oğullarının,bu harp girayın­ da tarafsız kalıp,hiçbir kabile tarafından savaşa katılmadık­ larını kaydeder.Savaşı -huzâs,ah kazanır,curhumluları öldürür­ ler (diğerlerini de Mekke'den çıkarırlar.Mekke'ye malik ola­

(19) rak oraya yerleşirler.Bundan sonraki asırlarda,Kabe'nin 'nezaretinin İsmail A . S . m oğullarının değil, -huza’ -'ah ka­ bilesi b a ş k a m m n elinde bulunduğunu görüyoruz. Bunun, -hu-* zâ'*hın kaaanüığı zafer secebiyle olması mümkündür.Kabe neza­ retinin, -huzâ^ah kabilesi b a ş k a m m n elinde bulunması uzun asırlar (-ku-3ayy) devrine kadar devanı etti.Bildiğiniz gibi -ku-sayy,Nebî A.S.ın dedelerindendi.Kabinin idaresi kendi­ sinde değildi.i-akat bir hadisenin vukuundan sonra O ’Kabenin mütevellisi oldu: -Ku-sayy, -huzâ"ah. kabilesinin b a ş k a m m n kızıyla evi endi. Kabe'nin nazırı,kabile b a ş k a m m n oğluydu.Bu kişi içki içerdi.Bir gün yine içti,sarhoş oldu,Daha çok içki iç­ mek istiyordu fakat parası yoktu ve bu vazifeyi (Kabe nâzırlığını,içki parası mukabilinde) sattı,-ku-sayy,kabile başkan ı m n bu oğluna diğer bazı şeylerle bir tulum içki vererek, bu vazifeyi satın aldı,Bu Arap hikâyelerindendir,Kur'an'da yoktur. Şurası mühimdir{önceleri vazife ziyaretçilere Kabe nin kapısını açmaktı.Anahtar da(ICabile)reisinin elindeydi.

-huzâi!ah kabilesinin reisi ölünce,-ku-sayy,bu anahtar sebe­ biyle ,Kabe'nin mütevellisi oldu.-huzâi!ah kabilesi -ku-sayy' dan bu vazifeyi almak istediler.-ku-sayy ve yardımcılarıyla -huzâ"ah kabilesi arasında bu sebepten harp çıktı.-Icu-sayyın a;meai diğer bir kabile olan -Ku-dâ^ah kabile sindendi. Bu ka­ bileden adamlar gelip harpte,-ku-sayy için savaştırlar»Neti­ cede -huzâ:,ah yenildi,Mekke'den çıkarıldı.Ve ku-sayy ile yardi;iDxlan Mekke 'nin hâkim sakinleri oldular .-ku-sayy ze­ kiydiler yıl Arap Yarimadası'nin her yerinden Mekke'ye hacc için çok sayıda ziyaretçinin geldiğini biliyordu.Ya­

(20) bancıların, -huzâ"ah kabilesinden sonra,kendisinin Kabe na­ zırlığında bul unuşu kabul etmeyebileceklerini de düşünüp, ne yapmasının gerektirdiğini araştırdı vo (errafâdeh.) müeasesesini kurdu.Bunun icabı olarak,akrabasına,doalarına ri­ ca edip para ve mal toplattirdi,Toplanan bu mallarla,bütün hacılar ağırlanacak,onlara izzet ve ikramda bulunulacaktı, ilacılar,-ku-sayydan bu misafir perverliği,i3 zeb ve ikramı görünce, “senden öneekireis,bize böyle muamele etmek şöyle dursun,bilakis bizlerden para ve mal toplardı11 demişle!’ ve -ku-sayyı,Kâbe nazırlığı vazifesinde benimsemişlerdi.İşte bu,Mekke'de hükümet idaresinin başlangıcıdır. ani Mekkeli sâkinlerin,başkanları -ku-sayya mal vermeleri,başksnlarının bu toplanan malı,istediği gibi kullanmasındaki mâli düzeni kastediyorum.Böylece Mekke'de vergi dönemi başlamış oldu, -ku-sayy,kabile başkanı olarak beldesinde müesseseler şeklin­ de diğer bâzı düzenlemelere de gitti.Bir taraftan para ve nal toplanıyordu(errafâdeh),bir taraftan da diğer müessese­ ler vücût bulacaktı, İşte müşavere bunlardan biriydi,-ku-sayy Kabe'nin önünde kendine bir ev yaptı,Evindeki büyük bir odaya müşa­ vere için toplanılıyordu,Burayı (dâru unedveh) olarak isim­ lendirmişlerdi. îîedve kelimesi,konuşmak mânasını ifâde eder.

(Dar da ev demek olduğuna göre,)dâru

nedve,istîşâri mahi­

yette konuşma evi demek oluyor«gariptir ki,parlemento keli­ mesinin mana 31 da konuşmak demektir.Bu, -ku-sayy zamarıından beridir,Böylece Kabe için hacc,mal ve paranın toplanması(er­ rafâdeh) ve insanlar arasında istişare şeklinde,Mekke'de ilk müesseseler teessüs etmişti,Bunlar yanında(ellivâ’ );Sancak vazifesi de gerekliydi,Savaş olduğunda,sancağın

kabile re­

(21)

isinin elinde bulunması icab ediyordu.-ku-sayy ölüm yata­ ğın ûayken, bu

vazifelerin tamamını bir oğluna vermedi,her

vazifeyi bir başka oğlu ve onun soyuna vererek vazifeleri taksim etti.Daha sonraları bu vazifelere ilâvelerde bulunul­ du ve İslâm'dan öne ITebî A» S «devrinde »bunları 011 ayrı vazi­ fe hâlinde görüyoru£*îarilıçiler bu vazifeleri (ulumuru !!aşarahsOn vazife,on iş) olarak adlandırıyorlar.Yani Mekke’de

0 x1 vezirden (bakandan) teşekkül eden bir- bakanlık jisteroi vardı.Gariptir ki»bunların bir başkanları yoktu ve her bir bakan dikerine eşitti.Bunların nasıl istişârede bulunduğu, yâni bu bakanların hepsi bir araya gelipte mi istişarelerde bulunuyor»yoksa her biri istediği gibi tasarrufta mı bulun­ duğu hakkında elimizde pek bilgi yoktur.Buna,Mekke Devleti denmektedir.Takat toprakları çok geniş değildir;sâdece Mek­ ke beldesi üzerinde hüknü vardır»Bu on bakandan biri de Ne­ bimiz A . S . m kabilesinden.! Beni Hâşim( *Haşini okulları) dendi.

4 .Ders Mekke Devleti bir şehir (iielediye,-site) devleti idi.

Nebîmiz A.S.doğduğunda bu şehir devletinin idâri vazifeleri, on -ku-sayyın /oğlu arasında bölüşülmüştü.-ku-sayy öldükken uonra,meydana gelen dahili harplerle,bu vazifeler -ku-sayym oğulları tarafından yine kısımlara bölündü.Bugün Nebimiz SAV in mübarek doğum günü oluşu münasebetinden istifâde ederek, sislere bir nebze O'nun doğumundan da bahsetmek isterim.

Hebılerin doğumunun sâdece Müslünmanlarca değil fa­ kat diğer ümmetlerin;milletlerin nazarında da ehenıniyeti vardır.Bî*

muayyen nebinin doğumunun ise»kendisinin ümmeti

olanlar için hususi bir ehemniyeti vardır.Biz/^Stün ülebîlerin,Kur1a n rda zikredilenlerin tamaninm bile,doğumları ile ilgili olan harikulade olayları bilmemiz imkânsızdır.Bunun

(22) için burada üç Nebiyi söz nevzuu olarak seçiyorum., Biraflusâ iıS. Kur5an ve l’ariu kitapları. Mu s£ AS ın anne ve baba­ sının Mısır’da oturduklarım aöyler,Kur*an ve Tevrat,o za­ manki Mısır Kralı lci lakabı Firavun idi,yahudi ailelerden dolacak bütün erkek çocuklarm-kız çocukları değil-öldürül­ meğini emretmişti.

Hatırladığıma göre Tevrat şunu kaydeder:Bu öldür­ me işi, öne e her zamandı, Dalıa sonra Firavun bir sene erkek çocukların öldürülüp,bir sene öldürülaiemeslni emretmişti.

Harûn AS,erkek çocukların öldürülmediği senede doğ­ muştu.Kardeşi Musa AS ise,erkek çocuklarının öldürüldüğü sene dokmuştu.Bunun için,doğduktan sonra annesi öldürülme­ sinden korkmuş ve sandık gibi bir yerin içine O'nt» koyup Kil Nehrine bırakmıştı,23e gariptir ki bu sandık nehirde yol alıp Firavunun ikâmethanesi önüne kadar gelmişti.Kur'an?ında işaret ettiği gibi,tarih kitapları diyor ki;Firavun'un zev­ cesi Âsiye,yıkanmak için nehir kenarındaydı,Tevrat Asiye, Firavun*un zevcesi değil,fakat kızıydı demektedir.

Asiye,Tevrat’ın iddia ettiği gibi Piravun'un kızı veya İslâmî kitapların (kesinlikle) söyledikleri gibi Fira­ vunun zevcesi olsun,suda yüzen bu sandığı görünee,yanındaki cariyelerine,onu dışarı yıkamalarını emretmişti.Sandığı Açınca içinde bir erkek çocuğu bulunduğunu gördü.Çocuğa şef­ kat duydu.Cariyelere »çocukla beraber/İarajra götürmelerini emre tti.Şahsen kanaatim şudur ki,yeni doğmuş bir çocuğa kar­ şı duyulan bu şefkat,bu acıma ve buyakı-n sevgi,yetişkin ka­ dınlarda,kız,kıralin kızı olsa bile,kızlardan daha fazladır.

Ve kanaatimce Kur *a n ’ın,Asiye /iravun’ım zevcesiydi,ifadesi, daha doğrudur.

(23) Çocuk kralın sarayına gidince ,onun için bir süt anne bul­ mak gerekiyordu»gehirde süt amıe aradılar ve Musa As m

an­

nesini süt anne olarak buldular»Kur•an'ında dediği gibi,Mu,annasl sa AS ın/ k ı z m a »nehre bıraktığı bu sandığı, takip .etmesini sandığa ne olup bittiğini gözetlemiaini iateaişti^Sandlğın ■saraya getirildiğini görmüş,daha sonra saraydan insanların çıkıpta.bir aut annesi aranıyor dediklerini işitince ben, süt analığa tekeffül edecek bir kadın biliyorum,demiş ve , annesi böylece rlusa AS a aut emzirmekle mükellef kılınmıştı.

Böylece bir üiücize vuku bulduîHuaâ AS yaiıudilerin doğan er­ kek çocuklarının öldürüldüğü bir senede doğdu,fakat bu ço­ cukların öldürülmesini emreden kiralın himayesinde büyüdü.

Bugün Iduaâ AS m

flamasından uzun uzadıya bahset-

miyeceğim,Söylemek istediğim şey,çeşitli nebilerin doğuş­ larındaki durumlara temas etmektir. İki İsa iiS._ İsa AS ın doğumuyla ilgili Kur'an'da fazla bilgi yok tur .-Ancak Kur1an'dan şunları öğrenmiş bulunuyoruz:Mer­ yem anamıs«hamile kaldığı zaman evli değildi ve ailesinin evinden ayrılıp çöle gitti«Efendimiz İsâ AS

orada doğdu.

Çölde tek başına idi.İçinde bulunduğu durumdan çok mütees­ sir olmuş ve ''keşke daha

önce ölmüş,unutulup gitmiş ol­

saydım, da! :ıa iyi idiSÎ deye düşünmüştü.Bu sırada ((Aşağısın­ dan O'na şu nida geldi:Tasalanma,Rabbin senin alt(yan)ında bir su arkı vücûda getirmiştir.Hurma ağacını kendine doğru silk,üstüne derilmiş taze hurma dökülecektir(l).Artık ye,iç, Göz(ün)aydın olsun.Eğer beşerden herhangi birini görürsen ben,de,o çok esirgeyici (Allah'a) oruç adadım(2).Onun için bu gün hiç kimseye katiyyen söz söylemeyeceğim)) (3İAyrıca (1)İşbu dip not 25.sayfadadır.

( 2) (3 )

« 'f

;î

» •'

(24) bu Melek

"bir şey sormak istiyorsanız,çocuğa sorun1'

dersin,demişti,Kur'an,Meryemle konulmak isteyenlerin çıktığını#Q*nun da çocukla konuşun dediğini,onlarında ‘'henüz be­ şikte bulunan bir sâbi-bebek-ile nasıl konuşuruz11 ? dedikle­ rini kaydederek diyor ki»((-îsâ dile gelip-deai ki:Ben haki­ kat A h l a h ' m kuluyum.O bana kitap verdi.Beni îîebî yaptı)) (4).

Bu Kur‘an'da İsa JlS m

dokumundaki mucize olarak bildikle­

rimizin tamamıdır.

Bu hususta İncil'in söylediklerine .geçzaeüen önce, bebek iken,İsa AS ın söylediği ((Ben hakikat Allah'ın kulu­ yum)) ifadesi üzerinde durmak istiyorum.Biliyorsunuz ki IIırıstiyanlar,İsâ,Allah1ın oğludur,A l l a h ' m kulu delildir di­ yorlar. Onlara göre Isâ,ilâhtır;üçden üçüncüsüdür.Fakat bu­ nunla beraber bugün elimizde bulunan İnoil'dejMatta İnci­ linde İ3a AS.şöyle diyor:(Ben Allah’ın kuluyum ve bununla iftihar ederim). ,uy Isa AS ın doğunu a ilgili Incil'de söylenenler,hemen hemen Kur'an'mki gibi.Yani İsa'nın babası yoktu,garip bir şekilde doğmuş oldu.Ancak Incil'de şöyle derıiliyorjMeryem anamız evliydi rfakat Meryemin ebeveyni İsa'yı dünyaya getirinceye kadar»Meryem'i nikâhlısına henüz teslim etme­ miş ler di. Meryem* in nikâhlısı olandülgor Yusuf »nikahlısının hamile olduğunu duyunca,onu boşamak istedi bu sırada mesle­ ği dülgere ilik olan Yusuf'a melek gelerek,boşama,Meryem,ile­ ride çok meşhur olacak bir çocuğa hamiledir,dedi ve Yusuf da böylece Meryem'i boşamaktan vazgeç ti jZevcesi Meryem'i alıp Beytü la,hm denilen yere gitti ve İsa orada doğdu,İn­ cil devanüa.-diyor kiîüç Ateş perest (mecûsı ■) gelerek,biz hususi mânâ ifade eden,gö!cte biz’ yıldızın doğduğunu görcıük. ' r m ^ o u " W ' n ^ T B ; ¥ a y £ r c H c E F r ^ ™ " " ' --------- —

(S5)

Bu yıldız,ancak büyük insanlardan birinin doğumunda ortaya çıkar.Biz kimin doğdunu araştırıyoruz,çünkü bu çocuk ya.hudilerin kıralı olacaktır, dediler.Araşbırmalararma devanı ettiler,bebek olan İsa'yı görünce 0 *ziuxl ayaklarını öptüler, geri dönüp memleketlerine gittiler*Bunlar Incil'in İsa efen­ dimizin donuğundaki sıücize kabilinden zikrettikleridir. Şimdi debîmiz Efendimizin doğuşunda nelerin mucize olarak meydana geldiğini görelim; Siyer kitaplarında şu kii3a yer alır: iTebîmiz AS ın dokumundan haftalar öncesi,babası Abdullah vefat etmişti.

Doğum anı gelince,evde Aminedsn illi

başka kimae yolctu. Hiç bir kimseye haber verildiği halde tjmLne, do^uıada kentlisi ile beraber olıaak üzer e, bazı kadınların geldigiıi gördii.Bu ^elen kadınların hiçbirini de tanımıyordu.

Birine kim oldu, unu sorunca,Âsiye’yim^di^erinide sorunca, Meryem’im dedi•Diğerieride eski devirlerdeki büyük hanımla? rın isimlerini 3öylesıişlerdi«Doğum anında bir saf melek gel­ di.Kitaplar, bu seleklerin kanatları olduğunu zikreder,Melek­ ler kanatlarını açtılar ve doğum anında hiç kimsenintÂmine' nin avret yerini görmemesini temin ettiler ve oğul böylece doğdu, AH a dünyaya getirdigiebegini ilk gördüğünde,çocuğu

(1) Bu hurma ağacı,başı ve meyvesi olmayan kupkuru bir kütülctü.Mevsimde kıştı.(Meryem)silkince Allah ona baş verdi,yaprak verdi,taze Iıuroa verdi,Bu da onun nezâhet ve iffetine delalet eden bir mucize idiÇKur'an'ı Hakim ve meâl-i Kerim:2/554)• (2) Yani sözfsöylememeyi adadım,Onlar oruçken konuşmazlardı, (e.g.e.)

(3) Meryem aûrsai,25.26.27.âyet mealleri.

(4) Aynı sûrenin 31.ayeti meali.

(26)

başı yerde secde ediyordu,Bir el parmağımda yukarı doğru kaldırmış,sanki !,eşhedü ellâ ilahe illallah.” : 11Allah'tan başka ilâlı olmadığına şehadet ederim’1 diyor gibiydi,Birkaç dakika .sonra bulut gelip çocuğu ört-tü,Bulutun içinden,'''ço­ cuğu yıkayın11 v»a.gibi,yeni doğan çocuğa neler yapılıyorsa onların yapılmasını emreden sesler geldi.Bir zaman sonra bulut gidince,Âmine validemia,çocuğun bir iple kumaşa sarıl­ mış ve kendisinden,yıkanmış çocuktan suyun damladığı gibi, suların damladığını görüyordu;sanki çocuk yıkanmış ve sarıl­ mıştı,Bir diğer bulut gelip gocuğu örttü#Bulut içinden şöy­ le bir ses geldi; emrediyordu: "Çocuğu götürün yerdeki bü­ tün mahluklar,hayvanlar v.s» O'nu görsün,Çocuğu göklere çı­ karın göklerdeki melekler v.s, bütün mahlukat O'nu görsün, çocuğu sulara götürlin.*sulardaki bütün mahlukat balıklar v,

3 , O'nu görsün, zire 0 onların nebisidir,bütün mahlukatın O'nu bilmesi lâzımdır,Çocuk anasının gözü önünden kayboldu.

Bir müddet sonra bulut ve çocuk geri geldijmelekler çocuğu alıp geri iade ettiler,Bu hususla ilgili olarak zikredilen diğer kıssalarda mevcut tur,î'alcat biz îjebîmiz AS m

doğu­

muyla ilgili olarak tecelli eden mucize kabilinden olan­ lar üzerinde duruyoruz.Nebîmiz AS xn doğumu sırasında,İran, Bizans v.s»gibi diğer memleketlerde de mucizeler hasıl oldu.

Bu olayları siyerkitaplarmda kolaylıkla bulacağınız için, üzerinde durmuyorum. Âmine*nin,doğumu sırasında Âsiye ve Meryem'in geldik­ lerini görüşünün manası nedir? Kitaplarımız bu hususta,doğum esnasında yanında bulunmak üzere geldiler,demekte,başka bir şey zilere tmemek tedil* •Benim bu hususta bir fikrim var, belki de anlaşılan o olabilir;

(27)

Büyük bir memurun yerine bir başka şahıs tayin edildiğinde,eski memur,yeni vazifesini devreder.Sonra eski vazife yerinden ayrılır.Bu insan cemiyet hayatında,bilinen bir hadisedir.Şu halde nebilerde böyledir.îîebîlik bir vazi­ fedir jherhangi bir zata bu vazife v e M i ş tir. Daha sonra yeni bir nebi gelir.Bir önceki nebi,kendisinden sonra gelen nebîA ye vazifesini devreder.Fakat doğun halini,erkeklerin görme­ si caiz olmadığından,öne eki nebiler, Amine'nin doğumunda ha­ zır bulunmadılar ve (Onlar yerine)kadınlar galip hazır bulun­ dular.Musa AS ın zevcesi hakkında bir şey bilmiyoruz.j?akat MU3S AS devrinde büyüle ehemniyete hâiz olan k ı d m Âsiye idi.

Bunun için Âsiye,Musa AS ın temsilcisi,Meryem anamız da İsa A3 ın mümessili olarak doğumda hazır bulundular.Doğum esna­ sında hazır bulunan diğer hanımlar da,diğer nebilerin tem­ silcileri olarak hazır bulunmuşlardı.Bu,diğer hanımlar hak­ kında kitaplarımızda pek malumat yoktur. Şimdi dersimize geçiyorum} yani i'ebi Efendimiz AS ın doğumunda,Mekke ne durumdaydı?

Daha önce size,eğer tâbir caizse,on bakanlığın bu­ lunduğunu söylemiş tim* Bu on bakanlık arasında,medeni ve kül­ türel seviyesi yüksek olmayan yerlerde bulunmayan şeyleri görüyoruz.

1-Bu on bakan arasında yer alan birisi de (sefir,münafir) idi.Mekke devleti,bir diğer kabile ile görüşeceği za­ man, bu görüşmeye (essifâraiı) bakanlığı; vazifesini yürüten gider,başkası gitmezdi.Ve yine bir kabile»kendisiyle iftihar ettiğinde»Mekkeliler bu (mûnâfir) i; yâni elçiyi gönderir ve bu elçi hayır,biz*sizden daha yüksek seviyeliyiz v.s.gi­ bi müdafaada bulunurdu.Biz, o zamanki bü vazifenin,bir hari­

(2.8)

ciye bakanlığı olduğunu söyleyebiliriz.İslâmiyetten önce bu vazife,Ömer efendimizde idi.

2-(eşnâ-k) adında diğer bir vazife de vardı.İki ta­ raf arasında çıkacakkırıcı hadiselerden sonra,taraflardan birinin diğerine tazminat ödemesi gerektiğinde,bu

tazminat

miktarını,eşnâ-k bakanı tayin ederdi.Bu vazife»Islâm1dan ön­ ce efendimiz E'bu Bekir'deydi* 3-Bir diğer vazife de dâru nnedveyle ilgiliydi.Mek­ ke devletini ilgilendiren bir umûmî mesele olursa,yaşı kırk­ tan fazla olanlar»aralarında toplanırlar ve müşaverede bulu­ nurlardı.Bu, bir çeşit parlemanto idi.Baru nnedvenin mânâsı; müşavere evi demektir* 4-Gariptir ki,(meşura) denilen bir diğer vazife de vardı.Daru

edvede bir şey kararlaştırılırsa,bu kararı me-

şûra bakanına gönderiyorlardı.Bakan bu kararı kabul ederse o karar tatbik ediliyor,kabul etmezse,tatbik edilmiyordu.

B u n u n mânâsının ne olduğunu kitaplarımız zikretmiyor .Ola­ bilirle!, iki kısım müşavere vardı;birisi yüksek nıeclia olan senato,diğeri alt meclis olan dâru nnedve idi.

5-Daha önce, -ku-aayy zâmânmda da sözünü ettiğim gibi,bir de maliye vazifesi,yâni vergi toplama ve elde edi­ len para ve malları,hacılara izzet ve ikramda kullanma bakan­ lığı mevcuttu.Bu vazifeyi (errafâde) olarak isimlendiriyor­ lardı.Manâsı,mâli yardım demekti.

Bunlar yanında diğer vazifeler de vardı.

6-Bu vazifelerden bazısı,dine,ibadete,yani putlara, Kabe'ye ibadete, 7-Bazısı askeri hususlara,meselâ (ellivâ1): Sancak v. 3 .gibi meselelere müteallikti .

(29)

Askeri mevzuda piyade askerleriyle»ailıauvari as­ kerleri araainda fark vardı# lalamdan önce piyade askerleriyle ilgili vazife Ebû Süfyan'daydı.SüTari askerleriyle ilgili vazife iae,-hâlidu bnu İvelidin elindeydi.Gariptir ki süvari askerlerinin iki komutan?vardı,Bunlardan biriai başkomutandı,dikeri bunun yar­ dımcısı ve müşaviriydi»Başkomutan -hâlidu bnu lvelıd,yar­ dımcısıysa, :,ıkrimetu buu ebî cehl i di. Çünkü süvariler sa­ vaşta ikiye ayrılıyor,biri bir tarafta,diğeri diğer tarafta çarpışıyor ve iki komutana ihtiyaç duyuluyordu.Eski Atina/Ve da da bir şehir aevleti varai/süvarilerin iki kumandanı bu­ lunuyordu. Bu komutana onlar hippark diyorlardı, ilip, a t park da komutan demelctir.Böylece hippark,at komutanı yani süvari komutanı demek oluyor.ilip kelimeniai Faarça'da da (at)Şek­ linde görüyoruz.

Bütün bunlardan sonra akla şu soru geliyor.Mekke Devletinde Ile’ oîmiz As ın ailesinde hangi vazife vardı?

Denilir ki,İsmail ve Hâcer AS larla ilgili bir mücize olarak vücut bulun zemzen kuyusu,Kabe'nin önündeydi, -ku-sayy,-huza^ah kabilesini,bu beldeye{mıntıkaya hâkim o.lmak için Mekke’den çıkarırken,-huzâHahlılar »Mekke'den çıkar­ ken, zemzem kuyusunu (kum vs,ile)doldurdular ve daha sonra insanlar,zemzem kuyusunun nerede olduğunu bularaadılar.Böy­ lece çok uzun yıllar ^eçti.Sı'ebîmiz AS m t-talib

dedesi "Abdülmu-

bir gün rüyasında Zemzen Kuyusu1nu. kaz

diyen bir

ziyaretçi görür.Önce buna pe k efcpmtaiyet vermez.Fakat ci ve üçünoü defalar yine rüyasında

ikin­

Zemzem Kuyusu’nu kazma-

lisın deye bir ziyaretçi İsrar eder.tjçüncü defada :!abdu lmu-t-talib nerede kazayım? Deye sorunca,ziyaretçi kazacağı yeri,

(30) tarif eder «Uykudan, uyandıktan sonra, Kiabenin önündeki bu yer­ de, kazmağa başlat .«önce kazarken insanlar ne yaptığını sor­ muşlar.O da zem/,em kuyusunu kazdığını söylemiş,bunun üzerine herkes gülüp o ’nunla eğlenmiş,orada zemzemin bulunmadığını söylemişlerdi,Kazr-ıaya devam edince,suyun bulunduğunu göste­ ren emareler göründü.Bunun üzerine Kureyş kabilesi,bu kuyu, Mekke Devletine aittir,senin şahsına ait değildir,dediler ve kuyuyu kazmasına engel oldular«Meldceliler aralarında gö­ rüştüler ve bir hakemden bu hususta hükümün ne olabileceği­ ni sormayı kararlaştırdılar,Bu kuyu,kuyuyu kazanınım oİma­ lıdır, yoksa bütün bir şehir halkına mı ait olmalıdır? Bu hususta hakeme müracaat edecekierdi•Hakem olarak bir zatın ismi hakkında ittifak edip ona müracaat etmeyi kabul etti» ler,Bu zat,uzak bir yeldeydi.Yolda, çölde »içlerinde :labdu 1,in mu-1-tali îyde bulunduğu bu kafilenin suyu bitti,Çölde 3U yok,yol uzak ölüm muhakkaktı,önce bulundukları yerden ayrıl­ mak istediler;hepsinin ölüp kalacağına,hepsi kendisi için bir kabir kazdı,Ve ilk ölen diğerleri tarafından gömülecek ve sadece en son ölen kabre gömülemiyecekti.Böylece,hep­ sinin mezarsız ölmesi yerine,birinin mezarsız kalması daha uygun görülmüş tü.Faka t daha sonra ;,abdu lmu-t-talib burada ölümü beklemeyelim,devam edelim,belki yolda au bulabiliriz, bulamazsak yolda ölelim dedi ve devesine bindi,Deve ayağa kalkınca,devenin yattığı yerde bir su gözü olduğunu gördü­ ler,Böylece bir keramet; bir iaticfcrac olarak :,abdu lmu-t-talib *den bu hali görünce yanındakiler :!artık seninle su hu­ susunda ihtilaf etmeyiz,bu çölde sana bu suyu veren Allah, Mekke'de de Zemzem’*i vermiştir5' dediler ve beraberce Meleke ­ ye döndüler,Böylece "abdu lmu-t-talib,Zemzemin sahibi oldu.

(31) Bu şekilde wabdu Imu-1-talib,Meleke Devleti'nin bakanlar1arasına onuncu balcan olarak girdi,Kendisinden öne e, dokuz va­ zife vardı.î!abdu lmu-t-talib vefat edince,Zemzem vazifesini oğlu ebû -talibe vasiyet etti.Oniki çocuğu aracından ebutâlibi. seçmiş ve miras olarak ona Zerazen Kuyusunu vermişti, ebû-tâlib,cömert bir iasandı,Daima İnsanlardan borç alırdı.

