Schooldomein 2 - december 2019

2

SCHOOLDOMEIN

no.

jaargang 32 december 2019

Anders werken aan ontwerpen met inzicht

Een gezond binnenklimaat voor een betere leeromgeving Heeft u er ooit bij stilgestaan dat kinderen meer tijd op school doorbrengen dan waar dan ook, behalve in hun eigen huis? Ze zitten in totaal ongeveer tweehonderd dagen per jaar op school. De vraag is dus hoe we klaslokalen zo kunnen ontwerpen dat ze een gezonder binnenklimaat krijgen en de leerprestaties beter ondersteunen.

Lees hier meer over op vms.velux.nl.

Hanzehogeschool Wiebengacomplex, Groningen Lessenaarsdak (96 modules)

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

SCHOOLGEBOUW van het jaar 2019 ONDERWIJS EN ZORG onder één dak BENG GEEN GARANTIE voor een goed binnenklimaat SCRUM WERKEN in het Lokaal van de Toekomst

Grafisch Lyceum Utrecht

Fontys R3 Eindhoven

Fontys S3 Eindhoven

FLEXIBELE ESTHETICA GISPEN CREËERT ONDERWIJSOMGEVINGEN WAAR STILEN VAN WORDT DIE HET MOTIVEREN STIMULEREN Van voortgezet onderwijs tot universiteit: dé basis voor een effectieve onderwijsomgeving vormt een prettige fysieke ruimte. De leeromgeving van de toekomst is in onze ogen een plek die docenten en studenten, leerkrachten en leerlingen de ruimte geeft om aan de slag te gaan waar, wanneer en hoe zij dat willen. Om zo samen te ontdekken, discussiëren, improviseren en inspiratie uit te wisselen. Zo wordt leren persoonlijker, interessanter en leuker.

DESIGN & AKOESTIEK

Gispen heeft een gespecialiseerd Onderwijsteam in huis dat dagelijks bezig is met vraagstukken vanuit zowel hogescholen en universiteiten als het voortgezet onderwijs.

Wij begeleiden u van inspiratie, creatie en realisatie tot en met beheer en revitalisatie. Ons Onderwijsteam denkt met u mee over uw huidige situatie en anticipeert op de toekomst.

Haagse Hogeschool

Neem vandaag nog contact met ons op: info@gispen.nl

Werken in een flexibele en rustige omgeving PA N E E LWA N D E N G L A S WA N D E N S C H U I F WA N D E N V O U W WA N D E N

Met haar mobiele wandsystemen haalt BREEDVELD het beste uit elke ruimte. De focus ligt op duurzaamheid, esthetiek, akoestiek, gebruiksvriendelijkheid en klanttevredenheid. Dat geldt voor alle producten: van paneelwanden tot ingenieuze dubbelwandige (smart)glaswand.

Fontys R4 Eindhoven

Fontys R4 Eindhoven

Meer informatie: www.breedveld.com – T +31 (0) 487 542888www.gispen.com | www.roomtolearn.nl

FLEXIBELE ESTHETICA WAAR HET STIL VAN WORDT

Werken in een flexibele en rustige omgeving Met haar mobiele wandsystemen haalt BREEDVELD het beste uit elke ruimte. De focus ligt op duurzaamheid, esthetiek, akoestiek, gebruiksvriendelijkheid en klanttevredenheid. Dat geldt voor alle producten: van paneelwanden tot ingenieuze dubbelwandige (smart)glaswand.

Meer informatie: www.breedveld.com – T +31 (0) 487 542888

december 2019

Bevlogen huisvestingsadviseurs sinds 1955

Onze adviseurs en

ICSadviseurs biedt

bouwprojectmanagers

huisvestingsadvies en

brengen ambities tot leven op het gebied van zorg, onderwijs, sport en welzijn.

projectmanagement voor maatschappelijk vastgoed.

Ruim tachtig professionals werken vanuit Amsterdam, Rotterdam, Zwolle en Eindhoven aan efficiĂŤnte, duurzame en inspirerende omgevingen.

Fijne plekken

Vestiging Amsterdam

Vestiging Zwolle

Zekeringstraat 46

Burgemeester Drijbersingel 25R

om naar hartenlust

1014 BT Amsterdam

8021 DA Zwolle

Vestiging Eindhoven

Vestiging Rotterdam

Klokgebouw 263

Van Nelleweg 1

6e verdieping

Unit 2.3.

5617 AC Eindhoven

3044 BC Rotterdam

te leren, leven, spelen, werken, zorgen en ontmoeten.

088 235 04 27 icsadviseurs.nl

VAN DE REDACTIE Ik mocht van 8 tot 10 oktober met een groep architecten, wetenschappers, bouwers en adviseurs op uitnodiging van VELUX mee naar het Daylight Symposium in Parijs, dat dit jaar gecombineerd was met de Healthy Buildings Day. Een vanzelfsprekende combinatie, omdat natuurlijk daglicht en gezondheid natuurlijk met elkaar verbonden zijn. Ik was al fan van bouwfysica als uitgangspunt voor ingrepen in de gebouwde omgeving, maar na dit congres ben ik het nog meer geworden; wat een prachtige voorbeelden van architectuur waarbij gebruik wordt gemaakt van daglicht. En nog overtuigender, maar dat wisten we natuurlijk al, de wetenschappelijke bewijzen van de effecten van daglicht op metingen in en de beleving van gebouwen en de ruimten daarbinnen. Natuurlijk licht, in combinatie met goede plekken, duurzame materialen en gebruik makend van de wind, de stand van de zon en de verbinding met de omgeving zijn prachtige ingrediënten om tot mooie en gezonde oplossingen en ingrepen te komen. Waarom lukt het ons niet collectief om als opdrachtgevers en alle partijen binnen de keten maar aan één opdracht te voldoen; omgevingen te maken, die licht, gezond en verbindend zijn? Waarbij een gebouw iets toevoegt aan de omgeving en niet een object is dat als vervanging of nieuwbouw ergens wordt neergezet? Tijdens de laatste IVVD Onderwijsvastgoed Dag, waarvan in deze Schooldomein verslag wordt gedaan, ging de discussie over de noodzaak om tot een nieuw paradigma te komen voor de scholenbouw. Deze moet verbindend zijn, goed in de omgeving

ONZE VISIE

Schooldomein is een verrassend magazine voor managers en beleidsmakers die relevante beleidsinformatie, praktijkvoorbeelden en productinformatie vertalen in een optimale leer-, werk- en leefomgeving. Schooldomein biedt informatie rond de infrastructuur, organisatie en huisvesting van instellingen.

Schooldomein is bedoeld voor iedereen die op het niveau van overheid,

instellingen, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties betrokken is bij het vinden van oplossingen voor samenhangende vraagstukken in de non profit en profit sector.

HET NETWERK

Schooldomein wordt zes keer per jaar gratis verstrekt aan alle onderwijsinstellingen en gemeenten in Nederland. Het blad wordt gefinancierd uit de exploitatie van advertenties, advertorials, artikelen en de bijdragen

wordt mede mogelijk gemaakt door:

Als maatschappelijk verantwoorde onderneming stimuleert Schooldomein doelen die goed zijn voor mens en milieu:

passen, energieneutraal, een uitdagend leer- en werkklimaat bieden en adaptief in het kunnen meebewegen met toekomstige ontwikkelingen, waarbij het gebouw in zijn omgeving als leer- en werkmiddel dient. Wordt niet aan deze voorwaarden voldaan, dan wordt er niet gerenoveerd en niet nieuw gebouwd. Hoe simpel kan het zijn?

Deze benadering levert gezonde gebruikers op, meer maatschappelijk rendement, betekenisvolle omgevingen en meer sociaal en economisch rendement. In deze Schooldomein mooie voorbeelden die deze benadering bevestigen, zoals brede school Het Liesveld in Ameide, het verbindende mbo gebouw van ROC Regio College en ROC Horizon College in Purmerend, het prachtige interview met Jitske Kramer over kampvuren en het belang van rituelen en natuurlijk het inspirerende debat bij het Van der Capellen College in Zwolle, waar werd gepleit voor een integraal inrichtingsplan als tegenhanger van het integraal huisvestingsplan. Een IIP naast een IHP. Want die stenen zijn wel leuk, maar het gaat erom wat binnen de muren gebeurt, waarbij die muren eigenlijk openingen zijn naar activiteiten die je met en voor de samenleving organiseert.

Algemeen directeur Tom Versteeg legt daar wat scherpe observaties neer. En verder de mooie oplevering van de Daltonschool Helen Parkhurst in Den Haag, waar oma Ank als bewoner meekeek en aan het eind van het gesprek verzuchtte: “Toen ik hier vandaag binnenkwam had ik een gevoel van herkenning met de brede gangen en nissen waarin je in vrijheid en gebondenheid je taken kunt ver­ richten.” Kortom; weer een mooie, inspirerende en vooral leerzame Schooldomein. Veel lees- en kijkplezier gewenst.

Sibo Arbeek, Hoofdredacteur

van partners. Schooldomein fungeert als een netwerk, waarbij partijen een meerwaarde genereren door een samenhangend product te bieden.

Schooldomein fungeert als een platform voor alle partijen die een bijdrage willen leveren aan de kwaliteit van de onderwijsinfrastructuur.

UW MENING

Wij stellen uw mening zeer op prijs.

Voor reacties kunt u mailen naar sibo.arbeek@schooldomein.nl.

U kunt ook reageren via de site www.schooldomein.nl. Praktische informatie vindt u in het colofon.

INTERNET

Voor meer informatie over Schooldomein en dit nummer kunt u kijken op www.schooldomein.nl.

Via deze site kunt u onder meer alle artikelen van de afgelopen jaargangen opvragen, winkelen in onze rubrieken en relevante markt­ informatie zoeken.

INHOUD

20

BESTUUR EN BELEID

8

12 16

Making strong tribes Corporate antropoloog Jitske Kramer vindt dat we in het publieke domein meer oog moeten hebben voor diversiteit.

Furniture As A Service Op weg naar een integraal inrichtingsplan.

Toekomstbestendigheid in de Nationale Trendradar Wat zijn de kansen en risico’s in de komende jaren?

ONTWERP EN INRICHTING

22 25

De performance staat centraal Het grensvlak van informatietechnologie en organisatie.

Daglicht en frisse lucht onmisbaar bij ontwerp gezonde gebouwen VELUX Daylight Symposium platform voor nieuwste inzichten.

THEMA

28

Bewoners omarmen Brede School Het Liesveld

32

Slimme methode om in samenhang te verduurzamen

35 38

Nieuwbouw voor De Uitdaging

Trotse gebruikers in een prachtig gebouw.

20 energiescans voor bestaande schoolgebouwen.

Een gebouw dat naadloos aansluit op de kindvisie.

Anders werken aan ontwerpen met inzicht 40 Anders werken aan ontwerpen met inzicht is het thema van deze Schooldomein. Op verschillende manieren besteden we daar aandacht aan. Mooie voorbeelden daarvan onder meer in de rubriek Architectuur en verbeelding waar we de vijf genomineerden én de winnaar van de verkiezing van het Schoolgebouw van het jaar 2019 in beeld brengen.

Foto’s cover

Fraaie onderwijsschuur in de polder Nieuwe school in Kamerik krijgt 0 op de meter.

VOLT! Toekomstmakers voor het vmbo

47

Kindcentrum Helen Parkhurst versterkt de buurt

50

VOLT! Toekomstmakers in Utrecht (pagina 42)

Altijd de laatste updates van Schooldomein?

Schooldomein

Oud-Beijerland.

Traditioneel en toekomstgericht leren slim gecombineerd.

Flexibel en aardbevingsbestendig kan samen Kindcentrum Wijland faciliteert samenwerking scholen, bibliotheek en kinderopvang maximaal.

Nieuw Dalton kindcentrum in Den Haag heeft een gebouw dat past als een handschoen.

Atlas TU Eindhoven (pagina 21)

6

Bijzonder kindcentrum voor speciaal onderwijs in

42 44

Kindcentrum Wijland in Middelstum (pagina 44)

facebook.com/schooldomein

Onderwijs en zorg onder één dak

twitter.com/schooldomein

december 2019

Nieuwe Bouwacademie brengt de werelden van de bouw in beeld Vitaal netwerk verbindt onderwijs en bedrijfsleven op een unieke manier.

52

CBS De Glashorst: een flexibele onderwijsinstelling met smoel

54 56

Scrum werken in het Lokaal van de Toekomst

58

Geslaagde nieuwbouw voor het Horizon College en Regio College

61 64

Meer keuze levert betere inzichten op

66

Een school voor de internationale community

Nieuwbouw met aandacht voor esthetiek en flexibiliteit.

Landstede MBO Raalte speelt in op beroepspraktijk.

Al een Energiebespaarder uitgenodigd?

Programma Scholen Besparen Energie helpt op een eenvoudige manier met energiebesparing.

Een compact gebouw met veel ruimte en licht.

Een tweede leven voor de Molenwiek in Schalkwijk.

BENG geen garantie voor een goed binnenklimaat De route naar circulaire en gezonde scholen in 2050.

Ruimtelijke opzet voorziet in eigenheid, veiligheid en zelfontplooiing.

BOUW EN ORGANISATIE

68

Spraakmakende transformatie monumentaal pand Nieuwe British School in voormalige gevangenis Havenstraat.

FACILITAIR EN BEHEER

70 73

Alles ademt hier sport Geslaagde renovatie Sportacademie MBO Amersfoort.

Je voelt je hier welkom Nieuwe vloeren in het Summa College in Eindhoven.

RUBRIEKEN

31 31 77 78

Kort nieuws Onderwijstrends door Jaap de Kruijf Column van Noor Huitema Vooruitblik naar Schooldomein 3

29 37 43 59 75

Making Strong Tribes 8

SCHOOLDOMEIN

december 2019

BESTUUR EN BELEID

Tekst Sibo Arbeek

Jitske Kramer is corporate antropoloog en reist de wereld over om te leren van traditionele healers, leiders, verrassende innovators en willekeurige voorbijgangers. Veel problemen die we nu ervaren binnen het publieke domein zijn op te lossen door naar elkaar te luisteren en oog te hebben voor diversiteit.

J

Fotografie: Mettina Jager

itske: “Culturele antropologie is de discipline die zich afvraagt wat het betekent om mens te zijn tussen mensen in organisaties en daar­­buiten. Woorden hebben geen betekenis van zichzelf. We géven ze betekenis.” Jitske Kramer reist de wereld over om te leren van traditionele healers en leiders en kijkt naar de wereld en organi­ saties door het oog van een antropoloog, “waarbij je vooral jezelf ontmoet in de confrontatie met de ander.” In 2012 zette ze Deep Democracy in Nederland op de kaart; een methode om conflicten in de onderstroom van een organisatie of team op praktische wijze te leren oplossen. Jitske: “Mijn passie ligt in de volstrekte nieuwsgierigheid naar hoe ik een goed mens kan zijn, in relatie tot andere mensen. Dat wordt ingewikkelder naarmate ik ze minder leuk vind. De opgave is hoe we een samenleving kunnen vormen die goed is voor alle mensen en wat we moeten regelen om daar te komen. Mijn fascinatie en tegelijkertijd zorg is dat we over het algemeen niet goed met verschillen om kunnen gaan. Diversiteit is leuk als het een variatie op jezelf is; anders kan het knap lastig zijn.”

DIFFUSE SAMENLEVING Jitske: “De kern van culturen is dat niets een beteke­ nis van zichzelf heeft. Gedrag en activiteiten zijn niet goed of fout van zichzelf en organisaties ook niet.

Betekenis ontstaat wanneer mensen zich tot iets verhouden en er waarde aan toekennen; daardoor

ontstaat samenhang, stellen we richtlijnen op, be­denken categorieën en plakken er vervolgens een sticker goed of fout op. Vroeger hadden we een gezamenlijk ritme met vrijdagavond Willem Ruis, Sesamstraat om zes uur, rust op Zondag en iedereen vierde kerst en oud en nieuw. Onze kerken en verenigingen gaven ons een overkoepelend gemeenschappelijk verhaal die de samenleving ordende. In verschillende zuilen weliswaar, met eigen denkbeelden en gedrags­regels, die precies bepaalden wie er wel en wie er niet bij hoorden. Deze grenzen tussen subgroepen zijn groten­deels verdwenen, althans officieel. En het heldere gezamenlijke sociale ritme van rituelen en feestdagen is inmiddels niet zo eenduidig meer. Het is meer als jazzmuziek waarin we op elkaar moeten leren inspelen op de verschillende ritmes en ge­bruiken, met de TV on demand en de nieuwe feestdagen van verschillende religies. Cultuur helpt mensen om verschillen een plek te geven, er een verhaal van maken waardoor er ruimte ontstaat om inzichten en levens te delen.

Dat is een zoektocht waar we met de toegenomen diversiteit en onderlinge afhankelijkheden middenin zitten. Lastig is dat mensen met macht niet altijd zitten te wachten op een verandering, omdat zij in het verleden opgebouwde privileges wellicht zullen verliezen. Dan kom je op het vraagstuk over inclusie: wie mag meedoen, meepraten en meebeslissen. Een mooie definitie van diversiteit is of je op het feestje mag komen en of je dan ook mee mag dansen en

SCHOOLDOMEIN

december 2019

9

Foto: Paul Voogsgerd

NIEUWE SYMBOLEN “Mensen hebben nu eenmaal behoefte aan sym­ bolen, aan totems, die meer dan het voorwerp zijn en waar bezieling aan hangt. Voor de ene groep is een kerk of een moskee een bezielde plek, voor een andere kan dat de Arena zijn. Het kan ook een herkenbaar straatbeeld zijn; het vervangen van de bekende pinautomaten door uniforme automaten met een gele rand, leidde tot de reactie dat de hele buurt verandert en dus mensen zich er minder thuis voelen. Symbolen die verdwijnen leiden tot een verloren gevoel, maar staan ook voor verandering.

De kerktoren als vertrouwd beeld verliest misschien

“Inclusie vraagt dat we anderen actief uitnodigen en betrekken, voorbij al onze impliciete oordelen en ideeën”

10

SCHOOLDOMEIN

december 2019

Fotografie: Ad vereijken

een ander muziekje op mag zetten. Samenleven gaat over wie er mogen meedoen. En daarvoor is het niet voldoende om te zeggen dat ‘de deur openstaat’, of dat je je ‘in kan vechten’. Inclusie vraagt dat we anderen actief uitnodigen en betrekken, voorbij al onze impliciete oordelen en ideeën. Achmed krijgt ook in 2019 nog moeilijker een stageplek dan Jeroen.

En als mensen die anders zijn dan de mainstream wel mogen meewerken, mogen ze dan ook meepraten over wat mooi en lelijk, fout of goed is? Op een gegeven moment zijn mensen er klaar mee. Niet aan dat gezamenlijke verhaal mogen bouwen, is frustrerend. Zeker als we wel het gevoel van inspraak krijgen, maar geen werkelijk mandaat. Als een groep, een organisatie, een samenleving niet luistert naar alle perspectieven, worden mensen boos. Dan gaan we met tractoren naar Den Haag, leggen we verkeer stil met spandoeken en gezang, staakt de zorg omdat er onvoldoende handen aan het bed zijn en wil niemand meer leraar worden, omdat het beroep niet gewaardeerd wordt.”

zijn symbolische waarde, maar de bibliotheek als ontmoetingsplek zou een nieuw symbool voor ontmoeting kunnen worden. De jongere generaties ontwikkelen ook eigen totems en rituelen, zoals het polsbandje van dat ene festival dat je verbindt met andere bezoekers. Ik noemde al de gezamenlijke ritmiek van de samenleving die nu niet meer per se gezamenlijk is. Ramadan komt in ons mainstream ritme en het is niet meer alleen kerstmis en St. Maarten. Dat kan bij groepen mensen de nostalgie van ‘het dorp’ van Wim Sonneveld op­ roepen, maar zoals vroeger wordt het niet meer.

Diversiteit is als een jamsessie waar je met elkaar ritme vindt. De gevoelstemperatuur van grote delen van de samenleving lijkt dat we vooral dingen kwijtraken; maar we raken niets kwijt, het wordt alleen wel anders. Niets houdt immers voor altijd vanzelfsprekend dezelfde waarde. Vijf jaar geleden kon je nog trots zeggen dat je de hele wereld per vliegtuig verkende, nu is er de vraag wat jij doet met je vlieg-schaamte en of je wel genoeg bomen hebt geplant. Is dat jammer? Ja, voor velen wel. Die tijd dat je zonder schuldgevoel plastic bordjes weg kon gooien na een verjaardag; of toen de sigaretten nog op tafel stonden bij een feestje…. De uitdaging is om flexibel om te gaan met veranderingen.

Ouderen kunnen het gevoel hebben dat social media mindere en vluchtigere contacten opleveren, mijn kinderen denken daar heel anders over; zij doen er nieuwe inzichten op en onderhouden hechte vriendschappen via snapchat.”

KAMPVUURGESPREKKEN “Ik maak me wel zorgen om het tempo, waarmee alles verandert. Daardoor maken we geen ruimte meer voor echte gesprekken. Om een cultuur te vormen, hebben we interactie nodig en moeten we besluiten nemen. Die interacties kunnen trans­ actioneel of transformationeel zijn. Het eerste type interactie onderhoudt en bestendigt de cultuur; je hebt plannen, ordent en ordent opnieuw wat al aanwezig was. Dat is handig. Ik noem dat bullet-

BESTUUR EN BELEID

point meetings, die gaan over het gewone. Een rigoureuze herindeling van budgetten kan daarbij een behoor­lijke cultuurverande­ring in gang zetten, maar die zullen bij sterke tribes altijd voorafgegaan worden, of op zijn minst gevolgd worden, door oprechte gesprekken, ik noem het ook wel kamp­ vuurgesprekken. Dit zijn transformationele inter­ acties die over het buitengewone gaan, waarbij iedereen bereid is geraakt te worden en zijn of haar mening bij te stellen, waarbij verhalen worden gedeeld en herschreven. Het zijn de momenten

waarin we betekenis geven aan dat wat er gebeurt, aan waarom de organisatie bestaat. Toen we nog in minder complexe en meer lokale groepen leefden, wisten we nog wie wat had gezegd. Nu komt er veel meer informatie binnen, maar we weten niet of onderzoekers neutraal zijn of bepaalde belangen dienen. Complottheorieën zijn snel gemaakt, waar­ door wantrouwen groeit. Sterke tribes vormen zich toch echt rond spreekwoordelijke kampvuren, met ruimte voor oprechte en eerlijke gesprekken.”

STRONG TRIBES “Ik onderzoek in organisaties en samenlevingen hoe mensen strong tribes creëren. De kracht van tribes hangt af van de sterkte van de onderlinge relaties.

Spannende plekken vinden we op de grensgebieden tussen verschillende groepen; tussen teams, afdelingen, wijken, religieuze groepen. Inclusief leiderschap gaat over de grens; ga je om jouw domein muren bouwen, fysiek of fire walls en privacy regels? En wordt de

“We vinden nieuwe plekken op grensgebieden en zorgen dat we elkaar opnieuw ontmoeten”

grens gemarkeerd door prikkeldraad of komt er een deur in, zodat je gasten kunt ontvangen? Als je kijkt naar de grensgebieden, dan zijn dat ook markt­ plaatsen, van oudsher vaak aan de rand van de stad, waar iedereen zijn verhalen, goden en voorwerpen komt verhandelen. Dit zijn plekken waar je nieuwe dingen ontdekt en met elkaar onderhandelt over prijs en waarde. Wanneer binnen jouw frame alleen maar het belang van de eigen subgroep voorop staat, is de inclusieve samenleving ver te zoeken. En altijd zullen in de samenwerking tussen groepen onderhuids de verdeling van macht en privileges meespelen; wie mag wat beslissen, wie heeft definitiemacht, wie krijgt de meeste knikkers. In transformaties, cocreaties en ketensamenwerkingen schuurt het in de grensgebieden. Kennis was vroeger macht en nu is de macht wie de kennis het beste kan combineren. Dat doet iets op de apenrots en bepaalt de pikorde. We zitten midden in allerlei veranderingen en dat voelt als chaotisch, maar we hebben het als mensheid vaker meegemaakt; we are special but not that special. Er was ook chaos toen de auto uitgevonden werd of toen de boekdrukkunst zorgde voor bredere verspreiding van kennis. Alleen gaan de ontwikke­ lingen nu veel sneller door alle technologische uit­vindingen en dat vraagt nieuwe competenties van ons leiderschap. Informatie, waarheid en duiding vragen om rust, zodat betekenisgeving kan stollen in procedures, richtlijnen en hoe we gebouwen inrichten. Die stollingsmomenten zijn nodig. Cultuur bestaat bij de gratie van leren, delen en doorgeven.

Daarbij gebruiken we rituelen en symbolen die het publieke domein nodig hebben en vormen, ook fysiek. Als we kunnen temporiseren en daarin de rust nemen om echt te luisteren, wordt het gemakke­lijker.

Rituelen markeren de buitengewone momenten, waarbij we met elkaar om het kampvuur zitten en elkaar de waarheid zeggen en naar elkaars waarheid luisteren om tot nieuwe besluiten te komen. Aan een kampvuur luister je naar alle perspectieven. Sommige tribes vinden dat de bomen hierbij eigenlijk ook aan tafel moeten zitten. De filosofie van het Afrikaanse Ubuntu is ik ben omdat wij zijn: Alles is met elkaar verbonden. De visie van buen vivir uit Latijns Amerika is dat je bovendien met zoveel generaties voor en achter je en met de dieren, bomen en rivieren moet praten. Als ik kijk naar alle problemen rond de opwarming van de aarde, de klimaatcrisis, de vluchte­lingenproblematiek kan ik alleen maar denken hoe actueel deze zienswijzen zijn. De stem van de natuur laten klinken in bijvoorbeeld besluiten rondom de uitbreiding van Schiphol of de inrichting van het schoolplein gaat misschien nog wat te ver.

Laten we er eerst maar eens voor zorgen dat alle betrokkenen en de juiste perspectieven aan tafel zitten; dat zou een mooi begin zijn.”

SCHOOLDOMEIN

december 2019

11

Tekst Sibo Arbeek Fotografie Kees Rutten

FURNITURE AS A SERVICE

Op weg naar een integraal inrichtingsplan Van bezit naar dienst; dat was een belangrijk thema tijdens het debat in de Van der Capellen Scholengemeenschap in Zwolle, waarbij algemeen directeur Tom Versteeg beseft dat een integraal inrichtingsplan mogelijk interessanter is dan een strategisch huisvestingsplan. En het moet vooral duurzaam en circulair zijn. Voorlopig voorziet het Edu-Station in alle behoeften.

12

SCHOOLDOMEIN

december 2019

BESTUUR EN BELEID

A

lgemeen directeur Tom Versteeg van de Van der Capellen Scholengemeenschap trapt af: “Onze sector is in transitie en dat heeft grote impact op de manier waarop we ons onderwijs vormgeven. We hebben inter­ nationaal een goed funderend systeem met goede resultaten; we produceren onderwijs en toekomstig gediplomeerden en dat leggen we vast in roosters en planningen. Die organisatie stamt nog uit onze industriële revolutie en heeft zijn langste tijd gehad; waarom heeft iedereen in een klas hetzelfde rooster? We willen het onderwijs meer laten aansluiten bij de individuele ontwikkeling van toekomstige wereldburgers en dat noemen we gepersonaliseerd leren. Als campus zijn we daar al mee bezig met onze onderwijsroute 10-14 jaar, maar het beïnvloedt ook het regulier onderwijs. Wanneer ik vooruit probeer te kijken weet ik niet hoe het onderwijs er in 2030 uitziet. Ik zie nu al dat er steeds meer sprake is van wisselende groepssamenstellingen gedurende een dag op school. Mijn collega’s zeggen dat het huidige gebouw in de weg staat om onderwijsontwikkelingen te faciliteren. We krijgen van de gemeente een nieuwbouwtraject, maar dat nieuwe gebouw gaat echt geen veertig jaar aan onze wensen voldoen. Het accent komt steeds meer op de inrichting te liggen en minder op de muren. Feit is inmiddels dat het genormeerde budget voor meubilair en inrichting qua omvang, soort en afschrijvingstermijnen niet meer bij onze behoefte past. Ons beleid is onderwijsinnovatie en dat vraagt om adaptieve ruimten en plekken om te leren en te werken. Dat kan ook buiten het gebouw zijn; met een kabelhaspel kun je veel effectiever buiten de oppervlakte van een cirkel uitleggen en biologielessen kun je beter in een moestuin geven. Hoe vertaal je die flexibiliteit naar een inrichtingsplan met een basisset en een flexibele schil? Dat vraagt om een opdrachtgever die de wereld van de inrichter begrijpt en vice versa. De traditionele relatie tussen leverancier en klant vertaalt zich naar een vorm waarin je samen nadenkt over een onzekere toekomst en daar plannen voor maakt. Onze leerlingen klaagden dat ze in dit gebouw geen plekken hadden om ergens rustig te werken, dus moet je verder kijken; samen

met Presikhaaf Schoolmeubelen kwamen we op het idee van een Edu-Station. Ik weet niet of ik ze in de nieuwbouw nodig heb, maar nu wel. In dat proces naar een nieuw gebouw wil ik in regie blijven bij de architectenkeuze en de inrichting. Voordat de architect aan tafel komt helpt Presikhaaf School­ meubelen om over de inrichting mee te denken.

