Stage Systems
Dansen Zingen Spelen Showen Stralen Dromen Normaal gesproken
dat kinderen het zelf in elkaar
vraagt het opzetten
kunnen zetten. Alle onderdelen
van een (tijdelijk) podium
zijn gemaakt van uiterst duur-
veel tijd. Maar niet met Stage Systems van
zame materialen. Ook het
Marko. In een kwartier staat er een echt podium.
opruimen gebeurt in ĂŠĂŠn hand -
Zonder gereedschap. De constructie is zo simpel
omdraai: stapelen en wegrijden.
Een leven lang Marko Marko BV Beneden Verlaat 75 9645 BM Veendam Postbus 7 9640 AA Veendam T +31 598 698 798 F + 31 598 69 88 00 Showroom De Meern Rijnzathe 2 3454 PV De Meern (Kantorenpark Oudenrijn) T +31 30 669 69 69 F + 31 30 669 69 00 info@marko.nl www.marko.nl
magazine voor de perfecte leer-, werk- en leefomgeving
sportdomein zorgdomein wijkdomein Thema: Total cost of ownership Stadscampus vanuit hergebruik kantoorpand Gemeentehuis wordt brede school Agrarische Hogeschool in glazen kas
jaargang 25 november 2012
2
Like de Facebookpagina van Schooldomein
No limits
Een schoolvoorbeeld van flexibel bouwen? Volwaardige faciliteiten: • Sciencetoren van 912 m² met open laboratorium op dak • Forum van 248 m² met elastische dansvloer • Glaspuiconstructie over volledige hoogte van Sciencetoren • lokalen voor theorie, scheikunde en laboratoriumlokalen met complete inrichting • Forum voldoet aan hoge geluidseisen, gesteld op 110 dBa. Bouwtijd: 11 weken Verwachte gebruikstijd: 40 jaar
Vloeren voor het onderwijs
In totaal elf weken wordt een Sciencetoren (4 verdiepingen en een open
Door onze vrije manier van
laboratoriumruimte op het dak) én een Forum
denken zijn wij freerunners in hart
gerealiseerd. Beslist geen tijdelijke oplossing,
en nieren; als het nuttig of nodig is,
maar duurzame huisvesting om 330 leerlingen
kijken wij over de grenzen van ons
de komende 40 jaar van eigentijds onderwijs
vakgebied heen. Want uiteindelijk
te voorzien. Het gebouw is ultieme synergie
telt alleen het resultaat: Bolidt
tussen traditionele en flexibele bouw met
vloeren voor scholen. Ze voldoen
betonvloeren en een ter plaatse opgebouwde
aan de hoogste eisen op het gebied
staalconstructie. Dit is onderwijsvernieuwing
van functionaliteit en duurzaamheid.
volgens Jan Snel.
Om over de vrolijke designmoge-
Meer weten? Ga meteen naar jansnel.nl of
lijkheden nog maar te zwijgen.
bel: 0800 348 0 348. Tot Snel!
Bolidt, no limits. http://og.bolidt.nl Teylingen College te Noordwijkerhout
Hoe goed heeft u het beheer en onderhoud van uw gebouwen geregeld? Loopt u tegen duurzaamheid vraagstukken aan? Heeft u ooit gedacht aan ondersteuning door experts om zodoende kwaliteit te waarborgen en kosten te besparen? Raderadvies B.V. kan u wellicht ondersteuning bieden! Raderadvies B.V. is een onafhankelijk adviesbureau, gespecialiseerd in onderhoud en beheer van gebouwen. Wij zijn 16, 17 &18 januari te vinden op de Vakbeurs Facilitair en Gebouwenbeheer op standnummer: 1.026.
Onze diensten: • meerjaren onderhoudsbegrotingen (MJOB) • inspecties NEN 2767 en Rgd BOEI • duurzaamheid, energie en binnenmilieu advies • online gebouwbeheer • oppervlaktemetingen NEN 2580 • ondersteuning technisch beheer • begeleiding renovatie- en onderhoudsactiviteiten
Raderadvies B.V. werkt door heel het land voor schoolbesturen, gemeenten, corporaties en overheid. Onze medewerkers zijn NVDO, RgdBOEI of COMOG gecertificeerd. Bent u benieuwd wat Raderadvies B.V. voor u kan betekenen? Neem dan geheel vrijblijvend contact op, of bekijk onze website: www.raderadvies.nl
Raderadvies B.V. Stationsstraat 28 5261 VB Vught 073 - 544 2000 info@raderadvies.nl www.raderadvies.nl
Snel en flexibel bouwen BUKO bouwt het gebouw van uw wensen
BUKO Bouwsystemen BV | Waaldijk 64, Vuren | Telefoon 0183 – 65 84 00 e-mail bouwsystemen@buko.nl | internet www.bukobouwsystemen.nl
Hoogwaardig en op maat
www.buko.nl
Maatwerk, partner passend onderwijs
Passend onderwijs. We krijgen er allemaal in de nabije toekomst mee te maken. Wat betekent dat voor u als schooldirectie of als samenwerkingsverband? Bijvoorbeeld dat u ervoor zorgt dat er voor kinderen die binnen passend onderwijs bij u op school komen, goede randvoorwaarden zijn om te kunnen leren en spelen in de klas. Op die manier geeft u inhoud aan de onderwijs- en zorgplicht. Sommige kinderen hebben extra ondersteuning nodig bij het zitten, als hun spierspanning te laag is. Of een extra kleine stoel, als ze de ziekte spondylo epiphysaire dysplasie hebben. Dat is een grote naam voor een ziekte waar je klein van blijft. Met kleine ledematen is het lastig als je gewoon op een stoel wilt zitten en ook nog met je voeten bij de grond wilt kunnen. Dan is er een stoel van Maatwerk met een voetenplankje, instelbare heupbreedte en elektrische hooglaagverstelling. Zo kunnen kinderen rustig zitten en zich concentreren in de klas. En dan is er echt sprake van passend onderwijs. Benieuwd naar wat Maatwerk voor u kan betekenen binnen passend onderwijs? Bel ons gerust voor een afspraak.
Nieuwe Havenweg 5, NL-6827 BA Arnhem, t. 026-3512247, sales@kindermeubilair.nl, www.kindermeubilair.nl
VAN DE REDACTIE
Total cost of ownership Dat begrip heeft in deze dagen een hele andere waarde gekregen. Recent stond in de Volkskrant dat de Rotterdamse scholenreus Zadkine aan de rand van de afgrond staat. De op 1 augustus aangetreden bestuursvoorzitter Luc Verburgh noemt het ruimhartige aankoopbeleid van zijn voorgangers een beetje dom. Tussen 2004 en 2007 kocht Zadkine namelijk een aantal panden om de onderwijscapaciteit uit te breiden. Kort daarna sloeg de crisis toe en droogden de subsidiebronnen van de gemeente en het rijk op. De voormalige gigant Amarantis en nu Zadkine hebben er last van en er zullen er ongetwijfeld nog meer volgen. Want tot voor twee jaar geleden had grond waarde en was het juist heel goed om in vastgoed te investeren. Veel lucratiever dan huren eigenlijk. In alle investering- en exploitatieplaatjes werd rekening gehouden met een opbrengstpotentie van de grond en een restwaarde voor de gebouwen. Voor gemeenten geldt hetzelfde. Nederlandse gemeenten hebben vorig jaar vele miljoenen euro’s moeten afschrijven op onverkoopbare bouwgrond. Door de stilstaande huizenmarkt bleef veel grond onbebouwd. Van de veertig onderzochte gemeenten moesten er 33 een verlies van meer dan 1 mil joen euro inboeken. Koploper in de afschrijvingen was de gemeente Apeldoorn, die vorig jaar 124 miljoen euro verlies moest nemen. Ook Heerenveen (79,5 miljoen), Den Haag (64,8 miljoen), Groningen (63 miljoen) en Kaag en Braassem (46 miljoen) gingen voor vele miljoenen het schip in. De verliezen werden geleden op bouwgrond die vóór het begin van de crisis op de woningmarkt was aangekocht. In deze Schooldomein predikt de nieuwe Rijksbouwmeester Frits van Dongen voor een nieuwe werkelijkheid. De bestaande systemen rond afschrijving en levensduur zijn eigenlijk waardeloos geworden, zeker tegen een perspectief dat er veel te veel gebouwd is en veel publiek vastgoed functioneel verouderd is. Het gaat dus nu gewoon om waardecreatie en dan weer van onderaf, waar de energie zit. Het stimuleren van de kleine economie waarbij op de
schaal van het dorp, de wijk en de stad wordt gekeken naar samenhangende slimme oplossingen binnen de bestaande portefeuille. Hergebruik en renovatie zijn dan eerder de instrumenten waarmee opdrachtgevers en betrokken partijen naar hun opgave kijken. Dat vereist een hele andere manier van kijken en ontwikkelen. Niet meer gericht op productie, maar op inhoud, niet meer gericht op investering, maar op een duurzame exploitatie, niet meer alleen maar gericht zijn op het object, maar zoeken naar samenhangende verbanden in het gebied. Een mooi voorbeeld is het Terra College in Meppel, dat snel in leerlingenaantal groeide en in plaats van nieuwbouw koos voor hergebruik van het kantoor van Achmea. Directeur Evert Weide pleit voor duurzaam hergebruik, waarbij niet een toevallig onderwijsconcept leidend is voor een ruimtelijk programma, maar een ruimte zelf, met het spel van licht en lucht en verborgen geschiedenis. En dat kan heel goed in een bestaand pand. Voormalig directeur Rieke de Vlieger van Hogeschool Windesheim in Almere vertelt hoe het onderwijs geven in een voormalig kantoorpand bevalt. Een inhoudelijk sterk verhaal houdt bestuurder Nico de Pijper van de zorgaanbieder Zorgwaard. Hij stelt dat de samenleving pijlsnel groeit naar een situatie waarin mensen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen. Zorg is volgens hem daarbij een dienst geworden en de intramurale setting is er straks niet meer. “Dat is een enorme kanteling in ons denken en daar moeten we als samenleving mee aan de slag.” De focus op het gebouw is weg, het gaat om de activiteit en de mate waarin partijen slagen om met elkaar samen te werken. Kortom; er is genoeg te doen en natuurlijk ook te vieren. Noteert u vast de NOT-week in uw agenda: van dinsdag 22 tot en met zaterdag 26 januari 2013. En op de donderdagmiddag viert Schooldomein haar 25-jarig feest! Sibo Arbeek Hoofdredacteur
Onze visie
Het netwerk
Uw mening
Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werk- en leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen. Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid, instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.
Schooldomein wordt zes keer per jaar en in een oplage van 17.000 exemplaren gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland en een groot aantal onderwijsinstellingen in Vlaanderen. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden. Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.
Wij stellen uw mening zeer op prijs. Voor reacties kunt u mailen naar info@schooldomein.nl. U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.
Internet Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl. Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante marktinformatie zoeken.
schooldomein
november 2012
5
inhoud
BESTUUR EN BELEID
10 Focus op de bestaande voorraad
De visie van rijksbouwmeester Frits van Dongen op hergebruik van ons vastgoed.
14 Wij willen geen groep Joep!
Een discussie over toekomstbestendig basisonderwijs in kleine kernen.
ONTWERP EN INRICHTING
16 Welzijn is de nieuwe zorg
Zorgwaard biedt ontmoeting in een natuurlijke, laagdrempelige omgeving.
als alternatief voor 18 Hergebruik nieuwbouw
Studie De Grote Schoolverbouwing, pleidooi voor integrale schoolverbouwing.
vanuit hergebruik 20 Stadscampus kantoorpand
Hogeschool Windesheim Flevoland antwoordt op explosieve groei aantal studenten Almere.
22 Gemeentehuis wordt Brede School
Brede School De Oude Boomgaard in Hollands
Kroon in voormalig gemeentehuis.
30
THEMA
In deze Schooldomein introduceren wij een nieuw format voor de expertmeeting, waarin wij de afgelopen jaren veel partijen aan het woord lieten. De formule sloeg enorm aan, maar we gaan hem nog iets verdiepen. Het Innovatielab zet een groep schoolleiders tegenover een groep marktpartijen en daagt ze uit innovatief stelling te nemen. Het eerste thema: total cost of ownership. schooldomein
november 2012
Directeur Evert Weide over de ontwikkeling van AOC Terra’s VMBO-het Groene Lyceum.
26 Kom naar de NOT!
Bouwen aan de Toekomst: boeiend discussieprogramma op het podium van Hal 7.
BOUW EN ORGANISATIE
34 Snel bouwen met duurzame kwaliteit
Total Cost of Ownership
6
24 Achmea-pand wordt Groene school
Buko bouwt nieuwe school voor 100 brugklassers.
Agrarische Hogeschool 36 Christelijke Dronten in een kas
Nieuw hoofdgebouw is een regelrechte eyecatcher.
uitbreiding op gebouw en 38 Naadloze onderwijsvisie
Teylingen College in Noordwijkerhout breidt uit binnen drie maanden.
STEDENBOUW EN ARCHITECTUUR
en oriënteren in een 44 Verbinden transparant gebouw
Inpassing spilcentrum wordt mini-gebiedsontwikkeling.
van talenten en 46 Kruisbestuiving ideeën
Fraaie nieuwbouw voor Amsterdam University College.
48 Working & living apart together
De dubbele cirkel van Brede School Vlissingen.
FINANCIERING EN EXPLOITATIE
als oplossing 50 Doordecentralisatie voor wat eigenlijk?
Een bijeenkomst over “Doordecentralisatie en vastgoedorganisatie in breder perspectief”.
Rubrieken 9 De verbeelding: Joseph Kessels 13 Kort nieuws 40 De etalage 41 Het idee van ROC Rijn IJssel 52 Het atelier 53 Column: Hanneke Rinkel 54 Vooruitblik naar Schooldomein 3
10 18 40 46 50
de verbeelding In de rubriek de verbeelding vertellen bijzondere mensen over hun inspiratiebronnen. Foto Kees Rutten
Joseph Kessels
Ik word gedreven door een diepe overtuiging dat mensen meer mogelijkheden hebben dan hun omgeving hen over het algemeen toestaat te laten zien. Bedrijven, instellingen en scholen kunnen zo veel meer bereiken als ze leren en ontwikkeling de vrije loop laten. Het vraagt echter moed om hiervoor ruimte te geven en obstakels voor autonomie, zelfsturing en emancipatie weg te nemen. Welke keuze hebben we? In een kennismaatschappij is al het beschikbare talent nodig, wat dat talent ook mag zijn. Het aantrekkelijk maken van leren en ontwikkelen is een economische noodzaak geworden. Immers, je kunt niet slim zijn tegen je zin.
Joseph Kessels (1952) is hoogleraar Opleidingskundig Leiderschap aan de Open Universiteit en werkzaam in het Ruud de Moor Centrum. Ook is hij sinds 2000 als hoogleraar Human Resource Development verbonden aan de Universiteit Twente.
schooldomein
november 2012
9
10
schooldomein
november 2012
BESTUUR EN BELEID
Het is tijd om te verbinden
Focus op de bestaande voorraad Frits van Dongen is sinds een jaar Rijksbouwmeester. Hij heeft een bijzondere opgave in een tijd waarin de samenleving vergrijst en het bestaande maatschappelijk vastgoed niet altijd meer op de nieuwe vragen past. Dan moet je hergebruiken of slopen. Maar vanuit welk perspectief? Tekst Sibo Arbeek Foto Kees Rutten
H
oe voelt dat om de Rijksbouwmeester te zijn? “Ik zie mezelf als een waterdrager en dat voelt bijzonder en gewoon. Bijzonder omdat het een werkveld is dat ik nog niet kende en waarbij de autoriteit door je omgeving wordt aangereikt. Gewoon omdat een Rijksbouwmeester vooral ook inhoudelijk bezig moet zijn en met de voeten in de praktijk moet staan. Op die manier wil ik adequaat kunnen reageren op maatschappelijke ontwikkelingen. Als architect doe je eigenlijk niets anders. Speciaal voor mij is dat ik mezelf vanaf het moment dat ik afgestudeerd ben één ding had voorgenomen: ik krijg nooit een baas en ik ga nooit in dienstverband werken. Nu ben ik een superambtenaar en mijn baas is de Staat der Nederlanden. En dat voelt als een mooie kroon op mijn werk. En om dat te compenseren ben ik, recalcitrant en zelfstandig als ik toch ben, een nieuw architectenbureau gestart: Van Dongen-Koschuch.” Liesbeth van der Pol had als speerpunt het binnenklimaat. Wat wordt jouw thema? “Ik ben voor hergebruik van ons vastgoed. Eind vorig jaar heb ik de Scholenbouwwaaier uitgereikt in een oud schoolgebouw. Wat viel me op in gesprek met de directeur; hergebruik of renovatie is in relatie tot de bestaande regelgeving en de financiële stromen lastig. Dat moet echt anders. Het hele systeem is nog gericht op productie. Die tijd is voorbij. Je moet omgaan met de bestaande voorraad die we hebben en daar naar handelen. Veel opdrachtgevers zitten nog in het oude systeem en hebben nog steeds dezelfde ideeën. Herbestemmen en hergebruik is het nieuwe bouwen. Het gaat vooral om een transformatie van onszelf en niet alleen van gebouwen of de stad.”