Hatta ailesi ve misafirler için dahî lcâfı gelecek malı ve parası bulunmazdı,Borç aldıkları arasında,kardeşi :îabbâs da vardı,Bir defasında ebu-tâlib,kardeşi "abbâsdan aldığı .yo borcu bir yıl sonra ödeyeceğini söylemişti,fakat ödemeyince ikinci,daha soııra da üçüncü yıl ödeyeceğini söyledi.Ve "abbâs da,eğer bir yıl sonrada borcunu ödemezsen,borcun yerine Zemzem’i senden alırım

dedi.Böylece Zemzen'ia mülkiyeti

rabbas'a geçti,"abbâs,Nebî Ad m den,Hebî AS m

kabilesi lıaşimdenjâilesin-

doğumunda bu şekilde Mekke'de bakan olarak

bulunuyordu ve beni haşini kabilesinin mümessiliydi,Dersi ke­ siyorum, sorularınız varsa sorabilirsiniz.

Soru

Âsiye’nin firavun'a zevcelik yapmadığı,alıire 11 e de,

Peygamberimizin zevcesi olacağı söyleniyor,Bu hususta nedersiniz?

Cevâp:Kur* an, 11Firavun 'un zevcesinin müsloman oldu­ ğunu,Masa AS ı sudan aldığını ;!söyler.Biz,Kur'an'ın ifadesi­ ne inanırız.Kur'an*a zıt düşen diğer kitapların ifadelerine inanmayız.

Soru

Hz.Hatice'nin vefatında,Peygamberimiz'in,"Âsiye ile

evleneceğini söylediği11 rivayet ediliyor,ne dersiniz?

Cevap:Hadis kitaplarında böyle bir hadis görmedim.

Belki vardır,fakat*ben hiç raslamadım.Eğer kitabı bulursanız birlikte okuyalım.

(32)

Soru

Medine'ye bir peygamberin gönderildiği söyleniyor,

ismi nedir acaba?

Cevâp: Bu Hebînin ismi e33emhûdînin,te'rî-hu 1 medine ismindeki eserinde mezkûrdur kanaatindeyim,Erzurum*da bu eseri aradım fakat bulamadım,İnşallah Paris'e döndüğüm zaman,is tedibiniz bilgiyi fakültedeki kardeşlerime yazarım, onlarda size bildirirler.

Soru

Peygamberimizin doğumunda annesi linine'nin bazı ha­

rıl kula delikler

gördüğünü söylediniz,jüazı hadis kitapların­

da ise Âmine'nin müşrik olarak öldüğü kaydediliyor,Acaba bunlar

nasıl bağdaştırılabilir?

Cevâp : Ben '^Âmine müslUmandı51 demedim.-sa.îıî.hu

lbu-hâride

şöyle bir hadis vardır: Nebimiz AS bir gün eb-

vâ denilen yere gider,Oradaki bir kabrin yanına gelir ve yanında bulunan sahabe,gözlerinden yaşların aktığını müşa­ hede eder ve sorar;Sebî AS şöyle der: Bu,annenin kabridir, Allah*tan,annemin kabrini ziyaret etmek için izin istedim, buna izin verdi,Sonra annem için istiğfarda bulunayım deye izin istedim fakat Allah buna izin vermedi.

Bu hadiaten,meselemiz hakkında hüküm çıkarabiliriz.

Kıyamet gününde Allah Amine'yi affedip bağışlayabilir.Pakat tâleb Allah,îlebî A3 dan,aanesi için af ve gufran'etmesine izin ver­ memiştir ,Bildiğimiz budur.

(33)

Soru.

Asiye'nin,nehirden Musa’yı alıp bilâhare,süt anası

olarak,kendi anasına emzirmesi için verildiğinden Firavu­ nun haberi varsııydı?

Cevap: Bu hususta bir sarahat olmamakla beraber, mutlaka haberi vardı.Zira garaya her giren çıkan şeyden ki­ ralın gizli adamları vasıtasıyla mutlaka haberi olur.Hatta Âsiye,Fravun'a hiçbir şey söylemese bile bunu Firavun,gizli adamları vasıtasıyla yine bilirdi.

Soru

Şehirden Mus .a'nıri sandıktan alındılını,Firavun bil­

diği, o sene de bütün yeni doğan erkek çocukları öldürttüğü halde,acaba neden dolayı Firavun bu bebeğin yaşacıasma mü­ sâade etti?

Cevâp :_Kral iç en in isteği (forsu) sebebiyle,Kur'an da ((Bunun üzerine;Firavunun adamları O'nu yetik olarak al— âı(lar)«Çünkü Q,akibet kendileri için bir düşman ve bir ta­ sa olacaktı))(1) âyetinde kanaatimce Firavunun hadiseleri bildiğine dair işaret vardır. * Sonra diğer bir âyette de,Musa AS ın Mısır'da bir adamı öldürüp raedyen denilen yere gidip bilâhare Mısır'a döndüğünde Firavun'un kendisine rtbia seni terbiye edip bü­ yütmüştük” dediği kaydedilir.Buradan da,Firavun'un Musa'dan daha bebekliğinden!tibaren haberinin olduğunu anlıyoruz.

Sgru,

Kur’aıı'da ş î t A3 in peygamberliğine dâir bir kay?t

(1) el-ka-sa-s suresi,Q.aye tinin ilk kıaıı.

(34) var mıdır?

Ceyap: Kur'anTda bir zikir yoktur.Hadis kitapların­ da zikredilmektedir.Bir hadiste,Âdem AS a on sahife,Şit AS a şulcadar,diğerlerine bu kadar v*s.gibi sarahat vardır.

Soru

Peygamber Efendimizin doğunu esnasında meydana ge­

len bazı harikulade olaylarla ilgili hususları,bazı tarih­ çiler »zayıf tır deye kitaplarına almıyorlar.Bu hususta siz ne dersiniz?

Cevap:Zayıf deye iddiada bulunana,dâvasını isbat etmek düşersisbât yukü davacınındır«Beıı bunlar? muteber airet kitaplarında gördüm;elmevâlıibu lledûnniyyeh gibi... Tek­ rar edeyim;bu hâdiseler birer .£€©5;semboldür;başka bir âlemle ilgilidir.Meleğin gelmesi,göklere gidilmesi v.s.gibi olaylar semboldür.Bunların nasıl olduğunu,mâiıiyetlerini, dünyadaki ölçülerimizle bilemiyoruz.Bunların hepsi,Allehin lîebî AS a ikramda bulunduğuna delâlet ediyor.Meselâ,Âsiye ve Meryem ölmüşlerdi♦Nasıl gelmişlerdi? Bu ve bunlara benzer hususlar,bizim için birer remzî ve sembolik olaydır.Eğer bunları sembolik kabul etmezaek,diğer bazı mucizelere muhtaçOİuruz;mesûlâ Allah'ın ölüleri diriltmesi v.s,gibi.

Soru

Çölde,Meryem*in İsa'yı dünyaya getirdikten sonra,

bir meleğin ** seninle konuşurlarsa,sen,ben bugün oruçluyum1' dersin dediğini söylediniz,0 zaman oruçlular konuşmazlarmıy-

(35) cü?

C eyap s JSevet konuşmazlardı,Hattâ bugün Hindistan'da­ ki Brafcmanlar da böyledir,Belki de gazetelerde okumuşsunuz­ dur *üandiforuç tutar ve konuşmazdı,3?aka t Gandi- buna bir ça­ re bulmuştu,Kendisine siyasi bir soru sorulduğunda»soruya sözle değil,yazıyla karşılık veriyordu.

Beşinci Ders.

Nebî A3 doğduğunda uekice *de bir çeşit devlet vardı.

Pakat bu devletin bir başkanı yokfhükümet bir topluluğun elindeydi, İnsanlar dini yönden putperest idiler.içlerinde hırıstiyanlar da vardı,İçlerinde en az birinin hiç bir dini olmadığıfmülhid olduğu söylenir.

Bu insanlar,putperestliklerine rağmen bir ilâha inanıyorlardı,Putlar,Allah huzurunda bize şefaat edeceklşr diyorlardı, ilebî AS bu putperest aileler arasında dünyaya geldi, ftebî AS ın,kırk yaşında K&aul olarak gönderilene kadar dini hayatının tafsilâtı hakkında pek bir şey bilmiyoruz.ilayatı­ nın diğer yönleriyle ilgili olarak malumatımız varsr, da,dî­ nî hayatı hakkında fazla şey bilinmiyor,Tari.açiler,9'nun putjmtlara lara hiçbir zaman tapmadığini/ıbade tte bulunmadığını teyid ediyorlar,Böyle olması mümkündür.Çünkü,kendilerine, (.hanîf)

(36)

denilen bir topluluk da putlara tapulamaktaydı.Mekke'de put­ lara ibadet etmenin,insana lâik olmadığına inanan insanlar vardı.Diğer bir söyleyişle»Şehirde,insanların fikri seviye­ si çok gelişmişti ve bundan dolayı da putlara ibâdet etmeye inanmak v.s.(gibi asılsız şeyler)e inanmak istemiyorlardı.

Hebî AS ın ibadetle ilgili hareketlerinin nasıl olduğunu; duâdami

bulunuyordu? Kabenin Önünde duamı ederdi? yoksa

başka şeylerini yapardı,bilmiyoruz. Şu kadar var ki,bu-hâride ııebî AS m

Sebî olmadan

önce,("âşûrah) aşûr© gününde oruç tuttuğu kaydolunur;yânı mu.harrem ayının onuncu günü,Bunun sebebini bilmiyoruz.Zira aşure orucu yâhudilere aittir.Mısır'dan kurtuluşlarıyla il­ gilidir.

Hicretten sonra Rasûl A3 Medine'ye gelince,Yahudilere neden aşûre günü oruç tuttuklarını sordu.Yahudi»ler, Firavun'un elinden kurtuluşumuzu tesi!îd için bu orucu tutu­ yoruz dediler.Sunun üzerine Nebî AS. ‘'öyleyse bu orucu tut­ makta biz sizden daha fazla hak sahibiyiz" deyerek,mü'minlerden,aşûre günü oruç tutmalarını istedi,Nebî AS bu sözüy­ le sanki, " bu orucu tutan Musa AS dır.Madem ki Musa karde­ şim bu orucu tutmuş tur genimde bu orucu tutmam gerekir'1' de­ mek istiyordu.

C 37)

Fakat hicrettin önce Mekke'de Nebî AS niçin aşure günü oruç tutmuştu? Bu bilinmiyor.Bu-hârî sadece,Meiskeliler aşure günü oruç tutuyor,Nebi AS da onlar gibi oruç tutuyor­ du tdemekte fazla bir bilgi vermemektedir.Ayrıca Mekke'liler niçin bu günde oruç tutuyorlardı,Sunuda bilmiyoruz»Zira iiekkeliler yahudi dahillerdi, İbnü ke.eir tefsirinde aşure gününün,efendiuiz Hah AS ın tufandan kurtuluş tarihi olduğu ve Allah'a şükür ola­ rak bu günde oruç tuttuğu söylenir, Nebi olmadan önce Rasûl A3 ın yaptığı ibadetlerden biri de hacdır«Mekke'liler,Kabe'ye haccediyorlardı.O'da on­ lar gibi hacc ibadetinde bulunuyordu,Mekke'lilerin hacc esnaainda Mİnâ,Arafat ve Müzdelif'e'ye gidip yerine getirdilc/ki leri hacc menâsini oda yapıyordu.

Nübüvvetten beş aene önce,Kabey'le ilgili bir ha­ dise ceryan etti,Bu Kabe'nin inşâsı işiydi.Kabenin yıkılan duvarlarını inşa ettiler ve inşa işine Nebi AS da iştirak etti «Meşhur bi.r olay olan bu hadise hakkında, tafsilat ver­ meyeceğim.

Binayı sAllah'ın evinin yapımını tamamladıklarında, Nebî AS,tek ilâha mabet değil de,bu ye.rln'360 puta mekân olduğunu gördü.

Mümkündür ki 0 bu durumdan müteessir olmuş ve şöyle düşünmeye başlamıştır:Bu putlar,zarar verirler mi? Payda temin ederler mi? Buna cevap bulamayınca bu düşüncesi her geçen gün biraz daha derinleşmiştir. İbnu hişara’ın kaydettiğine göre,Hebî AS.üekke'deki bir tacirin dükkânına çok gider onunla fazla konuşurdu.Bu hırİ3tiyanla hangi mevzu hakkında,neler konuştuğunu zikret-

( 38 ) /rnekle beraber,zihnini meşgul edeıı yukarıdaki mevzu' hakkın­ da konuşması mümkündür.

Halk putperesttir,Bir ilâh iğin Kabe’yi (yeniden) inşâ ettiler fakat putların mahalli hâline geldi,V3.gibi , ıVİŞ mevzularda fikir tea/ inde bulunmuş olabilirler.

Nübüvvetten önce I-îasul AS m

(.'hunefa yâni)«hanif-

ler arasında dostlan vardı, Kabe’nin yapımıyla ilgili olarak şunuûa zikretmek isterim:buhârî -sa.hî.hinde şöyle diyor: ‘'Mekke'liler Iîâbeniıı binasını yupmûa, etrafına 360 putu yerleştirerek Kabe-I nin tezyiniyle yetinmeyip,Kabe'nin iç duvarları üzerine do re­ simler çizdiler. Bu resimler arasında Hz.İbrahim,Hz.İsmail* Hz,İsa v.s,gibi bazı peygamberlerin ve Hz.İsa'nın annesi IIz.Meryem'in resimle ritle vardı «Tarihi bakımdan Hz.îsmailih resminin bulunuşu,cidden mühimdir.Siz de biliyorsunuz ki batılı müsteşriklere göre,Hz.İbrahim ve Hz,İsmail'in Tev­ rattaki hikâyeleri doğrudur.Hz»İbrahim Mekke'ye gidişi, Hz,İsmail'in veailesinin Mekke'de ikâmet edişlerinin ger­ çekle ,ilgisi yokturjbu müslunıanların uydurmasıdır.İslânıdan önce Mekke*liler Hz.İsmail'in resmini yaptıklarına gö­ re,O'nun cedlerinden biri

olduğunu biliyorlardı.Bu İs-

lâmdan öneeydi.İslâmî hiç bir sebep yoktu.Bu mevzudan uzun uzun bahsetmeyeceğim çünkü zamanımız az.Fakat ilebî AS,pey­ gamber olmadan önce Kabe'nin bir putlar mabedi olduğunu gördü ve insanlarla görüşüp,dedesi !labdü lmu-t-taliî/ yap­ tığını yapmayı düşündü,Kira mağarasına gelip Ramazan ayı boyunca orada i:,tikâfda bulundu.Tarihçi elbelâ.zûrî, "abdul mu-1-tali binde Ramazan boyunca Hirâ mağarasında i''tikafta bulunduğunu zikreder.Ayrıca .haniflerden Zeydü bnü "arari bni nüfeylin de lalamdan önce Hirâ mağarasında itikafta bu­ lunduğunu kaydeder.Bu tarihi kayda göre lebî AS azığını alarak önce kendisi mağaraya gider,zaman zaman da ailesi} -hadîce anamız O'na azık götürürdü:Bu belki haftada bir, belki ayda iki defa,V*S.olabilir.Tarihi kayıtlara göre nebî AS bu azıklarını tek başına yemezdi.O civandan geçen yol­ cular v,s.olursa oıllanda davet eder,beraber yerlerdi.Hebî AS ın bu mağaradaki iutikafında ne yaptığını bilmiyoruz,Acaba,düşünüyorum yoksa ibâdet mi ediyordu?Bu hususta tasrîh

(39)

bulamıyoruz•Sonra Kabe*ye geliyor»içine giriyor ve adetön hep yaptığı gibi yapıyordu,Kabeyle ilgili.bu davranışlar, Mekke’lilerin adetleriydi,Hebî AS da onların yaptığı gibi yapıyordu.Bir yıl boyunoa neler yapılıyordu bilmiyoruz.Fa­ kat bir sonraki ramasaada yine îTebî AS mağaraya gidiyor,İ!l-■ tikâfta bulunuyor,bu hâlböylece tevsii, ©diyordu.Anlaşıldı­ ğına göre bu inzivadan bir manevi haz duyuyor ve'l^ct-^jheri­ ten aynı şeyi tekrarlıyordu*Bunu beş sene tekrarladır,Beşin­ ci sene sonunda Cibril gelerek Allah seni îîe’ oı kıldı dedi ve ilk vahiy böylece gelmiş oldu,Bu hadisenin keyfiyetin hepiniz biliyorsunuz«Pakat ben iki hususa dikkatinizi çek­ mek i3tiyoruıa.I-Vahiy Hebî aleyhisselâmalıemen gelmedi ,l;1akat Hebî aleyhisselâm (ılirâ mağarasında) bilemediğimiz şekiller­ le il'tikâf. esasında,yavaş yavaş vahye ce va^ye

hazırlandı ve böyle­

tahammül kudreti kazanmış oldu,Bu inzivaların son­

larına doğru,hangi senelerde olduğu gerçi kaydedilmemekle beraber,Kebî AS,tuhaf bir olayla karşılaştığını söyleyerek şöyle diyor i Karşılaştığım her taş,her ağaç bana selam ve­ riyordu,Bana sesleniyor,sesin geldiği tarafa bakıyorum,Fa­ kat kimseyi göremiyordunî.II-ilk vahiy uyanıkken değil,fakat uykudayken geldi,İbni Iıişâm'ın zikrine göre,ilk vahyi Cibril As Peygamber'e getirdiğinde kendisi uyuyordu,Bu da yine ay­ nı taususa yani alıştırılmağa;İnsanın İlâhi vahiye tahammül edibilmeğe hazırlanışıyla ilgili,Ayrıca bu hususun vahiyle de ilgisi vardır,Ancak tafsilat veremiyoruz;zira biz valiyi (n keyfiye tini)bilmiyoruz,Ancak ARO Sahabe'den hadis kitap­ ları bazı enteresan.hususları nakleder.Vahiy gelirken ASSÖ Nebî bir ağırlık hissediyordu.Mesela devesinin üzerindeyse, deve kendisini çekmeye taiıauimlil edeaıez ve çökerdi.Bu arada

(40) vahiy esnasında devesinin ayaklarıma geriidigi,ayakları­ nın kırılmasından sahabesin korktuğu kaydolunur *buharı,va­ hiy kâtibi Zeydü bnü .sabitten şuau nakleder5Bir gün Hebî AS ın yayındaydım.Kalabalıktan Nebinin uyluğu uyluğu­ mun üzerindeydi.Valıiy irmeğe başladı. Uyluğunun üzerinde büyüle bir ağırlık M^settimve buna aon derece güçlükle tahümınül edebildim,Yine Buiıârinin bir başka rivayetinde Zeydu bnü »sabitten bu huaustaî!eğer bu uyluk,Nebinin olma­ saydı ,ayağını ayağının altından çekip alırdım* dediği kayde­ dilir,Vahiy son derece soğuk bir günde inerse,Isfebî'nin al­ nından sanki çok sıcak bir günmüş gibi ter boşanırdı®-Vah yi n gelişinde iîebî'yi görenlerden pek fazla rivayetler var­ sa da,hepsini değil fakat bazısını,tebarüz ettirmek isterim.

Bu cümleden olarak nebi aleyhisselâm bir gün yemekte bulu­ nuyordu veelinde de bir kemik vardı»Vahiy gelince hareket­ siz kaskatı kesildi,kemikte öylece elindeydi0Vahiy sona er­ dikten sonra,hâlen kemik elindeydi*,Kemik elinden düşme:aişti.Diğer bir sahabede şunu naklediyor;Bir gün Nebi aleyhis­ selâm minberde hutbe okuyordu»Vahiy inmeğe başladı0Ayakta hareketsiz kaldı«Az sonra bu hal gitti«Bir nakle göre vahiy esnasında mübarek yüzü kızarıAir diğer rivayete göre esmer­ leşir di. Bu durumlar neyi gösteriyor ?

Vahye ve peygamberliği inanmayan müşterikler,malum bir takım ölçülerle düşünüyorlar «.Meselâ işi tıp açısından ele alıyorlar.Bunlardan biri,Alman tabip Shipringir'dir* Derki: Kızarmak,terlemek v.s.gibi bu alâmetler,sara hasta­ lığının belirtileridir.Ancak şurasını kaydetmek zarureti vardır: Sara hastaları,hastalık tuttuğunda hareket ederler, anlaşılmayan şeyler konuşurlar,Tıp tarihi,saralıların,sara

(4D nöbetinde,anlaşılır,fayda tetıin edilir cinsten meselâ din tebliği v.s.gibi şeyler yaptıklarını kaydetmemiştir» Bu ,1ı günkü tıp ta ayni şeyi jöyler«J?ark açıktır, Sara'hareke t et­ tiği halde,flebî aleyhisselâm,ayakta yahut o bururken hareket­ siz kalmaktaydı«Vahiy ve itebilikie hiç ilgisi olmayan bu kabil yorumlarla meşgul olma ihtiyacını lıiasetmiyoruz* İlk Vahiy'den sonra üç sene devamlı olarak vahiy kesildi»Tarihçi bela«zûrî,ikinei vahiyde ve-d-du»hâ sûre­ sinin indiğini,ilk vahiyde ise el-kalem sûresinin ilk beş âyetinin geldiğini kaydeder»ilk vahiy insanlık tarihi yö­ nünden enterasandır «imadan doğma tahsil görüleniş jümmî bir insana vahiy geliyor ve okumasını emrediyor: I-lcra' bisıni rabbikîRabbınıh adıyla oku ldiyor«Sonraki âyetlerde kalemi öven bir ifade var: "'aileme bil-kalem, !,alleme linsâne malem ya111 em: Kalemle öğr e tti „in3a'na bilmediği şeyi öğretti, yâni insanın bütün malûmatı kalem vasitasıyladır 0Bu günkü malumatlarımız (Kültürümüz),atalarımızdan bize gelen ve bi­ zim bunlara ilâve ettiklerimiz&ir»Bunlar bize sadece yazı vasıtasıyla,tedvin ve kitaplarla intikal etti.Hebî aleyhiaselâm,ilk vahiyden sonra şaşırmıştı:Bu vahiy miydi?

Allah’tan mıydı?,şeytandan mıydı?

> Zira ilk defa ksndisi-

na vahiy geliyordu,.bunun içinsvaziyete alışabilmesi için uzun bir müddete ihtiyacı vardı,îju ilk vahiyden sonra vah­ yin gelmesini çok arzuladığı halde vahiy gelmedi»Gelmeyin­ ce üzüldü.Buhâri bir rivayetinde,nebî A3 ın ümitsizlik hâ­ linde bir gün dağın tepesine çıkıp,kendini aşağı atıp öldür­ mek istediğini nakleder,İşte bu esnada Cibril gelir ve ve»d»du.hâ sûresi iner«i;öylece “Rabbın seni terketmedi, Rabbın senin düşmanın değil,sen gerçekten peygambersin" mealin-

(42)

deki ayetlerle karşılaşır ve peygamberliğinin müjdesine ulaşır.Bu suredeki

ve enama binilme ti rabbike fe.hadi.g â-

.yeti mühimdir.Bunda, nebilikten daha büyük bir nimeti ve hidâyeti Allah'ın itıaana ihsan etmediği anlatılmak istenir.

Ayni zamanda bu ayet,Nebî AS ın dini tebliğ etmeaini emre­ der. Belki de âyet,lebî AS ın doğumunu kutlamamızı istemek­ tedir. Zira bu âyet hem İTebî Ad'a,lıern de Kur'a n 'ı her okuya­ na emir mahiye tindedir,Daha .sonra

ve en,8İr’1aşirâteke la-k

rabin ’ deye bir âyet indi,Tebliğ hujusunda insan önce evin­ de bulunanlardan,sonra en yakın akrabasından başlamalıdır.

Daha sonra haber yayıldı ve umûmî bir âyet indi( (fe-sda!I .bina tu'mej»ve e“'rı-di,ani lmuşrikia))Bu husustaki talsilatı he­ piniz biliyorsunuz sîTefoî AS dini tebliğ ediyor .insanların azı kendiline inanıyor.Çoğunlukta olan inanmayanlar,kendisine eziyet veriyordu v.s. iftüstdrikler,Islâm peygamberleri Nebî AS Mekke'dey­ ken peygambere benz yordu.Pakat Medineyegöçünoe sultan ol­ du diyorlar .Îlebî AS m

.hayatını mütalaa ederek,O'nun ilk

günden itibaren, bana inanın,itam Memleketlerine »Kisra’nın memleketine v.s.ye sahip olacaksınız dediğini göreceğiz.

Bunun mânası,ilk günden itibaren zillinde İslâm peygamber­ liğinin mevou diyeti; sâdece manevî meseleler değil,fakat ayni zamanda hem din,hem dünya işlerini bir arada gören bir zihniyetin aâiıibi olduğunu görürüz .Anlaşıldığına göre,insan tabiatı ve yaratılışına^ fıtratına uyan bir din,her şeyi ile mucizelere dayanmaz.Yani Yüce Allah "ol^deye emreder ve bütün âlem müsl liman olur.Böyle şey olmaz.Bunun tersine, bir tedriç,sebep ve netice kanunu hakimdir.Bunun için,Kebî AS ın dünyada hakim olan bu beşeri durumuna göre hareketi

(43)

gerekliydi.O zaman»bazı şeyler kendisinin imkanında oldu­ ğu halde bazı şeyler imkânı dahilinde değildi.Bu cümleden olarak Mekke'de dinin tebliği mümkündü•Fakat sebepleri ve elemanları olacak müalümanlar (yeterli sayıda) yoksa devlet kurması ilk zamanlarda mümkün değildi»Medine1de gördüğümüz meselâ devlet kurmak,elçiler göndermek,savaşmak gibi bazı rü gelişmeleri,Mekke devrinde görüyoruz«Gerekli olan da zaten buydu.

Dersi burada kesiyorum.Sorularınız varsa sorabilir­ siniz.

Soru; Kabe içindeki putların sayısının 360 oluşunun sebebini neye bağlıyordu Arap müşrikleri ?

Cevap iBu sayıyı kaydeden kaynaklar,bunun sebebini kaydetmiyor.Düşünülürse,ayrı ayrı sebepler bulunabilir.

Bazılarına görç-doğru da olabilir-Aym 30 günü var­ dır.Senenin ise 12 ayı vr.rdır.30'la 12 in çarpımıyla bulu­ nacak olan 3&0 sayısı»senenin günlerinin sayısıdır.Yani bu putların her biri,senenin bir muayyen gününe aittir,Her gün ayrı bir puta ibâdet ediliyor,ayrı bir putla muhatap olu­ nuyordu.

Yine bu cümleden olarak Mekke*nin dışında Mina'da 7 put vardı.Belki bu putlarda haftanın günleriyle alakalıydı.

Soru; İbrahim AS zamanındaki haco ile bizim hacci­ miz araaında fark varmı ?

Cevap:Gerçekten büyük farklar yoktur»Çünkü Mekke1liler İbrahim A3 m

emirlerine göre Kabe'ye ibâdet ediyor,0*

nun etrafını dönüyorlardı•Bu bakımdan ihtilafların olmaması gerekir»Ancak İbrahim A3 m

vefatından sonra İslâm devrine

kadar geçen zaman içinde,aslında mevcut olmayan bazı tasar-

(44)

ruflar ilâve edilnıiştir.Bu hususla ilgili olarak bazı bil­ diğimiz taraflar var »Mesela Sfebî AS putların önünde secde etmemiştir«Mekke*li olmayan bazı yabancıların iıacc için Mek­ ke'ye geldiklerinde bir zikir (ve ibadet) kabilindin Kabenin etrefını döndükleri zikredilir,Mekke‘liler *'arafâta git­ miyor 1 ardı.Fakat Jtfebî AS gidiyordu,Çünkü İbrahim AS !larafâta gidilmesini emr e taıijgti«Jakafc bu mevzuda geniş bilgiye aahio'değiliz.

Soru: ilebı AS ictihad yapmışım dır? Yapmışsa, bunları nasıl .değerlendirmeliyiz?