Dat vind ik eigenlijk belangrijker dan de muren.”

AFVAL ELIMINEREN Rob Keulemans is managing director FaaS binnen Ahrend: “Onze corporate social responsability (CSR) is geboren uit de noodzaak om naar een circulaire economie te groeien. Voor onze branche betekent het dat we de CO2 uitstoot met 45% willen terugdringen.

Koninklijke Ahrend heeft de volgende stap genomen in het stimuleren van de circulaire economie door zich als officieel lid van de Circular Economy 100 (CE100) aan te sluiten bij de Ellen MacArthur Foundation. De vraag is hoe je slimmer met je productie kunt omgaan waarbij het lukt om steeds minder grondstoffen te delven. Dan praat je over staal, plastic, hout, aluminium en cement. We willen afval elimineren dus waarom zou je nog een product voor één klant voor één gebruik maken in plaats van op een andere manier de levensduur te verlengen.

Wij willen dat de producent altijd eigenaar blijft van hetgeen hij geproduceerd heeft. Dan ga je over naar Furniture as a Service. Geen lampen die worden ontwikkeld om 4 jaar mee te gaan, maar light as a service; waarbij je alleen de lichtopbrengst afrekent.

Van der Capellen wil graag meubilair dat actueel blijft voor het onderwijs. We zouden het gedateerde meubilair prima kunnen repareren en van een nieuw

SPREKERS EN STELLINGEN: Tom Versteeg Rob Keulemans Wim de Goei Patrick Lems Sibo Arbeek

Onderwijsinnovatie vraagt om adaptieve ruimten Furniture as a Service zorgt voor flexibiliteit en circulariteit in het onderwijs De trend is van specifiek naar integraal en duurzaam inrichten De Edu-Station faciliteert het onderwijs, is flexibel, duurzaam en circulair Hoofdredacteur Schooldomein/ moderator

SCHOOLDOMEIN

december 2019

13

jasje kunnen voorzien zodat het na een paar jaar weer naar een andere klant kan. Vanuit het circulaire perspectief kun je van een kast die geen functie meer heeft ook een lockersysteem maken. Nog beter is het om het meubilair zo te maken dat je na gebruik de onderdelen bij elkaar kunt leggen en weet wat voor soort plastic of ander materiaal gebruikt is. Dan ontwerp je om te kunnen dis-assembleren. Je kunt van gerecycled plastic weer prima nieuwe kuipjes maken. Zo ontstaat een nieuw soort marktplaats, met cycli van onderhoud naar revitalisatie. Een digitaal platform waarbij je via ingebouwde chips inzicht hebt in producten en materialen, zodat we een life cycle analysis van het product kunnen maken. Die informatie krijg je ook als huurder. Zo ontwikkelen we ons van een productie- naar revitalisatiefaciliteit.

Voor onze branche een enorme transitie. Een ver­ dubbeling van de levensduur betekent minder productie, minder CO2-uitstoot, een lagere TCO door restwaarde, een betere employee experience en zorgeloos en efficiënt beheer. Betalen voor gebruik is voor veel producten heel normaal. Nu is de restwaarde van een set na tien jaar 0, terwijl de afschrijvingstermijn 20 jaar is. Wij kunnen een

14

SCHOOLDOMEIN

december 2019

meubel in die 20 jaar drie keer revitaliseren, waardoor we de restwaarde hoog houden. Dat wordt de nieuwe werkelijkheid. Wat is er nu zo leuk aan een meubel in bezit te hebben?”

“Wij kunnen een meubel in die 20 jaar drie keer revitaliseren, waardoor we de restwaarde hoog houden”

SOCIAAL-MAATSCHAPPELIJKE ORGANISATIE Wim de Goei reageert: “Presikhaaf Schoolmeubelen is sinds 2015 een dochter van Koninklijke Ahrend en met trots een sociaal-maatschappelijke organisatie.

We hebben 250 medewerkers, waarvan ruim 70% met een arbeidsbeperking, maar met heel veel kwaliteiten. Daarom zijn we enorm trots op ons PSO trede 3 certificaat, dat voor sociaal ondernemen staat. We hebben de afgelopen jaren hard gewerkt aan ons imago, met de hulp van Gispen en Ahrend.

Goed beschouwd is er niet heel veel veranderd in het onderwijs met het systeem van regelgeving, normering en afschrijvingstermijnen. Scholen hebben de ruimte en flexibiliteit niet om snel op veranderingen in te kunnen spelen. Toch zijn trends in strategische huisvestingsplannen niet veel anders dan plannen voor de inrichting: je wilt plekken die ontmoeting stimuleren, voor beleving zorgen, waar je kunt leren en concentreren. Je zou daarom

BESTUUR EN BELEID ook een Integraal Inrichtingsplan moeten maken, een IIP, waarbij je verder kijkt dan een basisset aan stoelen en tafels. Wat is de visie van de school op het veranderend onderwijs en hoe kun je daar als inrichter in meedenken? Multifunctionele gebouwen betekent ook dat de inrichting multifunctioneel moet zijn. Denk aan trends als bewegend leren, het stimuleren van gezonde voeding, ruimten maken die ook voor de buurt aantrekkelijk zijn. We ontwikkelen ons als Presikhaaf Schoolmeubelen van specifiek naar integraal en duurzaam inrichten. Dat zie je terug in de Flexbox Edu-Station en Furniture as a Service staat nog in de kinderschoenen en wat dat betreft staan we nog maar aan het begin van een hele boeiende transformatie. De Ahrend Flexbox is oorspronkelijk gemaakt voor een kantooromgeving, maar wij hebben hem met en voor de Van der Capellen Scholengemeenschap getransformeerd tot een adaptieve onderwijs- en werkruimte. We zien steeds meer bij scholen dat flexibiliteit gewenst is, waarbij een Flexbox Edu-Station als oplossing kan dienen.

Hij is binnen een dag opgebouwd, akoestisch erg goed en de wanden zijn als whiteboards te gebruiken, waarbij je hem ook nog eens aan de buitenkant kunt beschrijven. Maar hij is vooral adaptief, duurzaam en circulair.”

BEHOEFTE AAN STILTE Patrick Lems is category manager lounge & acoustics Royal Ahrend: “De essentie van de Edu-Station is de behoefte aan stilte en concentratie. We zijn niet meer gewend om stil te zijn, waardoor stilte een schaars goed dreigt te worden. Stress leidt tot gezondheidsklachten en uitval. Uit onderzoek blijkt dat maar 28% van de gebruikers tevreden is over akoestiek in open omgevingen. Leerlingen worden in een open omgeving 50 tot 60 keer per dag uit de concentratie gehaald. Een stille omgeving leidt tot 53% meer ideeën. Open leeromgevingen proberen alles te verbinden, maar inmiddels weten we dat je je er niet echt kunt concentreren. Stilte heeft de associatie van ruimte: silence is not the absence of sound but the presence of space. Stilte is ook één van de meest ondergewaardeerde tools voor creativiteit. Geluid heeft met informatie of ruis te maken, maar wel in de juiste balans. Een nieuwe onderwijsomgeving kent een diversiteit aan ruimten en indrukken. We hebben plekken nodig waar ruis mag zijn en daarnaast ruimten voor stilte en concentratie. Het wordt daarom tijd om stilte terug te brengen in onze werk- en leerruimten. Zo zijn we op de idee van het Edu-Station gekomen. EduStations kunnen meegroeien met de organisatie en de leeromgevingen. De unit staat vrij in de ruimte, is niet aangesloten aan een ventilatiesysteem, kent een hoge isolatiewaarde en wordt geventileerd door een labyrint in de wand, die voor verse lucht zorgt. Hij is samengesteld van eerlijke en gerecyclede materialen

en 80% van de onderdelen zijn her te gebruiken.

Fysieke belasting op de wanden is beperkt, waardoor hij een lange levensduur heeft. De Edu-Station is toegankelijk voor mensen met een rolstoel en makkelijk in en uit elkaar te zetten en in vijf uur op te bouwen.”

Vervolgens ontstond een boeiende discussie met de deelnemers, waarbij afdelingsleider Henk Kaptein benadrukte dat zijn leerlingen heel goed in staat zijn om mee te denken over de faciliteiten die ze nodig hebben; de drie Edu-Stations zijn enorm populair en voortdurend bezet. Voordat iedereen ze van binnen en buiten kon bewonderen leidde Tom Versteeg de aanwezigen rond op de Campus, waar een diversiteit aan onderwijsruimten en typen inrichting en meubilair te bewonderen waren.

Kijk voor meer informatie over de Ellen MacArthur Foundation op ellenmacarthurfoundation.org en voor meer informatie over FaaS op schoolmeubelen.com.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

15

Tekst Sibo Arbeek

Toekomstbestendigheid in de Nationale Trendradar Verschillende experts uit de ontwerp-, advies- en bouwbranche keken terug en vooruit en gaven vooral aan welke risico’s we de komende jaren lopen en welke kansen er ook liggen. Vaak in elkaars verlengde. Schooldomein blikt vooruit met vier toekomstkijkers.

Geron Verdellen

Det van Oers

INNOVATIE EN VERNIEUWING Directeur Stad en Omgeving Robert Glebbeek van Lievense: “Innovatie gaat gepaard met vernieuwing en is per definitie niet gebaseerd op in het verleden behaalde resultaten. Daar komt de regelgeving ook om de hoek kijken, die inno­vatie vaak lastig maakt. Daardoor redden de grotere bedrijven het, omdat die de schaal hebben om risico’s te kunnen spreiden. Voor kleinere bedrijven wordt het lastiger, terwijl daar juist het potentieel zit om te innoveren. Het gedrag van mensen moet veranderen; zoals wij nu onze posities bezetten daar komt een kentering in. Mensen vinden het lastig om hun gedrag te veranderen, terwijl het roer echt om moet. Daar speelt het onderwijs nog onvoldoende op in, omdat dat nog te veel in oude structuren denkt en werkt. Eigenlijk moet de urgentie zozeer gevoeld worden dat toekom­stige adviseurs en bestuurders het met de paplepel in­gegoten krijgen.

Wij zijn op een gegeven moment weg en dan staat er een nieuwe generatie die anders in het leven staat waarbij de hele wereld met elkaar verbonden is. Connectiviteit is het nieuwe

16

SCHOOLDOMEIN

december 2019

Michael Kleine

sleutelwoord. Maar daar gaat nog wel een generatie overheen.”

ANDERS NAAR DE VOORRAAD KIJKEN Geron Verdellen van SMT Bouw & Vastgoed: “Sloop en nieuwbouw wringen met de principes van de circulaire economie. Nieuwbouw is zeker niet de meest duurzame oplossing; renovatie kan een betere oplossing zijn. Zo is de gebouwkwaliteit van de gebouwen uit het verleden beter dan vaak aangenomen wordt en kunnen deze prima duurzaam ge­renoveerd worden. Dat betekent dat we anders naar de voorraad moeten gaan kijken. Het helpt wanneer budgetten voor renovatie en nieuwbouw gelijk worden getrokken in termen van de levensduur van het gebouw. De circulaire economie bestaat nu vooral uit bouwen met hergebruik van materialen, maar moet naar bouwen voor hergebruik. Als de waarde van gebruikte materialen hoog blijft heeft dat een grote invloed op de afschrijving op het gebouw. Nu hanteren gemeenten en opdrachtgevers nog een 40-jarige afschrijving naar 0, zodat ze aan de voorkant geneigd zijn om toch nog

Robert Glebbeek

BESTUUR EN BELEID

steeds naar de economisch meest voordelige aan­ bieding te kijken. Dat roer moet volledig om, maar daar zijn nog wel wat hobbels te nemen.”

Sander Ros

continue beweging naar omgevingen die aantrekkelijk moeten blijven kan ook leiden tot een overbelasting voor de geest. De hectiek en de druk; al die keuzen die je moet maken, al die middelen die je tot je beschikking hebt. Je ziet steeds meer leerlingen en studenten die tijdens hun studie een burn out krijgen, die het niet trekken omdat de druk zo hoog is. Er zijn maar weinig mensen die zich terug kunnen trekken.

Het risico is dat het doorgaat en wij als mensen niet

PRIVACY EN SECURITY Country Digital Transformation Lead For education Michael Kleine: “Wet en regelgeving vormen een knelpunt; digitalisering en informatisering zijn gekoppeld aan privacy en security. Wat doet verre­ gaande digitalisering met jou als mens, gezin en organisatie; wat weten ze allemaal van jou en hoeveel vrijheid voel je nog? Gemiddeld heeft de jongere generatie daar minder moeite mee. Ze nemen makke­ lijker digitale diensten af, bouwen internationale netwerken op en creëren daarmee new business. De oudere generatie heeft nog vaak het gevoel dat door de digitalisering het gevoel van eigenheid wordt aangetast. Alle initiatieven die je om je heen ziet ontstaan worden vertaald naar nieuwe onderwijsvormen en dat is hoopvol. De VN sustainability goals worden opgepakt en als thema’s vertaald. Onderwijs integreert steeds meer met bedrijven en partijen om hen heen.

Kijk naar de Digital Society School, onderdeel van de Hogeschool van Amsterdam - https://digitalsocietyschool.org/ - en de ECIU University, een samen­ werking van een groot aantal Europese Universiteiten onder leiding van Universiteit Twente - https:// www.eciu.org/ - waar prachtige dingen in co-creatie gebeuren. De toekomst is al begonnen.”

“Innovatie gaat gepaard met vernieuwing en is per definitie niet gebaseerd op in het verleden behaalde resultaten”

ENORME VERSNELLING Interieurarchitect cepezedinterieur Det van Oers: “Mensen blijven behoefte hebben aan omgevingen om te leren, te werken en te recreëren. Ik geloof niet dat wij zo eroderen en evolueren dat er geen specifieke plekken meer nodig zijn. Het raakt ook aan ethische vraagstukken wie we zijn en waar we voor staan. Als je voor een opdrachtgever werkt is het heel belangrijk dat je je kunt inleven in wat die persoon of dat instituut nodig heeft vanuit een bepaalde toekomstverwachting. Dat blijft altijd en onze taak is om omgevingen te maken die hem niet al na een paar jaar in de weg staan, zodat je dan weer moet verbouwen en functio­ neel aanpassen. Heel veel zit hem in de technologie, zodat je het gebouw een infrastructuur geeft die adaptief is. Je wilt plekken definiëren en uniek maken, waardoor de beleving en de gebruikswaarde heel speciaal worden. Helaas zie je nog veel eenheids­worst in de scholen en kantoren. Daar ligt een uitdaging voor opdrachtgevers, ontwerpende partijen en bouwers.

Wat je ook in toenemende mate ziet is de dynamiek en het snelle wisselen. Het kenmerk van pop up restaurants is dat ze even hot en hip zijn, maar een half jaar later verouderd, omdat er weer een andere hausse is. Dat maakt dat plekken hybride worden en heel aantrekkelijk moeten zijn en kunnen blijven. Die

ZUINIG ZIJN Hoe kunnen we met elkaar de energiesprong maken, of te wel how much is left for me?” Sander Ros van RoosRos architecten is daar duidelijk over: “We ontwikkelen ons heel snel van een lineaire economie via een recycle economie naar een circulaire economie.”

De mens is gemaakt om buiten te leven; toch brengen we gemiddeld 90% van onze tijd door in gebouwen.

Dat vraagt om gebouwen die bijdragen aan het welbevinden van haar gebruikers; gebouwen die gezond zijn en ook een toekomstwaarde hebben. Onze missie is dat we voor respectvol rentmeesterschap staan en daar heb je een toekomstgerichte visie voor nodig. Op een innovatieve manier gaan wij met de toekomstige gebruikers op zoek naar het beste antwoord op hun vraag. Samen gaan we op zoek naar de vraag achter de vraag. Drie ontwerpuitgangspunten zijn daarbij essentieel: besef dat de leefom­geving de mens vormt, ontwerp gericht op de toekomst en wees zuinig op zaken die op kunnen gaan, want onze grondstoffen en materialen zijn echt eindig.”

klaar zijn om met de mogelijkheden om te gaan.

De evolutie van de technologie gaat zo snel dat wij dat met onze geest en lichaam gewoon niet kunnen bijbenen. Hier ligt ook een belangrijke uitdaging voor de (interieur)architectuur; fijne plekken maken waar mensen zich thuis voelen en tot rust kunnen komen.”

Lees/download de Nationale Trendradar Onderwijsvastgoed 2019 via schooldomein.nl/ntr-onderwijsvastgoed-2019.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

17

ARCHITECTENWEB AWARDS

Schoolgebouw van het jaar 2019 Twintig inzendingen waren er dit jaar voor de verkiezing van het Schoolgebouw van het jaar, een onderdeel van de Architectenweb Awards 2019. Alle inzendingen werden beoordeeld op maatschappelijke relevantie, bijdrage aan het vakgebied en doorwrochtheid van het ontwerp. Uit vijf genomineerde projecten koos de deskundige jury eind oktober de winnaar: Atlas TU Eindhoven - Team V Architectuur.

SIMON VAN HASSELTSCHOOL ARCHITECT: BDG ARCHITECTEN FOTOGRAFIE: GERARD VAN BEEK FOTOGRAFIE Aardbevingsbestendig vernieuwde school met droomvensters De Simon van Hasseltschool in Groningen is een schakelschool voor kinderen die na groep 8 nog niet toe zijn aan de overstap naar het voortgezet onderwijs.

BDG Architecten heeft het bestaande schoolgebouw aardbevingsbestendig gerenoveerd en uitgebreid. De architecten hebben verschillende keren meegedraaid om te ontdekken hoe zij met hun ontwerp de leerlingen konden stimuleren, zonder ze te overprikkelen.

Het resultaat is een vernieuwd schoolgebouw dat rustgevend en warm aanvoelt en creativiteit en samenwerking aanmoedigt. Over het bestaande gebouw is een nieuwe verdieping in kruisvorm geplaatst. Het hart van het bestaande schoolgebouw is opengebroken en levert een fraaie vide op die de theorielokalen boven en de praktijklokalen beneden verbindt. Hoewel oud en nieuw zichtbaar verschillend zijn, is de nieuwbouw herkenbaar en in kleur geïnspi­ reerd op het oorspronkelijke gele metselwerk van het bestaande schoolgebouw. Iedere poot van het kruis heeft een groot kijkvenster. De wit omkaderde vensters geven net genoeg ruimte om dromerig naar buiten te staren, maar te weinig om de focus op de lesstof te verliezen. Daarnaast hebben ze een symbolische waarde als het venster naar een mooie toekomst.

18

SCHOOLDOMEIN

december 2019

ARCHITECTUUR EN VERBEELDING

KAAN ARCHITECTEN REALISEERT CUBE FOTOGRAFIE: SEBATIAN VAN DAMME Een nieuw en bescheiden, maar toch prominent gebouw voor Tilburg University KAAN Architecten heeft ‘CUBE’ ontworpen, het nieuwe Onderwijs- en Zelf­ studiecentrum van Tilburg University. Het compacte en betrekkelijk lage gebouw past in het groene omringende landschap en in het grotere architectonische geheel van de onderwijscampus met het Cobbenhagengebouw van de voormalige Katholieke Economische Hogeschool, gebouwd in de jaren zestig.

CUBE ligt verankerd in het landschap door verharde paden die gebruikers naar de entrees aan de zuidkant leiden. De beslotenheid van de studieruimten is die van een open plek in het bos. Het nieuwe Onderwijs- en Zelfstudiecentrum is een gebouw ​​ voor studenten: open en ruimtelijk, elegant en krachtig. In de ontwerpkeuzes houdt KAAN Architecten niet alleen rekening met de huidige gebruikers, maar ook met toekomstige generaties en de ontwikkeling van de universiteit. Om openheid en vrije doorstroming te garanderen en een gevoel van drukte in het gebouw te voorkomen, bevindt zich in het centrum van CUBE een ruim overdekt studieplein dat wordt omgeven door een transparant auditorium en twee patio’s. Het gebouw heeft aan alle zijden een homogeen uiterlijk zonder gesloten gevels of achterkanten. De overgang van gevel naar de groene omgeving is bijna naadloos. Het meubilair bestaat uit lange houten tafels om aan te studeren en comfortabele banken en fauteuils om te pauzeren. Tenslotte heeft het auditorium een uniform warm interieur.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

19

TEAM V ARCHITECTUUR ATLAS TU EINDHOVEN FOTOGRAFIE: NORBERT VAN ONNA De architectuur van Atlas combineert optimaal hergebruik met state-of-the-art materialen en slimme technologie.

Het voormalig hoofdgebouw van de Technische Universiteit Eindhoven, ontworpen door S.J. van Embden, had een van de eerste vliesgevels van Nederland. Door de stalen gevelconstructie te behouden, de tussenvloeren te her­ gebruiken en de ruimtelijkheid van de onderbouw terug te brengen, is de architectonische kwaliteit van het oor­ spronkelijke ontwerp behouden en opnieuw te ervaren.

Met de renovatie is de ruimtelijkheid van de centrale hal hersteld. De meest opvallende ingreep in deze door een imposante betonnen tafelconstructie bepaalde hal is de

toevoeging van de rode trap, die tot bovenin de hoogbouw zigzagt. Alle gedeelde voorzieningen, zoals de collegezalen en studieruimtes zijn rond deze trap gepositioneerd. Op koude winternachten laat het gebouwbeheersysteem de reflecterende binnenzonwering zakken, zodat de gevel een extra isolatielaag krijgt. Op zwoele zomernachten opent het systeem de ramen, zodat het gebouw wordt doorspoeld met frisse lucht. De toepassing van parallelle uitzetramen zorgt ervoor dat het strakke gevelbeeld behouden blijft, ook wanneer de ramen open staan. Het gebouw heeft een ‘Smart Energysaving Light’ systeem, dat het mogelijk maakt om met een smartphone voor elke werkplek onder meer het licht aan te passen. Het systeem is ontwikkeld in samenwerking met onderzoeksgroepen van de Technische Universiteit, die het gebouw als in situ lab gebruiken, onder meer voor onderzoek naar het effect van licht op winterdepressie.

NOAHH | NETWORK ORIENTED ARCHITECTURE MFA ONDERDAK, BIGGEKERKE FOTOGRAFIE: KATJA EFFTING In het Zeeuwse Biggekerke is in februari 2019 een nieuwe multifunctionele accommodatie in gebruik genomen die onderdak biedt aan een kleine school en een dorpshuis. In het ontwerp heeft NOAHH rekening gehouden met het feit dat in het krimpgebied de school op termijn mogelijk niet meer nodig is. Zodra er in de toekomst te weinig scholieren zijn dan kunnen de schoollokalen eenvoudig tot vier levensloopbestendige woningen worden omgebouwd. Op deze wijze zorgt NOAHH dat de blijvende leefbaarheid wordt behouden in deze regio’s. Het duurzame gebouw is wat energie betreft nul-op-de-meter. Het gebouw is gesitueerd op de grens van het Walchers landschap en de karakteristieke dorpskern. NOAHH heeft in de morfologie van het dorp gezocht naar een passende korrelgrootte, die het architectenbureau vond in de schaal van de Zeeuwse boerenschuren. Het concept van het gebouw werkt als een markthal waarbij een geplooid overhuivend dak onderdak biedt aan alle culturele, sociale en educatieve dorpsactiviteiten. Het dak bestaat uit drie ‘puntdaken’. De driedeling volgt het programma: een deel huisvest het dorpshuis en de verenigingen, het gebouwdeel aan de andere zijde huisvest de basisschool, en het middendeel omvat de aula, de foyer en de loopbrug, die alle ruimtes in het gebouw met elkaar verbindt.

20

SCHOOLDOMEIN

december 2019

ARCHITECTUUR EN VERBEELDING

DE MOLENWIEK IN HAARLEM KORTHTIELENS ARCHITECTEN FOTOGRAFIE: PETER TIJHUIS IKC De Molenwiek in de Schalkwijk in Haarlem is in 1975 door Wiek Röling ontworpen en maakt deel uit van de paviljoen-scholen die in de jaren ‘60 en ‘70 werden gebouwd. De kwaliteit van de Molenwiek ligt in de ontspannen en heldere organisatie, de ligging aan het park, de brede gangen en de prachtige aula in het hart van het gebouw. Het gebouw was verouderd en in slechte energetische staat, de sfeer was door de donkere kleuren bedompt, de gevels hadden weinig architectonische waarde en de aula was door een eerdere aanbouw gedegradeerd tot een inpandige ruimte.

In nauwe samenwerking met de leerkrachten en het schoolbestuur is onderzocht hoe het schoolsysteem ruimtelijk werkt en hoe dit vertaald kan worden naar de toekomst.

Het resultaat is een gerenoveerd en uitgebreid schoolgebouw dat energetisch een enorme verbeterslag heeft gekregen, veel lichter is en meer ruimte biedt aan de werkwijze van de school.

Het gebouw heeft een nieuwe entree met bibliotheek gekregen en is richting het park met 8 lokalen en 2 talentlokalen rondom een binnentuin uitgebreid.

De lokalen zijn met grote ramen en een bijzondere trapeziumvormige opzet optimaal naar de natuur gericht. Met de transformatie heeft deze typische jaren 70 school een nieuw leven gekregen.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

21

Tekst Sibo Arbeek

HET GRENSVLAK VAN INFORMATIETECHNOLOGIE EN ORGANISATIE

De performance staat Waarom wordt digitalisering vooral gekoppeld aan het vastgoed en lukt het niet om tegelijkertijd de relatie tot de organisatie en het primaire proces te leggen? Dat was de inzet van een goed gesprek met Michael Kleine en Peter Dijkstra van Cisco en architect en founder van Proof of the sum Roy Pype.

“C

isco kan het leven van mensen verbeteren door mensen, processen en dingen te connecteren.” De focus van Peter Dijkstra, Smart Cities and Transportation Lead bij Cisco, ligt bij de potentie van IoT, Internet of Things: “Ik constateer dat de nieuwe wereld van de technologie nog te weinig wordt omarmd door de oude wereld van vastgoed en installatietechniek, terwijl ze elkaar zouden kunnen versterken.”

Collega Michael Kleine knikt: “Ik merk binnen mijn netwerk dat onderwijsinstellingen technologie nog steeds associëren met wifi en devices en nog niet volledig de potentie voor de organisatie van het onderwijs zien.” Roy Pype is als architect drie jaar geleden begonnen met Proof of the sum: “Juist om die kansrijke verbindingen te zoeken; ik wil alleen nog voor opdrachtgevers werken voor wie het versterken van kennisdeling voorop staat en samen onderzoeken hoe de inrichting van een fysieke omgeving daaraan bij kan dragen. Er

22

SCHOOLDOMEIN

december 2019

wordt bij slimme gebouwtechnologie nog te veel enkel vanuit installaties gedacht en hoe we die slim kunnen beheersen. Wanneer we het plafond onder controle hebben, kunnen we echter ook de gebruiksprocessen in en rond het gebouw maximaal faciliteren. De grootste kansen liggen bij de organisatie en niet bij de installatie.”

IT-HOKJE Michael bevestigt: “Precies, en wij merken dat bedrijven als Cisco nog te veel in een IT hokje worden geplaatst, waardoor je aan mensen van vastgoed en facilitair moet uitleggen waarom je ook voor deze organisatieonderdelen een rol zou kunnen spelen. In het gesprek met de UvA was onze eerste vraag wat de organisatie voor het onderwijsproces wilde realiseren met de renovatie van een aantal panden. En in onze gesprekken met vertegenwoordigers van de TU Delft merkten we dat ze vooral vanuit hun eigen disciplines aan het praten waren, maar niet met elkaar een

ONTWERP EN INRICHTING

centraal

(Onderwijs)gebouwen moeten de kracht van een kampvuur hebben: een sterke reden om de studentenkamer te verlaten, gevoed door de brandstof van data.

gezamenlijke visie op de organisatie hadden wanneer het op digitalisering van het vastgoed aankomt.” Roy knikt: “We zitten ergens halverwege in de digitale transformatie en het helpt om even van scratch af aan te bedenken hoe de ontwikkeling van een organisatie het beste mede door gebouwtechnologie gefaciliteerd kan worden. Het gebouw is een afgeleide van dat proces, maar bepaalt het niet; te vaak gaat het nog om aanpassingen aan het bestaande systeem in plaats van te onderzoeken welke processen relevant zijn en hoe die ondersteund kunnen worden door IT. Feitelijk gedragen we ons nog als met de ontdekking van de eerste rookmelder en is de insteek nog hoeveel ik met een optimalisatie kan verdienen op mijn bedrijfskosten.”

PERFORMANCE EINDGEBRUIKER Roy verder: “Het gaat om het vergroten van de performance voor de (eind)gebruiker en dat kun je bereiken door processen rond groepsvorming,

interactie, kennisdeling, open ontmoeten en geconcentreerd werken te faciliteren. De vraag waar je geconcentreerd kunt leren is veel interessanter dan de vraag hoe je op schoonmaakkosten kan besparen. Concentreren en elkaar echt ontmoeten wordt weer belangrijk gevonden. Je hebt wel beide verhalen nodig om zowel het gebouwbeheer als de onderwijsmanagers te kunnen triggeren; je zou eigenlijk willen dat de psychologische kant de regie voert op de technische kant van het vastgoed.