Welke rol kunnen nieuwe gebouwen in hun omgeving hebben? “Het Kristal in Apeldoorn waar ik destijds als architect aan gewerkt heb, vind ik een mooi voorbeeld: het is een combi van zes scholen, waarvan twee kleine basisscholen en vier scholen voor enkelvoudig en dubbelvoudig gehandicapte kinderen. Die zitten ruimtelijk om een centrum heen, dat ook het centrale hart voor de buurt is en de mensen met een zorgvraag die er boven wonen. Dat complex is duurzaam en vraaggestuurd. De gemeente was hier de grote stimulator en dat was niet vanzelfsprekend. Je hebt met zes scholen, twee zorg instellingen, een woningbouwvereniging, meerdere financiers en subsidiekanalen te maken. Dat vraagt om een heel andere procesregie dan we gewend waren.” Zijn renovatie en hergebruik het nieuwe doel of een middel om tot iets anders te komen? “De kunst van het ontwerpen is het verbinden van elkaar. Daarbij is het essentieel om mensen in dezelfde gedachten te brengen, om uiteindelijk een prachtig resultaat te bereiken. Dus niet stapelen aan de rand van de stad, maar met partijen een nieuwe economie in hun eigen omgeving maken. Daar moet je als architect en stedenbouwkundige levenservaring en een zekere motivatie voor hebben. We zijn als samenleving heel individualistisch geworden en we moeten nu de sociaal-maatschappelijke betekenis duiden. Kijk naar de mantelzorg. Mijn moeder zorgde voor haar ouders. Nu zie je dat de eenzaamheid onder ouderen toeneemt. Dat zijn vragen die we nu moeten oplossen en vanuit dat noodzakelijke perspectief moeten we naar de bestaande voorraad kijken.”
schooldomein
november 2012
11
Is de menselijke maat dan uitgangspunt? “De samenleving heeft eigenlijk behoefte aan een hoge mate van diversiteit. Of het nu beelddiversiteit of kleinschaligheid is. Dat is wat appelleert. Buitenwijken zijn stempelwijken geworden. Mono-functioneel, met één type mensen die allemaal hetzelfde zijn. Je mist de diversiteit van het sociale netwerk. Daar kan het onderwijs weer op inspringen. Onderwijsinstellingen kunnen in stad of dorp samenbindend werken en voor vitaliteit (blijven) zorgen. Door schaalvergroting is het zo mis gegaan bij al die ROC’s van 30.000 m2. Dat zijn steden naast de stad geworden, zonder kern. Synergie blijkt daar niet te werken. Hoe krijgen we daar weer overzichtelijke eenheden van, waarbij onderwijs, sport en zorg onderdeel van de stad zijn?” Wat is de invloed van de crisis op jouw thema? “Die is er natuurlijk. Sterker nog, de crisis kan aanjager zijn voor het leegstand- en herbestemmingsvraagstuk. De maatschappelijke structuur stort in elkaar. De samenleving is een afdruk van onze individuele wensen. De overheid heeft heel goed voor zijn bevolking gezorgd en daarmee een aantal ontwikkelingen op gang gebracht, die nu problematisch zijn. Wij hebben onze eigen crisis veroorzaakt. Het is niet zo dat we daar schuldig aan zijn. Maar we hebben ons in de evolutie niet gerealiseerd dat we onze ouders hebben achtergelaten. Een belangrijk thema is daarom verbinden. Mijn zoon zocht laatst een huisje in Amsterdam. Ik heb met hem meegezocht. Niet te vinden. De oplossing is eigenlijk heel simpel. Studenten en oude van dagen hebben exact dezelfde behoeften aan woonruimte. Namelijk een woonkamer en twee kamers. Waarom zouden die in een apart huis moeten wonen. Die kunnen ook bij elkaar wonen. Dus denken vanuit samenhang en levensloopbestendigheid.” “In de maatschappij gaat het hartstikke goed als je maar passie hebt.” Is dat het nieuwe principe van duurzaamheid? “Exact. Dat is duurzaamheid, dat je structuren bedenkt en ontwerpt die zo flexibel zijn dat ze in feite door iedere beroeps- of bevolkingsgroep gebruikt kunnen
Het rijk heeft de Actieagenda Architectuur en Ruimtelijk Ontwerp gepresenteerd, Werken aan ontwerpkracht (2013-2016). De Architectuuragenda 2013-2016 is een instrument om mede het hoofd te bieden aan de neergang die we in de bouwsector zien. De Agenda wil ook een inspiratiebron voor de verschillende sectoren zijn. Kern is dat de bakens verzet moeten worden; in het beleid van het rijk en dat van andere overheden en partijen, én in de uitvoering daarvan. Belangrijke thema’s die de Agenda behandelt zijn herbestemming en herontwikkeling, een andere rol van opdrachtgevers en ontwerpers, nieuwe vormen van vakmanschap, van grootschalig naar kleinschalig in het onderwijs, van top-down naar bottom-up en zoeken naar integrale oplossingen. De Rijksbouwmeester heeft hierin een adviserende en uitvoerende rol. U kunt de Agenda als pdf downloaden via www.url4u.nl/aaro.
worden. Dat kun je leggen op de demografische ontwikkeling en op ruimtelijke en sociale netwerken. We moeten weer gaan verbinden. De behoeftepotentie is enorm, maar de productie is stilgevallen. We moeten dus zoeken naar omgevingen die voor veel doelen en partijen bruikbaar zijn. En de vraag is vaak niet meer een uitgesproken vraag, maar een behoefte die adequaat vertaald moet worden. In die zin heeft de crisis alleen maar uitdagingen. En duurzaamheid is ook weer aansluiten op de natuur. Ik groeide als kind op in een huis waarin het zomers warm en ‘s winters koud was. Ik was nooit ziek. Toen ik in een studentenhuis met centrale verwarming kwam te wonen was ik elk najaar ziek. Binnenklimaat betekent eigenlijk zorgen dat je het buitenklimaat naar binnen kunt halen. De oplossing ligt dus zeker niet in de systemen, maar in het beter gericht zijn op de natuur.” Wat is voor jou excellent opdrachtgeverschap? Dat is vanuit die nieuwe behoefte met partijen samenwerken om die transformatie te laten slagen. Daar heb je ontwerpkracht voor nodig. Dat biedt uitdagingen aan seniore en juniore krachten. Er is levenservaring nodig om de hulpvraag van de samenleving te duiden. Maar dat vanuit het nieuwe perspectief van structuren die snel veranderen in combinatie met nieuwe ICT-toepassingen. Dat stelt nieuwe vragen aan de transformatie van bestaande steden, wijken en gebouwen en levert nieuwe inhouden op. Dat genereert een klimaat dat enorm veel vrijheid biedt. Ik ben niet somber gesteld. In de maatschappij gaat het hartstikke goed als je maar passie hebt.” Wat te doen met de enorme gebouwenvoorraad? “Als een gebouw geen functie meer heeft houdt het op. Dan kun je kijken of je de gebouwen in de stad op een andere manier kunt gebruiken. Maar ook dan heb je altijd kritische massa nodig. Dat je moet slopen is evident. Alles wat je hebt moet je ook kunnen onderhouden. We moeten daarom onze ideeën over afschrijving gaan verlaten. We moeten nieuwe ideeën ontwikkelen over onze eigen leefomgeving en dat niet meer willen combineren met genormeerde perioden van financiering en afschrijving. Van boven af worden onderhouds- en afschrijvingtermijnen opgelegd. Van onder af ontstaat de vrije economie. We zitten nog gevangen in ons systeem. Een boekwaarde is pas een boekwaarde als het object voor die prijs minimaal gedekt wordt. Anders is het lucht. Waarom verkopen gemeenten zogenaamde snipperlocaties niet tegen een gereduceerde grondprijs? Dat kunnen mensen dan kopen en ze bouwen er een huis op. En daar huren ze een aannemer uit de buurt voor in. Zo kun je de stad op een basale manier weer revitaliseren. En dan begint aan de onderkant de motor weer te draaien.” Voor verdere informatie kijkt u op www.rijksbouwmeester.nl.
12
schooldomein
november 2012
kort nieuws Foppe de Haan: “Lesgeven is topsport!”
Het onderwijs staat voor een moeilijke opgave: het maximale uit ieder kind halen, terwijl bezuinigingen een forse druk leggen op de formatie. De leraar speelt hierin een cruciale rol. Goed
omgaan met verschillen en het maximale uit leerlingen halen, dat beheers je niet van vandaag op morgen. Het onderwijs van nu vraagt om goed getrainde leraren. Alle reden voor CPS
om de komende periode aandacht te vragen voor het belang van gerichte professionalisering in het onderwijs. CPS boekt de laatste jaren veel succes door via training de effectiviteit van leraren te vergroten. Onderdeel van de campagne is een inspirerend filmpje met Foppe de Haan. Als topcoach (en oud leraar) weet hij als geen ander hoe je sporters naar een topprestatie krijgt: ”Je bent altijd onderweg naar beter worden. Het optimale uit mensen halen kan alleen maar als je het optimale uit jezelf haalt.” Ook het onderwijs kan veel van deze sympathieke coach leren. Het filmpje met Foppe de Haan is te vinden op www.cps.nl/lesgevenistopsport.
Symposium ‘Naar publiek vastgoed’ In zijn publicatie Publiek vastgoed bepleit Marc van Leent een nieuw perspectief op maatschappelijk vastgoed. Een perspectief waarbij versterking van de publieke zaak het doel is. Tijdens het Symposium ‘Naar publiek vastgoed’ - op donderdag 6 december, van 17.00 tot 19.30 uur, in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam – legt hij in een beknopt programma zijn visie uit en reageren drie gasten vanuit verschillende posities. In zijn nieuwe boek schrijft Marc van Leent een kritische analyse over publiek vastgoed. Naast een historisch en actueel overzicht worden in dit boek ook zestien voorbeelden gedocumenteerd en ‘gerecenseerd’. Van buurthuis, bibliotheek, school tot cultuurpodium en
bedrijfsverzamelgebouw. Van Leent kijkt naar de architectuur, de relatie met de buurt, het programma, de exploitatie en naar deelnemende partijen en hun belangen. En hij formuleert innovatieve concepten waardoor publiek vastgoed beter kan renderen. Marc van Leent was initiator van de ‘Kopgroep Maatschappelijk Vastgoed’ en is nu één van de aanjagers van ‘Bouwstenen voor Sociaal’, een landelijk platform voor maatschappelijk vastgoed waarop gemeenten, corporaties en organisaties voor zorg, welzijn en onderwijs samenwerken. Het symposium begint om 17.00 uur met Marc van Leents analyse van onze huidige omgang met maatschappelijk vastgoed. Hij introduceert vier innovatieve concepten: Cartografie, Voor-
zieningencoöperatie, Campingbaas, Makelpunt. Aansluitend reageren drie deskundigen vanuit verschillende disciplines: Hans van Velzen (directeur Openbare Bibliotheek Amsterdam), Conny Heemskerk (manager van de taskforce wijkaanpak bij corporatie Ymere) en Jan Hoek (gemeenteraadslid Amsterdam Groen Links, oud portefeuillehouder Amsterdam-Zeeburg, actief blogger rond maatschappelijk vastgoed). Kosten van het symposium zijn € 35,00. Naast het programma ontvangt u daarvoor ter plekke een exemplaar van de publicatie ‘Publiek vastgoed’ (ter waarde van € 22,50) en na afloop een kop soep, brood en salade. Aanmelden kan via http://publiek-vastgoed. online-inschrijven.nl.
TU/e opent MetaForum De technische Universiteit Eindhoven heeft een fantastisch nieuw gebouw in gebruik genomen: MetaForum. De voormalige werktuigbouwhal is getransformeerd tot het hart van de campus en bestaat uit een open markthal met verschillende studentenvoorzieningen (bibliotheek, winkels, studentenservices). Bovenop deze hal is de nieuwbouw van de faculteit Wiskunde en Informatica gesitueerd. De website van de studentenvereniging toont een webcam film van de gehele bouw: www.gewis.nl/~camera. ICSadviseurs ontwikkelde het Programma van Eisen en verzorgde de Europese architectenselectie. Ector Hoogstad Architecten is verantwoordelijk voor het ontwerp. Meer informatie: ICSadviseurs, Teun van Wijk, 06-22601821.
schooldomein
november 2012
13
Wij willen geen groep Joep! Toekomstbestendig basisonderwijs in kleine kernen
Joep heeft vanaf het moment dat Jelle is verhuisd naar de grote stad geen leeftijdsgenoten meer in zijn klas. Sindsdien heeft groep 4 de bijnaam ‘groep Joep’. Meester Frank doet zijn best om Joep de aandacht te geven die hij nodig heeft, maar dat valt niet altijd mee. Zeker niet sinds de school heeft besloten van drie naar twee combinatiegroepen terug te gaan. Dit valt meester Frank zwaarder dan hij had verwacht, maar volgens zijn eigen schoolbestuur is er geen andere keuze.
Tekst Martijn Kogelman en Ellen-Jane van Straten
‘G
roep Joep’ is een uiting van een veelomvattende problematiek in het basisonderwijs in grote delen van Nederland. Demografische krimp eist zijn tol, waardoor er leegstand op scholen ontstaat. Dit probleem wordt versterkt door de economische terugslag, een verlaging van de vergoeding vanuit het Rijk, veroudering van schoolgebouwen en oplopende energielasten. Het compenseren van finan-
14
schooldomein
november 2012
ciële tekorten van kleine scholen door ‘overschotten’ op grote scholen heeft dikwijls zijn grenzen bereikt. Recent nog zijn zeventien schoolbesturen hierdoor onder verscherpt financieel toezicht van de Onderwijsinspectie gesteld. Mede door de economische teruggang komen budgetten voor vernieuwing van onderwijsgebouwen binnen gemeenten in toenemende mate onder druk te staan.
BESTUUR EN BELEID
Twee handelingswijzen De vraag is hoe de twee kernpartners binnen het basisonderwijs - schoolbesturen en gemeenten - omgaan met bovenstaande situatie. In de praktijk zien we twee benaderingen. De gemakkelijkste en tegelijkertijd meest risicovolle benadering is die van de ontkenning en apathie. Veelgehoorde kreten zijn ‘de cijfers zullen in werkelijkheid wel meevallen’, ‘ons nieuwe onderwijsconcept gaat wel weer extra leerlingen aantrekken’ of ‘zo kort voor de verkiezingen gaan we nu geen onrust kweken’. Aangezien het probleem niet wordt onderkend, zijn maatregelen ook niet aan de orde. Met alle mogelijke risico’s en gevolgen van dien. Er is echter ook een andere benadering mogelijk. Steeds vaker kiezen betrokken partijen voor een proactieve houding. Vanuit een acceptatie en analyse van het probleem werken partijen aan maatregelen om nadelige gevolgen te voorkomen of te beperken.
Spreidingsplan en meerjarenperspectief De Friese gemeente het Bildt is hiervan een goed voorbeeld. Deze gemeente begon als eerste van de vier gemeenten in de Middelseeregio met het opstellen van een spreidingsplan en meerjarenperspectief voor het onderwijs samen met alle betrokken partijen. Wethouder Nel Haarsma: “We kennen oplopende leegstanden, exploitatieproblemen en toenemende druk op de onderwijskwaliteit. In samenspraak met onze schoolbesturen PCBO en Onderwijsgroep Fier en met inbreng vanuit kinderopvang, peuterspeelzaalwerk en de woningcorporatie hebben we gebouwd aan een gedragen toekomstperspectief voor het basisonderwijs. Nu zijn we in staat verstandige beslissingen te nemen over de inzet van schaarse middelen”.
Toepassing in Froubuurt Eén van de kernen van de gemeente het Bildt met problemen betrof Froubuurt (Vrouwenparochie). Dit dorp beschikte over een kleine openbare en een kleine christelijke school. De jaarlijkse instroom van nieuwe leerlingen liep terug naar zeven, te verdelen over beide scholen. Met alle consequenties van dien. Schoolbesturen en schooldirecties kwamen tot de conclusie dat een snelle interventie noodzakelijk was om te voorkomen dat het basisonderwijs compleet zou verdwijnen uit de kern.
Trots Directeur Albert Helder van Onderwijsgroep Fier: “Inzicht bieden in betrouwbare gegevens maakt het een stuk eenvoudiger om begrip te kweken voor nut en noodzaak”. Mede door de transparante communicatie bleek bijvoorbeeld ook de dorpsbelangenorganisatie al snel overtuigd van het belang van tijdig ingrijpen.
Schooldirecteur Mindert Wouda: “Dorpsbelangen was er duidelijk klaar voor. Eén telefoontje en binnen een kwartier stonden er drie fietsen tegen de gevel.” Uiteindelijk is een oplossing voor Froubuurt gekozen die tot voor kort nog ondenkbaar was. De openbare en christelijke school zijn opgegaan in een samenwerkingsschool (SWS Froubuurt). Alle betrokken partijen zijn zeer trots op het gerealiseerde resultaat. Bij het samenvoegen van twee scholen komt zeer veel kijken. Binnen de statuten van Onderwijsgroep Fier was al opgenomen dat hieronder scholen met verschillende denominaties kunnen vallen. SWS Froubuurt wordt daarnaast ook gehuisvest in het openbare schoolgebouw, maar het is de directeur van de christelijke school die de scepter gaat zwaaien over de nieuwe school. De gezamenlijk door de teams en medezeggenschapsraden geformuleerde identiteit van de nieuwe school wordt gewaarborgd door een speciaal hiervoor ingerichte identiteitscommissie.
“Demografische krimp eist zijn tol, waardoor er leegstand op scholen ontstaat.”
Leerervaringen Tot slot de vraag wat andere gemeenten en schoolbesturen kunnen opsteken van dit proces. “Bestuurders dienen op elk bestuursniveau proactief hun verantwoordelijkheid te pakken. Je kunt niet blijven roepen dat het meevalt”, aldus wethouder Haarsma. Hij wijst op het belang van een goede sfeer. “Toon respect en vertrouwen en gun elkaar wat in het belang van kind en gemeenschap.” Piet Haagsma, na veertig jaar afzwaaiend ambtenaar bij gemeente het Bildt, wijst op het belang van de inschakeling van een ervaren procesbegeleider. “Het is een complex traject met veel valkuilen. Hierbij heb je iemand nodig die zijn sporen heeft verdiend, vertrouwen heeft bij alle partijen en verbindend is.” En Joep? Die zit in Froubuurt samen met zijn vriendjes in een groep! De auteurs Martijn Kogelman (martijn.kogelman@icsadviseurs.nl) en Ellen-Jane van Straten (ellenjane.van.straten@icsadviseurs.nl) zijn beide werkzaam bij ICSadviseurs in Zwolle.
schooldomein
november 2012
15
Wij zijn er voor u!