Cevap;Kur'anın(( mâ yen-tl-ku '*ani Ihevâ))âyeti dini me­ selelerle, dini tebliğle ilgilidir.Biz gayet kesin olarak biliyoruz ki İTebî AS bazen Vahyi beklerdi,Ve bu bekleme es­ nasında bazsnde kendisi içtihatta bulunurdu.Bu ictihad be­ şeri; İnsanî idi,Bazen yüce Allah*bu içtihada kabul etmeyip kendisine itabda bulundu.Liesala bir gün Hebî AS müşriklerin ileri gelenlerinden biriyle konuşurken,âmâ bir müslüman gel­ di ve kendisiyle konuşmak istediyse de ÎTebî AS müslümâna, sbiraz sen bekle’1 diyerek müşrikle konuşmasına devam etti.

Bunun iizerine( ( !iabese ve tevellâ en câe'au le!*mâ))deye baş­ layan âyetler indi.

Yine bu cifcaleden olaraicı Bedir Savaşından sonra müs1Umanların elinde esirleria»ganimet m a l l a n vardı.Vahiy gel­ medi ve îlebî AS içtihatta bulundu:ARO

Ebu Bekir’in görüşü-

Jüii leş.bul edipfher esiri bir miktar mal mukabilinde serbest biraktı.Bu da beşeri bir durumdu,Pakat Allah bunun üzerine vahiy gönderdi. vd(( lev lâ ki tabun mine İlâhi sebe-ka lemessdcu-a

fîmâ e-ha.ztunı "azâbun

!,a-zim)) âyeti indi.

Bu misallerden de anlaşıldığı üzere,Heb£ AS m

şah­

(45)

siyeti iki taraflıdır:Nebî oluşu itibariyle hata yapmaz, fakat bir de beşeriî İnsanî şahsiyeti ııjevcuttur.Bu ikinci beşeri yönü itibariyle Nebî AS ashabına !,siz dünyevî işle­ rinizi daha iyi bilirsiniz11 demektedir-,Bu iki hususu birbi­ rine karıştırmamak gerekir. ]3U dersimizde lebi AS ın İslâm Devi e ti* nin kurulu­ şunda neler yaptığını göreceğiz»Nebî AS m

hayatı çeşitli

yönleriyle ele alındığında gayet geniştir.Fakat ben vakit kifayetsizliğinden dolayı sadece siyasi yönünü ele almak istiyorum.İnsan tabiatı tecrübeden sonra bazı şeyleri ka­ bule yatkındır,İnsan ruh ve cesetten ibaret olduğunu öğren­ miştir,Her birinin hususi ihtiyaçları vardır.Eski zamanlar­ da insan cemiyetlerinde mânevi mevzularda bazı şahısların mevzubahis olunduğunu,bedenle alakalı maddi mevzularda ba­ zı şahısların bahis mevzuu, edildiğini görüyoruz►Yanı biri manevi,diğeri maddidir.Tarihte peygamber ve sultanlar var­ dır *Bu iki vazifenin aynı şahısta toplandığını gayet az göDavûd rüyoruz.Kur1anı Kerimin ifadesinde bunu hususen/ve Süley­ man AS larda görüyoruz,İkisi de hem nebi hem de sultandılar«Fakat bu iki Nesbî,resul değildi,Yani dini öğretmek için hususi bir kitapları yoktu.Şüphesiz Davûd AS ın Zebur adın­ da bir kitabı vardı,Fakat bugün elimizdeki Zebur,sadece Al­ lah’a hamd ve sena ile dolu bir şiir kitabıdır,din öğreten bir kitap•değildir»Yahudilere göre dinin öğretildiği kitap Musa AS ın kitabmdadır.Muaa A3 da sultan olmak istedi fa­ kat hayatında bunda başarılı olamadı,Bilahare kendisinin yerine geçenler,savaşarak Filistini ele geçirdiler ve dev­ let böylece yalıudilerin eline geçti.Fakat bu devlet ^ebîle-

(46)

irin .alinde değildi. Onların nebi olmayan sultanları vardı».

Kur'an'ın söylediğine göre,bir defasında Yahudiler debîle­ rinden bir sultan talep ederler,Nebî Allah'a dua eder ve Allah da -tâlüfcu sultan olarak bildirir,Kendilerinin bir nebisi vardır.j?akat bununla beraber bir de sultan(melik) em istiyorlar,I'Tebî'nin aynı zamanda melik olmasını istiyorlar.

Bu nebi*nin adı İslâm kaynaklarına göre İsmuîl A3 dır.Yahudilerse Samuel diyorlar.İsmi Kur'an'da zikredilen sultan -tâlûtun kelime mânası yine sultan(melik) demektir.Bu sul­ tanın asıl kendi ismi,başka bir şeydir.Tevrat'da bunun is­ mi Saul olarak zikredilir,Kur’anda ve Tevrat'ta geçen bu kıssadan da anlaşıldığı gibi nebilikle melikliğin aynı ki­ şide toplandığı nâdirdir.Bunun sâdece Davud ve Süleyman ASda vuku bulduğunu,Musa ve İsmail AS da iae bu iki vasfın birleştiğini görüyoruz.İnsan cemiyetleri ,dünya işleri için bir melik(sultan) ve manevi işler için de bir ruhani reis-meaelâ papaz £İbi~tayin etmenin;din ve dünya işlerini bir­ birinden ayırmanın zararlı olduğunu görmüştür.Meselâ zama­ nımızda Rusya »manevi mevzularla hiç ilgiai olmayan bir dev­ lettir.Jütün ihtimamı,maddi hususlaradır.Rusya»maddi mevzu larda gelişmiştir;bunda şüphe yok.Ancak insanın rühı ihti­ yaçları Rusya’da giderilmemektedir.Müslüman ol^un veya ol­ masın Rusya’daki insanların manevi ihtiyaçları hiç ama hiç umursanmamak tadır•Bunun tamamen tersini Tibet’te görüyorduk.

Tibet,Çinin kendisini istilasından önce müstakil bir devlet­ ti. Levlet başkanı aynı zamanda bir din adamı:Lama idi.Lama, sâdece dini mevzularla ilgilenen; raiıib demektir.Lama'nm para kazanmaması lâzımdı.İaşesini ondan bundan aldığı şey­ lerle bir fakir gibi temin ediyordu.Çin1in Tibeti istilâ­

(47)

sından 5-6 sene önce Tibet halkının yüzde altmışı. loıaa ya­ ni rahi'b olmuşlardı »Yüzde kırkı,ekip biçiyor,ticaret; yapı­ yor ve yüzde altmışlık yaklûı olan rahibi er sınıfının yiye­ ceğini temin edip onlara takdim ediyordu.Farzedeliıalci Çin Tibeti i 3 1ile etmedi ve Tibeti.a tamâmının râhib olduklarını düşünelinuDetice nereye varır? Kim ekip biçecekti? Kim pa­ ra ve gelir te-ıdn edecekti?

Zira bu lodaların tamahına

o zaman, çalışıp para kaaanmalc (Dini erine göre) yasak olacak­ tı o

işt© bunun için İslâm peygamberleri nebî AS»öğretir­

ken, din ve dünyayı bir araya getirip toplamayı kararlaştır­ dı ,bundan dolayı bize fi lâ-hirati .haaeneh

rabbenâ âtinâ fiddûnya hasenete w e deye güzel bir dua o-,'.retti »Bundan do­

layı sanki ilk din tebliğinden itibaren bu din ve dünyanın birbirinden ayrılmayacağı bunların her iki.bin.in de bir iııt sanda toolanması gerektiğini belirmiştir»Kendisi dini teo-

/

MAY

liğ etmiştir .Bu mesele üzerinde duracağiEi^ifakat yine kendi­ si bir devlet kurmağa çalıştı»Bunun nasıl olduğu hususunda konuşmak iatiyorum.Devlet tesisi iki çeşit olarak tezahür edebilir* I-Devletle ilgili olmayan bir jemiyet vardır.Bucemiyette kurulacak devlet için hususi bir usul vardır.IIKeadisinde devlet bulunan bir cemiyet vardır*3u devleti ele geçirmek için ayrı bir metot tatbiki gerekir»Baha önce­ ki derslerde de zikrettiğimiz gibi Mekke’de bir site devle­ ti mevcut tu

e bî AS lalam Devletinin Liekke *de olması için

gayret sarfe t ti.Medine•da ise hiç bir devlet yoktu ve Medineye hicretten sonra Mekke Devleti ile ilgili metotdaa ta­ mamen ayrı bir ttsul takip etti. Şimdi Mekke İslâm Devleti mevzuunu ele alacağız: Eğer bir devletin babındaki nebi yani İslah edici

(48)

değilse,nebînin devletin başı olmasını bu devlet başkanınm kabul etmeai gerekir.Aksi halde savaş .olur» Bildiğiniz gibi Nebi A3 dini tebliğ etti ve Mekkelilerden bu dini kabul et­ mesini talep etti.Eğer Mekke'lilerin tamamı,husûsen idâri vazifeleri,İslâmî kabul etleydiler,kendilerini belkide bu görevlerde bırakacaktı.Zira bunu Nebi A3 m

hayatında görü­

yoruz.Mesela ''umânda bir devlet vardı ve kardeş olan iki kişide bu devletin sultanıydı.Kendilerine

Müslüman olun,

emniyette olursunuz{Şimdiki selehiyetinizi ondan sonra da elinizde bırakacağım ' mânasında bir mektup yazıp gönderdi* Biri Ceyfer,diğeri esleme adını, taşıyordu.Ve gerçekten de ıJebî A3 bilahare bunlar İslâmî kabul edince,yine kendileri­ ni sultan olarak biraktı.Fakat Mekke Site Devletindeki ve­ zirler (Bakanlar) müslüman olmadılar,inanmamakta İsrar edip oüslumanlara eziyet verdiler.Onun için maksada en uygun'ye­ gâne usul devlet içinde devlet teşekkül ettirmek şekliydi« Yani yavaş yavaş müal limanlığı kabul edenlerden meydana ge­ len ve sayıları pek fazla olmayan Mekke’liler,dini,hukuki, İktisâdi,her türlü dünyevi ihtiyaçlaranda ı'Tebî AS a müra­ caat edeceklerdi,Mekke Devletine itaatkâr olmayacaklardı{ Nebî AS bu ufak topluluğun başkanı olacaktı# Devlet ve unsurları nedir ?

Devlet»muayyen bir yere yerleşmiş,bir takım insan­ lardan teşekkül eden bir topluluktur.Bu topluluğu meydana getiren insanlar arasındaki münasebetleri düzenleyen bir nizam vardır.Bu cemiyetteki düzen muayyen bir takım ka­ nunlarla olur.hicretten önce Mekke'deki müslu^anlar arasın­ daki ilgide bir devletin bütün unsurlarını,toprak hâriç gö­ rüyoruz. Deyebiliriz ki, Hicretten önce Müsl limanlar »Mekke dev-

(49)

letiiçinde devlet teşkil etmişlerdir.Hicretten sonra müs1imanlar Medine’ye yerleşince lîebî AS Medine'de bir devlet -tesis etti ve toprak sahibi de oldular.Medine'de bir İslâm Devleti,tekkedeyse devlet içinde devlet görüyoruz.Mediaeye neler geçmeden önce,Meleke*defolduğunu görelim.

Daha önce de kaydettiğimiz gibi»Mekkeliler,yavaş yavaş İslâmî kabul ediyorlardı.Burada en terassan bulduğum bir husus,bu miisiumaaların çoğunluğunun genç yaştaki insan­ lar oluşudur.Bunların içinde yaşlı olan ARO Sbu Bekirdir.

33 yaşındaydı »Diğer Sahabe İ3e, Ali, Osman, Tallıa,Züteyr, »abdurra.hnân$

bnulOavf

ve diğerleri gençtl,Enterasan

olan ikinci husus,Müslümanlara eziyet çektiren Mekke'liler ise,bu gençlerin babaları,dedeleri ve akrabasıydı.Bu yaşlı insanların önce,çocukları ve torunlarını,Muhammed A3 a uy­ maktan men ettikleri bir ihtimâldir.Her asır ve her zamanra-ö da olduğu gibi gençler babalarını Ve dedelerini dinleyince, bu babı ar Muhammed AS ve M tisilimanlara eziyet verdiler. îlebi AS savaşmak istemedi.Bunun için

AS çeşitli metodlar-

la,dini tebliğ için hürriyet elde etmeğe çalıştı.İbadet için hürriyet olmasını istedi.Bunu elde edemeyince ashabı­ na, He be şis tana gitmelerini söyledi.İbnû Hişamın nakletti­ ğine göre bu arada kendilerine. "Habeşistan'daki sultanın nenleke.ti»4ekinaeye zulme di İme z;! demiştir.Bir kısım Mekke ~ liler yola çıktılar,fakat hepsi gitmedi.Müsl limanlar Habeşistana gittikten sonra da Mekke'de her geçen gün mUslümanların sayısı çoğaldı.Bu arada şirk koşanlardan müsl limanlara yapılan eziyet de fazlalaştl.Biluiğiniz gibi Müslümanlarla ma her türlü alakayı kesmeğe}alıç-veriş yapmağa,kız alıp ver­ memeye v.a.ye karar verip,bir kâğıda yazıp Kabeye astılar.Üç

(50)

yıl rnüslLimanların nasıl hayatlarını çok güç şartlar altın­ da idame ettirebildiklerini biliyorsunuz «Yiyecek şey bula­ madıklarından ,ot »hayvan derileri va.yi yemek zorunda kalmış­ lardı. Daha sonra, bazı olaylar:, cereyan etti ve Nebî AS kabi­ lesiyle evine döndü.Bundan az bir müddet önce Efebî AS ın Amcası Ebu Talib ile hanımı anaıaız Hatice vefat ettiler, ilsbî AS kabile reisi değildi.Pakat amcası kabile reisiydi* Ebu Talib'in ölümünden sonra,kabile Ebu >Iıehebi,kabile re­ isi seçti.Ebu Leheb,erkek kardeşinin oğlu Hebi AS m

ve Xs-

lâmın en şiddetli duşmanlarındandı«Bir kaç gün sonra lebî A3 ı kovdu.Yani,Muhammeâ1i öldürmek isteyenler hürdür,O'nu öldürenle kabile karşı karşıya gelmiyecektir dedi.Bu durum­ da Nebî AS,memleketini terketmelcten başka çare bulamadı ve T a i f e gitti,Tarihin kaydettiğine göre,annesi tarafından akrabasının bulunuşundan dolayı T a i f e gitmişti.Kendilerin­ den T a i f te kalması ve hür olarak dini tebliğ etmesi için izin istedi.Fakat akrabası,karşısına şiddetli bir düşman olarak çıkmış,yollara çocukları çıkarıp O'nu taşa tutturmuş, memleketlerinden onu atmışlardı.Böylece itfebî AS memleketi Mekke'den,akrabalarının memleketi 'Jaif’den kovalanmıştır.

Yani kendisini himaye edeoek kitaöe yoktu.Kendisini öldür­ mek isteyenlere sonsuz öldürme hürriyeti verilmişti.Ümit­ sizlik içinde Allah'a yöneldi,Bu durumda okuduğu dua malcaddes bir duadır|Tarihçiler (Eserlerinde) bu duayı zikre­ derler, MüslUmanlar,çaresiz kaldıkları bir hadise karşısın­ da, bugüne değin hep bu duayı okurlar,Daha sonra tfebî AS Mekkeye gitti fakat yabancı olduğundan Melekeye giremedi.

Zira kovulmuştu,O zamanki adetlere göre bir inhanın hima­ yesi talep olunur,0 insanda bunu kabul ederse, o insanın

(5D

himayesinde Mekke'ye gir ile bilir di.Çünümüz de de yurdu olma­ yan bir mülteci başka bir•devlete girebilmek iğin vize(giriş iani •)ister.Bu da o zamanların vizeaiydi.Kebî AS Meleke yakınında bir şalııs gördü.Ona '‘Mekke'de falancaya gidip Muhaamed Mekke'ye girebilmek için senin himayeci istiyor" deye söylemlisin ?

dedi ve bu şahıstan müsbet cevap aldı*

i*

Şahıs Mekke'ye gidip alakalı kişiyle görüştüyse de»Mekkedeki bu kişi,Nebi A8 ın lıimâye talebini :'hayır bunu kabul edemem" deyerek reddetti.Bu şahsı Nebî AS iki defa daha, iki ayrı Mekke1liye. gönderdi ,üçüncü kişi îîebî AS ı hima­ yesine almayı kabul etti.Bu kişi,oğulları ve akrabasını gerekli şekilde silahlandırarak Mekke’nin dışına gelip Muhammed'le buluştu ve O'nu alarak yine Mekke'ye döndüler, iler zaman olduğu gibi ilebî AS Kabe'nin etrafında döndü.Bu , kişi orada Mekke1lilere, '»Muhaamıed benim -himayemdedir,ona hiç kimse eziyet vereyim

demesin" şeklinde hitapta bulu­

narak, durumu ilân etti.Artık Nebi AS yabancı bir insandı.

Bir Mekke'linin himayesinde,yabancı memleket toprakların­ da bulunuyordu.Bir mülteci ve yabancı olarak Mekke'nin si­ yasi nıevzularına karışmaması gerekirdi.Bu cüuleden olarak din de tebliğ etmemesi gerekirdi,Nebi AS bu durumda bir başka plân düşündü: Hacc mevsiminde Mekke'ye gelen bütün Arap kabileleriyle temas kurup,meraleketlerine gelmesi için kendisine izin vermelerini,mualiiman olmalarını ve dini teb­ liğ etmesine müsaade etmelerini,kendisini de himayelerine almalarını istedi.İbnû nişanı'ın verdiği bilgiye göre birin­ ci sene hacc mevsiminde 15 kabile bu teklifleri reddetti.

Medine*li 6 kimiden müteşekkil 15,kabile mensubu,islâmı ka­ bul ettiler.3u altı kişi Medine'ye döndü ve islâmı tebliğ

(52) ettiler*İkinci' sene 12 kişi Müslüman olarak Mekke’ye lıacca geldiler ve Nebî AS a İslâm bîatında bulundular.İşte bura­ da Hebî AS'ın siyasi rolü başlamaktadır:Jer biri bir banka kabileden olaja bu insanları ''Kendi kabilelerinin nakîbi yâ­ ni reisleri

olarak isimlendirdi«Bu 12 den birini de reisle­

rin reisi olarak tâyin etti.Hakibu nnukabâ (Reislerin reisi) sanki Medine'de meli .kin (Sultanın) naibi gibi olacaktı» bir Bu 12 kişi "Sen veya diğer/müslLiman Medine'ye gelire.® bizim misafirimiz ve himayemizde olacaktır" diyerek,kendilerine dinin tebliğinde yardımcı olmak üzere bir şahıs istediler, riebî- AS bu isteklerine müabet cevap verdi «Üç üncü sene ıiedi­ ne den 72 IVIüslüman gelip Hebî AS la Mekke'de buluş tular .Nebî AS Mekkeli miialünanlardan isteyenlerin Medine'ye gidip orada yerleşmelerine izin verdi«Müalumanların durumu,Hekke şirk koşucularını (müşriklerini)endişelendirdiğindenjMulıammedi öldürmekten başka çare yok dediler ve dâru unedvede toplanarak müessir bir komplo pilânı ortaya koydular.Pilân şuydu{Muhammedi bir tek kişi öldürmesin.Günkü bu taktirde Muhammedin kabilesi katilin kabilesine karşı harp

aça- -

bilirdirler kabileden bir kişi seçelim ve Muhammedi bu se­ çilenlerin hepsi birden öldürsünler .Bu taktirde Mulıaıamedin kabilesi, bütün kabilelerle har bedemiyeceğinden bu mallar ortadan kalkmış olur,Olsa olsa Muhammedi öldürenlerden di­ yet talep olunur.Diyet de verilebilir deye bir karara varır­ lar.Her kabileden bir katil adayı seçilince haber şüplıeaiz ki yayılacaktı.Tarihçi belâ.zurinin nakline göre»başka ka­ bileden biriyle evli bulunan Hebî AS ın halası bir öğle vakti Hebı Atf övine gelip ''bu gece seni öldürmek istiyorlar" deye ihbar eder.Hemen iîebî AS Ebu Bekir'in evine girerek

(53)

durumu anlatır«üi rlik te Melekeden çıkıp e.s.aevr' mağarasına sığınmağa bir iki gün aonra da Lîedine'ye yola çıkmağa ka­ rar verirler.İbnu Hişam burada der kisMekkeli müşrikler, Nebî AS dan sıkıldıklarından O'nu öldürmek istediler.Böy­ lece Mekkelilerle,Islâm arasında harp bağlamı,9 oluyordu^ Mademki Mekkeliler harp ilân etmişlerdir,jiebî AS kendini müdafaa edebilir ve bu. sebeple Mekkelilerle sarkabilirdi.

Bu hakkıydı.Fakat bunun imkânı dahilinde olup olmaması ay­ rı bir liusuatur.Nebi AS ın ne ordusu ne hâzinesi ve ne de diğer vesileleri vardı .Bunları »iiedine'de nasıl hazırladığı­ nı,Allah dilerse önümüzdeki hafta açıklayacağız.fakat siya­ si bakımdan,bu andan itibaren Mekkelilerle İslâm arasında harp hali başlamıştı.Sanki meleke•liler isebî AS 1 doğduğu yer Mekke'den çıkarırken 0 diyordu ki: :'Bu.rada hükümet et­ mek sizin hakkınız değildir.Bu hak musahamalı olana aittir*'.

Bir bagkâ değişle diyordu ki "sizler fiilen Mekke'nin ida­ resini elinizde bulunduruyorsunuz,fakat buaa hakkınız yok­ tur.Bu hâk bana aittir,fakat ne yazık ki buna imkân vere­ cek vesilelere sahip değilim "Medine’de bulunduğu zamanda Nebî AS ın Mekke'nin idaresi »Mekke *nin reisi olduğu hususun­ da hak sahibi bulunduğu fikrinden nareket ettiğini görüyo­ ruz.Burada dersi kesiyorum, Sorularınız varsa sorabilirsinizc Soru s fâif Seferinden sonra iîobi AS bir mülteci olarak birinin himayesiyle ancak Mekke'de kalabiliyordu.Hicret­ ten önce Müşrikler kendisini Öldürmeği düşündüklerinde»ak­ rabasının öldürenden ve kabilesinden intikam almasından çe­ kiniyorlardı dedini&..Acaba mülteci olarak mekke'ye geldik­ ten sonra Nebî AS yine akrabasının himayesine mi girmişti?

(53)

durumu anlatır.Birlikte Melekeden çıkıp e«s.sevr mağarasına sığınmağa bir iki gün sonra da Medine'ye yola çıkmağa ka­ rar verirler»İbnu Hişam burada der ki:Mekkeli müşrikler, Nebî AS dan sıkıldıklarından O'nu öldürmek istediler.Böy­ lece Mekkelilerle,îslâa arasında harp başlamış oluyordu» Mademki Mekkeliler harp ilâcı atmi^le^-ir ».ufebî AS kendini müdafaa edebilir ve bu sebeple iiekkelilerle s a v b i l i r d i • Bu hakkıydı,Faka t bunun imkânı dahilinde olup olmaması ay~ rı bir husus tur«Nebi AS m

ne ordusu ne hâzinesi ve ne de

diğer vesileleri vardı.Bunları»Medine'de nasıl hazırladığı­ nı, Allah dilerse önümüzdeki hafta açıklayacağız.fakat siya­ si bakımdan,bu andan itibaren Mekkelilerle İslâm arasında harp hali başlamıştı.Sanki sekice ’liler Nebî AS ı doğduğu yar Mekke'den çıkarırken 0 diyordu kiî !'Burada hükümet et­ mek 3 İzin hakkınız değildir.Bu hak musahamalı olana aittir1'.

Bir başka değişle diyordu ki "sizler fiilen Mekke'nin ida­ resini elinizde bulunduruyorsunuz,fakat buna hakkınız yok­ tur.Bu hâk bana aittir,fakat ne yazık ki buna imkân vere­ cek vesilelere sahip değilim "Medine’de bulunduğu zamanda Nebî AS ın Mekke'nin idaresi,Mekke'nin reisi olduğu hususun­ da hak sahibi bulunduğu fikrinden nareket ettiğini görüyo­ ruz. Bur ada dersi kesiyorum, Sorularınız varsa sorabilirsiniz.; Soru : îâif Seferinden sonra Nebi AS bir mülteci olarak birinin himayesiyle ancak Mekke'de kalabiliyordu»Hicret­ ten önce Müşrikler kendisini öldürmeği düşündüklerinde,ak­ rabasının öldürenden ve kabilesinden intikam almasından çe­ kiniyorlardı dediniz.Acaba mülteci olarak mekke'ye geldik­ ten sonra Nebî AS yine akrabasının himayesine mi girmişti?

(5-4) —Cevap :Hayır «.uu s£<ie©«--blr korkuydu.Ebu Lelıeb Mekkelilerle idi.î'akat kabilenin diğer mnylumanları belki ayrı düşü­ nebilirdi, Bunun için katil rjayısını çoğal tarak bu tehlikeyi or1tadan kaldırmak is temi şl erdi a -Soru:

Peygamberimiz hem devlet reisi hera de dini reia i-

di.Dalıa önceki peygamberlerle meselâ Davut AS la farkı ne­ dir ?

-Cevap: Sebîler iki ki3 imd.ir.3 ir kısmına Allah kitap verir, bir kısmına kitap vermez ve kendinden önce gönderilmiş ki­ tabı olan peygamberin tebliğ ettiği esaslara göre amel ederler.Meselâ Musa AS a kitap verilmiş Davud ve Süleyman AS lara kitap verilmemiş,bunlar Musa AS ın getirdiği esas­ lara göre amel etmişlerdir.Tabir caiz olursa,bunlar Muea AS m -Soru:

mukallidieridir.

Kabile reisliği seçimiemi yoksa verasetlerimi idi®

-Cevap: Bu hususta pek tafsilât bilmiyoruz.Muhtemeldir ki kabilenin ileri gelenleri toplamıyor,zeki,zengin,yaşlı olan birini kabile reisi seçiyorlardı.Belki de Kuveyşliler Ebu Lehebi bu vasıflarından dolayı kabile reisi seçmişlerdirs Tarihi bilgilere göre Ebu Leheb cömert bir İn3 andı.Müslü­ man değildi fakat bu vasıftan dolayı kabilesince seviliyor­ du. Bildiğimiz bundan ibarettir, -Soru:

Taiften Nebî AS döndüğünde,haber gönderdiği iki ki­

şi,O’nu himayelerine almaktan imtinâ ediyor, 3 n cüsü bunu kabul ediyor.Bu zatların adlarını öğrenmek kabil mi acaba?

-Cevap: Evet.İsimlerini İbnû Hişâmın essırah adlı kitabın­ dan öğrenebilirsiniz.Birinci şahıs müminlerin anası essevdehin akrabasındandı.İkinci şahıs,annesinin alcrabasındandı. İkisi de bu himayeyi tarihen malum sebeplerle reddettiler«

(55)

Üçüncü şahıs, -hadîce anamızın akrabalarındandı» -Soru;

Mebî AS a suikast düzenlendiğini«başka kabileden

evli olan halası, kendisine lıaber veriyor »Başka Iıaber veren yoksıuydu acaba?

-Cevap s Benim ,.;ize söylediklerimi el belâ *zûrî f ensabu leş-v* raf isimli kitabında zikreder«Bazı diğer tarih kitapları da Cebrailin gelip durumdan kendisini haberdar ettiğini söyler, -Soru:

İii'ebî AS ın henı dünyevi işlerle ilgili «hem dini iş­

lerle ilgili reislimi tek kişide°fkendisinde mezeedip topla­ ma kararı verdiğ ini aöylediniz.Bu kendisinin verdiği bir kararmıyaı? Yoksa vahyin emriyle ini bunu yapmıştı» "Cevap; Nebî AS şüphesiz ilhamla hareket eder,fakat tarih­ çi, £febî AS ın hareketinin nasıl tezahür ettiğine dikkat e™ der«Bunun için bu sorunun üzerinde durmak istemiyorum® 7.oEers

Geçen hafta da söylediğimiz gibi L'ebî AS Medine’ye

hicret ettikten sonra Medine’de gerçek bir İslam devleti görmek kabildi «Hioroten önce devlet içinde devlet vardı# Yani Islâm Hükümeti tam manasıyla devlet değildi.Çünkü müslümanların toprağı yoktu.Başka bir devletin toprağındaj Mekke müşriklerinin toprağında ikamet ediyorlardı.ü'ebî AS ve muhacirler Medine1ye gelir gelmez,hemen tekemmül etti­ rilmesi gereken bazı resmi müstacel işler vardı,Belki bunların ilkir.viekken Medine'ye göç eden,hiçbir şeyleri olmayan mülteciler me3 elesiydi*Xîebî A3 Liuhacir ve Ensar-ın temsilci­ lerini bu zor işe çözüm bulmak için topladı«İdeten mülteci­ ler, iltica ettikleri yerde birçok zorluklarla karşılaşırlar,, A 2 Kebı a S bu güçlüğü*tarihte benzeri görülmeyen bir tarda ga­ yet kolayca halle tti «Muhacirle rin tam

olarak sayılarına.