Je hebt technologie nodig om gebruikers goed te kunnen faciliteren. Het belang van de student is een korte termijn belang; met de mogelijkheden die IT biedt, is collectiviteit vaak de enige reden waarom je nog je bed uit gaat; je wilt elkaar ontmoeten. Dat vertaalt zich naar de organisatie van het onderwijs; het absorberen van stof gaat beter in de context van het collectieve en in de randen van de les wordt de stof beter bekeken. In goede tijden lol maken met je vrienden betekent dat je elkaar in drukke tijden stimuleert om te studeren en te slagen, om daarna weer samen op vakantie te kunnen gaan. Technologie kan helpen in het organiseren van de collectieve processen. Informatie moet op de juiste plek gegeven worden en het doel van technologie is dat je de eindgebruiker zo simpel mogelijk bedient. Informatie is alleen maar interessant wanneer je er wat aan hebt en dat kun je met technologie sturen, net zoals je licht en binnenklimaat met technologie stuurt, alleen interesseert dat de eindgebruiker niet. Die kan ook heel goed leren bij kaarslicht in een donkere ruimte; het zit dus veel meer in de onderlinge psychologie van mensen dan in een conceptie van het gedrag van velen in relatie tot de performance van een gebouw.”

GEBOUW ALS KATALYSATOR Roy: “Vanuit die kennis wordt te weinig naar het vastgoed van een organisatie gekeken. Ik geloof heilig in gebouwen als katalysator, maar als je er geen brandstof in gooit gebeurt er niets. Veel gebouwen op de campus van universiteiten staan praktisch leeg, omdat studenten er niet willen blijven. Met de technologische ontwikkelingen is het mogelijk meters af te stoten, omdat je je processen anders en beter kunt organiseren. Dat lukt in Wageningen, waarbij 15% meer studenten op dezelfde meters prima gefaciliteerd worden.” Peter: “Optimalisatie van meters en daardoor verhogen van bezettingsgraden betekent niet automatisch dat processen efficiënter en beter verlopen; wanneer mensen de binding met een plek verliezen werkt het niet meer. Roy: Een mens heeft een bepaalde cirkel om zich heen aan ruimte die nodig is om comfortabel te zijn. Wat is de reden dat veel universitaire gebouwen leeg staan en studenten kennelijk gevoelig zijn voor gebouwen

SCHOOLDOMEIN

“Je zou eigen­ lijk willen dat de psycholo­ gische kant de regie voert op de techni­ sche kant van het vastgoed”

december 2019

23

Kunnen we de data die een gebouw genereert zó slim teruggeven aan de student dat hij vanzelf twee keer per dag inlogt op een platform en het zijn leven verbetert?

Vlnr: Peter Dijkstra, Michael Kleine en Roy Pype

als Pulse en Echo op de TU Delft, die goed gebrand is, sexy zijn en op de goede plek staan? De oplossing ligt volgens mij veel meer in het offline doorgaan van connectiviteiten, waardoor er een flow ontstaat en je, ook als je niet fysiek aanwezig bent, toch onderdeel van de community blijft.” Michael vult aan: “IT kan groepsvorming enorm goed faciliteren, denk aan design labs en video conferencen, binnen een secure open platform geïntegreerd met roosterapplicaties en bestaande Learning Management Systemen in plaats van allemaal losse eilandjes. Elkaar fysiek ontmoeten is een moment in die verbinding. Dan benader je technologie meer vanuit een organisatie die dan toevallig ook een gebouw kan aansturen.”

24

SCHOOLDOMEIN

december 2019

KRUISBESTUIVING Peter: “Ik voorspel dat er steeds meer kruisbestuiving tussen de faculteiten op een campus komt. We komen uit een tijd dat faculteiten en richtingen, ook binnen techniek, gescheiden werden aangeboden, maar naar de toekomst is alles geïntegreerd binnen een netwerkstructuur, waarom dan ook niet gedurende de opleiding? Dan praat je over een continu proces van co-creaties. Het lastige is nu nog het belangenmodel, omdat die processen niet meer afhankelijk van een gebouw of de bezetting van een gebouw zijn. Dus wie betaalt in die transformatie de rekening?” Michael: “Dat is precies wat gebeurt bij de Digital Society School, onderdeel van de Hogeschool van Amsterdam, waar studenten met experts uit het bedrijfsleven werken aan problemen, die o.a. vanuit het bedrijfsleven worden aangereikt.” Roy: “ Met hulp van de technologie zijn we steeds meer tijd aan het winnen, maar we moeten die technologie wel goed onder controle krijgen. Organisaties en mensen veranderen minder snel dan wat technologisch mogelijk is en dat komt omdat wij ons lineair ontwikkelen en techniek zich exponentieel ontwikkelt. Uiteindelijk gaat het erom dat we elkaar blijven ontmoeten en daar de tijd voor nemen.”

Kijk voor meer informatie op cisco.nl/dvn.

Tekst Sibo Arbeek

ONTWERP EN INRICHTING

Cisternerne Pavillion The Water: Photo by Markus Lindhe

VELUX BIEDT PLATFORM VOOR NIEUWSTE INZICHTEN

Daglicht en frisse lucht onmisbaar bij ontwerp gezonde gebouwen Tijdens het VELUX Daylight Symposium en de Healthy Buildings Day in Parijs op 9 en 10 oktober bracht de VELUX Groep ruim 600 internationale professionals bij elkaar voor twee kennisdagen vol nieuwe inzichten over het belang van daglicht en frisse lucht. Centraal stond de vraag hoe we in deze tijd gezonde gebouwen en leefomgevingen kunnen en eigenlijk moeten ontwerpen, bouwen en inrichten.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

25

G

reat architecture celebrates the view; creating social focus, reinforcing cultural context and expressing deeper philosophies.

Wat een mooie inzichten leverden die twee dagen op. En waar kon dat beter dan in Le Carreau du Temple; de historische overdekte markttempel die uit metaal, glas en boorden is opgetrokken en nu dienst doet als evenementencentrum.

Wetenschappers, architecten, ontwikkelaars, stedenbouwkundigen, gebouweigenaren, beleids­ makers en bouwprofessionals uit Noord-Amerika, China en Europa deelden in Parijs hun nieuwste onderzoeken en visie en gingen met elkaar in gesprek. Wat te denken van de verandering in paradigma: vorm follows climate in plaats van het welbekende vorm follows function. De gevolgen van de klimaatverandering waren een centraal thema tijdens de twee dagen. De Nederlandse delegatie onder leiding van VELUX Nederland bestond uit een aantal stakeholders, waaronder transitiestrateeg Atto Harsta, Ronald Schleurholts van cepezed, Mariëlle Aarts van de Eindhoven University of Technology, Rudi van Gurp van TBI WOONlab en directeur BBA Binnenmilieu Atze Boerstra.

ONTWERPEN MET DAGLICHT Tijdens het VELUX Daylight Symposium werd de cruciale rol van daglicht bij het ontwerpen en creëren van gezonde gebouwen besproken. De Healthy Buildings Day keek onder meer naar het effect van het binnenklimaat op de gezondheid van mensen (verslag komt in Schooldomein nummer 3). Maar het ging niet alleen om het belang van goed daglicht, hoewel dat wel een goede ingang is voor goede en gezonde gebouwen. Wat te denken van de uitspraak: architectuur is het boetseren van licht. Het was vooral ook een feest waarbij gebouwen en inrichtingen de revue passeerden die vanuit de werking van het daglicht waren ontworpen. Directeur van Ter Steege Advies Johan Riezebos zei het volgende: “In de bouw zijn we van oudsher heel erg gericht op de constructie en vervolgens moet er aan het eind van de rit nog licht in het gebouw komen. Dat roer moet echt om; we zouden andersom moeten ontwerpen en bouwen vanuit de gedachte hoe we zo weinig mogelijk natuurlijk licht verliezen in onze gebouwen.” Professor en onderzoeker Christoph Reinhart presenteerde zijn onderzoek naar de opbrengstwaarde van gebouwen, waaruit blijkt dat woningen of appartementen met meer natuurlijk licht gemiddeld 6% meer opbrengen aan huur of uit verkoop. Dit geldt met name voor gebouwen waar het daglicht tot diep in de ruimten kan doordringen.

De architecten Rasmus Astrup en Frederic Chartier wezen op de ontwikkeling binnen onze grote steden, waarin de mate van luchtverontreiniging enorm snel toeneemt. Parijs is inmiddels de meest vervuilde stad van Europa. Rasmus stelde de vraag: “Hoe

26

SCHOOLDOMEIN

december 2019

“Wat opvalt is dat deze generatie architecten, steden­bouwers en weten­ schappers veel meer vanuit een holistische allesomvattende benadering naar de potentie van de gebouwde omgeving kijkt”

Rokko Observatory: Photo by Sambuichi Architects

The Multi Layered City Reinventing Paris

Miyajima Misen Oberservatory: Photo by Sambuichi Architects

Hiroshima Orizuru Tower: Photo by Sambuichi Architects

kunnen we schone lucht verbinden aan onze opgave meer infrastructurele projecten te verduurzamen?”

Verschillende ontwerpen werden getoond, waarbij overal natuurlijk groen langs de periferie van Parijs en in appartementencomplexen is aangebracht, waar op elke laag tuinen en planten te vinden zijn en zo nieuwe groene ecosystemen in het stedelijk gebied ontstaan. Onderzoek toont aan dat wanneer kinderen in een natuurlijke omgeving opgroeien, ze gemiddeld 55% gezonder zijn met als effect dat ze gelukkigere mensen worden en een betere bijdrage leveren aan

ONTWERP EN INRICHTING Over VELUX Daylight Symposium en Healthy Buildings Day De twee symposia van de VELUX Groep, het VELUX Daylight Symposium en Healthy Buildings Day, zijn voor het eerst aansluitend georganiseerd. Hiermee probeert de VELUX Groep wetenschappers, architecten, ontwikkelaars, stedenbouwkundigen, gebouweigenaren, beleidsmakers en bouwprofessionals dichter bij elkaar te brengen en sterkere synergiën te creëren in de hele waardeketen van gebouwen. Tijdens deze twee dagen wordt kennis uitgewisseld en worden praktijkvoorbeelden gedeeld, zodat de praktijk kan versnellen en gebouwen gezonder kunnen worden. Het VELUX Daylight Symposium, dat sinds 2005 om de twee jaar wordt gehouden, is een internationaal erkend evenement dat zich richt op daglichtonderzoek, onderwijs, praktijk en beleidsvorming. Het 8ste Daylight Symposium handhaaft zijn brede architecturale agenda met betrekking tot daglicht, terwijl het nieuw baanbrekend onderzoek deelt binnen een gelijkgestemde gemeenschap. Er wordt een sterke focus gelegd op hoe daglicht en comfort in gebouwen tastbaar kan worden gemaakt door het tonen van cases, resultaten en gebruikerservaringen. Door slimme oplossingen zoals de combinatie van VELUX dakramen met VELUX ACTIVE te tonen laat de VELUX Groep zien hoe zij zich blijft innoveren om de gezondheid van gebouwen verder te verbeteren.

de samenleving van morgen. De druk op de steden neemt toe en daarmee de kans op ongezonde omgevingen; dat vraagt om de ontwikkeling van nieuwe stedelijke ecosystemen, waarbij daglicht een natuurlijke kwaliteit biedt.

WERELD TE WINNEN Dit symposium liet de enorme potentie van bouw­ fysisch denken en ontwerpen zien, waardoor er veel minder installatietechniek nodig is en waarbij natuurlijke kwaliteiten het vertrekpunt van elk inrichtings- en ontwerpproces is. Architect Sebastian Moreno-Vacca liet in zijn presentatie een mooie lijn in de ontwikkeling van duurzame gebouwen en omgevingen zien: van passief bouwen, naar 0 op de meter, vervolgens naar carbon neutraal; in de gehele levenscyclus van een gebouw komt broeikasgas vrij; bij de productie en het vervoer van beton, of bij de fabricage van bureaus, kasten en tapijttegels. De hoeveelheid CO2 die tijdens de levenscyclus van zulke producten vrijkomt, wordt ‘embodied carbon’ genoemd. Daar valt nog een wereld te winnen. Moreno-Vacca trekt de lijn verder door naar autonome en zelfvoorzienende gebouwen en vervolgens naar regeneratief design, waarbij het gebouw zelf energie oplevert en zich­ zelf blijft genereren, zonder extra energie-input.

Professor Vivian Loftness benadrukte het belang van natuurlijke ventilatie in gebouwen, naast natuurlijk licht. Het effect van daglicht op de pres­tatie van mensen is aanzienlijk; medewerkers van een call center werken 7 tot 12% sneller, in een kantoor­ omgeving gaat de prestatie met 25% omhoog en lees- en leerresultaten op scholen nemen tot 30% toe. Gebruik maken van bouwfysisch natuurlijke kwaliteiten als zonlicht, schaduw, wind en natuurlijk ventileren levert veel meer kwaliteit en besparing op ten opzichte van gebouwen die gesloten zijn en het binnenklimaat via mechanische ventilatie regelen.

Ronald Schleurholts (l) en Atto Harsta

BREDE SPECTRUM DAGLICHT Ronald Schleurholts, architect en eigenaar bij cepezed was één van de sprekers tijdens het VELUX Daylight Symposium. Voor hem is daglicht essentieel bij de huidige manier van bouwen: “Toen kunstlicht nog niet bestond, waren gebouwen vanzelfsprekend ontworpen op een natuurlijke lichtinval. Vanaf de jaren ’60 kwam er steeds meer kunstlicht en luchtbehandeling in gebouwen waardoor het belang van natuurlijk licht en natuurlijke ventilatie op de achtergrond raakte, met vele ‘sick buildings’ tot gevolg.

Recent is er weer meer aandacht voor duurzaamheid en gezonde werkomgevingen, waarbij de kwaliteit van licht en lucht in de gebouwde om­geving een belangrijke rol speelt. Toch zijn er vele gebouwtypes waar nauwelijks de minimumeisen van daglichttoe­treding worden gehaald. Ook onder invloed van actuele energetische bouweisen, zoals BENG, wordt gestuurd op supergeïsoleerde en gesloten gebouwen. De mens is afhankelijk van natuurlijke invloeden en heeft een ingebouwde behoefte aan de intensiteit, de afwisseling en het brede spectrum van daglicht. Hier ligt een grote taak voor ontwerpers en opdrachtgevers!”

Wat opvalt is dat deze generatie architecten, steden­ bouwers en wetenschappers veel meer vanuit een holistische allesomvattende benadering naar de potentie van de gebouwde omgeving kijkt. Het gaat om een betere wereld, om gezonde ecosystemen en vooral het terugdringen van veel onnodige techniek in gebouwen en omgevingen, omdat niet goed wordt nagedacht over de potentie van een ruimte in relatie tot het welbevinden van mensen. De verkregen in­ zichten tijdens het symposium dragen bij aan een noodzakelijke versnelling vanuit opdrachtgevers en de partners binnen de keten van ontwerpen en bouwen.

Kijk voor meer informatie op vms.velux.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

27

Tekst Sibo Arbeek Foto’s René de Wit

DAN HEB JE HET GOED GEDAAN!

Bewoners omarmen Brede School Het Liesveld Bij de opening van de brede school liep heel Ameide uit en omarmde het gebouw. Bewoners: “Het is iets van ons. Dan heb je het goed gedaan”. Resultaat is een prachtig gebouw en vooral trotse gebruikers.

E

en mooi gezelschap in de net geopende brede school Het Liesveld in Ameide in de gemeente Vijfheerenlanden, “die eigenlijk in de praktijk al als een Kindcentrum fungeert”, observeert wethouder Tirtsa Kamstra, “omdat je er alles rondom het kind kunt vinden.” Voormalig wethouder Arie Donker was verantwoordelijk voor het proces naar de nieuwe brede school: “Bouwen voor jonge gezinnen en daarmee voor het onderwijs was nodig, want het dorp was aan het vergrijzen. Ooit waren er 425 leerlingen op de PCBS De Kandelaar; toen ik bestuurder werd was dat aantal al gedaald naar 245. De beide scholen de Vlindertuin en De Kandelaar zaten in oude gebouwen, net als de peuterpeelzaal. Na een voorstel tot verbouwing, gaf de raad opdracht om een plan te maken voor een Brede School. Alle kinderen van 0 tot en met 12 jaar vinden onderdak in Het Liesveld.” Wet­ houder Tirtsa Kamstra vult aan: “Het is een volwaardig kindcentrum geworden, dat aan vijf par-

tijen onder­dak biedt; naast PCBS De Kandelaar en OBS de Vlindertuin hebben ook de buitenschoolse opvang de Purperkanjers, Kinderdag­verblijf en Peuter­opvang de Hummeltjeshoeve en de bibliotheek een plaatsje gevonden. De brede school staat naast het dorpshuis, dat twee gymlokalen heeft. Daardoor kunnen de parkeerplekken dubbel gebruikt worden en de scholieren makkelijk sporten.

We zijn een gemeente die de verbinding zoekt met de inwoners. We hebben 16 dorpen en ons uitgangspunt is dat elk dorp onderwijs nabij heeft. De mate van gemeenschapsvorming is per dorp wisselend.

Hier is het stevig; Ameide is een gemeenschap die veel aankan en dat zie je bijvoorbeeld terug in de prachtige integratie van de bibliotheek in dit gebouw.” Coby Korevaar knikt: “Ik zat in de stuurgroep en vind het bijzonder dat de samenwerking zo goed is gegaan. In het begin had iedereen zijn eigen toko, maar het gebouw is eigenlijk van iedereen geworden.” Wim Wilkens: “En het aantal

DEELNEMERS Tirtsa Kamstra wethouder gemeente Vijfheerenlanden, met jeugdzorg, onderwijs, sport en bibliotheken in portefeuille Tino Meuwsen projectleider gebiedsontwikkeling gemeente Vijfheerenlanden Merel van Dongen locatiecoördinator OBS de Vlindertuin Denice Hopkoper clusterdirecteur van OBS de Vlindertuin Wim Wilkens directeur van PCBS De Kandelaar Coby Korevaar lid RvT PCPO Trivia Arie Donker voormalig wethouder/bestuurder gemeente Zederik Arjen Huiden ICSadviseurs Mark Boschman RoosRos Architecten

28

SCHOOLDOMEIN

december 2019

ONTWERP EN INRICHTING

“We zijn een gemeente die de verbinding zoekt met de inwoners”

kinderen op beide scholen is alweer aan het toe­nemen; we hebben in het ontwerp dan ook rekening gehouden met een eventuele uitbreiding.”

GAANDEWEG ONTDEKKEN Wim: “In het begin waren we echt afzonderlijke partijen, maar we besloten al snel met z’n allen door dezelfde deur te gaan. Van daaruit hebben we het programma van eisen ontwikkeld en faciliteert het gebouw eigenlijk onze samenwerking, die nog verder kan groeien. Zo zijn we niet naar denominaties georganiseerd, maar veel meer naar leeftijdsgroepen.”

Denice Hopkoper: “De groepen van beide scholen zitten door elkaar heen en wij gebruiken ruimten gezamenlijk, zoals het speellokaal en het handvaardig­ heidslokaal. Verder hebben we één personeels­kamer en een gezamenlijk schoolplein. Het is mooi hoe buurtkinderen elkaar ontmoeten in het gebouw; net als daarbuiten. Het is ook een kwestie van gaandeweg ontdekken.” Tino Meuwsen: “Daarom is het begin van zo’n proces zo belangrijk. ICSadviseurs heeft ons

daarbij goed geholpen. Met elkaar een plan bedenken en de ruimte geven om ook de samenwerking te ontdekken. De architect van RoosRos heeft dat proces ook gebruikt om een heel mooi gebouw te ontwerpen. Je kunt in zo’n eerste fase ook elke meter vastleggen en dan ben je voortdurend aan het overleggen. Wij hebben er na lang puzzelen voor gekozen om de gemeente eigenaar te laten zijn en met de gebruikers huur- en gebruikersovereenkomsten op te stellen.” Merel van Dongen: “Uiteraard zijn we twee denomi­naties en kiezen ouders daar bewust voor, maar we hebben samen leefregels afgesproken die op posters in het gebouw hangen. We willen dat de kinde­ren op dezelfde manier aangesproken worden.”

Wim: “Het is een gebouw in twee lagen, met op de begane grond de entree en de centrale ruimte waar ouders elkaar ontmoeten, lokalen voor de onderbouw, de bibliotheek, de personeelskamer, BSO en de kinderopvang. Boven vind je de ruimten voor de midden- en bovenbouw, waarbij lokalen open kunnen en de brede gang eigenlijk een groot leerplein

SCHOOLDOMEIN

december 2019

29

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw brede school Het Liesveld Opdrachtgever Gemeente Vijfheerenlanden Adviseur ICSadviseurs (programma van eisen, projectmanagement, selectie architect, aannemer en andere adviseurs) Architect RoosRos Architecten Bouwer Aannemersbedrijf P. van Leeuwen B.V. Leverancier akoestische plafonds Ecophon Stichtingskosten Circa 5.9 miljoen euro inclusief btw BVO Circa 2.800 m2 Ingebruikname September 2019

30

SCHOOLDOMEIN

is.” Tirtsa knikt: “Het is mooi om als gemeente te zien hoe partijen samen een visie hebben gevormd en hoe dat vervolgens in een gebouw vertaald wordt.

Je zet een gebouw neer voor veertig jaar, maar het onderwijs is in verandering. Knap dat de architect dat voor elkaar heeft gekregen.” Wim: “De tijd dat je in een busopstelling les gaf is voorbij. Wij werken met transparante lokalen rond leerpleinen, zodat je van werkvorm kunt wisselen. De leerkracht heeft ook geen eigen plek meer in het lokaal. We hebben dan ook meubilair gekozen dat makkelijk verplaatsbaar is, waarbij je verschillende combinaties kunt maken.

Op de gangen heeft de architect ingenieuze garde­ robes ontworpen. Die kun je als een kast dicht doen, zodat je een rustig beeld houdt; we noemen ze in de wandelgangen klapstokken. De architect heeft voor een rustige kleurstelling gekozen met verschillende groentinten en houtaccenten. De leerlingen zorgen verder voor de inkleuring.”

december 2019

TRANSPARANT GEBOUW Mark Boschman is de projectarchitect: “Qua duurzaamheid is brede school Het Liesveld een BENG-gebouw, met zonnepanelen, een goede ventilatie en een wko-opslag. Het gebouw heeft een bakstenen gevel met betonnen kaders in verschillende tinten, die de ingang markeren. Daarnaast kan het éénlaagse deel van het gebouw nog worden voorzien van een verdieping. Het is een compact ontwerp waarin iedere meter nuttig wordt ingezet. Verder hebben we veel met lichte houtkleuren gewerkt. In het ontwerp hebben we met de bezonning rekening gehouden en het daglicht diep in het gebouw laten komen met dakramen en een prachtige lichtkoker midden in het gebouw. De vaste en losse inrichting maken ruimtes flexibel en multifunctioneel inzetbaar.” Merel: “Ons tijdelijke onderkomen had kleine raampjes, was donker en had een slecht binnenklimaat. Aan het einde van de dag had je echt het gevoel dat je alleen maar binnen had gezeten.” Wim: “Dat woord transparant hebben we wel honderd keer gehoord tijdens de opening. Een goede keuze is ook dat de bibliotheek midden in de school ligt, zodat je voortdurend interactie met verschillende groepen gebruikers hebt.

In eerste instantie had het College een bezuinigings­ opdracht, maar de Gemeenteraad wilde dat de bibliotheek bleef. Ze wilden graag een eigen ruimte die afsluitbaar was, maar de architect heeft de bibliotheek in het gebouw geïntegreerd. Een gouden greep. De scholen gebruiken de bibliotheek tijdens de school­uren en daarna komen de vrijwilligers er in.

Ouders lopen vaak met hun kind door om een boek te lenen. Het speellokaal wordt na schooltijd door de peuters gebruikt en de BSO heeft een prachtig eigen lokaal. Onze gezamenlijke personeelskamer grenst aan een open keuken, waar iedereen een kopje koffie kan halen.”

Arie: “De gemeente heeft voor een bouwteam gekozen, om geen tegenvaller te hebben bij de aanbesteding en om de kennis van de aannemer te benutten. De lokale betrokkenheid van de aannemer en diverse van zijn leveranciers en onderaannemers hebben daar zeker aan bijgedragen. Het hele proces van planvorming tot en met oplevering heeft vijf jaar geduurd.” Tirtsa knikt: “De raad heeft toestemming gegeven om drie huizen af te breken om de school meer smoel te geven. Daardoor hebben we ook het schoolplein kunnen vergroten met een openbaar deel. Na de nodige discussie hebben de gebruikers voor zo weinig mogelijk en lage hekken rond het plein gekozen, om een open sfeer te houden. Je voelt daardoor echt dat het dorp een nieuw hart heeft, waar iedereen welkom is.”

Kijk voor meer informatie op icsadviseurs.nl.

Kort nieuws

Column

BNG Bank over innovatief financieren in Groningen

V

oor de tweede bijeenkomst van de BNG Bank Onderwijsdagen was het Noorderpoort College aan de Euroborg in Groningen gastheer. Een mooie groep van gemeenten en schoolbesturen kreeg informatie over de mogelijkheden van innovatief financieren. Het was een geslaagde middag!

Directeur financieel econo­ mische zaken Adri Riksten van het Noorderpoort College trapt af: “Het Noorderpoort College heeft de afgelopen jaren vastgoed afgestoten, maar ook nieuw gebouwd, zoals aan de Euroborg. Daarbij is BNG Bank een betrouwbare partner gebleken en daarmee onze vaste thuisbankier.” Een mooie start voor een bijeenkomst over innovatief financieren.

Specialist Business Development en Duurzaamheid Caspar Boendermaker van BNG Bank ging in op de financiering van duurzame integrale huis­ vestingsplannen. Caspar gaf een overzicht van de verschillende financieringsmogelijkheden, waarbij het door de lage rentestand interessant is om arrangementen aan te gaan. Daarbij heeft een organisatie de keuze om vanuit een on-balance of een off-balance positie voor een arrangement te kiezen. Financiering via de balans gaat snel en is relatief goedkoop, maar gebonden aan spelregels. Financiering off-balance is relatief duurder en tijdrovender, omdat de focus meer ligt op prestaties en regels die buiten het budget zelf gelden.

Financiering op basis van doordecentralisatie kan interessant zijn, omdat het perspectief een uit te voeren meerjarenprogramma betreft.

Vervolgens legde Gerben Dros van Bewust Investeren de nadruk op de verduurzamingsopgave en Donald van der Veen van Stichting Maatschappelijk Vastgoed legde het concept Huren als Eigenaar uit.

René van Ling van Sweco ging in op het concept geborgd financieren, waarbij financiering plaatsvindt onder borgstelling door de gemeente. Vervolgens konden de aanwezigen in een carrouselvorm specifiek doorvragen of een financieringsconcept bij de eigen opgave past. Dat leidde tot een mooie uitwisseling van kennis en informatie.

De derde dag van de BNG Bank Onderwijsdagen vond plaats op donderdag 21 november in De Fliert, Jachthuisplein 30 in Twello. Voor een terugblik en informatie kijk op www.bngbank.nl/onderwijsdagen.

Trends in Onderwijsland Recente uitspraken en besluitvoornemens over vrouwen in topfuncties doen ongemerkt de vraag rijzen of schoolleiders en bestuurders in het onderwijs ook onder de kwalificatie ‘top­functies’ vallen.

Is dit laatste het geval, dan toont onderwijs namelijk een positiever beeld. Denk aan het percentage van bijna 60 % vrouwelijke schoolleiders op basisscholen. Ook in het middelbaar en hoger onderwijs wordt de gewenste norm van 30 % met gemak gehaald.

Een omgekeerde trend zagen we bij structuurveranderingen in het verleden. Het opdelen van de onderwijskolom lhno – mhno – ‘leraressenopleiding’ heeft een generatie maatschappelijk geën­ gageerde, vrouwelijke schoolleiders ‘weggevaagd’. Een ontwikkeling die een nadere studie verdient.

Een onderzoek waard is ook het ontbreken van een beweging voor ‘Sterk Zorgonderwijs’.

Waar problemen in de sector techniek snel tot beleidsmaatregelen hebben geleid, blijft het bij overeenkomstige problemen in de sector zorg en welzijn erg stil. Actie kan snel geregeld worden.

De brief van minister Slob ‘Samen naar een sterk technisch vmbo’ kan, met enkele aanpassingen, bijna gekopieerd worden voor de sector zorg & welzijn.

Deze sector kent ook een vergrijzend personeelsbestand, een sterk groeiend personeelstekort en behoefte aan eigentijds opgeleid personeel. In 2018 schreef de minister over de technische sector: ‘de arbeidsmarkt staat te springen om goed geschoold personeel’. Onder dit motto kan een brief op korte termijn verzonden worden.

Een oproep aan de sector is dan ook, neem maatregelen om bijvoorbeeld de 26.000 vmbo leerlingen die jaarlijks een eerste keuze voor deze sector maken, ‘binnen’ te houden. Zorg voor goede samen­ werking tussen vmbo, mbo en ‘bedrijfsleven’ (in deze sector instellingen, tehuizen, ziekenhuizen en heel veel koepelorganisaties).