Welzijn is de nieuwe zorg Aan het Zomersplein 15 in Puttershoek heb je het gevoel dat je een kleine stad binnenkomt, waarin wonen, winkelen en zorgen hand in hand gaan. Oud en jong, gezonde mensen en mensen met een zorgvraag ontmoeten elkaar in een natuurlijke, laagdrempelige omgeving. Wat is de filosofie achter dit integrale concept?
Tekst Sibo Arbeek
N
ico de Pijper is bestuurder bij Zorgwaard, een grote instelling op het gebied van zorg in Hoeksche Waard: “Je ziet de afgelopen tien jaar belangrijke stedenbouwkundige ontwikkelingen op het gebied van wonen en zorg. Toen zag ik al aankomen dat uiteindelijk wonen en zorg gescheiden zouden worden en wist ik al dat ik voor die kleine kamertjes geen € 600,- kon vragen. Je moet mensen niet alleen een goede woonomgeving bie-
16
schooldomein
november 2012
den, maar in de nabijheid ook goede voorzieningen en vooral de mogelijkheid om elkaar te ontmoeten.” Het complex in Puttershoek heeft een modern restaurant en biedt kinderopvang, dagbehandeling, lichte zorg en verpleeghuiszorg, een aantal zorghotelappartementen en zelfstandig wonen aan. “Het is in feite een multifunctionele accommodatie, voor mensen met en zonder een zorgbehoefte in meer of mindere mate. En met de kinderopvang faciliteren
ONTWERP EN INRICHTING
we de buurt en onze medewerkers en leggen we contact met de wijk.”
Welzijn nieuwe stijl “Veel gemeenten zijn aan het bezuinigen op welzijn en dat is een slechte zaak. Wil je als gemeente echt investeren in een duurzame omgeving en toekomst, dan moet je juist investeren in welzijn. Welzijn is een elementaire factor in de samenleving. Door de middelen die via de WMO bij de gemeenten komen kan het welzijn weer impulsen krijgen. Mijn advies is: investeer in welzijn, dan bezuinig je op termijn. Welzijn is niet alleen de verantwoordelijkheid van de gemeente, maar ook van onze sector. Ik zie dat de zorg nog vaak geneigd is om verkokerd te denken. Wij willen als zorgaanbieder actief betrokken worden in wat ik welzijn nieuwe stijl noem, dat samen met de gemeenten en maatschappelijke organisaties wil ontwikkelen. Maar dan niet vanuit de koker van zorg, maar vanuit de koker van de samenleving. Dus plekken creëren waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en leren weer naar elkaar om te kijken. Het hele denken over leven is enorm aan het veranderen. Vroeger werkte je tot je 65 jaar werd. Vanaf dat moment had je recht op zorg. Toen kwam de periode van de zorgzwaarte pakketten, waarbij de zorgbehoefte genormeerd en gebudgetteerd werd. In feite de situatie waarin we nu nog steeds zitten. Maar we groeien nu pijlsnel naar een situatie waarin mensen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen. Zorg is een dienst geworden en de intramurale setting is er straks niet meer. Dat is een enorme kanteling in ons denken en daar moeten we als samenleving mee aan de slag. Er is geen weg meer terug. In de rij wonen, welzijn en zorg staat zorg achter aan en welzijn vooraan.”
Nieuwe rol “We gaan met de gemeenten aan tafel om samen die behoefte in activiteiten te vertalen, aangevuld met zorg als dienst en niet meer als gebouw. Wij denken graag mee over het aanbod aan basisvoorzieningen in de wijken en dorpen. Mijn visie is dat je niet in elk dorp grote multifunctionele voorzieningen moet bouwen, maar wel slimme dienstencentra, met ruimte voor ontmoeting. Veel zul je toch bovenlokaal met elkaar moeten oplossen. Dus misschien moet je sommige activiteiten concentreren of in een bepaalde kern onderbrengen en niet in alle dorpen. Dat vraagt nog wel iets van de Hoeksche samenwerking. Het kan niet zo zijn dat je als gemeente de regie uit handen geeft en toch zie ik veel gemeenten aarzelen. Een mooi voorbeeld vind ik de gemeente Binnenmaas, met wie wij hebben samengewerkt rond dit project. Er zijn drie modellen waar de gemeente voor kan kiezen; als overheid, tussenheid en als onderheid. De beste vorm
“Investeer in welzijn, dan bezuinig je op termijn.” is die van tussenheid, waarbij de gemeente de regie voert, maar wel met andere partijen samenwerkt. De zorginstelling, de corporatie HW-Wonen en de gemeente trokken samen op en werkten aan de voorkant samen met adviseurs, stedenbouwkundigen en architecten. Het effect was een dynamisch proces, waarbij het niet meer gaat om problemen eindeloos definiëren, maar om het samen zoeken naar oplossingen. Binnen zes jaar waren we hier klaar van start tot realisatie, zonder ook maar één klacht uit de buurt.
Zelfstandigheid Natuurlijk krimpen we als regio. Veel gemeenten willen nog een eigen woningbouwopgave realiseren. Laten we samen kijken hoe we krimp en vergrijzing kunnen combineren tot een goede regionale spreiding en ontwikkeling. Het onderdeel wonen moet goed zijn. En dat lukt alleen maar als welzijn goed is georganiseerd. Vervolgens komen we naar de klant toe. We leveren alles om mensen die zelfstandigheid te blijven geven. We zijn altijd gewend geweest om mensen te ondersteunen in wat ze niet kunnen, we moeten ze ondersteunen in wat ze wel kunnen. Als je ze alleen maar helpt in wat ze niet kunnen gaan ze steeds minder kunnen.” Zorgwaard is een protestants-christelijke woonzorgorganisatie in de Hoeksche Waard en telt meer dan 1200 medewerkers en 1000 betrokken vrijwilligers. Voor meer informatie surft u naar www.zorg-waard.nl.
schooldomein
november 2012
17
Pleidooi voor integrale schoolverbouwing
Hergebruik als alternatief voor nieuwbouw Scholen wachten vaak op nieuwbouw, soms decennia lang. Over de mogelijkheden van het bestaande gebouw wordt vaak heengekeken. Toch kan een blik op de eigen huisvesting zeer interessante oplossingen opleveren, zo leert de studie De Grote Schoolverbouwing, de meerwaarde van schooltransformaties in het basisonderwijs. Tekst Roswitha Abraham en Frido van Nieuwamerongen
A
rconiko architecten constateert dat er veel onwetendheid is over de potenties van het integraal verbeteren van bestaande onderwijsgebouwen. Ook het gebrek aan goede voorbeelden leidt ertoe dat men liever wacht op nieuwbouw en vergeet de ondermaatse situatie aan te pakken. Het onderzoek doorbreekt deze patstelling en enthousiasmeert betrokkenen om een consistent transformatieplan te maken dat aansluit bij de eigen onderwijsvisie.
De derde weg Het traditionele klassikale onderwijs is niet verdwenen maar wel steeds meer uitgebreid met andere lesmethoden. Daarnaast doen allerlei maatschappelijke wijkfuncties hun intrede in de school. Gelijktijdig groeien ook de eisen op het gebied van energiezuinigheid, comfort en binnenklimaat. Al deze tendensen vragen om doordachte renovatieconcepten die veel verder gaan dan de gangbare ad-hoc aanpak. Een
Schooldirecteur Brede school Nieuwstraat: “Naar schatting hadden we veertig procent aan ruimte in moeten leveren bij nieuwbouw.� Foto Kees Hummel.
18
schooldomein
november 2012
ONTWERP EN INRICHTING integrale aanpak, gericht op zowel duurzaamheid, gezondheid, gebruik en uitstraling, kan de levensduur van een bestaand schoolgebouw aanzienlijk verlengen. Arconiko noemt deze insteek de derde weg, een oplossing tussen het meerjarig onderhoud en nieuwbouw.
Ruimtelijke strategieën voor transformatie Elk gebouw heeft zijn specifieke waarden en mogelijkheden voor een transformatie en elke school zijn eigen visie. Unieke oplossingen lijken een vereiste. Toch zijn er grote overeenkomsten te zien. Het onderzoek toont zeven kansrijke strategieën variërend van kleinschalige toevoegingen die het bestaande gebouw volledig in tact laten tot ingrijpende aanpassingen die het bestaande deel laten verdwijnen. Elke strategie heeft een herkenbare naam met logo. Zo kenmerkt de Meubelacupuncturist zich door de eenvoudige realisatie. Bij deze strategie blijft de school intact en geven meubelstukken een nieuwe identiteit en functionele impuls aan verloren plekken in een gebouw. Ingrijpender is de Chirurg die binnen het bestaande gebouw minutieus te werk gaat en de indeling herschikt. Hij snijdt wanden, trappen en vloeren weg en voegt andere eementen toe voor het nieuwe onderwijsprogramma. De Matroesjka leent zich voor gebouwen met meer overmaat, zoals industrie- of kerkgebouwen. Als een Russische pop in een pop groeit de toevoeging in het bestaande gebouw en blijft de buitenkant herkenbaar. Bij de meest extreme aanpak van het Verslonden Prooidier voelt het gebouw als nieuwbouw en verdwijnt het oorspronkelijke deel volledig achter een nieuw omhulsel.
Uitblinkende schooltransformaties Het onderzoek beperkt zich niet tot de beschrijving van de strategieën. Drie strategieën worden verder in de praktijk getest door een diepgaande analyse van een bijzonder voorbeeldproject. Gesprekken met de gebruikers geven inzicht in de waardering van het alledaagse gebruik. Ze zijn dik tevreden met hun gebouw omdat ze meer ruimte hebben gekregen of omdat het gebouw zijn originele details heeft behouden. Nieuwbouw gaat uit van standaard normen en leent zich door de krappe budgetten niet voor afwijkende oplossingen. Een bestaand gebouw heeft meer verborgen kansen die ontdekt moeten worden. Of zoals een directeur van de Nieuwstraat school in Rotterdam het verwoordde: “De extra ruimte voelt als een cadeautje.” In zijn school leenden brede gangen zich uitstekend voor de inrichting van een gedifferentieerd leerlandschap. Ook het behoud van de locatie kan een reden zijn het bestaande gebouw te behouden. Zo bleef het schoolgebouw van SBO de Kans gehandhaafd in een rustige, groene omgeving dichtbij het Sloterpark in Amsterdam en heeft de Brede School Nieuwstraat zijn sterlocatie in het centrum van Rotterdam behouden. Het derde voorbeeldproject, de katholieke Daltonschool St. Plechelmus in Hengelo, heeft haar onderwijsvisie vertaald in een leegstaande kerk. Op basis van de Matroesjka
Schooldirectrice Daltonschool: “Welk kind zit in een gebouw op school met glas in lood en biechtstoelen? Dat krijg je niet in strakke nieuwbouw.” Foto Eric Brinkhorst.
strategie is het interieur getransformeerd tot een schoollandschap met gestapelde klaslokalen midden in de kerk. De bakstenen rondbogen en gekleurde raampartijen herinneren duidelijk aan de voormalige kerk.
De waarde van hergebruik
“De extra ruimte voelt als een cadeautje.”
Uit de studie van Arconiko blijkt dat bestaande schoolgebouwen meer potenties hebben dan vaak wordt gedacht. De aangereikte strategieën vullen het gat tussen het Meerjarig Onderhouds Plan (MOP) en nieuwbouw en zouden opgenomen moeten worden in elke gereedschapskist van gemeente en schoolbestuurder. Uit reacties op de studie bleek meer behoefte aan inzicht in de kosten van herstructuringsopgaven. De verhouding tot nieuwbouw is een veelgestelde vraag naast de invloed op de exploitatiekosten. Het onderzoek krijgt daarom een vervolg. Samen met Aldus bouwinnovatie wordt een aantal grootschalig verbouwde scholen onderzocht op de financiële kenmerken van de verbouwing, de installaties en de duurzame ingrepen. Zo wordt een antwoord gegeven op de vraag wanneer transformatie zinvol is en wat de terugverdientijd is van extra investeringen zoals duurzaamheid. De Grote Schoolverbouwing, de meerwaarde van schooltransformaties in het basisonderwijs is op aanvraag te bestellen als digitale of geprinte versie tegen een vergoeding via arconiko@arconiko.com. Een samenvatting van het onderzoek is gepubliceerd als Lay-out 20, de krant voor ontwerpend onderzoek van het SfA en is kosteloos aan te vragen. Een pdf is te downloaden via www.arconiko.com.
schooldomein
november 2012
19
Explosieve groei aantal studenten Almere
Stadscampus vanuit hergebruik kantoorpand De opdracht van de directeur van Hogeschool Windesheim Flevoland in Almere, Rieke de Vlieger, was de business case voor een hogeschool in Flevoland verder uit te werken. In 2008 werden de eerste plannen gesmeed. Vijf overheden hadden er 72 miljoen euro voor over. In september 2010 is concreet gestart met de nieuwe Hogeschool Windesheim Flevoland in Almere.
Tekst Sibo Arbeek
R
ieke de Vlieger: “We hebben in 2010 de vier bestaande opleidingen van de Hogeschool van Amsterdam overgenomen, inclusief de studenten en het personeel. We gingen door met die vier opleidingen en daarna zijn er twaalf bijgekomen. Vanaf dit schooljaar bieden we in totaal achttien opleidingen aan. Het aantal studenten lag vorig jaar 20% boven de prognose en dat geldt voor dit schooljaar weer. Onze eerste jaars instroom bedraagt 660, waarvan er rond 70% uit Almere en de rest uit de regio, maar ook uit de omgeving Amsterdam. Studenten komen af op de kleinschaligheid. We merken op voorlichtingsavonden dat ouders en studenten dat op prijs stellen. De provincie Flevoland heeft een toenemend potentieel studenten voor het HBO. Tot
voor kort trokken ze na het voortgezet onderwijs de provincie uit. Dat patroon zijn we aan het doorbreken. Almere wil met een goede hogeschool een imago van onderwijsstad creëren. En dat leidt mede tot een kanteling op sociaal, cultureel en economisch gebied. We hebben nu zo’n 1.400 studenten en dat aantal gaat nog verder stijgen.”
Het gebouw “Toen ik dit pand op tekeningen zag dacht ik o jee, negen verdiepingen en je hebt geen uitloop. Het gebouw ligt vlak naast een busbaan en een drukke weg, midden in het centrum. Maar het biedt wel de kans om aan een stadscampus te werken. Windesheim in Zwolle heeft alle voorzieningen in huis, in Almere kijken we met partners in de stad hoe we die voorzieningen samen kunnen delen. We hebben geen eigen mediatheek, maar werken samen met de bibliotheek. Elke student heeft een gratis abonnement en de bibliotheek bouwt een specifieke collectie met ons op. We werken ook samen met het Flevoziekenhuis. Zij waren bezig een skillslab te ontwikkelen en daar vinden nu onze vaardigheidstrainingen plaats.
Alles open en opnieuw ingericht
Rieke de Vlieger
20
schooldomein
november 2012
We hebben dit pand voor 15 jaar gehuurd. Het was een kantoorpand en dat was één van de handicaps in de inrichting. Het werd casco opgeleverd en met het architectenbureau 19 Het atelier hebben we de hele inrichting bedacht. De kern neemt heel veel ruimte in. Op elke etage zitten de voorzieningen binnen de
ONTWERP EN INRICHTING
kern. De schil is daarom vrij klein en was in kleine hokjes opgedeeld. Dat hebben we helemaal open gegooid. Dat betekent open onderwijspleinen, waar gekozen is voor meubels en wandopstellingen om er intimiteit in te brengen. En ook veel glas om het licht naar binnen te krijgen, zodat je een ruimtelijk gevoel krijgt. We hebben alles opnieuw ingericht en tegelijk zijn we aan het verder ontwikkelen en evalueren. Als je een behoorlijke blauwdrukker bent word je hier redelijk ongelukkig. Houd je van samen doorontwikkelen dan heb je hier een fantastische werkplek.”
een bedrijf als opdrachtgever en docent als begeleider of beoordelaar. We willen een state of the art elektronische leeromgeving. Maar we merkten al snel dat er teveel plekken kwamen waar docenten hun informatie deponeerden. Daardoor werd het weer rommelig, zoals vroeger soms ook het geval was met op allerlei plekken informatie geprikt en geplakt. Dat gedrag kun je dus ook in een digitale leeromgeving vertonen. Op basis van de evaluatie heeft een team voorstellen gedaan om het aan te passen. Het moet nog minder complex worden.”
Blended learning
Evaluatie
“Onze visie is gebaseerd op blended learning, dat is een combinatie van online leren en contactonderwijs” met veel face to face onderwijs, omdat we vinden dat direct contact motiverend werkt. We hebben een digitale leeromgeving die ook thuis benaderbaar is. Docenten communiceren via de leeromgeving met studenten. Ze werken samen aan opdrachten en er is een discussieplatform ingericht. Je merkt overigens een enorme variatie in het ICT-gebruik door docenten. Docenten die zelf al twitterden en mailden vinden het makkelijker zich aan te passen. Onze leeromgeving kent een twitter-functie. De student stelt een vraag en binnen een paar minuten wordt door zowel studenten als docenten gereageerd. Dat werkt heel goed. Daarbij stimuleren we echte praktijkopdrachten, waarbij we vanuit het idee van co-makership werken. Daarbij is er een tripartiteovereenkomst tussen de student als opdrachtnemer,
“Een toren is onvoordelig als het gaat om vierkante meters. Dat maakt dat dit pand ook duur in gebruik is. Maar het concept van de stadscampus heeft potenties, waarbij onderwijs in een stedelijk netwerk opereert en samenwerkt. De stad profiteert van studenten en medewerkers. De horecaondernemers zijn zeer geïnteresseerd hoe het zich hier gaat ontwikkelen. Er is intensief contact met de gemeente en de corporaties om studentenhuisvesting te ontwikkelen. We zijn samen met de gemeente en andere scholen actief in het concept Almere studentenstad. We zijn er nog niet, maar je kunt wel een klimaat creëren waardoor het aantrekkelijker wordt om hier te komen studeren. Ik ben heel positief over de potentie die de stad heeft.”