(56) bilmiyoruz* j?akat birlcaç yüz kişi olabilirler kadınlarjço­ cuklar olmak üzere 500 kişi kadar olmaları münıkdûdür*Bunlar 100 aileydi diye biliriz «Nebî

a s

-fakir J£s.dinelileri değil,

fakat maddi imkânlara sahip,ziraatçi,tacir

s,gibi Medi-

nelilerdeıı temsilciler toplaâiolîebî AG^her zengin Liedineli ailenin bir îviekkeli aileyi yanına almasını ve Medineli Si ­ lenin meşgul olduğu işte her iki ailenin de eşit bir şekil­ de çalışıp kazanca müşterek olmalarını teklif etti«Kur*anın kendilerini övdüğü Enaar bu teklifi hemen kabul ettiler-Ensar önce '»mallarımızı ikiye bölelim,yarısını muhacir kerûe iş­ lerimiz e verelim,yarıaı bizde kalsın” demişlerse de Nebî A 8 bunu kabul etmedi ve yukarıdaki teklifte bulundu,..iiekkelilerden kimin Medinelilerden kimle kardeş olacağını ...ab:' AS tayin etmişti.Bu hususta pek fazla bilgi olmamakla bera­ ber »anlaşıldığına göre bu tayini lîebî AS,vasıflarında müm­ kün olduğu kadar yakınlık bulunanlar aracında yapmıştı M e ­ sela ilimde,ahlâkta v.a.hususlarda benzerlikleri,ortak va­ sıfları olanları iki kardeş olarak tâyin etmişti.Fakat me­ selâ bir alimle bir taciri kardeş yapmamıştı.,Bu tayinden sonra iki kardeşin nasil yaşayışlarını idame ettirdikle­ rine dâir elimizde bazı misâller vars Meselâ ARO Omer,ensardan biriyle kardeşti kardeşi­ nin ikâmet mahalli takriben üedineye 5 km.kadar uzaklıktay­ dı.ARO Ömer kardeşine şu teklifte bulundu: stBir gün ben Me­ dine'de ij'ebî aS ın yanında sabah namazından yatsı namazına kadar durur,gece buraya gelince ne olup bittiyse,iıi'ebî AS ne dediyse sana söyledim. B*ı arada sen de burada ziraat!e meşgul olursun.Ertesi gün,senbenim işimi ben de senin işi­ ni yaparım;bunu münavebeyle devam ettiririz«“Kardeşi bunu

(57) kabul etti ve söylediğini tatbik ettiler.Diğerleri de böy­ le yaptılşr.

Muhacirlerle Snsar arasındaki bu kardeşlikte bir başka yarar da vardı.Meselâ i;ebı A3 basen müşrikleri kontgönderdigi rol edip icâbında savaşmak için/öncü ve gözcü birliklere bu iki kardeşten sadece birini alıyor,diğerini almıyordu» Birliğe alınmayan kardeş»birliğe alınan kardeşin aile ef­ radının ihtiyaçlarını da kendi aile efradının ihtiyaçlarıy­ la birlikte gör liyor»kadın ve çocuklar bu şekilde zor duru­ ma düşmekten kurtulmuş oluyordu0iie; r iki kardeş de birliğe alınmış olsaydı»lıer ikisininde aile efradı için oldukça bü­ yük bir güçlük ortaya çıkardı„ Ortadaki vakalardan da görüldüğü üzere mülteciler meselesi birkaç dakika içiııds halledilmiş;malı»meskeni v.

SoSİ olmayan ve uzayıp giden bir mülteci problemi kendini lıisse11 irmemi ştir« Bu meseleden sonra Nebî AS savunma(müdafaa) husu­ sunu ele aldı*Bilindiği gibi iâlâm öncesi Medine’de bir dev­ let yoktu.ilalk kabilelere ayrılmıştı. Baz en birbirleriyle barış»bazen de lıarb halinde bulunuyorlardı«Ser kabile tek başına müstakildi»Meselâ günümüzde Türkiye»Yunanistan v.s. gibi Devletler var.Bu gibi devletier,harb ilân etmede,mu­ harebe v os oyapmada iç ve dış işlerinde tam bir hürriyete sahip tirler^Medine'deki kabilelerinde aynen böyle hürri­ yetleri vardı.Bu tamamen Mekke'deki durumla tezattı.Çünkü küçük olmakla beraber,Mekke*re bir site devleti vardı.Pakat Medine'de bu yoktu.^ Bunların yanında nal dilme si gere kil.i zorluklardan İL biri de halkın inancındakifarklikti.Medine *de henüz müslü-

(5 8) man olmamış Araplar,lahudiler ve hıristiyanlar vardı.Halk ayni dinden olsaydı iş daîıa kolay halledilebilirdi.Fakat çeşitli milletlerdin sahipleriyle savunma meselesini hal­ letmek güçtü.

Savunma mühim bir-'mevzu olduğundan ilebı A3 müşrik­ ler densMuhacirlerden,Ensardan,Hıristiyan ve Yahudilerden, bütün halktan temsilcileri bir evde bir araya topladı.Bu-hari* .nin nakline göre bu ev Stıes efendimizin eviydi «Kendi-, si o zamanlar on yaşında olduğuna göre,bu toplantı Enes efendimizin babasının evinde olmuştu.Bu ev Nebî AS m

evinin

önünde büyük bir evdi.l'îebî AS, ınüalLimanlarla mü3 İümaxi olma­ yanların mescidde toplanmalarını istemedi ve böyle bir ev seçti.Elimizde tafsilatlı bilgi bulunmamasına rağmen muhte­ melen lebî A3 bu toplananlara,şu şekilde ortak bir savunma teklifi yaptı.Eğer dışardan düşman mesela yahudilere hücum­ da bulunsa}diğer halk kendilerine yardım etmese?yahudiler yenilirler,,haha sonra hırıstiyanlara düşman saldırsa,diğer halk onlara yardım etmese,onlar da yenilirlerdir başka za­ man amal Limanlara düşman saldırdığında belki müslümanlarda yenilirler»(Böylece Medine halkı yenilgiye uğramış olur.)

Oysa iviecline halkı kendi arasında bir savunma paktı yapar­ larsa, düşman saldırıya cesaret edemez,edersede bütün Medi­ ne halkı karşısında dayanamayıp mağlup olup geri çekilir.

Bu .teklifi,bütün halk faydalı bulduklarından hepsi kabul etti* Bundan sonra Medine'de bir devlet teşkili konusu da ehemniyetli mevzulardandioLlüslümanlar ve müsluman olma­ yanlar, Medinede bir. site devleti kurmak hususunda ittifak ettiler«Bu büyük bir devlet değil,fakat sadece Medineyi i-

(59) çitıe alacak hüviyette bir de^KLeiti, Burada enteraaan bir .huaus dikkatimizi çekiyor,Bu temsilciler, devle tin ana yasasına, tedvin ediyorlar,Muhtevasında devlet başkanıyla vatandaşların hak ve va3İfal©J?iai Tfa bir sahifeye yazdılar.Bu düny© tarihinde ilk yazılı anasadzr.Çok eskilerden beri devletler vardır.tfakat yazılı bir anayasa ne Çin,I-Iindistan,Mısır,Avrupa,Amerika v.side lalam­ dan önce yoktur«Bir diğer dikkat çekici husuata bu anayasa­ yı, anadan doğma tahsil görmemiş JSÎebî AS ui söyleyip yazdır-

ınaaHEvjp,* fîöidL ^uixaö.ia.fcaaâ& bazı anayasalar vardır .Aristo ‘nun ‘'Atina anayasası'1 adıyla bir kitabı vacdlr^akat bu devlet anayasası değil,anayaaa tarihidir.Aristo devlet reisi değildir.Büyük İskenderin veziridir.Bunun için yazdığı devletin kanunu olmamıştı**!kanunim tarihini yazmıştır.

Biğ-ej? hîr iıusue ^ia şudur.Atina anayasası- kitabı,Atinapia devlet d«ğil,İskenderlo i^îîsLcatorlUğunuıl başşetu?^ olduğu bir zamanda kaleme alınmıştır»Kitab:u2 ^ 3

^tirta si­

te devleti anayasası1' dır .Yani anayasanın tarihinden bahse­ der ,kendisi anayasa değildir.

Aristo'nun ırLuasarlarındajs biri de

tarih­

çi ICautilyadır,Söylediğine göre Budislerin Hindistan’da bil devrede büyüle bir devlet­ leri varûi.Çendragupta adındaki devlet reisleri Ayta Şastra adında bir kanun kitabı yazını şsada kitap devlet anayasası değil,kıral veya prenslerin müta laaaı için yazılmış,bir nevi öğretici mahiyet arzeden bir eserdir, ITetice olarak diyebiliriz ki,Medine’de Jtfebî AS m yazdırdığı anayasa,dünyada en eski yazılı anayasadır.Bu A-

(60) ni nayasanın metni bize lcadar ulaşma tır.Kendisi/52 maddeye ayırabiliriz.İçinde bir devletin ihtiyaç duydugu,savunma, A ^ adalet v»3»gibi bütün tafsili mevzuların izahını bulabili­ riz *Bu arada müalümanlarla,maslüıaan olmayanlar arasındaki alakalara da yer verilmiştir.iviesela bir madde sinde "radslymaactin lar kendilerine»yahudiler kendi dinlerine göre yaşarlar fl Denilmektedir.Yani dini meselelerde eşitlik ve müsamaha var­ dır.

Bu anayasada gördüğümüz en enterasan hususlardan biri de,zamanımızda sigorta olarak isimlendirdiğimiz in­ sanlar lehine olan garantilerin yer alışıdıreMesela bu cüm­ leden olarak diyor kisBir kiıuse yanlışlıkla birini öldürdü­ ğünde maktulun diyetini garanti şirketi (Sigorta) verir.Di­ risi düşman tarafından esir alınır,düşman onun serbest bı­ rakılması için fidye talep ettiğinde bu

şahsın fidyeyi 8-

deyeoek mali gücü yoksa,garanti şirketi (Sigorta) bu fidye­ yi vererek o kişiyi esaretten kurtarır.

Kısaca demek istediğim şudur sö'ebî A3 Medineye gelir gelmea loir devlet teessüs etti.Bu devletdemüslüman ve müsİtiman olmayan bütün Iıalk vardı.Müslümanlar ve müalüman ol­ mayanların hepsi Itfebı AS m

devlet reisi olmasını istediler»

Nebî ASı,bu devletin reisi olarak seçtiler mi? Bunu bilmiyo­ ruz »Müslümanların bu olayı tasvib etmeleri mâkuldur.Fakat müslüman olmayanların bunu neden kabul ettikleri hakkında kesin bir şey'bilmiyoruz.Bunu izah için düşüncelerimizden öte bir dayanağımız yoktur. £u meselede izahı kolay olmayan husus,sayıca çok az olan müslümanların reisinin fazla olan müslüman olmayan Medine*lilerinde içinde bulunduğu Hedine devletinin reisi

( 61) oluşudur.0 zamanki ıau.3 İumanların sayısı 1000 kişi olarak düşünülür ae,mü :;lüman olmayan Medineliler 10,000 civarında tasavvur olabilir ki-büyük bir farktır,Bunun şüphesiz 3e-

/EM bepleri vardır.Bu gün bu sebepler üzerinde durmak istiyorum, Kıaaoaf ilebî As Kedine de bir devlet tesis etti,Fa­ kat km savuniıiayı halletmiş değildi,Bu devlet küçük bir dev­ letti,Özellikle jdekkelilerin malca,askeri kuvvetçe üstün­ lükleri vardı »Ayrıca î'iebi AS ı öldürmek için inatçıydılar.

Bunun için savunma mavzuunun eheaniyeti büyüktür,İnşallah Hebî AS m

eavunma mevzuunu nasıl halletmeğe çalıştığını

göreceğiz.

Birinci adımı Medine halkının müslUmanlarıylatmüşlümen olmayanların biri eşraesiydi #Bu teşebbüsünde Hebî AS muvaffak oldu,Medine halkı bir derlet i’eiei. olarak Hebî AS m

başkanlığında birleştiler.

Hekkeliler Hebî AS ve muhacirlerin Medine'de İslam bulduklarını mahalli ve diğer yaşama imkânlarını/ öğrenince,Medinelilel’i nYa jvıuhantoıedi öldürün,ya Medineden çıkarın,aksi halde biz gerekeni

yayacağız" manasında bir yazılı tehdit gönderdi­

ler,Bu tehdit karşısında Kebî ASfToüalümanlar ve Medineyi savunmak için diğer bazı tedbirlere muhtaçti,Bunu nasıl Hebi AS m

hallettiğini söylemeden önce geçen hafta da işa­

ret ettiğim bir hususu hatırlatmak istiyorum* İki çeşit dev­ let vardır* l)Devlet olmaya hakkı bulunan,fakat fiilen dev­ let olamamış devlet, 2) Bir vakıa olarak fiilen mevcut fa­ kat devlet olmağa hakkı bulunmayan devlet,Anlaşıldığına gö­ re, Mekkeliler Kebî AS ı Melekeden çıkarınca ’'Mekkelilerin hakları olmadığı halde fiilen devlet sahibi olduklarını, müş

riklerin,Mekkelileri memleketlerinden çıkarıp onları

(62) öldürmek»mallarını yağma etmek istediklerini»insanlara kar­ şı zulmedenin hükümet etme hakkının olmadığını kendisinin Mekkeli olduğunu,Mekke Devletinin müşriklere değil kendisi­ ne ait olması lazım gelmekle bu hakkın aslında O’na ait ol­ makla beraber,fiiliyatta devletin başındamüşrik Mekkeliler olduğunu1’ ilân etmişti..Buna enfâl sûresinin ((-Sen iç­ lerinden çıktıktan sûnra-Allah onlara ne diye azab etmeye­ cek?

Onlar Mescidi haramdan,kendileri ona (onun hizmeti­ ne) ehil olmadıkları halde,menedip duranlardır.O(hizmete) takvaya erenlerden başkaları önün ehilleri değildir.i'akat onların pek çoğu(bunu) bilmezler)) me âlindeki 34 .âyeti işaret ederi ŞU halde Kur*an "devlet olma hakkı âdil ve takva sahibi olanlarındır.Bu devleti ele geçirip zulmedenlerin değildir” diyor.

Sonuçlara gelince: Nebi AS bir elçi,(Sefir) gönderdiğinde her zemen, bu elçisi Mekke’de elçilik hakkı olan aileden seçiyordu.

Bildiğimiz £ibi Meklce^de on vezirlik vardı. Bunlar dan biri de elçilikti.Elçilik Ömer efendimiz âilesindendi.Madem ki Omer efendimiz müslüman olmuştu,Nebi AS da kendisini İslâm devletinin dışişleri bakanı yapmıştı.Müzakere için Nebî AS elçi gönderme ihtiyacı

duyduğunda Omer efendimizi gönde­

rirdi.Fakat tarih kitaplarının kayıtlarına göre en az iki kere Ömer efendimiz elçi olarak,. Nabî AS ın kendisini gön­ dermek istediğinde !,Ben gitmek istemiyorum,bir başkasını gönder’1 demiştir.Mesela Nebî AS .hudeybiyeye

gelip,Mekke'

lilerin kendisine Mekke’ye girme,Kabe’yi tavafla "umrah yap­

(63) masına izin vermelerini talep için elçi olarak Omer efendi­ mizi göndermek istediyse de ;lMekkeliler bana düşmandırlar» beni öldürürler,bir başkasını gönder1’ deyince jtfebî AS Os­ man efendimizi gönderdi.

Bilindiği gibi Şano ak darlık devlette mühim bii- va­ zifeydi. Meiclce'deki sancaktarlık vezirliği 5,abdü ddâr âilesindeydi.Bu kabileden} bu aileden mu-atiabu bnü;îumeyr efen­ dimiz müslüman olup Medine'ye hicret etmişti-,Ledir Savaşın­ da Müşriklerin sancağının ‘’abdû ddâr kabilesinden birinde olduğunu öğrendi ve sancağını mu-s^abu bnû 'umeyre vererek '•müşriklerden daha çok adil olmağa hakkımız vardır” dedi, yhud Savaşında da Hebî AS 3ancağx aynı zata verdiBZira sancağı taşıma vazifesi bu zatın kabilesine aitti* Bu gibi misaller gösteriyorki iJefcî AS müsllimanları

ayni zamanda Mekke’nin haklı devleti olarak kabul edi­

yor »Mekkeli müşrikleri de, hakları olmadığı hal da.devlete el koymuş kişiler olarak görüyordu^ Bu arada Melekedeki vezirlikle, Medine deki vezirlik arasında farklılık gözümüze çarpıyor,, Müşrik Mekkelilerden Kabe va hacılarla ilgili vezir­ liğe bakan vezirin bir benzerinin Medine’de olması kabil değildir.Zira Medine'de Kabe yoktur,Buna karşılık Mekke’de sadece on vezir vardırgbaşkan yoktur,Oysa Medinede Nebi AS vezirlere devlet başkanının müşavirleri gibi bir şekil ver­ mişti. îîebî A3,Mekkedeki miieaseseleri»mümkün olduğu kada­ rıyla Medine'de tgsis etmeğe çalıştı.Tamamını tesis etmedi* Fakat Mekke müsl.ümanlarca fethedilince,Kabe Müslü­ manların eline geçtiğinden,Kabe ve hacc .işi için vezirliğe

(64) bakan Lîekkeli eski ailelerden nnislLiman vezir tayin etti. . Kabenin anahtarı içinde bir vezirlik vardı.Meleke­ nin fethinden sonra bu işe bakan veziri ISTebî AS çağırdı ; Müslumandı ve kendisini bu vezirlikte bıraktı•Günümüze ka­ dar bugün Suudi Arabistan'da Kabenin anahtarı,ayni ailede durur. hacılara içmeleri için Zemzen suyu veren bir sula­ ma vezirliği vardı,Bu İ3 e lîebî AS ın ailesi olan Beni Ha­ şin kabilesindeydi.

îfabdu lmu-t-talibden ebû-tâlibe geçmiş

0 da kardeşi, "abbâsa bu vezirliği satmıştı.Mekke'nin fet­ hinde bu vezirlik !'abbâsu hn.u t?abdi lm1-t-f'libdeydi ve ken­ disi müslUmsm olduğundan bu vazife O' nda bıraİahıştı.

Hacc ile ilgili "arafah ve müzdelifeh vezirlikleri de vardı.Fakat Mekke'nin fethinden sonra lîebî AS bu vezir­ lerin kim olduğunu sorunca1'öldüklerini »çocuklarının da olmadığını,, kendisine bildirdiler.ü'ebî AS bu işler için yeni vezir tayini yapmadığından»bu vezirlikler böylece i lgâ edilmiş oldu.

Yani hicretin birinci yılında Nebî AS yalnız Medi­ ne* de değil»ayni zamanda Mökke'de de devlet idaresinde hak sahibi olduğunu iddia etmiş»fakat Mekke'deki devletin müş­ riklerin elinde olduğunu itirafta bulunmuştur.

Madem ki Mekkeli müşriklerle Hedinedeki müslUmanlar arasında bir. harp hâli vardı,uebî AS da müşriklerin bu hucumuna karşılık kendilerini savunmak maksadıyla müttefik­ ler bul

muştu.

Demekki birinci derecede Medinede devlet tesisi ve

müslümanlarla,müslüman olmayanların Medinede birleşmeleri geliyor.Bundan sonra diğer başka tedbirlerde alınmıştır.Bun-

(65) l a n Allah dilerse önümüzdeki hafta inceliyeceğiz.Bu ted­ birler ilk zamanlar pek kuvvetli delilse de İslâm Devleti­ nin güçlenmesi ile kuvvet kazandı« Burada dersi kesiyorum, Sorularınız varsa sorabilirsiniz Soru:

A

Mekke'de jtfebo. AS ın mitalamanlarla müslüman olma­

yanlar arasındaki hukuki esasları düzenleyen anayasası gü­ nümüzde hükümet kuruluşlarındaki koalisyon protokollarına benzerlik arzediyormuydu?

«Cevap: Büyük ölçüde evet.Bu anayasa ufak bir devlet için vazolunmuştu.Daha büyük bir devlet için mevzubahis olsaydı diğer ihtiyaçlara da şüphesia yer verilirdi» Ayrıca eaki devirlerde savunma şekilleri bugünkün­ den gayet faydalıydı«Devlet reisi birisini savaş için ça­ ğırdığında, gel en oku,yayı,mızra”ı,kalkanıyla geliyor,ken­ disine devlet bir şey veriyordu4j?akat bugün bir savaş uça­ ğı yüzbinleree lira değerindedir«Bunun temini için bugün vergiye devletçe ihtiyaç duyulur.Medine anayasasında vergi hakkında bir sarahat görmüyoruz^Aslında buna ihtiyaç da yoktu,Arada bir takım farklılıklar bulunmakla beraber,te­ melde fark yoktur.

-Sorut

Partiler arasındaki koalisyona da benzetilebilen

Medine anayasası,müslumanlarla müslüman olmayanlar arasın­ daki bir koalisyon şeklinde anlaşılmaktadır«Ayrı dinlerin sahiplerinden teşekkül ettirilen bu koalisyonu nasıl izah edersiniz? »Cevap: Müslumanlar ciddi şartlar altındadır»Sayıları diğer­ lerinin onda biri kadardır»Kendileri devlet re isi bizden olacak şeklinde bir diretmeye gitseydiler,diğerleri kabul

(66)

etmeseydi,devlet kurulamaz ılı.Zira muslumanlar sayıca azdı­ lar.Pakat iıedine halkı Nebî AS ı devlet resisi olarak seç­ ti.Muhammed1in reis oluıası gerekir dediler,Nebî AS bunu kendisi is teme di. Bunun daiıa öncede söylediğim gibi sebeple­ ri vardı.Bu hususun incelenmesini haftaya bıraktığımı söy­ lemiştim,Yalnız şu kadarını burada söyliyeyim:İçinde bulu­ nulan şartlarda Nebi AS dan başkasının reis seçilmesine imkân yoktu.Daha öncede ifade ettiğim gibi Arip Medineliler,Evs ve -lıazrec kabilelerine ayrılmış iki kısımdı.Ara­ larında savaşıyorlardı.Iieis birinden olsa,diğeri bunu ka­ in bul etmeyecekti.Onun için reia ikisinin dışından seçilmesi gerekiyordu.Buna benzer bazı sebepler Medine'lilerijMekkelilerdeıı yâni Nebî AS ı devlet re isi olarak seçmeye zorla­ dı.

-Soru: W

üz.Omer Medinede İslâm Dışişleri Bakanıydı.Nebî AS

■

da Iıem din nem de devlet reisiydi »Meselâ hudeybiye* de oldu­ ğu gibi en az iki defa elçilikten -initine etmiş,birinde Mekkelilerin kendisini öldürebilöceğinden çekindiğini söylemiş, böylece Iıem din hem devlet reisi Nebî AS a karşı gelmiş.olmamışmıdır? Din ve devlet menfeatı için neden feregatte bulunmamıştır ?

-Cevap: Bunu Ömer efendimiz kendi menfeatı için değil,din ve devletin faydası için

yapmıştır.Nebî AS dan elçi

olarak gönderilmesi hakkında öaur dilemiş 0 da Ömen efendi­ mizin öz lirünü kabul etmiştir.Zira Meklceliler Omer efendimi­ zi öldürseydiler,İslam zararlı çıkacaktı.Müslümanlar harbe gireceklerdi,Bu. ise kazançlı çıkmak değildi.Omer efendimiz korkaklıktan dolayı değil»müslümanları yeni bir savaşa sok­ mamak için bu özürde bulunmuştur»

(67) -Soru: Mekke Devletindeki vezirliklerin yine eski ailelerde bıra­ kılmağı beni şu aç ihtimal üzerinde düşündürdü!I)Bu vezir■bâş İlklerin birka aileye verilmesi eski düzeni tamamen değiş­ tirip yeni bir düzen getirme unsuru ihtiva ettiği fikriyle doğabilecek huzursuzluğa meydan vermeme gayreti midir? ,2 ) Yoksa bu vezir ailelerinin tecrübelerinden istifâde etmeğe matuf bir uygulamamıdır ?

,3 )Yoksa bazı devlet nenuriyot-

lerinin bazı ailelerde kalması gibi İslâm hukukunda kabul edilecek bir.hukukî pirensibin başlangıcı mıdır?

Yoksa

o gönün şartları icabı mıdır?

-Cevap: riebı AS' ne yaptığı bir mesele»neyi emrettiği bir başka meseledir,Ömer efendimizi dışişleri bakanı,mu-s:iabu bnu

»umeyr efendimizi de sancaktar olarak seçmiş fakat bu« ,nu * nu bir ıcab ve gereklilik olarak yapmıştır,£w ihtiyarında belki seçtiklerinde yeterlilik bulduğundan,belki Meklcelilere pisikolojik bakımdan teair yapmak v.s,sebeplerle yap­

mış olabilir»Yani bu bir maudi meseledir,Bu vezirliklerin Daima şu kabileler tarafından yürütülmesi icabeder dememiş­ tir.

8 ,Ders_ Geçen derste de söylediğim gibi iîebî AS Medineye gelince önce iki husu3 üzerin e eğildi. ljMüaluman muhacir­ lerle Ensar arasında kardeşliği tesis etti. 2)Medine’İlle­ rin temsilcilerini toplayarak,devlet kurmayı teklif etti. Çünkü Medine’ye ÎJebî AS ın hicretinden önce Medine' de dev­ let yoktu,Yine zikrettiğim gibi temsilciler bunu kabul ede­ rek,devletin anayasasını yazdılar.

Sarahat bulunmamakla beraber»benim şalisi kanaatime göre,Medinelilerin hepsi»devlet kurulmasını kabul etmediler.

(68) Müslümanların devlet kuruluşunu tasvib ettiklerine şüphe yok.Fakat müslüınan olmayanlardan bazıları devlet tesisini kabul etmediler«Meselâ naklonulduğuna göre L'iedineli hırıstiyanlardan İbnû ''amir,kabul et«:eyenlerdendi<,Uhud savaşın­ da 50 hıvıstiyanla Hebî AS ın karşısında olduğunu görüyoruz.

Bunun manası,kendisinin ve kabilesinin bu devletin kurulu­ şunu tasvib etmedikleridir,Zikrolunduğuna göre bazı Medineli Arap kabileleri de ilk zamanlarda bu devletin kuruluşu­ nu kabul etmediler.İlk zamanlarda bir kabile olarak yahudilerin tutumlarının ne olduğu hususunda sarih bir bilgi yok­ tur. Belki ilk zamanlarda,îleti.ine halkının yarısı, belki de yarıdan azı bu devlete katılmıştı,Bu devlet ilk zamanlarda Medine'nin tamamını şumftlü içine almamış,iledine *nin bir kısmını içine almıştır, İTebı Ao Medine'ye hicret ceıı aonra on sene daha ya­ şadı, İlk zamanlarda Medine'nin bir kısmına hükmediyordu» Vefatından az öneeyse bütün Arap Yarımadasına,Güney Filistinle»Güney Irak'ın bir bölümü İslâm hâkimiyeti altına girmişti.Yani 3 milyon km lik yüzölçümündeki toprakları müsliimanlar fetiıetmişti.Yâni on yıl boyunca,her glüı 800 km2lik toprak alınıyor demekti.îîebî AS zamanında İslâm Devleti böy­ le yayılmıştı.ilk iki halifeyle 3.halife Osman efendimizin ilk zamanlarında İslâm Devleti bu şekilde intişaretti,Bunun için Sebî AS m

ne yaptığına dikkat etmeliyiz »îîebî AS Medi­

ne'nin sadece bir kısmına hâkim olabilen ufak devleti tesis ettiğinde sayıca muhacir ve ânsar müslLimanların ne kadar olduğunu kesinlikle bilmiyoruz,Fakat Buhari'nin Sahihindeki bir rivayette,lîebî AS bir gün müslümanların isimlerini11ya­ zılıp kendisine verilme esini ister ve kendisine yazıp 1500

(69) isim getiririer*Bunun hicretin ilk zamanlarında olması muh­ temeldir,Meselâ 500 muhacir, 1000 ensar olursa,yeküıı 1500 edertHicret zamanında Medine sakinlerinin sayısıysa kanaa­ time göre 10,000 kişi kadardı.Buna göre müsllimanlar sayıca gayet azdı ve buna rağmen İslam nasıl böyle yayılabildi " Eğer Allah dileseydi, »Ol" der ve istediği olurdu.Fakat 0 bunu böyle olsun iste­ medi »Bunun aksine İslâm beşeri sebeplere göre intişâr etti, Kebî A8 tdiğer insanlar gibi davrandı ve neticelerde bu se­ beplere göre tecelli etti.