Kortom. Het blijft opmerkelijk dat een sector met zoveel spelers en zulke grote personeelsproblemen zich niet als eerste bij de minister heeft gemeld voor ‘Sterk Beroepsonderwijs’.

De relatie arbeidsmarkt en jongeren kent een vraagstuk waar inmiddels wel uitvoerig – interde­ partementaal – onderzoek naar is gedaan, namelijk de relatie van jongeren tot de arbeidsmarkt.

Jongeren zijn hier de 16 tot 27 jarigen. In een gezamenlijke brief constateren een zestal bewinds­ personen enerzijds tevreden dat de meeste jongeren hun weg naar de arbeidsmarkt prima vinden, anderzijds maken zij zich zorgen over de 300.000 ‘niet-zelfredzame’ jongeren. Deze jongeren staan aan de kant, of dreigen daar te belanden. In de kabinetsbrief wordt gesproken over ‘niet-zelfred­ zame jongeren, met niet zelden complexe problematiek’. Ambtelijke taal voor jongeren die naar de rand van de samenleving drijven. Een drietal aanvullende onderzoeken verhelderen de problema­ tiek en schetsen mogelijke oplossingen. De kabinetsbrief kent vervolgens de herkenbare taal zoals: Integrale aanpak, niet-zoveel-loketten, meer regie, niet tussen-wal-en-schip en schotten-tussendomeinen-slechten. Het kristallisatiepunt van de vele voornemens, pilots en maatregelen is de ‘gemeente’. Daarnaast komt ook de rol van het beroepsonderwijs in beeld. Veel goede ideeën passeren de revue, maar helaas ook te vaak de notatie ‘passend in het bestaande budget’. In geval van kosten die ten laste van het onderwijs komen, wordt verwezen naar de opbrengst van een onderzoek naar een toekomstbestendige onderwijsbekostiging (resultaat bekend: december 2020).

Jaap de Kruijf

SCHOOLDOMEIN

december 2019

31

Tekst Sibo Arbeek

DGMR VOERT 20 ENERGIESCANS VOOR BESTAANDE SCHOOLGEBOUWEN UIT

Slimme methode om in samenhang te verduurzamen De gemeente Den Haag heeft samen met schoolbesturen een mooie ambitie geformuleerd om de scholenvoorraad te verduurzamen, waarbij bij bestaande schoolgebouwen energiescans worden uitgevoerd en tot 50% subsidie kan worden aangevraagd voor energiebesparende maatregelen. Ambtenaar Jonathan van de Bilt: “Het was voor het college duidelijk dat schoolgebouwen richting 2040 een slag duurzamer zouden moeten zijn.” Ingenieurs- en adviesbureau DGMR voerde de eerste 20 energiescans uit en de eerste aanvragen zijn al ingediend.

A

an tafel zitten beleidsambtenaar afdeling onderwijshuisvesting Jonathan van de Bilt en bouwfysisch specialist Hessel Ridder, installatie-expert Jan Snelderwaard en senior adviseur Gertjan Verbaan van DGMR die met twee teams de onderzoeken voor het verduurzamen van 20 bestaande schoolgebouwen hebben uitgevoerd.

Jonathan: “Een paar jaar geleden zijn gemeente en schoolbesturen in Den Haag een gezamenlijke aanpak gestart voor het verduurzamen van schoolgebouwen. Daarbij hebben we in de

32

SCHOOLDOMEIN

december 2019

uitwerking onderscheid maken naar drie thema’s; het terugdringen van het energieverbruik en de CO2-uitstoot, vervolgens de vergroening van schooldaken en –pleinen voor klimaatadaptatie en natuurinclusiviteit en op termijn circulariteit in gebouw en gebruik. We besloten ook om de pijlers één voor één op te zetten en niet tegelijk, vanwege het gevaar dat partijen vast zouden lopen. Het aanpakken van het energieverbruik heeft de grootste impact op de CO2-uitstoot, is makkelijk meetbaar, en heeft een aanzienlijk

ONTWERP EN INRICHTING

terugverdieneffect en was daarmee het logische startpunt. Toen we de ambitie geformuleerd hadden dat onze 240 schoolgebouwen in Den Haag in 2040 energieneutraal en gasloos moeten zijn, beseften we al snel dat onze aanpak uit twee onderdelen zou bestaan: het realiseren van duurzame nieuwbouw en het verduurzamen van bestaande schoolgebouwen. De gemeente is primair aan zet voor de (bekostiging van) nieuwbouw; voor bestaande gebouwen komen de schoolbesturen nadrukkelijk in beeld, omdat zij voor de instandhouding, aanpassing en de materiële exploitatie verantwoordelijk zijn.”

Gertjan Verbaan

KWALITEIT EN AANPAK Jonathan verder: “Inmiddels is, door wethouder onderwijs Saskia Bruines, een integrale aanpak voor het terugdringen van energieverbruik vastgelegd in het gemeentelijk beleid. Voor nieuwbouw bekostigt de gemeente Den Haag sinds 2018 bijna energieneutrale (BENG) schoolgebouwen.

20 scans hebben we vier partijen gevraagd om als proeve van bekwaamheid een scan met daaraan gekoppeld een advies voor twee pilot-scholen te maken; een nieuwe kleine school en een school van vijftig jaar oud. In de selectiecommissie zaten de twee schoolbesturen en de expliciete vraag was: kun je wat met dit advies. DGMR kwam het beste uit de test. Vaak wordt in een rapportage met kengetallen gewerkt, die je vervolgens niet op de eigen situatie kunt toepassen. DGMR kwam met gedetailleerde rapportages.” Gertjan knikt: “Je moet achter de juiste informatie zitten en vervolgens ter plekke inmeten, waarbij je kengetallen als een fall back gebruikt. Onze rapportages zijn beeldend en toegespitst op de scholen, de details vind je vervolgens in de bijlage.” Jonathan: “Belangrijk is ook dat jullie inzichtelijk maken wat het advies voor verschillende bouwdelen is; een vleugel uit de jaren ‘60 isoleren is iets anders dan een historische kapel verduurzamen.” Hessel vult aan: “Onze energiescan is niet standaard; andere bureaus hebben mogelijk

Voor bestaande schoolgebouwen die voorlopig niet vervangen worden, laten we samen met schoolbesturen energiescans uitvoeren. Dit voorjaar is bij 20 schoolgebouwen een energiescan uitgevoerd en binnenkort gaan we de volgende 100 aanbesteden. Bij de aanbesteding voor de eerste

vooral energieprestatie-advies (EPA-U expertise) ingebracht, maar wij beoordelen het gebouw, de meerjaren onderhoudsplannen (mjop’s) en breder het binnenklimaat met als referentie Frisse Scholen, dat we via metingen meenemen en door naar de ervaringen van gebruikers te vragen.”

Hessel Ridder

Jan Snelderwaard

GAAN VOOR ENERGIENEUTRAAL Jonathan: “Voor de 20 scholen die dit voorjaar zijn gescand, hebben we bij de selectie de schoolbesturen gevraagd om gebouwen te kiezen die er in 2040 nog staan en waar naar verwachting een flink pakket aan maatregelen nodig is. Wil je significant energie besparen dan krijg je terugverdientijden van boven de tien, vaak richting de 20 jaar. Dat bleek in Den Haag tot nu toe een te groot risico voor veel schoolbesturen. Rekent mijn adviseur het wel goed door; zijn de aannames wel goed? Risico is ook dat schoolbesturen vaak niet langer dan tien jaar vooruit kunnen kijken – in Den Haag maken we bijvoorbeeld ook een integraal huisvestingsplan onderwijs voor tien jaar. Is er daarna sprake van

SCHOOLDOMEIN

december 2019

33

beschikbaar gesteld; voor komende jaren moet het subsidiebudget nog worden bepaald.”

BENG SCHRAPPEN Gertjan: “In onze scans hebben we de term BENG geschrapt. Die variant leverde niet de juiste informatie op, omdat het met de benodigde aanpassingen aan de gevel duurder uitpakt dan energieneutraal. Het isoleren van een bestaand gebouw tot het niveau van BENG 2015 levert naast technische beperkingen een aanmerkelijk langere terugverdientijd op, dan wanneer je het nu energieneutraal op kunt lossen. Daarom vertalen we onze scans in drie scenario’s, met elk een pakket aan maatregelen die in elkaars verlengde liggen: de laagste stap is energielabel A, dan een maatregelenpakket dat zich in 20 jaar terugverdient, het meest optimale scenario is vervolgens energieneutraal. In alle scenario’s gaan we uit van gasloos. Omdat het plannen zijn die komende twee decennia in stappen uitgevoerd kunnen worden, adviseren we schoolbesturen om zo mogelijk maatregelen toe te passen op natuurlijke vervangingsmomenten, bijvoorbeeld het vervangen van een ketel of de renovatie van een gevel. En we zoeken het in oplossingen die ook echt passen bij de betreffende school. Wij adviseren schoolbesturen vervolgens over hoogte en omvang van de maatregelen en helpen om de subsidieaanvraag bij de gemeente in te dienen.”

krimp of groei, ga ik voor vervangende nieuwbouw of uitbreiding? Vandaar dat het college besloten heeft om een subsidie te bieden waarmee de gemiddelde terugverdientijd voor een pakket aan energiebesparende maatregelen teruggebracht kan worden naar tien jaar. Dan gaat het dus over de gemiddelde terugverdientijd van alle maatregelen die in een periode van twee jaar gerealiseerd worden, met een maximum van 50% subsidie. Het slimme is dat een pakket aan maatregelen dat in 11 jaar wordt terugverdiend dan 1/11e subsidie krijgt, terwijl een pakket aan maatregelen dat in 20 jaar wordt terugverdiend, 10/20e, dus 50%, subsidie krijgt.

In de berekening wordt er wel van uitgegaan dat beschikbare Rijkssubsidies worden benut. Wij hopen schoolbesturen daarmee te stimuleren om niet alleen maatregelen met een korte terugverdientijd te realiseren, maar deze te combineren met maatregelen met een langere terugverdientijd. Voor 2019 heeft het college drie miljoen euro subsidie

34

SCHOOLDOMEIN

december 2019

“Wil je significant energie besparen dan krijg je terug­ verdientijden van boven de 10, vaak richting de 20 jaar”

VINGER AAN DE POLS Jonathan: “Hoe vaker we het model toepassen hoe beter partijen kunnen anticiperen op te nemen maatregelen. Het is ook een flexibel model, waarmee we veranderingen zoals fluctuaties in de energieprijzen en aanpassingen in de bekostiging kunnen opvangen. Belangrijk is dat het voor iedereen duidelijk is dat het eerlijk en verantwoord gebeurt.

Daarom was het voor ons belangrijk dat de scans op een uniforme manier door een partij werden uitgevoerd. Als deze energiebesparende projecten in uitvoering gaan, kan dat een enorme spin-off richting de scholen hebben; we werken daarom samen met het mbo en hbo om stageplekken bij de duurzame bouwprojecten te faciliteren.” Hessel: “Dat doen we bijvoorbeeld door met een groepje leerlingen door het gebouw te lopen en op basis van onze uitgevoerde scan te kijken wat het effect van maatregelen is. We stimuleren ze om zelf met goede ideeën te komen en demonstreren dan interactief wat het gevolg van bepaalde keuzen op het energie en binnenklimaat is.”

Kijk voor meer informatie op dgmr.nl.

ONTWERP EN INRICHTING

Tekst Sibo Arbeek

Nieuwbouw voor De Uitdaging Het nieuwe Kindcentrum De Uitdaging ligt prominent te glanzen in de late oktoberzon. Met zijn opvallende V-vorm omarmt hij de nieuwe wijk in aanbouw. Het gebouw sluit als een warme mantel naadloos op de kind visie, waarbij het buitenterrein met zijn vele speeltoestellen uitbundig meedoet.

Mooie ingrediënten voor een goed gesprek.

J

os de Kleijne is als externe adviseur door het bestuur ingehuurd en begeleidt alle aspecten van het proces waaronder de grondaankoop, voorwaarden van doordecentralisatie, verhuur en financiering: “In 2008 heeft de gemeente Nijmegen de middelen voor huisvesting doorgedecentraliseerd naar het primair en voortgezet onderwijs. Dat heeft voor een behoorlijke dynamiek gezorgd. De 21e eeuw vraagt andere vaardigheden en kun je die nog in een traditionele setting aanbieden? Daarom

ontwikkelt Conexus de afgelopen tien jaar scholen met een vernieuwend onderwijsconcept. Er was plek voor een nieuwe school in de nieuwe wijk Grote Boel. Er was eerst een kavel beschikbaar aan de zuidkant, maar dat bleek te klein te zijn.

Uiteindelijk is het deze plek geworden, in de entree van deze gemêleerde wijk, met gemiddeld veel tweeverdieners. De Uitdaging is een kindcentrum voor ongeveer 500 leerlingen, waarbij de school nog aan het groeien is.”

SCHOOLDOMEIN

december 2019

35

DEELNEMERS Jos de Kleijne gedelegeerd vanuit bestuur Stichting Conexus/adviseur ak + Vanessa Bijsters directeur van De Uitdaging Koen van de Braak projectarchitect van Bulkens Architecten Arno Aarts projectmanager vanuit HEVO Toine van Beijsterveldt Sr. Projectmanager / BU manager BUKO Bouwsystemen Vuren B.V.

Directeur Vanessa Bijsters knikt: “Het is een prachtige uitdaging om hier te werken en van scratch af aan een kindcentrum op te zetten. We hebben vanaf het begin inhoudelijk de samenwerking gezocht met de KDV en BSO van KION. Je ziet in het land toch nog vaak verdeeldheid, maar wij hanteren dezelfde pedagogische waarden; onze onderwijsassistent is ook BSO medewerker, we nemen personeel samen aan, hebben dezelfde pedagogische aanpak en laten onze thema’s gelijk lopen. Zo willen we een plusgroep ontwikkelen voor kinderen die al meer aankunnen zodat de doorstroom naar de basisschool soepel loopt. We maken samen gebruik van de bibliotheek, waarbij onze kinderen de kleintjes voorlezen. Wij zien de kinderen en we dagen de kinderen op allerlei vlakken uit. Naast de kernvakken werken ze thematisch, waarbij we de wereld in huis halen of juist de wereld in trekken. Zo zijn we met ze naar een dijkinspectie geweest. Een ouder is huisarts en heeft hier laatst een verhaal over gezondheid gehouden. We zetten de kinde­ren op de vaardigheidslijn en dat bepaalt hoe ze in clusters aan hun vaardigheden werken. We hebben de leerjaren er dus uit gehaald. Het gebouw ondersteunt onze visie, waarbij we alles als onderwijsruimte zien. Natuurlijk zijn er ook lokalen, omdat we vanuit onze visie eerst de kinderen in de mentorgroep willen zien. Daar eten en drinken ze ook en eindigen samen de dag. Daar borgen we de sociaal emotionele ontwikkeling. Na de gezamenlijke start gaan ze naar een instructiegroep of aan de slag op het leerplein. Op het leerplein maken ze een keuze waar ze gaan werken, wat past bij mij en de opdracht. We

36

SCHOOLDOMEIN

december 2019

proberen de ruimtes zo in te richten dat je uitgedaagd wordt om samen te werken.”

ONDERWIJSVISIE LEIDEND Jos: “Bulkens Architecten kenden we al van een ander project, namelijk De Verwondering. We waren onder de indruk van de mate van flexibiliteit in het gebouw en de manier waarop ze zich in het onderwijs­concept hebben ingeleefd.” Koen van de Braak knikt: “Vanuit een aantal sessies met de gebruikers ben ik met mijn collega Matthieu Bulkens en het team tot het ontwerp gekomen. Het gebouw is in zijn verschijningsvorm een V-vorm, waarbij de gebouwvorm het speelplein omarmt en tevens een groot gebaar maakt naar de entree van de wijk. Er is gekozen voor het gebruik van duurzame materialen, in afwisselende aardetinten, die de monolithische verschijningsvorm van het gebouw versterken.

Qua ruimtebeleving is het een licht gebouw, waarbij we indachtig de trias energetica hebben ingespeeld op de natuurlijke kwaliteit van de locatie, zodat je minder hoeft te compenseren met installaties. De achterkant ligt op de zuidzijde en daar vind je minder openingen, terwijl de voorkant enorm transparant is.

Markante plekken in het gebouw, zoals de teamkamer, de speelzaal en het verhoogde leerpodium krijgen aan de buitenkant een accent in materiaalgebruik en kleur, zo ook de hoofdentree en de entree bij KION. De plattegrond volgt de onderwijsvisie, met instructieruimten aan de buitenrand die aan de leerpleinen liggen en vervolgens weer aan de buitenruimte grenzen. Zo ontstaat er een logische opeenvolging van ruimten, waarbij je overal zicht en licht hebt en ook de onderwijsvisie optimaal kan functioneren. Het is een gebouw zonder gangen, zodat zoveel mogelijk meters ten goede komen

ONTWERP EN INRICHTING

“Het is een licht gebouw, waarbij we indachtig de trias energetica hebben ingespeeld op de natuurlijke kwaliteit van de locatie, zodat je minder hoeft te compen­seren met installaties”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Kindcentrum De Uitdaging Nijmegen Opdrachtgever Stichting Conexus Adviseur bestuur AK+, Jos de Kleijne Architect Bulkens Architecten BNA Aannemer

aan het onderwijs. Midden in het gebouw dient het middenschip dat als meubel is ontworpen als serviceelement, waarin de ondersteunende voorzieningen zitten. De visie achter het gebouwontwerp gaat door in de visie van het buitenterrein. We hebben daar intensief met het ruimtelijk kwaliteitsteam van de gemeente en de landschapsarchitect samengewerkt.” Vanessa: “Het was ook goed om de interieurarchitect snel aan tafel te hebben. Onze vier pijlers zijn: rust, huiselijkheid, beweging en tegelijk het leren zichtbaar maken.

Dat hebben ze voor alle gebruikers prachtig vertaald.

Zo hebben de kinderen een eigen kluisje en zijn alle meubels flexibel en makkelijk verplaatsbaar, zodat we met de ruimte kunnen spelen. Die passie komt bijvoorbeeld terug in het ontwerp van de pipo wagen.”

BUKO Huisvesting Projectmanagement HEVO Interieur Element Ontwerp, Susan Burgers en Chantal van Ophuizen Bouwtijd 10 maanden BVO 3.075 m² Bouwkosten € 5.7 mio inclusief btw Oplevering Juli 2019

VALUE FOR MONEY HEVO was verantwoordelijk voor het bouwmanagement. Arno Aarts: “Dit is de vierde school in deze samenstelling. We zoeken per project de beste partners. We hebben goede ervaringen met BUKO Huisvesting, ook omdat BUKO Huisvesting met vaste partners werkt, zoals de constructeurs en installatieadviseurs. Dan kun je snel schakelen, omdat je al aan elkaar gewend bent. Het betreft risicodragend projectmanagement (garantie op budget, tijd en kwaliteit), waarbij aan de voorkant het programma van eisen en het budget leidend waren. Het bestuur wilde geen risico’s lopen. Dan gaat het om best value for money en het is een goed en duurzaam gebouw

geworden. Zo is de Installatie­techniek zeer vooruitstrevend, is het gebouw CO2 gestuurd en is er koeling.

Binnenkort liggen er ook zonnepanelen op het dak en dan is het gebouw BENG (Bijna EnergieNeutraal Gebouw). Het is ook all electric. Dat is nu voor bijvoorbeeld woningbouw bijna doorsnee, maar toen we startten niet. Het woord Uit­dagen is al een paar keer gevallen; Vanessa daagde ons steeds uit en wij daagden elkaar uit.” Vanessa lacht: “Ik vind het lastig om concessies te doen, maar vanaf het begin was er een goede klik.”

EIGENAARSCHAP Toine van Beijsterveldt: “We hebben met het bouwteam vijf eerdere scholen van Conexus bezocht en daar alle goede en minder goede ervaringen opgehaald. Flexibiliteit is het uitgangspunt van De Uitdaging en dat begint al bij de fundering. Je ziet hier mooi het drager inbouw principe, met als basis een staalconstructie met betonnen vloeren en demontabele wanden. Alles in het gebouw is demontabel en niet dragend. Alle binnenwanden kunnen eruit; je kunt terug naar je staalconcept en de vloeren en de school opnieuw ontwerpen. Elke partij was zo betrokken dat je het samen wilde laten slagen. Als je pas bij de prijsvorming betrokken wordt, heb je geen eigenaarschap bij de opgave. Dit ging verder dan alleen maar een bouwwerk neerzetten.”

Kijk voor meer informatie op bukohuisvesting.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

37

BIJZONDER KENNISCENTRUM SPECIAAL ONDERWIJS IN OUD-BEIJERLAND

Onderwijs en zorg onder één dak Samen speciaal: dat is het motto van het nieuwe Kenniscentrum Speciaal Onderwijs in OudBeijerland. Vanaf 2021 zijn twee scholen voor speciaal basisonderwijs, een school voor speciaal (voortgezet) onderwijs, specialistische kinderopvang en een zorginstelling gehuisvest onder één dak.

Deze bundeling van kennis en expertise zorgt dat er intensief samengewerkt wordt om kinderen van 0 tot 18 jaar de beste begeleiding te bieden. Maar hoe kom je van visie naar ontwerp en de bouw van zo’n Kenniscentrum?

“Bijzonder is dat HEVO niet denkt vanuit ‘stenen’, maar juist vanuit de behoeften van alle gebouw­ gebruikers”

D

e belangrijkste bouwsteen van dit nieuwe Kenniscentrum is de overtuiging dat samenwerking belangrijke meerwaarde heeft. De ZML-school De Ark, SBO Willem-Alexanderschool, OBS Het Pluspunt en kinderdagcentrum Symfonie vinden dat elk kind in de Hoeksche Waard op het eigen eiland onderwijs moet kunnen volgen. Ze zagen ook in dat het delen van hun expertise meerwaarde heeft voor kinderen. Dat werd het fundament van de ontwikkeling van het Kenniscentrum.

38

SCHOOLDOMEIN

december 2019

KERNWAARDEN Maar hoe kom je van zo’n goed voornemen naar een concreet samenwerkings- en bouwplan?

Want in de praktijk zijn er praktische struikel­ blokken en heb je te maken met verschillende werkwijzen, doelgroepen en culturen. Daarom schakelden de drie partners HEVO uit ’s-Hertogen­bosch in. Deze organisatie heeft ruime ervaring in procesbegeleiding van vastgoedprojecten in het onderwijs.

ONTWERP EN INRICHTING

Kenniscentrum speciaal onderwijs Alle zorg op één plek: dat is de kracht van het Kennis­ centrum Speciaal Onderwijs in Oud-Beijerland. Kinderen van 0 tot 18 krijgen hier onderwijs, opvang en begeleiding op maat. Daarmee is de zorg voor deze kinderen geconcentreerd op één plek. Dat is fijner voor kinderen, ouders én medewerkers. Alle zorg, kennis en kunde is voortaan gehuisvest onder één dak, waardoor kennisuitwisseling sneller en beter verloopt. Dat komt de begeleiding en ontwikkeling van deze kinderen ten goede.

De eerste stap in het proces was dan ook het inventariseren welke behoeften er bij de verschillende gebruikers waren. Nog belangrijker was dat tijdens de procesbegeleiding gefocust werd op de expertises van de verschillende organisaties. Zo werd helder wat de meerwaarde van elke partij is en hoe de drie partners elkaar in de praktijk kunnen versterken. Deze meerwaarde is beschreven in de gezamenlijk ontwikkelde kernwaarden: - Het optimale uit ieder kind halen.

- Elk kind krijgt passend onderwijs.

- Kinderen doen sociale vaardigheden op.

- We delen, waarderen en respecteren elkaars expertise en professionaliteit.

- We zijn een partner voor ouders in opvoeding, onderwijs en ontwikkeling.

HUISVESTINGSCONCEPT Het huisvestingsconcept is hét fundament van een bouwproces. Het is ook het moment waarop je de gezamenlijke kernwaarden en wensen gaat vertalen naar doordachte, praktische oplossingen. Als je, zoals in dit geval, met meerdere partners gaat bouwen is het belangrijk om de focus te houden op het einddoel. Vanuit haar ervaring en expertise ondersteunde HEVO bij het formuleren van het huisvestings­ concept. Belangrijk uitgangspunt was dat de betrokken specialisten (zoals logopedist, fysiotherapeut, orthopedagoog en spelagoog) een zichtbare plek in het Kenniscentrum krijgen. De aanwezigheid van

deze specialisten is een belangrijke meerwaarde van het Kenniscentrum. Kinderen krijgen nu op één plek alle ondersteuning die ze nodig hebben. Doordat de kinderen geen reistijd meer naar specialisten hebben, krijgen ze per saldo meer onderwijstijd. Om de onder­linge samenwerking te bevorderen krijgt het Kenniscentrum uitwisselbare klaslokalen. Zo worden ook de beschikbare ruimten optimaal benut.

Aanvullende belangrijke criteria: prikkelarme ruimten en voldoende rustruimten voor de verschillende doelgroepen.

HEVO is expert in huisvesting en vastgoed. Yvon Ketelaars, adviseur yvon.ketelaars@ hevo.nl of 073-6409409.

ONTWERP EN FINANCIERING De volgende stap was het vertalen van de huis­ vestingsvisie naar een passend ontwerp. HEVO ondersteunde bij de selectie van de architect. Met de opgestelde selectie- en beoordelingscriteria kon het Kenniscentrum weloverwogen kiezen voor Valtos Architecten en Adviseurs B.V. Dit resulteerde in een ontwerp waarin de behoeften van de leerlingen centraal staan: duidelijke routing, rustige kleuren en prikkelarme ruimten. Daarnaast is duurzaamheid een belangrijke factor in het ontwerp. Het Kenniscentrum wordt gebouwd van duurzame, natuurlijke materialen. De zonnepanelen op het dak zorgen dat de school zelfvoorzienend is in de energiebehoefte.

Dit draagt ook op de lange termijn bij aan een gezonde financiële exploitatie van het Kenniscentrum. De financiering van dit Kenniscentrum was binnen de strakke financiële kaders een hele uitdaging. Logisch dus dat de partners behoefte hadden aan zekerheid in prijs, planning en kwaliteit. HEVO heeft veel ervaring met het realiseren van onderwijsvastgoed op basis van Risicodragend Projectmanagement. De partners van het Kenniscentrum kozen voor deze constructie. Logisch, want ze willen niet alleen het beste uit hun leerlingen halen, maar ook uit hun nieuwbouw!

Risicodragend Projectmanagement HEVO is expert in huisvesting en vastgoed: ervaren in het geven van advies en het doen van (risicodragend) bouwmanagement.

Daardoor durven we resultaatsgaranties te geven: zekerheid op prijs, planning én kwaliteit inclusief invloed op het proces. www.rpmbyhevo.nl

Kijk voor meer informatie op www.rpmbyhevo.nl of www.hevo.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

39

Tekst Sibo Arbeek

0 OP DE METER IN KAMERIK

Fraaie onderwijsschuur in de polder

Het uiterlijk van dit gebouw was voor de bewoners in Kamerik belangrijk en moest voldoen aan het stedenbouwkundige beeldkwaliteit plan; in de lintbebouwing van Kamerik en het kerkdorp Kanis vind je veel schuren. Dat zie je terug in het gebouw met veel natuur, hout en aardtinten.

J

an van Leer is als senior beleidsadviseur vastgoed van de gemeente Woerden verantwoordelijk voor het nieuwe schoolgebouw, waarin Eben Haezer en de Wijde Blik onderdak hebben gevonden: “Eerder waren de openbare en rooms-katholieke school al gefuseerd tot de Wijde Blik. Door de crisis ging het plan voor nieuwbouw de la in, maar vier jaar geleden zijn we weer gestart en kwam Eben Haezer erbij. Zodoende ontstond de kans om een scholencluster te maken voor twee scholen met een eigen signatuur, maar wel met de wens om samen te werken. Op deze locatie moesten we iets buiten de rode contour bouwen, maar

40

SCHOOLDOMEIN

december 2019

dat hebben we gecompenseerd door de achterlaatlocatie van Eben Haezer weer deels terug aan de natuur te geven. Deze locatie naast sporthal De Schulenburch en de bibliotheek was eigenlijk de enige grondpositie die we hadden aan de rand van het dorp. De voetbalvereniging VV Kamerik leverde het derde veld in en kreeg er een kunstgrasveld als tweede veld voor terug in combinatie met een opgeknapt clubgebouw.”