“Als je een behoorlijke blauwdrukker bent word je hier redelijk ongelukkig.”
projectinformatie Project Hergebruik Hogeschool Windesheim Flevoland
Object 9 verdiepingen: 20.000 m²
Aantal studenten 1.400
Aantal opleidingen 18 (VT en DT/duaal)
Architect ZZDP architecten
Interieurarchitect Rieke de Vlieger is per 1 oktober 2012 opgevolgd door Duco
19 het atelier
Adema als directeur van HBO Windesheim Almere.
schooldomein
november 2012
21
Gemeentehuis wordt Brede School Het hoogste punt van Brede School De Oude Boomgaard in gemeente Hollands Kroon is inmiddels bereikt. Bijzonder is dat de school grotendeels wordt gehuisvest in het voormalige gemeentehuis. Volgend jaar staat de oplevering gepland. Tekst Jan Remijnse en Roosmarijn Peet
H
ergebruik van vastgoed is op dit moment ‘hot issue’ in de vastgoedwereld. Als er huisvestingsplannen zijn, is het ‘not done’ om niet eerst rond te kijken naar beschikbare leegstaande gebouwen. De vraag is welke concessies je daarbij moet doen, wat het oplevert en of de kwaliteit en functionaliteit die nodig is ook gehaald kan worden. En hergebruiken van vastgoed is nooit het primaire doel van een ontwikkeltraject, het gaat altijd eerst om kwalitatief goede functionele huisvesting. Hergebruik is wel een middel om verschillende vraagstukken gelijktijdig en dus integraal te combineren. Het mes moet als het ware ‘aan twee kanten snijden’. Zeker voor onderwijsgebouwen moet de gekozen oplossing meer dan goed zijn!
Inpassing Bij onderwijsgebouwen begint het bij de locatie. Een gebouw voor voortgezet onderwijs kent daarbij andere uitgangspunten dan een basisschool. Voortgezet onderwijs heeft een regionale oriëntatie en moet ook met het openbaar vervoer goed bereikbaar zijn. Een basisschool heeft een directe relatie met de buurt. Een kantoorpand op een bedrijventerrein ligt dan niet voor de hand. In het geval van Hollands Kroon was een betere locatie nauwelijks denkbaar. Het destijds nog als gemeentehuis in gebruik zijnde gebouw van de voormalige gemeente Niedorp ligt prachtig aan een groen natuurpark centraal in het voedingsgebied tussen twee kernen. Ook is de bereikbaarheid goed en is buitenruimte om te spelen ruimschoots aanwezig. Maar is het gebouw ook geschikt te maken voor de toekomstige functie? In een korte periode heeft ICSadviseurs, op basis van het opgestelde huisvestingsconcept en ruimteprogramma, samen met de gebruikers en een architect, een studie gedaan naar de mogelijkheden. Aan de hand van deze studie
22
schooldomein
november 2012
ONTWERP EN INRICHTING konden worden vastgesteld dat de structuur en de bouwwijze van het gebouw zodanig was dat er onderwijs en sport in gehuisvest konden worden.
Functionele bruikbaarheid Voor scholen zijn de locatie en functionele bruikbaarheid essentieel. Vastgoedtechnisch zijn er echter ook de nodige randvoorwaarden waaraan voldaan moet worden. Het gemeentehuis was niet groot genoeg om het hele programma te huisvesten. Een flinke uitbreiding voor onder meer een gymzaal was dan ook noodzakelijk. Vastgoedtechnisch moet je dan ondermeer de vraag stellen wat de levensduur wordt van het verbouwde en uitgebreide pand. Bij nieuwbouw is een vastgoed technische levensduur van 40 jaar gebruikelijk. Hierop richt je zaken als onderhoud en afschrijving in. Maar wat doe je met het verbouwde gedeelte? Juist omdat vanuit de studie bekend was dat het nieuwbouwdeel innig verbonden zou worden met het bestaande deel, was al snel duidelijk dat van een uniforme levensduur van 40 jaar moest worden uitgegaan. Dit betekende dat er flink geïnvesteerd moest worden in het bestaande pand. Zeker ook omdat het oudste deel dateerde uit de jaren ‘70. Hierbij is nog overwogen om delen van het pand te slopen. Maar uiteindelijk is gebleken dat ‘uitkleden tot op het bot’ de beste oplossing was. De investeringen zijn circa 70% van de nieuwbouwkosten. Dit gaf de gemeente de ruimte om ook iets extra’s te doen. Een grote wens van de raad kon ingewilligd worden door het gehele pand te laten voldoen aan ‘frisse scholen klasse B’. Daarbij wel opgemerkt dat bij een bestaand pand er soms beperkingen zijn zoals de hoogte van lokalen die binnen deze norm hoger zijn dan een gebruikelijke verdiepingshoogte.
Raadskuil Naast bovenstaande overwegingen en de uitkomsten van de studie waren er voor de gemeente nog twee andere hele belangrijke redenen om deze keuze te maken. Het gemeentehuis kende ondermeer een recente uitbreiding, daarom rustte er nog een behoorlijke boekwaarde op het pand. Ook op papier pakte dit hergebruik dus gunstig uit. En last but not least: de gemeente zou niet blijven zitten met een leegstaand pand op een prachtige locatie aan de rand van
• • • • • • • •
g oede locatie aan het park g oede structuur pand n ieuwbouwkwaliteit l agere investeringskosten dan bij nieuwbouw r uimte voor duurzaamheid g unstig resultaat bestaande boekwaarde g een leegstaand pand d oorgerekende exploitatie vergelijkbaar met nieuwbouwkwaliteit
“Voor scholen zijn de locatie en functionele bruikbaarheid essentieel.” het park. Het mes snijdt in dit geval dan ook aan vele kanten! Juist omdat het gehele pand bij oplevering het kwaliteitsniveau van nieuwbouw heeft en een gezonde exploitatie mogelijk is, kan iedereen tevreden zijn. Nu de bouw in ver gevorderd stadium is, raakt iedereen ook overtuigd van de kwaliteit en zullen duizenden kinderen de komende jaren plezier hebben van het gebouw waarbij ze ondermeer gebruik zullen maken van de typische jaren 70 ‘raadskuil’. Meer informatie krijgt u van Jan Remijnse, tel: 06 2256 9913, jremijnse@icsadviseurs.nl of Roosmarijn Peet, tel: 06 1065 0952, rpeet@icsadviseurs.nl.
schooldomein
november 2012
23
Achmea-pand wordt Groene school Evert Weide is directeur van AOC Terra, locatie VMBO-het Groene Lyceum in Meppel. Hij werkt pas sinds 2009 in het onderwijs. “Dit is mijn tweede baan als onderwijsdirecteur. Ik kom uit het bedrijfsleven, was onder meer director Human Resources van organisatieadviesbureau GITP. Mijn opdracht is om AOC Terra in Meppel te ontwikkelen.” Tekst Sibo Arbeek
“W
e bestaan misschien al wel 80 jaar”, vertelt Evert, “en altijd als ‘boerenschool’. Daar zijn we trots op want het boerenbedrijf is een buitengewoon innovatieve beroepsgroep. Toch is ons aanbod veel breder geworden. We bieden ook sportklassen en cultuur aan. Meer dan ooit gaat het over eco, groen, water, zonlicht en de eindigheid van de minerale energiebronnen. Met ons Lyceum erbij zijn we interessant geworden voor heel veel kinderen, ook die van de huisarts en de dominee. We groeien daardoor enorm hard. Twee jaar geleden zaten we op 300 leerlingen, nu op 620 en we gaan in 2014 naar 1000 leerlingen. Groen is in, groen zit in de lift, de hele wereld is groen aan het worden, sla de krant maar open. De groei
24
schooldomein
november 2012
is niet te remmen. Onze leerlingen halen een groen diploma en daarmee kun je alle kanten op. Je hoeft geen hovenier te worden, of boer, want je kunt naar elk MBO of HBO toe. Veel van onze leerlingen komen in de Groene sector uit, vaak als docent. Maar ook in de ICT of in de Zorg. Niet gek, want ze hebben geleerd om te gaan met levende dieren, die jouw zorg nodig hebben. Veel gaan via het MBO verder door naar het HBO, of rechtstreeks vanuit ons Lyceum.”
Unieke uitstraling “We hebben een prachtig nieuw gebouw aan de Werkhorst in Meppel, dat ruimte biedt aan ongeveer 500 leerlingen. Dat is pas twee jaar oud en is waarschijnlijk het mooiste gebouw dat in de 850-ja-
ONTWERP EN INRICHTING
Duurzaamheid “Daarnaast is duurzaamheid een argument. We hadden ons eigen schoolgebouw kunnen uitbreiden maar dat was dus geen optie. Zo kwam het kantoorpand van Achmea in het vizier. Duurzaam hergebruiken past bij de identiteit van onze school. Revisie van de ruimte noem ik het, waarbij je op een andere manier kijkt naar de bestemming van de spullen die al bestaan. Veel onderwijsmensen zeggen dat je in een kantoorgebouw geen school kunt maken omdat de onderwijskundige visie van de school daar niet in past. Dat vind ik onzin, want over vijf jaar heeft de school weer een andere onderwijskundige visie. Ik zou geen schoolpand neerzetten op een tijdelijke visie. Het kan zo maar zijn dat we hier 20 jaar blijven zitten. En dat is goed voor onszelf, goed voor de gemeente Meppel, goed voor de leerlingen en goed voor de samenleving. Ik zie een school niet los staan van de gemeenschap, van de stad. Hoeveel ingenieurs, ondernemers, ambtenaren, middenstanders, burgers in Meppel hebben hun opleiding niet bij ons gevolgd? Wij zijn van Meppel en wij bouwen aan Meppel”.
“Ik liep er binnen en binnen 7 seconden dacht ik: dit kan een school zijn. Het heeft een unieke uitstraling, met veel open ruimten, lucht en licht.”
Duurzaam ondernemen in onderwijs
rige geschiedenis van Meppel is gebouwd. Toen we begonnen te groeien ging ik op zoek naar een mogelijkheid om het groeiend aantal leerlingen te huisvesten. Het eerste wat dan in je opkomt, is bijbouwen aan de Werkhorst, maar dat was geen optie, zo’n grote school. Ik wil de school graag kleinschalig en overzichtelijk houden. Bovendien: het gebouw aan de Werkhorst is daar niet zomaar ontworpen, op die plek. Toen liep ik tegen dit vrijstaande kantoorpand aan. Achmea zat hierin en het heette Het Groene Land. Een geweldige naam, vond ik. Het stond al zes jaar leeg. Ik liep er in januari binnen en binnen 7 seconden dacht ik: dit kan een school zijn. Het heeft een unieke uitstraling, met veel open ruimten, lucht en licht. Het straalt een rust uit en het is esthetisch heel mooi met prachtige authentieke ruimten. We huren nu rond de 1.500 m², en dat zal over een paar jaar 4.000 m² zijn. Het gebouw is 25 jaar oud en tien jaar geleden heftig gerenoveerd. Hier zit nu onze bovenbouw, leerlingen tussen de 14 en 16 jaar. Voor hen is dit een aangename omgeving en in de toekomst zullen velen van hen in zo’n soort pand komen te werken.”
“Ik hoef niet back to basic, maar ik geloof wel in de wendbaarheid van schoolorganisaties en ook in de wendbaarheid van huisvestingoplossingen. Een school huren is een bewuste keuze. Vastgoed is geen duurzame investering voor een school. Grond is het probleem en de gebouwen ook; het geld dat je er voor betaalt, komt nooit meer terug. Geld dat in het onderwijsproces thuishoort, is in bezittingen bevroren en je bent van de stand van de rente en de beursontwikkelingen afhankelijk geworden, als je niet oppast. Scholen staan bovendien drie, vier maanden per jaar gewoon leeg. Daar moeten we nog eens iets op verzinnen: hoe we creatief zorgen voor duurzamer en efficiënter gebruik van schoolgebouwen. Ik wil liever dat het geld naar de schoolbankjes van de leerlingen gaat, dan dat de huisvesting als een strop om de nek van een school hangt. De belastingbetaler is het vast met mij eens.”
Spraakmakende design restaurants “Iets anders; je vindt hier bijna geen enkel nieuw meubel. Ik gebruik alleen maar meubels die op andere scholen over waren. Vrachtwagens vol zijn naar Meppel gereden en we hebben in de zomervakantie van alles in elkaar geschroefd en geknutseld. Geweldig mooi geworden. Je ziet toch ook spraakmakende design restaurants met allerlei tweedehands tafels en stoelen? Nou, bij ons ook. Dat is de aardigheid van duurzaam ondernemen zoals dat past bij AOC Terra: hoe te excelleren zonder dat het vreselijk veel geld kost en toch iets buitengewoon goeds maken.” Voor een Impressie van het gebouw surft u naar www.arcusbeheer.nl. U kunt ook mailen naar e.weide@aocterra.nl.
schooldomein
november 2012
25
Discussieer mee tijdens Bouwen aan de Toekomst
Kom naar de NOT van 22 tot en met 26 januari 2013
Werkzaam op het gebied van bouw/facilitair/inrichting in het onderwijs? Dan mag u het programma Bouwen aan de Toekomst niet missen! Op het podium van hal 7 gaan experts van brancheorganisaties waaronder de Beroepsvereniging Nederlandse Architecten, Stimuleringsfonds Architectuur, Agentschap NL, de Nederlandse Vereniging van Schoolmeubelfabrikanten, PO-raad en Ruimte OK dagelijks in debat met marktpartijen, schoolleiders én bezoekers. Organisator van het programma is het - jarige - vakblad Schooldomein.
O
ntwerpoplossingen
Het binnenklimaat in scholen is een hot item. Is de openluchtschool een oplossing voor ‘onfrisse scholen’? Onder de titel ‘De Openluchtschool revisited?’ vindt aan de hand van de nieuwste onderzoeksresultaten discussie plaats. Dinsdag 22 januari | 10.30 - 12.30 uur Nieuwe scholen blijken op het gebied van energie en binnenmilieukwaliteit aanzienlijk positiever te scoren dan wat op basis van het bouwbesluit wordt geëist. Het thema ‘De Duurzame School’ staat garant voor een interessante discussie over welke maatregelen effect sorteren en wat de financiële effecten op de korte en lange termijn zijn. Dinsdag 22 januari | 13.30 - 15.30 uur
26
schooldomein
november 2012
ONTWERP EN INRICHTING
Aantrekkelijke leeromgeving Met de massale leegstand van panden mag het thema ‘Hergebruik en renovatie voor onderwijs’ niet ontbreken in het programma. Interessant is de vraag of hergebruik in alle gevallen beter is dan de keuze voor nieuwbouw. Woensdag 23 januari | 13.30 - 15.30 uur Nu te weinig in scholenbouw geïnvesteerd kan worden, is het belangrijk wel te investeren in de leeromgeving. Hoe kan een aantrekkelijke leeromgeving bijdragen aan de leerprestaties? Hoe ziet de leer- en werkomgeving van de toekomst eruit? Het komt aan bod bij het thema ‘Inrichting en uitstraling van een succesvolle leeromgeving’. Donderdag 24 januari | 10.30 - 12.30 uur
Betaalbaar Bouwen Ook ‘Innovatief aanbesteden voor onderwijs’ is onderwerp van discussie. Welke vormen zijn er en wat zijn de voor- en nadelen voor de opdrachtgever? Vrijdag 25 januari | 10.30 - 12.30 uur Investeren is uit, exploiteren is in. Maar hoe doen gemeenten dat, in relatie tot schoolbesturen? Een zoektocht naar nieuwe kansen en nieuwe rollen bij het thema ‘Financiering en exploitatie van onderwijshuisvesting’. Vrijdag 25 januari | 13.30 - 15.30 uur
Slim organiseren Het thema ‘Facilitaire organisatie voor het onderwijs’ gaat over het ontwikkelen van een gezonde balans tussen reguleren en zelf organiseren. Welke afspraken moet je in ieder geval borgen om de primaire activiteiten optimaal te faciliteren en de veiligheid te garanderen? Zaterdag 26 januari | 10.30 - 12.30 uur
viert 25-jarig jubileum! Tijdens een feestelijke bijeenkomst op het Bouwen aan de Toekomst-podium, bent u van harte welkom om van gedachten te wisselen over verleden, heden en toekomst van de onderwijshuisvesting in Nederland. Donderdag 24 januari | 14.00 - 16.00 uur Netwerkborrel | 16.00 - 18.00 uur
Aan de hand van good en bad practices van clustering van activiteiten op het gebied van kunst, cultuur, welzijn en vrije tijd gaan eigenaren, beheerders, gebruikers en exploitanten met elkaar en de zaal in discussie over de do’s en don’ts van ‘Onderwijshuisvesting in de breedte’. Zaterdag 26 januari | 13.30 - 15.30 uur
Scholenbouwprijs 2013 Op het Bouwen voor de Toekomst-podium stelt de nieuwe jury zich voor en discussieert ze met de zaal over de invulling van het thema voor de tiende editie. Woensdag 23 januari | 10.30 - 12.30 uur Kortom: elke dag twee actuele debatten met gasten die ertoe doen. U komt toch ook? Meld u aan bij brenda.breems@icsadviseurs.nl en ontvang een gratis toegangsbewijs voor de NOT. In de volgende Schooldomein meer informatie. Surf naar www.schooldomein.nl voor het volledige programma.
schooldomein
november 2012
27
Acht leidsters, 48 peuters. Sanitair o p maat voor iedereen. Zelfstandig naar het toilet kunnen en je handen wassen, is een grote stap in de ontwikkeling van een kind. Sphinx 300 Kids ondersteunt kinderen bij het spelenderwijs ontwikkelen van hun lichaamsverzorging. Het vrolijke design is gemaakt voor kinderhanden. Formaten zijn aan te passen aan elke leeftijd. Zelfs de allerkleinsten kunnen de closets moeiteloos gebruiken. Vanzelfsprekend staat veiligheid voorop in elk detail, zoals de afgeronde hoeken. Sphinx 300 Kids is een van de 7 segmenten
www.sphinxpro.nl De 7 segmenten binnen Sphinx 300: Sphinx 300 | Basics • Sphinx 300 | Comfortt •
BV DE SPHINX MAASTRICHT SPHINX . KERAMAG . KORALLE
binnen de Sphinx 300 serie, sinds jaren de meest gebruikte badkamerserie voor elk bouw- of renovatieproject. Met deze indeling in segmenten bieden we met één serie onder één merk een oplossing voor elke situatie en elke generatie. Zo is Sphinx 300 vanzelfsprekend bij ieder bouwproject. Een goede service vinden wij overigens even vanzelfsprekend. Ons Sphinx Pro salesteam staat voor u klaar tijdens elke fase van een project, van planning tot realisatie.