Bence bunun son dedece büyüle elıemniyeti vardır,Eğer bir mûciae tecelli etse vâinsanların hepsinin muslümajı olması için Allah emir verse,bunun üzerine İslama girseydilergmüslümanlar Hebî ASj '‘güzel bir örnek" olarak clamazlardı.Kur’an ise meâlen ((Andoİsun ki Allah Rasûlûnde aizin için güzel bir (imtisal) numûne(si) vardım)) (1 ) demektir»Nebî AS sadece mücizelei'le iş görseydi bizim için bir örnek olamazdı.Çünkü biz kendimiz mücize gösteremeyiz.

Bilâkis Kur,anlNebî,nin bizim için güzel bir örnek olduğu­ nu söylüyor«Buna göre Nebî AS ın beşeri imkânlarla hareket etmesi gerekiyor.

HeCı A S ın Ivledine‘d& yaptıkları arasında şunları görüyoruz,Az sayıda müslumanla,kedine'den çıkıp»Medine ci­ varında bir yere geldi,Medinefnin kuzeyine,batısına,güney­ batısına gittiğini hicretin ilk senesinde görüyoruz.Bu git­ tiği yerlerde»oradaki kabilelerle karşıla/rtı.Kur'an'ında aeâlen((,.yaz ve kış seferinde...))(2 ) dediği gibi Mekkeli-

(1 ) ela.hzâb sûresi 2 1 .ayet (2 ) el-kureyş sûresi 2 ,âyet.

(70) ler yazın ve kışın ticaret seferleri düzenliyorlar,yazın kuzeye,'Filistin »Suriye ve Irak taraflarına,kışında güneye Yemen’e gidiyorlardı.İVÎekice Güneyde »Medine kuzeyde olduğun­ dan, Mekkelilerin Yemen Seferine mâni olmak müslumanlar için kolay değildi.Fakat kuzeye gidebilmek için Mekkeliler Medinenin yakınından geçiyorlardı.Eğer kuzey yolu Üzerindeki kabileler»Mekkelilere mâni olmayı kabul ederlerse »Mekkeliler»kuzeye gidemeyecekierdi.Bunun için Kebî A 8 cüiıeyne,eş­ lem, ği fâr kabilelerine giderek»memleketlerinden Mekke ka­ filelerinin geçmesine mâni olmalarını teklif etti,Teklif kolay bir şeydir .Fakat kabul edilip edilmemesi mühimdir.

Zamanımızda,memleketler»turistlerden gelir Bağlamaktadırlar.

0 zamanlarda da aynı şey vardı.Bir yerde konaklayan kafile mensupları oradan yiyecek içecek v.s.satın alır ve bir ka­ zanç unsuru olurdu.Müslüman olmayan bu kuzey kabileleri müs1limanların bu türlü teklifini aaaıl kabul ederdi «Faka t îlebî AS »aizebir kabile saldırırsa bia size yardım edeceğiz, bize de bir kabile savaş açarsa siz de bize yardım edin”tek­ lifinde bulununca,Mekkelilerle ittifak hâlinde olmayan bu üç kabileye teklif cazip geldi ve müslümanlarla böylece bir ittifak içine girmiş oldular.Bu üç kabileden başka diğer kabilelerde bu civarda ikâmet ediyorlardı,fakat teklifi bu üçü kabul etmişti.Bundan sonra ITebî AS,Mekke kafilelerinin bu yoldan geçmesini yasakladı.Fakat mâni olacak kuvvet bu­ lunmazsa sadece yasaklamak kâfi değildir.Bunun için ¥ebı ■ AS Mekke kafilelerinin geçişlerini menetmek üzere küçük bir­ likler gönderdi.Mekkeliler bunu öğrenince kendilerini sa~ yunmak,müalUmanlarla.savaşmak üzere ordu çıkardılar.BÖylece Mekke müşrikleriyle,Medine müslümanları arasında savaş

(71) lar başlamış oldu* Bedir,UhucL,ilenûek v.s.savaşları,Iıep Mek­ ke ticaretkâfilelerine aıaai olsak isteyen müslüman birlik­ lerinin faaliyetlerinin neticesi olarak yapılmıştı,,Burada zihinleri şöyle bir soru meşgul ediyor: "''Bir îlebı'nin baş­ kalarının mallarını yağma edip,yol kesme hakkı varandır?"

Bu meseleyi ilmi olarak anlamalıyız.Bu gün gelişmiş medeni devletlerin davranışları nasıldır?İki devlet arasında,harp varsa hek ikisi de diğerinin erkeklerini öldürmekle»malla­ rını yağmalamakta,her imkâna baş vurarak birbirlerine,bas­ kıda bulunmaktadırlar.Mekke' Devletiyle,Medine Islâm Devleti arasında harp hâli vardı.Mekkeliler Mekkede Kebî AS ı Öl­ dürmek istemişlerdi.Bu ise auslumanlara karşı M takkelilerin savaş ilân etmeleriydi.Hicret ten sonrada Mekkeliler susma­ dılar .Medinelilere yâni Ensara bir heyet gönderip »Muham­ medi ya öldürün ya da Medine1den çıkarın,yoksa aisinle sa­ vaşacağız11 demişlerdi.Böylece harp ilânıve'hüoumuMekkelilerden başladıfMüslümanlar ise sadece kendilerini müdafaa ediyorlardı.Müslüman «lekkeliler hicret edince Heldceli müş­ rikler ,müslümanların bütün menkul ve gayri menkul malları­ nı hırsızlar gibi almışlardı.Heb£ A3,.Sbu Bekir,Ömer,Osman, Ali v.s.Bütün müalumanların mallarını Mekkeliler gasbetmişlerdi.Bunun için masllimanların ISekkelilere karşı mallarıy­ la v.s.yle ilgili olarak mücâdele etmeleri gâyet haklıydı. ..nin Sonra Mekkeliler ticaret kafileleri' Mısır»Suriye,Irak v.s„ gibi kuzey memleketlerinden elde ettikleri gelirleri İslâm aleyhine silah olarak kullanıyorlardı.Bu bakımdan müslümanların,Mekkelilerce yapılmak istenen bu ticarete mâni olma­ ları gerekiyordu.

Hebî AS»Mekkelileri öldürebileceği gibi,öldürmeye-

(72) bilir,fakat kendilerine,Müslümanlarla savaşı terketmeleri için iktisadi bir baskıda bulunabilirdi.Mekke'ye ordu gön­ derir Mekkelilerl-e savaşır »onları öldürebilirdi,Fakat Hebî AS bunu istemedi ve dedi ki !'Belki bugünkü Mekkeliler islaın mı kabul etmeyebilirier,fakat yarın çocukların/İslâm'a gir­ meleri mümkündür" bunun için Melckelileri ve çocukları öl­ dürmek yerine»kendilerine iksadi baskı yaparak müalümanların lıasmı olmalarını önlemek istedi,İşte bundan dolayı,ku­ zey yolundan Mekke'li kafilelerin geçmesini menetti, Mekke kafilelerinin yağmalanması için Îlebî AS ın gönderdiği birlikler,her zaman başarı sağlayamadılar,iiatırladığıma göre bu birlikten birtanesi hariç diğerleri başa­ rılı olamadı.Bunun manası şuydusBirlikler nazari olarak yol kesmek İçin gönderiliyorlardı.Paka t fiilen yol kesme aıneliyası vuku bulmadı»Fakat bununla birlikte Uebî A5 m

savaş­

mak, öldürmek,malları yağmalamak için birlikler gönderdiğini duyduklarında Mekkeliler korktular,İstenende işte buydu.Ya­ ni Mekkeliler! öldürmek değil»fakat kuzey ticaretinden ken­ dilerini menetmek istiyordu,Öyle ki ticaretleri aksadı ve Mekkeliler fakirleştiler,İşte böylece tedriyciyyen,mü3 İümanlarla cepheleşmeden vazgeçtiler.

Bu girişten sonra,nelerin olduğunu ele alabiliriz: önce Bedir Savaşı oldu,.Bedir,(Kızıl Deniz) sâhil(i) ile Medine arasındaki bir yerin adıdır,Ben Bedir'e gi­ dip

dağa çıktım ve Kızıl Denizi gördüm,Bu savaşta bildiği­

niz gibi müslüaanlar 312 kişiydi,Düşmansa 950 kişiydi,Düş­ man müsldmanlardan üç misli daha fazlaydı.Fakat savaşı müslümanlar kazandı»Bunun,dini meselelere ehemniyet vermeyen kabileler üzerinde büyük bir pisikolojilc tesiri olmuştu.

(7 3) Müslümanların güçlü,cesur ve sayıca azlıklarına rağmen Mekkelileri yendiklerini görünce bu kabileler İslama meylettik ler.Bu savaştan sonra Medine müslümanlarının sayısı çoğal­ dı ve Medine etrafındaki kabileler ise müaİdmanların müttefiği olmağa rıza gösterdiler«Çtüıkü mûsl limanların fevkaled© bir askeri kuvveti vardı.Böylece islâmi kuvvetler fazlalaş­ tı .

Bir taraftan bir çok iasanlar müslıManlığa girdi,

diğer taraftan da bazı kabileler ausluaıanlarîn müttefiki oldu.Ivîekks'ülerin haricinde Sulayın

.Gatafen gibi bazı A-

rap kabileleri İslama daima cephe almışlardır.Bunun sebebi­ nin ne olduğunu bilmiyoruz. iletice olarak müsl Umanların dostları ve düşmanları vardı .Müslümanların yaptığı savaşlar,ya Bielcicelilerle ya da bu kabilelerle idi.Bu harplerde de

müslUmanlar daima ga­

lip gelmemişierdir»Yani beşeri sebep ve netice unsuru hâkimdij sâdece mucizeler rol oynamıyordu»Meselâ Uhud'da, bi'ru ma^ûne'de müslumanlar bozguna uğradılar.Bunun için Nebi A3 daima Müslümanların İktisâdi,askeri ve dini balcım­ dan kuvvetlenmelerine gayret gösteriyordu,Bu husustaki taf­ silata giremiyeceğiıı ..Çünkü uç hafta sonra 3 İzlerden ayrı­ lacağım. Onun için gayet kısa olarak değineceğim.

Medine'lilerin bir kısmı Arab,bir kısmı yahudiydi.

Arap olanların bir kısmı islâmı kabul etti.Bunlara Ensar diyoruz.Bazısıda hırıstiyandı.Bunların bir kısmı Medine'den Suriye,Irak v»a. gibi çeşitli yerlere gittiler ve

kendi­

leri hakkında pek bilgimiz yoktur.Bazılarıda öldü veya öl­ dürüldü. İlk zamanlarda Medine arapları içinde müşrik olan­ lar da vardı.frakat daha sonra çoğu müslüman olmuşlardı.

Yalıudiler üç bayük kabileye ayrılmıştı: Kaynuka,

(74) Nadir ve Kureyza.

Müslümanlarla Önce Kaynuka arasında bazı meaeleler çıkmıştı.Kaynuka*dan biri bir müalüman hanımına karşı»na­ muslu bir erkeğin kari3i için tahammül edemeyeceği bir gay­ ri ahlâki davranışta bulunur,Bir müalüaanı yahudiler öldü­ rürler,Böylece müslumanlarla yahudiler arasında haaımlaşma başlamış,Nebî AS da yahudileri muhasara altına almıştır.

Bir iki hafta süren savaştan yahudiler mağlup çıktılar ve Nebî AS Medine'den çıkmalarını emretti.

A

Bedir1 lavaşından sonra,ennadir yahuûileriyle de bir hadise çıkmıştı: lebî AS kendileriyle bazı idâri mese­ leleri görüşmek üzere bulundukları mahalle gittiğinde,ken­ disini öldürmek istediler.Nebî AS ın oturduğu yerin üstün­ de yüksek bir yere büyük bir taş çıkardılar.Taşı yukardan atıp Nebî AS,ı eserek öldürmek istediler,fakat bunıP-Nebî A8 farkına vardı.Kendilerine birşey söylemedi ve Medineye döndü*Bilahare kendilerini muhasara edip davaştan sonra tealim oldular ve Nebî AS hepsini esir olarak'aldı,Nebî AS bunları ne yapmalıydı; Affetmelimiy di? Öldürme1emiydi?Bu ortaya çıkan meselelerden biriydi,Bu yahudiler islâmdan ön­ ce Bys kabilesiyle müttefiktiler.EVs kabilesi reisi zahiren müslürnan görünüyordu,fakat gerçekte maslüman değildi »Müna­ fıktı »Adı ibnu ubeyy di»Niçin münafık olduğu hakkında zahir bir sebep mevcuttur:İslâm öncesi Eva ve uazrec arasında sa­ vaşlar vardı.Savaşlardan ao.ara halk neden harp ediyoruz?

Bizim bir melikimiz. (Sultanımız) olsa emniyet içinde yaşaya biliriz dediler.İbnu ubeyy

melik olarak seçildi.Çünkü

zengin,akıllı halk üzerinde müessir olan bir şahsiyeti var­ dı »Kuyumcular dan İbnu Ubeyy için bir altın taç yapılması

(75) istendi.Tacın yapımı henüz tamamen bitmeden Nebî AS Medineye geldi ve Medineliler bu meseleyi unuttular.Kendisi sultan olacağı sırada üedineye gelen yabancı(Nebî AS) işi­ ni bozduğu için,kalbinde kin ve nefreti muhafaza ederek,sa­ mimi olarak İslama girmedi.Münafıklığının zahiri sebebi budur.iier zaman İslâm alehytarıgayr etler de bulunuyordu.Aişe anamıza karşı çıkarılan iftira(İf£)hadisesini bilirsiniz» Onu bu münafık çıkarmıştır.Bir defasında Te bük Savaşında Nebî A3 ı öldürmek istemişti,Bunların yanında başka menfi tutuluları da vardı.îbnu Ubeyy,Müslümanlar

îîadîr yahudi-

lerini esir edince Nebî AS a gelerek onları affetmesi için çok ricada bulundu.İsrarı üzerine Nebî A3 Nadîr yalıudileri­ ni affetti ve kendilerinin mallarıyla beraber Medine'yi terlcetmelerini emretti.Bu kabile; beni nadîr,haybere geldi.Hayber»Medine'nin kuzeyine düşer.Kendilerinin malları,3000 den fazla askerleri v.s.imkânları vardı,Böylece üayberden,İslâm aleyhtarı faaliyetler düzenlemeye başladılar.Mekke'ye bir heyet gönderip "Bedir'de bozguna ugradınız,Uhud'da başarı gösteremediniz,bir gayrşt dalıa gösterin” dediler.Mekkeliler mü3 İUmanlara karşı savaş açmayı benimsediler.Pakat bu yahudiler,8 üleym

,Ğatafan,Perâze gibi diğer Arap kabilelerine

de heyetler gönderip Müslüıaanlara karşı harb açmaları husu­ sunda kışkırtma faaliyetlerinde bulundular ve muayyen bir zamanda Medineye karşı hücuma geçerseniz,size mal yardımı yaparız dediler.Bunun üzerine Hendek Savaşı vuku buldu.Bu savaşta müslümanların sayısı 1500 idi.Düşman 12000 kişiydi.

Bu Hayberdeki beni Nadîr yahudilerinin hazırladığı komplo neticesinde lıasıl oluyordu.Marp gayet zor ve güç sahneler­ le dolu olmasına rağmen müslümanlar bu savaşta galip geldi­

(76) ler.Mediııenin etrafına kaşıtan büyük bir çukurdan,düşman müslUmanlar tarafına geçememişti .-.Mekkeliler ve müttefikleri, mü3İUmanlar tarafına geçmeyince Medine'de bulunan Kureyza yahudilerinden,mü3İüiVianlara dahilden hücum etmelerini iste­ diler.Hendek savaşından aoııra ileickeliler,îledine den Melekeye dönerlerken bu dönüş,müslümanlar tarafına geçemediklerinden miydi,yoksa bir başka ssbebo mi dayanıyordu,.Bunu bilmemiz gerekir: Mekkeliler,bir ikigüncle savaş biter zannetmişler­ di.Ancak şevval ayına raslayan muhasara,Hendek yüzünden bir .nin ay uzadı.Kendileri/deve,at v.a.gibi hayvanları için getir­ dikleri yiyecek,erzak bitmişti,Bu arada ITayberden beni ima­ dır yahudileri erzak göndermişlerse de ,Müsl Limanlar bu er­ zak kafilelerini Kekkelilere ulaşmadan ya,ma ettiklerinden, Mekkeliler iç in bir istifade temin edememiş ti .Erzaksız kal­ mak Jâekkelileri ,geri dönmeye mecbur bırakmıştı.Ayrıca Şev­ val ayından sonra gelen Zilkade ayı ile yasak aylar denilen üç ay(Zilkade,Zilhicce ve Muharrem)girmişti,Mekke müşrikle­ ri bu üç ayda savaşmazlardı.Üç ay daha Medineyi aavaşama-

ûan muhasaranın faydası yok,zararı vardı.Bundan dolayı Mekkeye dönmeye mecbur kalmışlardı ..Ayrıca daha öncede temas ettiğimiz gibi,çeşitli kafilelerin bir memlekete gelip gi­ dişi o memleket için bir iktisadi gelir ve kaaaııç vesilesi olduğundan,bu üç yasak ayda(Araplar hacc için Kabeye gele­ cekler ,Mekkeliler, bundan iktisadi kazanç temin edeceklerdi.

Eğer bu müddette Medine muhasarasıyla vakit geçirirlerse bu kazançtan faydalanamazlardı.Kendilerinin muhasarayı ter-

kedip geri dönmelerine bu husus da müessir olmuştur.

Mekkeliler döndükten sonra,Medine içinden Müslüman­ ları vurmak gayreti gösteren benî Kurey za'yı Nebî AS muha­

(77) sara altına alıp kendileriyle savaştı«Bunlar da nıaslumanlar­ la savaşa tahammül edemedi ve birkaç hafta sonra teslim ol­ dular.Beni nnadîr'in teslimiyetinden sonra olduğu gibi ibnû übeyy münafıkı gelerek yine Nebî AS la kendileri için konuştu.Benî Kureyza,itfebi AS dan ''İslâm öncesi müttefikle­ ri olan ve şimdi halihazırda ınUalümatı bulunan saMdilbniimu”â. z efendimizi hakem kabul etmesini»hakemin vereceği kara­ rı, kendiler inin kabul edeceklerini,Î\febî AS ında kabul etme­ sini talep ettiler.îJebî AS bunu kabul etti »Yani yahudiler sas,du bnü mu1’a »21 iıakem olarak teklif ettiler, îlebî AS da bunu kabul et±i0Böylece verilec-ek hüküm hakeme aitti,iîebi AS 'la alâkası yoktu.iSğer hakem bu beni Kureyza yahidilerinin öldürülmesini emretmişse,durum tamamen hakeme aittir.

Ortada hakem olmasaydı da bu öldürülme emrini iîebî AS ver­ miş olsaydı,o zaman kendisi merhametsiz veya şefkatsizlik­ le belki bazılarınca tavsif olunabilirdi.Ealcat burada du­ rum tamamen değişiktir.Bunu hakem emredince,emri iîebî AS verdi deyemeyiz„iiakem olan 3a',?du bnu mu',â»z yahudilerin mu­ in harib olanların/(Askerlerinin) öldürülmesini emretti.Yolmzca eekeklere•şamil olan bu hüküm ihtiyarlara,çocuklara ve kadınlara uygulanmıyordu* Onlar ise köle kılındı.Böylece Medine'de takriben yahudi kalmamış oldu.Olsada gayet sz ve ehemııiyetsiz bir kemiyetti, Mekkeli ticaret kafilelerinin ticâretlerine mani olunduğundan Mekke iktisâdiyâdı çok güç durumdaydı ve bu­ nun neticesi olarak müslUmanlara karşı olan savaşlarında Mekkeliler başarı gösteremiyorlardı.Bu bakımdan îîe.bî AS Mekkelilere ‘'savaş yapacağımıza stıliı yapalım”de di .Yıpranmış Mekkeliler bu teklifi kabul ettiler ve Hudeybiye musalaha-

(7ö) sı yapıldı.

Ancak mU:.:Iünianlarla Mekkeliler arasında yapılan Hudeybiye musalaVıa^rtıı Mekkeliler bozdular ve Nebî AS da in­ sanı dehşete düşüran bir tarzda Mekke'yi fethetti.Bir adam bile öldürmeden memleketi ele geçirdi,Bunu şöyle yaptı* Ne­ bî AS, kendisiyle müttefik olan kabilelere aaker yardımında bulunmalarını,harp yapılacağını fakat askerlerin Medine)^ gönderilr^'^'iir-5_

ilerinin, uğrayıp askerleri alacakları­

nı bildirdi,üedineden kuzeye,doğuya,güneye,yine kuzeye gi­ dip her gittiği yerden asker topladı.Böylece gittikçe çoğa­ lan askerlerle Kebî AS1m

nereye gideceğini kimse kestire-

miyordu*N'iiıayet 10 000 kişiye baliğ olan müsliiman orduau Mekkeye geldi. Mekkelilerin hiç bir şeyden haberi yoktu.

Askerler adeten yemeklerini 5-6 kişi bir ateş üze­ rinde pişirirlersFakat Nebî AS geceleyin her bir kişinin müstakil olarak bir tek ateş üzerinde yemek pişirmesini em­ redince ,geceleyin Melckeliler dalların arka tarafında oa bin ateş birden görünce.kim olduğunu bilmedikleri ve sayı ola­ rak 50 000 tahmin ettikleri bu düşman karşısında dehşete kapıldılar,Ebû süfyan evinden çıkıp, bu düşmanın kim olduğunu öğrenmek üzere Mekke dışına, askerlerin konaklama mahalline doğru ilerlerken Müslüman askerlerce yakalanıp Nebî AS a getirildi.Nebî AS onun ger» /İİ4.S best bırakılmamı »Mekke'ye geri dönmesine mâni olunmasını emretti.Böylece Mekkeliler reisten mahrumdular,ne yapacak­ larını şaşıracaklardı,Sabahleyin Nebî AS,dört ayrı yönden Mekke’ye girilme-âni emretti.MüslUmanlar hareket ederlerken Nebî AS Ebu süfyaai serbest bırakıp şöyle dedi((Kim silahı­ nı bırakırsa,kim Kabede olursa,kim Ebu Süfyanın evinde olur­

(79)

sa,kim kendi evine kapanır yola caddeye çıkmazsa o emni­ yettedir.)) E bu Sdfyan Melekeye gelip »MUslUmanlarla Mekke­ liler savaşamazlar,çok askerleri var dedi ve böyloce Mek­ ke,kan akıtılmadan fethedildi.i?akat mü3İuman olmayanların kalplerinde bu bir kin ve nefret kaynağı olarak yer etti, Mekkenin fethinden sonra ü'ebî AS,Mekkeliler! öldürebilir, mallarına el koyabilir veya kendilerini köle kılabilirdi, Faîcat bunları yapmadı,Müslüman olmalarını temin etti.Bu inceliğe dikkatle eğilmeliyizj Nebi AS ın yaptığı bir ko­ nuşma Mekkelilerde çok derin pisikolojik tesir icra etti, Mekke'nin fethinden hemen sonra,((bütün Mekke halkı Kabe' ye gelsin, sizinle konuşmak istiyorum).) dedi sİnsanların hep­ si toplandı,Bir taraftan da korkuyor ve çekiniyorlardı,He­ bî AS,Bilâl efendimize,Kâbe’nin üzerine çıkıp önce ezan okumasını emretti:01cudu,Mekke sakinleri arasında

attâbu b-

mi Asıb adında biri vardı,Şöyle dediı'Ellıemdû lillah hiç olmazsa bâri babam öldü ve bu hâli görmedi yoksa Kabenin üzerinde anıran bu kara eşilin (Siyah renkli Habeşli Bi­ lal efendimizi kastediyor) haline tahammül edemezdi11.

Ezandan sonra Hebî A3 namaz kıldı ve daha sonra toplanmış olan Mekkelilere hitap etbi,Mekkelile.rin İslâm aleyhtarı olarak müslümanlara neler yaptıklarını kendileri­ ne hatırlattı ve ((şimdi bu yaptıklarınıza karşılık,benden ne yapmamı bekliyorsunuz)) ? dedi,Utançlarından başlarını öne eğip bir şey söyleyemediler.Sonra üebî AS onlara hita­ ben ((Hepiniz serbestsiniz,size birşey yapmayacağım,gidebi­ lirsiniz ))deyince,müşrikler, hiç beklemeyip tahmin edemedik­ leri bir şeyle karşılaşınca bundan son derece duygulandılar, asîb Az önce tahkir edici ifâdelerin sahibi attâbu bnu/keııdini

(80) tutamadı ve Nebî Ad ın önüne gelerek” Ey Muhaamed ben âttabu bnu Asîbim,Allah*dan başka ilâh olmadığına görür gibi inanır»Muhaznmed’in Allah’ın elçisi olduğuna gözümle görür gibi iman ederim" der.birkaç dakika önc§ îiâbe'nin üzerinde okunan ezana tahammül edemeyen bu adam, birkaç dakika sonra hiç kimse kendisinden talep etmediği halde,derhal müslüman olur,Bunun üzerine de İTebî AS "Ben seni îiekke V&1İ3İ olarak tayin ediyorum** der.Böylece birkaç dakika önceki düşmanı, şimdi Mekke valisi olarak ilân etmiştir.Bunun diğer Mekkelilerin peyder pey İslama girişleri takip eder,birkaç gün içinde•bütün Mokkeliler müslüman olur.Tek bir asker bile Mekke'de kalmaz,hepsi İTebî A3*la Kedine*ye dönerler.Kebî A3 zamanındaki İslâm aiyaseti böyleydi:Düşmanı öldürmek mal­ larını yağma etmek yerine,kalplerini fethetmeyi istemektey­ di. rJebî A3 devrinde İslâmiyet böyle yayılıp intişâr etti ve vefatı öncesinde daha önce de belirttiğim gibi 3 milyon km^ lilc bir alan islâmı kabul etmişti. Önümüzdeki hafta .lebi AS m

vefatında,Ebu Bekir E-

fenüimiz Devrinde neler olduğunu Allah dilerse göreceğiz.

Burada dersi kesiyorum,sorularınız varsa sorabilirsiniz» Soru:

İTebî A,3 Beni Kureyza Yahudileri muhariplerinin esir

alındıktan sonra öldürülmelerine müsaade etmiştir.Oysa Arap kabilelerine karşı öldürme formülünü tatbik etmemiştir.Bu İTebî'nin kaoileciğini mi gösterir yoksa,ilerde o yahudilemay rin müslümaa olacaklarını biliyor muydu?

Cevap:

Beni Kureyza Yahudileri,hükmü İTebî A,3 ın vermesini

iateseydiler/Nebî A3 onları affedecekti,Faka- yahudiler da­ ha önce münafık İonü Übeyyin yaptığı gibi yapacak zannıyla, İslâm öncesi dostları olan sa;,dübnü mu;,â.z. ın hakemliğini

(81) talep ettiler.O zaman Eebî A3 ııı kabahati yoktu Soru;

c

lîebı A3/savaşlarında,mulıarib adedi fazla olduğu hal­

de az insan ölüyordu.3ebebi ne olabilir?

Cevap:

Bu bir askeri ne .seledir.Bir kitapla izah olunabilir.