RUIMTE VOOR EIGEN ACCENTEN Jan verder: “Het was een meervoudig onderhandse aanbesteding, waarbij we ook het onderhoud voor

ONTWERP EN INRICHTING

“Er zit een bulk aan techniek onder de kap, die we in de architectonische vorm hebben opgelost”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw voor twee scholen; Eben Haezer en de Wijde Blik Opdrachtgever Gemeente Woerden Architect

het eerste jaar hebben aanbesteed. Huub Frencken kwam er bij de architectenselectie het beste uit; zijn visie op het ontwerp sloot aan bij de wensen van de gemeente en de beide besturen. Uitgangspunt voor het ontwerp was dat het dorpse karakter behouden moest blijven.” Huub: “De opzet voor beide scholen met samen ongeveer 300 leerlingen is vergelijkbaar, waarbij de Wijde Blik open lokalen met een verwerkingszone op de gang heeft. Er is een centrale entree voor de bovenbouw kinderen en twee eigen entrees voor de onderbouwen links en rechts. De beide aula’s van de scholen kijken uit op het speellokaal, dat gedeeld wordt. De schuifwand tussen de beide ruimten kan helemaal open, zodat er een grote ontmoetingsruimte ontstaat. Op de verdieping vind je grote lokalen op de kop met een glaswand, waardoor je voortdurend met de omgeving verbonden bent. We hebben voor beide scholen dezelfde vormentaal gekozen; van buiten aardkleuren en zwarte kozijnen, binnen een grijze marmoleum vloer. De accenten groen en blauw vind je in het meubilair en verwijzen naar de kleuren in het landschap. In de keukens en pantry’s hebben we met hout gewerkt, waardoor de inrichting warm aanvoelt. In het ontwerp zijn ook de vaste inrichting in de lokalen meegenomen, voor de losse inrichting waren de scholen zelf verantwoordelijk.”

Frencken Scholl Architecten Aannemer Kwakkenbos BV Harmelen Bouwmanagement Team Vastgoed gemeente Woerden BVO 2.126 m² Stichtingskosten € 6 mio incl. parkeren en incl. btw Oplevering 30 september 2019

0 OP DE METER “Het was een total design inclusief de installatie­ adviseur en de constructeur”, stelt Jan. “Gingen we in de vorige school in Harmelen voor Beng, nu wilden we een 0 op de meter school. De beide besturen hebben vanuit de exploitatie meer geïnvesteerd en verdienen dat in tien jaar weer terug.” Huub knikt: “0 op de meter betekent dat je ontwerptechnisch heel goed naar het gebruik moet kijken; zo zijn er geen boilers in de lerarenkamer, zijn de bergingen bij de keuken gecomprimeerd, is er decentrale ventilatie, een hele

goede casco installatie en uiteraard een gasloos gebouw; het was een behoorlijke klus om de luchtbehandelingskasten in het schuin van de kap weg te werken. Er zit een bulk aan techniek onder de kap, die we in de architectonische vorm hebben opgelost.

Dat maakt ook dat het gebouw als zo rustig wordt ervaren. Het is een tweelaags gebouw met beneden extra hoge lokalen met veel daglichttoetreding.

Tegelijkertijd wordt te veel licht door het dak overstek weer tegen gehouden. De ramen hebben een hoogte van 3,5 meter. Het is bovendien de eerste school in Woerden met triple glas, waarbij de ramen overigens wel te openen zijn. Het is daarnaast een flexibele constructie, met een stalen skelet dat de vorm van het dak maakt; de buitenwanden zijn van kalkzandsteen, een stalen damwandprofiel en zonnepanelen.”

KLIMAAT ADAPTIEF Jan: “De omgeving en het schoolplein zijn klimaat adaptief ingericht, met veel aandacht voor water­ opvang en de bodemdaling; gemiddeld zakt de grond twee centimeter per jaar. We zitten hier op een grote spons en eigenlijk hebben we een drijvend schoolplein. Als verharding werken we met tempexblokken om zetting te voorkomen. Het metselwerk aan de achterkant is inclusief de fundering verdiept aangelegd, aan de hand van zogenaamde speklagen in het metselwerk kunnen kinderen elk jaar zien hoeveel de bodem gezakt is. Er is een prachtig veenweide pad naast de school aangelegd, waar kinderen de flora en fauna kunnen volgen. Het water vanaf het dak loopt via de riolering naar een poel en via het veenweide pad naar de grote wetering. Het dakwater wordt ook via kettingen afgevoerd naar putten. De eerste geluiden zijn erg positief; het gebouw past in het landschap en is een verrijking voor het dorp.”

Kijk voor meer informatie op frenckenscholl.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

41

Tekst: Helene de Bruin Fotografie: Chris van Koeverden

TRADITIONEEL EN TOEKOMSTPROOF LEREN SLIM GECOMBINEERD

VOLT! Toekomst­ makers voor het vmbo Voor VOLT! Toekomstmakers, een vmbo-school met meer dan vijfhonderd leerlingen, verzorgde Gispen meubilair dat zowel het ‘oude’ als ‘nieuwe’ leren ondersteunt. NUOVO Scholengroep, de overkoepelende stichting waar VOLT! Toekomstmakers bij hoort, werkt inmiddels al jaren met Gispen samen voor diverse scholen met elk hun eigen (inrichtings)uitdagingen.

V

OLT! Toekomstmakers is een van de veertien scholen die onder NUOVO Scholengroep valt. NUOVO heeft in totaal bijna tienduizend leerlingen en dat aantal groeit elk jaar gestaag met zo’n 5-10%. NUOVO verzorgt het voortgezet onderwijs in Utrecht en omgeving, van praktijkschool tot International School en van mavo tot gymnasium.

Volt! verwijst naar het nieuwe techniekprofiel, waar vmbo-leerlingen snel hun techniekdiploma kunnen halen. Volt! werkt hiervoor samen met ROC Midden-Nederland, zodat de aansluiting tussen vmbo en mbo soepeler verloopt. Leerlingen halen dan sneller hun diploma, zo is de gedachte, en kunnen dan vrijwel zeker aan de slag in de techniek.

Volt! opende begin 2019 haar deuren tegenover het station en biedt ruimte voor 800 leerlingen. Het gebouw is voorzien van een grote sporthal en bevat ook een repair shop, restaurant en winkel die door leerlingen van de school wordt gerund.

HUISVESTINGSUITDAGING De manier waarop de inrichting samen wordt aan­ gevlogen, kan nogal verschillen. Zo heeft Gispen voor ACADEMIE TIEN, een nieuwe school voor mavo, havo en vwo in Leidsche Rijn, op basis van de platte­grond een compleet inrichtingsplan gemaakt. Een bijzonder project omdat op deze nieuwe school leerlingen en docenten samen werken aan persoonlijke leerroutes, met als resultaat een maatwerkdiploma voor elke leerling. Daar hoort ook een maatwerk­inrichting bij.

Voor International School Utrecht lag én ligt de uit­ daging op een ander vlak: deze school groeit explosief.

Marco Postema van Team Facilitair NUOVO Scholengroep: “In minder dan tien jaar tijd groeiden we van 50 naar 850 leerlingen! Dat levert elk jaar weer een huisvestings­uitdaging op, waarbij we Gispen betrekken. Vergeleken daarmee was de opdracht voor VOLT! Toekomstmakers een relatief eenvoudige; maar ook dan staat Gispen voor ons klaar.”

42

SCHOOLDOMEIN

december 2019

ONTWERP EN INRICHTING

Klant aan het woord

VOLT! combineert het oude leren in klassituaties met het nieuwe leren in samenwerkingsverband

“Ik werk vaak samen met Gispen, voor alle scholen die onder NUOVO Scholengroep vallen. Wat Gispen onderscheidt, is de kennis van zaken. Neem de verduurzaming van hun assortiment. Dat specialisme beheersen ze. Net zoals hun eigen monteurs het vak verstaan. Dat zijn echt vakmensen; ze werken secuur en zonder beschadigingen. Verder vind ik Gispen een betrouwbare partner. Gaat er onverhoopt iets mis, dan komen ze meteen met een oplossing. Het is fijn te weten dat we op Gispen kunnen rekenen.”

Marco Postema, team Facilitair NUOVO scholengroep

Professional aan het woord “NUOVO Scholengroep heeft binnen haar gelederen heel veel verschillende scholen, met elk hun eigen wensen en behoeften. Dat betekent voor ons dat elke opdracht uniek is. Ik vind het mooi dat we met ons assortiment tegemoet kunnen komen aan al die verschillende leerstijlen, inrichtingsconcepten en leerlingenpopulaties. Vraagt een bepaalde leerstijl om een speciale oplossing? Dan ontwikkelen we in nauw overleg met de opdrachtgever een product op maat.”

Jeroen Ideler, senior accountmanager Gispen

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw VOLT! Toekomstmakers voor VMBO Opdrachtgever NUOVO Scholengroep, Utrecht Inrichting Gispen Architect BDG Architecten, Zwolle Omvang 10.000 m², inclusief NOC*NSF sporthal Realisatie Slokker Bouwgroep vestiging Eindhoven Ingebruikname Januari 2019

HET NIEUWE LEREN De architect van het nieuwbouwpand voor VOLT! Toekomstmakers had naast de opdracht om een nieuw gebouw te tekenen, ook de vraag gekregen om de gehele inrichting voor zijn rekening te nemen. “Dat betekende dat we vooral op materiaal- en product­ niveau onze expertise hebben ingezet”, zegt senior accountmanager Jeroen Ideler, namens Gispen betrokken bij dit project. Geen overbodige luxe, want VOLT! combineert het oude leren in klassituaties met het nieuwe leren in samenwerkingsverband. Jeroen: “Dat betekent concreet dat we duizend lessetjes hebben geleverd – meer traditioneel – en voor de leerpleinen op elke verdieping treincoupés. Een toekomstgerichte oplossing, want hierin kunnen kleine groepjes leerlingen in relatieve rust aan gezamenlijke opdrachten werken. Daarnaast hebben we de kantine ingericht en voor buiten hebben we diverse picknicksets geleverd.”

KORTE LIJNEN De uitdaging in dit project zat ‘m dus vooral in het volgens voorschrift, binnen budget en op tijd leveren.

Dat laatste leek volgens Marco totaal geen probleem: “We hadden de hele nieuwbouw zeer ruim gepland; de bouw verliep zonder vertraging. Dus toen Gispen op de afgesproken dag met vier vrachtwagens voor de deur stond, was hun klus feitelijk geklaard. Maar wat bleek? Door een dispuut tussen de gemeente en de aannemer zat het schoolgebouw op slot… Fijn dat je dan korte lijnen hebt met een projectleider van Gispen! Er gaat natuurlijk wel eens wat mis. Maar Gispen komt altijd binnen korte tijd met een oplossing. De leerlingen van VOLT! Toekomstmakers werken in­middels op een prettige manier aan hun toekomst, op of aan het Gispen-meubilair.”

Kijk voor meer informatie op gispen.com.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

43

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Thea van den Heuvel

WIJLAND IS ER VOOR IEDEREEN

Flexibel en aardbevings­ bestendig kan samen

In Middelstum is net het kindcentrum Wijland in gebruik genomen: “We staan op een eiland en wij doen het samen, vandaar Wijland”, leggen Els en Jack uit. Zij zorgen ervoor dat de beide scholen samenwerken met de bibliotheek en kinderopvang in hetzelfde gebouw. Het gebouw faciliteert die samenwerking maximaal.

E

ls Stoepker is directeur van de OBS de Wilster en bijna een Jenaplanschool. Haar collega Jack Lubberman is interim-directeur van CBS Wicher Zitsema: “Dat was de eerste onderwijzer in deze regio”. Ze zijn collega’s in het net geopende Wijland. Architect Kees Willems: “Naast deze school hebben wij ook Obs Prinses Beatrix en CBS Roemte in Loppersum ontworpen, ook een kindcentrum.

Eigenlijk een positief effect van de aardbevingen, waar Gemeente Loppersum onder leiding van wethouder Bé Schollema deze problematiek heeft aangegrepen een scholenbouwprogramma te ontwikkelen waar door de samenwerking tussen de verschillende schoolbesturen met flexibele nieuwe scholen een antwoord kan worden gegeven op de krimp. Maar bovenal gaf het programma grote kansen het onderwijs te vernieuwen, vaak ook op

44

SCHOOLDOMEIN

december 2019

initiatief van de dorpen zelf. Veel dorpsscholen waren klassieke gangenscholen met een sterk dalend leerlingenaantal; de slechte gebouwen zijn in die beweging gesloopt en scholen zijn gaan samenwerken.” Els knikt: “Wij zijn als directies samen op training geweest om onze samenwerking verder uit te werken. Een fusie is nog even niet aan de orde, maar inhoudelijk stemmen we zoveel mogelijk op elkaar af. In Loppersum staat ook een nieuw kindcentrum, waarbij de gebruikers in een tijdelijk gebouw een paar jaar de tijd hebben gehad om aan het samen wonen te wennen. Daar hebben wij ook weer van geleerd. We merken ook dat de ouders blij zijn met onze samenwerking, maar nog wel de keuze willen kunnen maken tussen een christelijke en een openbare school. In het programma van eisen hebben we alle keuzen samen

ONTWERP EN INRICHTING

PROJECTINFORMATIE

“De kunst was om het esthetische en organische van de vorm, als afgeleide van de visie van de ge­ bruikers, te combineren met de eis om aardebevings­ bestendig te bouwen” gemaakt, waarbij je in de uitwerking van de ruimten ook de eigen accenten kunt ontdekken.” Kees vult aan: “Maar ik merk bij jullie dat die diversiteit meer te maken heeft met pedagogische keuzen dan specifiek met de denominatie.”

VERBINDING Els: “Wijland is op een eiland gebouwd en profileert zich als een kindcentrum. Nog niet integraal, maar die kant willen we wel op en we werken zoveel mogelijk samen. Naast onze scholen vind je hier een filiaal van de openbare bibliotheek en Kids2b. Middelstum is van oudsher een christelijk dorp, maar een deel van de ouders kiest nu voor openbaar onderwijs. Na de aardbevingen is het lastig geworden op prognoses te vertrouwen; er zijn gezinnen die bewust verhuizen, maar we hebben toch weer meer aanmeldingen dan

Project

verwacht omdat we in zo’n prachtig gebouw zitten.”

Jack: “Veel kleine scholen in de buitendorpen zijn gesloten en die ouders gaan verkassen. We zitten voor dit kindcentrum nu op ruim 200 kinderen. Dat betekent ook dat je een flexibel gebouw moet maken, want je weet niet precies hoe de aantallen zijn. Een ruimte moet dus ook voor andere doeleinden te gebruiken zijn. We hebben met alle partijen onder leiding van Annet de Rooy het programma van eisen opgesteld. Vervolgens hebben we vijf architecten uitgenodigd, waarbij aspecten als organisch, ronde vormen, binnen-buiten leren en openheid belangrijk waren. De visie van Kees Willems en Christian Janssen van TenW sprak ons enorm aan, ook omdat zij in hun ontwerp de verbinding met het dorp hebben gemaakt.”

Nieuwbouw Kindcentrum Wijland in Middelstum / nieuwbouw Kindcentrum Loppersum Opdrachtgever Gemeente Loppersum Architect TenW architecten Inrichting Straxs Nederland BV Programma van Eisen De Mevrouwen Aannemer Jorritsma Bouw Bvo 1.800 m² Oplevering Eind augustus 2019

GASLOOS EN BENG Kees: “Een goed programma dat de onderwijskundige visie ruimtelijk vertaalt, is de start van een goed gebouw, dat in deze regio uiteraard gasloos en BENG is.

De kunst was om het esthetische en organische van de vorm, als afgeleide van de visie van de gebruikers, te combineren met de eis om aardebevingsbestendig te bouwen, waarvoor een stalen constructie nodig was. Het ontwerp zijn vier rechthoekige doosjes met drie gebogen kappen er tussen, waarbij de midden­ kap het breedst is. Onder de middenkap vind je de centrale functies, zoals de balie, de aula en de woonkeuken. Op die as liggen aan de uiteinden ook de bieb en kinderopvang. Onder de andere kappen zijn de leerpleinen en de lokalen gegroepeerd. Waar mogelijk heb ik naast de staalconstructie met natuurlijke materialen gewerkt en vooral met veel hout en dat had ook te maken met de bouwwijze, want moest een beetje kunnen bewegen. Het moest een eenlaags gebouw worden en we hebben gekozen voor een sierlijke vorm, waarbij hoogte is gevonden in de drie kappen, waardoor er prachtig licht van boven naar binnen valt. Opvallend verder zijn de ronde afgeschermde veranda’s, waardoor binnen-buitenklassen ontstaan. Wanneer je de grote transparante deuren

SCHOOLDOMEIN

december 2019

45

Vlnr: Kees Willems, Els Stoepker en Jack Lubberman

vanuit de lesruimten opent kunnen kinderen buiten leren en werken.” Els knikt: “Het is echt een educatieve buitenruimte en buiten leren geeft ook een boost; je ziet steeds meer kinderen die met hun jasje aan buiten zitten te werken.”

RUIMTE VOOR ONDERWIJS Els: “Het is tegelijkertijd uitdagend, warm en toch rustig en strak. Het biedt letterlijk en figuurlijk ruimte aan het onderwijs. Waarbij wij gekozen hebben voor kleinere lokalen en grote werkleerpleinen en de voorganger van Jack voor grote lokalen en minder ruimte op de leerpleinen.” Jack lacht: “Maar ik zie nu al dat de deuren open staan en de leerpleinen intensief worden gebruikt. Dat is ook de idee van dit gebouw; we hebben samen de inrichting bepaald en de ruimten zijn uitwisselbaar. Het bedrijf Straxs heeft ons geholpen met de inrichting van het gebouw en prachtige meubels gemaakt.” Els: “Die gezamenlijke uitstraling is prachtig, waarbij we het middengebied delen en ook de personeelskamer en het speellokaal.

Dat levert weer meer meters voor het onderwijs op. Ik kwam uit een gangenschool, maar de deuren stonden altijd open. Dat hebben we in dit gebouw vertaald

46

SCHOOLDOMEIN

december 2019

naar een enorme openheid. Er staat hier een piano waar laatst iemand op speelde. De deuren staan altijd open en de hele school zong mee. De bibliotheek is beperkt open en wij willen die samenwerking graag uitbouwen, waardoor kinderen zelf boeken kunnen ruilen en kinderen uit groep 8 met vrijwilligers en ouders leren bibliothecaris te zijn.”

RODE KEGEL Kees: “Het Kindcentrum Loppersum, met de Prinses Beatrixschool en CBS Roemte, kent een andere opbouw, omdat de scholen en de kinderopvang daar iets meer een eigen identiteit binnen het geheel wilden houden. Wij hebben daar gekozen voor vier van elkaar verschillende compartimenten, die een eigen identiteit hebben en verbonden zijn door een spannend middengebied als centrale ontmoetingsplek. Dat is een kenmerkende rode kegel geworden. Door de kleinere compartimenten verschilt het kindcentrum van dit gebouw door de andere wijze waarop ruimtelijkheid en samenhang is gecreëerd. Ze zijn allebei op hun eigen manier erg geslaagd.”

Kijk voor meer informatie op tenw.nl.

Tekst Sibo Arbeek

ONTWERP EN INRICHTING

EEN MOOI RESULTAAT DOOR EEN GOEDE SAMENWERKING

Kindcentrum Helen Parkhurst versterkt de buurt Net opgeleverd en inmiddels in gebruik. Het nog lege gebouw van het nieuwe Dalton Kindcentrum Helen Parkhurst vormde het decor voor een levendig gesprek over Daltononderwijs en de vertaling in een gebouw dat als een handschoen lijkt te passen. En waar straks weer de kinderstemmetjes door de straat klinken.

“W

Foto: Eddy Boerakker

ant die kinderstemmetjes heb ik de afgelopen jaren gemist, ik kan niet wachten tot de school weer open gaat en ik elke dag de bel weer hoor.” Dat zegt Ank de Jong, beter bekend als oma Ank, die samen met medebuurtbewoner van het eerste uur Leo Hermkes als buurtcommissie het proces naar nieuwbouw hebben begeleid en een beetje in de gaten hebben gehouden of het allemaal volgens de regels ging. Leo: “Wij hebben allebei ook op een daltonschool gezeten en mijn kinderen zelfs op deze locatie. We weten nog hoe de eerste Daltonschool in 1954 op deze plek werd gebouwd, maar zagen ook hoe het gebouw in de loop van de jaren technisch en onderwijskundig verouderde. Het was echt zo’n gebouw met een lange gang en aan één kant allemaal lokalen.” Maarten van Gelderen knikt: “Ik wilde graag een Dalton kindcentrum worden met een ontwikkellijn van 0 tot 12 jaar en ben in de buurt gaan zoeken naar een partner, die zich in onze visie zou herkennen. We konden samen met het Dalton voortgezet onderwijs in Den Haag al Daltononderwijs voor leerlingen van 4 tot 18 jaar aanbieden, maar wilden ook met de jongste groepen vanuit de Daltonvisie werken. Met Triodus Kinderopvang, als onderdeel van de SWK groep, was er gelijk een klik, waarbij zij ook wel graag in een nieuw gebouw wilden samenwerken, omdat

SCHOOLDOMEIN

december 2019

47

“Toen ik hier vandaag binnenkwam had ik een gevoel van herkenning met de brede gangen en nissen waarin je in vrijheid en gebondenheid je taken kunt verrichten”

Foto: Eddy Boerakker

hun eigen locaties verouderd waren. Selma Pronk knikt: “We hebben eigenlijk veel overlap in de manier van werken en dat geldt ook voor stichting Jongleren, die het peuterwerk aanbiedt. We hebben intensief met elkaar gesproken om het deel van de voorschoolse educatie op elkaar af te stemmen.”

Maarten: “We houden onze eigen rechtspositie, maar aan de voorkant werken we vanuit dezelfde pedagogische visie. Dat betekent een sterke nadruk op zelfstandigheid van het kind en reflectie op het eigen werk, zodat het kind ervaart waar het energie van krijgt.”

SAMENWERKING Maarten verder: “Parallel aan het bouwproces hebben we veel energie in onze samenwerking gestoken en dat vertaalt zich weer in de uitwerking in het gebouw; als je met elkaar de visie deelt kun je beter in het ge-bouw samenwerken. De leerpleinen worden ook door de naschoolse opvang in dezelfde daltonlijn gebruikt. We gebruiken de keuken samen en hebben ook de teamkamer samen ingericht. Samenwerking begint vaak al bij de koffie.” Ank en Leo hebben vanuit de buurt meegekeken met de sloop en de bouw. Ank: “We hebben altijd goed contact gehad met de school en hebben meegekeken met de verschillende vergunningen, zoals ook de omgevingsvergunning, want er zouden wat bomen gekapt worden.” Maarten legt uit: “Je kunt als buurtbewoners last hebben van een schoolpopulatie van 400 kinderen met ouders. Toen het eerste ontwerp van DP6 architectuurstudio er was hebben we een eerste informatiebijeenkomst georganiseerd en kon de buurt meedenken.” Ank knikt: “En gedurende het proces werden we goed op de hoogte gehouden door Dennis Jansen, die projectleider namens SMT was.” Leo: “Het voorontwerp sloeg gelijk aan. Het gebouw sluit goed aan bij de architectuur van deze jaren 50 buurt, die wordt gekenmerkt door gekleurd metselwerk en grote karakteristieke raampartijen.” Ank: “De lichte steenstructuur verspringt en de afwisseling tussen wat donkere en lichtgele stenen maakt dat er een ruimtelijk beeld ontstaat. Dat wordt versterkt omdat het oude gebouw donker en een beetje vervallen was, waardoor de straat nauwer leek.” Leo: “De vele ramen maken ook dat er een open verbinding met de buurt ontstaat.”

Foto: Eddy Boerakker

PROGRAMMA VAN EISEN BASIS Geron Verdellen: “SMT heeft een inschrijving gedaan op basis van de UAV-gc; met een vraagspecificatie op basis van een integraal programma van eisen in briefbuilder en de door de gemeente gestelde steden-

48

SCHOOLDOMEIN

december 2019

bouwkundige contouren. Vervolgens heeft SMT DP6 gevraagd een ontwerp te maken, binnen de gestelde criteria. Landelijk zijn de budgetten voor scholenbouw krap, maar door een gezamenlijke inspanning van SMT en de gebruikers is het gelukt een passend contract op te stellen, waarin alle eisen

Foto: Eddy Boerakker

ONTWERP EN INRICHTING

Vlnr: Leo Hermkes, Geron Verdellen, Bas Kohlmann, Selma Pronk, Wietske van der Meij, Ank de Jong, Maarten van Gelderen

DEELNEMERS Maarten van Gelderen Directeur obs dalton Helen Parkhurst Locatiemanager Triodus Kinderopvang Selma Pronk Geron Verdellen Directeur SMT Bouw & Vastgoed, namens het bouwteam Design&Build Ank de Jong Buurtcommissie Buurtcommissie Leo Hermkes Bas Kohlmann De Haagsche Scholen, contractmanager via CBB Wietske van der Meij SWK Groep

PROJECTINFORMATIE Opdrachtgever Gemeente Den Haag in samenwerking met De Haagse Scholen Project Kindcentrum, met een Daltonschool, peuterspeelzaal, kinderdagverblijf, een vierkante gymzaal, volgens het beweegboxconcept en een blauw groen schoolplein Aannemer SMT Bouw & Vastgoed Contractmanager Bas Kohlmann namens De Haagse Scholen

waren opgenomen.” Bas Kohlmann: “Voor de Haagse Scholen was het de eerste keer dat de UAV-gc is toegepast en het is ons goed bevallen. In december 2017 is de aannemingsovereenkomst gesloten, waarna DP6 het ontwerp verder heeft uitgewerkt. Het is mooi dat tijdens het proces intensief met elkaar is samengewerkt, waarbij elke fase continu getoetst is ten opzichte van het programma van eisen. “En het ontwerp hebben we vervolgens tijdens het proces nog kunnen optimaliseren”, vult Geron aan, “waarbij het be-stuur van de Haagse Scholen voor het buitenterrein aanvullende middelen heeft gevonden en SMT de investering in de gevel heeft gedaan. Dat resulteerde uiteindelijk in een betere inrichting van het buitenterrein als blauw groen schoolplein en meer kwaliteit in de gevel.” Bas: “Het was uiteindelijk spannend om een BENG gebouw te maken, gezien het grote aantal ramen en de aanpassingen vanuit welstand, maar het is gelukt. Op het dak liggen pv panelen, via warmte terugwinning wordt het klimaat geregeld, de installatie is CO2 gestuurd en het gebouw is volledig gasloos.”

Architect DP6 architectuurstudio BVO 3.500 m2 Bouwkosten € 5,0 miljoen excl. btw excl. sloop Ingebruikname Eind oktober 2019

EDUCATIEVE FUNCTIE Maarten: “DP6 heeft een ontwerp gemaakt dat past op de wensen van de gebruikers. De transparante lokalen komen uit op grote leerpleinen. Het gebouw wordt aan meerdere kanten omsloten, zodat elke leeftijdsgroep een eigen ingang heeft, wat voor kinderen en ouders prettig is. Zo hebben Triodus

en Jong Leren de linkervleugel, die met een eigen toegang tot de tuin domein voor de 0-4-jarigen wordt.

Op de begane grond zijn de lokalen iets groter en het leerplein kleiner, terwijl voor de hogere groepen op de eerste verdieping de leerpleinen groter en de lokalen kleiner zijn, zodat de kinderen na een beperkte instructietijd zelfstandig of in groepjes kunnen werken. We zijn ook heel trots op onze vierkante gymzaal die op de verdieping ligt; daar kunnen alle nieuwe vormen van sport, deels digitaal, beoefend worden.” Leo: “Wij vonden het belangrijk dat er een goede buitenruimte was en dat is mooi ingevuld met grote keien en een grindachtig pad.”

Maarten knikt: “Normaal is er alleen budget voor stoeptegels en een hek, maar met bijdragen van Triodus, Jong Leren, het Hoogheemraadschap Delftland, Fonds 1818 en het Prins Bernard Cultuurfonds konden we een duurzaam plein aanleggen met een educatieve functie voor de kinderen en een meerwaarde voor de wijk.” Ank ten slotte: “Toen ik hier vandaag binnenkwam had ik een gevoel van herkenning met de brede gangen en nissen waarin je in vrijheid en gebondenheid je taken kunt verrichten.

Ik had graag op deze school gezeten, voordat ik op de Dalton middelbare school kwam.” Maarten lacht: “Vrijheid in Gebondenheid is één van de drie Daltonprincipes. Dat is het mooiste compliment dat je ons kon geven, Ank.”

Kijk voor meer informatie op smtbv.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

49

Tekst Sibo Arbeek

Nieuwe Bouwacademie brengt de werelden van de bouw in beeld Eind 2020 kent Waddinxveen een prachtige nieuwe Bouwacademie, initiatief van SPB Gouwe en Rijnstreek in samenwerking met het Coenecoop College. Belangrijker nog kent de regio een vitaal netwerk, waarbij onderwijs en bedrijfsleven op een unieke manier worden verbonden.

R

onald de Rooij van Topos nodigt Schooldomein uit voor een gesprek met Gert Bruijnes, Ramon Looije en Ralph Young. Gert is al jaren bestuursvoorzitter van SBVB, Stichting Bevordering Vakopleiding Bouwbedrijf; Ramon is directeur van de uitvoeringsorganisatie SPB, het Samenwerkingsverband Praktijkopleiding Bouw.