Vanzelfsprekend Sphinx
Bezoek onze stand 01.C005 tijdens KindVak van 1-3 november 2012
• Sphinx 300 | Kids • Sphinx 300 | Specials • Sphinx 300 | Urinoirs • Sphinx 300 | Varicor • Sphinx 300 | Kranen
Tom Haagmans
Het nieuwe Innovatielab
Total Cost of Ownership In deze Schooldomein introduceren wij een nieuw format voor de expertmeeting, waarin wij de afgelopen jaren veel partijen aan het woord lieten. De formule sloeg enorm aan, maar we gaan hem nog iets verdiepen. Het Innovatielab zet een groep schoolleiders tegenover een groep marktpartijen en daagt ze uit innovatief stelling te nemen. Het eerste thema: total cost of ownership.
Stelling 1: De combinatie van crisis en krimp maakt dat er meer mogelijkheden komen om mijn vastgoed adequaat te beheren. Stelling 2: Door vanuit een slimme visie op de exploitatie eerder in het proces marktpartijen te betrekken zijn betere oplossingen mogelijk. Het Onderwijs reageert: Evert Weide, directeur van AOC Terra in Meppel. Hij heeft zijn school gehuisvest in een voormalig kantoorpand van Achmea. “Ik zou de woorden in de eerste stelling ‘meer mogelijkheden komen’ willen vervangen door: ‘meer noodzaak ontstaat’. Scholen ontvangen minder geld van de overheid. Het betekent dat je meer adequaat en efficiënt zal moeten omgaan met het geld dat je nog krijgt. De twee grootste posten zijn personeel en huisvesting/vastgoed. In de vastgoedsector lopen grote scholen nu
30
schooldomein
november 2012
vast. De grondprijs zakt, de opstallen dalen in waarde en zijn vaak zonder visie neergezet. Wat je op de balans mist moet uit de exploitatie worden gecompenseerd en dat gaat ten koste van het onderwijs. Net als bij particuliere huizenbezitters zullen er vele onderwijsorganisaties ‘onder water’ staan. Dus ik betwijfel of deze stelling voor de grotere scholen met veel vastgoed opgaat.” “De tweede stelling klopt: “scholen worden gebouwd voor het aantal leerlingen dat de school heeft, terwijl dat aantal leerlingen bijna nooit tegelijk in school aanwezig is. Dat ligt aan stages, schoolreizen en excursies. Bovendien staan scholen 165 van de
365 dagen überhaupt leeg: 52 weekenden en 60 vakantiedagen. Adequaat vastgoedbeheer kan inhouden dat de schoolfunctie onderdeel wordt van een groter geheel aan multifunctionele gebruiksmogelijkheden. Een combinatie tussen school, kerk, zalencentrum, buurthuis, stadskantoor, politiebureau, bibliotheek. Dat hoeft geen enorm gebouw te zijn, maar het vraagt wel anders te denken. De school is geen instituut op zichzelf met een hek er om heen, maar eerder een onderdeel van de levende en innoverende samenleving en de stad waarin de school staat.”
Adrie Groot, algemeen directeur van de Stichting Flore, een scholengroep in Noord-Holland.
“Ik vind dit een lastige stelling. Het maakt nogal iets uit of je als onderwijsorganisatie in het MBO net geïnvesteerd hebt in gebouwen met tienduizenden vierkante meters of in het PO gebouwen moet afstoten van 1.000
THEMA HET CONCEPT ALS KWALITEIT Harry Vedder
Deelnemers Het Onderwijs Evert Weide, directeur van AOC Terra in Meppel Adrie Groot, algemeen directeur van de Stichting Flore Edward van der Zwaag, voormalig directeur van de Voorwegschool en directeur Communicatie van het ROC Horizon College
of 1.200 m², omdat de dorpen vergrijzen. De crisis was onvoorspelbaar en het is deels geluk wanneer je de ruimte hebt om nu te handelen. De komende vier tot vijf jaar kun je binnen het PO fuseren en gebouwen afstoten of meer multifunctioneel inrichten. Voor instellingen met veel grotere gebouwen en dan ook nog neergezet met eigen geld wordt het de komende jaren veel lastiger.” “De tweede stelling lijkt me een open deur, maar blijkt in de praktijk toch lastig. Regie op het proces vanuit het belang van de opdrachtgever is essentieel. Maar wie kan zo integraal acteren? En daarbij is het ook nog een keer de uitdaging om binnen de aanbestedingsregels te acteren.”
Edward van der Zwaag, voormalig directeur van de Voorwegschool en directeur Communicatie van het ROC Horizon College.
“Scholen hoeven geen visitekaartjes te zijn van colleges van bestuur maar moeten
De Markt Ronald Schilt, directeur van Merosch, adviesbureau voor vormgeven aan duurzaamheid Harry Vedder, voorzitter van het Platform Onderwijshuisvesting en adviseur huisvesting publiek vastgoed Tom Haagmans, algemeen directeur Vaessen, bouwers in beweging Tanneke Willems, senior manager ICSadviseurs
plekken worden waar de student zich thuis voelt. Kosten noch moeite zijn de afgelopen jaren gespaard om groot(s) te bouwen met alle financiële consequenties. Voorbeelden bij diverse ROC’s en hogescholen hebben aangetoond dat macht en grootsheid anders is dan economisch bouwen en beheren. Adequaat omgaan met vastgoed betekent bouwen met toekomstvisie. Wat vandaag niet meer nodig is, moet aangepast kunnen worden aan de marktwerking van morgen.” Edward over de tweede stelling: “De visie op
onderwijs en passende onderwijsvoorzieningen blijft aan verandering onderhevig. Gelukkig! De combinatie van crisis en krimp is de uitdaging om bestaande gebouwen als cultureel erfgoed te beschouwen en hiervoor bestemmingen te zoeken die toepasbaar zijn te maken. Bereikbaarheid en integratie met de omgeving is van meer waarde dan groot en groots als kenmerk van innovatie. Vastgoed voor onderwijs moet niet een groot gedeelte van de dag, van de week of zelfs van het jaar leeg staan. 24/7 is juist nu van groot belang voor een adequaat beheer van vastgoed.”
schooldomein
november 2012
31
Tanneke Willems
Adrie Groot
De Markt stelt: Ronald Schilt, directeur van Merosch, advies bureau voor vormgeven aan duurzaamheid.
“Ik denk dat vooral de crisis hier de factor is. Door de crisis is er minder geld en meer tijd om afwegingen te maken. Ofwel er wordt meer in detail gerekend en men zoekt mogelijke financiële ruimte niet alleen binnen de eigen kaders maar ook buiten de eigen kaders om te kijken of met de “buurman” een 1+1= 3 constructie kan worden gevonden. Het bij elkaar trekken van realisatie, exploitatie en beheer van een of meerdere partijen levert vaak ruimte op om extra dingen te kunnen doen in omvang, kwaliteit en/of duurzaamheid.”
“Door de markt mee te laten denken en een eigen inbreng te laten doen, zorg je dat jouw vastgoed business-case een reële en geen onmogelijke vraag aan de markt is.” 32
schooldomein
november 2012
“Met de tweede stelling ben ik het eens, maar maak het in de vertaling naar de praktijk dan wel concreet. Partijen moeten hier niet alleen het oog houden op de euro’s, maar ook op het creëren van duurzame waarde. Niet alles is alleen in geld uit te drukken en zeker niet op de korte termijn. Geld alleen vormt een basis en bepaalt ook niet als enige waarom mensen ergens voor of tegen zijn. Benoem dus ook de ‘winst’ op andere terreinen.”
Harry Vedder, voorzitter van het Platform Onderwijshuisvesting en adviseur huisvesting publiek vastgoed
“De crisis leidt tot een beter bewustzijn om vastgoed adequaat te beheren. De moge-
lijkheden zijn er al. Overheid en scholen kijken veelal passief naar hun huisvesting: (1) per gebouw in plaats van naar de hele portefeuille of (2) het gebouw is er en brengt nu eenmaal kosten met zich mee. Een beter bewustzijn leidt tot een actievere en meer ondernemende blik. Dus vanuit de hele vastgoedportefeuille bekijken of je de beschikbare capaciteit wel goed inzet en niet te snel op lokale uitbreidingsverzoeken ingaan. Kijk liever eerst of je niet slimmere samenwerkingen voor meervoudig gebruik en daarmee verhuur kunt aangaan.” Harry over de tweede stelling: “Die slimme visie heeft dan niet alleen betrekking op wat de school of gemeente aan mogelijkheden voor betere oplossingen zien. Het gaat ook om ruimte bieden aan de kennis en het ondernemerschap van de markt. Door de markt mee te laten denken en een eigen inbreng te laten doen, zorg je dat jouw vastgoed business-case een reële en geen onmogelijke vraag aan de markt is. Ofwel: ook aanbestedingen of offerte-aanvragen moeten slimmer en veel meer gericht worden op het vinden van de slimste partner waarmee je vervolgens samen de beste oplossing binnen de afgesproken uitwerkt. Zowel voor nieuw als bestaand en te optimaliseren vastgoed.”
Tom Haagmans, algemeen directeur Vaessen, bouwers in beweging
“Traditioneel aanbesteden werkt in deze tijd niet meer; we besteden alleen nog maar
THEMA HET CONCEPT ALS KWALITEIT
Ronald Schilt
innovatief aan. De markt vraagt daar ook om. We begeleiden nu een project waarbij we het ontwerp en de bouw koppelen aan risicodragend onderhoud en we ook het energiemanagement voor een periode van 20 jaar gaan doen, binnen afgesproken financiële kaders. Het niet halen van de afgesproken prestatie betekent een korting op je onderhoudsvergoeding. Het lastige is dat we hier geen operate doen, dus we hebben in het dagelijkse gebruik geen invloed op het gedrag. We zijn niet de chauffeur, maar worden wel afgerekend op het brandstofgebruik. In feite heb je het dan over een computergestuurd gebouw, dat zoveel mogelijk gedrag onafhankelijk werkt. Wij hebben een alliantie met Inax uit Veenendaal gesloten. Die monitoren constant de gebouwen achter computers op een centraal punt. Ik heb dus de hele verantwoordelijkheid voor het ontwerp en de installatie van het energieverbruik overgenomen; niet alleen de monitoring maar ook de installaties. “Marktpartijen kunnen veel bijdragen”, stelt Tom. “Het biedt zeker meer mogelijkheden, mits je maar niet teveel waardeert op prijs. Opdrachtgevers vergeten vaak dat het om de innovatie en prestatie moet gaan. Selecteren op prijs is vaak een slechte keuze, die je later in de exploitatie weer voor de kiezen krijgt. De waardering van kwaliteit in de aanbesteding moet dus hoger zijn. De prijs mag nooit meer dan 50% bepalend zijn. De klant moet de mogelijkheid krijgen of ervaren dat hij ergens voor kan kiezen. Dat mag een procesadviseur vooraf ook wel met de opdrachtgever bespreken als je de selectie-
Evert Weide
criteria worden opgesteld. De opdrachtgever moet in deze markt dus juist innovatie kiezen. Goedkoop is vaak duurkoop.”
Tanneke Willems, senior manager ICSadviseurs
“De urgentie om met elkaar tot innovatieve oplossingen te komen voor het adequaat beheren van vastgoed is in deze tijd hoger dan als het economisch voor de wind gaat. Mensen/organisaties zijn meer bereid concessies te doen aan hun eerste uitgangspunten of meer veranderingsbereid om gezamenlijk te zoeken naar passende oplossingen. De krimp vraagt om een vastgoedbeleid voor de lange termijn. Het vastgoedbeleid van het publieke vastgoed dient daarbij in samenhang met elkaar bekeken te worden zodat hier ook de kansen voor krimp, samenwerking en beheer benut kunnen worden.” Tanneke Willems onderschrijft als adviseur de tweede stelling ook: “Vooral bij complexe huisvestingssituaties waar een marktpartij als ondernemer gevraagd wordt het pand te gaan exploiteren moet hij daar ook vroeg bij betrokken worden. Dan wordt er niet alleen voor de ‘basisgebruikers’ een goed gebouw gerealiseerd, ook wordt vanuit de markt naar een gezonde exploitatie gekeken. Daarnaast kan de marktpartij verantwoordelijkheid nemen voor (bepaalde) besluiten in het proces, waardoor een betere exploitatie mogelijk wordt.”
“Opdrachtgevers vergeten vaak dat het om de innovatie en prestatie moet gaan. Selecteren op prijs is vaak een slechte keuze, die je later in de exploitatie weer voor de kiezen krijgt.”
Voor meer informatie of suggesties voor het volgende Innovatielab mailt u naar sibo.arbeek@schooldomein.nl.
schooldomein
november 2012
33
Een nieuwe school voor 100 brugklassers
Snel bouwen met duurzame kwaliteit Aan de Anderlechtlaan in Amsterdam is deze zomer de tijdelijke dependance van het Caland Lyceum verrezen. Op 4 september startten hier 100 brugklassers op vwo-, havo- en vmbo-t-niveau. De dependance blijft maximaal vijf jaar staan.
Tekst Sibo Arbeek Foto’s Sander van der Torren Fotografie
I
n april bleken zich bij het Caland Lyceum honderd kinderen meer aangemeld te hebben dan er geplaatst konden worden. Onder de aanmeldingen waren veel kinderen uit Nieuw-West. Om de kinderen toch een school in het stadsdeel te kunnen bieden moest op korte termijn een nieuwe locatie gevonden worden. Deze nieuwe schoollocatie moest ondermeer passen in het bestemmingsplan
34
schooldomein
november 2012
en binnen een straal van anderhalve kilometer van de hoofdlocatie van het Caland Lyceum liggen. Het stadsdeel, het Caland Lyceum en Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO) hebben gezamenlijk in korte tijd zo’n zeventig locaties in het stadsdeel bekeken. De keuze is gevallen op het onbebouwde veld naast de Matrix aan de Anderlechtlaan. Deze plek voldeed aan alle eisen. Op een goedbezochte be-
BOUW EN ORGANISATIE
“Qua kosten zijn we goedkoper dan de traditionele bouw met een kortere bouwtijd.” wonersavond zijn de omwonenden over de tijdelijke dependance geïnformeerd.
Semi-permanent Menno van Wijk is projectleider bij BUKO Bouwsystemen: “Het is inderdaad een bijzonder project waarbij allerlei bijzondere vragen bij elkaar komen. Het is een semi-permanent gebouw en in een zeer korte tijd gebouwd. Begin juli is gestart met de bouwwerkzaamheden en inmiddels is de school turn-key opgeleverd. De school bestaat uit twee bouwlagen en heeft een omvang van circa 1.400 m². In het gebouw bevinden zich onder meer een expressieruimte en vijf science lokalen. Het is bedoeld voor ongeveer 100 leerlingen, maar er is al sprake van een mogelijke verdere uitbreiding.”
Snelle opdracht De vraag om het Caland Lyceum te helpen is via architect Klaas Huisjes gekomen. Menno: “De architect belde ons met de vraag mee te denken en een voorstel te doen. Maar dan wel met een hele strakke planning. Wij konden daarop direct inspelen en toen kwam het vrij snel tot een opdracht. BUKO Bouw systemen is geselecteerd vanwege de combinatie van prijs, kwaliteit, techniek en levertijd, waarbij materialen voor 80% zijn hergebruikt. Net voor de bouwvak zijn we gestart. De architect is het centrale aanspreekpunt voor wat betreft de vormgeving en uitstraling. Wij stemmen met hem het traject af en hij voert overleg met de gebruikers. Samen kijken we naar de mogelijkheden en dat loopt van de kapconstructie tot alle kleuren en detailleringen. Er is vrijwel dagelijks intensief contact met de architect die volledig in het
bouwteam geïntegreerd is. Gisteren was ik nog op locatie en sprak de conciërge. Die was helemaal blij met de locatie. ”
Voordelen modulair bouwen “Semi-permanent ofwel modulair bouwen is natuurlijk een keuze. Je hebt er een bepaald doel mee voor ogen en je kunt het ook niet vergelijken met traditionele stenen gebouwen. Al hoeft het, zoals je kunt zien op de foto’s, qua uitstraling zeker niet onder te doen voor traditionele bouw. Qua kosten durf ik te stellen dat we structureel goedkoper zijn dan traditionele bouw met een aanzienlijk kortere bouwtijd. Het is deels ook cradle tot cradle; 80% van de materialen kunnen we over vijf jaar weer hergebruiken. Dan praten we bijvoorbeeld over de installaties, de wanden, de deuren, de vloeren en de armaturen. Het systeem biedt veel voordelen, het is flexibel, uitbreidbaar, maar ook makkelijk in te krimpen, dus daarmee aan te passen aan de behoefte van de gebruiker van dat moment. Vanuit de standaard detailleringen kunnen we heel snel overgaan tot productie van alle onderdelen waarbij de indeling, afwerking en uitstraling altijd aangepast wordt naar de wensen van de gebruiker.
projectinformatie Project Nieuwbouw Caland Lyceum voor 100 brugklassers
Locatie Amsterdam
Ten slotte vertelt Menno dat BUKO ook iets extra’s voor de school wil doen: “We installeren een videowall boven het podium die tussen de 12 en 15 m² groot wordt. Die kan natuurlijk op allerlei leuke manieren ingezet worden.” Op www.buko.nl vindt u een impressie van hoe deze tijdelijke
Oppervlakte ca. 1.400 m²
Bouwlagen 2 bouwlagen
Huurperiode Semi-permanent, 5 jaar
school met een permanent karakter eruit ziet.
schooldomein
november 2012
35
Christelijke Agrarische Hogeschool Dronten in een kas Wanneer we het campusterrein van de Agrarische Hogeschool Dronten oprijden kunnen we onze ogen er nauwelijks vanaf houden. Het nieuwe hoofdgebouw is dan ook een regelrechte eyecatcher. Tekst Marianne Biemans Foto’s Ger Junte
E
en Agrarische Hogeschool in een kas. Het idee en ontwerp komen van BDG Architecten Ingenieurs Zwolle. Op het kantoor ontmoeten we architect Wilco Scheffer en projectleider Peter Bervoets. Beiden praten vol overgave over ‘hun project’
36
schooldomein
november 2012
in Dronten. “Een Agrarische Hogeschool in een kas is natuurlijk een leuke verwijzing naar het agrarische, maar het heeft vooral ook een praktische kant”, trapt Scheffer af. “De opdracht was om 7.000 m² te ontwikkelen met onderwijslokalen voor 4 tot 60 studenten,
BOUW EN ORGANISATIE
een restaurant, bibliotheek en kantoren. Er was echter een extra wens, die had te maken met het internationale karakter van de school en met de locatie. Veel studenten leven, studeren en wonen op het terrein zelf en Dronten zelf heeft wellicht niet zoveel te bieden als een gemiddelde studentenstad. Vandaar dat in het gebouw absoluut ook een ruimte moest komen voor evenementen, feesten en partijen. Voor deze extra ruimte was echter geen budget, maar door het geheel in een kas te zetten werd de open ruimte tussen de torens plotseling de extra binnenruimte.” En in het creëren van zo’n extra ruimte is men wonderwel geslaagd, zo hebben we met eigen ogen kunnen aanschouwen. Tussen de twee onderwijstorens in de kas is er een oppervlakte van liefst 400 m² waar diverse activiteiten kunnen plaatsvinden. En zo zijn er nog meer slimmigheidjes te ontdekken: twee trappen die een gecombineerde trap- en tribunefunctie hebben, enkele lichtkoepels die zorgen dat het op de begane grond net zo licht is als in de rest van de kas en een loopbrug tussen de bovenste etages van de afzonderlijk torens. Wie bovenin staat – ook bovenop de torens is nog ruimte voor activiteiten – heeft vanaf 12 meter hoogte een werkelijk schitterend uitzicht op de omgeving.