Hz,Peygamberin savaşları adıyla bir kitap yazdım 3 orunuza cevabı orada bulabilirsiniz» 9.»Dara

Bugünkü dersimiz,Ebu Bekir Efendimizin halifeliğiy­ le ilgili oluşu bakımından hususi bir ehemmiyet taşımakta­ dır •Bl'ldiginiz gibi 1400 yıldan beri bu meselede aunniler

ve şiiler olarak ikiye bölünülsüş tür »Geçen derslerimizde, vefatına kadar Nebi AS ın ameli hayatı üzerinde durmuştuk, Sfebî AS m

vefatında müjlıimanlar,bir din ve bir devlet te­

sis etmişlerdi.Tafsilatlara tekrar girmek istemiyorum.Fakat

İîöbî AS ın hayatıyla ilgili bir başka hususa tenas etmek istiyorum.Hayatının son aylarında iki adam nebî oldukları­ nı iddia ettiler.Yani Lıayatı boyunca ili kişi (Kendiai'ııden

ayrı olarak) peygamberlik iddiasında bulundu.Bunlar Müseylimetülkezzab ve elesvedül:îanfiydi<,Bu İkincisi ,zü l.himâr (eşekli)adıylada tanınıyordu.Bazen bu ismi »zü 1 -hımar ola­ rak okurlar ki,bu doğru değildir.Kendisi bir eşek terbiye

etmişti ve eşeği,emrine göre hareket ediyordu.Bu sebepten kendisine ,zu l.himâr (eşekli) denilmişti.Bu adam,î<eb£ AS dan bir kaçgün önce öldü.Müseylimeyse müs 1 limanlarla savaş­ tı ve Ebu Bekir efendimiz devrinde öldürüldü»Yani îie'oı AS m

hayatının son günleri kalp huzuru içinde değildi.Ortada

bu iki adamın sebebiyle bir fitne de vardı,Ayrıca Müslümanlar arasında münafıklar da vardı,Bazı dünyevi menfaatleri (bazı vazifeler) temin için müslüman görünüyorlardı» .has-

(82) sanu bnu «sâbitin divanından da anlaşıldığı üzere Medinede î'Tssbî AS ın vefatı sırasında yahudi ve lıırıstıyanlar bile vardı»Yahudi ve hırıatiy&Aların ne İslâmî ne de İglâm Dev­ letini sevmedikleri açıktır.'Buharinin bir rivayetine göre ümep

efendimiz,Nebî AS m

vefatında İslâm için büyük bir

tehlikenin olduğunu söylüyordu.Hebî AS kendinden sonra ye­ rine kiınin geçeceğini tâyin etmeden vefat etmişti.Bu bakım­ dan İalâra Devleti ve dolayısiyle İslâm için tehlike çöküyor­ du. îi'ebi A3 ölüm hastalığına tutulunca, Buhar inin zik­ rettiğine göre amcası Abba3 , kardeşinin oğlu Ali efendimi­ ze gidip kendisiyle konuştu.Siyer kitaplarının da bunu hi­ kâye ettiği kanaatindeyim.Aliye: !,IJebî AS ın bu hastalığın­ da,vefat edeceğine delâlet eder emâreler görünüyor.Kendisin­ den sonra kimin yerine geçeceğini de söylemedi.İkimiz ken­ disine gidelim,hilâfetin kime verileceğini soralım.Eğer virâsî olarak sülâledeki sıraya göre intikal edecek derae bu­ nu öğrenmiş oluruz, liayir bir başkası olacak der de isim tâ­ yin ederse ikimiz buna şâhit oluruz11 der.Ali "ben gitmek istemiyorum,eğer Hebî AS hilâfeti bize şimdi vermezse,bundan sonra bize onu kinse vermez” deye cevap verir.Buhârinin ifadesi burada bitiyor.

Böylece gayet açık olarak anlıyoruz ki Hebî AS,Ali efendimizi halife olarak tayin etmemiştir.Aksi halde Amca­ sına "gitmeğe luzum yok zaten beni velî ahd olarak tayin etti, ikinci defa mevzu üzerinde durmağa hacet yok:t v.s. gi­ bi bir cevapta bulunması gerekirdi,fakat amcasına böyle bir şey söylemedi.Bundan sonra ne olduğu hakkında bir sarahat yoksa da Buharinin Sahîhîn’e dayanarak şu neticeyi çıkarı-

(83) yorumsAli Elebî AS a gitmeyi kabul etmeyinoâfAbbas tek başı­ na Nebi AS a gidip o'nada ayni şeyi sorar; söyler, îîebî ASa durumu yazıyla tesbit etmesini,böylece Müslüman Milleti­ nin (ümmetinin) bölünmemesini

temin etmesi hususunda İsrar­

da bulunur *Heb£ AS amcası Abbasi çok sever»fazla ihtiram gösterirdi.Bu hususta pek çok misal olacak rivayetler var­ dır.Neticede îîebî aS,amcasının bu teklifini kabul eder,ka­ lemle üzerine yazılacak bir şey getirinde size yazdırayım* der.Bunun üzerine bazı sahabe,Hebi A3 şu anda sondereoe güç durumda,0 'nu bu sıkıntılı zamanda yormamalıyız der.Bazısı da "hayır yazdırsın,bu da çok mühim” der ve ihtilâf çıkar, sesler yükselir,Yine kendileris,îîeb£ AS m

yakınında bu şe­

kilde gürültü yakışmaz,dışarı çıkılsın” derier«Bundan son­ ra ne olduğu hususunda sarahat mevcuttur.Size söylediğim gibi Abbas'ın Nebi AS a hilâfetin kime verileceği hulıusunda yazı yazdırması İsrarı Buhârirde sarih olarak yok.Fakat ben bu mânâyı çıkardım.

Hebî AS ın vefatından sonra Abbas»Ali'ye gidip,Nebî AS vefat etti,elini uzat,sana biat edeyim,ben biat eder­ sem, diğerleri de gelip sana biat ederler«Eğer bunu kabul etmezsen,birkaç gün sonra başkası halife olur,sen gidip ona biat edersin,dediyse de Ali ikinci dafa Amcası Abbasın teklifini reddetti ve'*hiç kimse biz

beni lîâşimin,halife

olma hususundaki hakkımızı reddetmez "cevabını verdi,Bun­ dan da gayet açık olarak anlıyoruz ki,Iîebî AS kimseyi hali­ fe olarak tâyin etmemiş tir.Eğer Ali'yi halife tâyin etmiş olsaydı, "ÎTebî AS beni halife seçti,senin biatini kabul edi­ yorum”derdi,Fakat böyle demedi«Bunun aksine,kimse halifelik hakkımızı inkâr etmez dedi#yâni,hilâfetin sultanlık(melik-

(84) lik)gibi virasi olarak intikal edeceği kanaatindeydi.

Bu mevzuya devamdan önce şu Iiuibusu da zikretmek is­ tiyorum,'Nebî AS Aliyi ğadirü -hum denilen yerde,cemaate na­ mazda imamı kılınıştı.Ve da baççından dönerken üebî AS Medine yakınındaki bu mahalde-şimdi yeri belli değildir-Mislumanlara bir hitapta bulunmuş ve ((ben kimin mevlasıysam*şüpaesiaki Ali'de O'nun mevlâsıdır)) demişti#Bu ifadede

mevlâ

kelimesinin manası nadir? Eğer mevlâ veli ahd manâsmaysa mesele bellidir »Başka bir manaya geliyorsa, hükümde ona gö­ re ayrı olacaktıro0nun için mevlâ kelimesinin mânâsını iyi tetkik gereklidir.Bunu nasıl öğreneceğiz? Nebî AS devrinde o sırada mevlâ kelimesi hangi mânâda kullanılıyordu»Bugün Mısır1da,Irak'ta v,sedeki bu'kelimenin manası değil,o zaman­ ki mânâsını araştırmak zorundayız,Bunu nasıl bulacağız? Bu ehenıninetli bir meseledir»Fakat ben buna bir çözüm buldum» Kur1an Jîebî A 3 ın muasırıdır «.Bu kelimeyi Kur’an’da tetkik edelim,Çünkü kelime Kur'an*da kullanılıyor.Pakat

manası a-

yetlere göre değişiyor,aynı^ tekbir manayı taşımıyor.Meselâ allâhu

mevlânâ (1 ) gibi bir terkipte,takriben mülk sahibi

olan ilâh v«a.mânalarındadıraKelime,diğer bazı ayetlerde, erkek kardeş,dost (arkadaş).manalarına da kullanılmıştır* Bazen de cehennem manasına kullanılmıştır. iletice olarak kelimenin çeşitli mâ­ naları vardır ve Kur’an1da veli ahd manâsına bir kere bile kullanıldığına raslayamadım.»

(1 ) Yani elba-karah suresinin son âyetindeki ente mevlâna ifadesindeki gibi.

(85) Parzedelim ki veli aiıû mânasına geliyor »Hadis ((Ben kimin mevlasıysam,şüphesiz ki Ali ûe o’nun mevlâsıdır)) di­ yor »Yani şu andan itibaren mevlâsıdır demek oluyors benim vefatımdan sonra demiyor»Bunun için kelimenin manası veli ahddır denemez«Çünkü itfebî A 8 Ali’yi.'.veli ahd tayih etmek isteseydi ((0*.Ali de onun mevlâsı olacak)) derdi,(gelecek zaman manası ifadesiyle) Zira hilâfet halle değil istikbal­ le ilgilidir«Burada Ali efendimizle ilgili olarak söyleye­ ceklerim bunlardır* Ensâr da hilafet hususunu düşünmüş ve bir kısmı BeS»

»A

nı sa!lideh se-kifeainde toplamaışlardi.Se-kıfeh,toplantı gibi bazı vesileler için yapılmış,bugünkü mânâda kulüp gibi bir yerdir.Sâ5,ide kabilesi, burada toplanıyor »aralarında ko­ nuşuyorlardı 03a;!du bnu !lubâdeh bu kabileden ihtiram gören* zengin bir şahıstı,Saki müslLimanlardandı«İslama gerek mâl i gerek diğer yardımları olmuştu., Beni sâideh,saki fesinde toplanıp aralarındasMedine bizim memleketimiz;halife de bizden olmalı şeklinde konuşu­ yorlardı , Bu husustaki gelişmelere girmeden,önce şu hususu hatırlamalıyızsEnsar neseb itibariyle ayııı köke dayanmakla.

A beraber{bazı infiradı sebepler yüzünden ayrılmışiardı«Ara­ larında harpler cereyan etmiş »hatta müsluınan olduktan sonra bile aralarındaki münakaşalar devam etmiştir«Meselâ Medine­ lil er yeni yeni Müslüman olmağa başladıklarında,Hebî AS da­ ha Idekkede.iken cemaatle namaz kılma hususunda bile Svs ve Hazrec‘İller arasında ittifak yoktu:imam Bvaliysethazreclik ler,ilazrecii ise Evsliler arasında namaz kılmıyorlardı.Bu­ nun için imamın Mekkeli olmasını kabul ettiler«Îiebî AS Me-

(86) dineye geldikten sonra böyle şeyler kaimdi «Fakat bu gibi misaller bize iki kabile arasındaki rekabetin şiddetli ol­ duğunu gösteriyor.Bu balcımdan sa;,dı halife 3eçseler,buna Evsliler mavafalcat etmeyecekti.Eğer Evsli biri seçilse,bu­ nu da Hazrecliler kabul etmeyebilecekti„İşte bunun içindir ki bir Evali iiebî AS ın Mescidine gelip Ebu Bekir efendimi­ ze,Hazrecîler sa:!dü bnû "ubâdeyi halife seçmek istiyorlar diyerek durumu ihbar eder.Bu da bize ?Evslileriıı Hazredi olan aa',Jdı halife olarak istemediklerini gösteriyor* Hebî A3 vefatında,0’nun kabilesinden olan akrabası AüjAbbae v» s *gibi «halifenin kim olacağı hususunun mütalaa•s

A ^

ainı yapıyor»hilafetin virasi olacağı kanaatini taşıyorlar­ dı.

Fakat Enaar,Muhacirler yabancıdırlar,bizim memleke­ timizden değillerdir»İslam bizim yardımımızla yayıldı,Hebi AS a yardım elini uzatıp ona mesken v.s.yi temin eden bizleriz}binâenaleyh halife bizden olmalıdır görüşündedir.

Medinedeki Yahudi ve Hıristiyanların gayet sevinçli oldukları şâphesizaede,görüşler*inin ne merkezde olduğunu bilmiyoruz« Bazı Müslümanlarda ise Hebî AS 'ın vefat haberi de­ ğişik bir tarzda tepki yaptı .Mesela Oıaer efendimiz,diyebi­ liriz ki delilik derecesine varan teessüründen kılıçını çe­ kip Hkim Hebî A3 vefat etti derse,boynunu vururum,0 hiç bir zaman ölmeyecektir,İsa efendimizin gittiği gibi göğe çıkmış­ tır,yine yer yüzüne inecektir»aramızda kıyamete kadar bâki kalacaktır,diyordu.s,ömer efendimize saygımız sonsuz olmak­ la beraber,hüznü adetâ delilik derecesine ulaşmıştı.Bu hal ,ın bir nevi deliliktir,Ebu Bekir efendimiz lebi AS^vefatında,

(87) Medinede değil,Medine haricinde,3unh isimli bir mahaldeydi.

Bu yer de bugün bilinmiyor.Anlaşıldığına göre vefatından az önce Nebî AS ın vaziyetinde sıhhi bir düzelme mevcuttu.

Hatta sabah namazı vaktinde Nebî AS mescide geldiğinde Müs­ lümanları sabalı namazını kılarlarken gördü ve bu hale mem­ nun olup,tebessüm etti»namazınıza devam edin diyerek geri döndü,Namazdan sonra Bbu Bekir Hebî AS ın yanma gelerek elhamdülillah vaziyetin iyileşti,birkaç günden beri ailem efradından uzaktım izin verirsen evime gitmek istiyorum, bilehare gelirim dedi,Kendisine izin verdi ve Ebu Bekir Sunha gitti.Bundan takriben iki aaat sonra Nebî AS vefat etti, Ebu Bekir imam olduğundan öğle namazı vaktinde geri geldi* Kendisine Nebî AS vefatını haber verdiler.îiemen kızı Âişe anamızın odasına girdi,Nebî A3 ın mübarek- yüzündeki örtüyü kaldırıp alnından öptü,Mescide geldiğinde mûslümanlar top­ lanmışlar, Omer efendimizde kılıoını çekmiş,Nebî AS öldü de­ yenin başını uçururum v.s,deye bağırıyordu,Ebu Bekir efen­ dimiz 'Jsuan dediyse de,o dinlemeden,sözlerini tekrarlıyordu.

Ebu Bekir efendimiz minbere çıktı ve hitabetmeğe başladı, "Alemlerin Rabbi Allah’a hamd,gönderilmiş(elçi)1erin efen­ disine salat ve selâm olsjın, . . . 51şeklinde hitaba başlayınca insanlar Ömer efendimizi bırakıp,Ebu Bekir efendimizin ne söylediğini duymak için minberin etrafına toplandılar,Ebu Bekir efendimiz şunları söylüyordu: "Kira Muhammet’e ibadet (kulluk) ediyorsa bilsin ki Muhammed ölmüştür.Kim Allah’a /ln kulluk ediyorsa,Allah diridir.ölmez” Bu arada Nebi AS/vefa­ tıyla ilgili ((Muhakkak sen de öleceksin,onlar da elbet ölecekler).).(!) ve ((Muhammed bir peygamberden başlca(bir şey) ( D ezzumer suresi 30 ,âyet meali.

(88) değildir »Ondan evvel daha nice peygamberler gelip geçmiştir. Şindi o ölür,yahut ölûürülurae ökçelerinizin üatünde(gerisin geri)mi döneceksiniz? Kira (böyle)iki ökçesi üzerinde (ardına) dönerse elbette Allah'a hiç bir şeyle zarar yapmış olmaz «Al­ lah şülcür(ve aebat)edenlere mükafat verecektir.)) (1).mealin­ deki v.s.gibi ’ oazı âyetleri okudu,

Ömer efendimiz "bu âyetleri duyunca sanki birisi iki ayağını birden kesmiş gibi yere düşüvermişim diyor.Anlaşıl­ dığına göre oradaki sahâbiler ahlamağa bağlıyorlar,Ebu Bekir efendimizfMüslümanların ne yapmalarınıngerektiği hususunu da ele alarak hitabına devam etti ♦Ko nugsıasınin özü »ITebî AS m bıraktığı yerden dini tebliğe devam etmek duraklamamak "v, s«ile .ilgiliydi«Bu meseleyi,ifebî AS m

defninden sonra ele

almalarını teklif etti ve hitabı bitirince insanlar dağıldı, Ebu Bekir,Ebu »ubeydetü bnü lcerrâah ve Ömer efendilerimiz gibi bazıları da mescidde kaldılar.Bu sırada yukarıda kendi­ sinden bahsettiğimiz Evsli gelerek,ilazreclilerin Beni Saidenin toplantı mahallinde halife tayiniyle ilgili olarak top­ landıklarını haber verdi,Ali ve Abbas efendilerimizse Nebi AS in yıkanması, kefenleıın&eaiyle içeride meşguldüler »mescid­ de değillerdi.Ebu Bekir efendimiz yanındakilere '’Ensar kardeşlerimiîe gidip hilafet meselesinde fazla acele etmemele­ rini, bu işinüebî AS m

defninden aonra ele alınmalını söyle­

yelim dedi:l» 10.»der a:

Geçen dersimizde Kebî AS m

vefatından 3 onra hilâfet

konusunda Müslümanlar arasında çeşitli görüşlerin ortaya çık­ tığını söylemiştim.

(1 ) Âlu »naran sûresi,144-.âyet meâli.

(89) Enaar halife bizden olsuh eliyor«Snaardan ilazrecli-. lora© kendilerinden olması taraftarı görünüyorlardı, Muhacirler. Kureyş kabilesinden olmalı fikrinde it­ tifak adarken,bunun tafsilatında ihtilâf ediyorlardı.Meselâ Beni umeyysdeıı Ebu Sufyan,halifenin kendilerinden olması luzüiuu -üzeriade duruyordu.Ebu Sufyân ve diğer birçok Müsliüaanlar jbu x>ekir efendimizin halifelisini düşünmüyorlardı bile, üira üeaûiüîi

kabilesindendi«üu kabileyse Kureyşin en

hakir kabileleri araaındandı.Meaelâ bir cahiliye devri şâi-istişârede ri bu kabile hakkında ”her hangi bir meselede/bulunacaksak •teym kabilesini çağırmayız,eğer istişarede bulunursak,gör (iş­ ler ine önem vermeyiz, :*âiyor•Selıoanu lfârisi efendimiz de ,in Ebu Beki.LV halifeliğine ihtimâl vermeyenlerdendi.ftitekim Ebu Bekir halife seçildikten sonra kendisinin faraça olarak 'yapımız ama isabetli yapmadınız” mânâsında** gerdâd negerdâd1' şeklinde yasılıp” gerdeeed negerdeeedt,(l) tarzında telafuz edilen bir söz .söylediğini tarihçiler -kaydeder.Yâni,fiilen Ebu üekiri halife seç tinizse de bunda pek isabetli olmadı­ nız jdemek ister* Kısaca söyleyecek olursak muhacirler arasında hilâ­ fet hususunda çeşitli görüşler vardı. iCnsarıa Beni aâ;,idenia toplantı mahallinde hazrecten bir halife seçme teşebbüsü,meşeiddeki müslümanların bu işi Hebî iiü ın defninden sonra ele almak kararına tersdüşüyordu.

Ayrıca bazı aü3 İcimanların,diğerlerine danışmadan halife seç-meleri,bazı tatsızlıklara hatta mühim olaylara sebebiyet ve­ rebilirdi,..Burumun müatacelliği&e binâen,Hebi AS m

akraba-

(1 ) e harfinin uzatılarak telâfuz .edileceğini görmek için e harfini 3 er defa yazdık.

(90) smdan cenazeyi yıkamak,kefenlemek .işiyle meşgul Ali,Abbas gibi egiıası beklemeden Ebu üekir yanındaki iki zata beni sâidenin toplantı yeri olan sakîfeye ^.eldi,birlikte selâm ve­ rip oturdular.Hasardan biri kalkıp Entarin itatönlüklerini dile getirdi »Kur* an âyetlerinden Ke’ oî Ao ın hadislerinden misaller verdi» Sonra Ebu .üekir efendimiz kalkıp i” Sizin üstünlük­ leriniz bu kadar değil,daha fazladır«Fakat hilâfet daha ay­ rı bir şeydir .halifeyi Arap Yarımadasındaki mÜ3İ Limonlarında tasvîb etmiş olması gerekir «Oysa bütün arapların razı olaca­ ğı halife ancak Kureyşten çıkabilirjBnserdan olacak halife­ yi bütün Araplar tasvip etmezler1’ dedi.Sonra diğer bir enaari kalkıp” o halde bir halife sizden,bir halife de bizden olsun,hilâfet bu iki kişinin elinde bulunsun" deyince Ebu Bekir buna cevaben” Halife bizden yardımcısı sizdendir.” mânasına

na.hu lumerâ’ ve emtünül lvüzerâ'

deyince bir

başka ensârî kalkıp başka teklifte bulundu,Teklifi”ilk ha­ life Kureyşten,İkincisi Ensardan,üçüncüsü Kureyşten,dÖdüncüsü Ensardan olmak üzere,kıyamete kadar böylece münavebeli bir hilâfet usulü kabul edilsin,biri ölünce,diğeri halife olsun” şeklindeydi,Ensar,kendi görüşleri,Muhacirler de .kendi görüşleri üzerinde İsrar edip,aeöler yükseltmeye başladı.

Sonra ne olduğu hulusunda iki rivayet vardır,Birincisi İbnu Haşam’a aitıEbu Bekir,Liebî AS ın ((devlet başkanları

Ku-

reyştendir)) (1 ) dediğini hatırlattı.ikinci rivayetse,bu ha­ tırlatmayı oradaki bir Ensâri yaptı,şeklindedir.

Hatırlamayı hangisi yapmış olursa olsun,hepsi ialâma

(1) ((eleirame tü min-Kur eyş));

(91) ve îTebî AS a inanmış kimseler olarak jüebî'nin böyle dediği­ ni hatırlayınca,ona göre iıareket edilmesinin icabettiği hu­ susunda ittifak ettiler.Ebu Bekir, ''İşte burada

Ömer ve E-

bu ubeydetü bnu lcerrah var,hangisine biat ederseniz ediniz5’ demişti.Burada Ebu .Sekin'in büyüklüğünü görüyoruz *halifeli­ ği kendisi için ihtiyar etaeyip,kendilerini Hetoı Ao çok sev­ diğinden ve liyâkatları da olduğundan bu iki zattan birine biat edilmesini teklif etmişti.

Yalnız bu arada bir hususe da temas edilmelidir îllebî A3 ((Umûmi bir vazifeyi,isteyenine vşrmeyiz)) manasında bir söz de söylemişti.Ebu Bekir efendimiz, 51beni halife se­ çin*1 deseydi,bu-prensibe ters düşerdi»Bu prensibe göre “beme ni halife seçin” deyenin halife seçilmesi gerekirdi,Ayrıca Hebî AS bir hadisinde (( insan bir vazifeye kendi talip lur da bazı eksiklikleri olursa,insaniar bunu onun başına vururlar', bu vazifeyi sen istedin,şimdi de Listesinden gele­ miyor, işlerimizi aksatıyorsun der.Halbulci bir insana bir va­ zife zorla verilirse,bu vazife de eksiklikleri oldüğu tak­ tirde,onu o vazifeye getiren bizler,istemediği halde ona bu vazifeyi yükledik; yardım edelim de bu işin üstesinden gel­ sin derler)) diyor. lîetice olarak Ömer 'Maayır»başımı kesseniz Ebu Bekir'e halife olamam.b aşımın kesilmesi bundan dana kolaydır,getir elini sana biat ediyorum1' deyip Ebu Bekir’in elini tutup ken­ dine doğru çeker.Bundan sonraki şu olaysa eshabın hususen ensarın büyüklüğünü“gösterişi bakımından dikkat çekicidir. İşte bu esnada Ensardan biri Omere hitaben" dur biraz bekle, önce ben biat edeyim1* der.Zira Muhacirler »muhacirlerden bi­ rini halife seçerlerse,belki bazı ensarın kcılbinde bir çeşit

(92) eziklik olabilirdi.Oysa Ensar,muhacirlerden birini halife olarak benimserse, buna meydan verilmeyecektir«3u da aiılak yüksekliğinin bir örneğidir.Böylece ilk defa bu ensârı,son­ rada bütün diğer m asi Limanlar ihtilâf etmeden E bu Bekir'e bi­ at ettiler«Yaltııa aas,dü bnü ubâdeh efendimiz biat etmedi.Ebu Bekir gadın biati için İsrarda ve zorlamada bulunmadı:" jiîadea ki biat etmiyorsun,sen bilirsin51 dedi.Bilehare buradan herkes evine dağıldı, İki ne i gün (Yani iiebî Ao defnedildikten' sonra) Ebu Bekir Mescide gelip Minbere çıkarak nuslümanlara hitapta bulundu.Bu hitabı bize Ebu Bekir/büyüklüğünü göstermelctedir«Şöyle dedi: ;1Dün beni halife olarak seçtiniz ben hilâfet istemiyorum.Bir başkasını seçebilirsiniz; "bunu üç gün Medinenin her yerinde,elbela.zuriain rivayetine göre İs­ rarla söyledi.Anlaşıldığına göre müslümanlart,senden bu işe daha lâyık olan yoktur.iîebi AS m

hayatında imamlık için

seçtiğinin yerine naaıl olur da bir başkasını koyarız" dediler.Burada küçük fakat ilmi değeri büyük bir husus vardır. lî.ebî AS m

kızı Fatma anamız Ebu Bekir'in evine (Halife ol­

duğu için) giderek,babam vefat etti,miras hakkımı talep ediyorum dedi.îTebı AS m

vefatından sonra hiç parası çıkma­

mıştı. Fakat Fedek'te,Medine'de v.s^de bazı arazileri vardı.

Buraların gelirlerini âilesine harcar,artanı da umumiyetle mü3İümanlar için sarfederdi.Ebu Sekerin bu miras hakkı tale­

bine cevabı ''peygamberler miras bırakmazlar" şeklinde olmuş­ tu# Zira Nebî A3 m

kendisi ((biz peygamberler miras trerlcet-

meyia,bıraktığımız sadakadır)) yani devle tindir,akrabamızın vefatımızdan sonra*biz peygamberlerden miras alma hakları yoktur demişti* Fakat burada nazik bir ilmi nokta var.Fatma anamız

(93) neden Ebu Bekir’e miras talebiyle gitti?

Neden bir başkası­

na,meselâ Nebi A3 ın ailelerinej analarımıza gitmedi ? .Çün­ kü Patına anamız Ebu Bekir'i Nebi AS in halifesi olarak gör­ müş ve hakkını,sahibi salahiyetten talep etmiştir.Bununla, aa /in şii kardeşlerimize»Fatma anamız'Ebu Bekir’in halifeliğini benimsediğini,0’nun halifeliğini itiraf ettiğini hatırlatı­ rım. Sonra bir evli hanımın,kocasından .habersiz hak talep et­

meğe gittiği nasıl tasavvur olunabilir ?

Buna imkân yoktur.

Şu halde Ali efendimiz zevcesi Fatma anamıza "Halife Ebu Be­ kir'e git ve baban Nebî A3 dan sana miras olarak intikal et­ miş hakkını talep et;' demiş,böylece Ali efendimiz de Ebu Be­ kir'in halifeliğini kabul ve itiraf etmiştir. /•*

,t

Maalesef 1400 yıldan beri Şiiler ve sunnıler ara­ sında bu hilâfet mevzuu hilâf unsuru olarak gelmiştir.Sünnî, şiilerin tarih kitaplarını mûtalâ etse,kabul edemeyeceği ba­ zı

şeyler,şii de sünnilerin tarih kitaplarını mütâlâ etse,

kabul edemeyeceği bazı şeyler bulabilir.Fakat bu olaylar için aunni ve şii tarih kaynaklarından başka müracaat edece­ ğimiz kaynaklarda yoktur.Elbelâ.zûrî Ali-Ebu Bekir arasında­ ki hilâfete ait konuşmayı şöyle nakleder»İkinci gün Ebu Be­ kir Mescide insanlara hitapta bulunurken Ali efendimizin ol­ madığını görür ve O'na bir rivayete göre haber gönderir.Bir başka rivayete göre kendisi O’na gidip konuşur; der ki sSen­ den başkası bana biat etti'neden sen etmedin? Ali efendimi­ zin cevabı şu olur: "Senin şahsiyetine hiç bir itirazım yok­ tur .Ancak benim hoşuma gitmeyen husus,bu mevzu da bizimle istişarede bulunulmayıştır".Bunun üzerine Ebu Bekir,yukarı­ daki durumu izah ederek,bu halife seçilişinin hangi tarzda, ne gibi şartlar altında tahakkuk ettiğini

a ç ı k l a r , istişare-

(94) ye vakit ve imkan bulama diki arını izalı eder, bunun üzerine Ali efendimiz Ebu Bekir'e biat eder.