Ralph is rector van het Coenecoop College, die vanuit het vmbo een belangrijke partner is. Gert: “De huidige situatie is enigszins vergelijkbaar met de crisis in de bouw in de jaren ’80. Ontslag van goede mensen dreigde, terwijl de werkgevers wisten dat er betere tijden zouden komen en nieuwe aanwas in de bouw nodig was. In die tijd hebben een aantal aannemers uit Gouda en Alphen

aan den Rijn SBVB opgericht, met als doel om jonge mensen te interesseren en op te leiden voor de bouw. Daaruit is SPB voortgekomen, om jonge krachten in de bouw binnen bbl-trajecten in dienst te nemen, te begeleiden en te plaatsen. Ramon: “Wij nemen jongeren voor minimaal twee jaar in dienst en zenden ze daarna uit bij aannemers.

Zo zijn we een heel flexibel netwerk en ook een vangnet; een win-winsituatie voor de aannemers en de leerlingen. We hebben honderd leerlingen in dienst die bij ongeveer 70 bedrijven werken. Ze zijn vier dagen buiten en volgen de vijfde dag de theorie op het ROC. Dan praat je over het timmeren metselwerk, maar ook werken met prefab gevels, waarbij nieuwe technologieën om de hoek komen kijken.” Gert knikt: “Het is allang niet meer zoals dertig jaar geleden toen je vooral recht een muurtje moest kunnen metselen. Onze jongens kunnen integraal naar een opdracht kijken.”

DE NIEUWE BOUWACADEMIE Gert: “Als bestuur zijn we er niet alleen om op de winkel te passen. Om de instroom op peil te houden willen we investeren in het onderwijsprogramma en ook in een nieuwe aansprekende locatie. Het vak ontwikkelt zich, daar heb je een goede infrastructuur

Vlnr: Ramon Looije, Ralph Young, Ronald de Rooij en Gert Bruijnes

50

SCHOOLDOMEIN

december 2019

ONTWERP EN INRICHTING mogelijk hbo. Denk ook aan bedrijven die mensen bij willen laten scholen of gemeenten die de kennis van zij-instromers op peil willen krijgen.” Ramon: “De opleiding is veranderd en steeds minder traditioneel.

In het nieuwe gebouw kunnen we ruimten inbouwen om nieuwe technieken in te richten. Als je kiest voor een vak als bouwtechniek en installatietechniek heb je nog redelijk veel vakspecifieke programma’s bbl na het vmbo. In die ontwikkeling hebben we met het Coenecoop College contact gelegd. Ralph knikt: “Voorheen boden we techniek breed aan.

Daar zat ook techniek bij dat met de bouw te maken heeft. Bij de invoering van het vernieuwd vmbo moesten we een keuze maken en hebben we gekozen voor produceren, installeren en energie (PIE) als uitstroomprofiel. Door de samenwerking met het SPB konden we onze leerlingen al keuzeonderdelen in de bouw aanbieden. Sinds we intensiever samen­ werken, kunnen we bouw, wonen en interieur ook als examenprofiel aanbieden. We staan op het punt nieuwbouw te krijgen vlak bij de nieuwe Bouwacademie. De idee is dat wij straks een deel gaan huren van de SBVB en veel sterker dan nu de samenwerking met SPB kunnen vormgeven. Het voordeel voor SBVB is dat zij die huurbijdrage voor in principe 30 jaar kunnen kapitaliseren en inzetten in de kwaliteit van het gebouw. Het mooie van de samenwerking is dat onze leerlingen PIE makkelijk toegang krijgen tot bouw brede programma’s en dat de leerlingen van de SPB van onze PIE faciliteiten gebruik kunnen maken.”

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Bouwacademie Waddinxveen Opdrachtgever SBVB, met de gemeente Waddinxveen en het Coenecoop College Architect Topos Oplevering Eind 2020

voor nodig. Je ziet steeds minder landelijke sturing op de bouw, dus kwamen we op het idee om in Waddinxveen zelf een Bouwacademie op te zetten als centrum voor dit deel van Nederland. Daar willen we straks een doorlopende lijn bieden, met voorlichting, aansluiting met het vmbo, mbo en

PAVILJOENACHTIGE OPZET Ronald: “Wij mogen het gebouw ontwerpen. Binnen de stedenbouwkundige visie op het gebied hebben we gekozen voor een paviljoenachtige opzet. Het vak­ manschap staat natuurlijk centraal dus hebben we voor een transparante gevel gekozen met glas tot op de grond, waarbij je de verschillende werelden van de bouw letterlijk aan het werk kunt zien. Het wordt een robuust gebouw, met veel gebruik van metaal, steen en glas. De inrichting wordt zodanig dat leerlingen makkelijk bij elkaar kunnen zien wat er gebeurt.

De leerlingen van PIE, het SPB en cursisten komen door één deur binnen en leren vanzelfsprekend met elkaar om te gaan. De les- en vaklokalen zijn flexibel indeelbaar en de werkplaatsen en theorieruimten zijn akoestisch van elkaar gescheiden door de centrale entreehal. Het wordt een BENG en gasloos gebouw waarin verschillende bouwtechnieken zichtbaar worden, waardoor het gebouw een vanzelfsprekende leerschool wordt.” Gert ten slotte: “We bouwen op een plek met veel ruimte voor uitbreiding en ook het pand is zo ontworpen dat er nog een verdieping op kan. De Bouwacademie wordt een magneet voor iedereen die er langs loopt.””

Kijk voor meer informatie op topos.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

51

Foto’s ScagliolaBrakkee

CBS De Glashorst: een flexibele onderwijs­ instelling met smoel

Een duurzame, mooie en vooral flexibele schoolomgeving met smoel. De wensen van het onderwijsteam van CBS De Glashorst in een notendop. Het antwoord kwam van ontwerpbureau De Zwarte Hond, specialist in het ontwerpen van gezonde scholen. We spreken architect Thomas Drenth en schooldirecteur Jan Bos.

C

BS De Glashorst is een prachtige, christelijke basisschool in Scherpenzeel met ruim 250 leerlingen. De school vormt onderdeel van VPCO De Viermaster met acht basisscholen onder haar beheer, ongeveer 170 leerkrachten en 1700 kinderen. “Onze wens was van meet af aan een bijzondere school,” vertelt Jan Bos. “Vanuit een bewust en samenhangend onderwijsaanbod gaan wij voor een sterke basis voor al onze leerlingen. Natuurlijk mag een school degelijk zijn, maar wij wilden graag ook aandacht voor esthetiek en flexibiliteit. Na een bezoek aan de St. Michaëlschool in de Rotterdamse wijk Hillegersberg besloten wij unaniem dat de ontwerpers van deze school ook de onze moesten realiseren. Op een aantal wensen na hebben we de architecten van De Zwarte Hond volledig de vrije hand gegeven. Het resultaat is verbluffend. We zijn inmiddels gehuisvest in een school met smoel,

52

SCHOOLDOMEIN

december 2019

een lichte inrichting en een flexibele indeling. Zo is er onder andere een vergroot speellokaal, een dakterras en een uitdagend speelplein.”

MEERWAARDE VOOR DE OMGEVING Thomas Drenth vult aan: “Het ontwerp van een basisschool begint voor ons met het creëren van een gezonde omgeving die uitdaagt tot leren en spelen.

Veel daglicht, flexibiliteit, goede akoestiek en uitzicht naar buiten zijn daarbij onmisbaar. Bij De Glashorst hebben we een zo compact mogelijk gebouw ontworpen. Hierdoor konden we brede gangen én grote lokalen maken. De opdrachtgever wilde een functioneel, duurzaam, uitdagend en intensief te gebruiken gebouw dat warmte, gezelligheid en geborgenheid uitstraalt. De nieuwe, ongeveer 1.500 m2 grote school, heeft een gezond binnenklimaat met een laag energiegebruik. Daglicht wordt diep het ruimte­ lijke gebouw in gebracht door grote raampartijen en

ONTWERP EN INRICHTING

daklichten. Bankjes in de gevel zorgen voor speelplekjes op het plein en dagen uit tot het bedenken van spelletjes. Door dakterrassen te maken, ontstaat niet alleen de mogelijkheid om op een mooie dag buiten les te geven, maar wordt ook extra veel daglicht diep in de aula gebracht. De aula is door middel van een transparant BREEDVELD-schuifwand­ systeem gescheiden van het speellokaal. Tenminste, zolang de speelruimte dienstdoet als gymlokaal. Bij grotere bijeenkomsten kan de glaspaneelwand volledig worden opgeborgen en vormt de ruimte zich als geheel tot het centrale hart van de school.”

GELUIDSWERENDE WAND MET TRANSPARANTE UITSTRALING De paneelwanden van BREEDVELD maken dit centrale hart optimaal flexibel. De ogenschijnlijk vaste wand is eenvoudig in zijn geheel te openen en sluiten. Voor het dagelijks betreden van de speel­ ruimte is de wand voorzien van een dubbele schuifdeur. “Bijzonder aan deze wand is dat deze ondanks de grote glasopeningen optimaal geluidswerend is”, hervat Jan Bos. “Vanuit de aula zie je kinderen spelen, maar je hoort ze niet. Er kan dus in de speelruimte gegymd en tegelijkertijd in de werkruimtes in de aula en op de eerste verdieping gewerkt worden. Recent vond de aftrap van de Kinderboekenweek plaats. Op zo’n moment openen we de schuifwand en gebruiken we de hal als toneel. Omdat de wanden keurig kunnen worden opgeborgen in een kast en omdat er alleen in het midden een penverbinding is, ziet niemand dat daar normaal gesproken een wand staat. U begrijpt, wij zijn hier heel content mee.”

BEELD VAN SPELENDE KINDEREN “Wat ik heel bijzonder vind aan deze school is dat er duidelijk wordt uitgenodigd tot spelen en dat de nadruk wordt gelegd op de relatie met buiten,” zegt Thomas Drenth. “Dit zie je onder meer terug in het eerdergenoemde dakterras en in de toepassing van

“Bij grotere bijeenkomsten kan de glaspaneel­ wand volledig worden opgeborgen en vormt de ruimte zich als geheel tot het centrale hart van de school” transparante elementen. De schuifwand is daarvan een mooi voorbeeld: een knappe combinatie van gebruiksgemak, akoestische kwaliteiten en transparantie. Veel scholen zijn uitgerust met een dicht wandsysteem. Dat gaat ten koste van het beeld van spelende kinderen. Juist in een tijd waarin kinderen soms meer achter de computer zitten dan fysiek met elkaar spelen, vinden wij het belangrijk om de nadruk te leggen op transparantie.”

Kijk voor meer informatie op breedveld.com.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

53

Tekst Sibo Arbeek

LANDSTEDE MBO RAALTE SPEELT IN OP BEROEPSPRAKTIJK

Scrum werken in het Lokaal van de Toekomst “Sinds vorig jaar wordt er binnen de opleiding economie gewerkt met een vernieuwend onderwijs­ concept. Alle klassen werken in groepen projectmatig met de scrum-methode. Het huidige meubilair sloot onvoldoende aan bij deze manier van werken,” stelt docent Marius Splinter. Met het Lokaal van de Toekomst biedt Landstede haar studenten ook de juiste faciliteiten die ze nodig hebben om goed te werken, net als in het echte bedrijfsleven.

S

ylvana Moreno is Salesmanager Project­ inrichting VO bij Heutink: “Landstede wilde anders werken en leren en koos daarvoor voor de methode ‘scrummen’. Lesstof wordt meer en meer digitaal aangeboden en de manier van lesgeven verschuift van klassikaal naar project­ matig. Dat vraagt om een andere kijk op de leeromgeving. Landstede ging de uitdaging aan en koos voor een vernieuwende leeromgeving die klaar is voor de toekomstige manier van leren. Het is een co-creatie van Landstede, Heutink en V/S

54

SCHOOLDOMEIN

december 2019

(één van Europa’s grootste en meest innovatieve producenten van schoolmeubilair). De basis voor dit Lokaal van de Toekomst is het Shift+ meubel­ concept, dat is ontwikkeld door pedagoog David Stubbs die stelt dat geen enkel leermoment op de dag hetzelfde is. Samen met onze interieurarchitect en Eefje Roelofs (oud – Regiocoördinator Landstede), hebben we het concept vertaald naar een passende inrichting. In het Lokaal van de Toekomst is alles flexibel met veel open ruimte.

Studenten hebben geen vaste plek meer en kunnen overal in wisselende samenstellingen werken.

Alleen de kasten en treinbanken zijn niet flexibel om toch voor structuur te zorgen binnen het Economieplein. Als je álles flexibel maakt raak je namelijk het overzicht kwijt. Het meubelprogramma is ultraflexibel in ergonomische zithoogte en positie in het lokaal. Ook leuk te melden is dat in het lokaal aan de luchtkwaliteit is gedacht in de vorm van

ONTWERP EN INRICHTING luchtzuiveraars. De planten filteren schadelijke stoffen uit de lucht en zetten CO2 om in zuurstof, waardoor de luchtkwaliteit verbetert. In de ruimte zie je verder bijzondere signing op de diverse wanden. Er is gekozen voor slimframes en folies.

De slimframes zijn makkelijk te wisselen en per thema aan te passen en de folies zijn ideaal om een specifieke sfeer te creëren, waardoor systeemwanden zijn omgetoverd tot blikvangers. Tussen de kasten is gekozen voor een stalen rek dat bij Techni Meubel, één van onze productielocaties, is gemaakt. Het frame is in de vloer bevestigd, zodat het stabiel en veilig staat, waardoor je een fraaie afscheiding krijgt, die samen met de kasten één geheel lijken.”

VISITEKAARTJE VOOR DE OPLEIDING Ronny Westenenk is Instructeur Economie: “Ik sta vier dagen op het lesplein en houd toezicht op de leerprocessen. De docenten zijn hier dagdelen, afhankelijk van de inhoud die behandeld wordt.

In deze vleugel stonden vorig jaar nog standaard meubels en kasten. Nu is het een visitekaartje voor de opleiding, waar studenten zelf verantwoordelijk zijn voor hun loopbaanontwikkeling. Scrum is werken op een manier die de beroepspraktijk benadert. Net als in de praktijk zitten de studenten hier op vaste tijden en tussendoor hebben ze les. Ze werken in teams, die net als in de praktijk, van samenstelling kunnen wisselen.”

SAMENWERKEN EFFECTIEVER Zijn collega Marius Splinter is docent economische vakken voor Retail en Commerciële opleidingen: “Onze visie is dat we het beroepsonderwijs willen aanpassen aan de beroepspraktijk. Traditionele onderwijsideeën gaan ervan uit dat leren vooral een individueel proces is, maar volgens nieuwe inzichten is het samenwerken in groepsverband veel effectiever. Dat heet in het bedrijfsleven de community of practise en dat leren onze studenten tijdens hun stage. Wij hebben dat intern vertaald

Tijdens de officiële opening van het lokaal kregen de genodigden een interactieve presentatie van Dr. Dieter Breithecker, Duits hoogleraar Health and Kinetcs Scientist en deskundige op het gebied van hoe menselijk lichaam en geest werkt in combinatie met de juiste inrichting op school. Hij stelde het volgende: “Bewegen is enorm belangrijk voor de ontwikkeling van lichaam en geest, maar gaandeweg kwam ik er achter dat diversiteit net zo belangrijk is. Door een omgeving met diversiteit te creëren, bied je gebruikers opties. Daardoor worden ze geprikkeld en komen ze in beweging. Dit Lokaal van de Toekomst voldoet aan die voorwaarden; het meubilair is ergonomisch goed en de ruimte prikkelt om te bewegen en samen te werken.”

“In dit lokaal kun je in wisselende samenstellin­ gen werken, net als in het moderne kantoorleven”

naar het concept van de community of learners, waarbij studenten in wisselende samenstellingen met elkaar aan projecten werken. Projectmatig werken staat centraal en de theorie is ondersteunend. Zo hebben we het concept van scrummen en agile werken in de beroepspraktijk onderzocht om inzicht in werk- en overlegvormen te krijgen. Die inzichten zijn vervolgens door Heutink vertaald naar een innovatieve leeromgeving. We stappen af van het denken in einddoelen en willen meer benadrukken dat onderwijs een proces van continue verandering is. In ons Lokaal van de Toekomst kun je in wisselende samenstellingen en opstellingen zowel individueel als in groepen werken. Net als in het moderne kantoorleven eigenlijk, waar je een basis hebt, maar voortdurend kunt variëren.”

Zelf zien? Scan de QR-code en loop live door dit Lokaal van de Toekomst of kijk op youtube.nl/heutinktv.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

55

Al een Energiebespaarder uitgenodigd?

Het is u vast niet ontgaan: er wordt veel aandacht besteed aan duurzaamheid en het besparen van energie in schoolgebouwen. Dat is ook niet zo vreemd want er zijn volop kansen om met eenvoudige maatregelen energie en geld te besparen. Maar waar begint u? Die keuze is afhankelijk van meerdere factoren en misschien speelt u ook nog met de vraag waarom zou ik beginnen of wat levert het me op?

WAAR BEGINNEN? Om op een eenvoudige manier met energiebesparing aan de slag te gaan is het programma Scholen Besparen Energie gestart. Ondersteuning wordt geboden door Energiebespaarders die u bezoeken, een startpakket boordevol tips, informatie en processtappen, en een helpdesk. Hiermee helpen we schoolbesturen actief en onafhankelijk bij het zetten van de eerste stappen.

“De belangrijkste eerste stap is om inzicht te krijgen in het energieverbruik”, aldus Jeroen Paas, Energiebespaarder bij Scholen Besparen Energie. In het eerste gesprek help ik regelmatig met het in kaart brengen van het complete energieverbruik om het vervolgens om te rekenen naar verbruik per vier­ kante meter gebruiksoppervlak (energie-intensiteit).

Hierdoor kunt u de verschillende schoollocaties in de portefeuille onderling vergelijken, bepalen wat de best presterende gebouwen zijn en waar nog veel winst te behalen is.

JUISTE VERVOLGSTAPPEN “Vervolgens wordt bepaald welk type vervolg­ onderzoek nodig is”, vervolgt Jeroen. Bij gebouwen met een hoge energie-intensiteit en een lange resterende levensduur loont het om een uitgebreid onderzoek uit te laten voeren, zoals een Energie­ prestatieadvies (EPA-maatwerk). Bij locaties met een laag energieverbruik en een korte resterende levensduur is een beknopte energiescan voldoende.

Hiervoor is de Tip 10 lijst uit het startpakket of een scan met de Erkende Maatregelen Lijst (EML) van RVO beschikbaar.

Jeroen: “Bij een van de schoolbesturen die ik bezocht, lag een offerte voor zes EPA-maatwerkrapporten, een flink kostenplaatje. Toen de energie-intensiteit inzichtelijk werd, bleek op slechts één school het energie­ verbruik zo hoog dat daar een uitgebreid onder­zoek een goede keuze zou zijn. Het school­bestuur besloot toen één onderzoek uit te laten voeren. Op de overige locaties ging het bestuur met de scan aan de slag.”

WAT KAN EEN ENERGIEBESPAARDER VOOR U BETEKENEN? EEN ENERGIEBESPAARDER

P Heeft volop ervaring met de verduurzaming van onderwijshuisvesting.

P Ziet snel waar kansen voor u liggen om energie en geld te besparen.

P Helpt u gratis op weg met relatief kleine maatregelen P

Jeroen Paas

56

SCHOOLDOMEIN

december 2019

die u zelf kunt uitvoeren.

Is onafhankelijk.

ONTWERP EN INRICHTING

“Inmiddels zijn al 134 schoolbesturen, gezamenlijk verantwoordelijk voor meer dan 1.900 scholen, dankzij het programma met energiebesparing aan de slag!”

WILT U AAN DE SLAG MET HET VERDUURZAMEN VAN UW SCHOLEN?

P Vraag het startpakket, boordevol tips, informatie en P P

processtappen, aan.

Nodig een Energiebespaarder uit op uw locatie om samen te kijken waar u stappen kunt zetten.

Of stel uw vragen aan de helpdesk: 085 - 303 26 02 of via info@scholenbesparenenergie.nl.

CONCRETE MAATREGELEN Inmiddels zijn al 134 schoolbesturen, gezamenlijk verantwoordelijk voor meer dan 1.900 scholen, dankzij het programma met energiebesparing aan de slag! Tijdens die bezoeken kwamen ook direct kansen en bespaar­ mogelijkheden naar boven voor concrete maat­regelen.

Zo stond op één locatie de verwarming nog aan bij een buitentemperatuur van dertig graden en waren CVleidingen onder vloeren niet goed geïsoleerd.

Bij een ander schoolbestuur werd geconstateerd dat het gebouwbeheersysteem bij verschillende scholen beter ingeregeld kon worden. Jeroen: “Op een van de scholen hielp ik de hoofdconciërge met de instellingen die hij eenvoudig zelf kan bijsturen.

Vervolgens boekte hij een cursus om meer te leren over het gebouwbeheersysteem, zodat hij niet meer volledig afhankelijk was van een externe installateur.”

OVER HET PROGRAMMA: Scholen Besparen Energie is een programma van het ministerie van BZK, in samenwerking met het ministerie van OCW, PO-Raad, VO-raad, Bouwstenen voor Sociaal, RVO en Ruimte-OK. Het programma ondersteunt basisscholen en middelbare scholen actief en onafhankelijk bij het nemen van eenvoudige maatregelen. Het programma valt binnen de afspraken uit het Energieakkoord.

Naast technische aanpassingen kunnen scholen via bewustwording en gedragsverandering ook veel besparen. Zo staan de lichten, digiborden en computers vaak aan terwijl deze niet gebruikt worden.

Jeroen: “Op een school gingen de leerlingen zelf aan de slag met de Tip 10 lijst uit het startpakket. Naast het opsporen van bespaarmogelijkheden zijn ze ook meteen bewust met het onderwerp bezig. Dit heeft een positief effect op het eigen gedrag van de leerlingen.”

De resultaten laten zien dat dankzij het programma Scholen Besparen Energie, een basisschool gemiddeld € 3.500,- bespaart en een middelbare school € 15.000,-.

Flinke besparingen!

Wilt u dit ook op uw locaties realiseren? Nodig dan een Energiebespaarder uit. Maak een afspraak via telefoon 085 – 303 26 02 of info@scholenbesparenenergie.nl.

Kijk voor meer informatie op scholenbesparenenergie.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

57

Tekst Sibo Arbeek

COMPACT GEBOUW MET VEEL RUIMTE EN LICHT

Geslaagde nieuwbouw voor het Horizon College en Regio College We wilden een open gebouw waar iedereen zich welkom voelt. JHK Architecten pakte de handschoen op, om voor twee samenwerkende ROC’s een gebouw te maken dat als een eenheid voelt en het onderwijs van morgen maximaal faciliteert.

M

arloes Ouwerkerk is als locatiemanager verantwoordelijk voor huisvesting en facilitair van het nieuwe gebouw voor het Horizon College en het Regio College in Purmerend: “Vanaf 2008 bundelen het Horizon College en het Regio College hun krachten al samen, om in de regio Waterland een breed aanbod van goed middel­baar beroepsonderwijs te bieden.

We hebben onze portfolio bekeken en verdeeld, vooruitlopend op het nieuwe gebouw. Het Regio College richt zich vooral op zorg, welzijn, entree, techniek en toerisme en het Horizon College op sport en bewegen, handel & dienstverlening en economie, waaronder ook een opleiding voor de uniformberoepen. Dit schooljaar hebben we samen al 1.400 studenten in huis en er is ruimte voor

Marloes Ouwerkerk(l) en Titia Luiten

58

SCHOOLDOMEIN

december 2019

1.800 studenten.” Vlakbij vind je het scholeneiland van de Purmerendse Scholengemeenschap waar het vmbo is geconcentreerd. We werken samen aan onze doorlopende leerlijnen, zoals in onze turboklassen ICT, waar leerlingen van leerjaar drie en vier vanuit het vmbo hier meedraaien.

Je vindt naast zorginstellingen veel ouderen in de omliggende wijken aan het Karekietpark en dat is vanuit onze opleiding zorg en welzijn heel interessant. Ze kunnen elke week in ons restaurant komen eten. Iets verderop aan de Spinnekop komt H20; een platform voor gaming, e-sports en creative tech. Het wordt met zijn 10.000 m² het grootste e-sports & gaming centrum van Europa en opent in het najaar van 2019 zijn deuren.

Er komen een gaming arena en ruimten voor onderwijs en startups. We profileren ons samen met de gemeente Purmerend ook als ICT-stad en hebben een overeenkomst afgesloten om onze studenten dicht bij start ups en bedrijven te laten leren. We wilden een open gebouw waar iedereen zich welkom voelt. Uiteraard zijn we twee scholen, maar dat willen we zo weinig mogelijk zichtbaar en merkbaar laten zijn, ook in het roosteren van ruimten. JHK heeft een compact gebouw ontworpen rond een groot atrium. Dat enorme middengebied werkt erg goed; studenten komen binnen en zien elkaar op de hoger gelegen pleinen en het atrium. Door die transparantie en de grote glazen wanden laten we de omgeving ook zien wat we doen en betrekken hen bij ons onderwijs.”

PIAZZA DELLA SIGNORIA Titia: “Als metafoor voor het ontwerp hebben we het beroemde Piazza della Signoria gebruikt in Florence, waarbij de verschillende schaalniveaus rondom het plein tegelijkertijd een eenheid vormen. Ook in dit

Fotograaf: Marcel van der Burg

ONTWERP EN INRICHTING

PROJECTINFORMATIE Opdrachtgever Horizon College Project Nieuwbouw Horizon College en Regio College Purmerend Architect JHK Architecten Projectmanagement Building For Tomorrow Aannemer SMT Bouw & Vastgoed Bvo ca. 7.800 m² Stichtingskosten € 21 mio exclusief btw (incl. inrichting) Ingebruikname Augustus 2019 OVERIGE ADVISEURS Constructeur Pieters Bouwtechniek Installatieadviseur Nelissen Ingenieursbureau Bouwfysica en brandveiligheid

gebouw voelt het als een eenheid, terwijl er veel diversiteit in het aanbod van ruimten is. Dat maakt het spannend. Boven het grote plein hebben we ‘loggia’s’ gemaakt, zodat het kleinere schaalniveau zichtbaar wordt en je tegelijkertijd toeschouwer en deelnemer bent. In de plint hebben we de openheid gezocht met de buurt; daarboven zit een nuchtere verdieping met plaatselijk grote vensters die de verbinding met de omgeving maken.” Marloes vult aan: “Waar het kan vind je de drukte en openheid en waar concentratie belangrijk is hebben we gekozen voor mindere transparantie, hoewel je overal vanuit de gangen en de lokalen de verbinding met het atrium houdt. Transparantie is mooi om te laten zien wie je bent, maar je hebt afgesloten gebieden nodig om je te kunnen concentreren. Op sommige plekken kan dat spanning opleveren; de praktijklokalen in de plint zijn aansprekend en open vormgegeven, maar bij theorielessen kan dat afleiden, waardoor je minder geconcentreerd bent. Zo zie je jongens in een uniform met dans en yoga bezig; dan gebeurt er weinig bij de meiden en regeren de hormonen.”

LBP Sight Bouwkosten Maveric

DEDICATED KLEUREN Marloes: “We nodigen het bedrijfsleven ook uit om gebruik te maken van onze ruimtes als ontmoetings-

plek met onze studenten; hun toekomstige medewerkers. Het werkveld heeft ook meegedacht in de inrichting; hoe moeten onze vaklokalen eruit zien.

We hebben in dat proces ook met studenten ge­ sproken met de vraag waar ze behoefte aan hebben.

Ze wilden vooral diversiteit, zelf kiezen wat prettige ruimtes zijn en elkaar ook zien en ontmoeten. Die diversiteit komt terug in de pleinen; zo hebben we een lounge plein en ook een stationsplein. Vanuit pixels in het Noord-Hollands landschap hebben we tinten gebruikt, die je in de inrichting terugvindt. De vaklokalen hebben een dedicated kleur gekregen; zo heeft haarmode een prachtige blauwe wand, tref je creatieve graffiti bij horeca aan en de kleur oranje bij de service gerichte diensten, zoals op de kluizen, de helpdesk of de balie. De verschillende opleidings­ pleinen zijn in kleuren geaccentueerd. Een student wil over het algemeen zo kort mogelijk op school zijn, maar we zien dat ze hier graag blijven rondhangen.

Daarom hebben we een tafeltennistafel in het atrium staan en spelletjes gekocht; die ze kunnen lenen bij de receptie. Dit met als doel om de interactie tussen de studenten te verhogen en om meer verbinding te maken tussen studenten van verschillende opleidingen. In de praktijk blijkt dit verrassend goed te werken.”

SCHOOLDOMEIN

december 2019

59

“Een student wil over het algemeen zo kort mogelijk op school zijn, maar we zien dat ze hier ook graag blijven rondhangen” snoeren. Hierdoor ontstaat een soort grote luifel die een hiërarchie van ruimten definieert van openbaar naar privaat gebied; de luifel creëert een overgangszone waarna je echt de school binnen gaat. De kleur van de rood oranje baksteen komt heel mooi terug in de kleuren van de beide logo’s en sluit aan bij het kleurenpalet van het Noord Hollandse landschap.”

