De mens in de mensaap

Onlangs besliste een rechter in Argentinië dat de 39-jarige orang oetan Sandra niet ''tegen haar wil'' opgesloten mag worden in een dierentuin. Het dier is juridisch gezien een persoon en heeft derhalve bepaalde mensenrechten. Een geweldige stap, die de weg vrijmaakt voor andere intelligente opgesloten en mishandelde dieren. Maar hoe menselijk zijn mensapen eigenlijk? Hier volgen wat aansprekende voorbeelden.

Twintig jaar in een dierentuin is niet niks. Dierenrechtenorganisatie AFADA ging namens Sandra een procedure in om haar ''onwettige hechtenis'' aan te vechten. Zij betoogde dat mensapen autonome wezens zijn die intelligent zijn, zelfbewustzijn hebben

en complexe emoties kennen, zoals empathie, liefde en jaloezie. De rechter oordeelde dat Sandra als niet-menselijk persoon voldoende cognitieve functies heeft om niet als een ding te worden behandeld. verhuizen naar een natuurreservaat in Brazilië waar ze met soortgenoten een mooi leven tegemoet gaat. En ook een veelbelovende uitspraak voor andere intelligente dieren, zoals andere mensapen, dolfijnen en olifanten, die nu nog in erbarmelijke

omstandigheden verkeren. Denk bijvoorbeeld aan de chimpansees die voor onderzoek met doorboorde schedels in laboratoria zitten of die willens en wetens met gruwelijke ziekten worden besmet. Jarenlang las ik over mensapen, onze boeiende, maar vaak zo onderschatte familieleden, zodat ik daar een aardig rijtje boeken over heb. Graag wil ik wat opmerkelijke vondsten met jullie delen die gaan over situaties waarin aap en mens elkaar naderen.

Door: Marian Henderson

'Apenpakje'

Een geweldig boek van Roger Fouts (Van mens tot mens, mijn gesprekken met een chimpansee) gaat over Washoe, de chimpansee die langdurig deel uitmaakte van zijn gezin en waarmee hij ook later contact bleef onderhouden. ''Maar op alle uiterlijke verschillen tussen Washoe en een menselijke peuter na, was er één ding dat ze gemeen

hadden: de ogen. Wanneer ik in de ogen van Washoe keek, ving ze mijn blik op en keek ze mij bedachtzaam aan, net als mijn zoontje. Er zat een persoon in dat 'apenpakje'.” Wanneer Roger met Washoe speelde, voelde hij zich weer zoals vroeger in het gezin met zijn broertjes en zusjes. Er werd met het mes op tafel gespeeld en Washoe schuwde geen bedrog om een spelletje te kunnen winnen. En als een chimp jarig was, kwamen er dezelf-

Ook het fenomeen masturbatie was haar niet vreemd.

Belangrijke uitspraak

Een belangrijke uitspraak voor deze Sumatraanse orang oetan, die, als er geen hoger beroep volgt, kan

de attributen uit de kast als tijdens een kinderfeestje. De lol was groot wanneer er verkleedkleren, krijtjes, snacks en snoepjes waren. Maar Washoe en Fouts hadden ook gesprekken. Aangezien het strottenhoofd van een chimp niet tot menselijke spraak in staat is, verliep de communicatie in gebarentaal. Washoe leerde tijdens het onderzoek omstreeks 250 gebaren.

Spraakwaterval

Roger Fouts: “Na ongeveer tien maanden begon ze spontaan woorden te combineren. ‘Geef me snoep’ en ‘Kom, open’, werden al snel gevolgd door langere frasen als: ‘Jij mij verbergen’ en ‘Jij mij gaan uit snel’. Ze leverde commentaar op haar omgeving, ‘Luister, hond’. Ze stelde het bezit van haar pop zeker: ‘Baby mijn’ en ze schiep haar eigen woorden als ze een gebaar niet wist. ‘Vies goed’, voor haar potje.” Roger beschrijft hoe Washoe hem 's morgens overviel met een spaakwaterval, die niet onderdeed voor die van zijn peuterzoontje. ‘Roger snel, kom knuffel, voed mij, geef me kleren, alsjeblieft uit, open deur’. Soms moest hij met Washoe in onderhandeling, want zo'n krachtpatser als een chimpansee trek je niet zomaar met je mee als ze iets niet wil.