Diğer bir rivayete göre Fatma aaaaiiz,mir as talebin­ den Ebu Bekir'e kızgın olaralc evine döner ve kocası Ali'ye ‘'hakkım olan mirası Ebu Bakir bana vermiyor1' der .Ali efendi­ miz de,zevç esi Nebi AS xn kızı Fatma anamız kendisine kırıl­ masın diye,zevcesine ilitidamen» hemen Ebu Bekir'e biat etme­ di. Fakat altı ay sonra Fatma anamız vefat edince,Ebu Bekir'e biat etti.Ancak bu altı ay zarfında Ebu Bekir efendimize her türlü içlerinde yardımcı oldu,onunla işbirliği yaptı.

Bir üçüncü rivayete göre ki bu rivayette şii tesiri gayet açık görülüyor:Ebu Bekir ile Ömer efendilerimiz »Ali efendimizin evine gidip kapıyı çalarlar Ömer,Ali efendimize şimdi derhal Ebu Bekir'e biat etmezsen evi yakarım der.Fat­ ma anamız buna

i! sen mi evimi yıkacaksın" deye istifhamen

cevap verir.Buna karşılık Ömer efendimiz !f evet evini ben yakacağım" deyince Ali efendimiz kapıya çıkar.ömer Aliyi tu­ tup yere vurur.

Efesle söylenmelidir ki bu tarihi mesele müslümanlar arasında itikadı bir mesele haline gelmiştir»Mesela şiilere göre bir insan Nebî AS -dan sonra sadece halifelik hak­ kına Ali efendimizin aahip olduğunu itiraf etmezse müslüman olamaz.Şiilerde bu bir itikadi meseledir.

Slinnilerse Hebî AS veli ahö tayin etmediğinden icmâile Ebu Bekir'i halife seçtik diyorlar.Sünnileree ilk hali­ fenin Ebu Bekir olduğunu itiraf,muslumjn olmak için şarttır.

Ancak ilk ’ nalif'elik,halifeden sonraki halifelik ta­ rihi bir mevzudur.Dini bir mesele değildir.Fakat mualümanlar arasında maalesef bu

itikadi mevzulardan bir cüz halini al-

(95)

mı ştır.

Bunun yanında maalesef dinden pek hibesi olmayan, .olayları tarihçilerde bazı'olmadığı halde oldu gibi göstermişlerdir.

Meselâ yukardaki Ali-ûmer hadisesiyle ilgili üçüncü, görüş, bu tip tarihçilerin uydurduğu yalan olaylardandır,kanaatin­ deyim.

Ebu Bekir lıalife olduktan sonra, devle t hazinesindekimalların Metlinedeki müslıimaalara dağıtılmasını emretti. .Liger bir önemli nokta da şuydu:'Nebî A3 ölüm yata­ ğandayken, üsâme komutasında orduyu sefere çıkarın demişti.

Bu ordu,bir mUalümen elçiyi.öldürenler, üzerine gönderiliyor­ du.Ebu Bekir halife seçilir seçilmez,Üaâmenin orduyla sefe­ re çıkmasını emretti.Omer efendimiz gibi bazı-zevat iae,or­ duyu. Medine haricine gönderme»yalancı peygamberlik iddiasın­ da olanlar v.3 .var.Ordunun önce onlarla sonra rumlarla çar­ pışması daha uygun olur.Demişlerse de,Ebu Bekir efendimiz îfebî AS m

emri telıir olunamaz diyerek orduyu Üseme komuta­

sında savaşa.göndermiştir» Bu arada Ebu Bekir ”Nebî A3 bir kimseye mal v.s.ver­ meyi vaadettiyae bana gelsin,ben o'nun yerine vereceğim'1 deye ilânda bulundu.

Ayrıca Ebu Bekir’in halife seçilip kendisine biat edilişi mevauunda,bir noktanın da te'oaruzü»ilmi önem taşır.

Ebu Bekir'e Medineliler biat etmişlerse de,Güney Filistin, Güney Irak v.s.gibi diğer Arap yarımadası hep müslümandı. îîe varki bu müslümanlar»hemen biat edememişler,haberi duy­ dukça pey der pey biai etmek zorunda kalmışlardır.Zira o za­ manlar bildiğimiz gibi seri haberleşme vasıtaları yoktu*2Tİhayet Ebu Bekir efendimize edilen son biat»halife olarak se­

(96) çilişinden altı ay sonraydı.

Bu arada dini ehemniyeti büyük bir hadisenin zuhu­ runu görüyoruz:Bazı müslümanlar,dinin her icâbını yerine getiririz,fakat zekât vermeyiz deye ortaya çıktılar.Bu du­ rum karşısında halife Ebu Bekir efendinizin tutumunun ne olduğu hususunu,Al lalı dilerse önlünüzdeki hafta ele alacağız.

Dersi kesiyorum,sormak istediğiniz varsa,sorabilirsiniz.

1 1 .Ders Bu deraimiz sizinle son dersimiz olacak maalesef. Çünkü haftaya Pazartesi günü tatile denk geliyor.Ondan son­ rada ayrılacağım,Bu bgJcımdan şimdiden hepinizi Allah’a ema­ net ediyorum,Alahasmarladık diyorum.

Ebu Bekir'in halife olarak seçilmesine temel olan Nebî AS ın ((devlet reisleri Kureyştendir)) mânasındaki(( eleimmetu min-Kureyş)) hadisi,kıyamete kadar tatbiki gerek­ li bir emir miydi,yoksa»muayyen bir zaman için tatbiki mev­ zubahis olan bir hadis miydi,Bu hadis ne zaman hangi mak­ satla söylenmişti.Maalesef bunu izah edecek ciddi malûma­ ta sahip değiliz,Çeşitli hadislerde,muhtelif kelimeler kul­ lanarak Nebî AS devlet başkanlarinin Kureyşten olmalını em­ rediyor, i'akat bu hadisleri ani amaliyiz. Bunun içinde başka hadislere müracaat etmeliyiz.Acaba Nebi AS devlet başlcanları Kureyş*tendir ifadesini bir emir olarak mı,yoksa bir baş­ ka maksatla mı kullandı? Buhariniıı sahihinde şöyle bir ha­ dise raslıyoruz:((Bir sahabi,babanıyla birlikte ivıedineye gelir.Nebî AS mü:ılumanlara hitabetmelctedir,Sahabi Nebî AS m

((1 2 emir gelecektir)) dediğini işittim,cümlesinin di­

ğer kısmını işitemedim,Babaca sordum,cevaben ((lıepsi Kureyşten)) dediğini belirtti)) Burada Nebî AS m , b u hususta bir

(97) 4

emir vermediğini »ileri de vûlcu bulacak olan şeyi haber ver­ diğini anlıyoruz*Yani Kureyş’ten 12 kişinin halifelik yapa­ cağını bildirmektedir.Bu mevzuyu anlamak sadedinde bu hadiae ihtimam göstermeliyiz« Diğer bir hadise göre Nebî AS Savaş,hacc v.s.sebep­ lerle Msdineden ayrıldığında»yerine nâib olarak birini bı­ rakırdı.Bu hal 'oîeair Savaşından vefatına kadar devam etmiş­ tir; takriben 20 kere vuku bulmuştur«Tarihçiler bu naibe halife demektedirler (meselâ elbelâ.zûrî) Şüphesiz ki bu naibin ilk devirlerde vazifesi çok değildi;sadece namazda imamlık yapıyordu,Fakat yavaş yavaş İslâm toprakları geniş­ leyince, bütün Arap Yarımadasını içine aldığında,naibin bir takım id.ari vazifeleri

de alması tabiiydi,Meselâ,hicretin

5 .senesinde Medineye ticaret eşyası getiren gayri müslimle.in ri' kafilelerine Dumetu lcendel denilen yerde hucunı edilme­ si üzerine,İslâm aleyhtarı bu harekete karşılık Hebî AS or­ duyla, Medine* de yerine bir nâib;halife bırakarak sefere çı­ kar.Fakat hiç de âdeti olmadığı halde İDumetü lcendel’e var­ madan Medineye geri gelir.Anlaşıldığına göre Ilebî AS ın Melekedeki casusu* amcası Ab bas »Mekkelil erin Medine'ye hucuma hazırlandıklarını bir haberciyle ihbar etmişti.MekkeliA

lerle,Hayber yahudileri ve diğer gayri müsl im Arap kaûL lerinin bu hazırlığı bilehare,±iendek Savaşı olarak tarihe ge­ çecektir «Haberci, ordu sefere çıktıktan sonra Medineye gel­ miş ve durura nâib;halife tarafından DÛmetu lcendel yolunda­ ki Nebî AS a intikal ettirilmiştir.Yola çıkmadan haber alın­ saydı, şüphesiz sefere •çıkılmayacaktı.Yani l'Jebî AS m

nâib-

1 erinin,imamlıktan başka bir takım,idâri»siyasi»askeri vazifeleride olabiliyordu.

(9 8) Fakat bu halifelerin hepsi ICureyş'taa değil di.Mulıaciri er den, En aar dan seçtiği oluyordu, ilatta birkaç defa halife olarak kör bir zatı:İbnu ummi Mektûnubırakmış tı.Ve dâ iıaccıııda da aynı kişiyi halife olarak bırakmıştı.Yani Hebî AS vefatın­ dan 3 ay öncesine kadar halifenin gözü gören veya

gör­

meyen bir zat olabileceğini davranışıyla göstermiştir.Mev­ zuda bu da önemli bir noktadır.Nebî AS diğer bir hadisinde de (( Sizin -ka.h-tandan bir halifeniz olacaktır)) der.Oy­ sa -ka.iı-tan Kureyş’ten değildir,Yemen ka bil elerindendir • Bu durumda insan Hebî AS m

ne kastettiği, hususunda şaşır­

maktadır.Zira bir taraftan ((Kureyşten iki kişi kalsa da emir bu ikisinden biridir)) mealinde konuşmakta,bir taraf­ tan da ((-ka.h-tandan halifeniz olacaktır)) demektedireAncak burada şu hususu da zikretmeliyiz;Ali veya Muaviye efendilerimizin halifelikleri zamanında.,Ali efendimiz şehid edilmiş miydi, edilmejnişıaiydi hatırlamıyorum keain ola­ rak, faka t !,abdu İlahi bnü ;,amri bni l!,S-s dan ((-ka,lı-tandan halife olacaktır)) rivayeti muâviye efendimize ulaşınca, çok kızar ve hemen minbere çıkaraksrcâhil insanlar,esası ol­ mayan şeyler söylüyorlar* Hebî AS a, söylemediği şeyleri, söyledi diyorlar,ben Hebî AS ı -Kureyşten iki kişi kalsa bile halife Kureyşten olacaktır-dediğimi işittim1' der.Bura­ da hadislerin siyasi meselelerden müteessir olduğunu görü­ yoruz. Halifeler Kureyştendir sözünü Hebî AS m,kendi yerina halife

bırakma hareketine aykırı olarak,nerede,ne zaman,

hangi maksatla söylediğini anlayamıyoruz.

Mevzuya ışık tutan diğer bir husus da şudur iBeni sâ"ideh toplantı yerine Ebu Bekir gittiğinde, bildiğiniz gibi Ensar'a hitaben '’Müsluaaalar Kureyş’ten başkasının ha-

(99) life olmasını kabul etmezler*' deniştir.Evet o zamanın içti­ mâi durumu belki bunu zorlamış olabilir»Yoksa müslücıanlar arasında hiç bir fark yoktur.Çünkü ((Mü'minler ancak kardeş­ tirler)) (1 ) Mekkeli,I;ledineli,Yemenli v.a.arasında hiçbir farlc yoktur «Ayrıca Kur'an da Allah ((...Sen mülkü kime di­ lersen ona verirsin,mülkü sen kimden dilersen ondan alırsın .»•)) (2) der.Yani mülk Allah'ındır,onu kime dilerse ona ve­ rir.0 zamanlar müsl limanların çoğunluğu Araptı.Araplar da Kureyş’in ayrı bir yeri vardı.Paka i? ekseriyet Arap olmayanlar­ sa Araplar azınlıksa halifenin Arap olmayanlardan olmasında bir mâni v&rmıdır ? Bize göre bir mâni yoktur.

Ebu Bekir'den sonra,Mü3İumanlar arasında,"Halife Kureyşlilerden başka birisi olmalıdır,zira Kureyşten olursa, Kureyş'in ileri geleni halife olacaktır,Kureyş'in diğer, ka­ bilelere nazaran Araplarda mümtaz bir mevkii olduğundan Kureyşli halife,kibirli,gururlu olabileceğinden,gereği gibi İslSmi icaplara riayet etmeyebilir.Fakat Kureyşten olmayan halife,bu vasfitaşımayacağından var gücüyle,dinin gerekleri­ ne göre davranma azminde bulunacaktır." Görüşü ortaya çıktı, Belki de bu görüş sahipleri îJebî AS ın ((emiriniz,başı kara üzüm taneciği gibi siya.Jı olan bir habeşli olsa da onu din­ leyip itaat edin)) manasındaki hadisinden hareket etmiş olabilirler. liunun yanında "halifeye ihtiyaç yoktur,müslumanlar, ICur*an, Sünnet ve faküıl erin ictihadları ile hareket edebe­ lirler "görüşü de vardı.

Anlaşıldığına göre bu son iki görüş sahipleri azın­ lıktaydı ve müBİıünanların ekseriyeti bu siyasi görüşleri beme î, . nims emi glerdi.

(1)gl.hücux-ât sûresi 1 0 .âyet.

(2 )alu ;,ımran sûresi 26 .âyet.

(100) Azınlığın bu görüşlerini vakıa sebebiyle redd sade­ dinde şunu söyleyebilirizlOrtada bir vakıa olarak halife varken;raşicl halifelerden oİ3un,emevilerden,abbasilerden olsun,hiç kimse halife aleyhine bir şey söylemeğe cesaret etmemiştir.Zamanınızdan buna şöyle bir misal verelim.Bugün İran Müslüman bir memleket sayılıyor.Biri çıksa da ''İran’da devlet idaresi cumhuriyet olmalıdır" dese,yahut Türkiye’de biri çıkıp da"İdâri şeklimiz cumhuriyet değil de padişahlık olmalıdır1' dese, buna günün idaresi müsaade etmez. İş te o za­ manda da, kanaatime göre»azınlığın görüşleri,vakıaya ters düştüğünden,vakıa tarafından tesirsiz kılınmışlardır.

Bu görüşlerin 14-00 yıldan buyana tarih içindeki akışını aktarma lüzumunu duymamakla beraber sadece İbnu-Kalduna temas edeceğim,Bu zat Arap değil,berberi idi.Diyor ki '»((halifeler Kureyştendir)) hadisi doğrudur,fakat bu hükite devamlı değildir,o zamanın icabıydı. 11 Bu siyasi görüşlerin bize anlattıkları şudurîSiyâai durumlar,görüş sahiplerinin zamanlarına göre değerlendirilip anlaşılmış tır.

Heselâ Sultan -jelim Mısır'ı fethedip kendisi yani Os­ manlI hanedSifc. için halifelik iddiasında bulunduğu zaman,

Müslüman Türkİer de sultanlarının bu davranışını caiz gös­ termek hususunda gayret sarfettiler. İşt® bundan dolayı bana göre halifelik mevzuuhun aâdeûe itikâdjiaanç yönünden değil,fakat ajöıı zamanda içtimâi yönden de eheraniyeti vardır .Allah bilir. Şimdi Ebu Bekir devrine dönelim.Geçen hafta söyledi­ ğimiz gibi,halife seçilince #tîsâme başkanlığında ordunun se-

(ıo i) la -nüslumanlara,hâzineden para verilmesini temin etti.v. 3 »

Fakat halifeliğinden birkaç gün sonra ehemniyetli bir durum zuhur etti.Bası mücjlüman kabileler,"din ile siyaseti birbi­ rinden ayırıp,din başka,siyaset yâni dünya işleri başkadır.

Biz eskiden olduğu gibi dine bağlıyız.ıfamaz,oruç ,hacc v.s. gibi dini- icâpları yerine getiririz fakat bir dünya işi 0lan zekâtı (vergiyi) vermeyiz. Çünkü zekâtı Muhûuimed A3 ın şahsı için verİ3’'orduk,i>iadem ki artık Allah’ın rahmetine ka­ vuşmuştur,zekât vermemize lüzum kalmamıştır.,,J dediler.Ordu Bizansa karşı seferde olduğundan Medine *de;başkantte asker yoktu.

Ayrıca Yemen’de esved adında birisi nebi olduğu id­ diasıyla ortaya çıkmış,flebi A3 ın son günlerinde öldürül/ixı raüş ise. de,isyan bastırılmış değildi .ÎJebı AS/vefatı duyulun­ ca isyan Yemen’e ve civarına yayıldı.Nebi AS/gİnderdiği va­ liyi Yemenden attılar.

Bunun yanında nebîlik iddiasında.bulunan müseylimetu 1İJ3. ke.z.zâbm kuvveti Nebî As/vefatı akabinde büyümüştü.Ebu Bekir efendimiz halifelisinin ilk devrelerinde bütün bu İs­ lâm aleyhtarlarıyla savaşmak sorundaydı.Bu dururada kendisi­ nin bir veziri olarak Ömer efendimiz Ebu Bekir efendimize” zekât vermeyiz fakat müalümanız deyenlerle şimdi savaşa gir­ me, Bizans tan Üsame

emrindeki ordu dönsün,o saman bu harbe

girebiliriz •* dediyse de,Ebu Bekir,ümer’in sakalından tutup, yüzüne tokat vurarak ;!sen müşrik iken cesurdunjEıebî AS 1 öl­ dürmek istedin,şimdi müsluman olduktan sonra korkaklantın mı ? 11 karşılısını verdi ve

ilâve etti’1 benimle bir kişi

bile gelmese,tek başıma bunlarla savaşırım.Çünkü Sur 1an*da

(ıoâ) Allalı ((^auiazı kılın, zekâtı verin)) (1) deye namazla zekâtı aynı derecede zikrediyor

.İkisi arasında fark yoktur.iTama-

zı inkâr eden mürted (îslâmdan çıkmış) olur,onunla savaşırız Zekâtı inkâr eden de islâmdan çıkmışjkâfir.olur onunla savaş mamız gerekir.Samaz bedeni ise,zekatr da aynı Allah’ın emriy­ le mâli bir ibadettir*,,dedi»Öme.C efendimiz ‘’Bilehare Ebu Be­ kir'in haklı olduğunu anladık ve görüşünü, benimsedik'' diyor.

Bilâhare zekat vermeyenlerle savaşıldı.Bundan sonra İliç kimse. Kur’an'ın bu emrini kabul ediyoruz,şu emrini ka­ bul etmiyoruz derneğe cesaret edemedi* Bunu,haristiyanlarm durumuyla mukayese etmek isti­ yorum.İsa AS göğe çekilince,kendine inanmış olan hırıstiyanların sayısı 30 -4-01 geçmiyordu.Hepsi de S'ilis tinin, Suriye/ ın nin çeşitli yerlerine dağıldılar.İsa AS/halifesi yoktu.Pler

bir hırıstiyanıa dediği diğerini tutmuyordu.Birisi Isa AS ın dini buydu,diğeri hayır o değil buydu v.s. gibi birbiri­ ni tutmaz iddialara sahiptiler.Jiîüslümanlarda ki meselâ Ebu .an bij?

Bekir efendimiz gibi hırıstiyanları bir araya toplay • hila­ fet sistemi/hırıstiyanlar da olmamıştı.Bunun için hırıstiyanların bir muayyen şey hakkında görüş birliğinde olmaları kabil olamama5 tır.Isa AS ın göğe çekilmesinden altı sene sonra,hırıstiyanlar arasında görüş farklılıkları şiddetlen­ dikten sonra,aralarında mektuplaşıp,bir yerde toplanarak or­ tak bir karara varmak hususunda anlaştılar* (1 ) elbakara sûresi 43 .âyet * «« 83. !) n

ennisâ* el.hacc ennûr elmucadile

t»

n o

s»

77 n "73 f> ,J 56 . ” •» 1 3 ,»

'*

elmuzemmil suresi 20 .âyet

( 10)3) Isa AS dünyadayken,hıri3 tiyanlığa karşı olan Pavlua adındaki bir çahıe,İaa AS ^öğe çekilince iıırıstiyan olup en şiddetli İıırıstiyan tebliğlerinden biri oldu.ı-iırıstiyanlar İaa AS vefat etti diyorlar;fakat İslama göre vefat etmedi} göğe çekildi.Onun için biz konuşurken vefatından sonra de­ ğil,göğe çikilişinden aonra diyoruz.İşte iıınstiyanlann bir araya gelip ortak bir karara varmalarını bu Pavlus tek­ lif etti ve toplantı yeri olarak da Kudüs memleketini gös­ terdi. Böylece Kudüste bazı Isa AS ıa aavarileri,Pavlus ve diğer ileri gelen hırıatiyanlar bir araya geldiler.Pavlua şöyle konuştu: »İsa AS îevrata uymamışı istedi..Bu doğrudur.

Fakat Tevrat tatbiki güç bir kitaptır.İnsanlara tebliğde güçlük değil,kolaylık teklifiyle hitâb8dilmeliûir,;'Ömer efendimizin dediği gibi Pavlua da burada: ’1 zekât vermeyenler­ le savaşmalıyız11 dedi.Fakat Pavlus'un yanında Ebu Lekir ve­ ya benzeri olmadığından,ne tice farklıydı.

Pavlua görüşünde iarar ediyor ».uernâbe ise aksi fikri müdâfaa ediyor,böylece toplantıda anlaşmazlık havası esiyor­ du. Ekseriya tın lıangi görüşü benimsediğini bilmiyoruz.Fakat elimizdeki İncile göre buradakiler Pavlua'un görüşünü kabul ,ve ettiler.Pavlus'un düşünceleri şuydu: Biz/Ruhu Ikuds,iııri3 tiyanların aşağıdaki 4 madde haricinde Tevrattan mesul olma dıkları hususunda ittifak halindeyiz: l)Allah'a inanmak,Ş) Putlara kesilmiş sayvanı yememek,3) fen içmemek,4)Zina yap­ mamak,bunlar haricinde tevrat'ın hiçbir emrinden mesul de— • ğllia» Bunun hukukî manası şudur .Dinâlinileri topluluğu dîni, İaâ AS ın emirlerini,hırıatiyanlara göre ilga^edeoilmelctedir, İaâ AS "Tevrat'ı ilga için değil fakat Tevrat'ı tesbit edip tamamlamak üzere geldim,Tevrat'tan bir kelime bile ilga olunamaztJDiyor du. İşte bundan dolayıdır ki , 2000 seneden beri hırıatiyan pap.as ve rahipleri toplanarak,istedikleri gibi emir ma­ hiyetinde kararlar- almaktadırlar.iîırıatiyanlar bu kararı,di­ nin ıaües3İsi İsa A3 dan sadece 6 sene sonra alıyorlardı.

(Î04) Dersimizi burada kesmek zorundayız.Bizleri buna mu­ vaffak kıldığı için Allah'a hamdeder,mübin İslam dinine gö­ re'hareket-etmeğe muvaffak olmaiınz- için Yüce Allah'a dua ederiz.

Sualleriniz varsa sorabilirsiniz.

Soru

:Isa AS dan 6 sene sonra hırıstiyanlar dinlerini de-

ğiştirdilerse,neden Kebî AS Muiıaıamed'in gönderilmesi takri­ ben 600 sene sonra olmuştur?

Cevap

nü. :Sebebi Allaiı bilir.Fakat görüşe bakılırsa Pavlus'un

fikrini bütün hırıstiyanlar kabul etmediler.Az da olsa İsa AS ın dinine göre yaşayanlar vardı.Bunlardan bir tek bile kalmayınca. Allah son Seb£ olarak Muhammed AS ı gönderdi.Bu­ nu Selman Farisi efendimizin ifâdesi teyid ediyor.Bildiğiniz gibi önceleri kendisi ateşe tapıyordu.Sonra Isa AS m ne girdi ve İsa AS m

dini­

dinine mensub olanlarla birlikte,on­

ların hayatlarının sonuna kadar yanlarında kalıyordu.Hihayet son defa,beraberinde bulunduğu İsâ dini mensubu zât ölüm döşelindeyken "3e.nden sonrakimin, yanına gidebilirim?" deye sorunca,o zat !,İsâ AS m

getirdiği dine mensub hiç bir

kimseyi tanımıyorum.Artık şu şu vasıflara haiz,şu memlekette zuhur edecek bir son îîebı'nin ortaya çılana vaktidir kanaa tin­ deyim*'der ve az bir müddet sonrada ölür.Bu vasıfları sorup, arayıp neticede Selman efendimiz Sfebı Acilbulur.

Dünya yüzünde doğru yoldan haberdar olan kalmayınca Allah'ın insanlara olan şefkati,onlara son bir Nebî gönder­ meyi iktizâ ettirmiş,Allah'ın salat ve selâmı üzerine olsun, Muhammed efendimizi göndermiştir.Mademki gelen son din,son kitap Kur 1anla ayaktadır $tek harfi değişmeden muhafaza edil-. miştir,bir başka itfebî göndermesine hacet yoktur.Zira gelen

(103) Hebî de ayni şeyleri getirecektir.Bu da lüzumsuz olurdu.

Soru

s Hebî AS'xn dini tebliğ sırasında 3 elman efendimiz

kaç yaşındaydı?

Cevap

: Buharî v.a.gibi muteber kitaplarda bu hususta bir

sarahat yoktur.Yalnız bazı rivayetlere göre 300 yaşların­ daydı.

Soru

: Budaya ilnam zeytin ağacı dibinde geliyor,Kur'an-

da da Allah ((vettini ve zeytuni)) (1)deyerek,zeytine ye­ min ediyor.Bu iki keyfiyet arasında ki ilgi nedir?

Cevap

; Mesele tefaircilerle ilgili.iler tefsircide bir şey

söylüyor,Zira Nebî AS bunu kendisi tefsir etmemiş tir..Şurada ((vettini vezzeytuni ve-tûri şîrîne vehâ.za Ibeledi lemîn)) (2)derken Allah. 4 ayrı şeye yemin eder.4»olan ((hâ.za lbeld)) ifadesinden kastın Mekke şehri olduğunda tefsirciler ittifak hâlinde dir1 er• 3.şey ((-tûri sînîn)) le kasıt ,i;Iuaa AS a işarettir.

Zira Allah Musa Ao a -tûr dağında tecellide bulundu diyorlar. ((ezzeytûn))a gelince iZeytin dağı Kudüs şe irindedir.

Bunun İsa AS ın hayatıyla ilgisi nuhaklcaktır. Umumen tefsir­ ciler, bunda İsa AS a temas edilmektedir diyorlar. ((ettin))ejincire gelince.Bazı tefsirciler,bu İbrahim AS- a işarettir diyorlar.Fakat İbrahim A3 ın hayatında İncir­ li ilgili hiç bir şey bilmiyoruz.

Bu husustaki diğer bir görüşe göre incirden maksat Buda'dır.Bu görüş doğru olabilir,Bu görüş büyük taaavvufçu "abdûlkerim elbılıciden bu yana bilinmektedir.Budistlere göre, (1 ) ettin suresi l.ayet (2 ) ettîn sûresi 1 ,2 ve 3 .ayetler.

(ixse) gerçek bilgi Buda*ya,yabani incir ağacının aytındayken gel­ miş tir»Ahla h, bilir.Müalümanlar Buda’yı bir îîebî olarak ta­ zını nıyorlar,Kur*an,da ismi yoktur.((ettin))den maksat hakkında başka görüşlerde olabilirjbilmiyorum. .

(107) i1 i H R İ 3 i ( l î i D E K ) L E R 1)| î E T L E R ? İ R R İ 3 I İ : bayıa i'iu.