TRANSPARANTIE EN VEILIGHEID Titia: “Transparantie draagt bij aan een gevoel van veiligheid; omdat je gezien wordt. De trappenhuizen hebben ramen naar het atrium, waardoor je maximaal overzicht en zichtlijnen hebt. De balie is zo gemaakt dat hij zowel op de entree gericht is en op het atrium uitkijkt. Op een natuurlijke manier creëer je zo overal ogen. In dit gebouw vind je geen gesloten eindes, alles loopt rond. “De gevel van de plint is een transparante vliesgevel. De gevels van de bovengelegen verdiepingen zijn vervaardigd van geprefabriceerde metselwerkelementen en hebben een massieve uitstraling.” Een traditionele metselwerkgevel is beperkt losmaakbaar, maar deze gevel kun je demonteren en hergebruiken. Het is een industriële toepassing met een ambachtelijk karakter.

In de gevel ontdek je een ritme van vooruitspringend metselwerk dat in afstand varieert; dat effect bereik je met gewoon metselwerk niet. Het gebouw is eigenlijk een simpele vorm waarbij we aan de entreezijde een verbijzondering wilden creëren; dit doen we door de drie rechthoekige bouwlagen aan één zijde ten opzichte van elkaar uit te laten kragen of juist in te

60

SCHOOLDOMEIN

december 2019

GOED BINNENKLIMAAT Marloes: “Uiteraard staat of valt alles met een goed binnenklimaat; ons uitgangspunt is Frisse Scholen klasse B. De oriëntatie is noord-zuid en is erop gericht dat het licht vanuit de noordkant maximaal binnen valt en de warmte vanaf de zuidkant wordt geweerd. We hebben gekozen voor een sheddak, omdat dat een ideale vorm is om maximaal daglicht binnen te krijgen en niet te veel zonlicht. Akoestisch werkt het atrium erg goed, met geperforeerde plafonds.

We hebben verder ledverlichting, zonne­panelen en vraag gestuurde ventilatie met warmteterugwinning. Het gebouw is all electric en heeft een gasloze gebouwinstallatie.” Titia sluit af: “Duurzaamheid begint met een compact gebouw, waardoor er circa 20% wordt bespaard op materiaal- en energiegebruik ten opzichte van een niet compact gebouw. Tevens konden we daardoor binnen het budget blijven. We hebben het casco en het inbouwpakket zo flexibel mogelijk ontworpen, zodat het kan meegroeien met het onderwijs. Het is een geslaagd voorbeeld van een toekomstbestendig gebouw.”

Kijk voor meer informatie op jhk.nl.

ONTWERP EN INRICHTING

Tekst Sibo Arbeek Foto’s Peter Tijhuis

EEN TWEEDE LEVEN VOOR DE MOLENWIEK

Meer keuze levert betere inzichten op Waarom een gebouw een tweede leven verdient? Dat maakt de Molenwiek in Schalkwijk overtuigend duidelijk. In de loop van de tijd dicht gebouwd met noodlokalen is het schoolgebouw uit 1975 nu getransformeerd tot een lichte en aantrekkelijke leer- en werkomgeving. Een prachtig resultaat na ontwerpend onderzoek onder begeleiding van Mevrouw Meijer. En die verbinding met het park….!

I

n de lichte personeelsruimte van de OBS Molenwiek Dalton trakteert Wilma Kempinga van Mevrouw Meijer op appeltaart “omdat we nu eenmaal bourgondisch zijn”. Aan tafel zitten verder directeur bedrijfsvoering Jan Aalberts van Spaarnesant en waarnemend directeur Heleen Verspoor.

Op de hoek van de tafel staat een mooie foto van de dit jaar overleden directeur Josée Warnaar, die

vanaf het begin met veel passie betrokken was bij de renovatie van de school en in het gesprek regel­matig als bezield aanjager wordt geprezen.

Jan vertelt: “Schalkwijk is een gemêleerde wijk in Haarlem uit de jaren 70/80 van de vorige eeuw. De gemiddelde leeftijd van onze schoolgebouwen in Haarlem ligt boven de 60 jaar, met uitschieters naar boven de 100, maar in deze wijk zijn gebouwen

“Voor het geld van een lelijk gebouw kun je ook een bestaand gebouw weer mooi maken”

SCHOOLDOMEIN

december 2019

61

gemiddeld veertig jaar oud. De Molenwiek stamt uit 1975 en is onderdeel van de zogenaamde paviljoenscholen van stadsarchitect Wiek Röling. In de loop van de jaren was het aan de achterkant dicht gebouwd met zes noodlokalen die er inmiddels al 25 jaar stonden. Het gebouw was qua inrichting verouderd en ook deels bouwkundig aan zijn einde.

Als we er kwamen verdwaalden we steevast omdat gangen eindigden; daarnaast was de hoofdingang moeilijk te vinden en keek je binnen tegen gedateerde donkere muren en glasvezel plafonds aan.

We mochten van de gemeente de noodlokalen vervangen en een stuk uitbreiding plegen. De uitdaging was om negen nieuwe lokalen en een peuterlokaal te verbinden met het oorspronkelijke gebouw. Ondanks dat gegeven stond de Molenwiek goed bekend, met meer dan 500 kinderen en te­vreden medewerkers. Naast onderwijs vind je hier ook buitenschoolse en peuteropvang.” Heleen: “Veel mensen werken hier al ruim 40 jaar; het is een bijzondere school met een bijzonder team.

Deze school ademt Dalton en je ziet overal kinderen individueel of in groepjes werken.”

Foto Sibo Arbeek

ONTWERPEND ONDERZOEK De gemeente startte in die periode een project met Mevrouw Meijer, waarbij de 12 scholen in de wijk onder de loep werden genomen. Schalkwijk kent een bijzondere stedenbouwkundige en landschappelijke structuur, waarbij bij de Molenwiek, de Globe en de Rudolf Steinerschool ontwerpend onderzoek mocht worden uitgevoerd. Wilma: “Alle gemeentelijke afdelingen deden vanuit een integrale benadering mee en dat was voor het eerst. Het was ambitieus, maar iedereen raakte vrij snel enthousiast. Het doel van Mevrouw Meijer is goede architectuur ten goede

Vlnr: Wilma Kempinga, Heleen Verspoor, Jan Aalberts

62

SCHOOLDOMEIN

december 2019

laten komen aan scholen. Voor het geld van een lelijk gebouw kun je immers ook een bestaand gebouw weer mooi maken. Onze werkwijze is dat we drie bureaus zonder ervaring met het ontwerpen van scholen uitnodigen om in de school, omgeving en architectuur te duiken en de verkregen inzichten te vertalen naar een ontwerp. De school kiest uiteindelijk het ontwerp dat het beste in de omgeving en bij de eigen visie past.” Heleen: “Het is heel bijzonder en leerzaam om vanuit drie perspectieven naar de toekomst van de Molenwiek te kijken. Vaak heb je gelijk nieuwbouw in je hoofd, maar je kunt eigenlijk zoveel met een bestaand gebouw.”

KWALITEIT TERUG GETOVERD Het ontwerp van Korth Tielens Architecten werd uiteindelijk gekozen. Wilma: “Het bureau maakte een

ONTWERP EN INRICHTING

PROJECTINFORMATIE Project Transformatie OBS De Molenwiek in Schalkwijk Opdrachtgever Gemeente Haarlem samen met het schoolbestuur Spaarnesant Advies en begeleiding Mevrouw Meijer Projectmanagement Res Smit Architect Korth Tielens Architecten Aannemer KernBouw Groep BV Bvo Nieuwbouw 1.134 ; oudbouw 1.721 m2 BVO Stichtingskosten Nieuwbouw € 3.100 m2 incl. btw; Oudbouw € 900 m2.

Ingebruikname Augustus 2019

nieuwe hoofdingang met een mooie schoolbibliotheek en wist de lokalen en gangen zo te verbinden dat er een logische verbinding is ontstaan. De school grenst prachtig aan het park; vroeger kwamen de kinderen via de achteringang naar binnen in plaats van aan de voorkant, die daardoor bijna niet gebruikt werd. De noodlokalen zijn verwijderd en de bestaande school is uitgebreid met een fraaie rondgang in twee lagen, met lokalen, waarin grote ramen het gevoel geven dat je in het park zit en de oorspronkelijke verbinding hersteld is. Heleen: “Korth Tielens had eerst een ontwerp gemaakt in de vorm van een transparante balk, maar dat is in de uitwerking naar het definitief ontwerp een halve cirkel geworden, die prachtig met het park verbindt. We hebben het gevoel dat we een nieuwe school hebben, waarbij licht, ruimte en een duidelijke ingang terug getoverd zijn. De bestaande school is getransformeerd en vormt met het nieuwe deel een prachtig nieuw geheel. Toen de kinderen hier binnenkwamen waren ze gelijk enthousiast. En je merkt niet dat er hier 500 kinderen rondlopen. Ook het interieur is geheel vernieuwd, met stoelen en tafels die flexibel zijn en mooie gekleurde banken; je ziet veel werkplekken die passen bij ons onderwijs en waar kinderen aan de slag kunnen gaan.

Zo hebben we op de kop van het nieuwe deel twee talentenlokalen gemaakt waar kinderen aan projecten kunnen werken. De grote schuifdeuren van de lokalen staan bijna altijd open, omdat er zo’n rustige sfeer hangt. In de dertig jaar dat ik hier nu werk hebben we nooit een eigen personeelsruimte gehad, we zaten altijd op de gang. Nu hebben we er wel één, in het hart van het gebouw, samen met een keuken waar elke dinsdag leerlingen voor 200 kinderen helpen de

lunch te bereiden. Het is een fijne plek, waar ouders ook graag even komen zitten.” Groen is de kleur die het beste bij de uitstraling past en die je in verschillende tinten op de vloeren en in de inrichting terug vindt.”

GASVRIJE AANBOUW Jan: “We waren al met de bouw begonnen, toen het gasbesluit van het kabinet kwam. Voor de oudbouw was het niet haalbaar, maar het nieuwe deel is wel gasloos en bovendien zeer goed geïsoleerd. Op het dak staan warmtepompen naast 81 zonnepanelen.

Op het oude deel gaan we ook 100 zonnepanelen leggen, waardoor we behoorlijk in de exploitatie gaan besparen. Omdat het nieuwe deel zo goed geïsoleerd wordt, konden we in het laatste stadium die keuze maken. Het is een heel goed geklimatiseerd gebouw geworden.” Heleen ten slotte: “Ons leerpunt is dat je oud en nieuw heel mooi met elkaar kunt verbinden en dat je daar weer een school van kunt maken die 30 jaar door kan. Een ander ontwerp had het idee van een paviljoen eenlaags uitgebreid, zodat je het idee van een campus kreeg. Dat legde te veel beslag op het park, maar zou ook lastig in de exploitatie worden. Je kiest daarom ook een ontwerp dat praktisch is en de kwaliteiten vertaalt die je belangrijk vindt, zoals licht, lucht en ruimte.” Wilma knikt: “Je kunt meer met oude gebouwen dan je denkt, mits je er een goede ontwerpkracht op zet.” En dat de Molenwiek geslaagd is wordt wel bewezen door de nominatie voor de Architectenweb Awards 2019, waarbij eind oktober de prijs voor het Schoolgebouw van het Jaar 2019 is uitgereikt.

Kijk voor meer informatie op mevrouwmeijer.nu.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

63

Tekst Annemarie Weersink Foto’s IAA Architecten

Transformatie van een nettenfabriek naar een schoolgebouw inclusief nieuwe aanbouw

DE ROUTE NAAR CIRCULAIRE EN GEZONDE SCHOLEN IN 2050

BENG geen garantie voor een goed binnenklimaat De overheid steekt in op energieneutraal en volledig circulair in 2050. Dit heeft consequenties voor de nieuwe huisvestingsopgave voor onderwijsgebouwen, die moet bijdragen aan de gewenste onderwijskwaliteit. Dit stelt ook eisen aan een veilig en gezond klimaat in deze gebouwen. Dat betekent het realiseren van een goede thermische en akoestische kwaliteit en een gezonde binnenlucht, binnen de randvoorwaarden van (bijna) energieneutraal en circulair.

D

it puzzelstuk vergt inzicht van ontwerpende partijen om integrale bouwkundige en installatietechnische maatregelenpakketten te ontwikkelen die leiden tot een circulair en (bijna) energieneutraal gebouw dat bovendien een frisse school oplevert. De overheid heeft hoge duurzaamheidsambities. Heel Nederland circulair in 2050 met als tussenliggend doel om in 2030 49% reductie van de CO2 uitstoot te realiseren ten opzichte van het referentiejaar 1990. Die reductie

64

SCHOOLDOMEIN

december 2019

moet in de gebouwde omgeving komen uit energie­ besparing, inzet van duurzame energiebronnen en hergebruik en inzet van circulaire materialen, producten en technieken. Te midden van alle krachten die zijn gericht op CO2 reductie blijft aandacht voor een gezonde leefomgeving belangrijk bij de keuze van energiebesparende maat­regelen.

De overheid eist dat vanaf medio 2020 nieuwe onderwijsgebouwen (bijna) energie­neutraal (BENG) moeten worden. De BENG toetst niet de

ONTWERP EN INRICHTING thermische kwaliteit van het binnenklimaat en de binnenluchtkwaliteit, laat staan de akoestische kwaliteit. Separaat dienen opdrachtgevers daarom in programma’s van eisen randvoorwaarden op te nemen om te waarborgen dat als eindresultaat een ‘frisse school’ wordt opgeleverd.

INTEGREREN BENG-EISEN EN FRISSE SCHOLEN Het integreren van energie-eisen en de zorg voor een goed binnenklimaat is en blijft een uitdagende taak van en voor opdrachtgevers en ontwerpende partijen.

Het begint met het opnemen van deze prestaties in het programma van eisen voor een nieuw te bouwen school. Het programma “Frisse Scholen” is een goed startpunt, waarbij differentiatie in te be­ reiken prestatie­klasse per onderdeel is aan te bevelen.

Het is geen vereiste dat een schoolgebouw voor alle onderdelen uit het Programma van Eisen (PvE) Frisse Scholen aan dezelfde klassewaarde moet voldoen.

Beter is het om per bouwopgave een programma op maat samen te stellen voor de binnenklimaat- en energie-eisen. Zo kan bijvoorbeeld voor verschillende ruimtes in het gebouw worden gedifferentieerd in de gewenste klasse van akoestische eisen, afhan-

“Modulair ontwerpen past bij circulariteit, evenals de- en remontabel bouwen, dat hoogwaardig hergebruik mogelijk maakt” kelijk van de functie of taak die in een ruimte moet worden verricht. Hetzelfde geldt voor daglichteisen.

Lang niet in alle vertrekken is de hoogste klasse voor daglicht­eisen wenselijk. De meerwaarde van extra daglichttoetreding verdient een integrale afweging ten aanzien van architectuur, meerkosten, beleving, energieopbrengst, verblinding en een risico-inschatting ten aanzien van temperatuuroverschrijding.

CIRCULARITEIT IN DE DUURZAAMHEIDSOPGAVE Wat de afspraak uit het klimaatakkoord ‘volledig circulair in 2050’ gaat betekenen voor scholen is op dit moment nog onduidelijk. Circulair ontwerpen betekent in ieder geval zoveel mogelijk beperken van materiaalinzet door slim te ontwerpen, inzet van duurzame materialen (bijvoorbeeld snelgroeiend Europees hout), hergebruik van materialen (bijvoorbeeld tapijt) en gebruik van gerecyclede materialen (bijvoorbeeld glas- en steenwol). Ontwerp zoveel mogelijk vanuit gesloten biologische (‘cradle to cradle’) en technische kringlopen om onnodig verlies

Integratie van oude gevels in een nieuw schoolontwerp Saxion Apeldoorn

Kiezen voor biobased circulair materiaal levert winst voor gezondheid en milieu Veel lijmsoorten in multiplex, chipwood en spaanplaat bevatten het giftige formaldehyde.

Er is een gezond alternatief op de markt, de biobased formaldehydeloze platen, bijvoorbeeld Ecoboard. Dit boardmateriaal wordt gemaakt uit restmateriaal van riet, stro en tomatenloof, waarin natuurlijke MDI harsen zijn verwerkt. Niet alleen voor de gezondheid van de mens, maar ook vanuit milieu- en klimaatoverwegingen is deze ecologische plaat aan te bevelen.

De plaat heeft zero CO2 uitstoot, versus 8 kg CO2/m2 van een conventionele multiplexplaat.

Kiezen voor gezonde bouw- en afwerkingsmaterialen met een lage milieu-impact snijdt het mes aan meerdere kanten; een lage CO2 uitstoot, een gezond milieu en het voorkomt de noodzaak tot extra ventilatie (energie!) voor afvoer van schadelijke gassen.

van materiaal tegen te gaan. Inzet van biobased materialen van natuurlijke oorsprong, zoals hout, is een gepaste keuze. Dit heeft de voorkeur boven materialen die met uitputting worden bedreigd vanwege beperkte voorraden op en in de aarde, zoals metalen.

Modulair ontwerpen past bij circulariteit, evenals deen remontabel bouwen, dat hoogwaardig hergebruik mogelijk maakt.

TOT SLOT Voor de komende jaren is integraal ontwerpen een must. Nieuwe gebouwontwerpen die BENG moeten zijn, noodzaken ontwerpende partijen om na te denken over integratie van duurzame technieken, duurzame materialen en maatregelen die bijdragen aan een gezond binnenmilieu om aan alle eisen te kunnen voldoen. In een vroeg ontwerpstadium ontwikkelen van energie-, installatie- en duurzaamheidsconcepten is een probaat middel om deze integratie te laten slagen. Het opstellen van concepten maakt inzichtelijk hoe bouwkundige en installatietechnische maatregelen bijdragen aan de energie- en duurzaamheidsopgave. Het eindresultaat is een milieubewust, circulair en (bijna) energie­ neutraal gebouw waar kinderen gezond opgroeien en optimale leerprestaties kunnen leveren.

Ir. Annemarie Weersink is Senior adviseur duurzaamheid bij Lievense | WSP. Kijk voor meer informatie op lievense.com.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

65

Tekst SVP en CROSS

INTERNATIONAL SCHOOL UTRECHT (ISUTRECHT)

Een school voor de internationale community “Muziek vormt echt het kloppende hart van de school,” vertelt Gideon de Jong, directielid en architect bij SVP architectuur en stedenbouw. “Als taal niet de bindende factor is, moeten dat de andere vakken zijn, waarbij taal geen rol speelt. Dat, samen met het feit dat er verschillende leeftijdsgroepen in de school leren, is de basis voor ons ontwerp.”

O “De ruimte­ lijke opzet van de school voorziet door de verschil­ lende clusters in eigenheid, veiligheid en zelf­ ontplooiing”

66

SCHOOLDOMEIN

mdat de leeftijden van de 1.200 kinderen van ISUtrecht variëren van 4 tot 18 jaar, moet het ontwerp van SVP en CROSS voor de ISUtrecht voor al deze kinderen een thuis bieden. Het gebouw heeft gevoelsmatig één entree, maar vlak voor binnenkomst worden de leerlingenstromen slim gescheiden. Voor de jongste kinderen bevindt de ingang zich op de begane grond. Vanuit een centrale ruimte bereiken de zogenoemde early years hun eigen plek in het gebouw en spelen zij binnen en buiten op beschutte plekken. Marcel Blom, architect en eigenaar van CROSS architecture: “Door de verschillende doorkijkjes, een groene wand en open ruimtes is de route die kinderen afleggen een soort ontdekkingstocht.” De grotere kinderen van de elementary grades en het secondary programm komen via de royale buitentrap een niveau hoger het gebouw binnen. Het beoordelingsteam zegt hierover: “De ingang met trap en spiegelplafond ligt op een logische plek, de verkeersstromen zijn van hieruit slim gescheiden. Het voelt organisch, open en verwelkomend (...) en alles in een fraaie verbinding met de buitenruimte en het landschap.”

december 2019

EEN EIGEN PLEK Bij binnenkomst in het centrale hart bevinden zich ook het auditorium, de muziekstudio’s en de bibliotheek. Hier zijn de vakken waar taal geen barrière met zich meebrengt, zoals muziek, dans en drama, de verbindende factoren. Gideon: “Deze plekken willen we samen met de kinderen tijdens workshops gaan vormgeven, zodat de kinderen zelf de sfeer van zo’n plek bepalen.” De toiletten en bergingen, die samengevoegd zijn tot een organisch meubel, zorgen ervoor dat elke grote ruimte wordt afgeschermd en beschutting krijgt.

SAMENBRENGEN VAN CULTUREN Niet alleen is de ISUtrecht een school die passend onderwijs verzorgt voor kinderen van internationals die kortdurend in Nederland zijn. De school is bedoeld om voor alle kinderen die met hun ouders over de wereld reizen, continuïteit in passend onderwijs te kunnen bieden en dus ook voor Nederlandse kinderen die regelmatig naar het buitenland ver­huizen. “In het ontwerp voor deze basis- en middelbare school staat ruimte om met elkaar in contact te komen centraal. Naast het

ONTWERP EN INRICHTING

verbinden van de verschillende culturen is er ook ruimte voor het individu. De ruimtelijke opzet van de school voorziet door de verschillende clusters in eigenheid, veiligheid en zelfontplooiing,” vertelt Gideon. Het voorstel is uiteraard een duurzaam gebouw. De ISUtrecht is klaar voor de toekomst van de onderwijsinstellingen waar kinderen wordt geleerd met zorg om te gaan met onze wereldbol.

PROJECTINFORMATIE Project Nieuwbouw Internationale School Utrecht, basis- en middelbare school Opdrachtgever Gemeente Utrecht Architect SVP architectuur en stedenbouw en CROSS architecture Samenwerking met DWA, Pieters Bouwtechniek, Copijn landschapsarchitecten en DMOO

CAMPUS EN LANDSCHAP IN ÉÉN De school ligt aan de rand van het Utrecht Science Park en is hiermee een verbindend element tussen de stedelijke campus en het Utrechtse landschap. Aan de campuszijde ligt de uitnodigende entree waar alle leerlingen samen het gebouw in gaan, terwijl aan de andere zijde het landschap van Amelisweerd letterlijk in en op de school is doorgezet. De vormgeving van de gevel van het gebouw is namelijk een vertaling van het kabbelende water dat naast de school stroomt en verwijst naar het verleden van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De basis van de campus is een structuur met een totaal oppervlakte van 15.000 vierkante meter verdeeld over vijf verdiepingen. De vorm is aan twee zijden op een organische wijze geopend. Aan de ene kant om de entree te creëren, aan de andere kant om het terraslandschap te vormen. Er is zo’n

2.100 vierkante meter aan buitenruimte gepland.

Niets is fijner voor kinderen dan een gezonde, groene buitenruimte. De ISUtrecht krijgt een buitenruimte die uitdaagt tot sport en spel, die de fantasie prikkelt en waar je vooral ook af en toe lekker vies mag worden.

Zowel om de school heen als op de doorlopende dakterrassen bevinden zich tuinen en pleinen waar verschillende plekken zijn gecreëerd. Waar je als kind kunt skateboarden, de moestuin bewerken, basketballen of op een andere manier je tijd buiten besteden. Al deze plekken hebben dezelfde vloeiende lijnen als het gebouw, begrensd door hagen, randen en hoogteverschillen. Maar toch heeft elk plein een andere sfeer, van urban, waar je een dancebattle kunt laten plaatsvinden, tot natuurlijk aan de zijkant dat gemaakt is voor sport- en spelactiviteiten, ook met water. Marcel: “De relatie tussen binnen en buiten en de verbinding met de natuur is op elke verdieping voelbaar.”

Uit een selectie van vijf gerenommeerde bureaus is de visie van SVP en CROSS voor de Internationale School in Utrecht als winnaar uit de bus gekomen.

In samenwerking met DWA, Pieters Bouwtechniek en Copijn landschapsarchitecten.

Kijk voor meer informatie op svp-svp.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

67

Tekst Sibo Arbeek Foto’s René van der Willigen

NIEUWE BRITISH SCHOOL IN VOORMALIGE GEVANGENIS HAVENSTRAAT

Spraakmakende transformatie monumentaal pand Aan de Amstelveenseweg in Amsterdam staat sinds 1890 een voormalig huis van bewaring. In 2013 verloor het gebouw zijn oorspronkelijke functie en bood onderdak voor verschillende functies tot het bestuur van de British School of Amsterdam haar oog op het gebouw liet vallen en het in 2017 aankocht. Nu wordt het historische monument getransformeerd tot een Britse internationale school.

P

rincipal Paul Morgan kijkt trots naar de maquette van de nieuwe British School.

Naast hem zitten projectmanager René van der Willigen van BOAadvies en projectleider Erik Vreeker van Heddes Bouw & Ontwikkeling. Paul: “De British School bestond vorig jaar veertig jaar en dat was een mooie mijlpaal. Wij zijn met 46 verschillende nationaliteiten in huis een sterk merk; bij ons staat het kind centraal en onze medewerkers zijn meer dan docenten; ze zijn mentor, coach en begeleiden de kinderen in hun ontwikkeling. Wij noemen dat pastoral care. We zijn de enige Britse school in Amsterdam en zitten nu op drie locaties voor early years, junior en senior leerlingen. Een aantal ouders heeft meerdere kinderen hier en verliest nu veel tijd door het reizen tussen de locaties. Onze wens was al langer om op één locatie ons onderwijs te organiseren.

Niet alleen voor de ouders en de kinderen, maar ook voor de staf. We hebben zeker acht jaar in

PROJECTINFORMATIE Project Transformatie voormalig Huis van Bewaring naar de British School Opdrachtgever The British School of Amsterdam Projectmanagement BOAadvies Architect Renovatie Van Hoogevest Architecten Architect Onderwijs PRO Architecten Aannemer Heddes Bouw & Ontwikkeling Verwachte oplevering April 2021

Vlnr: Paul Morgan, Erik Vreeken, René van der Willigen

68

SCHOOLDOMEIN

december 2019

Amsterdam en omgeving gezocht en zo’n 80 loca­ties bekeken. Vooral veel ouders gaven aan dat ze graag in Amsterdam wilden blijven. We lieten al eerder ons oog op de voormalige gevangenis vallen, maar het werd van de markt gehaald. Toen het weer terug kwam hebben we het in februari 2017 gekocht.

Samen met onze architecten hebben we vanaf het begin hard gewerkt om ons concept te vertalen naar

BOUW EN ORGANISATIE kruisvormige structuur met centraal een grote koepel sluit geweldig aan op het feit dat we met vier secties werken en daarvoor de verschillende vleugels kunnen gebruiken. We breiden uit met een gebouwdeel voor de junior school, ook voor de senior school hadden we meer ruimte nodig, met daarnaast ruimten voor muziek, science, kunst en de binaskvakken.

Daarnaast komt er een nieuw gebouwdeel met grote lokalen op de begane grond en een sporthal op de verdieping. De schoolsecties hebben een eigen identiteit en karakter en de kinderen hebben straks hun eigen gebied, waarbij elke sectie een algemene ruimte heeft, waar de kinderen ‘s morgens samenkomen. Elke sectie heeft een eigen assemblee hall. Gemiddeld werken we met 22 leerlingen per klas. En vergeet niet het prachtige theater dat in de oude kapel komt met capaciteit voor 275 bezoekers.”

dit nieuwe, bijzondere huis. Het is natuurlijk een binnenstedelijke locatie, maar met een tramlijn om de hoek is de bereikbaarheid goed.”

TRANSFORMATIE Het is een prachtig avontuur om dit monumentale gebouw te transformeren in iets dat het nooit is geweest. We zijn in Leeuwarden gaan kijken, waar een voormalige gevangenis is omgebouwd tot een hotel, met behoud van de oorspronkelijke kwaliteit.

De locatie heeft voor ons de ideale footprint, met voldoende buitenruimte voor onze kinderen. Wij vinden de combinatie van binnen en buiten leren belangrijk, dus besteden we veel aandacht aan de inrichting van het buitengebied. De historische

“Het is een prachtig avontuur om dit monu­ mentale gebouw te transforme­ ren in iets dat het nooit is geweest”

GELOOF, HOOP EN LIEFDE René: “De restauratie van het monument is bij Van Hoogevest Architecten in goede handen; die ook hebben geholpen het Rijksmuseum te restaureren.

In afstemming met bureau Monumentenzorg kijken we welke ingrepen we waar kunnen doen. Het gebouw had bijvoorbeeld verschillende verflagen die zijn weggehaald om het originele metselwerk weer terug te halen. De architectuur is van een hoog niveau en het is met vakmanschap gebouwd, zo heeft het zogenaamde knipvoegen en getoogde plafonds, die het een bijzondere uitstraling geven.

De oorspronkelijke kleuren komen weer terug in het gebouw. In het theater kom je nog de opleggers tegen en beeldhouwwerk met de symbolen geloof, hoop en liefde. Treffend voor een huis van bewaring; in ieder geval zijn de celdeuren eruit gehaald en zijn de cellen op een prachtige manier betrokken bij de verschillende uitbreidingen. De hoofdentree wordt ook weer teruggebracht in de oorspronkelijke stijl. In de koepel proef je de grandeur van het gebouw en ervaar je hoe het vroeger ruimtelijk heeft gewerkt. Dat laten we weer prachtig terugkomen in de transformatie naar de onderwijsfunctie. PRO Architecten is bij die vertaling betrokken.” Erik knikt: “Het wordt ook een licht gebouw; we werken met lichtstraten van boven en hebben de vensters in de oorspronkelijke cellen vergroot. De uitbreidingen zijn ook heel licht en transparant, zodat er straks mooie ruimten ontstaan.