Roger: “Jij mij nu naar huis gaan.” Washoe: “Nee.” Roger: “Wat wil je?” Washoe: “Snoep”. Roger: “Goed, jij mag thuis snoep.” Washoe: “Jij mij snel gaan.”

Huilen

Washoe maakte twee zwangerschappen door, die helaas allebei met een dood jong eindigden. Ze zat vervolgens treurig in een hoekje, wilde niet eten en stopte met het maken van gebaren. Om haar te troosten werd er een jonge chimp, Loulis, aan haar zorgen toevertrouwd. Washoe adopteerde hem en leerde hem op eigen initiatief gebaren. Toen een medewerkster een miskraam kreeg, vertelde ze Washoe dat de baby dood was. Washoe maakte het gebaar voor ‘huilen'. En kort daarna zei ze: ‘Alsjeblieft, persoon, knuffel’

Brainwave

In het boek komen ook andere chimps voor, zoals de vrijgevochten Lucy. Deze dame dronk pure gin en hield van tijdschriften. Ze bladerde vooral graag door de National Geografic. Ook het fenomeen masturbatie was haar niet vreemd. Op een dag kreeg ze een brainwave. Ze pakte de stofzuiger uit de kast, zette het mondstuk op haar geslachtsdelen en liet het apparaat vervolgens daaraan zuigen. Dat had blijkbaar effect. Na een tijdje lachte ze gelukkig en borg ze de stofzuiger weer op, waarna ze verder ging met haar tijdschrift.

Natte kus

De beroemde apenonderzoekster Jane Goodall maakte kennis met Lucy. Een bijzondere ervaring. Goodall: “Ze kwam heel dicht bij me op de bank zitten en ging gewoon een heel lange, lange tijd in mijn ogen zitten staren. Het gaf me een vreemd gevoel. Ik bleef me voortdurend afvragen wat ze van me dacht.” Maar blijkbaar beviel ze, want Lucy gaf haar een natte kus, schonk zich een glas gin in, en concentreerde zich weer op de televisie.

Culinaire interesse

We pakken De spiegel van het paradijs van Biruté Galdikas. Zij schreef dit boek over haar leven met de mensapen op Borneo. “De orang oetans gebruikten gereedschap en haalden graag dingen uit elkaar om te zien hoe ze werkten (hoewel ze het in elkaar zetten overlieten aan ons). Ze vonden het heerlijk om overhemden, sokken, broeken, onderbroeken en andere kledingstukken aan te trekken. Vooral hoofddeksels waren in trek (we moesten onze waslijn bewaken).” Maar ook culinaire interesse was ze niet vreemd. “Cempaka probeerde zelfs te koken. Ze vulde een glas met meel en suiker. Toen pakte ze een van de eieren die we (tevergeefs) probeerden verborgen te houden, brak het ei in het glas met meel en suiker en begon krachtig te roeren. Ze volgde haast exact het recept van onze kok voor pannenkoeken. Ik weet zeker dat als we haar in het keukengedeelte hadden toegelaten, ze het beslag in een pan zou hebben gegoten, de pan op het vuur zou hebben geplaatst, en waarschijnlijk en passant de hut in lichterlaaie had gezet.”

Bescherming

Wanneer mensapen en onderzoekers nauw met elkaar te maken krijgen, vallen de grenzen weg. Het dier blijkt een persoon te zijn, die veel met ons gemeen heeft en die dezelfde emoties blijkt te hebben. Mensapen zullen weliswaar hun stem niet kunnen uitbrengen en zich niet kandidaat kunnen stellen voor een politieke functie, maar ze verdienen bescherming op dezelfde wijze waarop kinderen, kwetsbare ouderen en geestelijk gehandicapten die verdienen.