Binnenklimaat Bij een kas denken we aan veel licht, maar vermoeden we ook dat het behoorlijk warm kan worden, plus dat er ook de nodige energie- en onderhoudskosten om de hoek komen kijken. Dat wil Scheffer graag toelichten: “In de kassenbouw is natuurlijk al veel ontwikkeld, kasonderdelen liggen bij wijze van spreken gewoon in het schap. Maar we zijn natuurlijk niet over één nacht ijs gegaan. Het klimaat is door Cauberg Huygen eerst helemaal nagebootst in de door ons ontwikkelde kas en uitgebreid getest. In de zomer zorgen de schermen bovenin voor een soort parasolfunctie en ook de schermen aan de oost-, west- en zuidzijde houden veel warmte maar weinig licht tegen. Zijramen en speciale dakramen die ten opzichte van elkaar en op de windrichting kunnen worden opengezet zorgen voor de nodige ventilatie. Ook halen we koeling uit de grond. In de winter zijn we heel goed in staat de warmte vast te houden, bovendien halen we in die periode juist weer veel van de warmte uit de grond. Uiteraard zal straks ook het groen zorgen voor een goed binnenmilieu. Het zuivert de lucht en levert een prettige luchtvochtigheid op. Bovendien draagt de kas ertoe bij dat het in de torens nooit tocht.”
Verbijsterende geluidsisolatieniveaus Een ander groot voordeel is dat de twee torens relatief goedkoop en snel, zonder bijvoorbeeld stenen- en
spouwmuren kon worden opgetrokken. “Dat is niet alleen goedkoper, maar scheelt ook in vierkante meters ruimte”, zo stelt projectleider Bervoets. “We konden het skelet afbouwen met gipsplaten in combinatie met gipsvezelplaten. Juist omdat we hier praten over een school is iets als geluidsisolatie van evident belang. Het aanbod op dat terrein is enorm, maar we waren er al snel uit.” Bervoets weet het nog goed, dat er plots een bus van Gyproc bij hen voor de deur stond. Gyproc, wereldwijd marktleider op het gebied van gipsproducten en de binnenafbouw, had net een nieuw wandsysteem ontwikkeld dat werkelijk verbijsterende geluidsisolatieniveaus (tot wel 78 dB) haalde. Om de markt bekend te maken met dit SoundBloc systeem, reed er een zogenaamde campagnebus door het land waar het product op locatie werd gedemonstreerd. “Of we in die bus even de proef op de som wilden nemen”, vervolgt Bervoets. “De resultaten waren erg indrukwekkend en tevens uniek, temeer de wanden vrij dun zijn en dat scheelt natuurlijk weer ruimte.”
“En zo zijn er nog meer slimmigheidjes te ontdekken.”
100% studentproof Gyproc heeft samen met de opdrachtgever alles nog eens tot in detail door- en nagerekend. Daarnaast zijn de Rigidur gipsvezelplaten, toegepast in het Gyproc SoundBloc systeem, bijzonder sterk. “Deze wanden zijn 100% studentproof”, lacht Bervoets. “Dat de wanden ook nog eens weinig afwerking nodig hebben is ook weer mooi meegenomen”. Wanneer is het project voltooid? “Ook dat is nog een voordeel van de kas, in de winter kan er gewoon doorgewerkt worden. Dus mei moet zeker haalbaar zijn.” Inmiddels pronkt de kas trots in het midden van het campusterrein. Meer informatie bij Anja Roosendaal: 030 - 231 23 56. Voor meer informatie over Saint-Gobain Gyproc: www.gyproc.nl.
schooldomein
november 2012
37
Naadloze uitbreiding op gebouw en onderwijsvisie
Uitvoering binnen drie Het gebouw van het Teylingen College in Noordwijkerhout was nog maar vijf jaar oud toen het al weer te klein was. De school kreeg toestemming om uit te breiden, maar de bouwtijd was erg kort. In drie maanden tijd is een prachtig resultaat neergezet.
Tekst Sibo Arbeek Foto’s Plaatwerk Fotografen
C
ees Slats is sinds vier jaar rector van het Teylingen College in Noordwijkerhout. “We stijgen tegen de prognoses in. Ons leerlingenaantal is niet op de voorspelde 900 blijven steken, maar is naar 1.100 leerlingen gegroeid en we gaan nu richting de 1.300 leerlingen.” Hoe verklaart Cees dat succes: “We zijn een goede school en we hebben het vertrouwen van de ouders en de leerlingen. Daarnaast hebben we een divers aanbod. We bieden internationalisering en speciale talentklassen aan en in de onderbouw speciale programma’s op het gebied van science, sport, muziek en techniek. Het zit hem ook in het brede aanbod. Je kunt hier onderwijs volgen van TL tot en met gymnasium. Doordat je in een groei zit heb je de massa om in de bovenbouw genoeg keuze te bieden. Dat leidt weer tot een positief personeelsklimaat. We hebben een prettige club mensen, die van aanpakken weet.”
Nieuwe behoefte “Het bestaande gebouw is van binnen compact opgezet: “We hadden oorspronkelijk een groot terrein, maar om destijds de nieuwbouw te financieren hebben we daar een deel van moeten afstaan. Als je in de pauzes rondloopt zie je overal in de hoeken en gaten leerlingen staan of zitten. Door de onverwachte
38
schooldomein
november 2012
BOUW EN ORGANISATIE
• E n we wilden een uitbreiding naast het forum van de school bouwen om ook ons culturele profiel te versterken.”
Besloten prijsvraag
maanden groei werd het bestaande gebouw dus te klein. Dat hebben we eerst opgelost met noodlokalen, maar dat wil je niet voor altijd. Met de gemeente zijn we gaan praten over permanente huisvesting. 5 minuten voor 12 kregen we toestemming om uit te breiden, maar toen moesten we ook binnen een kort tijdsbestek iets permanent neerzetten. De dubbele uitdaging was dat het ook iets aan het oorspronkelijk ontwerp zou toevoegen, zodat je niet het idee zou hebben dat het om een nieuw deel ging.”
Tijd “Tijd was de bepalende factor. We hadden geen ruimte om tijdens het schooljaar noodlokalen vrij te maken en de nieuwbouw moest komen waar de noodlokalen stonden. We hadden tijd vanaf de laatste dag van het centraal examen tot de eerste dag na de zomervakantie. De nieuwbouw moest bovendien aan de volgende eisen voldoen: • Het ontwerp mocht geen belemmeringen opleveren en moest aansluiten bij de bestaande bouw. • Het moest een bijzondere uitstraling hebben, maar niet opvallend. • We wilden een bepaalde massa aan ordinaire klaslokalen. • We wilden een mooi science-lab voor modern en spannend science onderwijs.
“Na een besloten prijsvraag in december 2011 onder systeembouwers hebben we gekozen voor het schetsontwerp van de combinatie Jan Snel-Van der Laan. Het budget lag rond de twee miljoen euro, dus het hoefde niet Europees aanbesteed te worden. De aanbesteding betrof een design & build contract waardoor gedurende het werk voor de opdrachtgever nauwelijks bijkomende meerkosten uit het proces naar voren konden komen.” Jan Snel legt uit: “Voor de permanente huisvesting van onderwijsruimten in een Science Lab van vier lagen is een uitbreiding gerealiseerd van 900 m² naast de bestaande gymzalen. In het Science Lab zijn zes theorielokalen voor wis-, natuur- en scheikunde, laboratoria met opslag en toa-ruimte en de benodigde sanitair en verkeersruimten ondergebracht. De huisvesting voor muziek en dans inclusief bergruimte kent een uitbreiding aan de kunstvleugel Forum met een hoogte van vijf meter en een totaal oppervlak van 260 m². Deze flexibiliteit strekt tot en met de buitenhuid door toepassing van geprefabriceerde units, die conform het Cradle2-Cradle principe volledig demontabel en weer herbruikbaar zijn. De beperkte bouwtijd van drie maanden was mogelijk doordat de werkzaamheden op de bouw door middel van vergaande prefabricage beperkt bleven tot assembleren en aansluiten van de bouwdelen.”
“We hadden tijd vanaf de laatste dag van het examen tot de eerste dag na de zomervakantie.”
Het bouwproces Jan Snel heeft het bestaande gebouw aan de twee uiteinden een stuk uitgebreid en als je het niet weet zie je het ook niet. “We wilden niet dat de leerlingen het gevoel zouden hebben dat ze in een aparte wereld zouden stappen. Zoveel mogelijk elementen van het hoofdgebouw zijn in de details van de uitbreidingen terug gekomen. De kleurstelling is vergelijkbaar en dat geldt ook voor het meubilair en details als het hang- en sluitwerk. Nadelen zie ik niet, of het moet zijn dat nog niet alle informatie is overgedragen. De luchtbehandeling werkt, maar de technische tekeningen moeten we nog binnenkrijgen en bespreken. Ook moet je heel snel beslissingen kunnen nemen. Dingen waar je bij een normale bouw heel lang over nadenkt en waar teams in meedenken, moet je in zo’n proces direct oplossen. Dat betekent dus dat je op de bouwer moet kunnen vertrouwen en je als rector een duidelijk mandaat hebt. Maar misschien is dat ook wel een voordeel.”
projectinformatie Opdrachtgever Teylingen College
Bouw Jan Snel BV, Montfoort
Architect Architecten en Ingenieursbureau H.W. van der Laan BV, Mijdrecht
Installateur Radiair, Lopik
Bouwsom ca. € 1.300.000
Voor meer informatie surft u naar www.teylingen-college.nl
Realisatietijd
of neemt u contact op met de heer N. Vergeer, operationeel
3 maanden
directeur van Jan Snel BV, telefoon (0348) 47 37 41.
schooldomein
november 2012
39
de etalage Tork en Ronald McDonald Kinderfonds promoten handhygiëne Tork en het Ronald McDonald Kinderfonds slaan de handen ineen. Beide partijen willen goede handhygiëne promoten bij families in de Ronald McDonald Huizen. Marketingmanager Renée Remijnse vertelt namens Tork: “In ons land is het niveau van hygiëne gelukkig beter dan op veel andere plekken in de wereld, maar nog steeds kent niet iedereen het belang van handen wassen ter voorkoming van ziekteoverdracht. Vooral het handen wassen bij kinderen, ouderen en andere kwetsbare groepen kan beter. Educatie en goede voorzieningen zijn hierbij cruciaal. Onderzoek wijst uit dat meer •
•
•
•
•
•
•
•
•
dan 45% van de ouders vindt dat kinderen niet genoeg hierover leren op school.” De komende •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
drie jaar voorziet Tork de Ronald McDonald Huizen in Nederland van lesmateriaal en voorzieningen, zoals onder meer zeep en handdoekjes. Het Ronald McDonald Kinderfonds zorgt er al 30 jaar voor dat zieke kinderen en hun familie dichtbij elkaar kunnen zijn. Dit doet zij onder meer door het aanbieden van vijftien logeerhuizen in Nederland voor de ouders, broertjes of zusjes van zieke kinderen die worden behandeld in een nabijgelegen ziekenhuis of revalidatiecentrum. Het Kinderfonds krijgt geen subsidie en is afhankelijk van vrijwilligers, sponsors en donateurs. Meer informatie: www.kinderfonds.nl. •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Dichtbij Nederland Het NTR radio 5 programma Dichtbij Nederland zendt elke avond uit van 21.00 tot 00.00 uur. Op de maandagavond tussen 21.30 en 22.30 uur is er altijd een debat, aan de hand van actuele stellingen over het thema Onderwijs & Opvoeding. Schooldomein mocht aanschuiven. De intentie is om ook een deel van de debatten op de NOT op te nemen en op maandagavond 28 januari uit te zenden. In de volgende Schooldomein meer daarover.
Op de foto vlnr: vaste tafelheer en debater Edward van der Zwaag, tevens lid redactieraad Schooldomein, gastdebater Sibo Arbeek, hoofdredacteur Schooldomein, presentator Anousha Nzume
Meer informatie: www.dichtbijnederland.nl. •
•
•
•
•
•
•
•
40
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Een kunstwerk voor uw nieuwe locatie
Foto: Max Dereta
•
De bouw van een nieuwe school of een zoveeljarig bestaan zijn aanleidingen om na te denken over de uitstraling van de gemeenschap. Wat zegt een gebouw over de leerlingen en medewerkers en op welke wijze komt de persoonlijkheid van deze gebruikers tot uiting in hun omgeving? Horizon geeft op architectonische wijze antwoord op deze identiteitsvragen en draagt bij aan het gedachtegoed van een organisatie. Dit kunstwerk is dan ook in te zetten bij het in kaart brengen van de dynamiek in scholengemeenschappen. In het realisatieproces van ‘Horizon’ wordt geïnventariseerd wat de wensen, ervaringen, ideeën en mogelijkheden van de opdrachtgever zijn.
schooldomein
november 2012
Dit doen we in de vorm van brainstormsessies. De input van directie en medewerkers vormt samen met de interpretatie vankunstenaar Lisa van Noorden het uitgangspunt voor het kunstwerk. Zo voelt iedereen zich betrokken. Na deze nauwe samenwerking start de ontwerpfase, waarin aangeleverd beeld verwerkt wordt tot illustraties. Het project verloopt in heldere en duidelijke fases waardoor de opdrachtgever precies weet wat hij kan verwachten. Hiermee zet Lisa van Noorden een kunstproduct in de markt dat uniek is qua benadering, functie en resultaat. Meer informatie: www.lisavannoorden.nl (klik onder ‘Producten’ op ‘Horizon’).
het idee In de rubriek het idee belicht iedere editie van School domein een initiatief dat een positieve bijdrage levert aan de samenleving. In dit nummer het idee van ROC Rijn IJssel en stichting SLOPB.
Rijn IJssel goes Bangladesh! Net als in voorgaande jaren organiseren studenten van ROC Rijn IJssel ook in 2013 een grote sponsoractie voor en maken zij een studiereis naar Bangladesh. De sponsoractie is gericht op het inzamelen van geld voor het bouwen van waterputten en sanitaire voorzieningen op scholen in Bangladesh. Tijdens deze studiereis gaan de studenten ervaren wat de grote verschillen zijn tussen onze moderne, westerse samenleving en het leven in een ontwikkelingsland. Zij gaan onder andere in de hoofdstad Dhaka en op het platteland, weeshuizen en scholen bezoeken. Met de sponsoractie en studiereis hopen de studenten een bijdrage te leveren aan: • h et verbeteren van de gezondheid voor de bevolking • h et verminderen van watergerelateerde ziekten door het aanschaffen van pompen en hygiënische wc’s
• h et verminderen van de sterfte en ziekten van de doelgroep door watergerelateerde ziekten • h et motiveren van de bevolking en hen aanzetten tot goede gezondheidsgewoonten door het geven van voorlichting.
probeer met allerlei acties zoveel mogelijk geld bij elkaar te brengen voor de voorzieningen in Bangladesh. Wij moeten er zelf voor zorgen dat we 500 euro sponsorgeld bij elkaar verzamelen. Zelf sponsor ik de fooien die ik verdien met werken bij Donatello’s.”
De reis vindt plaats in nauwe samenwerking met de stichting SLOPB (Stichting Land Ontwikkelings Project Bangladesh). SLOPB werkt aan een groot aantal projecten in Bangladesh, onder andere het waterzuiveringsproject.
Hoe kunt u helpen?