Het is een enorme puzzel om moderne installaties in een monumentaal gebouw te krijgen met respect voor het gebouw. BENG restaureren is onmogelijk, daarvoor is het monument te massief; het is gebouwd als een gevangenis. We hebben vooral heel veel met natuurlijk daglicht gewerkt. De gevangenismuren om het gebouw zijn weg, je ziet nu weer de contouren en het is klaar om een school te worden. De oude heer is straks in oude luister hersteld.”

Kijk voor meer informatie op boaadvies.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

69

Tekst Sibo Arbeek

GESLAAGDE RENOVATIE SPORTACADEMIE MBO AMERSFOORT

Alles ademt hier sport “Jong en oud vinden vitaal leven belangrijk. Onze studenten zijn bewuster met het vervolg bezig; we zien dan ook dat het perspectief op werk is verbeterd. Vroeger werden ze sportleraar, nu zijn ze ook bezig met voeding, life style, gezond leven en bewegen voor ouderen”. Een gesprek over beleving en mooie vloeren.

H

et was een mooi gesprek over sport, vloeren en beleving, dat Schooldomein had met coördinator huisvesting van MBO Amersfoort Tjitte Boersma, teamleiders Sportacademie Johan Timmerman en Okke Looijen en Michiel van Nieuwland, die voor Forbo vloeren ontwerpt. Okke: “We bieden hier met 35 collega’s voor 540 studenten sport en bewegen op de niveaus 2, 3 en 4 aan. Op deze campus vind je naast de sportacademie ook de Fit Academie Bokkeduinen. Je vindt er vijf zalen en sporten als fitness, squash, een dojo, een turn- en danszaal, een klimwand en een cross fit box. Verenigingen komen hier voor hockey, korfbal, floorbal of rugby. Overdag is de campus voor het onderwijs en ’s avonds en in het weekend voor overig gebruik en verhuur. Vanaf het 3e en 4e jaar leren ze wat sport en bewegen in de hybride leeromgeving betekent.

Dan moet je denken aan de buurtsportcoach, werken met ouderen of fitness. Je vindt hier

alles wat met bewegen te maken heeft, behalve zwemmen. Onze studenten stromen door of vinden werk als buurtsportcoach, in de naschoolse opvang, in health centra of fitness scholen. We zijn uiteraard een gezonde en rookvrije school met een gezonde kantine.”

SPORT EN THEORIE SAMEN Tjitte: “De reden dat MBO Amersfoort dit sportcomplex in 2006 heeft aangekocht is dat alles hier plaats kan vinden, zodat we sport en theorie kunnen combineren. Het onderwijsgebouw dat er nieuw is bijgebouwd is in 2009 opgeleverd en we voeren na tien jaar groot onderhoud uit. Dus alles wat je hier ziet is in 2019 aangepakt; er is geschilderd, plafonds zijn vernieuwd, er is ledverlichting aangebracht en de luchtkanalen zijn gereinigd. De hoeveelheden lucht zijn opnieuw gemeten en ingeregeld. We voldoen nu aan Frisse Scholen klasse C. Verder hebben de lokalen nieuwe monitoren en er liggen mooie nieuwe vloeren in; de oude waren slecht geworden en vooral heel saai. Daarnaast hebben we de entree, die rommelig en niet representatief was, uitgebouwd. Dit gebouw heeft nu een luifel als eyecatcher.”

NIET GELAST LEGGEN Michiel: “Het contact met Forbo bestond al en voor andere panden van MBO Amersfoort heb ik ook al vloeren ontworpen. Tjitte vroeg of ik voor deze locatie voor de lokalen een vloerontwerp wilde maken met een sportthema. Hij had in 2016 een zelf ontworpen vloer met een patroon als een atletiekbaan in een lokaal laten leggen en die heeft als voorbeeld gefungeerd voor dit verzoek. We zijn met een aantal sportleraren om de tafel gaan zitten en die waren behoorlijk enthousiast over het idee om veel sport op de vloer te laten zien. Zo ontstond het idee om in elke ruimte een andere sportvloer te ontwerpen. Op internet heb ik gekeken hoe de belijningen lopen en ben daarmee wel in de maatvoeringen gebleven. Die heb ik diagonaal en uitvergroot op de verschillende ruimten geprojecteerd en zo is het ook uitgevoerd.

We hebben hier een grote leertuin met twee studio’s, zeven lokalen, een open leercentrum en de gangen

70

SCHOOLDOMEIN

december 2019

FACILITAIR EN BEHEER

“Zo ontstond het idee om in elke ruimte een andere sportvloer te ontwerpen”

Vlnr: Michiel van Nieuwland, Johan Timmerman, Okke Looijen en Tjitte Boersma

gelegd. Forbo levert de vloer, maar vervolgens heb je een gespecialiseerd vloerenbedrijf nodig die dat gaat uitvoeren; dat is in dit geval Rhetap. De decoratieve elementen zijn op verzoek van Tjitte niet gelast gelegd en vallen als een puzzel in elkaar.

Vroeger waren naden belangrijk vanwege mogelijke vochtindringing. Nu is dat niet meer nodig, omdat we watervaste lijmen gebruiken. De vloerelementen zijn strak tegen elkaar gelegd zonder lasnaden.”

PROJECTINFORMATIE Project Renovatie MBO Amersfoort Vloeren Forbo Flooring B.V. Oplevering September 2019 Budget € 600.000,- incl. btw

ONDERWIJS IS BELEVING Johan: “Iedereen heeft hier iets met sport en dus wil je ook dat de hele organisatie en inrichting dat gevoel uitstralen. Overal zie je afbeeldingen, op de tv’s in de kantine staan altijd sportprogramma’s aan; als je anti-sport bent heb je hier als docent een vervelend leven, want we praten de hele dag over sport. Er lag eerst tapijt in de lokalen; nu hebben we Marmoleum; een veelzijdige en duurzame vloer met de verschillende sportbelijningen, die veel energie

uitstraalt. Zo ligt in een lokaal de Olympische vlag.

Samen met een volledig nieuwe inrichting met bankjes, verschillende soorten tafels en treinzitjes zie je ook dat onze studenten het onderwijs anders gaan invullen. Deze campus ligt midden tussen de sportvelden en grenst aan een bosrand. Als je die beleving ook in het gebouw kunt realiseren, ben je goed bezig. Studenten kunnen niet zestig minuten achter elkaar focussen, dus hebben we grote visuals met verschillende sporten op de muren aangebracht.

Samen met de belijning op de vloer kunnen ze dan even wegdromen. Waar je ook kijkt, er is overal beweging naar het vakgebied.” Okke ten slotte: “Onze studenten vinden het spannend en verfrissend mooi. In een evaluatie rond kerst vorig jaar gaven ze aan dat de lokalen saai waren. Door deze nieuwe inrichting voelen ze zich serieus genomen en wordt de betrokkenheid groter. Onderwijs is ook beleving.”

Kijk voor meer informatie op forbo-flooring.nl.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

71

Ode aan de Lino Wie heeft er vroeger geen linoleumsnede gemaakt? Het snijden in het zachte linoleum en de typische geur roepen veelal fijne herinneringen op. Gutslinoleum vormt samen met een guts, inkt en een dosis creativiteit de basis van de linosnedetechniek.

De Ode aan de Lino expositie is te zien in het Zaans Museum, Schansend 7 in Zaandam van zaterdag 9 november 2019 t/m 2 februari 2020.

F

orbo Flooring Systems in Assendelft is de grootste linoleumproducent ter wereld en ontwerpt en produceert al meer dan 120 jaar linoleum vloerbedekking. Dankzij de unieke eigenschappen van het materiaal wordt het ook gebruikt voor artistieke doeleinden.

DE LINOLEUMSNEDE IN DE KUNST Erich Heckel (1883-1970) geldt als de eerste kunste­ naar die (in 1903) een linosnede maakt. Hij is een van de oprichters van de kunstenaarsgroep Die Brücke. Andere kunstenaars uit deze beweging maken eveneens gebruik van de linosnedetechniek.

Later volgen grote kunstenaars zoals Wassily Kandinsky, Henri Matisse en Maurice de Vlaminck.

De beroemdste kunstenaar die gebruikmaakt van de linoleumsnede is Picasso. In Nederland zijn Maurits Cornelis Escher en Gerd Arntz bekende makers van linosnedekunst. Bekende hedendaagse kunstenaars zijn Bert Brouwer, Elsbeth Cochius en Olivia Ettema.

FORBO EN KUNST De relatie tussen kunst, vormgeving en Forbo kent een lange geschiedenis. Kunst hoort bij Forbo; we ondersteunen al geruime tijd initiatieven die de linosnedetechniek meer bekendheid geven en die

72

SCHOOLDOMEIN

december 2019

met name jongeren aanzetten om ermee aan de slag te gaan. Zo geven we bijvoorbeeld kunstenaars opdrachten, sponsoren we tentoonstellingen en doen mee aan de Ode aan de lino. Een bijzonder sponsorproject van Forbo is Reinaerde Ateliers De Wijde Doelen, een kunstatelier in Utrecht.

Kunstenaars met een verstandelijke beperking werken hier met diverse technieken.

VIJF JAAR ODE AAN DE LINO De Ode aan de Lino is een jaarlijks kunstevenement van galerie Atelier Open (AO) uit Amsterdam en Forbo. Het heeft als doel de linosnedekunst onder de aandacht te brengen bij een breed publiek.

AO organiseert daartoe diverse activiteiten zoals een jaarlijkse linosnedekunst-expositie waaraan kunstenaars uit binnen- en buitenland deelnemen.

In 2019 bestaat het evenement vijf jaar. Vanaf de eerste editie werkt AO samen met Forbo. Onderdeel van de Ode aan de Lino is de Forbo Jong Talent Prijs, een wedstrijd voor grafische mbo-opleidingen uit het hele land. De ingezonden kunstwerken worden beoordeeld door een vakjury en geëxposeerd op bijzondere plekken, zoals het Grafisch Museum Groningen (GRID), Museum Het Schip in Amsterdam en het Zaans Museum te Zaandam.

Tekst Sibo Arbeek

FACILITAIR EN BEHEER

NIEUWE VLOEREN IN HET SUMMA COLLEGE

Je voelt je hier welkom Het Summa College in Eindhoven heeft vanuit een duurzame visie besloten haar panden te moderniseren, inclusief de inrichting. Projectleider Huub Pepels: “Voorheen liep je in een donkere gang met gesloten lokalen, nu zie je overal groepen studenten aan het werk en heb je het gevoel dat je welkom bent. We wilden een frisse uitstraling met een goede akoestiek en een mooie rubber vloer.”

SCHOOLDOMEIN

december 2019

73

H

uub is vanuit het Summa College verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud en is het dagelijks aanspreekpunt voor de leveranciers, waaronder Frank Beulen als account manager van Nora Flooring Systems en Henry Spaan van Spaan Projekten die de rubber vloeren heeft gelegd. Samen vertellen zij over het geslaagde project, waarbij Huub aftrapt: “We bieden vanuit meerdere gebouwen MBO-onderwijs aan. Sterrenlaan 10 is het tweede grootste gebouw en je vindt hier onder meer de opleidingen retail, facilitair, ICT, horeca en brood en banket met een eigen bakkerswinkel, waar de producten ook worden verkocht. De buurt kan ook in ons restaurant eten en onze studenten leren er koken, uitserveren, maar ook het vak hospitality. Voor gebouwen in eigendom en huurpanden langer dan tien jaar geldt dat wij ze van Frisse Scholen C naar B willen brengen, waardoor er 50% meer frisse lucht per persoon per uur is. Dat betekent ook dat er misschien installaties vervangen worden, we van het gas afgaan en energiemaatregelen nemen die we gemiddeld binnen vijf jaar kunnen terugverdienen.”

FRISSE UITSTRALING “Sterrenlaan 10 is in 2001opgeleverd en is in feite de pilot voor de rest van de panden, die we naast duurzaam moderniseren ook eigentijds inrichten. In 2016 verkocht Summa haar grootste pand met als gevolg dat een deel van het onderwijs en verschillende diensten herschikt moesten worden. ICT werd hier op de

74

SCHOOLDOMEIN

december 2019

“Vanuit een total cost of ownership benadering is een rubber vloer in aanschaf duurder, maar ligt het break even point op zeven jaar”

tweede verdieping gehuisvest. En de diensten hrm, informatisering, financiën en facilities werden in een kantoorpand geplaatst. Genoeg reden om aan een nieuwe uitstraling te werken. De tweede ver­dieping hebben we in 2016 als eerste aangepakt en in 2018 de eerste verdieping in verband met ver­huizing van retail. Op deze verdieping is alles gestript, inclusief de installaties en kanalen. Vervolgens zijn er nieuwe wanden, vloeren, installaties ingekomen en zijn de ruimten opnieuw ingedeeld, conform de nieuwste inzichten. We waren hier al begonnen met waterloze urinoirs, ledverlichting en het vervangen van de vloeren. Qua inrichting kent dit gebouw een diversi­ teit aan ruimten en gebruik, waarbij het onderwijs meer hybride wordt en er steeds meer met het bedrijfsleven wordt samengewerkt. Dat betekent dat je hier geen gangenschool meer wilt hebben en daarom hebben we voor een uitstraling gekozen die een combinatie is van functioneel en aantrekkelijk, met frisse kleuren. Als je de foto’s van vroeger ziet is het een wereld van verschil. We hebben glaswanden naar de gangen geplaatst om meer daglicht in het pand te krijgen; dat zorgt voor veel licht en openheid.”

ONTZORGEN Huub verder: “Vier jaar geleden hebben we besloten om met vaste partners te gaan werken, omdat je dan sneller kunt schakelen en afspraken kunt maken.

Het maakt de relatie ook meer open en eerlijk, omdat je weet wat je aan elkaar hebt. Dat zorgt ook voor een constructieve sfeer tijdens bouwvergaderingen,

FACILITAIR EN BEHEER

Henry Spaan, Frank Beulen en Huub Pepels

opleiding wordt nergens meer gegeven. We willen nu zelf jonge mensen aantrekken en opleiden en zijn bezig met een branchevereniging op te zetten om toekomstige stoffeerders op te leiden.”

PROJECTINFORMATIE Project Herinrichting gebouw sterrenlaan 10, Eindhoven Opdrachtgever Summa College Leverancier Nora Flooring Systems Vloerenbedrijf Spaan Projekten Bvo 12.000 m2 Kosten incl. inrichting € 4,5 mio Ingebruikname 2018

waarbij je samen naar de beste oplossingen zoekt. De meeste projecten vinden in de zomer plaats, wanneer we zeven weken gesloten zijn en dat is telkens een uitdaging. De 1e verdieping alleen was al 2.800 m2 en daarna volgt de begane grond nog. In die krappe tijd moet je zowel uit- als inhuizen. Dat betekent dat de planning ongelofelijk strak moet zijn en partijen van elkaar afhankelijk zijn. Frank knikt: “Wij willen jullie ontzorgen door al heel vroeg mee te denken over de inrichting en het soort vloeren dat past. Henry is vervolgens verantwoordelijk voor het uithuizen, stofferen en inhuizen.” Henry knikt: “Vloeren leggen deed je 40 jaar geleden nog met een handblik en een veger. Tot tien jaar geleden legden we de vloeren in lange banen en dat was zwaar werk. Nu zie je rubber vloeren in tegelvorm van 61 bij 61 centimeter. Dat zijn doosjes van tien kilo. Voorheen gebruikte de branche veel oplosmiddelen, nu worden alle vloeren met milieuvriendelijke egalisatieproducten en lijmen gelegd. Onze expertise is van oudsher slopen, voorbehandelen en afwerking van de vloeren en vervolgens het onderhoud. Je ziet dat er nu steeds meer vraag komt naar het schoonmaken van de vloeren, inclusief het (terug-)plaatsen van meubilair. Dat betekent dat we ook vaak meedenken in oplossingen en een eerlijk advies geven, zodat je iets legt waar je jaren mee vooruit kunt. De kwaliteit van een vloer staat of valt met de afwerking ervan. Wij hebben veel knowhow omdat wij zelf op de vloeren hebben gezeten en daardoor weten wat de belasting van die vloeren kan zijn.

Het is jammer dat het vak stofferen uitsterft; deze

NORAPLAN STONE MET RELIËF Frank: “Vooral vanwege de duurzaamheid en de langere levensduur is er voor een rubber vloer ge­ kozen. Qua onderhoud is een rubber vloer makkelijker schoon te maken, wat voordelig in de exploitatie is.

Voordeel is ook dat je bij een rubber vloer niet meer hoeft uit te huizen om te strippen en te polymeren.

Dat is een tijdrovende en dure klus. Vanuit een total cost of ownership (tco) benadering is een rubber vloer in aanschaf duurder, maar ligt het break even point op zeven jaar. De vloer ligt gemiddeld twintig tot dertig jaar en dat betekent dat je daarna gaat inverdienen. Daarnaast is de akoestiek bij een rubber vloer aantoonbaar beter. Deze ruimte kent veel harde materialen, zoals steen, glas en plaatmaterialen, maar je hoort geen galm. Het contactgeluid bij deze tegels is beter en dat werkt positief voor het kunnen concentreren van studenten. Daarnaast zijn deze tegels makkelijk te verwerken en is er minder snij­ verlies en daardoor afval. En bij calamiteiten kun je ze makkelijk vervangen.” Huub vult aan: “Wij hebben als Summa onderzoek naar diverse vloeren gedaan en hebben hier gekozen voor noraplan stone tegels met een reliëf structuur. Je ziet hier contrasterende kleuren groen en zwart die onregelmatig zijn gelegd en verder een blauw grijs gestippelde vloer als basis.

Wij wilden een universeel klaslokaal, omdat iedereen overal zit, waarbij de uitstraling prettig is. Boven liggen lokalen in één kleur en dat ervaren studenten als klinisch.” Henry: “We maken er een sport van om die contrasten over te laten springen. Dat motiveert mijn mensen heel erg en we merken dat de gebruikers­ervaring positief is. Het maakt het frisser en daardoor plezieriger.” Frank ten slotte: “Je merkt bij een bepaalde kleur dat studenten beter opletten en langer wakker blijven. Daar heeft Philips een hele studie aan gewijd. Daarom is er ook voor een lichte vloer gekozen.”

Kijk voor meer informatie op nora.com.

SCHOOLDOMEIN

december 2019

75

’Een school met een thuisgevoel’

Het beste advies voor de beste gebouwen BOAadvies ondersteunt gemeenten, schoolbesturen en welzijnsinstellingen bij nieuwbouw, verbouw, aanpassing en onderhoud van hun vastgoed. Als gesprekspartner voor alle betrokken partijen zorgt BOAadvies voor heldere, professionele begeleiding in elke fase van het bouwproject.

76

Amsterdam

Zwolle

Zekeringstraat 46

Burgemeester Drijbersingel 25R

1014 BT Amsterdam

8021 DA Zwolle

088 235 04 27

088 235 04 27

SCHOOLDOMEIN

december 2019

www.boa-advies.nl

Column Duidelijkheid over kwaliteit, investering en exploitatie Herman Wesselink College, Amstelveen Maria Montessorigebouw, Radboud Universiteit

Goede gebouwen zijn een basisvoorwaarde om uw onderwijsvisie te kunnen realiseren. Verbouwen of nieuw bouwen: elk proces heeft zijn eigen aanpak nodig. Daarbij is duidelijkheid over kwaliteit, investering en exploitatie noodzakelijk. bbn adviseurs biedt ondersteuning in alle fasen van het proces. Wij zijn in het PO, VO, MBO en HO actief met advisering over huisvesting, duurzaamheid, kosten en exploitatie en bouwmanagement.

bbn adviseurs, De Molen 100 Houten T +31 (0)88 226 74 00

E info@bbn.nl

W www.bbn.nl

Geef elke dag het beste van jezelf voor de klas met:

Wijze lessen Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek

HĂŠt boek voor de VO-docent. www.tenbrinkuitgevers.nl/wijze-lessen

TBU19_Adv Wijze lessen 1/4.indd 1

TOEGEVOEGDE WAARDE Een basisgedachte van Copper8 is dat een betere wereld begint bij het stellen van een betere vraag. Wat wij daarin proberen te doen is heel goed te doorgronden wat het DNA van de opdrachtgever is om daarmee een circulair aanbestedingsproces te ontwerpen waarbij het selecteren van een partner met wie je de uitdagende reis gaat maken belangrijker is dan het inkopen van een circulair product. In feite zijn we een zakelijke Tinder. Een uitdaging vind ik het stapelen van duurzame ambities; de circulaire economie, klimaatadaptatie, de energietransitie. Dat maakt het ook complex en soms ondoorzichtig. Energie hebben we aardig onder de knie, maar circulair heeft nog geen meetmethodiek; we kunnen alles verkopen, zonder dat nog duidelijk is of het echt circulair is. Uiteindelijk gaat het erom dat we waarde aan grondstoffen toekennen, waardoor ze niet meer verloren gaan uit ons systeem.

We bevinden ons in een transitie, waarbij ik deze periode zie als een tussenstap waarin we de waarde van grondstoffen gaan beseffen en een plek gaan geven.

Grondstoffen worden schaars en het gaat er naar toe dat veel producenten hun eigen producten en materialen volgen en na de gebruiksperiode ook terug willen hebben, om niet afhankelijk te worden van nieuwe grondstoffen. Vanuit de consument gezien wordt ontzorgen belangrijker dan bezitten. Dat kun je bijna op elke dienst of product leggen en ook op mobiliteit. Bij woningen is bezit nog aantrekkelijk, omdat je voor huur vaak (buitensporig) veel betaalt.

Daar houdt het financiĂŤle systeem de bestaande situatie in stand.

Ik geloof dat de mensen aan het veranderen zijn en geld en bezit niet als ultiem doel zien, maar geluk en gezondheid. Het belang van een fijne en gezonde omgeving gaat meer invloed krijgen dan dat wij ons nu kunnen bedenken. Wij gaan leren dat het met wat minder ook beter kan. Trek in de winter een dikke trui aan en bel eens bij je buren aan. Dat betekent niet een terugverlangen naar een tijd die voorbij is; de generatie van nu verlangt niet terug naar vroeger. Ik merk dat mensen gaan inzien dat zij blij worden omdat ze geen zorgen meer hebben over dingen die ze wel of niet bezitten. Veel mensen werken bij ons omdat we voor iets groters staan dan geld verdienen; ze willen toegevoegde waarde leveren en ergens werken omdat het aan beleving gekoppeld is.

Noor Huitema-Hellemans | medeoprichter en partner van Copper8

14-11-19 11:53

Schooldomein

december 2019

77

colofon Schooldomein Magazine voor de perfecte leef-, leer- en werkomgeving sinds 1988. Schooldomein verschijnt zes keer per jaar.

Op internet: www.schooldomein.nl.

Uitgever Schooldomein is een uitgave van Schooldomein Relaties en Ten Brink Uitgevers Redactie Sibo Arbeek, Paul Voogsgerd, Brenda Breems Vaste medewerkers

3

no.

Martijn Buskermolen (fotografie), Jaap de Kruijf, Anje Romein, Kees Rutten (fotografie), en Martine Sprangers (fotografie).

Redactieraad De redactie en de partners van Schooldomein onder voorzitterschap van Edward van der Zwaag.

Redactieadres Postbus 59112, 1040 KC Amsterdam, tel 06 82548370 E-mail: info@schooldomein.nl Arrangementen partners Schooldomein.

Voor het plaatsen van artikelen, advertenties of advertorials in het magazine Schooldomein, kunt u contact opnemen met Brenda Breems van Schooldomein

Anders werken aan Inrichten met beleving Het volgende nummer van Schooldomein ligt medio januari in de bus en kent als thema ‘Anders werken aan Inrichten met beleving. Alles staat of valt immers met beleving!

Een greep uit de artikelen:

Relaties, Postbus 59112, 2014 BT Amsterdam, telefoon 06-82548370, brenda.breems@schooldomein.nl. Voor de online activiteiten van Schooldomein (website en sociale media) kunt u contact opnemen met Paul Voogsgerd, Zuiderkruis 588, 3902 XS Veenendaal, paul.voogsgerd@ schooldomein.nl, 06-46337000. De advertentietarieven en arrangementen van Schooldomein vindt u op www. schooldomein.nl.

Abonnementen Betaling, opgave, abonnement, opzegging en adres­ wijziging kunt u doorgeven aan Administratie Schooldomein, Postbus 1064, 7940 KB Meppel, tel (085) 27 36 36 7, e-mail: sdo@tenbrinkuitgevers.nl.

Schooldomein verschijnt zes keer per jaar in controlled circulation voor alle instellingen in het primair-, voortgezet-, middelbaar- (ROC’s) en hoger onderwijs (hbo en wo). Elke instelling krijgt op instellingsnaam een

• Groot interview met Sjef Drummen: van Sjef hoef je geen huiswerk te maken.

• Het was Healthy Buildings Day in Parijs: waarom gebouwen ook gezond moeten zijn.

• MBO Amersfoort in voormalig bedrijfspand: over hergebruik door het onderwijs gesproken!

• Innovatie in Brede School De Fliert in Twello: niet alleen een gebouw dat samenwerking stimuleert, maar ook slim gefinancierd is.

• Ontmoeten en Concentreren in Fontys Eindhoven: zien en gezien worden in de Rondom.

• Samenwerking in Asperen: nieuwe brede school maakt centrumgebied af.

• Akoestiek leidt tot betere leerprestaties: geslaagde transformatie International School The Hague.

exemplaar toegestuurd. Daarnaast krijgen alle gemeenten Schooldomein toegestuurd. Voor meerdere exemplaren alsmede voor abonnementen voor particulieren, instellingen en bedrijven geldt een abonnementsprijs van e 45,- voor losse nummers e 8,- incl. verzendkosten.

Abonnementen kunnen schriftelijk tot uiterlijk 1 september van het lopende abonnementsjaar worden opgezegd bij de administratie van drukkerij Ten Brink.

Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Productie Projectbegeleiding: Communicabel, Veenendaal Vormgeving en website: FIZZ | Digital Agency – fizz.nl Schooldomein wordt mede mogelijk gemaakt door een groot aantal partners. Een overzicht daarvan vindt u op pagina 5.

78

SCHOOLDOMEIN

december 2019

Grafisch Lyceum Utrecht

Fontys R3 Eindhoven

Fontys S3 Eindhoven

FLEXIBELE ESTHETICA GISPEN CREËERT ONDERWIJSOMGEVINGEN WAAR STILEN VAN WORDT DIE HET MOTIVEREN STIMULEREN Van voortgezet onderwijs tot universiteit: dé basis voor een effectieve onderwijsomgeving vormt een prettige fysieke ruimte. De leeromgeving van de toekomst is in onze ogen een plek die docenten en studenten, leerkrachten en leerlingen de ruimte geeft om aan de slag te gaan waar, wanneer en hoe zij dat willen. Om zo samen te ontdekken, discussiëren, improviseren en inspiratie uit te wisselen. Zo wordt leren persoonlijker, interessanter en leuker.

DESIGN & AKOESTIEK

Gispen heeft een gespecialiseerd Onderwijsteam in huis dat dagelijks bezig is met vraagstukken vanuit zowel hogescholen en universiteiten als het voortgezet onderwijs.

Wij begeleiden u van inspiratie, creatie en realisatie tot en met beheer en revitalisatie. Ons Onderwijsteam denkt met u mee over uw huidige situatie en anticipeert op de toekomst.

Haagse Hogeschool

Neem vandaag nog contact met ons op: info@gispen.nl

Werken in een flexibele en rustige omgeving PA N E E LWA N D E N G L A S WA N D E N S C H U I F WA N D E N V O U W WA N D E N

Met haar mobiele wandsystemen haalt BREEDVELD het beste uit elke ruimte. De focus ligt op duurzaamheid, esthetiek, akoestiek, gebruiksvriendelijkheid en klanttevredenheid. Dat geldt voor alle producten: van paneelwanden tot ingenieuze dubbelwandige (smart)glaswand.

Fontys R4 Eindhoven

Fontys R4 Eindhoven

Meer informatie: www.breedveld.com – T +31 (0) 487 542888www.gispen.com | www.roomtolearn.nl

2

SCHOOLDOMEIN

no.

jaargang 32 december 2019

Anders werken aan ontwerpen met inzicht

Een gezond binnenklimaat voor een betere leeromgeving Heeft u er ooit bij stilgestaan dat kinderen meer tijd op school doorbrengen dan waar dan ook, behalve in hun eigen huis? Ze zitten in totaal ongeveer tweehonderd dagen per jaar op school. De vraag is dus hoe we klaslokalen zo kunnen ontwerpen dat ze een gezonder binnenklimaat krijgen en de leerprestaties beter ondersteunen.

Lees hier meer over op vms.velux.nl.

Hanzehogeschool Wiebengacomplex, Groningen Lessenaarsdak (96 modules)

SPORTDOMEIN ZORGDOMEIN WIJKDOMEIN

Magazine voor de perfecte leer-, werken leefomgeving

SCHOOLGEBOUW van het jaar 2019 ONDERWIJS EN ZORG onder één dak BENG GEEN GARANTIE voor een goed binnenklimaat SCRUM WERKEN in het Lokaal van de Toekomst