Sure Adı Âyet Sayfa Nu» Sure Adı Ayet ennecm ’îlbeso ..j^..l,2 * . 4 4 ...9...., •****T alu ;,ııaran 2d ,144...99,33 s-d-du.hâ 3,11..... 41 ..*102 e-d-du.hâ 11....42 r .158..... q la,*^ı«.. •.19.. ••.12 ..5».... *..102 ela.hzao.•«..21,..•«69 ....8 ©la ı*raf.... .143.. *.. .6 elba-icarah.43,83,110.. .102 elcumuI,ah.... .1.....1 .214..... ..•.42 o1 en1*anı..•••.75.••*♦5,6 ..37•.•°• «»1»•■^ .1,2,3... elası"âm. ...76,77 »78.»5 ezzunıe ..30..... ....87 elenxal ......34... •.t>2 .S8,89».* .0... 5 elenfal.....21.... .69 el.hacc..... .78» ... .7 ,102 25,26,27. meryea.., ... 31.... ... .24 el *2ı.aşr......2 3 .. »...I el.nıcr.....32..... 3 ... 5.1.... .11,12 el .hıcr .j^....94..... 42 «,»54..«« .11,12 ...5b.... ....16 el.hucurat...10.... .93 3 1 ,32 .... ....6 el—İCcj.1sın...1,4,5... •41 ....6 ©1—ka—sa—s....o... •.33 el-kurayş.... .2....69 eİHUcâdileh..13....102 elmuzenmıil...20... .102

2)İYET VE HADİS HÎÎRİCİÎÎDE MUHTEREli,DÎrTÎ VEYA TARİHÎ ZEVAT VE t op lu l uk l ar la kit ab l ar a Âİd sözler ve tas ar r uf l ar f İhrîstî A)DİNÎ KİTABiıAR: Sayfa îîu: Sayfa îm: Matta İncili....,.....24 Lieryecı AS......... ..... 23 lebînin AS anayasası...60 mu'1aviyeh................93 Tevrat.......... 3,13,22 Müslünan 12. îledîneli.... 52 Hebı ASın halası......... 52 B)MUHTEREM ZEVAT; "abbâbubnu bdilmu-t-talib Hebîlilcbn aonra^Kur'ân ve He.di3 dışı Kebî AS ın söz­ ................ 31, ^2 ,33 :'aiiyyu bnu ebî -tâlib leri .......... .

51 A....*.•.•....^.*3Ş,o£,93 ilebîlileten sonra Hebî ASın aminenin akrabası...... 51 nuhtemel düşüne eleri....61 a|tâbu bnu asîb.,x ..79,30 lîebılikten önca Lebî AS ın Bazı nüslünıan kabılel-erlOl tasarrufları.......... 26 Bazı aahâbe.......... 33 ARO Ömer 56,62,63,36,87,88 ------- 91,94*95*101,102 Bulut....x............. 26 Bir ensârı........ 90,91 Selmanu lfariaı....89,104 Ebû beîcr87,S8,90f91,92,93 Ziyaretçi.......... ,29,30 95,98,İÖİC)TARİHİ TOPLULUKLAR: ebü^-talib........ . .31 Kureyşliler......... .. .30 Enaâr............. x•»56 -lcu-aayy devrindeki iıaeılar20 ARO easevdehin akrabâsx51 Mekkeli Müşrikler....61,71 ARO fa-tıaah anamız.92,94 Hadır oğulları......... 75 Hâcer aaanız AS...... 17 Ç)TARİHİ ZEVAT: Hatîce anamızın ak.rabası51 '’a.bdulıvıu-t-talib...... ».30 İbrahim AS........... 18 Ebu lelıeb.............. 50 "faa AS............. 103 firavun.................33 '.'Isa dini Kensûbu.... .104 İbnu -iıaldûn.......... 100 İ3ma;iîl AS.............18 Pavlus................ 103 Melek................ 34 onıpr _i.n^\!i—ı ? ^*0 3) A Y İ S İ II L S R İ ! İ H [ S T I: mu.harram....... .,36,76 »21 1 ,-j.ccen .76 Ramazan......... 4,38,39 .zi l-kaTîde .76 Şevval............... 76

(108) 4)C0C&AFt MAHAL VS SU İSİMLERİ ]?İERİ3Tİ(Âhiretle de ilgili): Sayfa Uu _ Sayfa Hu 5,arafiit. •..........'37,44-,6 4- Kızıl Deniz....*....... 72 Arab Yarımadası 10,11^14,16 Kudüs......■ ..... 103,105 ....... ....... 19,68,90,97 Kuzey Arab Yarımadası 9,14,17 Amerika#................59 Mağara......... . .15,16 Atina,-............. *29,59 Medain,............ .9,14*15 Avrupa. .#,,.».....».... 59 nadainu -sali.h(baksMedain) Bedç 4J.44»6 3,71 »7§,74,75»97 Medîne 10,16,32,36,43,47,49, Beni sa^ideh sa-kıfesi 85, 51,52,53,55,57,59,60,61,63, ....... ....... 88,89,90,98 64,65,66,67,68,69,70,71,73, beytu la.hıa.,,,.........24 75,76 ,78,80»82,84,85,86 ,87, bi’ru raa^ûnelı.......... 73 92,96,97,99,101 Cennet............ 5,6,7 Mekke 7-,9,12,17,18,19,21,27, Çİn......... ..... 46,47,59 28,29,31,35,36,37,38,39,42, Dgru n n e d v e h , .20,28,52 43,44,47,48,49,50,51,52,53, Pumetu lcenüel..........97 55,57,62,63,64,65,66,67,70, Ebva................... 32 71,72,76,78A79,80,85,97,99 el.îıudoybiyyeh. j,62,66 ,77,78 Mescidi Haram(bak:.elmesci*- elmescidu 1 ,lıaram...... 62 du 1 .haram)^ elu.hud..... .63,68,71,73,75 Mescidu nnebî....86,88,92 Erzurum................ 32 Mısır 22,33,36,59,71,84,100 e.s.sevr mağarası.......53 Mina............... 9,37»43 Fedek........ »........ 92 Minber,..».............40 Filistin....17 »13,45 »70,102 Muzdelifeh,..........37,64 Güney Arab Yarımadası 4,16, ITil............ ...... 22 .......... ........ 17,18 Paris................. 32 Güney Fil is tıtı.......68,95 Rusya. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 6 Güney Irak......... 69,95 Suriye........ 70,71,73,102 ................ 87 ğadîru -humm.... ...... 84 Habeşistan............ 49 Suudi Arabistan........ 64 ,lıarrâ’............... 16 ^âif........... .,50 ,52,54 Hayber.*........ .75,76,97 T ebuk................. 75 Iündis tan....... ...35,39 Tibe t............ . 46 ,47 .hıra,..............33,39 Türkiye....... . .57,100 Hudeybiye(bak:el,iıudeybiyyeh) Uhud(bak5elu.hud) Irak...... .7 0 ,7 1 ,73,8 4 ;iumân............... . .48 İran.............. 26,100 Yemen4,9,18,70,99,101 Kabe 9,18,19,20,28,29,30,36, Y u n a n i s t a n . .57,59 37,38,39,43,44,49,51,62,63, Zemzem.....17,29,30,31,64 64»76»78»79,80 5)D I L İ S İ M L E R İ F I.H R I S T I i Arabça,,....... . .1,7,17 İngilizce........... 16,17 Farsça................ 29,89 Yunanca......... .7 6 )DİU VE DİIîİ TOPLULUK İSİMLERİ FÎHRÎSTÎ: Ateşe tapmak.......... 104 lûülhid,............. " 3 5 Brahmanlar............. 35 Münafık......... *74,75,77 Budist,budistük,... ,59,105 Müşrik 43,44»57,53,62,6 3 , ,hanıf.............. 35,38 ................. 73,79 riavarıler,.... ..103 Putperest,................. 35,38 Hıristiyan 14»15»24,35,5S,68, Sünnî........... 81,93,94 73*82,102,103,104 Yahudi, yalıudiler 1,8,9»14»15» İslam 1,21,28,29,38,43,45.47, 22,23,36,37,45,46,53,73,74, 49,51,53,55,59,64,66 ,68 ,69 , 77,32,97 71,72,73,75,77,79,82,35,86, .90*97,102,103,104 Igrail............... 9,13 K a f ^ r ......... 102 ı'ılecusı»mecusılik........ ,24

(109) 7)H A B İ S L E R E I H S İ SJT İ : • Sayfa Fu: a)Allalı yüz yirmi dört bin nebi göndermiş,üç yüz on beşi­ ne lcitab vermiştir.Ben onların sonuncusuyum........*»*5 b)attabu- bnu asıbe Nebi A3,ben seni Mekke valisi olarak tayin ediyorum dedi........... ............... c)Bana.manın, Ruîi nemi elcetl erine ,K.ısranın memleketine sa­ hih o l a c a k s ı n ı z .................... . 42 ç)Belki bugünkü Mekkeliler_İslamı kabul etmeyebilirler# fakat yarın çocuklarının İslama girmeleri mümkündür,*,72 d)Ben kimin mevlasıysam şübhesiz ki ''alî de onun mevlasıûır...... - ....... .............. ...............84,85 e)Bir gün nebi ASjmişr ilclerin ileri gelenlerinden biriy­ le konuşurken âmâ bir müsluman geldi ve kendisiyle konuş­ mak istediyse de nebi AS müslümana (sen biraz bekleme­ yerek müşrikle konuşmasına devam etti.Bunun^üzerine :,abese ve teyellâ en câelıu la;,mâ deye başlayan âyetlerindi 44 f)Biz nebiler mîras terketmeyiz,bıraktığımız sadakadır 92 g)Bütün iiekke halkı Kabeye gelsin,konuşmak istiyorum..79 ğ)Devle t balkanları Kureyştendir......... .

90,96,100 h)Emîriniz,başı kara üzüm taneciği gibisiyah olan bir habeşli olsa da onu diıaleyip itâat ediniz..............99 ı)Habeşistaııdaki sultânın memleketindekimseye zulmedilaez,........ ..... *........... ..............49 i)ilk vahiyden sonra vahyin kesilmesi üzerine nebi AS ümitsizlik içinde bir gün dağ tepesine çıkıp kendini aşağıya atmak ister.Cibrîl AS gelir ve ve-d-du.lıâ sûresi iner.. x.......... ........ ................41 j)İnsan bir vazifeye kendi tâlib olur da,bazı eksiklikle­ ri olursa,insanlar bunu onun başına vururlar;bu vazife­ yi sen istedin,şimdi de üstesinden gelemiyor,iğlerimizi aksatıyorsun derler.Halbuki bir insana bir vazife zorla verilirse,bu vazifede eksiklikleri olduğu takdirde onu o^vazîfeye getiren bizleriz;istemediği halde ona bu va­ zifeyi yülcledik, yardım edelim de bu işin üstesinden gel­ sin derler................. x.......................91 k)Kim silâhını bırakırsa,kim Sabede olursa,kim Ebû Sufy â n m evinde bulunursa,kim kendi evinde kapanır cadde­ ye çıkmazsa o gagiyettedir... ........... ..... .....73 l)Kureyşten ikiTcalsa bile halife Kureyşten olacaktır 98 m)I\iekkeliler aşure g'üııü oruç tutuyor,nebi AS da onlar gibi oruç tutuyordu. .............. ..................37 n)Müşrikierden daha çok^adil olmağa hakkımız vardır. . . 63 oplebî AS bize rabbena âtinâ^fi ddunyâ .haseneten ve fi 1a-hırati .lıaseneten ve -kına ‘’a.zâbe naar duâsını öğret.....o . .*•,47 ö)0yleyse bu orucu tutmakta(aşure günü orucunu) biz siz­ den daîıa fazla hak sahibiyiz.......... ...... . . . . . 3 6 p) Şavaş yapacağımıza sulh yapalım...................77 r)Siz dünyevî işlerinizi daha İ3^i bilirsiniz.........45 s)Size bir kabile saldırırsa biz size yardım edeceğiz.

Bize de bir kabîle savas açarsa siz de bize yardım edin.......... ....... I,...... ................... 70 §)Sizin -ka.h-taııdan bir halîfeniz olacaktır........98 t)Şimdi bu yaptıiclarınıza karşılık benden ne yapmamı bekliyorsunuzÎHepiniz serbestsiniz,size bir şey yap­ mayacağım, gide bilirsiniz......................... .79 u)Unumı bir vazifeyi isteyenine vermeyiz.............91

„ ^ Sayfa Nu: ü)Vefâtından önce neb£ AS sabah namazında mescide gelip müslünanları namazda görüp,bu hâle neonun olarak tebes­ süm et ti,namazlarınıza devan edin deyerek geri döndü 87 v)Yüce Allah, yüz bin Âdeti yarattı.Biz sonuncu Âdemin neslindenia.... x................. ..................... 5 y)Zeydu bnu.sabitten:Bir gün nebi As m yanındaydım.Kala­ balıktan nebînin uyluğu uyluğumun üzerindeydi«Valıiy in­ meğe başladı.Uyluğumun üzerinde büyük bir ağırlık hisset­ tim ve buna son derece güçlükle tahammül edebebildim.Bir diğer rivâyette(..eğer bu nebinin uyluğu oflılasaydı aya­ ğımı ayağının altından çekip alırdım)deniliyor......4-0 8)ISTILAH;TABİR (DBĞÎIâ,TERİM) »KELIİiE .FİHRİSTİ: A)DİL VE EDEBİYATLA İLGİLİ KELİMELER: Sayfa Hu Sayfa :.u Mevla...... . »84,35 i*.na a ı l « , 1 Arab hikayeleri..........19 Şair.................. 89 Efsâne........ ...........9 B)FIKHÎ;HUKUKÎ lOSLİIflüLER:_ İc tilıad.............. 4-1-»99 A n u y a3a . • • « * . . . 3 3 , o 0,6 5, ^ ( İsİam Hukuku......... 67 BÎat( bak: elbey!laa) i” tikâf................38 C emre (bal:%ele emralı) Diyet.................. 52 Kurban................8,9 elbey"ah........ 51,33,94»95 Llurteda...............102 101 »102 e l c e m r a h . ........ 9 Namaz....... .

Ezan................... 79 Oruç......... 23,36 »37 »101 "hakın .99 Sigorta.................60 Hacc 9918*19>20,37,43,44»51, Sünnet............. ...99 ....... 52 ,6 3 ,64 ,7 b ,97,101 "'umrah...... ......... . .62 Hadis................ ..13 Vergi............. 20,28,65 101,102,103 Hilâfet 82,83,85,06,88,89, a eka ' t........ ' . . . . ......................... 90 , 92,100 Zinâ............... .103 İcmâ" ............ ..

9 C)G A Y R I i - - A■ İl i' T B I R L E R apaz..

Lama........ . .103 .... 46 »47 Ran.iL o.............. 46 ,103 Ç) GÜZEL SAKATLARLA İLGİLİ KELİLİELER Resim..........^.^*9,15,38 D)İDa RÎ VE İKTİSADI ELİMELER: 100 Padişahlık.............100 Cumhuriyet Elçi.... ......95 Parlemento...........20,28 .....28 Parti................. 65 Eşnak....

Hippark.. .....29 Sefir...... .......... 27 Koalisyon .....650 Senato.*«.«.».»».....»..28 2 Ö Taznms t................ 28 lîeşûrah,.

Turi3 1.................70 i-ıültacı..

5 1 ,55,57 Vali......... ........ 80 Münâfir.. .....27 .51 2 0 ,2 1 Vize* ........... .

Müşavere. Â3IR LEŞ: D I e )î "t i r Şehadet Kelimesi........80 Istidrac ..... 30 Tebliğ 12,42,43,47,48,51»' Kerâme t(bak:Is tidrac) ebî 11,12,16,21,22,24,27................... . *5,46,43,71,Sİ,105,106 Put x .103 Rasûl 1,11,12,35 F)K U R*A H'î T* Â 3 I R lı E R : Arş......... ...... .2 Mırâc (bak;elmi:ırâc) İye t, 16 Sidretû lnuntehâ.........7 eimi”rac................ 6 Vahiy....... . .39,40,^1,44 Ifk .75

...

(111) G) R O H î

TABİ RLER: Sayfa Hu ' Sayfa Hu .8 D e l i l i k . ?.86 Rüya............................................. Ğ) TARİHİ VE COĞRAFİ TABİRLER: e l l i v â ’ , . . . ......................... 2 0 , 2 8 Muiıâcir 5 5 *5 7 , 5 3 , 6 7 , 6 8 , 7 1 , Ensar 5 5 , 5 6 , 5 7 , 5 8 , 6 7 »6 8 ,7 1 , •••• . 7 3 , 3 5 ',8 6 , 8 9 , 9 0 , 9 2 , 9 8 7 3 ,8 5 ,8 6 ,8 9 ,9 0 ,9 2 ,9 3 On y a z i f e .* ............................ 2 1 Errafadeh.. . . . . . . . . . , 2 0 , 2 8 v eli ‘'ahd..*, . . . . . . . . 3 2 , 8 4 H a r i t a . . . . .......................... . , , 1 5 Yalancı N e b ile r ................95 Lava» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 6 H) TIBBI TABİRLER; Sara iiastalıgı». . . . . . . . .^rO 9 ) İHSANaTQLLULUKLARI,KABİLE VE AİLE İSİMLERİ PİHRİSTİ^Hia. ve dînî topluluklar f i h r i s t i n e nde bakının); '•'abbaaî.jj. . . . . . . . . . . . . . . 1 0 0 G ifar.. . . . . . . . . . . . . . . . A. . J 0 Haşim Oğullarx( bak: beııı ha!labdu d d a r . .. ............... . . . . . 6 3 . . . . . . . 2 1 , 3 1 ,o4 ^ ^ Sam. Uîaey^nshCBakiUmeyys oğul- Haaçoo.».tıo, 7 4 , 3 5 , 8 6 , 8 3 , 3 9 la n ) -huza"ah................ 1 8 , 1 9 , 2 0 , 2 9 Ceyfer........................................... . 4 8 Kayııulja......................................7 3 , 7 4 Cuheyne . . . s . * . . . . . . . . . . . . 7 0 — icu— da^ a h ,. . . . . . . . . . . . . . . 1 9 elcurhuu.. . . . . . . . . . . . . . 1 7 , 1 8 Küreye 3 0 , 5 4 , 3 9 , 9 0 , 9 6 , 9 7 , 9 3 , 9 9 elumgvı. . . . . . . , . ^ . . . . . . . . 1 0 0 Kur o^yza. . . . « • * . . 7 4 , 7 6 , 7 7 , 3 0 Emevı( bak: elunevı) Mü*ininierin an ala rı. . . . . . . 1 Eslen................................................. . 7 0 Müsteşrikler................... . 3 8 , 4 2 Esi emeh, 4*8 Had ı r .». .£.« . £. »7 ^,7 5 ,7 6 , 7 7 Evs. . . . . . . . . t . 6 6 , 7 4 , 8 5 , 3 6 , 3 8 OsmanlI Hanedanı. . . . . . . . 1 0 0 Ferâze..........., * . ...............................75 Raşid Halîfeler, . . . . . . . . 1 0 0 Tiransız Hükümeti............... . » 1 5 8 uİeyn,. . . . . . . . . . . . . . . 7 3 , 7 5 Gatafân......................................7 3 , 7 5 T e y n .... ............................................89 Uneyye Oğulları.................. 39 10) K İ T AB İ S İ M L E R İ_._ F İ H R İ S T İ : tına anayasası . . . . . . . . . . . 5 9 İne ^1 *. . . j*. %,6 , l ir,2 -j-,4 5 *1 5 3 A Atina site devleti anayasası İrşadu s a a n ( : el-kaa-tallani) ................................................................59 .............................................................. 10 Ayda Ş astra............................ . . 5 9 Kur»an 5 . 6 , 7 , 3 , 1 0 ,1 1 ,1 2 , 1 3 » E l e g a n ı .» ...,1 8 1 4 , 1 5 , 1 6 ,1 9 , 2 1 , 2 2 , 2 3 ,2 ^-,3 3 » El futu, ha tu laekkijryeh(: ib3 4 , 4 2 , 4 4 , 4 5 , 4 6 , 5 6 , 6 2 ,6 9 , 8 4 , nu l'^arabî)......................................5 9 0 , 9 9 , 1 0 1 , 1 0 2 , 1 0 4 , 1 0 5 , 1 0 6 Elnevahibu İledunniyyeh. *. 3 4 Matta^İncili.. . x. x, . . , , . . 2 4 Elnusned(sibnu .hanbel) . . . , 5 -sa.hı.hu lbu-harı 9 , 1 6 , 3 2 , Enafibu l e ş r â f ( : el'oela.zurı) 3 6 , 3 7 , 3 8 ,3 9 ,4 1 , 5 8 ,6 8 ,8 2 ,8 3 * ................4 1 , 3 2 , 5 5 . 9 2 , 9 3 , 9 7 ...............*....................................9 6 , 1 0 5 Ss3irah(:ibnu lıişam)3 7 , 3 9 ,4 9 , -aa*hı.hu muslin................. ........................................5 1 , 5 3 , 5 4 , 9 0 t e ’rı-hu İne dııı eh( : eaasnhuda.) lîz.Peyganberin Savaşları(: ......................................... . , . , 1 0 * 3 2 Prof.Dr.Iiiuhanmed HamîdulTevrat 7 ,8 , 1 1 , 1 3 , 1 4 , 2 2 , 3 8 , , l â h ) . . . . * .......................................81 ................................................ . 4 ü, 1 0 3 İbnu iee.sır t e f s î r i . . . . . . . 3 7 Zebur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . , 4 5 1 1 ) K U R'A H SÜRELERİ î İ H B İ AS I İ : el-kalem,............ . . . . . . . .............41 ve -d-du.ha.. . . . . . . . . . . 4 1 1 2 ) ME L E K VE Ş E Y T A N İ S İ M L E R İ FİHRİSTİ” .

C ib rîl....................................7 , 3 9 , 5 5 Ruhu lkuds................................1 0 3 Melek................ . 9 , 2 4 , 2 5 , 2 6 , 3 4 Şeytan............................ . . , 9 , 4i 13 )MİLLET,KAVİM VE IRK İSİMLERİ FİHRİSTİ. "ad..................................... .16 Habeşli». , , , , ............... , , . 9 9 Arab 8 , 9 ,1 7 , 4 3 , 5 8 , 6 6 , 6 3 , 7 3 , Rinalar............................- » . . 9 5 2 5 ,7 6 ,8 0 ,9 0 ,9 7 ,99,100 Seıuûd........................................9 , 1 6 B a b illile r ........................, . . 4 , 5 Türkler . . . . . . . . . . . . . . . 1 0 0 B ı a a n a . ,2 6 ,1 0 1

(112) 14)î*yrDET,ZAMîî VE DEVİR İSİiöLERİ FİHRİSTİ: • .* .s ’ Sayfa Hu Sayfa lîu iişuge günü(bakî'‘‘aşurah) 67,63,69,71,97 nçjşm’ûîı<*•*»/» ^....... 3 6 ,37 t«.........3 2 »8 6 ,9 0 ,9 6 Cahiliyye devri.......,9,89 Tufan................... 3 7 Hicret 36,37,4-7,48,49,55,63, Veda lmccı.......,..«.8 4 . 9 8 15) S A V A Ş İ S İ M L E R İ gİHRISTİ : Bedr(bak:4.fihrist) Tebuk(bak:4 .fihrist) H e n d e k . . . 71»75,76,97 'Uhud (bak:4.fihrist) 16) Ş^A Iî I S İ S İ M L E R İ F İ E S j Ş T İ : Abbas(bak:wabbasu bnu ;îabdil _El-kaa-tallanı...........10 mu-J-talib) "Enes AR0x.............. 58 '’abbasu bnu "abdi lau-t-tau Esseınhudı.............1 0 , 3 2

'•’abdullahi bnu 5,abdi lm-t-ta^ fa-tmatu bintu uu.Iıaa lib.«...................25 neû AS ....... 92,93794 ;,abdullahi bnu ;'auri bni 1 Firavun.......... 22,33,36 ”â-s........ ......... .9*3 Gandi........... ...... 35 »abdulnu-1-talib 29,30,31,38, ..HaçerAS.. ...9,12,13,17,29 «.4 .•«••£•••«*»•*•£•.....64 Hacıc 6j.i aİlO... j»31,38»50,55 !,abdulkeriüii İio bilici, *.105 Halidu bnu sinan........10 ^abdurra.hmâni bnu llfavf..49 Halidu bnu lvelıd.... .29 ü d e n 1,o,7,11,3^r Harun AS..«.«.£«■,...«6,22 a «hmedu İonu .hanbel....... 5 Haasaııu bnu .sabi t...... 81 itişe(bak:“aişetu bintu ebı Hatice anaaız (bak:Hadıceh) bekr) A Hud AS.... ,..«*.«9,16,17 "aişetu bintu eb£ bekr75,8J ilerimetu bnu ebı celıl..29 Ali( bak: !,aliyyu bnu ebı -fca^ İbnu "'anir....... ..... 68 lib) İbnu -haldûn........ .100 ‘•aliyyu bnu ebî -tâlib 49,71, İbnu hişam 37,39,49,51,53, 82,83,84,85,86,88,90,93,94, . .... ........... 54,90 ..,«... ........x. «95,98 İbnu l'^arabı........... 5 jîiîineh(nebî AS m validesi) İbnu ke.sîr,...,...... 37 ......... ...25,26,27,32 İbııu ubeyy.... *74,75,77,80 Aristo. ..... ...... ,....59 Ibııu uorni aektun...... «98 İsive..22,25,26,27,31,33,34 İbrahîn A3 4,5,6,7,8,9,12, A ttabu bnu asıb........ 79 .13*17,18,38,43,44,105 Âaer................... .7 jigıs AS««,..... .«6 Bernabe................103 Iaa AS 1,6,9,14,23,24.,25,27,. bilalu l.habeşî........ 79 ^34*38,86,102,103,104,105 Buda«.«.«.,.,««.••«.105,10b 4 Ao.•.«.....,.7,8,9,13 Buharı(bak:elbu-hârı) İanaıl AS 7,8,9,11,12,13,17, Büyük İskender......... 59 ............. ,18,29,39,46 Çgndragup ta.... ....... 59 1snvuıl.................46 Davua AS •••..•,.«« 45, 46 ,5^ Kautilya 59 Ebu bekr 28,44,49,52,71,80, -ku-sayy 19,20,21,28,29 81,36,87»83,89,90,91»92,93, Meryen 9,23,24,25,26,27,34,38 9^,95,96 ,98,99,100,101,103 ıviesıh( baksîsa) Bbıj l e l ı e b , ,50,54 r.ıu;,aviyeh ARO ........ 98 Ebu sufyan...«..29,78,79,89 Ivîuhanned AS 4,5,6,7,9,10,16, Ebu tâlib........ 31,50,64 17,19,21,25,26,29,31,32,33, Ebû "ubeydeti bnu lcerrâ.h 34,35,36,37,39,39,40,41,42, *•*«•.•..«•»#.«...♦•«88,91 4-4 ,47,43,49,50,51,52,5^,55» Blbela*zurı4rı52,55,92,93,97 56,58,59,60,61,62,63,64,65, elbu-harı 9,l6,32,3o»37,38» 6 6 ,6 7 ,63,69,70,71,72,73,7;r, 39,41,58,68,32,83,96,105 75,76,77,73,79,70,31,82,33, Elesvedu l"onfı...«81,101 84,85,86,87,88,90,91,92,93,

(113) Sayfa Mu Sayfa Eu 94,95,96,97,93,99,101,104, "unıaru bnu 1-ha-t-tab 28,56, .................... 105 62,63,66,67,71,86,87,88,91, MÛsa AS 1,6,11,12,13,22,23, •*....95,1°1»102,103 27,33,36,45»46,54,105

Usameh............ x..95,100

mu-si,abu bnu ;iuneyr,. .63,67 !îu.smanu bnu l^affan 49,63, Muaeylinetu lke.z.zab 31,101 ...................68,71 Muslin..,............... 16 YalıyaJvS............... 6 Hu İi^ lS......»«.^........l,37 ya”-kub AS »..#.•.•••««.13 0srnân(bak;"u.saanu bnu ;'affan) Yavuz Sultan Selim...100 Ömer(bak:!lunaru bnu l-iıa-t-tâb) Yusuf AS . . . . . . . . . . . . . . 6 P a v l u s . ..103,104 Yusuf(İncile göre îieryemin Rana(prof. c l r .15 kocası olan dülger)... .26 3 a”du bnu nuwa.z......77,80 Zeydu bnu l,aınri bni nufeyl38 sa'’du bnu ■’ubadelı. ..85,86,92 Zeydu bnu »sabit........40 Salih AS........ 9,14,16,17 Zubeyr.................49 Samuel... .......... ...46 .zu l<hinar(bak:elesvedu 1_ Selmânu lfarisî..89,104,105 "anfı) ^ Siıipring-ir.............. 40 .zu l-hınar (baks ol e3ve du 1_ Suleyuan i^S. ..«.e... *r5,v6 ,"j'-t anxi) Sıt AS............... 33,34 Talha( bak: Tal.lıalı) Tal^lıalı................. 49 Talut......... o....... .. 46 Taran............ ...... . . 7