Bijdragen aan beter leven “Het lijkt me fantastisch om deze reis te mogen meemaken”, vertelt Aimy Drent, een van de studenten van Rijn IJssel. “Ik vind het heel erg spannend en ik vind het fijn dat ik kan bijdragen aan een stukje beter leven. Mijn motivatie is ervaring op te doen. Ik ben misschien ook wel van plan later te gaan helpen in ontwikkelingslanden. Ik ga dus heel veel leren van deze reis! Mijn ouders betalen de reiskosten en ik
Vervuild drinkwater is de oorzaak van dodelijke ziektes als cholera. Vooral jonge kinderen zijn hier slachtoffer van. Vindt u schoon drinkwater en sanitaire voorzieningen ook een basisvoorziening?
Kunt u de motivatie en de enthousiaste acties van de studenten waarderen? Stort dan een bijdrage op bankrekeningnummer 54.60.31.544 t.n.v. I.G. van Til onder vermelding van ‘Project Bangladesh 2013’. Als u de sponsoracties van een bepaalde student wilt ondersteunen – bijvoorbeeld die van Aimy Drent – dan kunt u zijn/haar naam toevoegen.
schooldomein
november 2012
41
kleur is zoveel meer mooiere resulaten
bekijk de inspiratiefilmpjes
betere concentratie
Natuurlijk, een schoolgebouw of klaslokaal dat strak in de verf zit, is eerst en vooral ‘mooi’. Maar wist u dat kleur méér is dan alleen prettig voor het oog? Het is wetenschappelijk bewezen dat goed en doordacht kleurgebruik een positieve invloed heeft op hoe mensen zich voelen en functioneren. Dat geldt niet alleen in scholen, maar ook in ziekenhuizen, kantoren en woningen en op al die andere plekken waar u als schilder de wereld kleurt. Bekijk onze inspiratiefilmpjes en ontdek hoe u méér uit kleur haalt op sigma.nl.
prima sigma
meer leerplezier
Parkschool Eindhoven
Verbinden en oriënteren in een transparant gebouw De nieuwbouw van spilcentrum Generalenbuurt vormt een binnenstedelijke ontwikkeling in Eindhoven. De noodzaak om het parkeren op te lossen op het eigen terrein, in combinatie met het behoud van het vele groen, heeft geleid tot een ondergrondse parkeerkelder. Niet vanzelfsprekend voor onderwijshuisvesting. De inpassing van het spilcentrum bleek dus eigenlijk een mini-gebiedsontwikkeling.
Tekst KdV architectuur Foto’s Arthur Bagen
I
n het plan wordt de vervangende nieuwbouw van basisschool Rapenland, samen met de peuterspeelzaal, kinder- en buitenschoolse opvang onder één dak gebracht. De randvoorwaarden vragen om een weloverwogen inpassing van het plan in haar omgeving. De omliggende jaren ’60 bebouwing bestaat uit woningen in twee bouwlagen met een kap. Realisatie van het gehele programma op de locatie van de voormalige basisschool bleek vanuit stedenbouwkundig oogpunt niet wenselijk. Er moest worden uitgeweken naar het aangrenzende park. De aanwezige waardevolle bomen op het terrein en
44
schooldomein
november 2012
de bestaande looproutes naar voorzieningen in de wijk werden leidend voor de positionering van het gebouw.
Natuurlijke verbindingen Het hoofdgebouw met daarin de school en kinderopvang bestaat uit een U-vorm. De U beschermt de hoofdspeelplaats die ingekapseld ligt aan de zonnige zuidkant van de locatie. De inrit tot de ondergrondse parkeergarage ligt aan de noordkant van het gebouw en bevindt zich achter een doorlopende façade. Het paviljoen met daarin de gymzaal, aula en buiten-
STEDENBOUW EN ARCHITECTUUR
schoolse opvang is ruimtelijk anders dan het hoofdgebouw uitgewerkt. Op die manier is dit element met respect voor de waardevolle bomen neergelegd op het terrein. Een loopbrug verbindt het hoofdgebouw met het paviljoen. Een doorgaande wandelroute in het park wordt hierdoor gekruist maar door de gebouwen begeleid.
Wisselwerking Het plan maakt optimaal gebruik van de aanwezige landschappelijke kwaliteiten. De wisselwerking tussen het park, speelterreinen en onderwijsruimten wordt op verschillende manieren ingezet in het ontwerp. De lange gevels zijn ingezet om transparantie te introduceren op verschillende niveaus. Op de begane grond is de relatie tussen binnen en buiten continu zichtbaar, hier bewegen de allerjongsten zich achter de doorlopende glazen plint. In het paviljoen
“De inpassing van het spilcentrum bleek dus eigenlijk een mini gebiedsontwikkeling,” vanuit het paviljoen naar het park. De stroken gekleurd glas brengen een nuance in de gevel aan. Het paviljoen staat met de voeten in het groen. Glas loopt van vloer tot plafond en één enkele voorzieningenkern ‘draagt’ het volume van de gymzaal binnen de open ruimte voor aula en buitenschoolse opvang.
Flexibiliteit Gemeente, gebruikers en omwonenden hebben intensief samengewerkt. Om in te kunnen spelen op fluctuaties is de constructieve opbouw in een volledige staalconstructie uitgevoerd met daartussen lichte scheidingswanden. Daardoor kunnen de ruimtes in de toekomst gemakkelijk heringericht worden. De constructie staat rondom vrij van de gevel. Hierdoor ontstaat een marge tussen gevel en de eerste kolommenlijn die steeds op scheidingswanden wordt ingevuld met een glaspaneel. Op deze manier ontstaat doorzicht langs de gehele binnengevel en krijgt het gebouw een bepaalde gelaagdheid. Binnen het gebouw wordt deze transparantie doorgezet, door toepassing van glazen schuifwanden op de scheidingen tussen onderwijsgroepen en de speel-, ontmoeting- en werkplekken binnen het gebouw.
Omvang 4.130 m² BVO
Programma Basisschool, kindfuncties, sport, parkeergarage
Binnen en buiten
is de gymzaal op de verdieping geplaatst en de begane grond rondom van glas voorzien, om de relatie met het aanwezige groen in het park te versterken. De verdieping van de school is aan de straatzijde voorzien van horizontale uitsneden in het metselwerk waarachter zich de onderwijszones bevinden. Aan de zuidzijde benadrukt de doorgaande transparante pui de as die het gebouw vanuit de loopbrug doorsnijdt en beide bouwdelen met elkaar verbindt. Het oplopende metselwerk in de gevel accentueert de zichtlijnen vanuit het hoofdgebouw naar de hoofdentrees aan de kopzijden van het gebouw en
projectinformatie
De onderwijsgroepen zijn geschakeld in een heldere structuur. Vanuit de loopbrug doorkruist een verbindingsas het gehele gebouw. In deze transparante zone bevinden zich de voornaamste verkeerszones met zichtlijnen door het hele gebouw. Een reeks van ruimten met verschillende sferen wordt aan elkaar gekoppeld. Het vaste meubilair, dat integraal mee is ontworpen met het gebouw vormt een belangrijk onderdeel in deze ruimten. Op de verdieping vormt het meubel een aaneenschakeling van ontmoetingen werkplekken voor gezamenlijk gebruik, waarbij de materialen en kleurgebruik zijn afgestemd op het overige interieur. Door de transparantie, open structuur en het concentreren van de vaste kernen ontstaat er een gebouw waarin ontmoeting en beweging zichtbaar gemaakt worden. De complexiteit van de opgave heeft geleid tot een plan dat onlosmakelijk is gevormd door haar context maar tevens deze context heeft voorzien van nieuwe kwaliteiten. Een gebouw waarin binnen en buiten elkaar continu ontmoeten.
schooldomein
Opdrachtgever SKPO Eindhoven e.o.
Ontwerper Coen Smits, Caroline Koot
Start bouw oktober 2010, oplevering: juni 2012
Adviseurs Advies- en Ingenieursbureau Van de Laar (constructie) De Jong Installatie Management (installaties)
Aannemers Muller Bouw (bouwkundig) Bevers Installatietechniek (W-installatie) B.I.T. Van de Meerakker (E-installatie)
Interieurbouw Gielissen Neos
Bouwmanagement Dyade Zuid-West Nederland
november 2012
45
Nieuwbouw Amsterdam University College
Kruisbestuiving van talenten en ideeĂŤn
46
schooldomein
november 2012
STEDENBOUW EN ARCHITECTUUR
Het prestigieuze Amsterdam University College is de gezamenlijke liberal arts and sciences-opleiding van de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit Amsterdam. De onderwijsinstelling vormt de entree naar het Science Park, het internationale bèta-kenniscentrum in de Watergraafsmeer. Tekst Arno Ottevanger Foto’s Christian Richters
H
et Amsterdam University College (AUC) is een initiatief van de Vrije Universiteit Amsterdam en de Universiteit van Amsterdam. De nieuwe huisvesting voor deze driejarige universitaire bacheloropleiding Liberal Arts and Sciences is op 21 september 2012 door wethouder Lodewijk Asscher officieel geopend. Bij aanvang van het studiejaar 2012/2013 hebben de internationale studenten en docenten hun intrek genomen in het nieuwe gebouw, dat 900 studenten kan huisvesten. Het Amsterdam University College combineert een intensief studieprogramma met het culturele en sociale leven van een campus. Francine Houben: “Het Amsterdam University College is ontworpen als een inspirerend thuis voor de community van internationale studenten en hun docenten.
Interessante omgeving De faculteit van 5800 m² is gevestigd in het Science Park Amsterdam, het internationale bèta-kenniscentrum in de Watergraafsmeer ten oosten van het zeventiende-eeuwse historische stadscentrum. Het park heeft een stedelijk karakter waarin bebouwing, landschap en openbare ruimte sterk zijn verweven. Midden tussen vooraanstaande onderwijsinstellingen en hoogwaardige onderzoekscentra biedt het Science Park een interessante omgeving voor het AUC met optimale kansen voor kruisbestuiving van talenten en ideeën.
Huis voor studenten Vanuit het centrum en vanaf het nieuwe treinstation Amsterdam Science Park vormt het in het oog springende Amsterdam University College, samen met de monumentale Anna Hoeve, de entree naar het Science Park. Mecanoo heeft het gebouw ontworpen als een inspirerend thuis voor de community van internationale studenten en hun docenten. Het is een vriendelijk maar robuust, alzijdig gebouw met een reusachtige zolder erop. Die zolder wordt gevormd door de daken er diagonaal, in noord-zuidrichting op te leggen. Onder de geknikte daken bevinden zich
“Vides vormen het hart van de faculteit zodat er zichtlijnen mogelijk zijn tussen alle verdiepingen.” geborgen, rustige studieplekken en de bibliotheek. Vides vormen het hart van de faculteit zodat er zichtlijnen zijn tussen alle verdiepingen. Een monumentale trap verbindt de vides en symboliseert het communitygevoel van haar gebruikers. Hier komen de studenten samen om te leren, te debatteren, samen te werken en te ontspannen. Bijzondere ruimtes zoals het restaurant, the common room en de studiezaal hebben dubbelhoge puien met prachtig uitzicht op het Science Park. De gevel is bekleed met cortenstaal. Dit geeft het gebouw een warme uitstraling terwijl het tegelijkertijd past in de zakelijke sfeer van het Science Park.
projectinformatie Programma Universiteitsgebouw van 5800 m2 met klaslokalen, bibliotheek, restaurant, common room (woonkamer), projectkamers, vergaderzalen en werkplekken.
Opdrachtgever Universiteit van Amsterdam
Architect Mecanoo architecten
Uitvoering 2010-2012
Duurzaamheid
Aannemer
Het Amsterdam University College is een duurzaam gebouw met een Greencalc+ score van 200. De compacte gebouwmassa biedt een optimale verhouding tussen geveloppervlak en vloeroppervlak wat energieverlies tot een minimum beperkt. Daklicht dringt tot diep in het gebouw door via daglichtkoepels op de noordzijde van de dakvlakken. De sedumtapijt dakbedekking zorgt voor isolatie en waterberging. Het Amsterdam University College maakt gebruik van warmte-koude opslag en betonkernactivering. De goede akoestiek binnen wordt verkregen door een bijzondere houten wand van de begane grond tot aan het dak, die tevens dient als oriëntatiepunt.
Bouwbedrijf M.J. de Nijs, Warmenhuizen
Constructeur ABT bv, Delft
Adviseurs Ingenieursburo Linssen b.v., Amsterdam (installaties) DGMR Bouw, Arnhem (akoestiek) Basalt Bouwadvies bv, Nieuwegein (bouwkosten)
Projectmanagement Aronsohn raadgevende ingenieurs, Rotterdam
Bouwkosten € 9.000.000
Voor meer informatie mailt u naar pr@mecanoo.nl.
schooldomein
november 2012
47
De dubbele cirkel van Brede School Vlissingen
Working & living apart together
De Open Wijkschool De Combinatie ligt in de herstructureringswijk Nieuw Bonedijke in Vlissingen. In het gebouw zijn drie basisscholen opgenomen, een scala van sociaal-culturele en maatschappelijke voorzieningen zoals een kinderdagverblijf, een peuterspeelzaal, buitenschoolse opvang, een grote sportzaal met verenigingsruimte, een mediatheek, een consultatiebureau en ruimten voor maatschappelijk werk en vergaderruimten. Tekst Marlies Rohmer
D
e vorm is bijzonder: twee vervlochten cirkels, samen een acht, zijn diagonaal gedrapeerd op het immense plein. Op die manier ontstaan er aparte speelplekken rondom, terwijl de ruimte toch als één vloeiend geheel ervaren wordt. De grote, hogere ring met in twee lagen 38 sociale huurwoningen vormt met zijn hoogte een mooi tegenwicht tegenover het forse gebouw “de Harlekijn”. Aan de Schuitvaartgracht, tegenover de bestaande woningen aan de overkant van het water, is het ontwerp slechts twee lagen hoog, zodat de bewoners zo min mogelijk
48
schooldomein
november 2012
zichtbelemmering ondervinden. Het resultaat: een nieuw icoon in de wijk.
Ontwerp Niet alleen vanuit stedenbouwkundig oogpunt, maar ook vanwege organisatorische en programmatische aspecten is er gekozen voor de vorm van een dubbele cirkel. In de grote cirkel zijn rond een centraal gelegen sportzaal drie basisscholen georganiseerd op basis van het principe ‘working & living apart together’. De gymzaal is daarmee aan het zicht onttrok-
STEDENBOUW EN ARCHITECTUUR
“In de grote cirkel zijn rond een centraal gelegen sportzaal drie basisscholen georganiseerd.”
ken en tegelijkertijd geluidstechnisch ‘ingepakt’. De scholen zijn elk in twee verdiepingen ondergebracht, waarbij de onderbouw op de begane grond ligt, en de midden- en bovenbouw op de verdieping. Elke school heeft naast de centrale hoofdingang een eigen ingang, waardoor elke school een eigen identiteit houdt. In de kleine cirkel zijn gemeenschappelijke en overige brede school functies rondom een patio ondergebracht. Deze patio kan overdag gebruikt worden als beschutte buitenspeelruimte voor de allerkleinsten. In het centrale gedeelte van het gebouw, daar waar de twee cirkels elkaar ontmoeten, is een grote entreehal met een tribune ontworpen. Hier kunnen schoolfestiviteiten plaatsvinden waarbij de speellokalen als aula te gebruiken zijn. Deze vormen samen een cirkelvormige arena, het hart, waarop alle functies gericht zijn.
Vlinderachtig karakter Daar waar de twee ronde gebouwen elkaar raken ontstaan vanzelfsprekende ingangen voor de gemeenschappelijke functies van de Brede Wijkschool, de hoofdingang aan het wijkplein en een ingang in het verlengde van de brug over de Schuitvaartgracht. Aan deze kant komt ook de ingang voor de woningen. De vorm van de school sluit aan bij de landschappelijke enscenering van de locatie. Een bloemmotief dat zijn basis heeft in deze vorm, is tevens inspiratiebron voor de gevels. Plastische aluminium gevelelementen en zonneschermen geven het gebouw een expressief en vlinderachtig karakter. Kleurvlakken per lokaal sluiten hierop aan.
Het ‘brede’ schoolplein Rondom het gebouw is er speelruimte voor iedere school afzonderlijk, aan de zuidwest-zijde vervloeit de speelruimte naadloos in een groot wijkplein. De integratie met het schoolplein wordt door supervisor Wytze Patijn als zeer geslaagd benadrukt. Verschillende deelnemers, zoals een speeltuinvereniging, de buurt en de school kunnen het plein gebruiken en niet onbelangrijk: beheren. De kiss & ride zone en de toegang naar de parkeergarage zijn zo gepositioneerd dat er geen storende kruisingen zijn met het gebruik van het plein.
projectinformatie Opdracht Brede school, Vlissingen: 3 basisscholen, KDV, PSZ, BSO, sportzaal (NOC/ NSF), mediatheek, consultatiebureau, vergaderruimten en 38 seniorenwoningen met parkeergarage
Duurzaamheid Frisse school: Klasse B
Opdrachtgever
Parkeren: Auto’s en fietsen Onder het gebouw is de halfverdiepte parkeerkelder voorzien van circa 50 parkeerplaatsen voor bewoners en medewerkers, rechtstreeks verbonden met het gebouw door twee liften. In de kelder is ruimte voor een afsluitbare fietsenstalling voor de bewoners van de huurwoningen. Op maaiveldniveau worden rondom de buitengevels van beide ringen fietsklemmen aangebracht voor fietsen van leerkrachten en scholieren. De rekken zijn onderdeel van gevelornamentiek van de stalen plint.
Slimme gevel en frisse scholen
Gemeente Vlissingen, l’escaut woonservice i.s.m. PMB Marsaki bv
Architect Architectenbureau Marlies Rohmer
Ontwerp Marlies Rohmer
Adviseur Bartels Ingenieursbureau, Lochem DWA installatie- en energieadvies, Bodegraven
Aannemer Walchersebouw unie, Middelburg/
De gevel draagt op meerdere manieren bij aan de klimaatbeheersing. De zilvergrijze panelen zorgen voor weerkaatsing van het licht tot diep in het gebouw en de zonwering die onder het klepraam aangrijpt, weert de felste zon. Het overstek legt het klepraam in de schaduw; ook als de zonwering naar beneden is komt er nog licht binnen. De school is gebouwd volgens het Frisse scholen concept Klasse B.
schooldomein
Aannemersbedrijf Van der Poel, Terneuzen
Oppervlak BVO circa. 11000 m²
Oplevering december 2011
Bouwsom € 12.888.000,- incl. installaties, excl. BTW
november 2012
49
Doordecentralisatie als oplossing voor wat eigenlijk? Anno 2012 staan gemeenten en basisscholen voor een geweldige opgave als het gaat om onderwijshuisvesting. Hoe organiseren we de oplossing? Daarover ging de bijeenkomst over “Doordecentralisatie en vastgoedorganisatie in breder perspectief� op 10 oktober 2012 in de Ster in Nijmegen.
D
e opgave rond de huisvesting van het basisonderwijs is niet eenvoudig. Uit onderzoek van Bouwstenen en bbn blijkt dat er meer dan 10 miljoen vierkante meter huisvesting beschikbaar is. Naar inschatting van de PO raad wordt 20% daarvan
50
schooldomein
november 2012
niet voor onderwijs gebruikt. Door krimp en ontgroening komt er steeds meer leegstand. Bijna de helft van de voorraad is 30 jaar of ouder. Meer dan de helft presteert slecht op energiegebied. Ook op het gebied van gezondheid scoren scholen niet best, blijkt uit
Financiering en exploitatie
onderzoek. Gezondheidsklachten, concentratieproblemen, luizen, krentenbaard, kinkhoest, voetschimmel en vieze wc’s zijn in veel scholen betrekkelijk ‘normale’ verschijnselen.
Afslanken en opfrissen Afslanken en opfrissen lijkt de opgave en dat is niet eenvoudig in deze tijd. Oude gebouwen van voor 1960 zijn nog wel tot woningen te transformeren, vanwege hun ligging, bouw en architectuur. Dat de woningmarkt plat ligt maakt het wel lastig. Het transformeren van de scholen tussen 1960 en 1980 is vaak problematisch en kostbaar in verband met het gebruik van asbest in die periode. Daar komt bij dat de taken en verantwoordelijkheden bij onderwijshuisvesting niet echt handig zijn verdeeld. De wetgeving op het gebied van onderwijshuisvesting is gericht op nieuwbouw en niet op verbouw of transformatie. Gemeenten en scholen hebben een taakverdeling en hanteren uitgangspunten die afwijken van hetgeen in vastgoedland gebruikelijk is. Dat maakt het voor vastgoedpartijen en beleggers ook moeilijk om in te stappen en met oplossingen te komen, aldus Arnoud Vlak, lector maatschappelijk vastgoed. Ga er maar aan staan als onderwijshuisvester.
Het balletje gaat rollen De bijeenkomst op 10 oktober 2012 in Nijmegen was te kort om alle organisatie-vragen rond onderwijshuisvesting goed uit te diepen. Wel werd duidelijk dat onderwijshuisvesters van gemeenten en scholen het niet alleen af kunnen. Er is meer professionaliteit en vastgoedkennis nodig dan gemeenten en scholen nu in huis hebben. En een betere aansluiting bij andere partijen, principes en ontwikkelingen. Wetgevers, politiek, ouders en de markt moeten helpen om de boel vooruit te krijgen. Dat er een opgave ligt is wel duidelijk, maar de druk om er iets aan te doen moet van buiten komen. In Breda ging het balletje pas rollen toen ze met een hele bus met raadsleden langs de scholen
“Doordecentralisatie moet geen bezuinigings instrument zijn” zijn gegaan. Toen kwam ook de organisatievraag goed op tafel. Hetzelfde geldt voor Nijmegen. Daar hebben gemeente en scholen inmiddels goede ervaring met doordecentralisatie. Hannie Kunst: “Doordecentralisatie is een volwassen organisatievorm. Door scholen verantwoordelijkheid te geven worden ze kostenbewuster. Je moet als gemeente verantwoordelijkheid durven loslaten. Anderzijds moeten scholen leren af te raken van hun hang naar subsidie.”
Vastgoedloze voorzieningenplanning Veel gemeenten sturen nog met vastgoed. “Dat is soms wel handig, maar het kan ook zonder, aldus Siewert Pilon van de VNG. Het komt dan wel aan op een goed voorzieningenplanning, want ook voor ouders geldt “locatie, locatie, locatie”, blijkt uit de inbreng van Gjalt Jellesma van Boink, een vereniging van ouders in de kinderopvang. “Doordecentralisatie moet geen bezuinigingsinstrument zijn”; zegt Gertjan van Midden van de PO-raad. Maar een goede crisis is ook in dit dossier nooit weg, vinden een aantal aanwezigen. Dat verandert de rollen in de markt. Traditionele partijen trekken zich terug. Dat schept kansen voor nieuwe organisatievormen. Welke nieuwe organisatievormen is nog niet helder. Er is nog wat weerstand om alle marktpartijen erbij te betrekken, maar een goede case met marktpartijen om te kijken hoe dat kan werken is welkom. Over coöperaties voor onderwijshuisvesting (gespecialiseerd of met een oriëntatie in de breedte) wordt verschillend gedacht.
Nog zoeken “Het is een zoektocht”, zei Hannie Kunst, wethouder gemeente Nijmegen al in het begin. En dat is het, vinden ook andere aanwezigen. De antwoorden liggen nog niet op tafel. Veel deelnemers geven aan samen verder te willen zoeken. Bouwstenen zal faciliteren als daar behoefte aan is. Nu maar hopen dat ook scholen aanhaken, want het is toch vooral een gezamenlijke zoektocht.
Over Bouwstenen Bouwstenen is een platform van en voor bestuurders, managers en professionals in het maatschappelijk vastgoed. Doel is vinden, verbinden en vooruit komen. Bouwstenen faciliteert het platform met een gratis nieuwsbrief, professionele netwerken en ontwikkelgroepen. Voor meer informatie zie www.bouwstenenvoorsociaal.nl.
schooldomein
november 2012
51
het atelier
Huis van de Heuvel | Breda Het Huis van de Heuvel aan het Mgr. Nolensplein in de wijk de Heuvel in Breda heeft officieel haar deuren geopend. Het nieuwe Sociaal Cultureel Centrum is gevestigd in een bijzonder complex waarvan een oud Neo-Romaans Kerkgebouw - in de volksmond het Ledikant - het hart vormt. Tijdens het renoveren en uitbreiden van de kerk heeft het Haagse architectenbureau Atelier PRO rekening moeten houden met de status van rijksmonument. Het project omvat een gemeenschapshuis, twee basisscholen, peuterspeelzaal, kinderopvang en buitenschoolse opvang, consultatiebureau, bibliotheek, sportzaal en huismeesterbureau. Het totale programma omvat 6710 m², waarvan 4095 m² nieuwbouw is. Om de combinatie van brede school en voorzieningencentrum mogelijk te maken, heeft atelier PRO de kerk aangevuld met nieuwbouw. Het bestaande gebouwencomplex vormt samen met de uitbreiding één ensemble, waarbij nieuw en oud elkaar versterken. De balans tussen de twee is niet alleen te vinden in massaopbouw en materiaalgebruik, maar blijkt ook uit de abstracte witte volumes die in de onaangeroerde middenbeuk van de kerk lijken te zweven.
Omvang 6710 m²
Opdrachtgever Gemeente Breda
Architect Atelier Pro
Oplevering 2012
Foto’s Petra Appelhof
52
De eenheid van de bebouwing wordt verder benadrukt door een wintertuin met verbindingsbrug die de schakel
schooldomein
november 2012
vormt tussen oud en nieuw. De foyer in de kerk en de aula in de nieuwbouw stimuleren de interactie tussen de verschillende gebruikers optimaal door middel van verscheidende zichtlijnen en vides. Dezelfde ruimtelijkheid is ook terug te vinden in het interieur van de scholen. Ondanks de hoge dichtheid aan programma is een sculpturale binnenruimte ontstaan met spannende vides en bijzondere lichtinval. Met Huis van de Heuvel heeft Atelier PRO een gebouw ontworpen dat een eigentijds commentaar levert op de historiserende architectuur van de Delftse School waarin materiaalgebruik en plastiek een krachtige rol spelen. De ingrepen in het interieur van de kerk zijn reversibel: ze zijn zo uitgevoerd dat de kerk in oorspronkelijke staat kan worden teruggebracht. De bijgebouwen van de kerk, de sacristie en de pastorie met kleine zaal, zijn behouden en nadrukkelijk in het ontwerp geïntegreerd. Huis van de Heuvel kan worden beschouwd als een goed voorbeeld van hergebruik van leegstaande kerkgebouwen die een nieuw leven krijgen in de wijk. Met dergelijke renovaties blijven in onbruik geraakte gebouwen een betekenis houden als sociaal middelpunt van de wijk.
column
r nu Registree atis voor Gr et toegang m 02483 code: 100
22-26 januari 2013
Jaarbeurs Utrecht www.not-online.nl
Weg van verzuiling De geschiedenis: Vanaf de eerste helft van de vorige eeuw was de Nederlandse bevolking in te delen in zuilen. Elke zuil had een duidelijk eigen levensbeschouwing; protestant, katholiek, liberaal, socialistisch etc. Het leven speelde zich doorgaans af in de eigen zuil en de verzuiling had een grote invloed op het dagelijks leven. De keuze voor een politieke partij, krant, omroep, vakbond, school, vereniging, vriend werd erdoor bepaald. Na de 60-er jaren verdween de verzuiling geleidelijk en daarmee ook de opdeling van de maatschappij op grond van geloofsovertuiging of opvattingen. Anno 2012: De verzuiling in de vorige eeuw heeft geresulteerd in het naast elkaar bestaan van christelijke en openbare scholen. Nog steeds hechten veel scholen sterk aan hun eigen geloofsidentiteit. Daarnaast profileren veel van deze scholen zich (ook) met een eigen visie op onderwijs. Maar op sommige plekken is zwaar weer op komst. In een aantal kleine kernen is sprake van krimp. Door de afname van het aantal jongeren worden de scholen, elk met een specifiek onderwijsconcept en/of geloofsovertuiging, alsmaar kleiner. Zelfs zo klein dat ze onder de opheffingsnorm komen. Moet een kind vervolgens twee dorpen verderop naar een school van ‘de juiste zuil’, terwijl goed gestructureerd onderwijs om de hoek mogelijk is? Een oplossing schuilt in de samenwerking of het samengaan van de verschillende scholen in een kern. De discussie tussen de schoolbesturen zal óók, of misschien zelfs vooral, gaan over hoe de eigen identiteit is te behouden. Hierbij vraag ik me in verbazing af: Is het realiseren van een aparte schoolingang het symbool van eigen identiteit geworden? Moet niet de onderwijsvisie leidend zijn en kunnen verschillende overtuigingen niet prima samengaan binnen één en dezelfde onderwijsvisie? Is het zelfs niet beter dat verschillende overtuigingen samengaan, waardoor kinderen met verschillende denkrichtingen kennismaken? Als moeder en daarom ervaringsdeskundige in het kiezen van scholen heb ik gemerkt dat de keuze voor een school door verschillende aspecten wordt bepaald. De afstand van huis, de visie op het onderwijs en (minstens zo belangrijk) de sfeer en ‘is er sprake van een klik’. Geloofsovertuiging speelt voor een groep ouders zeker een rol, maar is in veel gevallen niet leidend in de keuze. Voorwaarde hierbij is wel dat verschillen in overtuiging wel een plek krijgen binnen het onderwijs. Wordt het niet hoog tijd om af te rekenen met de indeling in schooltypen, die voortkomt uit de verzuiling? Schoolbesturen en ouders zouden, anno 2012, moeten hechten aan profilering ten aanzien van onderwijs en scholen die functioneren als ‘huis van het kind’. Deze ontwikkeling is zeker actueel in de krimpgebieden. schooldomein
november 2012
Hanneke Rinkel | Sacon, bureau voor architectuur stedenbouw en landschap | Foto Ben Vulkers
Vijf dagen inspiratie, de nieuwste trends en ontwikkelingen. Mis het niet!
53
volgende nummer
colofon Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar. Op internet: www.schooldomein.nl. Uitgever Schooldomein is een uitgave van Uitgeverij School BV Redactie Sibo Arbeek, Paul Voogsgerd, Brenda Breems Vaste medewerkers Kees Rutten (fotografie), Anje Romein, René de Werker, Jos Martens, Team BNA Onderzoek, Jan Schraven, Elly Zee, Marc van Leent Redactieraad Henrico ten Brink, Peter Reijers, Ronald Schilt, Jan Schraven, Harry Vedder, Tom Haagmans, Edward van der Zwaag, Wik Jansen, Judith Chin Kwie Joe, Theo Fledderus, Peter Overgaauw, Marc van Leent Redactieadres Postbus 59112, 1040 KC Amsterdam, tel 06 22 26 77 95 E-mail: info@schooldomein.nl Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adreswijziging kunt u doorgeven aan drukkerij Ten Brink, Administratie Schooldomein, Postbus 41, 7940 AA Meppel, tel (0522) 85 51 75. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar, in een oplage
3
van 17.000 exemplaren en in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar-
Transformatie en Innovatie
2013 wordt het jaar van Transformatie en innovatie. Alle partijen zijn op zoek naar nieuwe vormen van inrichting, huisvesting en exploitatie. Het publiek vastgoed wordt aanjager van de nieuwe economie. Wat zijn de trends in architectuur en stedenbouw? Het volgende nummer rolt twee weken voor de NOT in uw bus!
(ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd, alsmede de architecten aangesloten bij de BNA en alle woningcorporaties. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 59,50. Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 juli van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de
Schooldomein springt daarop in met prachtige artikelen. Een greep:
administratie van drukkerij Ten Brink. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement
• Transformatie belastingkantoor in onderwijsgebouw: Hogeschool van Amsterdam hergebruikt bestaand pand. • Nieuwbouw voor De Ark in Haarlem: Inpassing in de wijk uitgangspunt voor ontwerp. • Praktijkgerichte omgeving CSG Ludger: Een stimulerende leer- en leefomgeving in Drachten. • Vitale Sportvereniging concept van de toekomst: VV Rigtersbleek in Enschede transformeert naar wijkvereniging. • Werken aan ontwerpkracht De nieuwe Architectuuragenda laat zien dat de bakens verzet moeten worden. • NOT 2013 en Schooldomein: verdere informatie over debatten, sprekers en 25 jaar Schooldomein op de NOT.
automatisch met een jaar verlengd. Advertenties Voor het plaatsen van advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met André van Beveren van Recent BV, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam. tel. 020-3308998, fax 020-4204005. Email: andre@recent.nl of info@recent.nl; website: www.recent. nl. Ook voor plaatsing van banners, buttons en overige informatie kunt u bellen met Recent BV. Of stuur een email naar één van de genoemde adressen. De advertentietarieven van Schooldomein zowel als voor de website vindt u op www.recent.nl en www.schooldomein.nl. Productie Grafische productie: Drukkerij Ten Brink, Meppel Projectbegeleiding: Communicabel, Veenendaal Vormgeving en website: FIZZ reclame + communicatie, Meppel Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door Marko BV, BNA en de adverteerders in Schooldomein
54
schooldomein
november 2012
No limits
Een schoolvoorbeeld van flexibel bouwen? Volwaardige faciliteiten: • Sciencetoren van 912 m² met open laboratorium op dak • Forum van 248 m² met elastische dansvloer • Glaspuiconstructie over volledige hoogte van Sciencetoren • lokalen voor theorie, scheikunde en laboratoriumlokalen met complete inrichting • Forum voldoet aan hoge geluidseisen, gesteld op 110 dBa. Bouwtijd: 11 weken Verwachte gebruikstijd: 40 jaar
Vloeren voor het onderwijs
In totaal elf weken wordt een Sciencetoren (4 verdiepingen en een open
Door onze vrije manier van
laboratoriumruimte op het dak) én een Forum
denken zijn wij freerunners in hart
gerealiseerd. Beslist geen tijdelijke oplossing,
en nieren; als het nuttig of nodig is,
maar duurzame huisvesting om 330 leerlingen
kijken wij over de grenzen van ons
de komende 40 jaar van eigentijds onderwijs
vakgebied heen. Want uiteindelijk
te voorzien. Het gebouw is ultieme synergie
telt alleen het resultaat: Bolidt
tussen traditionele en flexibele bouw met
vloeren voor scholen. Ze voldoen
betonvloeren en een ter plaatse opgebouwde
aan de hoogste eisen op het gebied
staalconstructie. Dit is onderwijsvernieuwing
van functionaliteit en duurzaamheid.
volgens Jan Snel.
Om over de vrolijke designmoge-
Meer weten? Ga meteen naar jansnel.nl of
lijkheden nog maar te zwijgen.
bel: 0800 348 0 348. Tot Snel!
Bolidt, no limits. http://og.bolidt.nl Teylingen College te Noordwijkerhout
Stage Systems
Dansen Zingen Spelen Showen Stralen Dromen Normaal gesproken
dat kinderen het zelf in elkaar
vraagt het opzetten
kunnen zetten. Alle onderdelen
van een (tijdelijk) podium
zijn gemaakt van uiterst duur-
veel tijd. Maar niet met Stage Systems van
zame materialen. Ook het
Marko. In een kwartier staat er een echt podium.
opruimen gebeurt in ĂŠĂŠn hand -
Zonder gereedschap. De constructie is zo simpel
omdraai: stapelen en wegrijden.
Een leven lang Marko Marko BV Beneden Verlaat 75 9645 BM Veendam Postbus 7 9640 AA Veendam T +31 598 698 798 F + 31 598 69 88 00 Showroom De Meern Rijnzathe 2 3454 PV De Meern (Kantorenpark Oudenrijn) T +31 30 669 69 69 F + 31 30 669 69 00 info@marko.nl www.marko.nl
magazine voor de perfecte leer-, werk- en leefomgeving
sportdomein zorgdomein wijkdomein Thema: Total cost of ownership Stadscampus vanuit hergebruik kantoorpand Gemeentehuis wordt brede school Agrarische Hogeschool in glazen kas
jaargang 25 november 2012
2
Like de Facebookpagina van Schooldomein